Міхаіл Мураўёў

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="be-tarask">
  <siteinfo>
    <sitename>Вікіпэдыя</sitename>
    <dbname>be_x_oldwiki</dbname>
    <base>https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Мэдыя</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Спэцыяльныя</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Абмеркаваньне</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Удзельнік</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Гутаркі ўдзельніка</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Вікіпэдыя</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Абмеркаваньне Вікіпэдыі</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Абмеркаваньне файла</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Абмеркаваньне MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Шаблён</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Абмеркаваньне шаблёну</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Дапамога</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Абмеркаваньне дапамогі</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Катэгорыя</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Абмеркаваньне катэгорыі</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Партал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Абмеркаваньне парталу</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Абмеркаваньне модулю</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Міхаіл Мураўёў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11969</id>
    <revision>
      <id>2331566</id>
      <parentid>2320139</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>+</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50001" xml:space="preserve">{{Палітык
|выява              = Murawjow.jpg
}}
'''Міхаіл Мікала́евіч Мураўё́ў''', вядомы пад мянушкамі '''вешальнік''' і '''людаед'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 257.&lt;/ref&gt; ({{мова-ru|Михаил Николаевич Муравьёв|скарочана}}; [[12 кастрычніка|1 (12) кастрычніка]] 1796 — 10 верасьня 1866) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] ў час здушэньня [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. Разам зь [[Ёсіф (Сямашка)|Ёсіфам Сямашкам]] адзін з галоўных праваднікоў [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі Беларусі]].

== Біяграфія ==

=== Раньнія гады ===
Нарадзіўся ў [[Масква|Маскве]] ў сям’і марскога афіцэра. Навучаўся ў Маскоўскім унівэрсытэце, заснаваў Маскоўскае таварыства матэматыкаў, потым, разам з бацькам — вучэльню калёнаважатых (штабных афіцэраў) — правобраз будучай Акадэміі генэральнага штабу.

Удзельнічаў у [[Вайна 1812 году|Вайне 1812 году]], за ўдзел у бітве пад Барадзіно атрымаў ордэн Уладзімера IV ступені з бантам. У 1813 годзе ўдзельнічаў у «[[бітва народаў|бітве народаў]]» пад Дрэздэнам.

Па вяртаньні на радзіму зацікавіўся таемнымі таварыствамі і ў 1816 годзе ўступіў у «Саюз благадзеяньня». У час голаду ў [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]] браў удзел у арганізацыі дапамогі галадаючым у [[Рослаў]]скім павеце, у якім меў маёнткі. Па радыкалізацыі руху [[дэкабрысты|дэкабрыстаў]], калі ў Статут «Саюзу» ўнесьлі пункт аб забойстве цара, не пагадзіўся з гэтым і выйшаў з арганізацыі. Быў арыштаваны за ўдзел у «Саюзе», але неўзабаве яго цалкам апраўдалі.

=== Кар’ерны рост ===
12 чэрвеня 1827 году атрымаў прызначэньне на пасаду віцэ-губэрнатара Віцебскай губэрні, 15 верасьня 1828 году — губэрнатара Магілёўскай губэрні, 24 жніўня 1831 году — губэрнатара Гарадзенскай губэрні, 11 студзеня 1835 году — губэрнатара Курскай губэрні.

У сьнежні 1831 году атрымаў званьне генэрал-лейтэнанта, 21 траўня 1849 году — генэрал-маёра, 28 жніўня 1856 году — генэрала ад інфантэрыі.

1 студзеня 1850 году стаў сябрам Дзяржаўнага савету, у 1850—1857 гадох быў віцэ-прэзыдэнтам [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], у 1857—1861 гадох — Міністрам дзяржаўных маёмасьцяў.

=== Карупцыя ===
У час знаходжаньня на высокіх дзяржаўных пасадах здабыў рэпутацыю буйнога карупцыянэра&lt;ref name=&quot;Fiaduta19&quot;&gt;Міхал Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту / Уклад. [[Аляксандар Фядута|А. Фядута]]. — {{Менск (Мінск)}}: «Лімарыус», 2016. С. 19.&lt;/ref&gt;. У 1858 годзе дзеля адной службовай паездкі ўзяў зь дзяржаўнага скарбу камандзіровачныя («прагоны») ува ўсіх трох ведамствах, дзе займаў пасады, за што атрымаў мянушку «трохпрагоннага»&lt;ref name=&quot;Fiaduta19&quot;/&gt;. Дапамог старшыні Дзяржаўнага савету А. Арлову прадаць у дзяржаўны скарб дом, які Арлоў раней купіў за дзяржаўныя грошы&lt;ref name=&quot;Fiaduta20&quot;&gt;Міхал Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту / Уклад. [[Аляксандар Фядута|А. Фядута]]. — {{Менск (Мінск)}}: «Лімарыус», 2016. С. 20.&lt;/ref&gt;. Паспрыяў прызначэньню свайго старэйшага сына на пасаду вяцкага губэрнатара. Выдзяліў ад імя падначаленага яму Ляснога ведамства грашовую ўзнагароду за «захаваньне лясоў» вяцкаму і ніжагародзкаму губэрнатарам. Пасаду ніжагародзкага губэрнатара на той час займаў родны брат Мураўёўва&lt;ref name=&quot;Fiaduta20&quot;/&gt;. Таксама прызначыў на кіроўную пасаду свайго пляменьніка А. Лашкарова&lt;ref name=&quot;Fiaduta20&quot;/&gt;.

=== Падтрымка прыгону ===
Адназначна адмоўна паставіўся да [[Скасаваньне прыгоннага права|сялянскай рэформы 1861 году]], якая мела на мэце вызваліць сялянаў ад прыгоннай залежнасьці. Разам з князем В. Далгарукавым стаў лідэрам групы найвышэйшых ураднікаў, хто рабіў усё магчымае, каб перашкодзіць вызваленьню сялянаў&lt;ref name=&quot;Fiaduta20&quot;/&gt;. Аднак ня меў дастатковага ўплыву, каб спыніць рэформу: галоўным яе рухавіком стаў вялікі князь [[Канстанцін Мікалаевіч]]&lt;ref name=&quot;Fiaduta21&quot;&gt;Міхал Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту / Уклад. [[Аляксандар Фядута|А. Фядута]]. — {{Менск (Мінск)}}: «Лімарыус», 2016. С. 21.&lt;/ref&gt;.

=== Русіфікацыя Вялікага Княства Літоўскага ===
{{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі}}
[[Файл:St.George church (Babrujsk).JPG|міні|250пкс|Характэрная [[мураўёўкі|мураўёўка]] з [[купал-цыбуліна|купаламі-цыбулінамі]], [[шацёр (архітэктура)|шатрамі]], [[Какошнік (архітэктура)|какошнікамі]] і інш.]]

У сьнежні 1830 году даслаў маскоўскаму гаспадару [[Мікалай I|Мікалаю I]] лічбу, у якой настойліва рэкамэндаваў забараніць выкарыстаньне ў справаводзтве [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref name=&quot;Fiaduta12&quot;&gt;Міхал Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту / Уклад. [[Аляксандар Фядута|А. Фядута]]. — {{Менск (Мінск)}}: «Лімарыус», 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Загад Урадаваму Сэнату аб скасаваньні Статуту выйшаў ужо 1 студзеня 1831 году.

У адмысловай запісцы ад 22 сьнежня 1830 году на імя Мікалая I пра асновы адукацыі на тэрыторыі Магілёўскай губэрні пераконваў гаспадара ў тым, што трэба адхіліць ад навучальна-выхаваўчага працэсу каталіцкіх сьвятароў і цалкам перавесьці адукацыйны працэс на [[расейская мова|расейскую мову]]. У асобнай запісцы таксама рэкамэндаваў зачыніць [[Віленскі ўнівэрсытэт]] як месца навучаньня шмат каго зь неляяльных грамадзянаў&lt;ref name=&quot;Fiaduta12&quot;/&gt;.

[[Файл:Vilnia, Muravyov-viešalnik. Вільня, Мураўёў-вешальнік (1913).jpg|250пкс|значак|Пакараньне паўстанцаў на шыбеніцах]]

Браў удзел у здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]] і наступных за ім рэпрэсіях. Выслаў у Сыбір князя [[Раман Станіслаў Сангушка|Рамана Станіслава Сангушку]]. У 1832 годзе звольніў дырэктара вучэльняў [[Аляксей Сухадольскі|Аляксея Сухадольскага]]. У 1833 годзе арыштаваў настаўніка матэматыкі ксяндза Ляскоўскага і двух вучняў другой клясы [[Гарадзенская дамініканская гімназія|Гарадзенскай дамініканскай гімназіі]]. Пастанавіў выслаць ксяндза Зяленку. У выніку дамогся ліквідацыі дамініканскага кляштару і закрыцьця гімназіі пры ім. У ліпені 1833 году зацьвердзіў вырак аб павешаньні паўстанца [[Міхал Валовіч|Міхала Валовіча]]. У красавіку 1834 году замест зачыненай дамініканскай гімназіі адкрыў новую расейскую, дзе настаўнікамі сталі асобы расейскага паходжаньня.

Актыўна спрыяў япіскапу [[Ёсіф (Сямашка)|Ёсіфу Сямашку]] ў справе ўсталяваньня іканастасаў ува ўніяцкіх цэрквах. У 1833 годзе падаў запіску пра патрэбу запясьпечваць духавенства зь дзяржаўнага скарбу. У 1835 годзе ліквідаваў базылянскі манастыр у [[Чарлёна|Чарлёне]].

[[Файл:Vilnia, Rajmund Ziamacki. Вільня, Раймунд Зямацкі (J. Brydak, 1863).jpg|250пкс|значак|Расстрэл [[Раймунд Зямацкі|каталіцкага сьвятара Зямацкага]] на загад Мураўёва, 5.06.1863 г.]]

У час [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] атрымаў прызначэньне на генэрал-губэрнатара [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] з надзвычайнымі паўнамоцтвамі. На гэтай пасадзе жорстка змагаўся з паўстанцамі. Сярод іншага, 2 чэрвеня 1863 году ў адмысловым лісьце настаяў на публічным расстрэле каталіцкага сьвятара [[Раймунд Зямацкі|Раймунда Зямацкага]] за чытаньне ў касьцёле Маніфэсту Літоўскага паўстанцкага ўраду&lt;ref&gt;Нарковіч Л. [http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/priests/zemacki/%D0%A0%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B4_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%B0%D1%86%D0%BA%D1%96.html Раймунд Зямацкі] // Лідскі Летапісец. № 3 (63), 2013 г.&lt;/ref&gt; (вырак выканалі 5 чэрвеня), а першай ахвярай стаў ксёндз [[Станіслаў Ішора]], расстраляны 3 чэрвеня&lt;ref&gt;Колышка А. [http://pawet.net/library/history/city_district/religion/ksjandzy1863/%D0%9B%D1%96%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%BA%D1%81%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B7%D1%8B_%D1%9E_%D1%81%D1%82%D1%83%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_1863_%D0%B3..html Лідскія ксяндзы ў студзеньскім паўстанні 1863 г.] // Лiдскi Летапiсец. № 2 (22), 2003. С. 6.&lt;/ref&gt;. Неўзабаве 13 чэрвеня расстралялі ксяндза [[Адам Фалькоўскі|Адама Фалькоўскага]] — таксама толькі за чытаньне ў касьцёле Маніфэсту паўстанцаў&lt;ref&gt;Колышка А. [http://pawet.net/library/history/city_district/religion/ksjandzy1863/%D0%9B%D1%96%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%BA%D1%81%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B7%D1%8B_%D1%9E_%D1%81%D1%82%D1%83%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_1863_%D0%B3..html Лідскія ксяндзы ў студзеньскім паўстанні 1863 г.] // Лiдскi Летапiсец. № 2 (22), 2003. С. 7.&lt;/ref&gt;. Шырока практыкаваў канфіскацыю маёмасьці і абкладаньне ўсёй шляхты вялікім «ваенным падаткам». У дадатак да тысячаў чалавек, якія загінулі ў баях, згодна з пастановамі трыбуналаў пакараў сьмерцю 128 паўстанцаў (у тым ліку нацыянальнага героя Беларусі [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]]) і выслаў у Сыбір, паводле розных падлікаў, ад 2500 да 9423 чалавек{{Заўвага|Паводле расейскіх зьвестак — каля 2500. Тым часам ўэльскі гісторык [[Норман Дэвіс]] падае зьвесткі пра 8000 высланых. На яго думку, гэта была найбуйнейшая высылка за ўсю гісторыю Расеі}}.

Шырокую вядомасьць атрымаў дэвіз, які прыпісваюць Мураўёву:
{{Цытата|
Што не дарабіў расейскі штык — даробіць расейская школа і царква
{{арыгінал|ru|Что не доделал русский штык — доделает русская школа и церковь}}
}}

Меў варожае стаўленьне да [[Беларуская мова|беларускай мовы]]: ''У Паўночна-Заходнім краі так званую беларускую мову неабходна звесьці на нішто, бо калі гэтага не зрабіць, яна бесьперапынна будзе інсьпірыраваць думку пра асобны беларускі народ і пра права гэтага народа на этнічную самастойнасьць і нацыянальна-дзяржаўную сувэрэннасьць, чаго дапусьціць нельга''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

Запрасіў у Вільню прадстаўніка кансэрватыўнага кірунку ў «западно-руссизме» [[Ксенафонт Гаворскі|Ксенафонта Гаворскага]] і спрыяў пераносу яго кіеўскага выданьня «Вестник Юго-Западной и Западной России» пад новай назвай «Вестник Западной России». Аднак, нягледзячы нават на ўвядзеньне абавязковай падпіскі для духавенства і службоўцаў, часопіс ня меў папулярнасьці, і ў 1871 годзе яго закрылі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі|к}} С. 133.&lt;/ref&gt;.

Стаў ініцыятарам маштабнага будаваньня [[мураўёўкі|цэркваў-мураўёвак]] на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;eklektyka&quot;&gt;{{Літаратура/Эклектыка. Архітэктура Беларусі другой паловы XIX — пачатку XX ст.|к}} С. 18.&lt;/ref&gt;, якія ўзводзіліся паводле тыповых праектаў і мусілі ўвасобіць праваслаўна-[[Расея|расейскія]] і царкоўна-традыцыйныя рысы архітэктуры&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 177.&lt;/ref&gt; [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). Іхнае будаваньне мела вызначальную ідэйна-палітычную ролю&lt;ref name=&quot;eklektyka&quot;/&gt; ў справе [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі беларусаў]]:
{{Цытата|Праваслаўныя бажніцы маюць быць адвечнымі сьведкамі вялікай эпохі адраджэньня расейскай народнасьці ў Паўночна-Заходнім краі, спрадвеку расейскім, які доўгі час пакутаваў пад прыгнётам лацінска-польскай прапаганды.
{{арыгінал|ru|Православные храмы должны служить вековыми свидетелями великой эпохи возрождения русской народности в Северо-Западном крае, искони русском, страдавшем так долго под гнетом латинско-польской пропаганды.}}
}}

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Менск. Петрапаўлаўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Менск)|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]] ў [[Менск]]у да (налева) і па (направа) [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]]]

У гэты ж час ажыцьцяўлялася масавае зьнішчэньне старажытных праваслаўных цэркваў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;str_sp&quot;&gt;[[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] Зруйнаваныя святыні // {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}}&lt;/ref&gt;, а таксама перабудова ў стылі архітэктуры [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] колішніх рымска-каталіцкіх, уніяцкіх і нават спрадвеку праваслаўных сьвятыняў. Падобным чынам Маскоўская царква імкнулася абазначыць «кананічную» тэрыторыю&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20100702202930/http://nn.by/?c=ar&amp;i=40493 Архітэктар Папруга: Хочуць цыбуліны на царкве — няхай будуюць новы храм] // [[Наша Ніва]]. 1 ліпеня 2010.&lt;/ref&gt;. Фінансавалася гэтая справа з сродкаў, сабраных з удзельнікаў паўстаньня ў выглядзе штрафаў і кантрыбуцыяў&lt;ref name=&quot;eklektyka&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Чарановіч С. [http://media.catholic.by/nv/n21/art4.htm Ляхавіцкі касцёл Узвышэння Святога Крыжа] // [[Наша Вера]]. № 3 (21), 2002.&lt;/ref&gt;. У выніку падобных рэканструкцыяў адбывалася зьнявечаньне кампазыцыяў і стылёвага разьвязку помнікаў архітэктуры, зьнішчаліся высокамастацкія фрэскі, алтары, амбоны і інш.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Эклектыка. Архітэктура Беларусі другой паловы XIX — пачатку XX ст.|к}} С. 65.&lt;/ref&gt;

Зьвяртаючыся да шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага казаў&lt;ref name=&quot;dvbh&quot;&gt;{{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)|к}}&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Забудзьцеся пра наіўныя летуценьні і мары, панове, і помніце, што калі вы ня станеце тут сваімі думкамі і пачуцьцямі расейцамі, вы будзеце іншаземцамі і мусіце тады пакінуць гэты край
{{арыгінал|ru|Забудьте наивные мечтания, занимавшие вас доселе, господа, и помните, что если вы не станете здесь по своим мыслям и чувствам русскими, то вы будете здесь иностранцами и должны тогда покинуть этот край}}
}}

=== Падтрымка летувіскай мовы ===
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|[[Летувіская мова|Жамойцкі (летувіскі)]] буквар, выдадзены ў 1864 годзе на загад Мураўёва-вешальніка]]

1 лютага 1864 году ў сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне [[Летувіская мова|мове жамойцкай]] як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''» ({{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}), а 5 лютага 1865 году выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''» ({{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;.

=== Апошнія гады ===
1 траўня 1865 году Мураўёва звольнілі з пасады губэрнатара [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] з максымальна магчымым ушанаваньнем: яму надалі тытул графа з найменьнем «Віленскі» і ўзнагародзілі найвышэйшым ордэнам Расейскай імпэрыі — Сьвятога Андрэя Першазванага. Пры звальненьні з пасады ён нагадаў маскоўскаму гаспадару пра патрэбу ўзмацненьня ролі Маскоўскай царквы ў колішнім Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;ablamiejka&quot;&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/29519356.html Праваслаўныя беларусы — народ без сваёй царквы], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2018 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Я растлумачыў Яго Вялікасьці, што край гэты ўтрымліваецца за намі сілаю зброі і трэба было б яго цяпер аб'яднаць маральна-палітычна-рэлігійным элемэнтам
{{арыгінал|ru|Я изъяснил Его Величеству, что край этот удерживается за нами силою оружия и надо бы его теперь воссоединить нравственно-политически-религиозным элементом}}
}}

У красавіку 1866 году Мураўёўва прызначылі старшынём сьледчай камісіі ў справе замаху на маскоўскага гаспадара з боку [[Дзьмітры Каракозаў|Дзьмітрыя Каракозава]].

Памёр 29 жніўня (10 верасьня) 1866 году ў [[Санкт-Пецярбург|Пецярбурзе]]. Спачыў у Аляксандра-Неўскай Лаўры.

== Ацэнкі ==
Адзін з начальнікаў Мураўёва князь [[Пётар Далгарукаў]] зазначаў высокую працаздольнасьць і эфэктыўнасьць свайго падначаленага, аднак пры гэтым вельмі нізка ацэньваў ягоныя маральныя якасьці&lt;ref&gt;Федорченко В. Императорский дом. Выдающиеся сановники. Энциклопедия биографий. Т 2. — Красноярск—Москва, 2003. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Пачуцьцё асабістай годнасьці, гонар, сумленьне — для яго толькі пустыя словы. Ягоная рэлігія — улада і грошы&lt;ref name=&quot;arlou&quot;&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]] [https://novychas.by/poviaz/zmaharny-1863-ci Змагарны 1863-ці], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 11 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;.
{{арыгінал|ru|Чувство личного достоинства, честь, совесть для него не существуют; все это для него слова, пустые звуки; власть и деньги — вот его религия.}}
}}

16 красавіка 1866 году на абедзе ў Ангельскім клюбе [[Мікалай Някрасаў]] зачытаў оду, прысьвечаную Мураўёву: «''Бокал заздравный поднимая, Еще раз выпить нам пора Здоровье миротворца края! Так много ж лет ему! Ура!''». Пры гэтым частка расейскіх літаратараў ([[Леў Талстой]], [[Фёдар Цютчаў]] і інш.&lt;ref name=&quot;arlou&quot;/&gt;) падтрымлівалі пазыцыю Някрасава, частка — яго моцна раскрытыкавалі. Расейскі пісьменьнік [[Карней Чукоўскі]] ў творы «Паэт і кат» зьвярнуў увагу на крывадушнасьць Някрасава, які з аднаго боку заклікаў моладзь змагацца за свабоду, а зь іншага прасіў Мураўёва узмацніць тэрор і заклікаў яго да новых пакараньняў сьмерцю і такім чынам здрадзіў той моладзі&lt;ref&gt;Чуковский К. Поэт и палач (Некрасов и Муравьев). — Петербург, 1922.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Muravyov-viešalnik. Вільня, Мураўёў-вешальнік (1898).jpg|значак|Карыкатура на помнік Мураўёву-вешальніку ў Вільні, 1898 г.]]

Расейскі пісьменьнік [[Аляксандар Герцэн]] даў наступную ацэнку поглядам, справам і вонкаваму выгляду Мураўёва&lt;ref&gt;Герцен А. И. Собрание сочинений в 30 томах. Т. 18. С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Барыс Іванавіч Сачанка|Сачанка Б.]] Мураўёў-вешальнік // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 217.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Такой мастацкай адпаведнасьці паміж зьверам і яго вонкавым выглядам мы ня бачылі ні ў статуях [[Мікелянджэлё|Банароці]], ні ў бронзе [[Бэнвэнута Чэліні]], ні ў клетках заалягічнага саду… Кат, замест кляйма, адзначыць сваімі рысамі паўшую частку расейскага грамадзтва, тую, якая пляскае ў далоні пакараньням сьмерцю, як перамогам, і выбрала гэтага вырадка сваім вялікім дзеячом. Усе брыльянты імпэратарскай кароны і ўвесь алей памазаньня ня выратуюць венчаны лоб чалавека, які адшукаў дзесьці закінутага людаеда, каб яго паслаць на «ўлагоджваньне» няшчаснага краю.
{{арыгінал|ru|Такого художественного соответствия между зверем и его наружностью мы не видали ни в статуях Бонарроти, ни в бронзах Бенвенуто Челлини, ни в клетках зоологического сада… Палач, вместо клейма, отметит своими чертами падшую часть русского общества, ту, которая рукоплещет казням, как победам, и выбрала этого урода своим великим мужем. Все брильянты императорской короны и всё масло помазания не спасут венчанный лоб человека, отыскавшего где-то заброшенного людоеда, чтоб его послать на «умиротворение» несчастного края.}}
}}

Польскія гісторыкі называлі Мураўёва-вешальніка «новым расейскім [[Чынгісхан]]ам»&lt;ref name=&quot;matviejcyk39&quot;&gt;Матвейчык Д. Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2018. — № 5. — С. 39.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;matviejcyk44&quot;&gt;Матвейчык Д. Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2018. — № 5. — С. 44.&lt;/ref&gt;. Сучасьнік Мураўёва В. Пшыбароўскі апісваў яго наступным чынам&lt;ref name=&quot;matviejcyk4243&quot;&gt;Матвейчык Д. Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2018. — № 5. — С. 42—43.&lt;/ref&gt;: «''Ён меў найгоршую рэпутацыю злодзея, рэакцыянэра &lt;…&gt; Партыя Заходнікаў шчыра яго ненавідзіла за гультайства і мангольскія капрызы, Славянафілы пагарджалі ім, зрэшты, не маглі лічыць сваім, бо ён ня меў на гэты конт ніякай дакладнай рэпутацыі, апрача адной, каб напоўніць уласную кішэню і задаволіць свае арыентальныя амбіцыі. Ня меў сяброў, усе яго не цярпелі, а яго маленькая тоўстая фігура, нездарова налітая, пасаджаная на кароткія ножкі, з апухлым, хваравіта-шэрым тварам, з выразам бульдога і мангольска-маскоўскім тыпам, з тыгрынымі вочкамі, круглымі і бліскучымі, як у зьмяі, сваім выглядам выклікала агіду''».

[[Файл:Vilnia, Muravyov-viešalnik. Вільня, Мураўёў-вешальнік (1900).jpg|значак|Карыкатура на помнік Мураўёву-вешальніку ў Вільні, каля 1900 г.]]

Захаваліся сьведчаньні, што сам Мураўёў ганарыўся сваёй мянушкай «вешальнік»: маючы на ўвазе павешанага ў 1826 годзе на царскі загад рэвалюцыянэра-дзекабрыста [[Сяргей Мураўёў-Апостал|Сяргея Мураўёва-Апостала]], віленскі генэрал-губэрнатар любіў паўтараць: «''Я ня з тых Мураўёвых, якіх вешаюць, а з тых, якія самі вешаюць''»&lt;ref name=&quot;arlou&quot;/&gt;.

У канцы XIX ст. расейскія ўлады і структуры [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) спрабавалі стварыць культ асобы Мураўёўва. У 1895 годзе ў віленскім прадмесьці [[Сьніпішкі|Сьніпішках]] на Кальварыйскай вуліцы ўрачыста адкрылі царкву-школу ў імя Мураўёўва, а ў 1900 годзе ў ягоны гонар асьвяцілі будынак царкоўна-прыходзкай школы ў Горадні&lt;ref name=&quot;matviejcyk37&quot;&gt;Матвейчык Д. Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2018. — № 5. — С. 37.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, шырокая прапагандысцкая кампанія разгарнулася ў афіцыйным друку. Некаторыя матэрыялы таго часу зьяўляюцца яскравым прыкладам расейскай [[шавінізм|шавіністычнай]] публіцыстыкі: ''«Сям’я не бяз вырадка» — гаворыць прыслоўе. У нашай славянскай сям’і такім вырадкам зьяўляюцца, бяз сумневаў, палякі''&lt;ref name=&quot;matviejcyk37&quot;/&gt; &lt;…&gt; ''расейскі чалавек — усечалавек'' &lt;…&gt; ''нездарма мы — Сьвятая Русь'' &lt;…&gt; ''Адзін толькі М. Мураўёў, не баючыся ні Эўропы, ні дамарослых нашых лібэралаў сьмела і адкрыта сказаў, што тут'' [у колішнім Вялікім Княстве Літоўскі] ''Расея і даў дарогу расейцам''&lt;ref name=&quot;matviejcyk38&quot;&gt;Матвейчык Д. Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2018. — № 5. — С. 38.&lt;/ref&gt;. Кульмінацыяй гэтай кампаніі стала ўсталяваньне ў 1898 годзе помніка Мураўёўву ў [[Вільня|Вільні]]. Напярэдадні, у час і па адкрыцьці помніка сярод віленчукоў пашыраліся праклямацыі і адозвы антымураўёўскага зьместу&lt;ref name=&quot;matviejcyk42&quot;&gt;Матвейчык Д. Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. — 2018. — № 5. — С. 42.&lt;/ref&gt;. Вобраз помніка Мураўёву-вешальніку стаў цэнтральным адразу ў некалькіх карыкатурах. Неўзабаве да помніка мусілі прыставіць [[гарадавы|гарадавога]], які фактычна ахоўваў яго ад месьцічаў. Нагодай да гэтага стала акцыя пратэсту, апісаньне якой пакінула беларуская грамадзкая дзяячка [[Паўліна Мядзёлка]]&lt;ref name=&quot;matviejcyk42&quot;/&gt;: «''Каля помніка шпацыруе ўзад і ўперад гарадавы. &lt;…&gt; Ён паявіўся пасьля адной штукі, якую выкінула віленская моладзь. Набралі хлопцы ў бойні трыбухаў і кішок, ноччу абляпілі імі помнік з галавы да ног, а на пастамэнт вылілі некалькі бутэлек валерыянкі. Зляцеліся з ўсяго места сабакі да трыбухаў, а каты на пах валерыянкі. І што там тварылася ў падножжа помніка, можна сабе ўявіць! З таго часу гарадавы днём і ноччу сьцеражэ гэты помнік''».

У 1915 годзе пры падрыхтоўцы да эвакуацыі зь Вільні расейскія ўлады дэмантавалі помнік&lt;ref name=&quot;matviejcyk44&quot;/&gt;. Пазьней на яго месцы збудавалі грамадзкія прыбіральні. Мінімум адна зь іх існавала яшчэ ў 1990-х гадох&lt;ref&gt;Аскидов Ф. «За вашу и нашу свободу!» Хроника борьбы за независимость [Польши] // [[Родина (исторический журнал)]]. № 12, 1994. С. 75.&lt;/ref&gt;.

27 лістапада 2016 году ў Менску ў царкве Покрыва Багародзіцы з бласлаўленьня кіраўніка [[Беларуская праваслаўная царква|Беларускага экзархату]] [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскага патрыярхату]] [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]] прайшла канфэрэнцыя «Готов собою жертвовать…»&lt;ref&gt;[https://drive.google.com/file/d/0ByxGMMzqY_H2eE5jN0ZpdFRwb2c/view Праграма канфэрэнцыі]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; (пазыцыянавалася арганізатарамі як навуковая), прысьвечаная памяці Мураўёва, якога назвалі «яскравай і выдатнай асобай». Загаднік катэдры царкоўнай гісторыі [[Менская духоўная сэмінарыя|Менскай духоўнай сэмінарыі]] [[протаярэй]] Аляксандар Раманчук выступіў з дакладам, у якім разглядаў маральна-этычны аспэкт учыненага на загад Мураўёва публічнага забойства 8 каталіцкіх сьвятароў за «вуснае злачынства» — чытаньне ў касьцёлах Маніфэста [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. У сваім дакладзе ён прыйшоў да наступнай высновы&lt;ref name=&quot;svaboda&quot;&gt;[http://www.svaboda.org/a/28143772.html На навуковай канфэрэнцыі ў Менску апраўдалі забойствы ксяндзоў Мураўёвым-вешальнікам: «Гэта ягоны подзьвіг»] // [[Радыё Свабода]], 28 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=181196 На праваслаўнай навуковай канфэрэнцыі ў Мінску апраўдалі забойствы ксяндзоў Мураўёвым-вешальнікам: «Гэта ягоны подзвіг»] // [[Наша Ніва]], 29 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Фактычна ён паставіў пытаньне, ці мае ў вачах Бога расейскі праваслаўны сьвет такую каштоўнасьць, каб дзеля яго караць сьмерцю каталіцкіх сьвятароў. Быўшы праваслаўным вернікам, ён адказаў на гэтае пытаньне станоўча і выканаў прысуды. Такім чынам ён пагадзіўся ў поўнай ступені несьці адказ за свае дзеяньні перад Богам у пытаньні выратаваньня душы. Такім чынам, мы ня можам адмаўляць, што граф Мураўёў, расстраляўшы 8 каталіцкіх ксяндзоў, выступіў у ролі расейскага рэлігійнага і нацыянальнага лідэра і тым зьдзейсьніў асабісты духоўны подзьвіг самаахвярнасьці.}}

Беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] вызначае Мураўёва як «''хітрага і бязьлітаснага царскага сатрапа &lt;…&gt;, які ня грэбаваў ніякімі сродкамі: дзейнічаў подкупамі і шантажом, падпісваў сьмяротныя выракі і загадваў заліваць магілы экскрэмэнтамі, каб не дапусціць там патрыятычных маніфэстацыяў''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 336.&lt;/ref&gt;. На думку беларускага гісторыка [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргея Абламейкі]], галоўным антыгероем беларускай гісторыі зьяўляецца не Мураўёў-вешальнік, а [[Ёсіф (Сямашка)|Ёсіф Сямашка]], які «''зрабіў найболей для перамогі „русского дела в Западном крае“…''»&lt;ref name=&quot;ablamiejka2&quot;&gt;Абламейка С. [https://www.svaboda.org/a/24583811.html Кананізацыя Сямашкі. Скон народу-2], [[Радыё Свабода]], 17 траўня 2012 г.&lt;/ref&gt;

Беларускі літаратуразнавец і палітоляг [[Аляксандар Фядута]] ацэньвае Мураўёва наступным чынам: «''Ні вялікім патрыётам, ні пачварай дэспатызму Міхаіл Мікалаевіч ня быў. &lt;…&gt; Жорсткі і валявы кіраўнік ў ім спалучаўся з карупцыянэрам, а патрыёт — з сапраўдным кар’ерыстам''»&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=168160 Дзейсны імперыяліст: выходзяць з друку мемуары Мураўёва-вешальніка пра паўстанне Каліноўскага] // [[Наша Ніва]], 8 красавіка 2016 г.&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* Герасімчык В. Забіць Мураўёва // [[Наша гісторыя]]. № 2, 2018. ISBN 2617-2305. — С. 16-17.
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* Матвейчык Д. [https://www.academia.edu/37332542/%D0%A1%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83_%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B1%D1%8B_%D0%9C%D1%96%D1%85%D0%B0%D1%96%D0%BB%D0%B0_%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%9E%D1%91%D0%B2%D0%B0_%D1%96_%D1%8F%D0%B5_%D1%9E%D0%BF%D0%BB%D1%8B%D1%9E_%D0%BD%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%96%D1%86%D1%86%D1%91_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96_%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8F_1863_1864_%D0%B3%D0%B3._%D1%83_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_1890_1905_%D0%B3%D0%B3._ Спроба стварэння культу асобы Міхаіла Мураўёва і яе ўплыў на развіццё гістарыяграфіі паўстання 1863—1864 гг. у Беларусі (1890—1905 гг.)] // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 5, 2018. — С. 35—48.
* Міхал Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту / Уклад. А. Фядута. — Менск: «Лімарыус», 2016. — 226 с, іл. — {{ISBN|978-985-6968-52-8}}.
* [[Барыс Іванавіч Сачанка|Сачанка Б.]] Мураўёў-вешальнік // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} — С. 205—223.

== Вонкавыя спасылкі ==
* Грузьдзіловіч А. [https://www.svaboda.org/a/28148213.html Пракуратура разгледзіць ухваленьне расстрэлу 8 ксяндзоў Мураўёвым-вешальнікам у менскім праваслаўным храме, калі «будзе зварот»], [[Радыё Свабода]], 1 сьнежня 2016 г.

{{Русіфікацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мураўёў, Міхаіл}}
[[Катэгорыя:Асобы Расеі]]
[[Катэгорыя:Беларусь у складзе Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі задушэньня паўстаньня 1863—1864 гадоў]]
[[Катэгорыя:Магілёўская губэрня]]</text>
      <sha1>tp8hg04qs8z92v9jh4183pawf6y04x6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларусы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18348</id>
    <revision>
      <id>2331580</id>
      <parentid>2299091</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:31:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Lićviny. Ліцьвіны (1900-14).jpg]] → [[File:Lićviny. Ліцьвіны (1903) (2).jpg]] name unification by uploader</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116229" xml:space="preserve">{{Этнас
|Назва          = Беларусы
|Выява           = [[Файл:Беларусы. Biełarusy. Belarusians.png|270пкс]]
|Подпіс да выявы = [[Усяслаў Чарадзей]]{{*}}[[Эўфрасіньня Полацкая]]{{*}}[[Кірыла Тураўскі]]{{*}}[[Мікола Гусоўскі]]{{*}}[[Барбара Радзівіл]]{{*}}[[Францішак Скарына]]{{*}}[[Леў Сапега]]{{*}}[[Ян Караль Хадкевіч]]{{*}}[[Казімер Семяновіч]]{{*}}[[Тадэвуш Касьцюшка]]{{*}}[[Ігнат Дамейка]]{{*}}[[Соф’я Кавалеўская]]{{*}}[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]]{{*}}[[Янка Купала]]{{*}}[[Якуб Колас]]{{*}}[[Васіль Быкаў]]
|Колькасьць     = каля 9,4 мільёнаў
|Рэгіёны        = [[Беларусь]], [[Расея]], [[Украіна]], [[Казахстан]], [[Латвія]], [[Канада]], [[Бразылія]], [[Польшча]], [[Летува]], [[Эстонія]] ды інш.
|Мовы           = [[беларуская мова]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Церашковіч|Церашковіч П.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Беларусы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 464.&lt;/ref&gt;
|Рэлігія        = [[Хрысьціянства|хрысьціяне]] ([[праваслаўе]] і [[каталіцтва]], [[пратэстанцтва]] ), значная частка [[атэізм|атэістаў]].
|Блізкія этнасы = [[славяне]] ([[украінцы]], [[палякі]], [[расейцы]]{{Заўвага|Апроч прынятага сучаснай лінгвістычнай навукай падабенства моваў ([[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянскія мовы]]), у расейцы запісалі вялікую частку жыхароў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]] (найперш [[Смаленскі павет|Смаленшчыны]] і [[Старадубскі павет|Старадубшчыны]]), а таксама этнічна блізкае да беларусаў насельніцтва былых [[Крывічы|крывіцкіх земляў]]. Таксама вялікую колькасьць этнічных беларусаў гвалтоўна вывезьлі ў час [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-250&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 250.&lt;/ref&gt; (паводле сучасных ацэнак, палонныя зь Вялікага Княства Літоўскага склалі да 20% жыхароў Масквы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 258.&lt;/ref&gt;), значную колькасьць беларусаў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] выслалі ў [[Сыбір]] па здушэньні вызвольных паўстаньняў XIX ст. або гвалтоўна эвакуавалі ў цэнтральную Расею ў [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]], значную колькасьць беларусаў улады [[СССР]] вывезьлі на поўнач Расеі ў выніку [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкіх рэпрэсіяў]]. Многія зь пералічаных гвалтоўна вывезеных этнічных беларусаў засталіся ў Расеі і [[Асыміляцыя (культура)|асыміляваліся]]. Таксама ня варта адкідаць міграцыю насельніцтва ў межах Расейскай імпэрыі і СССР (дзеля атрыманьня вышэйшай адукацыі па ліквідацыі расейскімі ўладамі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] або надзелаў вольнай зямлі ў час [[Сталыпінская аграрная рэформа|Сталыпінскай рэформы]], праз службу ў расейскім або савецкім войску, працоўныя дачыненьні і іншае).}}) і [[балты]] ([[летувісы]]{{Заўвага|Пра даўнія этнакультурныя повязі сьведчыць падабенства пэўных элемэнтаў матэрыяльнай культуры, пласт беларусізмаў у [[летувіская мова|летувіскай мове]], а таксама пласт летувізмаў у [[беларуская мова|беларускай]]}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 432.&lt;/ref&gt;)
}}
'''Белару́сы''' — [[Эўропа|эўрапейская]] [[нацыя]], асноўнае насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] (7&amp;nbsp;957&amp;nbsp;252 чалавек або каля 84% насельніцтва краіны на 2009 год). У значнай колькасьці жывуць таксама ў [[ЗША]], [[Расея|Расеі]], [[Украіна|Украіне]], [[Казахстан]]е, [[Латвія|Латвіі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Летува|Летуве]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Канада|Канадзе]] і інш. Агульная колькасьць у сьвеце складае каля 10 млн чалавек&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://zbsb.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=12&amp;Itemid=12|загаловак = Гісторыя|фармат = |назва праекту = |выдавец = Афіцыйны сайт [[ЗБС Бацькаўшчына]]|дата = 16 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}}&lt;/ref&gt;. Нацыянальная мова — [[Беларуская мова|беларуская]], адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовай палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі]] ёсьць беларуска-[[Расейская мова|расейскі]] [[білінгвізм]]. Нацыянальныя сымбалі — герб [[Пагоня]] і ўтвораны на яго аснове зь беларускіх нацыянальных колераў [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. Большая частка вернікаў спавядае [[Праваслаўная царква на Беларусі|праваслаўе]] (гістарычна [[Літоўская мітраполія]] [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскага патрыярхату]], якая ў 1569 годзе [[Берасьцейская унія|аднавіла еднасьць]] зь [[Сьвяты Пасад|Сьвятым Пасадам]], аднак у 1839 годзе ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] далучылі большасьць вернікаў да [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]), меншая — [[Каталіцкі касьцёл у Беларусі|рыма-каталіцтва]].

== Нацыянальныя сымбалі ==
=== Нацыянальныя колеры ===
[[Файл:Naraŭlanski Stroj stamp.jpg|значак|Марка [[Белпошта|Беларускай пошты]] з народным строем і арнамэнтам]]

Нацыянальныя колеры беларусаў — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — гістарычны здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.&lt;/ref&gt;. Гэтыя колеры могуць выступаць у розных формах і выразах на розных носьбітах і прадметах — на нацыянальным і звычайных адзеньні, у мастацтве, у [[Геральдыка|геральдыцы]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]]. Чырвоныя элемэнты на белай аснове лічацца найбольш пашыраным спалучэньнем колераў у беларускім арнамэнце&lt;ref&gt;Фадзеева В. Арнамент // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 36.&lt;/ref&gt;, а адметнасьцю [[Беларуская готыка|беларускага гатычнага дойлідзтва]] ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.&lt;/ref&gt;. Тым часам на вэксілялягічных матэрыялах, якія паходзяць зь Беларусі, спалучэньні белага і чырвонага колераў фіксуюцца з часоў [[Сярэднявечча]]. Напрыклад, сьцягам [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] было чырвонае палотнішча з срэбным вершнікам. Адзін з найстарэйшых яго малюнкаў датуецца 1443 годам&lt;ref name=&quot;salanda-2019-6&quot;&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 6. &lt;/ref&gt;. Пры гэтым гербы ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага, што займалі тэрыторыю сучаснай Беларусі, паводле свайго каляровага разьвязку найбольш адпавядалі чырвона-белай гаме&lt;ref&gt;{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 17.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:«Мір». Замкавы комплекс.jpg|значак|Вежы [[Мірскі замак|Мірскага замка]]]]

На думку дасьледнікаў гісторыі духоўнай культуры, спалучэньне белага і чырвонага колераў сягае часоў [[Індаэўрапейцы|індаэўрапейскага адзінства]]. Паводле індаэўрапеіста і славіста [[Вячаслаў Іваноў|Вячаслава Іванова]]: ''«Індаэўрапейская герархічная сымболіка колераў вызначаецца суаднесенасьцю найвышэйшага (сьвятарскага) рангу зь белым колерам, наступнага па значэньні сацыяльнага рангу — ваярскага — з чырвоным колерам…»''&lt;ref&gt;Иванов В. В. Цветовая символика в географических названиях в свете данных типологии (К названию Белоруссии) // Балто-славянские исследования. 1980. — М., 1981. С. 166.&lt;/ref&gt;. У працэсе [[Этнагенэз беларусаў|этнагенэзу беларусаў]], паводле гісторыка [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], белы колер стаў «''знакам дабра, знакам чысьціні, крынічнай вады, шляхетнага серабра''», у сваю чаргу чырвоны колер — «''знакам жыватворнага агню, сымбалем адвагі і ваяўнічасьці, храбрасьці, доблесьці і праведнай крыві, пралітай за Айчыну''»&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;.

У [[Хрысьціянства|хрысьціянскай традыцыі]] чырвоны колер на белым фоне — знак [[Хрыстос|Хрыстовай пакуты]], пралітай за чалавецтва крыві. Ад часоў [[Сярэднявечча|Сярэднявечча]] многія мастакі выяўлялі Збаўцу, які трымае белы сьцяг з чырвоным крыжам або чырвонай паласой&lt;ref&gt;Пазьняк З. Беларускі сьцяг // Беларускія ведамасьці. № 3 (33), 2001. С. 5.&lt;/ref&gt; (напрыклад, «Уваскрасеньне Хрыста» пэндзьля [[Альбрэхт Альтдорфэр|Альбрэхта Альтдорфэра]]&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;). Тым часам бела-чырвона-белая стужка з XII ст. уваходзіць у камплект адзеньня [[Праваслаўная царква на Беларусі|беларускіх царкоўных герархаў]]&lt;ref name=&quot;ehb-393&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 393.&lt;/ref&gt; і сымбалізуе сьвятло [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запаветаў]], якое мусіць прапаведаваць [[архірэй]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Д.]] Чаму ў патрыярха і епіскапаў бел-чырвона-белыя стужкі на мантыях і гербах? // [[Наша гісторыя]]. № 9 (26), 2020. С. 32.&lt;/ref&gt;.

У [[Эстэтыка|эстэтычным]] пляне злучэньне белага і чырвонага лічыцца клясычным і адпавядае правілам геральдыкі. Чырвоны колер у нацыянальным бела-чырвона-белым спалучэньні паходзіць з традыцыйнага беларускага гербу [[Пагоня|Пагоні]], а перавагу белага колеру абумовіла саманазва нацыі — беларусаў&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;/&gt;.

=== Герб Пагоня ===
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Coat of Arms of Belarus (1991).svg|міні|Герб [[Пагоня]]]]

Традыцыйны нацыянальны герб беларусаў — [[Пагоня]] — дзяржаўны герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і [[Беларусь|Рэспублікі Беларусі]], які ўвасабляе ідэю абароны Бацькаўшчыны&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж. З асноўных колераў Пагоні — нацыянальных колераў беларусаў — утвараецца [[Бел-чырвона-белы сьцяг|беларускі нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг]].

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1614).jpg|міні|Пагоня зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]] выданьня 1614 г.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;]]

Паводле [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], паходжаньне гербу Пагоні сягае ўглыб стагодзьдзяў і мае сэмантычную повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt;. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў: «''…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „погоня“ (pogonia)''»&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;. Як адзначае [[Аляксей Шаланда]], беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у беларускай этнічнай прыналежнасьці грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt;.

Першая вядомая выява Пагоні зьмяшчаецца на пячаці вялікага князя [[Гедзімін]]а і датуецца 1323 годам&lt;ref&gt;Юргенсон У. [https://web.archive.org/web/20100114132636/http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61 Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі] // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 8, 2003.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага // [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]. № 16.&lt;/ref&gt;. Дзяржаўны статус герб атрымаў за часамі княжаваньня [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]]&lt;ref name=&quot;nasievic&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] [https://vln.by/node/48 Сімвал Вялікага княства] // [[Чырвоная Змена]]. № 33 (13891), 28 сакавіка 1995 г.&lt;/ref&gt;. У XV—XVIII стагодзьдзях Пагоню зьмяшчалі на брамах беларускіх местаў і замкаў&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;/&gt;. Гэта знайшло адлюстраваньне ў мескай геральдыцы — сярод іншага, на [[Герб Магілёва|гербе Магілёва]]. Розныя вэрсіі Пагоні сталіся гербамі ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага — [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскага]], [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага]], [[Новагародзкае ваяводзтва|Новагародзкага]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і іншых (апроч [[Жамойць|Жамойці]]). Пры гэтым выявы Пагоні прыпадаюць толькі на [[этнічная тэрыторыя|этнічную тэрыторыю беларусаў]], усе суседнія землі маюць іншыя гербы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 25—26.&lt;/ref&gt;. Зь мінімальнымі стылістычнымі зьменамі Пагоня была дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага і часткай гербу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] да 1795 году, калі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Такім чынам, на працягу больш за 500 гадоў усе этнічна беларускія землі жылі «пад знакам Пагоні», а продкі сучасных беларусаў проста ня ведалі іншай дзяржаўнай эмблемы&lt;ref name=&quot;Lalkou&quot;&gt;[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|значак|Беларускі нацыянальны штандар: [[Бел-чырвона-белы сьцяг]] і герб Пагоня. Паштоўка часоў [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]]]]

За часамі расейскага панаваньня Пагоня ўваходзіла ў склад гербаў «беларускіх» ([[Полацкае намесьніцтва]], [[Магілёўскае намесьніцтва]], [[Віцебская губэрня]]) і «літоўскіх» ([[Гарадзенская губэрня]] і [[Віленская губэрня]]) адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Расейскай імпэрыі. Апроч таго, гэты герб прысутнічаў на штандарах вайсковых частак, якія фармаваліся з ураджэнцаў беларускіх зямель (Палявы гусарскі беларускі полк, Полацкі Мушкетэрскі полк, Гарадзенскі гусарскі полк і інш.). Апроч таго, колішні агульнадзяржаўны сымбаль увайшоў у склад афіцыйных гербаў усходніх беларускіх местаў ([[Віцебск]], [[Вяліж]], [[Гарадок]], [[Дзьвінск]], [[Дрыса]], [[Лепель]], [[Магілёў]], [[Невель]], [[Полацак]], [[Себеж]], [[Сураж]], [[Чэрыкаў]]). У канцы 1850-х гадоў Пагоню зьмясьцілі на дзяржаўным гербе Расейскай імпэрыі як сымбаль колішніх зямель Вялікага Княства Літоўскага. Увогуле, адлюстраваньне старажытнай Пагоні на беларускіх губэрнскіх, павятовых, мескіх і вайсковых гербах Расейскай імпэрыі канстатавала асэнсаваньне суседнімі народамі тоеснасьці паняцьцяў: геаграфічна-этнічнага — Беларусь, і геральдычнага — Пагоня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 38.&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку Пагоня актыўна выкарыстоўвалася ўдзельнікамі [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] і [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у якасьці сымбалю змаганьня за аднаўленьне страчанай дзяржаўнасьці. Такім чынам, герб Пагоня ў XIX стагодзьдзі з аднаго боку быў афіцыйным сымбалем, а зь іншага — неафіцыйным, рэвалюцыйна-дэмакратычным. Але ўва ўсіх выпадках ён атаясамліваўся з канкрэтнай тэрыторыяй — тэрыторыяй сучаснай Беларусі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 36.&lt;/ref&gt;.

У пачатку XX стагодзьдзя Пагоня разам з утвораным на яе аснове нацыянальным [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] актыўна выкарыстоўвалася [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускім нацыянальным рухам]], а ў 1918 годзе яны атрымалі статус дзяржаўных гербу і сьцяга [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У 1920 годзе герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам як беларускія і дзяржаўныя выкарыстоўваліся ўдзельнікамі  [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збронага чыну]], вайсковага змаганьня за незалежнасьць Беларускай дзяржавы. Па захопе тэрыторыі БНР Савецкай Расеяй гэтыя сымбалі трапілі пад негалосную забарону ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], аднак працягвалі актыўна выкарыстоўвацца беларусам па-за яго межамі. Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці]] ў 1991 годзе Пагоня зь бел-чырвона-белым сьцягам зноў сталі афіцыйнымі дзяржаўнымі сымбалямі [[Беларусь|Беларусі]]. Аднак у 1995 годзе іх пазбавілі афіцыйнага статусу ў выніку ініцыяванага [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандрам Лукашэнкам]] [[рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму]], які адзначаўся неадпаведнасьцю Канстытуцыі і заканадаўству краіны, парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня&lt;ref name=&quot;Navumcyk&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;. У 2007 годзе [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь|афіцыйны ўрад Беларусі]] надаў гербу Пагоні [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|статус нематэрыяльнай гістарычна-культурнай каштоўнасьці]].

=== Бел-чырвона-белы сьцяг ===
{{Асноўны артыкул|Бел-чырвона-белы сьцяг}}
[[Файл:Flag_of_Belarus_ (1918,_1991-1995).svg|міні|220пкс|Бел-чырвона-белы сьцяг]]

Гістарычны нацыянальны сьцяг беларусаў — [[бел-чырвона-белы сьцяг]]&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt; — дзяржаўны сьцяг Беларусі з 1918 году. Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца паводле правілаў [[Геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]] зь беларускіх нацыянальных колераў&lt;ref&gt;Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.&lt;/ref&gt; на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt;. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;/&gt;, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускай гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнай дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году і [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|яе аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году&lt;ref name=&quot;Navumcyk-10.11.2020&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Пётар Кузьняцоў|Кузьняцоў П.]] [https://nn.by/?c=ar&amp;i=267531 «Невялікая праблема» з забаронай БЧБ], [[Наша Ніва]], 31 студзеня 2021 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1524).jpg|значак|Бел-чырвона-белыя сьцягі на карціне «[[Бітва пад Воршай (карціна)|Бітва пад Воршай]]», 1524 г.]]

Усталяваньне бел-чырвона-белага сьцяга ў якасьці сымбалю [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальна-вызвольнага руху]], мэтай якога было дзяржаўнае самавызначэньне беларусаў, звычайна прымяркоўваюць да пачатку XX стагодзьдзя&lt;ref name=&quot;salanda-2019-7&quot;&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 7.&lt;/ref&gt;, хоць вэксілялягічныя матэрыялы з традыцыйным для беларусаў бела-чырвона-белым спалучэньнем колераў шырока ўжываліся яшчэ ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а першым дакумэнтальным сьведчаньнем выкарыстаньня бел-чырвона-белага сьцяга лічыцца [[:Файл:Battle of Orsha (1514-09-08).jpg|карціна XVI стагодзьдзя]], прысьвечаная [[Бітва пад Воршай|бітве пад Воршай]]&lt;ref name=&quot;ehb-393&quot;/&gt;. Тым часам першыя згадкі пра выкарыстаньне беларусамі нацыянальнага сьцяга ў культурна-асьветніцкай дзейнасьці паходзяць з канца XIX стагодзьдзя&lt;ref name=&quot;ehb-393&quot;/&gt;. Пры гэтым няма зьвестак пра дакладную дату распрацоўкі і зацьверджаньня эскізу бел-чырвона-белага сьцяга&lt;ref&gt;[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20090602180458/http://www.nn.by/1998/06/14.htm Клаўдзі Дуж-Душэўскі. Сьцяг] // [[Наша Ніва]]. № 6, 1998. С. 15.&lt;/ref&gt;. Называюць розныя даты яго зьяўленьня — 1905, 1909, 1912, 1917 год&lt;ref name=&quot;salanda-2019-7&quot;/&gt;.  Паводле шматлікіх сьведчаньняў, аўтарам праекту сучаснай выявы бел-чырвона-белага сьцяга стаў беларускі грамадзка-палітычны і культурны дзяяч [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]&lt;ref name=&quot;50 faktau&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;, які стварыў яго на просьбу беларускiх арганiзацыяў [[Пецярбург]]у. У сваіх успамінах Клаўдзі Дуж-Душэўскі засьведчыў повязь беларускага нацыянальнага сьцяга з гербам Пагоняй: ''«Беларусы ''[даўней]'' лічылі сваім дзяржаўным сьцягам белую Пагоню на чырвоным полі»''&lt;ref&gt;Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, У. Міхнюк. — Менск: Энцыклапедыкс, 2001. С. 272.&lt;/ref&gt;.

=== Нацыянальны гімн ===
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Паштоўка [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] з Пагоняй і [[Жыве Беларусь!|нацыянальным дэвізам]], 1918 г.]]

На статус беларускага нацыянальнага гімну прэтэндуюць некалькі твораў, сярод якіх вылучаецца дзяржаўны гімн Беларускай Народнай Рэспублікі — [[Мы выйдзем шчыльнымі радамі]]. Гэта песьня нацыянальна-вызвольнага змаганьня аўтарства [[Макар Краўцоў|Макара Касьцевіча (Краўцова)]] на музыку [[Уладзімер Тэраўскі|Ўладзімера Тэраўскага]], марш [[Першы Слуцкі полк|1-е Слуцкае стралковае брыгады войскаў БНР]] у час [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]]. У 1991 годзе з публічным зваротам наконт вяртаньня гэтаму гімну дзяржаўнага статусу выступілі вядомыя літаратары [[Васіль Быкаў]], [[Алесь Адамовіч]] і [[Рыгор Барадулін]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста першы (2016)|к}} С. 421.&lt;/ref&gt;.

Іншыя найбольш вядомыя беларускія гімны:
* [[Магутны Божа]] — духоўны гімн беларусаў; 
* [[Пагоня (гімн)|Пагоня]] — беларуская песьня на аднайменны верш [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]], якую называюць «[[Беларуская Марсэльеза|Беларускай Марсэльезай]]».

=== Жыве Беларусь! ===
{{Асноўны артыкул|Жыве Беларусь!}}

У якасьці нацыянальнага дэвізу разглядаецца патрыятычны заклік [[Жыве Беларусь!]]&lt;ref name=&quot;Svaboda-11.12.2020&quot;&gt;[https://www.svaboda.org/a/slova-2020-hodu-zyvie/30995977.html Беларускае слова 2020 году — «Жыве!»], [[Радыё Свабода]], 11 сьнежня 2020 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Plachimovic&quot;&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=266594 Дацэнт канстытуцыйнага права: Варта дадаць у Канстытуцыю яшчэ адзін дзяржаўны сімвал — дэвіз «Жыве Беларусь!»], [[Наша Ніва]], 13 студзеня 2021 г.&lt;/ref&gt; (у разгорнутым выглядзе — ''Няхай жыве вольная, незалежная Беларусь!''), скіраваны на абуджэньне нацыянальна-грамадзянскіх пачуцьцяў, кансалідацыю народу Беларусі ў абарону свабоды, незалежнасьці сваёй краіны, [[беларуская мова|роднай мовы]], усёй нацыянальнай культуры&lt;ref name=&quot;ehb&quot;&gt;[[Аляксей Каўка|Каўка А.]] Жыве Беларусь! // {{Літаратура/ЭГБ|3к}} С. 377.&lt;/ref&gt;. Шырокае ўжываньне гэтага выразу-[[фразэалягізм]]у ў розныя часы стала магчымым дзякуючы яго зьместу — зычаньню росквіту сваёй зямлі, сваёй дзяржаве&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;/&gt;. У гэтым дэвізе ў максымальна ляпідарнай форме фармулюецца беларуская нацыянальная ідэя&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30803999.html Уладзімер Арлоў: Адбылося дафармаваньне беларускай нацыі і народны рэфэрэндум аб вяртаньні нацыянальнай сымболікі], [[Радыё Свабода]], 26 жніўня 2020 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kalinkina&quot;&gt;[[Сьвятлана Калінкіна|Калінкіна С.]] Жыве Беларусь! // [[Народная Воля]]. № 40, 27.05.2014. С. 1.&lt;/ref&gt;.

== Этнонім ==
{{Асноўны артыкул|Белая Русь|Ліцьвіны}}
[[Файл:Грамата_Жыгімонта_(Сігізмунда)_ад_27_верасня_1432_месцічам_Віленскім.jpg|міні|Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] (1432 г.) «''Віленскім месьцічам веры рымскае і рускім, што суць рускае веры''» — сьведчаньне канфэсійнасьці назвы «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускія]]», пад якой разумелі [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] [[Кіеўская мітраполія|рускай веры]]]]

[[Этнонім]] ''беларусы'' ўтварыўся ад [[тапонім]]у [[Белая Русь]], які пачаткова меў рэгіянальнае значэньне і тычыўся паўночнай і ўсходняй часткі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;''[[Алесь Белы|Белы А.]]'' Хроніка «Белай Русі»: нарыс гісторыі адной геаграфічнай назвы. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2000. — С. 158—159.&lt;/ref&gt;.

Першы пісьмова зафіксаваны выпадак ужываньня слова беларус ([[Грэцкая мова|грэц.]]-[[Лацінская мова|лац.]] ''Leucorussus'') як саманазвы выхадцаў з сучаснай тэрыторыі Беларусі датуецца 1586 годам&lt;ref&gt;''[[Алег Латышонак|Латышонак А.]]'' [http://www.belreform.org/latyszonak_rysin.php Навуковыя крыніцы самаакрэслення Саламона Рысінскага як беларуса] // Рэфармацыя і грамадства : XVI стагоддзе : Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 2005. — С. 126—131.&lt;/ref&gt;, але гэтае вызначэньне не атрымала пашырэньня ў той час у якасьці этноніму. Да канца XVIII ст. у якасьці саманазваў ужываліся вызначэньні ''[[ліцьвіны]]''&lt;ref&gt;[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія старажытныя плямёны былі нашымі продкамі? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 2.&lt;/ref&gt; і ''[[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]]''&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 150.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|«Рускімі» звычайна называлі праваслаўных ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 104.&lt;/ref&gt;}}. У першай палове XIX ст. вызначэньне беларусы выкарыстоўвалася пераважна ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губернях]], а таксама ва ўсходняй частцы [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], і мела ня столькі этнічны, колькі [[Тапонім|тапанімічны]] характар&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;.

Саманазва беларусы ў якасьці этноніму пачала замацоўвацца за беларускім этнасам (амаль на ўсёй [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|яго этнічнай тэрыторыі]]) толькі зь сярэдзіны 1860-х гадоў (па [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольным паўстаньні 1863—1864 гадоў]], у працах расейскага этнографа Родэрыха Эркерта&lt;ref&gt;''Эркерт, Р. Ф.'' Этнографический атлас западнорусских губерний и соседних областей. ― Берлин, 1863.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Эркерт, Р. Ф.'' Взгляд на историю и этнографию западных губерний России : (с атласом) / [соч.] Полк. Р. Ф. Эркерта. — Санкт-Петербург : тип. Дома призрения малолет. бедных, 1864. — 72 с.&lt;/ref&gt;). Аднак яшчэ ў 1903 годзе этнограф [[Яўхім Карскі]] адзначаў, што найбольш кансэрватыўны сялянскі пласт насельніцтва ня ведае гэтай новаўтворанай кніжнай назвы&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. I. С. 116.&lt;/ref&gt;. 

У 1918 годзе палкоўнік [[Кастусь Езавітаў]] так апісваў самасьвядомасць генэрала [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]: «''Хацеў бы быць бліжэй да Бацькаўшчыны (Вільня). Лічыў адзін раз сябе літвіном, але цяпер даведаўся аб беларусах і сам ня ведае хто ён''»&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданьне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = |том = |старонкі = |старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|наклад = 750}}&lt;/ref&gt;.

У 1870—1918 гадох этнонім беларусы выцясьняе іншыя «канкурэнтавыя» і лякальна-рэгіянальныя назвы для азначэньня беларускага этнаса, што зьвязваюць з папулярызацыяй гэтай назвы праз расейскую этнаграфічную і гістарычную навуку і з разьвіцьцём пачатковай адукацыі ў вёсцы, дзякуючы чаму стала мажлівым пашырэньне гістарычных ведаў і назвы беларусы сярод шырокіх колаў насельніцтва&lt;ref&gt;''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 164—166.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Терешкович, П. В.'' [http://pawet.net/files/ceraskowich.pdf Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.] — Минск: БГУ, 2004. С. 145.&lt;/ref&gt;.

Тым часам назва ''ліцьвіны'' стала гістарычным этнонімам беларусаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе [[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]], «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Этнічная тэрыторыя ==
{{Асноўны артыкул|Этнічная тэрыторыя беларусаў}}
[[Файл:Historical borders of Belarusians.png|міні|280пкс|
Межы беларускай [[этнічная тэрыторыя|этнічнай тэрыторыі]]&lt;br /&gt;
{{Легенда|#F0C500|Паводле [[Яўхім Карскі|Я. Карскага]] (1903)}}
{{Легенда|#F00000|Паводле [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|М. Доўнар-Запольскага]] (1919)}}
{{Легенда|#000000|Сучасныя дзяржаўныя граніцы}}
]]
[[Файл:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders (noname).png|міні|280пкс|[[Рэч Паспалітая]] ў XVII стагодзьдзі 
{{Легенда|#ffaec9|Каралеўства Польскае}}
{{Легенда|#dab9f4|Вялікае Княства Літоўскае}}

Залежныя тэрыторыі:
{{Легенда|#ffc90e|Прусія}}
{{Легенда|#efe4b0|Курляндыя}}
{{Легенда|#bccacb|Інфлянты}}]]

На пачатак ХХ стагодзьдзя, паводле навуковых дасьледаваньняў, якія ў асноўным пацьвярджаліся зьвесткамі афіцыйных перапісаў насельніцтва, беларусы складалі большасьць жыхароў гістарычных [[Смаленскі павет|Смаленшчыны]] і [[Старадубскі павет|Старадубшчыны]] (цяпер частка [[Смаленская вобласьць|Смаленскай]] і [[Бранская вобласьць|Бранскай]] вобласьцяў [[Расея|Расеі]]), а таксама [[Віленскі павет|Віленшчыны]] і паўднёва-ўсходняй [[Троцкі павет|Троччыны]] (частка [[Віленскі павет|Віленскага павету]] [[Летува|Летувы]]), усходняга [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]] (частка [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]]) і паўднёва-ўсходніх [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянтаў]] (частка [[Дагдзкі край|Дагдзкага]], [[Дзьвінскі край|Дзьвінскага]] [[Зілупскі край|Зілупскага]], [[Краслаўскі край|Краслаўскага]] і [[Люцынскі край|Люцынскага]] краёў [[Латвія|Латвіі]]). Згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] на падставе колькаснай перавагі беларусаў гэтыя тэрыторыі ў 1918 годзе абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], у 1919 годзе большая іх частка ўвайшла ў склад утворанай у [[Смаленск]]у [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Аднак неўзабаве [[бальшавікі|маскоўскія бальшавікі]] адабралі ў склад [[РСФСР]] ня толькі Смаленшчыну і Старадубшчыну, але таксама гістарычныя [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўшчыну]] разам з [[Амсьціслаў|Амсьціславам]], [[Аршанскі павет|Аршаншчыну]] з [[Ворша]]й, [[Віцебскі павет|Віцебшчыну]] зь [[Віцебск]]ам, [[Рэчыцкі павет|Панізоўе]] з [[Рэчыца]]й і [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]] з [[Полацак|Полацкам]] (пазьней у 1924 і 1926 гадох частку гэтых тэрыторыяў вярнулі ў склад БССР, але Расея пакінула сабе месты і мястэчкі [[Вяліж]], [[Жукава]], [[Любавічы]], [[Манастыршчына|Манастыршчыну]], [[Мікулін]], [[Невель]], [[Пятровічы (Расея)|Пятровічы]], [[Пячэрск]], [[Рудня (горад)|Рудню]], [[Себеж]], [[Шумячы]], [[Усьвяты]] і [[Хаславічы]]), тым часам заходнюю палову Беларусі перадалі ў склад міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], усе Інфлянты і частку Полаччыны з прадмесьцем [[Друя|Друі]] [[Прыдруйск]]ам — у склад [[Латвія|Латвіі]]. У верасьні 1939 году, па далучэньні да [[СССР]] [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку Віленшчыны зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю Троччыну з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]] з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;, таксама ў 1939 годзе да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку Гарадзеншчыны. Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]] ўсё Падляшша, заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й.

Далучэньне этнічна беларускіх зямель да іншых дзяржаваў, а таксама адсутнасьць магчымасьці атрыманьня адукацыі на роднай мове (у 1930-я гады ўсякая беларуская дзейнасьць на Смаленшчыне трапіла пад забарону&lt;ref name=&quot;Trusau&quot;&gt;[[Алег Трусаў|Трусаў А.]]. [http://pawet.net/library/history/bel_history/trusau/05/Невядомыя_беларускія_дзяржавы.html Вялікае Княства Смаленскае] // Наша Слова. № 34 (822), 5 верасьня 2007.&lt;/ref&gt;, у гэты ж час латвійскія ўлады канчаткова ліквідавалі беларускія адукацыйныя ўстановы на беларускай частцы Інфлянтаў&lt;ref name=&quot;Citou&quot;&gt;{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 155.&lt;/ref&gt;, у 1945 годзе летувіскі ўрад у асобе міністра асьветы Жугжды не дазволіў адчыніць у Вільні ніводнай беларускай школы, адначасна ліквідаваўшы [[Віленская беларуская гімназія|Віленскую беларускую гімназію]] і [[Беларускі музэй імя Івана Луцкевіча]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Як Вільня сталася жамойцкім горадам? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 70.&lt;/ref&gt;) прывялі практычна да поўнай [[культурная асыміляцыя|асыміляцыі]] тамтэйшага беларускага насельніцтва.

== Антрапалёгія ==
{{Асноўны артыкул|Антрапалёгія беларусаў}}

Беларусы паўночных, цэнтральных і заходніх рэгіёнаў Беларусі належаць пераважна да ўсходнеэўрапейскага тыпу сярэднеэўрапейскай расы (у межах вялікай [[эўрапэоідная раса|эўрапэоіднай расы]]). 

Беларускі антраполяг [[Аляксей Мікуліч]] прыйшоў да высновы, што сучасная карціна [[генафонд]]у беларусаў сфармавалася як шляхам доўгатэрміновага прыстасаваньня ў выніку натуральнага адбору, так і ў выніку этнічнай кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Аляксей Мікуліч|Мікуліч А.]] Беларусы ў генетычнай прасторы: Антрапалогія этнасу. — {{Менск (Мінск)}}, 2005. С. 112.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў яго дасьледаваньняў, агульная характарыстыка генафонду сучасных беларусаў найбліжэйшая да сучасных украінцаў і мае трывалую генэтычную непарыўнасьць пакаленьняў у часе, бо геаграфічная структура сучаснага беларускага генафонду шмат у чым супадае з арэаламі старажытных археалягічных культураў Беларусі яшчэ даславянскай эпохі&lt;ref&gt;[[Аляксей Мікуліч|Мікуліч А.]] Беларусы ў генетычнай прасторы: Антрапалогія этнасу. — {{Менск (Мінск)}}, 2005. С. 111.&lt;/ref&gt;.

== Этнагенэз ==
{{Асноўны артыкул|Этнагенэз беларусаў}}

Працэс фармаваньня беларускай нацыі заняў дастаткова працяглы пэрыяд і адбываўся пад уплывам геаграфічна-кліматычных, сацыяльна-эканамічных, палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама агульнаэўрапейскіх этнічных тэндэнцыяў. Паводле падлікаў, зробленых на аснове вялікай колькасьці антрапагенэтычных і генадэмаграфічных матэрыялаў, беларусы (папуляцыі карэнных жыхароў) вядуць свой радавод цягам ня меней за 130—140 каленаў, што адпавядае пэрыяду амаль 1500 год да н. э.&lt;ref name=Mikulic&gt;{{кніга|аўтар=[[Аляксей Мікуліч]]|загаловак=Беларусы ў генетычнай прасторы: Антрапалёгія этнасу|месца=Мн.|выдавецтва=Тэхналогія|год=2005|старонак=138|isbn=985-458-122-5}}&lt;/ref&gt;

У асноўным этнагенэз беларусаў праходзіў на тэрыторыі Верхняга [[Дняпро|Падняпроўя]], Сярэдняга [[Дзьвіна|Падзьвіньня]], [[Нёман|Панямоньня]], [[Буг|Пабужжа]] і [[Прыпяць|Прыпяцкага]] [[Палесьсе|Палесься]]. Пры гэтым трэба ўлічваць, што працэс складаньня беларускай народнасьці ахопліваў землі, што пераўзыходзілі межы сучаснай Беларусі. Гэтак, дадаткова ён праходзіў на тэрыторыях сучаснай Летувы ([[Вільня]] і ваколіцы), Латвіі ([[Дзьвінск]]), Польшчы ([[Беласток]] і [[Белая (горад)|Белая]]) і Расеі ([[Смаленск]], [[Невель]], [[Бранск]])&lt;ref name=&quot;hb137&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 137.&lt;/ref&gt;.

У навуцы няма адназначнасьці што да храналягічных рамак фармаваньня беларускага народу. Адныя дасьледнікі сьцьвярджаюць, што беларусы як [[этнас]] ужо існавалі ў ХІІІ ст., а працэс фармаваньня беларускай [[народнасьць|народнасьці]] пачаўся яшчэ ў ХVII—ХVIII стагодзьдзях ([[Георгі Штыхаў]], [[Мікола Ермаловіч]], [[Міхась Ткачоў]] і інш.). Паводле [[Валянцін Сядоў|Валянціна Сядова]], беларуская этнічная супольнасьць склалася ў ХІІІ—ХІV стагодзьдзях. [[Майсей Грынблат]] лічыў, што фармаваньне беларусаў адбывалася ў ХІV—ХVІ стагодзьдзях.

Няма адзінага погляду і датычна продкаў беларусаў. Сярод асноўных канцэпцыяў вылучаюцца «фінская», «балцкая», «крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая» і «старажытнаруская»&lt;ref name=&quot;hb136&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 136.&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Назва канцэпцыі, яе прыхільнікі і сутнасьць !! Аргумэнтацыя !! Крытыка
|-
|'''1. «Фінская»''' (аўтар [[Іван Ласкоў]]): продкамі беларусаў былі славяне і фіны || Асноўным довадам выступаюць назвы некаторых беларускіх [[гідронім]]аў, якія маюць фінскае паходжаньне. || Фінамоўнае насельніцтва на тэрыторыі Беларусі жыло ў глыбокай старажытнасьці (канец [[каменны век|каменнага веку]]) і яшчэ ў [[бронзавы век|бронзавым веку]] яго асымілявалі старажытныя балты, якія ўспрынялі фінскія назвы рэк і азёраў. Такім чынам, фіны на тэрыторыі Беларусі зьявіліся субстратам не беларусаў, а старажытных балтаў.
|-
|'''2. «Балцкая»''' ([[Валянцін Сядоў]], [[Георгі Штыхаў]] і інш.): продкамі беларускага народу былі балцкія і славянскія плямёны, дзе балты адыгралі ролю [[субстрат]]у (падасновы). || Вялізная колькасьць беларускіх [[гідронім]]аў маюць балцкае паходжаньне, на карысьць гэтай тэорыі таксама сьведчаць некаторыя балцкія элемэнты беларускай культуры і мовы (культ вужа, жаночы галаўны ўбор — [[намітка]], у словах цьвёрды гук «р» і інш.). || Памянёныя элемэнты маюць індаэўрапейскае паходжаньне, таму ўласьцівыя як балтам, так і славянам. Балты зьявіліся субстратам не беспасярэдне беларусаў, а плямёнаў [[крывічы|крывічоў]], [[радзімічы|радзімічаў]] і [[дрыгавічы|дрыгавічоў]].
|-
|'''3. «Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая»''' ([[Яўхім Карскі]], [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]], [[Уладзімер Пічэта]] і інш.): асноўнымі продкамі беларускага этнасу выступаюць крывічы, дрыгавічы і радзімічы. || Пераемнасьць матэрыяльнай культуры і моўныя запазычаньні беларусаў ў славянскіх супольнасьцяў (саха зь перакладной паліцай у земляробстве і «аканьне» ў беларускай мове ад пачатку былі ўласьцівасьцю крывічоў, палеская саха ў земляробстве і дыфтонгі -ўо, -іе ў мове ад пачатку належалі дрыгавічам і інш.) || Нельга казаць пра чыста славянскія карані беларусаў, бо этнакультурныя працэсы, якія адбываліся на беларускай этнічнай тэрыторыі датычыліся ня толькі славянаў, але і балтаў (плямёны [[літва (племя)|літва]], [[яцьвягі]])&lt;ref name=&quot;hb137&quot;/&gt;.
|-
|'''4. «Старажытнаруская»''' ([[Барыс Рыбакоў]], [[Сяргей Токараў]], [[Лаўрэнці Абэцэдарскі]] і інш.): узьнікла ў [[СССР|савецкай]] гістарыяграфіі за часамі кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]] і мусіла апраўдваць [[русіфікацыя|маскалізацыю]] беларусаў і ўкраінцаў&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/transcript/1380072.html Жыцьцё і сьмерць мітаў: Старажытная Русь], [[Радыё Свабода]], 5 лютага 2009 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дзермант А., Санько С. [https://web.archive.org/web/20151017183103/http://arche.bymedia.net/2005-5/dziermant505.htm Этнагенез беларусаў: навука і ідэалогія] // [[ARCHE]]. № 5 (39), 2005 г.&lt;/ref&gt;. Яе прыхільнікі сьцьвярджалі, што продкам беларусаў была адна з частак г. зв. «старажытнарускай народнасьці». || У якасьці бяздоваднага пастуляту прыймаецца існаваньне адзінай старажытнарускай дзяржавы — [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] з адзінай старажытнарускай мовай і культурай. || У пісьмовых крыніцах і нават у гістарычных мітах (апроч савецкіх) не існуе якіх-кольвек зьвестак пра старажытнарускую народнасьць. Апроч таго, прыхільнікі гэтай канцэпцыі часьцяком блытаюць старажытную літаратурную мову (блізкую да [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]]) з гутарковай, дыялектнай, якая мела свае адрозьненьні на тэрыторыі Кіеўскай Русі&lt;ref&gt;[[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20030122205421/http://www.lingvo.minsk.by/~bha/07/200-213.htm Па старонках адной «гісторыі»*] // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 7. Сш. 1 (12), чэрвень 2000 г.&lt;/ref&gt;.
|-
|}

Стымулам да паскарэньня кансалідацыі беларускага этнасу было ўтварэньне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Падпарадкаваньне ў ХІІІ—ХІV стагодзьдзяў больш як двух дзясяткаў ўсходнеславянскіх княстваў адзінай цэнтральнай уладзе спрыяла стварэньню агульнай этнічнай тэрыторыі беларусаў, актывізавала культурныя повязі паміж рознымі яе часткамі. Лёгкасьць аб’яднаньня гэтых шматлікіх дзяржаўных утварэньняў у складзе ВКЛ, апроч вонкавай пагрозы і эканамічных фактараў, шмат у чым тлумачылася якраз наяўнасьцю адзінай этнагенэтычнай спадчыны, а таксама агульнасьцямі гістарычнага лёсу, культуры, мовы і рэлігіі. Вельмі спрыяльным было і этнакультурнае становішча беларускага насельніцтва ў ВКЛ, дзе яны складалі асноўны этнічны масіў і пераважалі ў большасьці буйных населеных пунктаў ([[Вільня]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Менск]], [[Берасьце]], [[Горадня]], [[Коўна]], [[Трокі]])&lt;ref name=&quot;hb137&quot;/&gt;.

== Мова ==
{{Асноўны артыкул|Беларуская мова}}
[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|Беларуская мова як асноўная размоўная, перапіс 2009 г.]]

Нацыянальная мова беларусаў — [[беларуская мова|беларуская]] (усходняя падгрупа [[славянскія мовы|славянскай групы]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]]). Паводле вынікаў перапісу насельніцтва Беларусі 1999 году, 85,6% беларусаў краіны назвалі яе [[родная мова|роднай]], 41,3% — мовай, на якой яны пераважна размаўляюць дома. Адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовай палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі]] ёсьць пашырэньне сярод беларусаў [[білінгвізм]]у (з выкарыстаньнем [[Расейская мова|расейскай мовы]]). Паводле перапісу насельніцтва Беларусі 2009 году, толькі 26% беларусаў краіны выкарыстоўвалі беларускую мову ў якасьці размоўнай&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускую мову лічаць роднай 5 млн. 58 тыс. жыхароў Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=674826|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=20 лютага 2012|дата доступу=10 лістапада 2013}}&lt;/ref&gt;.

Мае два альфабэты: побач з больш пашыранай і афіцыйна прынятай [[кірыліца]]й гістарычна таксама ўжываецца традыцыйны [[лацінка|беларускі лацінскі альфабэт]]&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.&lt;/ref&gt;. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух беларускіх [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага (тарашкевіцы)]] і [[Беларускі афіцыйны правапіс|афіцыйнага (наркамаўкі)]].

== Рэлігія ==
{{Асноўны артыкул|Праваслаўная царква на Беларусі|Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі}}
[[Файл:Сафійскі сабор.jpg|значак|[[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]], XI ст. (па адбудове ў стылі [[Віленскае барока|віленскага барока]])]]

Большая частка вернікаў-беларусаў спавядае [[Праваслаўная царква на Беларусі|праваслаўе]], меншая — [[Каталіцкі касьцёл у Беларусі|рыма-каталіцтва]]. Праз савецкае змаганьне з рэлігіяй у краіне пашырыўся [[атэізм]].

У старажытнасьці насельніцтва [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] было [[Паганства|паганскім]]. У Х—ХІ стагодзьдзях тут пачало пашырацца хрысьціянства. Адным зь першых місіянэраў быў ісляндзкі вандроўнік [[Торвальд]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] Калі прыйшло на Беларусь хрысціянства // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.&lt;/ref&gt;. Першая [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] [[Полацкая япархія]] зьявілася ў 992 годзе. Гэта была адміністрацыйная адзінка [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскага патрыярхату]]. Увогуле, існуюць падставы меркаваць, што пашырэньне хрысьціянства ўсходняга, або [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскага]], і заходняга, або [[Рымская імпэрыя|рымскага]] абрадаў (падзел на [[праваслаўе]] і [[каталіцтва]] адбыўся толькі ў 1054 годзе, а аформіўся ў 1204 годзе) сярод беларусаў праходзіла адначасна і паралельна&lt;ref name=&quot;Zlutka&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Адкуль і калі прыйшла каталіцкая вера на Беларусь? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У XIII—XIV стагодзьдзях у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] асноўны арэал фармаваньня беларускага этнасу вызначаўся перавагай славянамоўнага насельніцтва, якое ў асноўнай масе было хрысьціянскім. Адначасна адбываліся кантакты з суседнім [[Балцкія мовы|балцкім]] паганскім насельніцтвам, якое паступова славянізавалася. Наяўнасьць хрысьціянаў у [[Вільня|Вільні]] і [[Кернаў|Кернаве]], якая адзначаецца зь сярэдзіны XIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Вайткявичус В. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/1793/1/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D1%82%D0%BA%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D1%87%D1%8E%D1%81%20%D0%92.pdf Нестереотипный взгляд на культуру восточнолитовских курганов] // Працы гістарычнага факультэта БДУ. Навук. зборнік. Вып. 3. — {{Менск (Мінск)}}, 2008. С. 186.&lt;/ref&gt;, сьведчыць пра працяглае суіснаваньне ў Вялікім Княстве Літоўскім хрысьціянскага і паганскага насельніцтва&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 193, 197.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Iškaldź, Trajecki. Ішкальдзь, Траецкі (E. Paŭłovič, 1848).jpg|значак|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Ішкальдзь)|Касьцёл]] у [[Ішкальдзь|Ішкальдзі]], XV ст.]]

У сярэдзіне XIII стагодзьдзя за часамі [[Міндоўг]]а ўтварылася першае [[Каталіцтва|каталіцкае]] біскупства (хоць пад 1105 годзе ў Кіеўска-Пячорскім патэрыку ўпамінаецца [[Тураў]]скае біскупства, а ў першай палове XIII ст. на полацкіх землях дзейнічала Русінскае біскупства, улучанае ў 1255 годзе ў новаствораную Рыскую мітраполію&lt;ref name=&quot;Zlutka&quot;/&gt;), якое ахоплівала землі Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 224.&lt;/ref&gt;. Пазьней тут зноў не было тэрытарыяльнай арганізацыі [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|рымска-каталіцкага касьцёла]], хоць у 1320-я гады ў Вільні і [[Наваградак|Наваградку]] існавала па адным кляштары нямецкіх [[дамінікане|дамініканаў]] і [[францішкане|францішканаў]], якія не спынялі спробаў місіянэрскай дзейнасьці&lt;ref name=&quot;Hancaruk&quot;&gt;Ганчарук І. Рымска-каталіцкая царква на Беларусі // {{Літаратура/Рэлігія і царква на Беларусі|к}} С. 280.&lt;/ref&gt;. У 1387 годзе на загад вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] балцкае паганскае насельніцтва пачалі масава пераводзіць у каталіцтва, што лічыцца другой хваляй хрысьціянізацыі балтаў у Вялікім Княстве Літоўскім. Ягайла заснаваў [[Віленскае біскупства]], якая падзялялася на сем парафіяў (у тым ліку ў [[Абольцы|Абольцах]], [[Гайна (вёска)|Гайне]] і [[Крэва|Крэве]])&lt;ref name=&quot;Hancaruk&quot;/&gt;. Пазьней вялікія князі (напрыклад, [[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]]) праводзілі палітыку рэлігійнай талерантнасьці&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 229.&lt;/ref&gt;, а [[Фэўдал|фэўдальны стан]] ([[шляхта]]) складалася як з каталікоў, так і з праваслаўных&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 370—372.&lt;/ref&gt;. У 2-й палове XVI ст. хвалі рэлігійнай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]], а потым [[Контррэфармацыя|Контррэфармацыі]] закранулі, галоўным чынам, шляхту. Найбольш папулярнай канфэсіяй сярод шляхты-пратэстантаў стаў [[кальвінізм]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 509.&lt;/ref&gt;. Аднак у 1590—1600-я гады пратэстанцкая і праваслаўная шляхта ў сваёй большасці перайшла ў рыма-каталіцтва, і толькі меншая частка прытрымлівалася праваслаўя або пратэстанцтва. У 1596 годзе ў выніку [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] праваслаўныя япіскапы перападпарадкавалі [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]] [[Сьвяты Пасад|Сьвятому Пасаду]] ў выглядзе [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Рускай уніяцкай царквы]]. У 1632 годзе кароль і вялікі князь [[Уладзіслаў Ваза]] дзеля захаваньня рэлігійнага спакою і ўмацаваньня традыцыйнай талерантнасьці ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], афіцыйна аднавіў Кіеўскую мітраполію Канстантынопальскага патрыярхату, якую па [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайне Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у 1685 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] [[дэ-факта]] падпарадкаваў [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царкве]].

На канец XVIII ст. каля 70% беларусаў належалі да ўніяцкай (грэцка-каталіцкай) царквы, 15% былі рыма-каталікамі, 7% — юдэямі і толькі 6% — праваслаўнымі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы)]]. У 1839 годзе расейскія ўлады забаранілі ўніяцкую царкву і гвалтоўна далучылі яе вернікаў да Ўрадавага сыноду.

== Культура ==
=== Сьвяты ===
[[Файл:Belarusian Easter Eggs.jpg|значак|[[Велікодная пісанка|Беларускія фарбаваныя велікодныя яйкі]]]]

Гістарычна беларусы адзначаюць наступныя традыцыйныя народныя сьвяты:
{| valign=top
|-
|valign=top width=30%|
* [[Багач]]
* [[Вялікдзень]]
* [[Дзяды]]
* [[Каляды (сьвята)|Каляды]]
* [[Камаедзіца (сьвята)|Камаедзіца]]
* [[Купальле]]
* [[Масьленіца]]
|valign=top width=30%|
* [[Пакроў]]
* [[Радаўніца]]
* [[Саракі]]
* [[Сёмуха]]
* [[Спасы]]
* [[Стрэчаньне]]
* [[Тройца (сьвята)|Тройца]]
|}

[[Файл:Дзень Волі 2018.jpg|міні|[[100-годзьдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|100-годзьдзе БНР]] у Менск, 2018 г.]]

Нацыянальныя сьвяты беларусаў&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Якія гістарычныя даты павінны памятаць і шанаваць беларусы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 78.&lt;/ref&gt; (у [[Беларусь|Беларусі]] часоў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] сьвяткуюцца на неафіцыйным узроўні, таксама адзначаюцца [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспарай]]):
* [[Дзень Волі|Дзень Незалежнасьці, або Дзень Волі]], ([[25 сакавіка]]) — сьвята аднаўленьня дзяржаўнай незалежнасьці, якое адзначаецца пад [[нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] і гербам [[Пагоня]]й. Прымяркоўваецца да гадавіны ўтварэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай нацыянальнай дзяржавы]], калі ў 1918 годзе [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]] прыняла [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяю Ўстаўную грамату]].
* Сьвята [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальду]] ([[15 ліпеня]]) — дзень перамогі ў 1410 годзе аб'яднанага войска Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага над [[Крыжакі|крыжакамі]].
* Дзень друку ([[6 жніўня]]) — выданьне ў 1517 годзе [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]] першай беларускай друкаванай кнігі.
* [[Дзень Адраджэньня]] ([[25 жніўня]]) — гадавіна наданьня ў 1991 годзе [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб сувэрэнітэце Беларусі]] сілы канстытуцыйнага закону, аднаўленьне незалежнай дзяржаўнасьці.
* [[Дзень беларускай вайсковай славы]] ([[8 верасьня]]) — сьвята [[Бітва пад Воршай|Аршанскай перамогі]], калі ў 1514 годзе войска Вялікага Княства Літоўскага ўшчэнт разьбіла колькасна большае войска [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] і на пэўны час спыніла маскоўскую агрэсію на Беларусь.
* [[Дзень Герояў|Дзень Герояў, або Дзень Слуцкага збройнага чыну]], ([[27 лістапада]]) — гадавіна пачатку ў 1920 годзе баявых дзеяньняў супраць бальшавіцкага войска [[Першы Слуцкі полк|Першым Слуцкім палком]] Беларускай Народнай Рэспублікі.

=== Фальклёр ===
Беларуская традыцыйная культура вылучаецца незвычайнай глыбінёй фальклёрнай памяці. Беларускія зьвесткі лічацца вельмі старажытнымі (нават у параўнаньні зь іншымі архаічнымі матэрыяламі — напрыклад, паўночна-расейскім і сэрбскахарвацкім) і таму маюць асаблівую важнасьць для рэканструкцыі&lt;ref&gt;[[Сяргей Санько|Санько С.]] Прадмова // {{Літаратура/Беларуская міталёгія: Энцыкляпэдычны слоўнік (Менск, 2004)|к}} С. 3.&lt;/ref&gt;.

=== Архітэктура ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская традыцыйная драўляная архітэктура|Віленскае барока|Магілёўскае барока}}
[[Файл:Stročycy - 12.jpg|міні|Пакроўская царква XVIII ст. зь вёскі [[Логнавічы (Менская вобласьць)|Логнавічаў]]]]

У [[Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту|Беларускім дзяржаўным музэі народнай архітэктуры і побыту]] (Строчыцы) пад адкрытым небам захоўваюцца помнікі беларускай традыцыйнай драўлянай архітэктуры з розных гістарычна-этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі. Экспазыцыю музэю складаюць помнікі дойлідзтва з трох рэгіёнаў — Цэнтральнай Беларусі (асноўная частка [[Менская вобласьць|Менскай]] і заходняя частка [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] вобласьцяў), Падняпроўе (Магілёўская вобласьць, [[Аршанскі раён|Аршанскі]] і [[Дубровенскі раён]]ы [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], а таксама раёны [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] ўздоўж рэк [[Дняпро|Дняпра]] і [[Сож|Сажа]]) і Паазер’е (цэнтральная і заходня тэрыторыі Віцебскай вобласьці, а таксама часткова паўночныя раёны Менскай вобласьці).

[[Файл:Hłybokaje, Bieraźviečča, Bazylanski. Глыбокае, Беразьвечча, Базылянскі (J. Dulevič, 1934).jpg|значак|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)|Беразьвецкая царква]] — шэдэўр [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаны савецкімі ўладамі]]]]

Разам з традыцыйнай драўлянай архітэктурай адзначаецца самабытная мураваная [[Гатычная архітэктура ВКЛ|гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага (беларуская готыка)]], адметнасьцю якой ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;. Зьяўленьне ў [[Нясьвіж]]ы другога ў [[Эўропа|Эўропе]] твору архітэктуры стылю [[барока]] — [[Фарны касьцёл (Нясьвіж)|Фарнага касьцёла]] — спрыяла выяўленьню ў гэтым стылі найбольшага ўнёску беларусаў у агульнаэўрапейскае мастацтва праз унікальную мураваную архітэктуру [[Віленскае барока|віленскага]]&lt;ref name=&quot;bielarus-vkl-293&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.&lt;/ref&gt; і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока&lt;ref&gt;Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.&lt;/ref&gt;.

=== Строі ===
{{Асноўны артыкул|Беларускі нацыянальны строй}}

Традыцыйны народны строй беларусаў мае доўгую гісторыю разьвіцьця. Спэцыфічныя беларускія рысы ён набыў у XIV—XVI стагодзьдзях, у пэрыяд фармаваньня беларускай народнасьці. Строй склаўся ва ўзаемаўплывах зь летувіскай, польскай, расейскай і ўкраінскай традыцыямі. Апроч гэтага, ён узбагачаўся ўплывамі інтэрнацыянальнага мескага строю і такім чынам упісваўся ў агульнаэўрапейскі кантэкст.

Традыцыйнае адзеньне ў большай, чым іншыя формы побыту, ступені адлюстроўвае нацыянальную спэцыфіку беларусаў. Асаблівая роля ў калярыстыцы адзеньня адводзілася срэбрыста-беламу колеру натуральнага лёну або воўны, які ўвасабляў сьвята і радасьць. Апроч белага, важнае месца займаў чырвоны колер, які сымбалізаваў жыцьцё, а, аб’яднаны ў складаную сыстэму знакаў — арнамэнтаў, нанесеных на адзеньне ў часе вышыўкі або тканьня, — служыў засьцерагальным знакам&lt;ref&gt;Раманюк М. Беларускія народныя строі. — {{Менск (Мн.)}}, 2003.&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Беларусы Минскай губерни. 1877 год.jpg|«Беларусы Менскай губэрні»
Белоруссы (Могилевской губернии).jpg|«Беларусы Магілёўскай губэрні»
Biełarusy, Miensk. Беларусы, Менск (1882).jpg|«Тыпы беларусаў Менскай губэрні»
Lićviny. Ліцьвіны (1903) (2).jpg|«[[Ліцьвіны]]»
&lt;/gallery&gt;

=== Кухня ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская кухня}}
[[Файл:Potato pancakes.jpg|значак|[[Дранікі]]]]

Беларуская кухня  фармавалася на аснове страваў і прыёмах гатаваньня агульных для ўсіх славянскіх і іншых індаэўрапейскіх народаў, у тым ліку балцкіх і германскіх. Як і ўсе старажытныя людзі, продкі беларусаў пачаткова здабывалі ежу пры дапамозе зьбіральніцтва, рыбалоўства і паляваньня, пазьней зьявіліся земляробства і жывёлагадоўля. Да нядаўняга часу ў рацыёне большасьці насельніцтва Беларусі абсалютна пераважалі вэгэтарыянскія стравы — з збожжа, бабовых культураў, агародніны, малака і малочных прадуктаў, насеньня лёну і канапель, прадуктаў зьбіральніцтва — грыбоў, ягад, садавіны, мёду.

Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да летувіскай. У XIII—XIX стагодзьдзях на яе фармаваньне (асабліва ў прывілеяваных [[Стан (сацыяльная група)|станаў]]) значна ўплывалі польская і нямецкая кухні, а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў — габрэйская і татарская, у меншай ступені француская, італьянская, вугорская і ангельская. З XIX ст. найбольшы ўплыў адзначаецца з боку расейскай кухні&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]|частка=[http://prastora.by/knihi/biely-alies-nasa-strava-sapraudnaia-bielaruskaia-kuchnia Прадмова]|загаловак=Наша страва|арыгінал=|спасылка=https://lohvinau.by/product/наша-страва-сапраўдная-беларуская-ку/|адказны=|выданьне=2-е выд|месца=Менск|выдавецтва=[[Логвінаў]]|год=2010|том=|старонкі=|старонак=288|сэрыя=Кнігарня «Наша Ніва»|isbn=978-985-6901-72-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

=== Рамёствы ===
[[Файл:Belarus-Minsk-Maksim Bahdanovich Museum 3.jpg|міні|[[Слуцкія паясы|Слуцкі пояс]] у [[Менск]]ім музэі [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]]]]

Беларусы маюць багатую гісторыю традыцыйных мастацтваў і [[Рамяство|рамёстваў]], многія зь якіх існуюць дагэтуль. Сярод асноўных рамёстваў:
* ткацтва ([[слуцкія паясы]])
* апрацоўка дрэва ([[беларуская разьба]])
* [[ганчарства]]
* [[кавальства]]
* пляценьне з саломы

== Расьсяленьне ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Беларусі|Беларуская дыяспара}}

Паводле перапісу насельніцтва 2009 году, у Беларусі жыве 7 957 252 беларусы (або 83,7% ад усяго насельніцтва)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20170728214817/http://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-pdf/perepis_2009/5.8-0.pdf Перепись населения — 2009. Население по национальности и родному языку]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

Зьвесткі пра колькасьць беларусаў у іншых краінах:

* [[ЗША]] — каля 750&amp;nbsp;000
* [[Расея]] — 520 000 (2010)&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2011/12/16/stat.html Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;
* [[Украіна]] — 275&amp;nbsp;763 (2001)
* [[Казахстан]] — 111&amp;nbsp;927 (1999)
* [[Латвія]] — 68&amp;nbsp;174 (2011)
* [[Польшча]] — 48&amp;nbsp;737 (2002)
* [[Летува]] — 42&amp;nbsp;866 (2001)
* [[Узбэкістан]] — 20&amp;nbsp;397 (2000)
* [[Эстонія]] — 17&amp;nbsp;241 (1999)
* [[Малдова]] — 5000 — 10&amp;nbsp;000
* [[Канада]] — каля 5000
* [[Кыргыстан]] — 3208 (1999)
* [[Францыя]] — каля 3000

[[Беларуская дыяспара|Беларусы замежжа]] гістарычна падзяляюцца на дзьве групы — тыя, хто спрадвеку жыве на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]], якая апынулася на памежжы суседніх зь Беларусьсю дзяржаваў, і тыя, хто мусіў пакінуць радзіму з розных прычынаў, найперш эканамічных і палітычных. Найбольш масавая эміграцыя пачалася ў канцы ХІХ ст., яе абумовіў пошук лепшага заробку і вольнай зямлі. Сотні тысячаў беларусаў выехалі ў [[Сыбір]], у буйныя прамысловыя месты Расеі (толькі у 1896—1912 гадох у Сыбір зь Беларусі перасяліліся 717 тысячаў чалавек)&lt;ref name=&quot;Miracycki-1993&quot;&gt;[[Леў Мірачыцкі|Мірачыцкі Л.]] Дзе ў свеце жывуць беларусы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 71.&lt;/ref&gt;. У пачатку ХХ ст. некаторая частка беларусаў імігравала ў ЗША, Канаду, [[Аргентына|Аргентыну]] і [[Бразылія|Бразылію]]. 

Гвалтоўная эвакуацыя ў [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] і [[Кастрычніцкі пераварот]] прычыніліся ад міграцыі беларусаў у Цэнтральную Расею. [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|Бальшавіцкія рэпрэсіі]] змусілі стваральнікаў і актыўных прыхільнікаў [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] выехаць у Летуву, [[Латвія|Латвію]], Польшчу, [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] і [[Нямеччына|Нямеччыну]]. У міжваенны пэрыяд дзясяткі тысячаў выхадцаў з Заходняй Беларусі ў пошуках лепшай долі накіраваліся ў Канаду, Аргентыну, [[Уругвай]], [[Парагвай]] і Бразылію. У час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] больш за 300 тысячаў беларусаў апынулася ў Нямеччыне, [[Аўстрыя|Аўстрыі]] і іншых заходнеэўрапейскіх краінах. Многія зь іх потым перасяліліся ў ЗША, Канаду і [[Аўстралія|Аўстралію]], дзе ўтварылі новыя цэнтры беларускай эміграцыі&lt;ref name=&quot;Miracycki-1993&quot;/&gt;. 

За часамі [[СССР]] адбывалася ўнутраная міграцыя беларусаў у іншыя савецкія рэспублікі, менавіта такім чынам утварыліся значныя беларускія супольнасьці ў [[Эстонія|Эстоніі]], Казахстане, Цэнтральнай Расеі. Па распадзе СССР некалькі тысячаў беларусаў выехала ў краіны [[Эўразьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]], ЗША, Канаду і Расею.

== Вядомыя беларусы ==
* [[Францішак Скарына]] (1470 — ~1551) — першадрукар, філёзаф-гуманіст і пісьменьнік. Перакладнік і выдавец на беларускую рэдакцыю [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] кнігаў [[Біблія|Бібліі]].
* [[Мікола Гусоўскі]] (~1470 — &gt;1533) — паэт-гуманіст і асьветнік эпохі [[Адраджэньне|Адраджэньня]], аўтар паэмы [[Песьня пра зубра]], якая лічыцца непераўзыдзенай у эпічным паказе Беларусі і беларускага народу (да зьяўленьня паэмы «[[Пан Тадэвуш]]» [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]]). Адзін з найвыдатнейшых дзеячоў славянскага сьвету паводле [[ЮНЭСКА]].
* [[Казімер Семяновіч]] (~1600 — &gt;1651) — інжынэр і тэарэтык артылерыі, мысьляр-гуманіст. Вынаходнік шматступенчатае ракеты.
* [[Тадэвуш Касьцюшка]] (1746—1817) — палітычны і вайсковы дзяяч [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], кіраўнік [[паўстаньне 1794 году|вызвольнага паўстаньня 1794 году]], удзельнік Вайны за незалежнасьць ЗША. Нацыянальны герой [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] і [[ЗША]].
* [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889) — навуковец-дасьледнік, геоляг, мінэроляг. Займае важнае месца ў гісторыі навукі і культуры Беларусі, [[Чылі]], Польшчы і [[Летува|Летувы]]. Нацыянальны герой Чылі.
* [[Язэп Гашкевіч]] (1814—1875) — дыплямат, мовазнаўца, дасьледнік [[Японія|Японіі]] і [[Кітай|Кітаю]], натураліст, арыенталіст.
* [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864) — нацыянальны герой Беларусі, Летувы і Польшчы, адзін з кіраўнікоў [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]]; рэвалюцыянэр-дэмакрат, публіцыст, паэт.
* [[Зыгмунт Мінейка]] (1840—1925) — грамадзкі дзяяч, вайсковец, навуковец, рэвалюцыянэр, удзельнік нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў. Нацыянальны герой [[Грэцыя|Грэцыі]].
* [[Ян Чэрскі]] (1845—1892) — геоляг, палеантоляг і географ, дасьледнік [[Сыбір]]ы. 
* [[Якуб Наркевіч-Ёдка]] (1847—1905) — фізык, мэдык, біёляг. Адкрывальнік электраграфіі і бяздротавай перадачы электрычных сыгналаў.
* [[Соф’я Кавалеўская]] (1850—1891) — матэматык, пісьменьніца, публіцыстка, сябра-карэспандэнтка [[Пецярбург|Пецярбурскай]] акадэміі навук. Першая ў сьвеце жанчына-прафэсарка.
* [[Мікалай Судзілоўскі]] (1850—1930) — філёзаф, прыродазнаўца, рэвалюцыянэр, удзельнік грамадзка-палітычных рухаў Беларусі, [[Расея|Расеі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Румынія|Румыніі]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Францыя|Францыі]], ЗША, Японіі, Кітаю і інш. краінаў. Прэзыдэнт Сэнату [[Гавайскія астравы|Гавайскіх астравоў]].
* [[Мечыслаў Карловіч]] (1876—1909) — кампазытар, дырыгент, публіцыст, фатограф і альпініст.
* [[Аляксандар Чыжэўскі]] (1897—1964) — біяфізык, адзін з заснавальнікаў геліябіялёгіі.
* [[Барыс Кіт]] (1910—2018) — навуковец у галіне ракетнай тэхнікі, узнагароджаны [[Залаты мэдаль Германа Обэрта|Залатым мэдалём Германа Обэрта]], былы дарадца ўраду ЗША ў разьвіцьці [[астранаўтыка|астранаўтыкі]].
* [[Васіль Быкаў]] (1924—2003) — пісьменьнік і грамадзкі дзяяч. [[Народны пісьменьнік Беларусі]] (1980).
* [[Пётар Клімук]] (нар. 1942) — генэрал-палкоўнік авіяцыі, навуковец у галіне тэхнічных навук, двойчы [[Герой Савецкага Саюзу]]. Першы беларускі касманаўт.
* [[Сьвятлана Алексіевіч]] (нар. 1948) —  расейскамоўная пісьменьніца Беларусі. Ляўрэатка [[Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры|Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры]] (2015).
* [[Вольга Корбут]] (нар. 1955) — гімнастка. Чатырохразовая алімпійская чэмпіёнка.
* [[Дар’я Домрачава]] (нар. 1986) — біятляністка. Чатырохразовая алімпійская чэмпіёнка.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларусец]]
* [[Ліцьвіны]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Беларуская міталёгія: Энцыкляпэдычны слоўнік (Менск, 2004)}}
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|1}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|2}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|3}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|5}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|6}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|7}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|8}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|10}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|11}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|12}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|13}}
* {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Літаратура/Рэлігія і царква на Беларусі}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* [https://web.archive.org/web/20100405115510/http://www.belarus.by/by/about-belarus/famous-belarusians Вядомыя беларусы], [[Belarus.by]]
* Беларускія плямёны [https://web.archive.org/web/20090421074635/http://jivebelarus.net/our-heritage/krivichy.html Крывічы], [https://web.archive.org/web/20090423065401/http://jivebelarus.net/our-heritage/drigvichi.html Дрыгвічы], [https://web.archive.org/web/20090423014903/http://jivebelarus.net/our-heritage/radzimichy-and-viacichy.html Радзімічы], [https://web.archive.org/web/20090423160818/http://jivebelarus.net/our-heritage/dzyrvyne.html Дзярвяне], [https://web.archive.org/web/20100429081316/http://jivebelarus.net/our-heritage/severyane.html Севяране]

{{Насельніцтва Беларусі}}
{{Беларусы}}
{{Беларусь у тэмах}}
{{Беларусы замежжа}}

[[Катэгорыя:Беларусы| ]]</text>
      <sha1>owuwokb75gmsttrawzefqz3pf0ickx8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331585</id>
      <parentid>2331580</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:34:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>п.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116225" xml:space="preserve">{{Этнас
|Назва          = Беларусы
|Выява           = [[Файл:Беларусы. Biełarusy. Belarusians.png|270пкс]]
|Подпіс да выявы = [[Усяслаў Чарадзей]]{{*}}[[Эўфрасіньня Полацкая]]{{*}}[[Кірыла Тураўскі]]{{*}}[[Мікола Гусоўскі]]{{*}}[[Барбара Радзівіл]]{{*}}[[Францішак Скарына]]{{*}}[[Леў Сапега]]{{*}}[[Ян Караль Хадкевіч]]{{*}}[[Казімер Семяновіч]]{{*}}[[Тадэвуш Касьцюшка]]{{*}}[[Ігнат Дамейка]]{{*}}[[Соф’я Кавалеўская]]{{*}}[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]]{{*}}[[Янка Купала]]{{*}}[[Якуб Колас]]{{*}}[[Васіль Быкаў]]
|Колькасьць     = каля 9,4 мільёнаў
|Рэгіёны        = [[Беларусь]], [[Расея]], [[Украіна]], [[Казахстан]], [[Латвія]], [[Канада]], [[Бразылія]], [[Польшча]], [[Летува]], [[Эстонія]] ды інш.
|Мовы           = [[беларуская мова]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Церашковіч|Церашковіч П.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Беларусы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 464.&lt;/ref&gt;
|Рэлігія        = [[Хрысьціянства|хрысьціяне]] ([[праваслаўе]] і [[каталіцтва]], [[пратэстанцтва]] ), значная частка [[атэізм|атэістаў]].
|Блізкія этнасы = [[славяне]] ([[украінцы]], [[палякі]], [[расейцы]]{{Заўвага|Апроч прынятага сучаснай лінгвістычнай навукай падабенства моваў ([[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянскія мовы]]), у расейцы запісалі вялікую частку жыхароў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]] (найперш [[Смаленскі павет|Смаленшчыны]] і [[Старадубскі павет|Старадубшчыны]]), а таксама этнічна блізкае да беларусаў насельніцтва былых [[Крывічы|крывіцкіх земляў]]. Таксама вялікую колькасьць этнічных беларусаў гвалтоўна вывезьлі ў час [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-250&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 250.&lt;/ref&gt; (паводле сучасных ацэнак, палонныя зь Вялікага Княства Літоўскага склалі да 20% жыхароў Масквы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 258.&lt;/ref&gt;), значную колькасьць беларусаў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] выслалі ў [[Сыбір]] па здушэньні вызвольных паўстаньняў XIX ст. або гвалтоўна эвакуавалі ў цэнтральную Расею ў [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]], значную колькасьць беларусаў улады [[СССР]] вывезьлі на поўнач Расеі ў выніку [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкіх рэпрэсіяў]]. Многія зь пералічаных гвалтоўна вывезеных этнічных беларусаў засталіся ў Расеі і [[Асыміляцыя (культура)|асыміляваліся]]. Таксама ня варта адкідаць міграцыю насельніцтва ў межах Расейскай імпэрыі і СССР (дзеля атрыманьня вышэйшай адукацыі па ліквідацыі расейскімі ўладамі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] або надзелаў вольнай зямлі ў час [[Сталыпінская аграрная рэформа|Сталыпінскай рэформы]], праз службу ў расейскім або савецкім войску, працоўныя дачыненьні і іншае).}}) і [[балты]] ([[летувісы]]{{Заўвага|Пра даўнія этнакультурныя повязі сьведчыць падабенства пэўных элемэнтаў матэрыяльнай культуры, пласт беларусізмаў у [[летувіская мова|летувіскай мове]], а таксама пласт летувізмаў у [[беларуская мова|беларускай]]}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 432.&lt;/ref&gt;)
}}
'''Белару́сы''' — [[Эўропа|эўрапейская]] [[нацыя]], асноўнае насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] (7&amp;nbsp;957&amp;nbsp;252 чалавек або каля 84% насельніцтва краіны на 2009 год). У значнай колькасьці жывуць таксама ў [[ЗША]], [[Расея|Расеі]], [[Украіна|Украіне]], [[Казахстан]]е, [[Латвія|Латвіі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Летува|Летуве]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Канада|Канадзе]] і інш. Агульная колькасьць у сьвеце складае каля 10 млн чалавек&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://zbsb.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=12&amp;Itemid=12|загаловак = Гісторыя|фармат = |назва праекту = |выдавец = Афіцыйны сайт [[ЗБС Бацькаўшчына]]|дата = 16 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}}&lt;/ref&gt;. Нацыянальная мова — [[Беларуская мова|беларуская]], адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовай палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі]] ёсьць беларуска-[[Расейская мова|расейскі]] [[білінгвізм]]. Нацыянальныя сымбалі — герб [[Пагоня]] і ўтвораны на яго аснове зь беларускіх нацыянальных колераў [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. Большая частка вернікаў спавядае [[Праваслаўная царква на Беларусі|праваслаўе]] (гістарычна [[Літоўская мітраполія]] [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскага патрыярхату]], якая ў 1569 годзе [[Берасьцейская унія|аднавіла еднасьць]] зь [[Сьвяты Пасад|Сьвятым Пасадам]], аднак у 1839 годзе ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] далучылі большасьць вернікаў да [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]), меншая — [[Каталіцкі касьцёл у Беларусі|рыма-каталіцтва]].

== Нацыянальныя сымбалі ==
=== Нацыянальныя колеры ===
[[Файл:Naraŭlanski Stroj stamp.jpg|значак|Марка [[Белпошта|Беларускай пошты]] з народным строем і арнамэнтам]]

Нацыянальныя колеры беларусаў — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — гістарычны здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.&lt;/ref&gt;. Гэтыя колеры могуць выступаць у розных формах і выразах на розных носьбітах і прадметах — на нацыянальным і звычайных адзеньні, у мастацтве, у [[Геральдыка|геральдыцы]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]]. Чырвоныя элемэнты на белай аснове лічацца найбольш пашыраным спалучэньнем колераў у беларускім арнамэнце&lt;ref&gt;Фадзеева В. Арнамент // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 36.&lt;/ref&gt;, а адметнасьцю [[Беларуская готыка|беларускага гатычнага дойлідзтва]] ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.&lt;/ref&gt;. Тым часам на вэксілялягічных матэрыялах, якія паходзяць зь Беларусі, спалучэньні белага і чырвонага колераў фіксуюцца з часоў [[Сярэднявечча]]. Напрыклад, сьцягам [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] было чырвонае палотнішча з срэбным вершнікам. Адзін з найстарэйшых яго малюнкаў датуецца 1443 годам&lt;ref name=&quot;salanda-2019-6&quot;&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 6. &lt;/ref&gt;. Пры гэтым гербы ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага, што займалі тэрыторыю сучаснай Беларусі, паводле свайго каляровага разьвязку найбольш адпавядалі чырвона-белай гаме&lt;ref&gt;{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 17.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:«Мір». Замкавы комплекс.jpg|значак|Вежы [[Мірскі замак|Мірскага замка]]]]

На думку дасьледнікаў гісторыі духоўнай культуры, спалучэньне белага і чырвонага колераў сягае часоў [[Індаэўрапейцы|індаэўрапейскага адзінства]]. Паводле індаэўрапеіста і славіста [[Вячаслаў Іваноў|Вячаслава Іванова]]: ''«Індаэўрапейская герархічная сымболіка колераў вызначаецца суаднесенасьцю найвышэйшага (сьвятарскага) рангу зь белым колерам, наступнага па значэньні сацыяльнага рангу — ваярскага — з чырвоным колерам…»''&lt;ref&gt;Иванов В. В. Цветовая символика в географических названиях в свете данных типологии (К названию Белоруссии) // Балто-славянские исследования. 1980. — М., 1981. С. 166.&lt;/ref&gt;. У працэсе [[Этнагенэз беларусаў|этнагенэзу беларусаў]], паводле гісторыка [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], белы колер стаў «''знакам дабра, знакам чысьціні, крынічнай вады, шляхетнага серабра''», у сваю чаргу чырвоны колер — «''знакам жыватворнага агню, сымбалем адвагі і ваяўнічасьці, храбрасьці, доблесьці і праведнай крыві, пралітай за Айчыну''»&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;.

У [[Хрысьціянства|хрысьціянскай традыцыі]] чырвоны колер на белым фоне — знак [[Хрыстос|Хрыстовай пакуты]], пралітай за чалавецтва крыві. Ад часоў [[Сярэднявечча|Сярэднявечча]] многія мастакі выяўлялі Збаўцу, які трымае белы сьцяг з чырвоным крыжам або чырвонай паласой&lt;ref&gt;Пазьняк З. Беларускі сьцяг // Беларускія ведамасьці. № 3 (33), 2001. С. 5.&lt;/ref&gt; (напрыклад, «Уваскрасеньне Хрыста» пэндзьля [[Альбрэхт Альтдорфэр|Альбрэхта Альтдорфэра]]&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;). Тым часам бела-чырвона-белая стужка з XII ст. уваходзіць у камплект адзеньня [[Праваслаўная царква на Беларусі|беларускіх царкоўных герархаў]]&lt;ref name=&quot;ehb-393&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 393.&lt;/ref&gt; і сымбалізуе сьвятло [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запаветаў]], якое мусіць прапаведаваць [[архірэй]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Д.]] Чаму ў патрыярха і епіскапаў бел-чырвона-белыя стужкі на мантыях і гербах? // [[Наша гісторыя]]. № 9 (26), 2020. С. 32.&lt;/ref&gt;.

У [[Эстэтыка|эстэтычным]] пляне злучэньне белага і чырвонага лічыцца клясычным і адпавядае правілам геральдыкі. Чырвоны колер у нацыянальным бела-чырвона-белым спалучэньні паходзіць з традыцыйнага беларускага гербу [[Пагоня|Пагоні]], а перавагу белага колеру абумовіла саманазва нацыі — беларусаў&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;/&gt;.

=== Герб Пагоня ===
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Coat of Arms of Belarus (1991).svg|міні|Герб [[Пагоня]]]]

Традыцыйны нацыянальны герб беларусаў — [[Пагоня]] — дзяржаўны герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і [[Беларусь|Рэспублікі Беларусі]], які ўвасабляе ідэю абароны Бацькаўшчыны&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж. З асноўных колераў Пагоні — нацыянальных колераў беларусаў — утвараецца [[Бел-чырвона-белы сьцяг|беларускі нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг]].

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1614).jpg|міні|Пагоня зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]] выданьня 1614 г.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;]]

Паводле [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], паходжаньне гербу Пагоні сягае ўглыб стагодзьдзяў і мае сэмантычную повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt;. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў: «''…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „погоня“ (pogonia)''»&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;. Як адзначае [[Аляксей Шаланда]], беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у беларускай этнічнай прыналежнасьці грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt;.

Першая вядомая выява Пагоні зьмяшчаецца на пячаці вялікага князя [[Гедзімін]]а і датуецца 1323 годам&lt;ref&gt;Юргенсон У. [https://web.archive.org/web/20100114132636/http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61 Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі] // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 8, 2003.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага // [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]. № 16.&lt;/ref&gt;. Дзяржаўны статус герб атрымаў за часамі княжаваньня [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]]&lt;ref name=&quot;nasievic&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] [https://vln.by/node/48 Сімвал Вялікага княства] // [[Чырвоная Змена]]. № 33 (13891), 28 сакавіка 1995 г.&lt;/ref&gt;. У XV—XVIII стагодзьдзях Пагоню зьмяшчалі на брамах беларускіх местаў і замкаў&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;/&gt;. Гэта знайшло адлюстраваньне ў мескай геральдыцы — сярод іншага, на [[Герб Магілёва|гербе Магілёва]]. Розныя вэрсіі Пагоні сталіся гербамі ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага — [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскага]], [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага]], [[Новагародзкае ваяводзтва|Новагародзкага]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і іншых (апроч [[Жамойць|Жамойці]]). Пры гэтым выявы Пагоні прыпадаюць толькі на [[этнічная тэрыторыя|этнічную тэрыторыю беларусаў]], усе суседнія землі маюць іншыя гербы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 25—26.&lt;/ref&gt;. Зь мінімальнымі стылістычнымі зьменамі Пагоня была дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага і часткай гербу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] да 1795 году, калі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Такім чынам, на працягу больш за 500 гадоў усе этнічна беларускія землі жылі «пад знакам Пагоні», а продкі сучасных беларусаў проста ня ведалі іншай дзяржаўнай эмблемы&lt;ref name=&quot;Lalkou&quot;&gt;[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|значак|Беларускі нацыянальны штандар: [[Бел-чырвона-белы сьцяг]] і герб Пагоня. Паштоўка часоў [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]]]]

За часамі расейскага панаваньня Пагоня ўваходзіла ў склад гербаў «беларускіх» ([[Полацкае намесьніцтва]], [[Магілёўскае намесьніцтва]], [[Віцебская губэрня]]) і «літоўскіх» ([[Гарадзенская губэрня]] і [[Віленская губэрня]]) адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Расейскай імпэрыі. Апроч таго, гэты герб прысутнічаў на штандарах вайсковых частак, якія фармаваліся з ураджэнцаў беларускіх зямель (Палявы гусарскі беларускі полк, Полацкі Мушкетэрскі полк, Гарадзенскі гусарскі полк і інш.). Апроч таго, колішні агульнадзяржаўны сымбаль увайшоў у склад афіцыйных гербаў усходніх беларускіх местаў ([[Віцебск]], [[Вяліж]], [[Гарадок]], [[Дзьвінск]], [[Дрыса]], [[Лепель]], [[Магілёў]], [[Невель]], [[Полацак]], [[Себеж]], [[Сураж]], [[Чэрыкаў]]). У канцы 1850-х гадоў Пагоню зьмясьцілі на дзяржаўным гербе Расейскай імпэрыі як сымбаль колішніх зямель Вялікага Княства Літоўскага. Увогуле, адлюстраваньне старажытнай Пагоні на беларускіх губэрнскіх, павятовых, мескіх і вайсковых гербах Расейскай імпэрыі канстатавала асэнсаваньне суседнімі народамі тоеснасьці паняцьцяў: геаграфічна-этнічнага — Беларусь, і геральдычнага — Пагоня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 38.&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку Пагоня актыўна выкарыстоўвалася ўдзельнікамі [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] і [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у якасьці сымбалю змаганьня за аднаўленьне страчанай дзяржаўнасьці. Такім чынам, герб Пагоня ў XIX стагодзьдзі з аднаго боку быў афіцыйным сымбалем, а зь іншага — неафіцыйным, рэвалюцыйна-дэмакратычным. Але ўва ўсіх выпадках ён атаясамліваўся з канкрэтнай тэрыторыяй — тэрыторыяй сучаснай Беларусі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 36.&lt;/ref&gt;.

У пачатку XX стагодзьдзя Пагоня разам з утвораным на яе аснове нацыянальным [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] актыўна выкарыстоўвалася [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускім нацыянальным рухам]], а ў 1918 годзе яны атрымалі статус дзяржаўных гербу і сьцяга [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У 1920 годзе герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам як беларускія і дзяржаўныя выкарыстоўваліся ўдзельнікамі  [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збронага чыну]], вайсковага змаганьня за незалежнасьць Беларускай дзяржавы. Па захопе тэрыторыі БНР Савецкай Расеяй гэтыя сымбалі трапілі пад негалосную забарону ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], аднак працягвалі актыўна выкарыстоўвацца беларусам па-за яго межамі. Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці]] ў 1991 годзе Пагоня зь бел-чырвона-белым сьцягам зноў сталі афіцыйнымі дзяржаўнымі сымбалямі [[Беларусь|Беларусі]]. Аднак у 1995 годзе іх пазбавілі афіцыйнага статусу ў выніку ініцыяванага [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандрам Лукашэнкам]] [[рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму]], які адзначаўся неадпаведнасьцю Канстытуцыі і заканадаўству краіны, парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня&lt;ref name=&quot;Navumcyk&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;. У 2007 годзе [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь|афіцыйны ўрад Беларусі]] надаў гербу Пагоні [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|статус нематэрыяльнай гістарычна-культурнай каштоўнасьці]].

=== Бел-чырвона-белы сьцяг ===
{{Асноўны артыкул|Бел-чырвона-белы сьцяг}}
[[Файл:Flag_of_Belarus_ (1918,_1991-1995).svg|міні|220пкс|Бел-чырвона-белы сьцяг]]

Гістарычны нацыянальны сьцяг беларусаў — [[бел-чырвона-белы сьцяг]]&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt; — дзяржаўны сьцяг Беларусі з 1918 году. Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца паводле правілаў [[Геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]] зь беларускіх нацыянальных колераў&lt;ref&gt;Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.&lt;/ref&gt; на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt;. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;/&gt;, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускай гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнай дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году і [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|яе аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году&lt;ref name=&quot;Navumcyk-10.11.2020&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Пётар Кузьняцоў|Кузьняцоў П.]] [https://nn.by/?c=ar&amp;i=267531 «Невялікая праблема» з забаронай БЧБ], [[Наша Ніва]], 31 студзеня 2021 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1524).jpg|значак|Бел-чырвона-белыя сьцягі на карціне «[[Бітва пад Воршай (карціна)|Бітва пад Воршай]]», 1524 г.]]

Усталяваньне бел-чырвона-белага сьцяга ў якасьці сымбалю [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальна-вызвольнага руху]], мэтай якога было дзяржаўнае самавызначэньне беларусаў, звычайна прымяркоўваюць да пачатку XX стагодзьдзя&lt;ref name=&quot;salanda-2019-7&quot;&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 7.&lt;/ref&gt;, хоць вэксілялягічныя матэрыялы з традыцыйным для беларусаў бела-чырвона-белым спалучэньнем колераў шырока ўжываліся яшчэ ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а першым дакумэнтальным сьведчаньнем выкарыстаньня бел-чырвона-белага сьцяга лічыцца [[:Файл:Battle of Orsha (1514-09-08).jpg|карціна XVI стагодзьдзя]], прысьвечаная [[Бітва пад Воршай|бітве пад Воршай]]&lt;ref name=&quot;ehb-393&quot;/&gt;. Тым часам першыя згадкі пра выкарыстаньне беларусамі нацыянальнага сьцяга ў культурна-асьветніцкай дзейнасьці паходзяць з канца XIX стагодзьдзя&lt;ref name=&quot;ehb-393&quot;/&gt;. Пры гэтым няма зьвестак пра дакладную дату распрацоўкі і зацьверджаньня эскізу бел-чырвона-белага сьцяга&lt;ref&gt;[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20090602180458/http://www.nn.by/1998/06/14.htm Клаўдзі Дуж-Душэўскі. Сьцяг] // [[Наша Ніва]]. № 6, 1998. С. 15.&lt;/ref&gt;. Называюць розныя даты яго зьяўленьня — 1905, 1909, 1912, 1917 год&lt;ref name=&quot;salanda-2019-7&quot;/&gt;.  Паводле шматлікіх сьведчаньняў, аўтарам праекту сучаснай выявы бел-чырвона-белага сьцяга стаў беларускі грамадзка-палітычны і культурны дзяяч [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]&lt;ref name=&quot;50 faktau&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;, які стварыў яго на просьбу беларускiх арганiзацыяў [[Пецярбург]]у. У сваіх успамінах Клаўдзі Дуж-Душэўскі засьведчыў повязь беларускага нацыянальнага сьцяга з гербам Пагоняй: ''«Беларусы ''[даўней]'' лічылі сваім дзяржаўным сьцягам белую Пагоню на чырвоным полі»''&lt;ref&gt;Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, У. Міхнюк. — Менск: Энцыклапедыкс, 2001. С. 272.&lt;/ref&gt;.

=== Нацыянальны гімн ===
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Паштоўка [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] з Пагоняй і [[Жыве Беларусь!|нацыянальным дэвізам]], 1918 г.]]

На статус беларускага нацыянальнага гімну прэтэндуюць некалькі твораў, сярод якіх вылучаецца дзяржаўны гімн Беларускай Народнай Рэспублікі — [[Мы выйдзем шчыльнымі радамі]]. Гэта песьня нацыянальна-вызвольнага змаганьня аўтарства [[Макар Краўцоў|Макара Касьцевіча (Краўцова)]] на музыку [[Уладзімер Тэраўскі|Ўладзімера Тэраўскага]], марш [[Першы Слуцкі полк|1-е Слуцкае стралковае брыгады войскаў БНР]] у час [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]]. У 1991 годзе з публічным зваротам наконт вяртаньня гэтаму гімну дзяржаўнага статусу выступілі вядомыя літаратары [[Васіль Быкаў]], [[Алесь Адамовіч]] і [[Рыгор Барадулін]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста першы (2016)|к}} С. 421.&lt;/ref&gt;.

Іншыя найбольш вядомыя беларускія гімны:
* [[Магутны Божа]] — духоўны гімн беларусаў; 
* [[Пагоня (гімн)|Пагоня]] — беларуская песьня на аднайменны верш [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]], якую называюць «[[Беларуская Марсэльеза|Беларускай Марсэльезай]]».

=== Жыве Беларусь! ===
{{Асноўны артыкул|Жыве Беларусь!}}

У якасьці нацыянальнага дэвізу разглядаецца патрыятычны заклік [[Жыве Беларусь!]]&lt;ref name=&quot;Svaboda-11.12.2020&quot;&gt;[https://www.svaboda.org/a/slova-2020-hodu-zyvie/30995977.html Беларускае слова 2020 году — «Жыве!»], [[Радыё Свабода]], 11 сьнежня 2020 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Plachimovic&quot;&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=266594 Дацэнт канстытуцыйнага права: Варта дадаць у Канстытуцыю яшчэ адзін дзяржаўны сімвал — дэвіз «Жыве Беларусь!»], [[Наша Ніва]], 13 студзеня 2021 г.&lt;/ref&gt; (у разгорнутым выглядзе — ''Няхай жыве вольная, незалежная Беларусь!''), скіраваны на абуджэньне нацыянальна-грамадзянскіх пачуцьцяў, кансалідацыю народу Беларусі ў абарону свабоды, незалежнасьці сваёй краіны, [[беларуская мова|роднай мовы]], усёй нацыянальнай культуры&lt;ref name=&quot;ehb&quot;&gt;[[Аляксей Каўка|Каўка А.]] Жыве Беларусь! // {{Літаратура/ЭГБ|3к}} С. 377.&lt;/ref&gt;. Шырокае ўжываньне гэтага выразу-[[фразэалягізм]]у ў розныя часы стала магчымым дзякуючы яго зьместу — зычаньню росквіту сваёй зямлі, сваёй дзяржаве&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;/&gt;. У гэтым дэвізе ў максымальна ляпідарнай форме фармулюецца беларуская нацыянальная ідэя&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30803999.html Уладзімер Арлоў: Адбылося дафармаваньне беларускай нацыі і народны рэфэрэндум аб вяртаньні нацыянальнай сымболікі], [[Радыё Свабода]], 26 жніўня 2020 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kalinkina&quot;&gt;[[Сьвятлана Калінкіна|Калінкіна С.]] Жыве Беларусь! // [[Народная Воля]]. № 40, 27.05.2014. С. 1.&lt;/ref&gt;.

== Этнонім ==
{{Асноўны артыкул|Белая Русь|Ліцьвіны}}
[[Файл:Грамата_Жыгімонта_(Сігізмунда)_ад_27_верасня_1432_месцічам_Віленскім.jpg|міні|Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] (1432 г.) «''Віленскім месьцічам веры рымскае і рускім, што суць рускае веры''» — сьведчаньне канфэсійнасьці назвы «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускія]]», пад якой разумелі [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] [[Кіеўская мітраполія|рускай веры]]]]

[[Этнонім]] ''беларусы'' ўтварыўся ад [[тапонім]]у [[Белая Русь]], які пачаткова меў рэгіянальнае значэньне і тычыўся паўночнай і ўсходняй часткі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;''[[Алесь Белы|Белы А.]]'' Хроніка «Белай Русі»: нарыс гісторыі адной геаграфічнай назвы. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2000. — С. 158—159.&lt;/ref&gt;.

Першы пісьмова зафіксаваны выпадак ужываньня слова беларус ([[Грэцкая мова|грэц.]]-[[Лацінская мова|лац.]] ''Leucorussus'') як саманазвы выхадцаў з сучаснай тэрыторыі Беларусі датуецца 1586 годам&lt;ref&gt;''[[Алег Латышонак|Латышонак А.]]'' [http://www.belreform.org/latyszonak_rysin.php Навуковыя крыніцы самаакрэслення Саламона Рысінскага як беларуса] // Рэфармацыя і грамадства : XVI стагоддзе : Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 2005. — С. 126—131.&lt;/ref&gt;, але гэтае вызначэньне не атрымала пашырэньня ў той час у якасьці этноніму. Да канца XVIII ст. у якасьці саманазваў ужываліся вызначэньні ''[[ліцьвіны]]''&lt;ref&gt;[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія старажытныя плямёны былі нашымі продкамі? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 2.&lt;/ref&gt; і ''[[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]]''&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 150.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|«Рускімі» звычайна называлі праваслаўных ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 104.&lt;/ref&gt;}}. У першай палове XIX ст. вызначэньне беларусы выкарыстоўвалася пераважна ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губернях]], а таксама ва ўсходняй частцы [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], і мела ня столькі этнічны, колькі [[Тапонім|тапанімічны]] характар&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;.

Саманазва беларусы ў якасьці этноніму пачала замацоўвацца за беларускім этнасам (амаль на ўсёй [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|яго этнічнай тэрыторыі]]) толькі зь сярэдзіны 1860-х гадоў (па [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольным паўстаньні 1863—1864 гадоў]], у працах расейскага этнографа Родэрыха Эркерта&lt;ref&gt;''Эркерт, Р. Ф.'' Этнографический атлас западнорусских губерний и соседних областей. ― Берлин, 1863.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Эркерт, Р. Ф.'' Взгляд на историю и этнографию западных губерний России : (с атласом) / [соч.] Полк. Р. Ф. Эркерта. — Санкт-Петербург : тип. Дома призрения малолет. бедных, 1864. — 72 с.&lt;/ref&gt;). Аднак яшчэ ў 1903 годзе этнограф [[Яўхім Карскі]] адзначаў, што найбольш кансэрватыўны сялянскі пласт насельніцтва ня ведае гэтай новаўтворанай кніжнай назвы&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. I. С. 116.&lt;/ref&gt;. 

У 1918 годзе палкоўнік [[Кастусь Езавітаў]] так апісваў самасьвядомасць генэрала [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]: «''Хацеў бы быць бліжэй да Бацькаўшчыны (Вільня). Лічыў адзін раз сябе літвіном, але цяпер даведаўся аб беларусах і сам ня ведае хто ён''»&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданьне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = |том = |старонкі = |старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|наклад = 750}}&lt;/ref&gt;.

У 1870—1918 гадох этнонім беларусы выцясьняе іншыя «канкурэнтавыя» і лякальна-рэгіянальныя назвы для азначэньня беларускага этнаса, што зьвязваюць з папулярызацыяй гэтай назвы праз расейскую этнаграфічную і гістарычную навуку і з разьвіцьцём пачатковай адукацыі ў вёсцы, дзякуючы чаму стала мажлівым пашырэньне гістарычных ведаў і назвы беларусы сярод шырокіх колаў насельніцтва&lt;ref&gt;''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 164—166.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Терешкович, П. В.'' [http://pawet.net/files/ceraskowich.pdf Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.] — Минск: БГУ, 2004. С. 145.&lt;/ref&gt;.

Тым часам назва ''ліцьвіны'' стала гістарычным этнонімам беларусаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе [[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]], «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Этнічная тэрыторыя ==
{{Асноўны артыкул|Этнічная тэрыторыя беларусаў}}
[[Файл:Historical borders of Belarusians.png|міні|280пкс|
Межы беларускай [[этнічная тэрыторыя|этнічнай тэрыторыі]]&lt;br /&gt;
{{Легенда|#F0C500|Паводле [[Яўхім Карскі|Я. Карскага]] (1903)}}
{{Легенда|#F00000|Паводле [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|М. Доўнар-Запольскага]] (1919)}}
{{Легенда|#000000|Сучасныя дзяржаўныя граніцы}}
]]
[[Файл:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders (noname).png|міні|280пкс|[[Рэч Паспалітая]] ў XVII стагодзьдзі 
{{Легенда|#ffaec9|Каралеўства Польскае}}
{{Легенда|#dab9f4|Вялікае Княства Літоўскае}}

Залежныя тэрыторыі:
{{Легенда|#ffc90e|Прусія}}
{{Легенда|#efe4b0|Курляндыя}}
{{Легенда|#bccacb|Інфлянты}}]]

На пачатак ХХ стагодзьдзя, паводле навуковых дасьледаваньняў, якія ў асноўным пацьвярджаліся зьвесткамі афіцыйных перапісаў насельніцтва, беларусы складалі большасьць жыхароў гістарычных [[Смаленскі павет|Смаленшчыны]] і [[Старадубскі павет|Старадубшчыны]] (цяпер частка [[Смаленская вобласьць|Смаленскай]] і [[Бранская вобласьць|Бранскай]] вобласьцяў [[Расея|Расеі]]), а таксама [[Віленскі павет|Віленшчыны]] і паўднёва-ўсходняй [[Троцкі павет|Троччыны]] (частка [[Віленскі павет|Віленскага павету]] [[Летува|Летувы]]), усходняга [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]] (частка [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]]) і паўднёва-ўсходніх [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянтаў]] (частка [[Дагдзкі край|Дагдзкага]], [[Дзьвінскі край|Дзьвінскага]] [[Зілупскі край|Зілупскага]], [[Краслаўскі край|Краслаўскага]] і [[Люцынскі край|Люцынскага]] краёў [[Латвія|Латвіі]]). Згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] на падставе колькаснай перавагі беларусаў гэтыя тэрыторыі ў 1918 годзе абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], у 1919 годзе большая іх частка ўвайшла ў склад утворанай у [[Смаленск]]у [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Аднак неўзабаве [[бальшавікі|маскоўскія бальшавікі]] адабралі ў склад [[РСФСР]] ня толькі Смаленшчыну і Старадубшчыну, але таксама гістарычныя [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўшчыну]] разам з [[Амсьціслаў|Амсьціславам]], [[Аршанскі павет|Аршаншчыну]] з [[Ворша]]й, [[Віцебскі павет|Віцебшчыну]] зь [[Віцебск]]ам, [[Рэчыцкі павет|Панізоўе]] з [[Рэчыца]]й і [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]] з [[Полацак|Полацкам]] (пазьней у 1924 і 1926 гадох частку гэтых тэрыторыяў вярнулі ў склад БССР, але Расея пакінула сабе месты і мястэчкі [[Вяліж]], [[Жукава]], [[Любавічы]], [[Манастыршчына|Манастыршчыну]], [[Мікулін]], [[Невель]], [[Пятровічы (Расея)|Пятровічы]], [[Пячэрск]], [[Рудня (горад)|Рудню]], [[Себеж]], [[Шумячы]], [[Усьвяты]] і [[Хаславічы]]), тым часам заходнюю палову Беларусі перадалі ў склад міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], усе Інфлянты і частку Полаччыны з прадмесьцем [[Друя|Друі]] [[Прыдруйск]]ам — у склад [[Латвія|Латвіі]]. У верасьні 1939 году, па далучэньні да [[СССР]] [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку Віленшчыны зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю Троччыну з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]] з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;, таксама ў 1939 годзе да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку Гарадзеншчыны. Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]] ўсё Падляшша, заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й.

Далучэньне этнічна беларускіх зямель да іншых дзяржаваў, а таксама адсутнасьць магчымасьці атрыманьня адукацыі на роднай мове (у 1930-я гады ўсякая беларуская дзейнасьць на Смаленшчыне трапіла пад забарону&lt;ref name=&quot;Trusau&quot;&gt;[[Алег Трусаў|Трусаў А.]]. [http://pawet.net/library/history/bel_history/trusau/05/Невядомыя_беларускія_дзяржавы.html Вялікае Княства Смаленскае] // Наша Слова. № 34 (822), 5 верасьня 2007.&lt;/ref&gt;, у гэты ж час латвійскія ўлады канчаткова ліквідавалі беларускія адукацыйныя ўстановы на беларускай частцы Інфлянтаў&lt;ref name=&quot;Citou&quot;&gt;{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 155.&lt;/ref&gt;, у 1945 годзе летувіскі ўрад у асобе міністра асьветы Жугжды не дазволіў адчыніць у Вільні ніводнай беларускай школы, адначасна ліквідаваўшы [[Віленская беларуская гімназія|Віленскую беларускую гімназію]] і [[Беларускі музэй імя Івана Луцкевіча]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Як Вільня сталася жамойцкім горадам? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 70.&lt;/ref&gt;) прывялі практычна да поўнай [[культурная асыміляцыя|асыміляцыі]] тамтэйшага беларускага насельніцтва.

== Антрапалёгія ==
{{Асноўны артыкул|Антрапалёгія беларусаў}}

Беларусы паўночных, цэнтральных і заходніх рэгіёнаў Беларусі належаць пераважна да ўсходнеэўрапейскага тыпу сярэднеэўрапейскай расы (у межах вялікай [[эўрапэоідная раса|эўрапэоіднай расы]]). 

Беларускі антраполяг [[Аляксей Мікуліч]] прыйшоў да высновы, што сучасная карціна [[генафонд]]у беларусаў сфармавалася як шляхам доўгатэрміновага прыстасаваньня ў выніку натуральнага адбору, так і ў выніку этнічнай кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Аляксей Мікуліч|Мікуліч А.]] Беларусы ў генетычнай прасторы: Антрапалогія этнасу. — {{Менск (Мінск)}}, 2005. С. 112.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў яго дасьледаваньняў, агульная характарыстыка генафонду сучасных беларусаў найбліжэйшая да сучасных украінцаў і мае трывалую генэтычную непарыўнасьць пакаленьняў у часе, бо геаграфічная структура сучаснага беларускага генафонду шмат у чым супадае з арэаламі старажытных археалягічных культураў Беларусі яшчэ даславянскай эпохі&lt;ref&gt;[[Аляксей Мікуліч|Мікуліч А.]] Беларусы ў генетычнай прасторы: Антрапалогія этнасу. — {{Менск (Мінск)}}, 2005. С. 111.&lt;/ref&gt;.

== Этнагенэз ==
{{Асноўны артыкул|Этнагенэз беларусаў}}

Працэс фармаваньня беларускай нацыі заняў дастаткова працяглы пэрыяд і адбываўся пад уплывам геаграфічна-кліматычных, сацыяльна-эканамічных, палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама агульнаэўрапейскіх этнічных тэндэнцыяў. Паводле падлікаў, зробленых на аснове вялікай колькасьці антрапагенэтычных і генадэмаграфічных матэрыялаў, беларусы (папуляцыі карэнных жыхароў) вядуць свой радавод цягам ня меней за 130—140 каленаў, што адпавядае пэрыяду амаль 1500 год да н. э.&lt;ref name=Mikulic&gt;{{кніга|аўтар=[[Аляксей Мікуліч]]|загаловак=Беларусы ў генетычнай прасторы: Антрапалёгія этнасу|месца=Мн.|выдавецтва=Тэхналогія|год=2005|старонак=138|isbn=985-458-122-5}}&lt;/ref&gt;

У асноўным этнагенэз беларусаў праходзіў на тэрыторыі Верхняга [[Дняпро|Падняпроўя]], Сярэдняга [[Дзьвіна|Падзьвіньня]], [[Нёман|Панямоньня]], [[Буг|Пабужжа]] і [[Прыпяць|Прыпяцкага]] [[Палесьсе|Палесься]]. Пры гэтым трэба ўлічваць, што працэс складаньня беларускай народнасьці ахопліваў землі, што пераўзыходзілі межы сучаснай Беларусі. Гэтак, дадаткова ён праходзіў на тэрыторыях сучаснай Летувы ([[Вільня]] і ваколіцы), Латвіі ([[Дзьвінск]]), Польшчы ([[Беласток]] і [[Белая (горад)|Белая]]) і Расеі ([[Смаленск]], [[Невель]], [[Бранск]])&lt;ref name=&quot;hb137&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 137.&lt;/ref&gt;.

У навуцы няма адназначнасьці што да храналягічных рамак фармаваньня беларускага народу. Адныя дасьледнікі сьцьвярджаюць, што беларусы як [[этнас]] ужо існавалі ў ХІІІ ст., а працэс фармаваньня беларускай [[народнасьць|народнасьці]] пачаўся яшчэ ў ХVII—ХVIII стагодзьдзях ([[Георгі Штыхаў]], [[Мікола Ермаловіч]], [[Міхась Ткачоў]] і інш.). Паводле [[Валянцін Сядоў|Валянціна Сядова]], беларуская этнічная супольнасьць склалася ў ХІІІ—ХІV стагодзьдзях. [[Майсей Грынблат]] лічыў, што фармаваньне беларусаў адбывалася ў ХІV—ХVІ стагодзьдзях.

Няма адзінага погляду і датычна продкаў беларусаў. Сярод асноўных канцэпцыяў вылучаюцца «фінская», «балцкая», «крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая» і «старажытнаруская»&lt;ref name=&quot;hb136&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 136.&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Назва канцэпцыі, яе прыхільнікі і сутнасьць !! Аргумэнтацыя !! Крытыка
|-
|'''1. «Фінская»''' (аўтар [[Іван Ласкоў]]): продкамі беларусаў былі славяне і фіны || Асноўным довадам выступаюць назвы некаторых беларускіх [[гідронім]]аў, якія маюць фінскае паходжаньне. || Фінамоўнае насельніцтва на тэрыторыі Беларусі жыло ў глыбокай старажытнасьці (канец [[каменны век|каменнага веку]]) і яшчэ ў [[бронзавы век|бронзавым веку]] яго асымілявалі старажытныя балты, якія ўспрынялі фінскія назвы рэк і азёраў. Такім чынам, фіны на тэрыторыі Беларусі зьявіліся субстратам не беларусаў, а старажытных балтаў.
|-
|'''2. «Балцкая»''' ([[Валянцін Сядоў]], [[Георгі Штыхаў]] і інш.): продкамі беларускага народу былі балцкія і славянскія плямёны, дзе балты адыгралі ролю [[субстрат]]у (падасновы). || Вялізная колькасьць беларускіх [[гідронім]]аў маюць балцкае паходжаньне, на карысьць гэтай тэорыі таксама сьведчаць некаторыя балцкія элемэнты беларускай культуры і мовы (культ вужа, жаночы галаўны ўбор — [[намітка]], у словах цьвёрды гук «р» і інш.). || Памянёныя элемэнты маюць індаэўрапейскае паходжаньне, таму ўласьцівыя як балтам, так і славянам. Балты зьявіліся субстратам не беспасярэдне беларусаў, а плямёнаў [[крывічы|крывічоў]], [[радзімічы|радзімічаў]] і [[дрыгавічы|дрыгавічоў]].
|-
|'''3. «Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая»''' ([[Яўхім Карскі]], [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]], [[Уладзімер Пічэта]] і інш.): асноўнымі продкамі беларускага этнасу выступаюць крывічы, дрыгавічы і радзімічы. || Пераемнасьць матэрыяльнай культуры і моўныя запазычаньні беларусаў ў славянскіх супольнасьцяў (саха зь перакладной паліцай у земляробстве і «аканьне» ў беларускай мове ад пачатку былі ўласьцівасьцю крывічоў, палеская саха ў земляробстве і дыфтонгі -ўо, -іе ў мове ад пачатку належалі дрыгавічам і інш.) || Нельга казаць пра чыста славянскія карані беларусаў, бо этнакультурныя працэсы, якія адбываліся на беларускай этнічнай тэрыторыі датычыліся ня толькі славянаў, але і балтаў (плямёны [[літва (племя)|літва]], [[яцьвягі]])&lt;ref name=&quot;hb137&quot;/&gt;.
|-
|'''4. «Старажытнаруская»''' ([[Барыс Рыбакоў]], [[Сяргей Токараў]], [[Лаўрэнці Абэцэдарскі]] і інш.): узьнікла ў [[СССР|савецкай]] гістарыяграфіі за часамі кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]] і мусіла апраўдваць [[русіфікацыя|маскалізацыю]] беларусаў і ўкраінцаў&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/transcript/1380072.html Жыцьцё і сьмерць мітаў: Старажытная Русь], [[Радыё Свабода]], 5 лютага 2009 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дзермант А., Санько С. [https://web.archive.org/web/20151017183103/http://arche.bymedia.net/2005-5/dziermant505.htm Этнагенез беларусаў: навука і ідэалогія] // [[ARCHE]]. № 5 (39), 2005 г.&lt;/ref&gt;. Яе прыхільнікі сьцьвярджалі, што продкам беларусаў была адна з частак г. зв. «старажытнарускай народнасьці». || У якасьці бяздоваднага пастуляту прыймаецца існаваньне адзінай старажытнарускай дзяржавы — [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] з адзінай старажытнарускай мовай і культурай. || У пісьмовых крыніцах і нават у гістарычных мітах (апроч савецкіх) не існуе якіх-кольвек зьвестак пра старажытнарускую народнасьць. Апроч таго, прыхільнікі гэтай канцэпцыі часьцяком блытаюць старажытную літаратурную мову (блізкую да [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]]) з гутарковай, дыялектнай, якая мела свае адрозьненьні на тэрыторыі Кіеўскай Русі&lt;ref&gt;[[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20030122205421/http://www.lingvo.minsk.by/~bha/07/200-213.htm Па старонках адной «гісторыі»*] // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 7. Сш. 1 (12), чэрвень 2000 г.&lt;/ref&gt;.
|-
|}

Стымулам да паскарэньня кансалідацыі беларускага этнасу было ўтварэньне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Падпарадкаваньне ў ХІІІ—ХІV стагодзьдзяў больш як двух дзясяткаў ўсходнеславянскіх княстваў адзінай цэнтральнай уладзе спрыяла стварэньню агульнай этнічнай тэрыторыі беларусаў, актывізавала культурныя повязі паміж рознымі яе часткамі. Лёгкасьць аб’яднаньня гэтых шматлікіх дзяржаўных утварэньняў у складзе ВКЛ, апроч вонкавай пагрозы і эканамічных фактараў, шмат у чым тлумачылася якраз наяўнасьцю адзінай этнагенэтычнай спадчыны, а таксама агульнасьцямі гістарычнага лёсу, культуры, мовы і рэлігіі. Вельмі спрыяльным было і этнакультурнае становішча беларускага насельніцтва ў ВКЛ, дзе яны складалі асноўны этнічны масіў і пераважалі ў большасьці буйных населеных пунктаў ([[Вільня]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Менск]], [[Берасьце]], [[Горадня]], [[Коўна]], [[Трокі]])&lt;ref name=&quot;hb137&quot;/&gt;.

== Мова ==
{{Асноўны артыкул|Беларуская мова}}
[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|Беларуская мова як асноўная размоўная, перапіс 2009 г.]]

Нацыянальная мова беларусаў — [[беларуская мова|беларуская]] (усходняя падгрупа [[славянскія мовы|славянскай групы]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]]). Паводле вынікаў перапісу насельніцтва Беларусі 1999 году, 85,6% беларусаў краіны назвалі яе [[родная мова|роднай]], 41,3% — мовай, на якой яны пераважна размаўляюць дома. Адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовай палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі]] ёсьць пашырэньне сярод беларусаў [[білінгвізм]]у (з выкарыстаньнем [[Расейская мова|расейскай мовы]]). Паводле перапісу насельніцтва Беларусі 2009 году, толькі 26% беларусаў краіны выкарыстоўвалі беларускую мову ў якасьці размоўнай&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускую мову лічаць роднай 5 млн. 58 тыс. жыхароў Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=674826|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=20 лютага 2012|дата доступу=10 лістапада 2013}}&lt;/ref&gt;.

Мае два альфабэты: побач з больш пашыранай і афіцыйна прынятай [[кірыліца]]й гістарычна таксама ўжываецца традыцыйны [[лацінка|беларускі лацінскі альфабэт]]&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.&lt;/ref&gt;. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух беларускіх [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага (тарашкевіцы)]] і [[Беларускі афіцыйны правапіс|афіцыйнага (наркамаўкі)]].

== Рэлігія ==
{{Асноўны артыкул|Праваслаўная царква на Беларусі|Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі}}
[[Файл:Сафійскі сабор.jpg|значак|[[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]], XI ст. (па адбудове ў стылі [[Віленскае барока|віленскага барока]])]]

Большая частка вернікаў-беларусаў спавядае [[Праваслаўная царква на Беларусі|праваслаўе]], меншая — [[Каталіцкі касьцёл у Беларусі|рыма-каталіцтва]]. Праз савецкае змаганьне з рэлігіяй у краіне пашырыўся [[атэізм]].

У старажытнасьці насельніцтва [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] было [[Паганства|паганскім]]. У Х—ХІ стагодзьдзях тут пачало пашырацца хрысьціянства. Адным зь першых місіянэраў быў ісляндзкі вандроўнік [[Торвальд]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] Калі прыйшло на Беларусь хрысціянства // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.&lt;/ref&gt;. Першая [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] [[Полацкая япархія]] зьявілася ў 992 годзе. Гэта была адміністрацыйная адзінка [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскага патрыярхату]]. Увогуле, існуюць падставы меркаваць, што пашырэньне хрысьціянства ўсходняга, або [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскага]], і заходняга, або [[Рымская імпэрыя|рымскага]] абрадаў (падзел на [[праваслаўе]] і [[каталіцтва]] адбыўся толькі ў 1054 годзе, а аформіўся ў 1204 годзе) сярод беларусаў праходзіла адначасна і паралельна&lt;ref name=&quot;Zlutka&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Адкуль і калі прыйшла каталіцкая вера на Беларусь? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У XIII—XIV стагодзьдзях у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] асноўны арэал фармаваньня беларускага этнасу вызначаўся перавагай славянамоўнага насельніцтва, якое ў асноўнай масе было хрысьціянскім. Адначасна адбываліся кантакты з суседнім [[Балцкія мовы|балцкім]] паганскім насельніцтвам, якое паступова славянізавалася. Наяўнасьць хрысьціянаў у [[Вільня|Вільні]] і [[Кернаў|Кернаве]], якая адзначаецца зь сярэдзіны XIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Вайткявичус В. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/1793/1/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D1%82%D0%BA%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D1%87%D1%8E%D1%81%20%D0%92.pdf Нестереотипный взгляд на культуру восточнолитовских курганов] // Працы гістарычнага факультэта БДУ. Навук. зборнік. Вып. 3. — {{Менск (Мінск)}}, 2008. С. 186.&lt;/ref&gt;, сьведчыць пра працяглае суіснаваньне ў Вялікім Княстве Літоўскім хрысьціянскага і паганскага насельніцтва&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 193, 197.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Iškaldź, Trajecki. Ішкальдзь, Траецкі (E. Paŭłovič, 1848).jpg|значак|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Ішкальдзь)|Касьцёл]] у [[Ішкальдзь|Ішкальдзі]], XV ст.]]

У сярэдзіне XIII стагодзьдзя за часамі [[Міндоўг]]а ўтварылася першае [[Каталіцтва|каталіцкае]] біскупства (хоць пад 1105 годзе ў Кіеўска-Пячорскім патэрыку ўпамінаецца [[Тураў]]скае біскупства, а ў першай палове XIII ст. на полацкіх землях дзейнічала Русінскае біскупства, улучанае ў 1255 годзе ў новаствораную Рыскую мітраполію&lt;ref name=&quot;Zlutka&quot;/&gt;), якое ахоплівала землі Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 224.&lt;/ref&gt;. Пазьней тут зноў не было тэрытарыяльнай арганізацыі [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|рымска-каталіцкага касьцёла]], хоць у 1320-я гады ў Вільні і [[Наваградак|Наваградку]] існавала па адным кляштары нямецкіх [[дамінікане|дамініканаў]] і [[францішкане|францішканаў]], якія не спынялі спробаў місіянэрскай дзейнасьці&lt;ref name=&quot;Hancaruk&quot;&gt;Ганчарук І. Рымска-каталіцкая царква на Беларусі // {{Літаратура/Рэлігія і царква на Беларусі|к}} С. 280.&lt;/ref&gt;. У 1387 годзе на загад вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] балцкае паганскае насельніцтва пачалі масава пераводзіць у каталіцтва, што лічыцца другой хваляй хрысьціянізацыі балтаў у Вялікім Княстве Літоўскім. Ягайла заснаваў [[Віленскае біскупства]], якая падзялялася на сем парафіяў (у тым ліку ў [[Абольцы|Абольцах]], [[Гайна (вёска)|Гайне]] і [[Крэва|Крэве]])&lt;ref name=&quot;Hancaruk&quot;/&gt;. Пазьней вялікія князі (напрыклад, [[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]]) праводзілі палітыку рэлігійнай талерантнасьці&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 229.&lt;/ref&gt;, а [[Фэўдал|фэўдальны стан]] ([[шляхта]]) складалася як з каталікоў, так і з праваслаўных&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 370—372.&lt;/ref&gt;. У 2-й палове XVI ст. хвалі рэлігійнай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]], а потым [[Контррэфармацыя|Контррэфармацыі]] закранулі, галоўным чынам, шляхту. Найбольш папулярнай канфэсіяй сярод шляхты-пратэстантаў стаў [[кальвінізм]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 509.&lt;/ref&gt;. Аднак у 1590—1600-я гады пратэстанцкая і праваслаўная шляхта ў сваёй большасці перайшла ў рыма-каталіцтва, і толькі меншая частка прытрымлівалася праваслаўя або пратэстанцтва. У 1596 годзе ў выніку [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] праваслаўныя япіскапы перападпарадкавалі [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]] [[Сьвяты Пасад|Сьвятому Пасаду]] ў выглядзе [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Рускай уніяцкай царквы]]. У 1632 годзе кароль і вялікі князь [[Уладзіслаў Ваза]] дзеля захаваньня рэлігійнага спакою і ўмацаваньня традыцыйнай талерантнасьці ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], афіцыйна аднавіў Кіеўскую мітраполію Канстантынопальскага патрыярхату, якую па [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайне Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у 1685 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] [[дэ-факта]] падпарадкаваў [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царкве]].

На канец XVIII ст. каля 70% беларусаў належалі да ўніяцкай (грэцка-каталіцкай) царквы, 15% былі рыма-каталікамі, 7% — юдэямі і толькі 6% — праваслаўнымі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы)]]. У 1839 годзе расейскія ўлады забаранілі ўніяцкую царкву і гвалтоўна далучылі яе вернікаў да Ўрадавага сыноду.

== Культура ==
=== Сьвяты ===
[[Файл:Belarusian Easter Eggs.jpg|значак|[[Велікодная пісанка|Беларускія фарбаваныя велікодныя яйкі]]]]

Гістарычна беларусы адзначаюць наступныя традыцыйныя народныя сьвяты:
{| valign=top
|-
|valign=top width=30%|
* [[Багач]]
* [[Вялікдзень]]
* [[Дзяды]]
* [[Каляды (сьвята)|Каляды]]
* [[Камаедзіца (сьвята)|Камаедзіца]]
* [[Купальле]]
* [[Масьленіца]]
|valign=top width=30%|
* [[Пакроў]]
* [[Радаўніца]]
* [[Саракі]]
* [[Сёмуха]]
* [[Спасы]]
* [[Стрэчаньне]]
* [[Тройца (сьвята)|Тройца]]
|}

[[Файл:Дзень Волі 2018.jpg|міні|[[100-годзьдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|100-годзьдзе БНР]] у Менск, 2018 г.]]

Нацыянальныя сьвяты беларусаў&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Якія гістарычныя даты павінны памятаць і шанаваць беларусы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 78.&lt;/ref&gt; (у [[Беларусь|Беларусі]] часоў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] сьвяткуюцца на неафіцыйным узроўні, таксама адзначаюцца [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспарай]]):
* [[Дзень Волі|Дзень Незалежнасьці, або Дзень Волі]], ([[25 сакавіка]]) — сьвята аднаўленьня дзяржаўнай незалежнасьці, якое адзначаецца пад [[нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] і гербам [[Пагоня]]й. Прымяркоўваецца да гадавіны ўтварэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай нацыянальнай дзяржавы]], калі ў 1918 годзе [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]] прыняла [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяю Ўстаўную грамату]].
* Сьвята [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальду]] ([[15 ліпеня]]) — дзень перамогі ў 1410 годзе аб'яднанага войска Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага над [[Крыжакі|крыжакамі]].
* Дзень друку ([[6 жніўня]]) — выданьне ў 1517 годзе [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]] першай беларускай друкаванай кнігі.
* [[Дзень Адраджэньня]] ([[25 жніўня]]) — гадавіна наданьня ў 1991 годзе [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб сувэрэнітэце Беларусі]] сілы канстытуцыйнага закону, аднаўленьне незалежнай дзяржаўнасьці.
* [[Дзень беларускай вайсковай славы]] ([[8 верасьня]]) — сьвята [[Бітва пад Воршай|Аршанскай перамогі]], калі ў 1514 годзе войска Вялікага Княства Літоўскага ўшчэнт разьбіла колькасна большае войска [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] і на пэўны час спыніла маскоўскую агрэсію на Беларусь.
* [[Дзень Герояў|Дзень Герояў, або Дзень Слуцкага збройнага чыну]], ([[27 лістапада]]) — гадавіна пачатку ў 1920 годзе баявых дзеяньняў супраць бальшавіцкага войска [[Першы Слуцкі полк|Першым Слуцкім палком]] Беларускай Народнай Рэспублікі.

=== Фальклёр ===
Беларуская традыцыйная культура вылучаецца незвычайнай глыбінёй фальклёрнай памяці. Беларускія зьвесткі лічацца вельмі старажытнымі (нават у параўнаньні зь іншымі архаічнымі матэрыяламі — напрыклад, паўночна-расейскім і сэрбскахарвацкім) і таму маюць асаблівую важнасьць для рэканструкцыі&lt;ref&gt;[[Сяргей Санько|Санько С.]] Прадмова // {{Літаратура/Беларуская міталёгія: Энцыкляпэдычны слоўнік (Менск, 2004)|к}} С. 3.&lt;/ref&gt;.

=== Архітэктура ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская традыцыйная драўляная архітэктура|Віленскае барока|Магілёўскае барока}}
[[Файл:Stročycy - 12.jpg|міні|Пакроўская царква XVIII ст. зь вёскі [[Логнавічы (Менская вобласьць)|Логнавічаў]]]]

У [[Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту|Беларускім дзяржаўным музэі народнай архітэктуры і побыту]] (Строчыцы) пад адкрытым небам захоўваюцца помнікі беларускай традыцыйнай драўлянай архітэктуры з розных гістарычна-этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі. Экспазыцыю музэю складаюць помнікі дойлідзтва з трох рэгіёнаў — Цэнтральнай Беларусі (асноўная частка [[Менская вобласьць|Менскай]] і заходняя частка [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] вобласьцяў), Падняпроўе (Магілёўская вобласьць, [[Аршанскі раён|Аршанскі]] і [[Дубровенскі раён]]ы [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], а таксама раёны [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] ўздоўж рэк [[Дняпро|Дняпра]] і [[Сож|Сажа]]) і Паазер’е (цэнтральная і заходня тэрыторыі Віцебскай вобласьці, а таксама часткова паўночныя раёны Менскай вобласьці).

[[Файл:Hłybokaje, Bieraźviečča, Bazylanski. Глыбокае, Беразьвечча, Базылянскі (J. Dulevič, 1934).jpg|значак|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)|Беразьвецкая царква]] — шэдэўр [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаны савецкімі ўладамі]]]]

Разам з традыцыйнай драўлянай архітэктурай адзначаецца самабытная мураваная [[Гатычная архітэктура ВКЛ|гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага (беларуская готыка)]], адметнасьцю якой ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;. Зьяўленьне ў [[Нясьвіж]]ы другога ў [[Эўропа|Эўропе]] твору архітэктуры стылю [[барока]] — [[Фарны касьцёл (Нясьвіж)|Фарнага касьцёла]] — спрыяла выяўленьню ў гэтым стылі найбольшага ўнёску беларусаў у агульнаэўрапейскае мастацтва праз унікальную мураваную архітэктуру [[Віленскае барока|віленскага]]&lt;ref name=&quot;bielarus-vkl-293&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.&lt;/ref&gt; і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока&lt;ref&gt;Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.&lt;/ref&gt;.

=== Строі ===
{{Асноўны артыкул|Беларускі нацыянальны строй}}

Традыцыйны народны строй беларусаў мае доўгую гісторыю разьвіцьця. Спэцыфічныя беларускія рысы ён набыў у XIV—XVI стагодзьдзях, у пэрыяд фармаваньня беларускай народнасьці. Строй склаўся ва ўзаемаўплывах зь летувіскай, польскай, расейскай і ўкраінскай традыцыямі. Апроч гэтага, ён узбагачаўся ўплывамі інтэрнацыянальнага мескага строю і такім чынам упісваўся ў агульнаэўрапейскі кантэкст.

Традыцыйнае адзеньне ў большай, чым іншыя формы побыту, ступені адлюстроўвае нацыянальную спэцыфіку беларусаў. Асаблівая роля ў калярыстыцы адзеньня адводзілася срэбрыста-беламу колеру натуральнага лёну або воўны, які ўвасабляў сьвята і радасьць. Апроч белага, важнае месца займаў чырвоны колер, які сымбалізаваў жыцьцё, а, аб’яднаны ў складаную сыстэму знакаў — арнамэнтаў, нанесеных на адзеньне ў часе вышыўкі або тканьня, — служыў засьцерагальным знакам&lt;ref&gt;Раманюк М. Беларускія народныя строі. — {{Менск (Мн.)}}, 2003.&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Беларусы Минскай губерни. 1877 год.jpg|«Беларусы Менскай губэрні»
Белоруссы (Могилевской губернии).jpg|«Беларусы Магілёўскай губэрні»
Biełarusy, Miensk. Беларусы, Менск (1882).jpg|«Тыпы беларусаў Менскай губэрні»
Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|«[[Ліцьвіны]]»
&lt;/gallery&gt;

=== Кухня ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская кухня}}
[[Файл:Potato pancakes.jpg|значак|[[Дранікі]]]]

Беларуская кухня  фармавалася на аснове страваў і прыёмах гатаваньня агульных для ўсіх славянскіх і іншых індаэўрапейскіх народаў, у тым ліку балцкіх і германскіх. Як і ўсе старажытныя людзі, продкі беларусаў пачаткова здабывалі ежу пры дапамозе зьбіральніцтва, рыбалоўства і паляваньня, пазьней зьявіліся земляробства і жывёлагадоўля. Да нядаўняга часу ў рацыёне большасьці насельніцтва Беларусі абсалютна пераважалі вэгэтарыянскія стравы — з збожжа, бабовых культураў, агародніны, малака і малочных прадуктаў, насеньня лёну і канапель, прадуктаў зьбіральніцтва — грыбоў, ягад, садавіны, мёду.

Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да летувіскай. У XIII—XIX стагодзьдзях на яе фармаваньне (асабліва ў прывілеяваных [[Стан (сацыяльная група)|станаў]]) значна ўплывалі польская і нямецкая кухні, а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў — габрэйская і татарская, у меншай ступені француская, італьянская, вугорская і ангельская. З XIX ст. найбольшы ўплыў адзначаецца з боку расейскай кухні&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]|частка=[http://prastora.by/knihi/biely-alies-nasa-strava-sapraudnaia-bielaruskaia-kuchnia Прадмова]|загаловак=Наша страва|арыгінал=|спасылка=https://lohvinau.by/product/наша-страва-сапраўдная-беларуская-ку/|адказны=|выданьне=2-е выд|месца=Менск|выдавецтва=[[Логвінаў]]|год=2010|том=|старонкі=|старонак=288|сэрыя=Кнігарня «Наша Ніва»|isbn=978-985-6901-72-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

=== Рамёствы ===
[[Файл:Belarus-Minsk-Maksim Bahdanovich Museum 3.jpg|міні|[[Слуцкія паясы|Слуцкі пояс]] у [[Менск]]ім музэі [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]]]]

Беларусы маюць багатую гісторыю традыцыйных мастацтваў і [[Рамяство|рамёстваў]], многія зь якіх існуюць дагэтуль. Сярод асноўных рамёстваў:
* ткацтва ([[слуцкія паясы]])
* апрацоўка дрэва ([[беларуская разьба]])
* [[ганчарства]]
* [[кавальства]]
* пляценьне з саломы

== Расьсяленьне ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Беларусі|Беларуская дыяспара}}

Паводле перапісу насельніцтва 2009 году, у Беларусі жыве 7 957 252 беларусы (або 83,7% ад усяго насельніцтва)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20170728214817/http://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-pdf/perepis_2009/5.8-0.pdf Перепись населения — 2009. Население по национальности и родному языку]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

Зьвесткі пра колькасьць беларусаў у іншых краінах:

* [[ЗША]] — каля 750&amp;nbsp;000
* [[Расея]] — 520 000 (2010)&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2011/12/16/stat.html Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;
* [[Украіна]] — 275&amp;nbsp;763 (2001)
* [[Казахстан]] — 111&amp;nbsp;927 (1999)
* [[Латвія]] — 68&amp;nbsp;174 (2011)
* [[Польшча]] — 48&amp;nbsp;737 (2002)
* [[Летува]] — 42&amp;nbsp;866 (2001)
* [[Узбэкістан]] — 20&amp;nbsp;397 (2000)
* [[Эстонія]] — 17&amp;nbsp;241 (1999)
* [[Малдова]] — 5000 — 10&amp;nbsp;000
* [[Канада]] — каля 5000
* [[Кыргыстан]] — 3208 (1999)
* [[Францыя]] — каля 3000

[[Беларуская дыяспара|Беларусы замежжа]] гістарычна падзяляюцца на дзьве групы — тыя, хто спрадвеку жыве на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]], якая апынулася на памежжы суседніх зь Беларусьсю дзяржаваў, і тыя, хто мусіў пакінуць радзіму з розных прычынаў, найперш эканамічных і палітычных. Найбольш масавая эміграцыя пачалася ў канцы ХІХ ст., яе абумовіў пошук лепшага заробку і вольнай зямлі. Сотні тысячаў беларусаў выехалі ў [[Сыбір]], у буйныя прамысловыя месты Расеі (толькі у 1896—1912 гадох у Сыбір зь Беларусі перасяліліся 717 тысячаў чалавек)&lt;ref name=&quot;Miracycki-1993&quot;&gt;[[Леў Мірачыцкі|Мірачыцкі Л.]] Дзе ў свеце жывуць беларусы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 71.&lt;/ref&gt;. У пачатку ХХ ст. некаторая частка беларусаў імігравала ў ЗША, Канаду, [[Аргентына|Аргентыну]] і [[Бразылія|Бразылію]]. 

Гвалтоўная эвакуацыя ў [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] і [[Кастрычніцкі пераварот]] прычыніліся ад міграцыі беларусаў у Цэнтральную Расею. [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|Бальшавіцкія рэпрэсіі]] змусілі стваральнікаў і актыўных прыхільнікаў [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] выехаць у Летуву, [[Латвія|Латвію]], Польшчу, [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] і [[Нямеччына|Нямеччыну]]. У міжваенны пэрыяд дзясяткі тысячаў выхадцаў з Заходняй Беларусі ў пошуках лепшай долі накіраваліся ў Канаду, Аргентыну, [[Уругвай]], [[Парагвай]] і Бразылію. У час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] больш за 300 тысячаў беларусаў апынулася ў Нямеччыне, [[Аўстрыя|Аўстрыі]] і іншых заходнеэўрапейскіх краінах. Многія зь іх потым перасяліліся ў ЗША, Канаду і [[Аўстралія|Аўстралію]], дзе ўтварылі новыя цэнтры беларускай эміграцыі&lt;ref name=&quot;Miracycki-1993&quot;/&gt;. 

За часамі [[СССР]] адбывалася ўнутраная міграцыя беларусаў у іншыя савецкія рэспублікі, менавіта такім чынам утварыліся значныя беларускія супольнасьці ў [[Эстонія|Эстоніі]], Казахстане, Цэнтральнай Расеі. Па распадзе СССР некалькі тысячаў беларусаў выехала ў краіны [[Эўразьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]], ЗША, Канаду і Расею.

== Вядомыя беларусы ==
* [[Францішак Скарына]] (1470 — ~1551) — першадрукар, філёзаф-гуманіст і пісьменьнік. Перакладнік і выдавец на беларускую рэдакцыю [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] кнігаў [[Біблія|Бібліі]].
* [[Мікола Гусоўскі]] (~1470 — &gt;1533) — паэт-гуманіст і асьветнік эпохі [[Адраджэньне|Адраджэньня]], аўтар паэмы [[Песьня пра зубра]], якая лічыцца непераўзыдзенай у эпічным паказе Беларусі і беларускага народу (да зьяўленьня паэмы «[[Пан Тадэвуш]]» [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]]). Адзін з найвыдатнейшых дзеячоў славянскага сьвету паводле [[ЮНЭСКА]].
* [[Казімер Семяновіч]] (~1600 — &gt;1651) — інжынэр і тэарэтык артылерыі, мысьляр-гуманіст. Вынаходнік шматступенчатае ракеты.
* [[Тадэвуш Касьцюшка]] (1746—1817) — палітычны і вайсковы дзяяч [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], кіраўнік [[паўстаньне 1794 году|вызвольнага паўстаньня 1794 году]], удзельнік Вайны за незалежнасьць ЗША. Нацыянальны герой [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] і [[ЗША]].
* [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889) — навуковец-дасьледнік, геоляг, мінэроляг. Займае важнае месца ў гісторыі навукі і культуры Беларусі, [[Чылі]], Польшчы і [[Летува|Летувы]]. Нацыянальны герой Чылі.
* [[Язэп Гашкевіч]] (1814—1875) — дыплямат, мовазнаўца, дасьледнік [[Японія|Японіі]] і [[Кітай|Кітаю]], натураліст, арыенталіст.
* [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864) — нацыянальны герой Беларусі, Летувы і Польшчы, адзін з кіраўнікоў [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]]; рэвалюцыянэр-дэмакрат, публіцыст, паэт.
* [[Зыгмунт Мінейка]] (1840—1925) — грамадзкі дзяяч, вайсковец, навуковец, рэвалюцыянэр, удзельнік нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў. Нацыянальны герой [[Грэцыя|Грэцыі]].
* [[Ян Чэрскі]] (1845—1892) — геоляг, палеантоляг і географ, дасьледнік [[Сыбір]]ы. 
* [[Якуб Наркевіч-Ёдка]] (1847—1905) — фізык, мэдык, біёляг. Адкрывальнік электраграфіі і бяздротавай перадачы электрычных сыгналаў.
* [[Соф’я Кавалеўская]] (1850—1891) — матэматык, пісьменьніца, публіцыстка, сябра-карэспандэнтка [[Пецярбург|Пецярбурскай]] акадэміі навук. Першая ў сьвеце жанчына-прафэсарка.
* [[Мікалай Судзілоўскі]] (1850—1930) — філёзаф, прыродазнаўца, рэвалюцыянэр, удзельнік грамадзка-палітычных рухаў Беларусі, [[Расея|Расеі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Румынія|Румыніі]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Францыя|Францыі]], ЗША, Японіі, Кітаю і інш. краінаў. Прэзыдэнт Сэнату [[Гавайскія астравы|Гавайскіх астравоў]].
* [[Мечыслаў Карловіч]] (1876—1909) — кампазытар, дырыгент, публіцыст, фатограф і альпініст.
* [[Аляксандар Чыжэўскі]] (1897—1964) — біяфізык, адзін з заснавальнікаў геліябіялёгіі.
* [[Барыс Кіт]] (1910—2018) — навуковец у галіне ракетнай тэхнікі, узнагароджаны [[Залаты мэдаль Германа Обэрта|Залатым мэдалём Германа Обэрта]], былы дарадца ўраду ЗША ў разьвіцьці [[астранаўтыка|астранаўтыкі]].
* [[Васіль Быкаў]] (1924—2003) — пісьменьнік і грамадзкі дзяяч. [[Народны пісьменьнік Беларусі]] (1980).
* [[Пётар Клімук]] (нар. 1942) — генэрал-палкоўнік авіяцыі, навуковец у галіне тэхнічных навук, двойчы [[Герой Савецкага Саюзу]]. Першы беларускі касманаўт.
* [[Сьвятлана Алексіевіч]] (нар. 1948) —  расейскамоўная пісьменьніца Беларусі. Ляўрэатка [[Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры|Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры]] (2015).
* [[Вольга Корбут]] (нар. 1955) — гімнастка. Чатырохразовая алімпійская чэмпіёнка.
* [[Дар’я Домрачава]] (нар. 1986) — біятляністка. Чатырохразовая алімпійская чэмпіёнка.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларусец]]
* [[Ліцьвіны]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Беларуская міталёгія: Энцыкляпэдычны слоўнік (Менск, 2004)}}
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|1}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|2}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|3}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|5}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|6}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|7}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|8}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|10}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|11}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|12}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|13}}
* {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Літаратура/Рэлігія і царква на Беларусі}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* [https://web.archive.org/web/20100405115510/http://www.belarus.by/by/about-belarus/famous-belarusians Вядомыя беларусы], [[Belarus.by]]
* Беларускія плямёны [https://web.archive.org/web/20090421074635/http://jivebelarus.net/our-heritage/krivichy.html Крывічы], [https://web.archive.org/web/20090423065401/http://jivebelarus.net/our-heritage/drigvichi.html Дрыгвічы], [https://web.archive.org/web/20090423014903/http://jivebelarus.net/our-heritage/radzimichy-and-viacichy.html Радзімічы], [https://web.archive.org/web/20090423160818/http://jivebelarus.net/our-heritage/dzyrvyne.html Дзярвяне], [https://web.archive.org/web/20100429081316/http://jivebelarus.net/our-heritage/severyane.html Севяране]

{{Насельніцтва Беларусі}}
{{Беларусы}}
{{Беларусь у тэмах}}
{{Беларусы замежжа}}

[[Катэгорыя:Беларусы| ]]</text>
      <sha1>ltqto12cchx54v2t5klddgdy9rxbdab</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліцьвіны</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41905</id>
    <revision>
      <id>2331581</id>
      <parentid>2331364</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Lićviny. Ліцьвіны (1900-14).jpg]] → [[File:Lićviny. Ліцьвіны (1903) (2).jpg]] name unification by uploader</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="527788" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903) (2).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

У 1893 годзе славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;).

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.  

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося ў прысутнасьці толькі імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] і яго жонкі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}){{Заўвага|Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;}}.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Репринт. изд. — Мн.: Белорусский экзархат Московской патриархии, 1990.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}).

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва старажытная]]
* [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>ib0zxo81fi8z23jy7djrt6mo8r7g79v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331583</id>
      <parentid>2331581</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:33:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>выява</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="527784" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

У 1893 годзе славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;).

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.  

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося ў прысутнасьці толькі імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] і яго жонкі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}){{Заўвага|Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;}}.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Репринт. изд. — Мн.: Белорусский экзархат Московской патриархии, 1990.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}).

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва старажытная]]
* [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>i3yrqrzsm3ygk8hbhujudyhb2s3olty</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331586</id>
      <parentid>2331583</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:38:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>выява</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="527944" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]]

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

У 1893 годзе славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;).

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.  

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося ў прысутнасьці толькі імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] і яго жонкі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}){{Заўвага|Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;}}.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Репринт. изд. — Мн.: Белорусский экзархат Московской патриархии, 1990.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}).

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва старажытная]]
* [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>2elvojuj4ysd8owxgnmk7ik4ysi6zu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Багушэвіцкі сельсавет</title>
    <ns>10</ns>
    <id>56711</id>
    <revision>
      <id>2331522</id>
      <parentid>2330921</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1744" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца/Сельсавет
|1 = {{{1|}}}
|назва_шаблёну = Багушэвіцкі сельсавет
|назва         = [[Багушэвіцкі сельсавет]]
|цэнтар_савету = '''[[Багушэвічы]]'''
|пасёлак = * [[Крупка (Бярэзінскі раён)|Крупка]]
|вёскі = * [[Асмолаўка (Менская вобласьць)|Асмолаўка]]
* [[Астраўскі Перавоз]]
* [[Божына]]
* [[Бычын]]
* [[Віляціна]]
* [[Вінорава]]
* [[Вусьце (Менская вобласьць)|Вусьце]]
* [[Высокая Гара (Багушэвіцкі сельсавет)|Высокая Гара]]
* [[Галаўныя Ляды]]
* [[Гарадзішча (Бярэзінскі раён)|Гарадзішча]]
* [[Дубовы Лог (Бярэзінскі раён)|Дубовы Лог]]
* [[Калюга 1]]
* [[Калюга 2]]
* [[Матылянка]]
* [[Міхалёва (Бярэзінскі раён)|Міхалёва]]
* [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)|Новае Гарадзішча]]
* [[Перавоз (Бярэзінскі раён)|Перавоз]]
* [[Прыцерпа (Менская вобласьць)|Прыцерпа]]
* [[Рэгіспольле]]
* [[Топаль]]
* [[Чыжаха]]
* [[Чырвоная Горка (Бярэзінскі раён)|Чырвоная Горка]]
* [[Чырвоная Зорка (Бярэзінскі раён)|Чырвоная Зорка]]
* [[Ядліна]]
* [[Якшыцы]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>65vc3cpfc0crcaywc404zwta3i0y2ek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Царства Польскае</title>
    <ns>0</ns>
    <id>57255</id>
    <revision>
      <id>2331578</id>
      <parentid>1962739</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:26:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ongoingday</username>
        <id>76277</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10437" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Польскае каралеўства}}
{{Краіна
| Назва                           = Царства Польскае
| НазваЎРоднымСклоне              = Царства Польскага
| НазваНаДзяржаўнайМове           = Царство Польское, Królestwo Polskie 
| Сьцяг                           = Merchant_ensign_of_Vistula_ships_of_Congress_Poland.svg
| Герб                            = Coat of arms of Poland under Russian rule.svg
| НацыянальныДэвіз                =
| Месцазнаходжаньне               = Karte_kongresspolen.png
| ПапярэдняяДзяржава1             = 
| СьцягПапярэдняйДзяржавы1        = 
| ВыяваПапярэдняйДзяржавы1        = 
| ГодПачаткуІснаваньня            = 
| ГодКанцаІснаваньня              = 
| ПэрыядІснаваньня                = 
| НаступнаяДзяржава1              = Каралеўства Польскае (1916—1918)
| СьцягНаступнайДзяржавы1         = Poland flag 300.png
| ВыяваНаступнайДзяржавы1         = 
| АфіцыйнаяМова                   = [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]]
| Сталіца                         = [[Варшава]]
| НайбуйнейшыГорад                = 
| ТыпУраду                        = 
| ПасадыКіраўнікоў                = [[цар польскі]]
| ІмёныКіраўнікоў                 = 
| Плошча                          = 127 тыс.
| МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы       = 
| АдсотакВады                     = 
| ГодАцэнкіНасельніцтва           = 1816
| МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 
| Насельніцтва                    = 2, 7 млн чал
| ШчыльнасьцьНасельніцтва         = 
| ЭтнічныСклад                    = 
| КанфэсійныСклад                 = 
| Пісьменнасьць                   =
| ГодАцэнкіСУП                    = 
| МесцаЎСьвецеПаводлеСУП          = 
| СУП                             = 
| СУПНаДушуНасельніцтва           = 
| Валюта                          =
| КодВалюты                       = 
| ЧасавыПас                       = 
| ЧасРозьніцаUTC                  = 
| ЧасавыПасУлетку                 = 
| ЧасРозьніцаUTCУлетку            = 
| НезалежнасьцьПадзеі             = 
| НезалежнасьцьДаты               =
| ДзяржаўныГімн                   =
| АўтамабільныЗнак                = 
| ДамэнВерхнягаЎзроўню            = 
| ТэлефонныКод                    = 
| Дадаткі                         = 
}}
{{Няма крыніцаў}}
'''Ца́рства По́льскае''' (''Польскае каралеўства, Кангрэсавая Польшча, «кангрэсоўка»'', {{мова-ru|Царство Польское}}, {{мова-pl|Królestwo Polskie}}) — залежная тэрыторыя ў Эўропе, якая знаходзілася ў [[вунія|вуніі]] з [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] з 1815 па 1917 гады.

Пасьля [[Венскі кангрэс|Венскага кангрэса]] Расея атрымала Царства Польскае, [[Прусія]] — [[Вялікае герцагства Пазнанскае]], [[Аўстрыя]] — [[Галіччына|Галіччыну]].

Ад гэтага кангрэсу ўтвораныя неафіцыйныя назвы тэрыторыі «кангрэсавая Польшча» ({{мова-pl|Królestwo Kongresowe}}) і «кангрэсоўка» ({{мова-pl|Kongresówka}}).

== Разьмяшчэньне ==

Царства Польскае займала цэнтральную частку Польшчы: [[Варшава]], [[Лодзь]], [[Каліш]], [[Сувалкі]]. Плошча 127 тыс. км², насельніцтва 2,&amp;nbsp;7 млн чал. (1816).

== Адміністрацыйны падзел ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|--
!Губэрня||губэрнскі горад||Пляц, тыс. км²||Насельніцтва, тыс. чал.,1905
|--
|[[Варшаўская губэрня]]||[[Варшава]]||17,6||2233
|--
|[[Каліская губэрня]]||[[Каліш]]||11,3||964 
|--
|[[Кялецкая губэрня]]||[[Кельцы]]||10,2||899
|--
|[[Ломжынская губэрня]]||[[Ломжа]]||10,6||645
|--
|[[Люблінская губэрня]]||[[Люблін]]||16,9||1341
|--
|[[Пётркоўская губэрня]]||[[Пётркаў]]||12,2||1640
|--
|[[Плоцкая губэрня]]||[[Плоцк]]||9,4 ||613
|--
|[[Радамская губэрня]]||[[Радам]]||12,4||917
|--
|[[Сядлецкая губэрня]]||[[Седльцы]]||14,3||894
|--
|[[Сувалцкая губэрня]]||[[Сувалкі]]||12,4||629
|}

[[Файл:Congress_Poland_1831.jpg|150PX|left|міні|Царства Польскае ў 1831 годзе]]

== Палітыка ==

Польшча была зьвязаная з Расеяй [[Асабістая унія|асабістай уніяй]]. Главой дзяржавы быў Цар Польскі ({{мова-pl|Kro'l Polski|скарочана}}). Царамі Польскімі ў гэты пэрыяд станавіліся [[Расейская імпэрыя|імпэратары Расеі]]. Першапачаткова меркавалася, што для таго, каб заняць польскі трон, яны абавязкова павінны каранавацца ў Варшаве, аднак у рэальнасьці гэта зрабіў толькі [[Мікалай I]] у 1829 годзе.

У 1867 г. было зацьверджана Палажэньне аб губэрнскім і павятовым кіраваньні, у адпаведнасьці зь якім Царства Польскае было падзеленае на 10 [[губэрня]]ў па тыпе расейскіх. У 1866—1871 гг. былі скасаваныя адзіныя органы кіраваньня Польшчай — Дзяржаўная рада, Адміністрацыйная рада, урадавыя камісіі і Выканаўчы камітэт. Польскае каралеўства як аўтаномная дзяржаўная адзінка фактычна перастала існаваць, ператварыўшыся ў [[Прывісьлінскі край]], які складаўся з уніфікаваных па расейскім узоры губэрняў. Аналягічныя мерапрыемствы праводзіліся і ў сфэры заканадаўства: у 1866 г. на Польшчу было распаўсюджанае дзеяньне расейскага [[Крымінальны кодэкс|крымінальнага кодэксу]], у 1875 г. судаводзтва было перакладзена на [[расейская мова|расейскую мову]].

Сталіца — [[Варшава]].

[[Файл:Privisl_1861.jpg|150пкс|зьлева|міні|Царства Польскае ў 1861 годзе]]
[[Файл:Privisl.jpg|150пкс|справа|міні|Царства Польскае ў 1896 годзе]]

== Намесьнікі Царства Польскага ==
* 22 сакавіка 1832 — 20 студзеня 1856 — [[генэрал-ад'ютант]], [[генэрал-фельдмаршал]] [[Іван Паскевіч]]
* 20 студзеня 1856 — 18 траўня 1861 — [[генэрал-ад'ютант]], [[генэрал ад артылерыі]] [[Міхаіл Гарчакоў]]
* 16 траўня 1861 — 1 жніўня 1861 — [[генэрал ад артылерыі]] [[Мікалай Сухазанет]], в. а.
* 6 жніўня 1861 — 9 кастрычніка 1861 — [[генэрал-ад'ютант]], [[генэрал ад кавалерыі]] [[Карл Ламбэрт]]
* 9 кастрычніка 1861 — 16 чэрвеня 1862 — [[генэрал ад інфантэрыі]] [[Аляксандар Лідэрс]]
* 16 кастрычніка — 27 кастрычніка 1861 — [[генэрал ад артылерыі]] [[Мікалай Сухазанет]], в.а.
* 16 чэрвеня 1862 — 19 кастрычніка 1863 — [[генэрал-ад'ютант]], [[генэрал-адмірал]] [[вялікі князь]] [[Канстанцін Мікалаевіч]]
* [[травень]] 1863 — 6 студзеня 1874 — [[генэрал-ад'ютант]], [[генэрал-фельдмаршал]], [[граф]] [[Фёдар Бэрг]].

== Царства Польскае і Беларусь ==
У [[Сувалцкая губэрня|Сувалцкую губэрню]] ўваходзілі паўночна-заходнія землі сёньняшняга [[Гарадзенскі раён|Гарадзенскага раёну]] Беларусі (г. зв. [[Сапоцкін]]шчына).

Гэта абумовіла адрознасьць ад агульнабеларускага ў разьвіцьці гэтай тэрыторыі. Гэтак, напраклад, [[уніяцтва]] было тут скасавана толькі ў 1870-х, а большасьці жыхароў, не жадаючы пераходзіць у праваслаўе, выбрала пасьля 1905 году [[рыма-каталіцтва]].

{{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Расейскай імпэрыі}}

[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1795—1918)]]
[[Катэгорыя:Польшча ў XX стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>eeo31j1a1l1t1aofq2fic6mf8x2gize</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь</title>
    <ns>10</ns>
    <id>67060</id>
    <revision>
      <id>2331537</id>
      <parentid>2099986</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:39:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1516" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва             = Кіраўнікі [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]]
|назва_шаблёну     = Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь
|кляса_карткі      = hlist
|базавы_стыль      = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|стыль_групаў      = width: 200px; text-align: right; 
|стыль_сьпісаў     = background: #FAFAFA; text-align: left;
|група_інфармацыі1 = Прэзыдэнт
|сьпіс1 = * [[Аляксандар Лукашэнка]] (з 1994)
|група_інфармацыі2 = Кіраўнікі Адміністрацыі
|сьпіс2 = * [[Леанід Сініцын]] (1994—1995)
* [[Міхаіл Мясьніковіч]] (1995—2001)
* [[Урал Латыпаў]] (2001—2004)
* [[Віктар Шэйман]] (2004—2006)
* [[Генадзь Нявыглас]] (2006—2008)
* [[Уладзімер Макей]] (2008—2012)
* [[Андрэй Кабякоў]] (2012—2014)
* [[Аляксандар Косінец]] (2014—2016)
* [[Натальля Качанава]] (2016—2019)
* [[Ігар Сергяенка]] (з 2019)
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Беларусь:Палітыка]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>drc8bxlrw2d7fzpypku73kderhybzxo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Сьпіс абраных артыкулаў</title>
    <ns>4</ns>
    <id>67097</id>
    <revision>
      <id>2331574</id>
      <parentid>2323545</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:06:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20301" xml:space="preserve">Тут зьмяшчаецца сьпіс артыкулаў, якія калі-небудзь былі на [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул|галоўнай старонцы ў якасьці абраных]], у парадку паводле даты зьяўленьня на галоўнай старонцы (для прадухіленьня разнабою).
{{Аўтанумарацыя табліцы | {{ 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
|- 
! №
! Дата абраньня
! Назва артыкула
! Месяцы на [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул|галоўнай старонцы]]
! Агульны час на галоўнай старонцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2011-05-01 | 1 траўня 2011 }}
| '''[[Беларускі клясычны правапіс]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-05|травень — жнівень 2011 г.]], верасень 2014 г., жнівень 2022 г.
| 5 месяцаў
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2014-12-29 | 29 сьнежня 2014 }}
| '''[[Гісторыя Эстоніі]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2015-02|люты 2015 г.]], травень 2016 г., лістапад 2018 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2015-04-28 | 28 красавіка 2015 }}
| '''[[Уладзімер Караткевіч]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2015-05|травень — чэрвень 2015 г.]], чэрвень 2019 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2017-02-28 | 28 лютага 2017 }}
| '''[[Заходні фронт (Першая сусьветная вайна)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2017-03|сакавік — красавік 2017 г.]], ліпень 2019 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2017-08-06 | 6 жніўня 2017 }}
| '''[[Францішак Скарына]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2017-09|верасень — кастрычнік 2017 г.]], жнівень 2019 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2010-05-01 | 1 траўня 2010 }}
| '''[[Курапаты]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2010-05|травень — жнівень]] 2010 г., верасень 2019 г.
| 5 месяцаў
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2009-08-28 | 28 жніўня 2009 }}
| '''[[Менск]]'''
| [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-09|верасень — лістапад]] 2009 г., кастрычнік 2019 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2009-04-26 | 26 красавіка 2009 }}
| '''[[Траецкае прадмесьце]]'''
| [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-05|травень — чэрвень]] 2009 г., [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-09|верасень 2011 г.]], лістапад 2019 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2012-02-29 | 29 лютага 2012 }}
| '''[[Стакгольм]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2012-03|сакавік — травень 2012 г.]], сьнежань 2019 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2008-10-28 | 28 кастрычніка 2008 }}
| '''[[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]]'''
| [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-11|лістапада 2008]] г., верасень 2012 г., [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2016-06|чэрвень 2016]] г., студзень 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2009-01-25 | 25 студзеня 2009 }}
| '''[[Ворша]]'''
| [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-02|люты 2009 г.]], жнівень 2012 г., ліпень 2016 г., люты 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2020-02-29 | 29 лютага 2020 }}
| '''[[Hair Peace Salon]]'''
| [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2020-03|сакавік 2020]] г.
| 1 месяц
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2009-07-01 | 1 ліпеня 2009 }}
| '''[[Пінск]]'''
| [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-07|ліпень]] — жнівень 2009 г., жнівень 2016 г., красавік 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2009-12-25 | 25 сьнежня 2009 }}
| '''[[Летува]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2010-01|студзень]] 2010 г., травень 2013 г., кастрычнік 2016 г., травень 2020 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2018-11-09 | 9 лістапада 2018 }}
| '''[[Старабеларуская мова]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2018-12|сьнежань 2018 — студзень 2019 г.]], чэрвень 2020 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2018-12-03 | 3 сьнежня 2018 }}
| '''[[Усходні фронт (Першая сусьветная вайна)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2019-02|люты — сакавік 2019 г.]], ліпень 2020 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2018-02-22 | 22 лютага 2019 }}
| '''[[Русіфікацыя Беларусі]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2019-04|красавік — травень 2019 г.]], жнівень 2020 г.
| 3 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2010-01-31 | 31 студзеня 2010 }}
| '''[[Максім Багдановіч]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2010-02|люты]] 2010 г., сакавік 2011 г., лістапад 2016 г., верасень 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2010-02-26 | 26 лютага 2010 }}
| '''[[Фрыдрых Шылер]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2010-03|сакавік — красавік]] 2010 г., сьнежань 2016 г., кастрычнік 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2011-04-02 | 2 красавіка 2011 }}
| '''[[Агенцтва гарантаванага пакрыцьця банкаўскіх укладаў (дэпазытаў) фізычных асобаў]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-04|красавік 2011 г.]], ліпень 2014 г., студзень 2017 г., лістапад 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2011-10-06 | 6 кастрычніка 2011 }}
| '''[[Ян Чачот]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-10|кастрычнік 2011 г.]], кастрычнік 2013 г., люты 2017 г., сьнежань 2020 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2012-05-24 | 24 траўня 2012 }}
| '''[[Паўстаньне 1863 году на Пружаншчыне]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2012-06|чэрвень — ліпень 2012 г.]], травень 2017 г., студзень 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне| 2021-01-30 |30 студзеня 2021}}
| '''[[Бел-чырвона-белы сьцяг]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2021-02|люты 2021 г.]]
| 1 месяц
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-02-26 | 26 лютага 2013 }}
| '''[[Галакост у Эстоніі]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-03|сакавік — красавік 2013 г.]], чэрвень 2017 г., сакавік 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-05-13 | 13 траўня 2013 }}
| '''[[Гусарыя]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-06|чэрвень 2013 г.]], жнівень 2014 г., ліпень 2017 г., красавік 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-06-03 | 3 чэрвеня 2013 }}
| '''[[Мяцеж Глінскіх]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-07|ліпень 2013 г.]], сакавік 2015 г., жнівень 2017 г., травень 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-06-24 | 24 чэрвеня 2013 }}
| '''[[Украінская мова]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-08|жнівень 2013 г.]], красавік 2015 г., лістапад 2017 г., чэрвень 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| 10 чэрвеня 2021
| '''[[Пагоня]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2021-07|ліпень 2021 г.]]
| 1 месяц
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-08-31 | 31 жніўня 2013 }}
| '''[[Інтэрнацыянальная вуліца (Менск)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-09|верасень 2013 г.]], ліпень 2015 г., сьнежань 2017 г., жнівень 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-10-01 | 1 кастрычніка 2013 }}
| '''[[Выбух і пажар на заводзе «Пінскдрэў-ДСП» (2010)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-11|лістапад 2013 г.]], жнівень 2015 г., студзень 2018 г., верасень 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-10-01 | 1 кастрычніка 2013 }}
| '''[[Тэрарыстычны акт у менскім мэтро]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2013-12|сьнежань 2013 г.]], верасень 2015 г., люты 2018 г., кастрычнік 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-10-10 | 10 кастрычніка 2013 }}
| '''[[Вуліца Карла Маркса (Менск)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-01|студзень 2014 г.]], кастрычнік 2015 г., сакавік 2018 г., лістапад 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-10-15 | 15 кастрычніка 2013 }}
| '''[[Мовы Канады]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-02|люты 2014 г.]], лістапад 2015 г., красавік 2018 г., сьнежань 2021 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-11-25 | 25 лістапада 2013 }}
| '''[[Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак (Горадня)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-03|сакавік 2014 г.]], сьнежань 2015 г., травень 2018 г., студзень 2022 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2013-12-15 | 15 сьнежня 2013 }}
| '''[[Польскае таварыства «Асьвета» (Менск)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-04|красавік 2014 г.]], студзень 2016 г., чэрвень 2018 г., люты 2022 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2014-04-29 | 29 красавіка 2014 }}
| '''[[Шатляндзкая мова (германская)]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-05|травень 2014 г.]], люты 2016 г., ліпень 2018 г., сакавік 2022 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2014-08-04 | 4 жніўня 2014 }}
| '''[[Паўночна-Заходні край]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-10|кастрычнік 2014 г.]], сакавік 2016 г., жнівень 2018 г., красавік 2022 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2014-09-15 | 15 верасьня 2014 }}
| '''[[Праславянская мова]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2014-11|лістапад — сьнежань 2014 г.]], верасень 2018 г., травень 2022 г.
| 4 месяцы
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2010-09-11 | 11 верасьня 2010 }}
| '''[[Грунвальдзкая бітва]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2010-09|верасень 2010 г. — люты 2011 г.]], [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2022-06|чэрвень 2022 г.]]
| 7 месяцаў
|-
| 1
| {{Сартаваньне | 2014-12-29 | 29 сьнежня 2014 }}
| '''[[Ярамір Ягр]]'''
| [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2015-01|студзень 2015 г.]], красавік 2016 г., кастрычнік 2018 г., ліпень 2022 г.
| 4 месяцы
|}
}}}}

=== Былыя абраныя артыкулы ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
|- 
! Назва артыкула
! Дата абраньня
! Дата пазбаўленьня
! Месяцы на [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул|галоўнай старонцы]]
! Агульны час на галоўнай старонцы
|-
| '''[[Янка Купала]]'''
| 6 лістапада 2005
| 16 чэрвеня 2010{{Заўвага|Статус паніжаны да добрага|name=dobry}}
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2005-11|лістапада — сьнежня]] 2005 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Бульба]]'''
| 30 сьнежня 2005
| 1 студзеня 2013
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-01|студзеня — лютага]] 2006 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Ян Караль Хадкевіч]]'''
| 27 студзеня 2006
| 28 верасьня 2014{{Заўвага|name=dobry}}
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2007-01|студзеня — лютага]] 2007 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Данія]]'''
| 28 лютага 2006
| 30 чэрвеня 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-03|сакавіка — красавіка]] 2006 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Гісторыя Чылі]]'''
| 26 красавіка 2006
| 30 кастрычніка 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-05|траўня 2006]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Ларыса Геніюш]]'''
| 26 траўня 2006
| 24 жніўня 2010
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-06|чэрвеня 2006]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Боб Марлі]]'''
| 26 траўня 2006
| 1 лютага 2013
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-07|ліпеня — жніўня]] 2006 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Палацава-замкавы комплекс у Нясьвіжы]]'''
| 26 жніўня 2006
| 27 лістапада 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-09|верасьня 2006]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Дзераўная (Дарагічынскі раён)]]'''
| 26 верасьня 2006
| 25 жніўня 2012{{Заўвага|name=dobry}}
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-10|кастрычніка 2006]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Штраймл]]'''
| 26 кастрычніка 2006
| 27 ліпеня 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-11|лістапада 2006]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Звычайная пустальга]]'''
| 26 лістапада 2006
| 30 верасьня 2014{{Заўвага|name=dobry}}
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2006-12|сьнежня 2006]] году, сьнежня 2012 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Леў Троцкі]]'''
| 26 лютага 2007
| 24 жніўня 2010
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2007-03|сакавіка — красавіка]] 2007 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Геральдыка]]'''
| 26 красавіка 2007
| 29 лютага 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2007-05|траўня — ліпеня]] 2007 году
| 3 месяцы
|-
| '''[[Гісторыя Харватыі]]'''
| 30 ліпеня 2007
| 19 кастрычніка 2011
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2007-08|жніўня — лістапада]] 2007 году
| 4 месяцы
|-
| '''[[Трайдзень]]'''
| 26 лістапада 2007
| 24 жніўня 2010
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2007-12|сьнежня 2007]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Сяргей Пракоф’еў]]'''
| 26 лістапада 2007
| 26 жніўня 2013
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-01|студзеня 2008]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Міжнародны турнір юных фізыкаў]]'''
| 26 сьнежня 2007
| 22 траўня 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-02|лютага 2008]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Джон Мэйнард Кейнз]]'''
| 27 траўня 2008
| 26 жніўня 2013
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-06|чэрвеня — ліпеня]] 2008 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Зальцбург]]'''
| 30 жніўня 2008
| 1 кастрычніка 2012
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-08|жніўня — верасьня]] 2008 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі]]'''
| 25 лістапада 2008 
| 17 верасьня 2014 
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-12|сьнежня 2008]] году, студзеня 2013 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Свабода»]]'''
| 25 сьнежня 2008
| 15 кастрычніка 2014 
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-01|студзеня 2009]] году, лютага 2013 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Шахматы]]'''
| 27 лютага 2009
| 2 лістапада 2014{{Заўвага|name=dobry}}
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-03|сакавіка 2009]] году, кастрычніка 2012 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Ордэн базылянаў Сьвятога Язафата]]'''
| 25 сакавіка 2009
| 26 жніўня 2013
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2009-04|красавіка 2009]] году
| 1 месяц
|-
| '''[[Джон Маккейн]]'''
| 27 верасьня 2008
| 4 лютага 2015 
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-10|кастрычніка 2008]] году, лістапада 2012 году
| 2 месяцы
|-
| '''[[Замак]]'''
| 26 лютага 2008
| 26 сакавіка 2018{{Заўвага|name=dobry}}
| артыкул [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы/2008-03|сакавіка — траўня]] 2008 году
| 3 месяцы
|-
| '''[[Бортніцтва]]'''
| 25 лістапада 2009
| 26 сакавіка 2018{{Заўвага|name=dobry}}
| артыкул [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2009-12|сьнежня]] 2009 году, чэрвеня 2014 году, верасьня 2016 году
| 3 месяцы
|}

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Афармленьне абраных артыкулаў|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]]</text>
      <sha1>5tuyn9iu2f3wz4gvwg4decgkp76flak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гайненскі сельсавет</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68367</id>
    <revision>
      <id>2331526</id>
      <parentid>2312480</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:25:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2436" xml:space="preserve">'''Га́йненскі сельсавет''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Лагойскі раён|Лагойскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Гайна (вёска)|Гайна]].

== Гісторыя ==
20 жніўня 1924 году створаны ў складзе Лагойскага раёну [[Менская акруга|Менскай акругі]].

28 траўня 2013 году ў склад сельсавету перададзеныя ўсе населеныя пункты — [[Беланы]], [[Дабрэнева]], [[Зялёны Сад (Менская вобласьць)|Зялёны Сад]], [[Кузевічы]], [[Лагаза]], [[Малінаўка (Гайненскі сельсавет)|Малінаўка]], [[Медухава (Менская вобласьць)|Медухава]], [[Новае Гарадзішча (Лагойскі раён)|Новае Гарадзішча]], [[Новае Жыцьцё (Лагойскі раён)|Новае Жыцьцё]], [[Селішча (Гайненскі сельсавет)|Селішча]], [[Старое Гарадзішча]], [[Сыраеўшчына]], [[Сялец (Лагойскі раён)|Сялец]] — ліквідаванага [[Лагазінскі сельсавет|Лагазінскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭГБ|4}} С. 327

{{Гайненскі сельсавет}}
{{Лагойскі раён}}

[[Катэгорыя:Гайненскі сельсавет| ]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Лагойскага раёну]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1924 годзе]]</text>
      <sha1>lvujtrs5j0gbdyon69m88yihucbnsjc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Калката</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71396</id>
    <revision>
      <id>2331654</id>
      <parentid>2280631</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T09:50:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.56.243.176</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35612" xml:space="preserve">{{Населены пункт
|Назва                            = Калката
|Статус                           = горад
|Назва ў родным склоне            = Калкаты
|Назва на мове краіны             = কলকাতা
|Код мовы назвы краіны            = bn
|Краіна                           = Індыя
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 1   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 2   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 3   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = 
|Пасада кіраўніка                 = Мэр
|Кіраўнік                         = Бікаш Ранджан Бгатачар’я
|Плошча                           = 185
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 4486679
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= 
|Год падліку колькасьці           = 2011
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = 
|Год падліку колькасьці аглямэрацыі = 
|Крыніца колькасьці аглямэрацыі   = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Дадатковы парамэтар насельніцтва = 
|Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Часавы пас                       = +5:30
|Летні час                        = 
|Тэлефонны код                    = +91 33
|Паштовыя індэксы                 = 700001—700157
|Назва лічбавага клясыфікатару    = 
|Лічбавы клясыфікатар             = 
|Аўтамабільныя нумарныя знакі     = WB-01, WB-02, WB-03, WB-04
|Назва аўтамабільных нумарных знакаў = 
|Выява                            = Kolkata Imgs.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
|Шырата паўшар’е                  = паўночнае
 |Шырата градусаў                 = 22
 |Шырата хвілінаў                 = 34
 |Шырата сэкундаў                 = 22
|Даўгата паўшар’е                 = усходняе
 |Даўгата градусаў                = 88
 |Даўгата хвілінаў                = 21
 |Даўгата сэкундаў                = 50
|Назва мапы                       = 
|Альтэрнатыўная мапа              = 
|Назва мапы2                      = 
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = http://www.kolkatamycity.com/
}}
'''Калка́та''' ({{мова-bn|কলকাতা}}, {{IAST|Kolkatā}}, {{мова-en|Kolkata}}), да 2001 году афіцыйная назва '''Калькута''' — горад [[Індыя|Індыі]] й цэнтар індыйскага штату [[Заходняя Бэнгалія]]. Калката зьяўляецца камэрцыйнай сталіцай Усходняй Індыі, разьмешчанай на ўсходнім беразе ракі [[Хуглі]]&lt;ref&gt;[http://books.google.com/?id=F8URAAAAYAAJ&amp;dq=Kolkata+east+bank+of+river+Hooghly The Monthly Repository and Library of Entertaining Knowledge]. 1833. ст. 338.&lt;/ref&gt;. У горадзе пражывае 4,5 мільёну жыхароў, агульнае насельніцтва, уключаючы прыгарады, складае каля 15,7 мільёнаў чалавек, што робіць яго трэцім па колькасьці насельніцтва ў краіне й трынаццатым ў сьвеце. Горад таксама займае восьмы радок у сьпісе паводле велічыні гарадзкой аглямэрацыі ў сьвеце&lt;ref&gt;[http://www.un.org/esa/population/publications/WUP2005/2005WUP_DataTables11.pdf «World Urbanization Prospects: The 2005 revision»]. Un.org&lt;/ref&gt;.

Калката служыла сталіцай Індыі падчас брытанскага валадарства да 1911 году, калі ў сувязі зь неспрыяльным геаграфічным становішчам і ростам нацыяналістычных настрояў у [[Бэнгалія|Бэнгаліі]], сталіца была перанесена ў [[Нью-Дэлі]]. Падчас знаходжаньня ў статусе сталіцы горад зьяўляўся цэнтрам адукацыі, навукі, культуры й палітыкі ў Індыі, але, пачынаючы з гадоў незалежнасьці краіны ў 1947 году, горад апынуўся ў стане стагнацыі эканомікі. З пачатку XXI стагодзьдзя эканамічнае амаладжэньне прывяло да паскарэньня росту горада. Як і іншыя буйныя гарады Індыі, Калката працягвае змагацца з праблемамі выкліканымі вынікамі [[урбанізацыя|ўрбанізацыі]], як то забруджваньне навакольнага асяродзьдзя й заторы на дарогах. Нягледзячы на ўсе праблемы, горад застаецца дамінуючым і буйнейшым адукацыйным і культурным цэнтрам Усходняй Індыі.

== Гісторыя ==
Архелягічныя дасьледваньні сьведчаць аб тым, што рэгіён Калкаты быў заселены больш чым за два тысячагодзьдзя таму&lt;ref&gt;[http://www.telegraphindia.com/1030115/asp/frontpage/story_1575128.asp &quot;Pre-Raj crown on Clive House- Abode of historical riches to be museum&quot;]. The Telegraph, Kolkata, India.&lt;/ref&gt;. Аднак зафіксаваная гісторыя пачалася з прыходам ангельскай гандлёвай [[Ангельская Ост-Індзкая кампанія|кампаніі Ост-Індыі]] ў 1690 годзе, калі яна замацоўвалася ў [[Бэнгалія|Бэнгаліі]]. [[Джоб Чарнак]], кіроўца гэтай гандлёвай кампаніі, традыцыйна лічыцца заснавальнікам гораду&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20070510193408/http://www.calcuttaweb.com/history.shtml &quot;Kolkata: History&quot;] Calcuttaweb.com.&lt;/ref&gt;. Аднак некаторыя навукоўцы ў апошні час аспрэчваюць гэтае меркаваньне, і згодна з рашэньнем Высокага суду, якое было зроблена ў 2003 годзе, горад афіцыйна ня мае канкрэтнага заснавальніка&lt;ref&gt;Gupta, Subhrangshu (18 May 2003). [http://www.tribuneindia.com/2003/20030518/nation.htm#3&quot; Job Charnock not Kolkata founder: HC Says city has no foundation day&quot;]. Nation (The Tribune).&lt;/ref&gt;.

Да XVIII стагодзьдзя Калката знаходзіцца пад юрысдыкцыяй [[Магольская імпэрыя|Магольскіх імпэратараў]], аднак фактычнымі кіраўнікамі былі [[Наваб Бэнгаліі|Навабы Бэнгаліі]]. Тэрыторыя, дзе зараз месьціцца горад быў праданы брытанскай Ост-Індзкай кампаніі ў 1698 годзе, насуперак жаданьню мясцовых Навабаў&lt;ref&gt;Bangiya Sabarna Katha Kalishetra Kalikatah by Bhabani Roy Choudhury, Manna Publication. {{ISBN|81-87648-36-8}}&lt;/ref&gt;. У канцы XVII стагодзьдзя ангельцы пабудавалі форт, дзеля ўзмацненьня свайго ўплыву ў рэгіёне й з-за пагрозы з боку іншых эўрапейскіх калянізатараў, як то [[галяндцы|галяндаў]], [[партугальцы|партугальцаў]] і [[французы|французаў]], форт меў назоў [[Форт-Уільям]]&lt;ref&gt;[http://www.britannica.com/eb/article-9077064/Fort-William &quot;William, Fort&quot;]. Encyclopædia Britannica.&lt;/ref&gt;. Калката была абвешчаная сталіцай рэгіёна, а потым і ўсёй Бэнгаліі. Сутыкнуўшыся з частымі сутычкамі з францускімі сіламі, у 1756 годзе брытанцы ўзяліся за мадэрнізацыю сваіх ўмацаваньняў, але супраць гэтага выступіў Наваб Бэнгаліі [[Сырадж уд-Даула]], які неўзабаве захапіў Форт-Уільям у тым жа годзе. На наступны год сіламі [[сыпаі|сыпаеў]] і ангельскіх жаўнераў на чале з генэралам [[Робэрт Клайв|Робэртам Клайвам]] горад быў адбіты, а сам Наваб забіты. Калката набыла статус сталіцы [[Брытанская Індыя|Брытанскай Індыі]] ў 1772 годзе. У пачатку XIX стагодзьдзя балоты, якія атачаюць горад былі асушаныя й горад пашырыўся да самай ракі [[Хуглі]]. [[Рычард Ўэлэсьлі]], генэрал-губэрнатар у 1797—1805 гадох, у значнай ступені спрыяў росту гораду й ягонаму архітэктурнаму выгляду, што прывяло да зьяўленьня мянушкі «Горад палацаў»&lt;ref&gt;Dutta, Krishna (2003). [http://books.google.com/books?id=UKfoHi5412UC. «Calcutta; A Cultural and Literary History»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Interlink Books. {{ISBN|978-1-902669-59-5}}.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horsetram.jpg|міні|200пкс|зьлева|Помнік брытанскай конке ў Калкаце]]
У 1850-х гадох, Калката была падзелена на дзьве асобныя зоны — брытанскую, таксама вядомую як «Белы горад», і індыйскую вакол Паўночнай Калкаты&lt;ref&gt;Hardgrave, Jr, Robert L. (1990). [http://www.laits.utexas.edu/solvyns-project/hardgraveportrait.html A Portrait of Black Town: Balthazard Solvyns in Calcutta, 1791–1804].In Pratapaditya Pal. Changing Visions, Lasting Images: Calcutta Through 300 Years. Bombay: Marg Publications. pp. 31–46. {{ISBN|81-85026-11-4}}.&lt;/ref&gt;. Горад прайшоў хуткі прамысловы рост з пачатку 1850-х гадоў, асабліва ў тэкстыльнай і [[джут]]авай прамысловасьці: гэта выклікала масавы прыток інвэстыцыяў брытанскіх кампаніяў у інфраструктуру, як то будаўніцтва чыгункі й тэлеграфнага злучэньня. Сынтэз брытанскай і індыйскай культуры прывёў да зьяўленьня новай клясы [[Бабу]] ў індыйскім грамадзтве, чальцы якой часьцяком зьяўляліся чыноўнікамі й спэцыялістамі й, як правіла, належалі да вышэйшай касты. XIX стагодзьдзе, дзякуючы сацыяльна-культурным рэформам, часьцяком згадваецца як [[Бэнгальскі Рэнэсанс]] ў выніку агульнага культурнага ўзьняцьця людзей. Паступова Калката стала цэнтрам індыйскага руху за незалежнасьць, асабліва рэвалюцыйных арганізацыяў. У 1905 годзе [[Бэнгалія]] была падзелена на дзьве часкті за пагрозы ўзросту пацыянальна-вызваленчага руху, аднак у 1911 годзе вобласьць зноўку ўзьядналіся. Гэтыя дзеяньні, нараўне з адміністрацыйна нязручным разьмяшчэньнем Калкаты ўва ўсходнія ўскраіне [[Індыя|Індыі]], заахвоціла брытанскае кіраўніцтва зьехаць і разьмясьціць сталіцу ў [[Нью-Дэлі]] ў 1911 годзе&lt;ref&gt;Hall, P (2002). Cities of Tomorrow. Blackwell Publishing. pp. 198–206. {{ISBN|0-631-23252-4}}.&lt;/ref&gt;.

Горад і порт бамбаваліся некалькі разоў [[японцы|японцамі]] падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref&gt;Randhawa K. [https://web.archive.org/web/20120204062423/http://www.bbc.co.uk/ww2peopleswar/stories/50/a5756150.shtml &quot;The bombing of Calcutta by the Japanese&quot;]. BBC.&lt;/ref&gt;. Першы раз 20 сьнежня 1942 году, апошні — 24 сьнежня 1944 году. Падчас вайны, мільёны людзей памерлі ад голаду, які панаваў у Бэнгаліі ў 1943 годзе, выкліканы спалучэньнем вайсковых, адміністрацыйных і прыродных фактараў. У 1946 годзе, патрабаваньне стварэньня мусульманскай дзяржавы прывяло да буйнамаштабнага міжабшчыннага гвалту, ў выніку чаго загінула больш за 4 тысячы чалавек&lt;ref&gt;Suhrawardy HS [https://web.archive.org/web/20060314030646/http://globalwebpost.com/farooqm/study_res/suhrawardy/direct_action.html &quot;Direct Action Day&quot;]. Memoirs of Huseyn Shaheed Suhrawardy. University Press of Bangladesh.&lt;/ref&gt;. [[Падзел Брытанскай Індыі]] таксама стварыў моцны зрух у дэмаграфічным пляне, бо вялікая колькасьць мусульманаў зьехала ўва [[Банглядэш|Усходні Пакістан]], у той час як сотні тысячаў індусаў беглі ў горад з усходу. У 1960-я й 1970-я з-за масавых стачак і гвалтоўнага марксісцка-маоісцкага руху [[наксаліты|наксалітаў]] эканоміка гораду прыйшла ў заняпад&lt;ref&gt;[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/89203/Kolkata &quot;Calcutta&quot;]. Encyclopedia Britannica Online.&lt;/ref&gt;. У 1971 годзе падчас [[вайны за незалежнасьць Банглядэш]] назіраўся масавага прытоку тысячаў уцекачоў у Калькаце, што таксама дрэнна адбілася на эканамічным стане гораду. У сярэдзіне 1980-х гадоў, [[Мумбаі|Бамбэй]] дагнаў Калкату ў паказчыку па густанаселенасьці местаў у Індыі. У 1985 годзе [[Раджыў Гандзі]], згадаў Калкату, як «паміраючы горад» з-за сацыяльных і палітычных праблемаў апошяга. Аднаўленьне эканомікі гораду набірае абароты пасьля ўдалых эканамічных рэформаў уведзеным цэнтральным ўрадам у сярэдзіне 1990-х гадоў. З 2000 году дзякуючы [[інфармацыйныя тэхналёгіі|інфармацыйным тэхналёгіям]] ажыўляецца рост застойнай эканомікі гораду, таксама рост назіраецца ў сэктары апрацоўчай прамысловасьці&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/crossing_continents/4830762.stm &quot;Rising Kolkata's winners and losers&quot;]. BBC Radio 4's Crossing Continents.&lt;/ref&gt;.

== Геаграфія ==
Калката разьмешчана ўва ўсходняй частцы Індыі ў дэльце ракі [[Ганг]] на вышыні ў дыяпазоне ад 1,5 да 9 мэтраў. Горад цягнецца ўздоўж берагоў ракі [[Хуглі]] ў напрамку поўнач-поўдзень. Значная частка горада была першапачаткова да зясяленьня велізарнымі водна-балотнымі угодзьдзямі, асушанымі на працягу дзесяцігодзьдзяў, каб разьмесьціць насельніцтва, колькасьць якога стала расла&lt;ref&gt;[http://www.catchcal.com/kaleidoscope/calcutta.asp «An Introduction»]. History of Kolkata. Catchcal.com.&lt;/ref&gt;.

Як і на вялікай частцы [[Інда-Гангаўская раўніна|Інда-Гангаўскай раўніны]] ў Калкаце пераважаюць глебы [[алювіяльныя глебы|алювіяльнага]] тыпу. Адклады Чвартовага пэрыяду складаюцца з [[гліна|гліны]], [[глей|глею]], розных гатункаў [[пясок|пяску]] й [[жвір]]у, якія ляжаць у аснове горада. Гэтыя адклады заціснуты паміж двума слоямі гліны, ніжняя залягае на глыбіні ад 250 да 650 мэтраў, а верхняя ў дыяпазоне ад 10 да 40 мэтраў у таўшчыню&lt;ref&gt;Bunting SW, Kundu N, Mukherjee M. [http://www.dfid.stir.ac.uk/dfid/nrsp/download/sitanal.pdf «Situation Analysis. Production Systems and Natural Resources Use in PU Kolkata»]. Institute of Aquaculture, University of Stirling, Stirling, UK. p. 3.&lt;/ref&gt;. Паводле дадзеных Бюро індыйскіх стандартаў, горад трапляе пад сэйсмалягічную зону й мае адзнаку 3 з 5, паводле гэтаму паказчыку.

=== Клімат ===
Калката мае [[трапічны клімат]] са сярэднегадавой тэмпэратурай 26,8 °С, сярэднемесячныя тэмпэратуры зьмяняюцца ад 19 °С да 30 °С. Лета ёсьць гарачае й вільготнае з тэмпэратурамі каля 30 °С, падчас сухога сэзону з траўня па чэрвень тэмпэратуры часьцяком перавышаюць 40 °С. Узімку тэмпэратуры могуць апускацца да 9 °С—11 °С. Самая высокая калі-небудзь зафіксаваная тэмпэратура ў горадзе складае 43,9 °С, самая нізкая — 5 °С. У сярэднім, самы сьпякотны месяц года ёсьць [[травень]], самы халодны — [[студзень]]. Сярэднегадавы ўзровень ападкаў складае 1582 мм, вялікая ягоная частка прыносіцца паўднёва-заходнімі [[мусоны|мусонамі]]. Самы высокі ўзровень ападкаў адзначаецца ў жніўні, каля 306 мм.

{{Кліматычная інфармацыя
| Назва_ў_родным_склоне = Калкаты
| Крыніца = [http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/asia/india/calcutta_e.htm Ганконская абсэрваторыя]

&lt;!-- максымумы і мінімумы тэмпэратур --&gt;

| Студзень_абс_макс =       | Студзень_макс = 26.4      | Студзень_мін = 13.8  | Студзень_абс_мін = 
| Люты_абс_макс =           | Люты_макс = 29.1          | Люты_мін = 16.9       | Люты_абс_мін = 
| Сакавік_абс_макс =        | Сакавік_макс = 33.5       | Сакавік_мін = 21.7    | Сакавік_абс_мін = 
| Красавік_абс_макс =      | Красавік_макс = 35.3      | Красавік_мін = 25.1   | Красавік_абс_мін = 
| Травень_абс_макс =       | Травень_макс = 35.4       | Травень_мін = 26.0    | Травень_абс_мін = 
| Чэрвень_абс_макс =        | Чэрвень_макс = 34.0       | Чэрвень_мін = 26.5    | Чэрвень_абс_мін =
| Ліпень_абс_макс =         | Ліпень_макс = 32.3        | Ліпень_мін = 26.1     | Ліпень_абс_мін = 
| Жнівень_абс_макс =        | Жнівень_макс = 32.1       | Жнівень_мін = 26.1    | Жнівень_абс_мін = 
| Верасень_абс_макс =       | Верасень_макс = 32.4      | Верасень_мін = 25.8   | Верасень_абс_мін =
| Кастрычнік_абс_макс =     | Кастрычнік_макс = 32.3    | Кастрычнік_мін = 23.9 | Кастрычнік_абс_мін = 
| Лістапад_абс_макс =       | Лістапад_макс = 30.3      | Лістапад_мін = 19.6   | Лістапад_абс_мін =
| Сьнежань_абс_макс =       | Сьнежань_макс = 27.0      | Сьнежань_мін = 14.5   | Сьнежань_абс_мін = 
| Год_абс_макс =            | Год_макс = 31.7           | Год_мін = 22.2        | Год_абс_мін = 

&lt;!-- сярэдняя тэмпэратура --&gt;

| Студзень_сяр   = 20.1      
| Люты_сяр       = 23.0  
| Сакавік_сяр    = 27.6               
| Красавік_сяр   = 30.2      
| Травень_сяр    = 30.7       
| Чэрвень_сяр    = 30.3      
| Ліпень_сяр     = 29.2         
| Жнівень_сяр    = 29.1 
| Верасень_сяр   = 29.1
| Кастрычнік_сяр = 28.2     
| Лістапад_сяр   = 24.9  
| Сьнежань_сяр   = 20.8
| Год_сяр        = 26.9  

&lt;!-- тэмпэратура вады --&gt;

| Студзень_вады = 
| Люты_вады = 
| Сакавік_вады = 
| Красавік_вады = 
| Травень_вады = 
| Чэрвень_вады = 
| Ліпень_вады = 
| Жнівень_вады = 
| Верасень_вады = 
| Кастрычнік_вады = 
| Лістапад_вады = 
| Сьнежань_вады = 
| Год_вада = 

&lt;!-- колькасьць ападкаў --&gt;

| Студзень_ападкі = 11
| Люты_ападкі = 30
| Сакавік_ападкі = 35
| Красавік_ападкі = 60
| Травень_ападкі = 142
| Чэрвень_ападкі = 288
| Ліпень_ападкі = 411
| Жнівень_ападкі = 349
| Верасень_ападкі = 288
| Кастрычнік_ападкі = 143
| Лістапад_ападкі = 26
| Сьнежань_ападкі = 17
| Год_ападкі = 1800

&lt;!-- вільготнасьць --&gt;

| Студзень_вільготнасьць = 
| Люты_вільготнасьць = 
| Сакавік_вільготнасьць = 
| Красавік_вільготнасьць = 
| Травень_вільготнасьць = 
| Чэрвень_вільготнасьць = 
| Ліпень_вільготнасьць = 
| Жнівень_вільготнасьць = 
| Верасень_вільготнасьць = 
| Кастрычнік_вільготнасьць = 
| Лістапад_вільготнасьць = 
| Сьнежань_вільготнасьць = 
| Год_вільготнасьць =
}}

== Насельніцтва ==
{{bar box
|width=300px
|barwidth=80px
|title = Рэлігія ў Калкаце
|left1=Рэлігія
|right1=Адсотак
|float=right
|bars=
{{bar percent|[[індуізм|індуісты]]|#FF7E00|73}}
{{bar percent|[[іслам|мусульмане]]|#00693E|23}}
{{bar percent|[[хрысьціянства|хрысьціяне]]|#5218FA|2}}
{{bar percent|[[джайнізм|джайністы]]|#FF007F|1}}
}}
Паводле зьвестак на 2011 год насельніцтва горада складае 4 486 679 чалавек, гарадзкая аглямэрацыя зьяўляецца домам для 13,2 млн чалавек (на 2001 год). Гендэрныя суадносіны ўяўляе сабой наяўнасьць 928 жанчынаў на 1000 мужчынаў. Узровень пісьменнасьці ў Калькуце складае 81%, што значна вышэй за сярэдні паказчык па краіне. Узровень росту насельніцтва - каля 4,1%, што ніжэй за іншыя індыйскія гарады-мільёньнікі.

Большую частку насельніцтва складаюць [[бэнгальцы]], меншасьці прадстаўлены [[біхарцы|біхарцамі]], [[англа-індыйцы|англа-індыйцамі]], [[кітайцы|кітайцамі]], [[армяне|армянамі]], [[грэкі|грэкамі]], [[тыбэтцы|тыбэтцамі]] й рознымі народамі Індыі. Да XX стагодзьдзя ў горадзе пражывала габрэйская дыяспара, аднак са стварэньнем дзяржавы [[Ізраіль]] большасьць зь іх вырашыла зьехаць туды. Кітайская дыяспара таксама значна скарацілася за XX стагодзьдзе, але тым ня менш у Калькаце знаходзіцца адзіны ў Індыі [[Чайнатаўн]]​​. Найбольш распаўсюджаная мова — [[бэнгальская мова|бэнгальская]]. 73% насельніцтва складаюць [[індуізм|індуісты]], 23% — [[іслам|мусульмане]], 2% — [[хрысьціянства|хрысьціяне]], 1% — [[джайнізм|джайністы]].

== Эканоміка ==

Калката зьяўляецца асноўным камэрцыйным, фінансавым і бізнэс-цэнтрам Усходняй Індыі й паўночна-ўсходніх штатаў. У горадзе месьціцца [[Калкацкая фондавая біржа]], якая зьяўляецца другой па велічыні біржай у краіне&lt;ref&gt;[http://www.cse-india.com/cse_factbook.htm &quot;Genesis and Growth of the Calcutta Stock Exchange&quot;]. Calcutta Stock Exchange Association Ltd.&lt;/ref&gt;.

Да нядаўняга часу, у [[нефармальная эканоміка|нефармальным сэктары]] эканомікі працавала звыш 40% ад колькасьці усім працаўнікоў&lt;ref&gt;Chakravorty S (2000). &quot;From Colonial City to Global City? The Far-From-Complete Spatial Transformation of Calcutta&quot; &lt;/ref&gt;. Так напрыклад, прыдарожныя вулічныя гандляры зарабілі ў агульнай колькасьці 2 млрд. у пераліку на [[даляр ЗША|даляры ЗША]] ў 2005 годзе&lt;ref&gt;Ganguly, Deepankar. [https://web.archive.org/web/20070927200645/http://www.telegraphindia.com/1061130/asp/frontpage/story_7071031.asp &quot;Hawkers stay as Rs. 265 crore talks&quot;]. The Telegraph&lt;/ref&gt;. Дзяржаўныя й фэдэральныя служачыя складаюць значную частку працоўнай сілы гораду. У Калкаце таксама існуе вялікая колькасьць некваліфікаванай і паўкваліфікаванай працы для насельніцтва, нараўне зь іншай працай, якая патрабуе наяўнасьць пэўнай кваліфікацыі. Як і ў многіх іншых індыйскіх гарадох, [[інфармацыйныя тэхналёгіі]] сталі асноўным паводле росту сэктарам у Калкаце з канца 1990-х гадоў. Кожны год ІТ-сэктар пашыраецца на 70%, што ўдвая больш за сярэдні паказчык па краіне. У апошнія гады назіраецца прыток інвэстыцыяў у жыльлёвую інфраструктуру, сярод такіх праектаў вылучаюцца праекты кампаніяў [[Tata Housing Development Company]], [[DLF Limited]] і [[Unitech Group]]. У Калкаце месьцяцца многія прамысловыя аб’екты буйных індыйскіх карпарацыяў, якія займаюцца вытворчасьцю пачынаючы ад [[электроніка|электронікі]] й сканчваючы [[джут]]ам. Некаторыя вядомыя кампаніі маюць свае штаб-кватэры у горадзе, як то [[ITC Limited]], [[India Government Mint, Kolkata]], [[Haldia Petrochemicals]], [[Exide Industries]], [[Hindustan Motors]], [[Britannia Industries]], [[Bata India]], [[Birla Corporation]], [[CESC Limited]], [[RPG Group]], [[Texmaco Limited]], [[Bengal Ambuja]], [[Philips India]], [[Eveready Batteries]], [[Coal India Limited]], [[Damodar Valley Corporation]], [[PwC India]] і [[Peerless Group]]. У апошні час розныя падзеі, як то адчыненьне перавалу [[Нату-Ла]], прывялі да павілічэньня гандлю паміж Індыяй і [[Кітай|Кітаем]], а таксама выклікалі вялікую цікавасьць да рэгіёну з боку інвэстараў. Калката зьяўляецца важным цэнтрам банкаўскай справы й фінансаў. У цяперашні час у горадзе месьціцца штаб-кватэры трох буйных нацыяналізаваных банкаў краіны.

== Транспарт ==
Грамадзкі транспарт Калкаты ўключае [[мэтрапалітэн]], сыстэму прыгарадных чыгунак, аўтобусную й трамвайную сетку. Горад добра злучаны чыгункамі зь іншымі рэгіёнамі краіны, у Калкаце знаходзяцца штаб-кватэры Усходняй і Паўднёва-Ўсходняй зонаў індыйскай чыгункі. [[Калкацкі мэтрапалітэн]] ёсьць найстарэйшы ў Індыі, ён быў адчынены ў 1984 годзе. Сыстэма ўключае адну лінію, працягнутую з поўдня на поўнач уздоўж ракі [[Хуглі]] на 22,3 км. Акрамя таго некалькі лініяў знаходзяцца ў стадыі будаўніцтва й распрацоўкі. Таксама маецца разьвітая сыстэма аўтобусных маршрутаў, у горадзе у гэтай сфэры дзейнічаюць тры кампаніі ''Calcutta State Transport Corporation'' (CSTC), ''South Bengal State Transport Corporation'' (SBSTC), ''West Bengal Surface Transport Corporation'' (WBSTC).

Калката зьяўляецца адзіным горад у Індыі, які мае сыстэму трамвайных лініяў. Недахоп дарог і зручных транспартных паведамленьняў зьяўляецца важнай праблемай гораду й служыць чыньнікам шматлікіх затораў. [[Міжнародны аэрапорт імя Нэтаджы Субгашу Чандры Босы]] ў мястэчку Дум-Дум прымае як міжнародныя, так і мясцовыя рэйсы, ён разьмешчаны прыкладна ў 17 км ад цэнтра Калкаты. Калькута ёсьць найбуйнейшы рачны порт ува Ўсходняй Індыі.

== Гарады-сябры ==
* [[Дака]], [[Банглядэш]]
* [[Тэсалёнікі]], [[Грэцыя]]
* [[Лонг-Біч]], [[Каліфорнія]], [[ЗША]]
* [[Нэапаль]], [[Італія]]
* [[Гуанчжоў]], [[Кітай]]
* [[Макао]]
* [[Адэса]], [[Украіна]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://web.archive.org/web/20190107040134/http://www.ess.co.at/GAIA/CASES/IND/CAL/CALmain.html%20 Not the City of Joy]
* [http://www.calcuttaweb.com Calcuttaweb.com] — Lots of information about Calcutta
* [https://web.archive.org/web/20070510193408/http://www.calcuttaweb.com/history.shtml History of Calcutta on calcuttaweb.com]
* [http://www.bengalweb.com/hist/histframe.html History of West Bengal and Calcutta] — Bengalweb.com’s effort to compile historical information with photographs
* [https://web.archive.org/web/20080512083108/http://oldsite.library.upenn.edu/etext/sasia/calcutta1947/ A fantastic collection- Calcutta 1945: An American Military Photograph Album]
* [http://www.flickr.com/groups/kolkata/ more Calcutta photos]
* [https://web.archive.org/web/20060406043938/http://www.india-picture.net/calcutta Calcutta photos]
* [http://cityofpalaces.tripod.com Calcutta: City of Palaces]
* [http://www.mohunbaganclub.com National Club of India, Situated at Kolkata]
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/881148.stm BBC story about Calcutta’s revival]

[[Катэгорыя:Калката| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>01zr2nwhpb39bs9bn2au7g3bmin30p9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Старалітва</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74486</id>
    <revision>
      <id>2331567</id>
      <parentid>2226291</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:41:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>[[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]], пунктуацыя, стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5515" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''' (''Stara Litwa'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвіноў]]-каталікоў, якая почасту сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVI—XVIII стагодзьдзях. Гэтая зьява яшчэ не дасьледавана, але зразумела, што [[каталіцтва|каталіцкі]] клір вылучаў гэтую «старалітву» з кола ліцьвінаў-каталікоў паводле нейкіх агульных характэрных рысаў. Можна зразумець, што «старалітва» захоўвала нейкія свае старажытныя рысы набажэнства ці абрадаў, мела адметныя [[рэлігія|рэлігійныя]] рысы.

== Гісторыя ==
Народжаны ў [[Горадня|Горадні]] лінгвіст і палеограф [[Ігнат Казлоўскі]] ў 1869 годзе пісаў пра зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» Ігнат Казлоўскі разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым.

Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ([[Вільня|Віленскага]] рыма-каталіцкага збору 1685 году) мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі мехавыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== У мастацтве ==
«[[Старалітва (гурт)|Старалітва]]» — таксама назва [[Беларусь|беларускага]] [[музыка|музычнага]] гурта, які выконвае старажытную музыку

== Таксама ==
Старалітва ({{мова-pl|{{Не перакладзена|Старая Літва (Польшча)|Stara Litwa|pl|Stara Litwa}}}}) — [[вёска]] ў [[Гміна|гміне]] [[Кулеша-Касьцёльна (гміна)|Кулеша-Касьцёльна]] [[Высокамазавецкі павет|Высокамазавецкага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводства]] [[Польшча|Польшчы]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Літоўская мітраполія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>5fkdhtldxs0sfyfon2xkj212qewluqy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331568</id>
      <parentid>2331567</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:41:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Таксама */ пунктуацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5534" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''' (''Stara Litwa'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвіноў]]-каталікоў, якая почасту сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVI—XVIII стагодзьдзях. Гэтая зьява яшчэ не дасьледавана, але зразумела, што [[каталіцтва|каталіцкі]] клір вылучаў гэтую «старалітву» з кола ліцьвінаў-каталікоў паводле нейкіх агульных характэрных рысаў. Можна зразумець, што «старалітва» захоўвала нейкія свае старажытныя рысы набажэнства ці абрадаў, мела адметныя [[рэлігія|рэлігійныя]] рысы.

== Гісторыя ==
Народжаны ў [[Горадня|Горадні]] лінгвіст і палеограф [[Ігнат Казлоўскі]] ў 1869 годзе пісаў пра зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» Ігнат Казлоўскі разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым.

Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ([[Вільня|Віленскага]] рыма-каталіцкага збору 1685 году) мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі мехавыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== У мастацтве ==
«[[Старалітва (гурт)|Старалітва]]» — таксама назва [[Беларусь|беларускага]] [[музыка|музычнага]] гурта, які выконвае старажытную музыку

== Таксама ==
Старалітва ({{мова-pl|{{Не перакладзена|Старая Літва (Польшча)|Stara Litwa|pl|Stara Litwa}}|скарочана}}) — [[вёска]] ў [[Гміна|гміне]] [[Кулеша-Касьцёльна (гміна)|Кулеша-Касьцёльна]] [[Высокамазавецкі павет|Высокамазавецкага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводства]] [[Польшча|Польшчы]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Літоўская мітраполія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>k18k24w4t8k27kef1aa8us12fbrsc29</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331569</id>
      <parentid>2331568</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:42:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>пунктуацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5524" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''' (''Stara Litwa'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвіноў]]-каталікоў, якая почасту сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVI—XVIII стагодзьдзях. Гэтая зьява яшчэ не дасьледавана, але зразумела, што [[каталіцтва|каталіцкі]] клір вылучаў гэтую «старалітву» з кола ліцьвінаў-каталікоў паводле нейкіх агульных характэрных рысаў. Можна зразумець, што «старалітва» захоўвала нейкія свае старажытныя рысы набажэнства ці абрадаў, мела адметныя [[рэлігія|рэлігійныя]] рысы.

== Гісторыя ==
Народжаны ў [[Горадня|Горадні]] лінгвіст і палеограф [[Ігнат Казлоўскі]] ў 1869 годзе пісаў пра зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» Ігнат Казлоўскі разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым.

Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ([[Вільня|Віленскага]] рыма-каталіцкага збору 1685 году) мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі мехавыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Іншыя значэньні ==
* «[[Старалітва (гурт)|Старалітва]]» — таксама назва [[Беларусь|беларускага]] [[музыка|музычнага]] гурта, які выконвае старажытную музыку
* Старалітва ({{мова-pl|{{Не перакладзена|Старая Літва (Польшча)|Stara Litwa|pl|Stara Litwa}}|скарочана}}) — [[вёска]] ў [[Гміна|гміне]] [[Кулеша-Касьцёльна (гміна)|Кулеша-Касьцёльна]] [[Высокамазавецкі павет|Высокамазавецкага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводства]] [[Польшча|Польшчы]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Літоўская мітраполія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>s5eqh4xgxah0j0nikzlqbrkqbj86gwn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331570</id>
      <parentid>2331569</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:42:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5505" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''' (''Stara Litwa'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвіноў]]-каталікоў, якая почасту сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVI—XVIII стагодзьдзях. Гэтая зьява яшчэ не дасьледавана, але зразумела, што [[каталіцтва|каталіцкі]] клір вылучаў гэтую «старалітву» з кола ліцьвінаў-каталікоў паводле нейкіх агульных характэрных рысаў. Можна зразумець, што «старалітва» захоўвала нейкія свае старажытныя рысы набажэнства ці абрадаў, мела адметныя [[рэлігія|рэлігійныя]] рысы.

== Гісторыя ==
Народжаны ў [[Горадня|Горадні]] лінгвіст і палеограф [[Ігнат Казлоўскі]] ў 1869 годзе пісаў пра зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» Ігнат Казлоўскі разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым.

Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ([[Вільня|Віленскага]] рыма-каталіцкага збору 1685 году) мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі мехавыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Іншае ==
* «[[Старалітва (гурт)|Старалітва]]» — таксама назва [[Беларусь|беларускага]] [[музыка|музычнага]] гурта, які выконвае старажытную музыку
* Старалітва ({{мова-pl|{{Не перакладзена|Старая Літва (Польшча)|Stara Litwa|pl|Stara Litwa}}|скарочана}}) — [[вёска]] ў [[Гміна|гміне]] [[Кулеша-Касьцёльна (гміна)|Кулеша-Касьцёльна]] [[Высокамазавецкі павет|Высокамазавецкага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводства]] [[Польшча|Польшчы]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Літоўская мітраполія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>b0xe3oga18dw8yq1hb8im4thk66vgxb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331571</id>
      <parentid>2331570</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:42:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Іншае */ пунктуацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5490" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''' (''Stara Litwa'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвіноў]]-каталікоў, якая почасту сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVI—XVIII стагодзьдзях. Гэтая зьява яшчэ не дасьледавана, але зразумела, што [[каталіцтва|каталіцкі]] клір вылучаў гэтую «старалітву» з кола ліцьвінаў-каталікоў паводле нейкіх агульных характэрных рысаў. Можна зразумець, што «старалітва» захоўвала нейкія свае старажытныя рысы набажэнства ці абрадаў, мела адметныя [[рэлігія|рэлігійныя]] рысы.

== Гісторыя ==
Народжаны ў [[Горадня|Горадні]] лінгвіст і палеограф [[Ігнат Казлоўскі]] ў 1869 годзе пісаў пра зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» Ігнат Казлоўскі разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым.

Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ([[Вільня|Віленскага]] рыма-каталіцкага збору 1685 году) мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі мехавыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Іншае ==
* «[[Старалітва (гурт)|Старалітва]]» — назва [[Беларусь|беларускага]] [[музыка|музычнага]] гурта, які выконвае старажытную музыку
* Старалітва ({{мова-pl|{{Не перакладзена|Старая Літва (Польшча)|Stara Litwa|pl|Stara Litwa}}|скарочана}}) — [[вёска]] ў [[Гміна|гміне]] [[Кулеша-Касьцёльна (гміна)|Кулеша-Касьцёльна]] [[Высокамазавецкі павет|Высокамазавецкага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводства]] [[Польшча|Польшчы]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Літоўская мітраполія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>db797lbj0s1dyrbthhqk3d5bxijlbpc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331590</id>
      <parentid>2331571</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T20:28:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */ з усяго відаць, ня той Казлоўскі, бо той нарадзіўся ў 1866 годзе (1846 год даецца ў вікіпэдыях невядома на падставе якой крыніцы)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5416" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''' (''Stara Litwa'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвіноў]]-каталікоў, якая почасту сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVI—XVIII стагодзьдзях. Гэтая зьява яшчэ не дасьледавана, але зразумела, што [[каталіцтва|каталіцкі]] клір вылучаў гэтую «старалітву» з кола ліцьвінаў-каталікоў паводле нейкіх агульных характэрных рысаў. Можна зразумець, што «старалітва» захоўвала нейкія свае старажытныя рысы набажэнства ці абрадаў, мела адметныя [[рэлігія|рэлігійныя]] рысы.

== Гісторыя ==
Дасьледнік [[Ігнат Казлоўскі]] ў 1869 годзе пісаў пра зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» Ігнат Казлоўскі разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым.

Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ([[Вільня|Віленскага]] рыма-каталіцкага збору 1685 году) мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі мехавыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Іншае ==
* «[[Старалітва (гурт)|Старалітва]]» — назва [[Беларусь|беларускага]] [[музыка|музычнага]] гурта, які выконвае старажытную музыку
* Старалітва ({{мова-pl|{{Не перакладзена|Старая Літва (Польшча)|Stara Litwa|pl|Stara Litwa}}|скарочана}}) — [[вёска]] ў [[Гміна|гміне]] [[Кулеша-Касьцёльна (гміна)|Кулеша-Касьцёльна]] [[Высокамазавецкі павет|Высокамазавецкага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводства]] [[Польшча|Польшчы]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Літоўская мітраполія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>rruwskd30khyd7ubpp19qw4urx7rza8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пярну (рака)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>86947</id>
    <revision>
      <id>2331634</id>
      <parentid>2331109</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T07:26:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>67502</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2990" xml:space="preserve">{{Рака
|назва                  = Пярну
|арыгінальная_назва     = Pärnu jõgi
|выява                  = Pärnu_jõgi.jpg
|памер_выявы            = 
|подпіс                 = Рака Пярну
|выток                  = Цэнтральная эстонская раўніна
|вышыня_вытоку          = 
|вусьце                 = [[Рыскі заліў]]
|вышыня вусьця          = 76,2 [[м]]
|краіны_басэйну         = 
|даўжыня                = 144 [[км]]
|сьцёк                  = 64,4 м³/сэк
|плошча_басэйну         = 6920 [[км²]]
|нахіл                  = 
|назва_парамэтру1       = 
|парамэтар1             = 
|мапа                   = 
|памер_мапы             = 
|подпіс_мапы            = 
|левыя_прытокі          = 
|правыя_прытокі         = 
}}
'''Пя́рну''' — рака ў [[Эстонія|Эстоніі]]. Даўжыня 144 км, плошча басэйна 6920 км². Упадае ў [[Пярнуская затока|Пярнускую затоку]] [[Рыская затока|Рыскай затокі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На рацэ Пярну знаходзіцца [[Пярну|аднайменны горад]].

== Гідраграфія ==
Сілкаваньне зьмяшанае, у вярхоўях зь перавагай падземнага, у нізавых — дажджавое. Сярэднегадавы сьцёк вады — 64,4 м³/сэк&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf &quot;Pärnu River Basin Management Plan&quot;][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf &quot;Pärnu River Basin Management Plan&quot;][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf &quot;Pärnu River Basin Management Plan&quot;][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf &quot;Pärnu River Basin Management Plan&quot;][https://www.webcitation.org/6DDxqHRDR?url=http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf &quot;Pärnu River Basin Management Plan&quot;]. AS Maves http://www.maves.ee&lt;/ref&gt;. Замярзае не штогод (звычайна ў сярэдзіне сьнежня, ускрываюць у канцы сакавіка). У прывусьцевай частцы суднаходная. На Пярну маецца 11 плацінаў і малыя ГЭС.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Рэкі Эстоніі]]
[[Катэгорыя:Пярнумаа]]
[[Катэгорыя:Ярвамаа]]</text>
      <sha1>j5f9q8rrlcjjbk6hf6l6fe15nivba6d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Андрэй Кабякоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87739</id>
    <revision>
      <id>2331532</id>
      <parentid>2301209</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:27:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sepultura</username>
        <id>39128</id>
      </contributor>
      <comment>/* Біяграфія */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17827" xml:space="preserve">{{Палітык
|імя                = Андрэй Кабякоў
|выява              = 
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  =
|пасада             = [[Сьпіс прэм’ер-міністраў Беларусі|Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь]]
|пачатак_тэрміну    = 27 сьнежня 2014
|канец_тэрміну      = 18 жніўня 2018
|віцэ-прэзыдэнт     = 
|прэзыдэнт          = [[Аляксандар Лукашэнка]]
|прэм’ер-міністар   = 
|папярэднік         = [[Міхаіл Мясьніковіч]]
|наступнік          = [[Сяргей Румас]]
|пасада2             = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзідэнта РБ]]
|пачатак_тэрміну2    = 27 жніўня 2012
|канец_тэрміну2      = 27 сьнежня 2014
|прэзыдэнт2          = [[Аляксандар Лукашэнка]]
|прэм’ер-міністар2   = [[Міхаіл Мясьніковіч]]
|папярэднік2         = [[Уладзімер Макей]]
|наступнік2          = [[Аляксандар Косінец]]
|пасада3             = Надзвычайны і Паўнамоцны Амбасадар Рэспублікі Беларусь у Расейскай Фэдэрацыі
|пачатак_тэрміну3    = 8 лістапада 2011
|канец_тэрміну3      = 2012
|прэзыдэнт3          = [[Аляксандар Лукашэнка]]
|прэм’ер-міністар3   = [[Міхаіл Мясьніковіч]]
|папярэднік3         = [[Васіль Далгалёў]]
|наступнік3          = [[Ігар Петрышэнка]]
|пасада4             = Намесьнік прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь
|пачатак_тэрміну4    = 24 сьнежня 2003
|канец_тэрміну4      = 28 сьнежня 2010
|прэзыдэнт4          = [[Аляксандар Лукашэнка]]
|прэм’ер-міністар4   = [[Сяргей Сідорскі]]
|пасада5            = 4-ы [[Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь|міністар эканомікі Рэспублікі Беларусь]]
|пачатак_тэрміну5   = 3 ліпеня 2002
|канец_тэрміну5     = 24 сьнежня 2003
|папярэднік5        = [[Уладзімер Шымаў]]
|наступнік5         = [[Мікалай Зайчанка]]
|прэм’ер-міністар5  = [[Генадзь Навіцкі]]
|прэзыдэнт5         = Аляксандар Лукашэнка
|пасада6            = 2-і старшыня [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэту дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь]]
|пачатак_тэрміну6   = 2 сьнежня 1998
|канец_тэрміну6     = 24 ліпеня 2000
|папярэднік6        = [[Мікалай Дамашкевіч]]
|наступнік6         = [[Анатоль Тозік]]
|прэм’ер-міністар6  = [[Сяргей Лінг]] (да 18 лютага 2000), [[Уладзімер Ярмошын]]
|прэзыдэнт6         = Аляксандар Лукашэнка
|месца_нараджэньня  = [[Масква]], [[РСФСР]]
|узнагароды         = {{Ордэн Пашаны (Беларусь)}} {{Ордэн Айчыны 3 ступені (Беларусь)}}
}}
'''Андрэ́й Уладзі́меравіч Кабяко́ў''' (нарадзіўся 21 лістапада 1960 году, [[Масква]], [[РСФСР]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, былы [[Сьпіс прэм’ер-міністраў Беларусі|прэм’ер-міністар Беларусі]] з 27 сьнежня 2014 году па 18 жніўня 2018 году.

== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў [[Масква|Маскве]] ў 1960 годзе. У 1983 годзе скончыў [[Маскоўскі авіяцыйны інстытут]]. 1985—1988 гг. — старэйшы майстар, намесьнік начальніка цэху, намесьнік начальніка зборачнай вытворчасьці заводу «Дыяпраектар», г. [[Рагачоў]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. 1988—1989 гг. — інструктар арганізацыйнага аддзелу Рагачоўскага гаркаму [[Камуністычная партыя Беларусі (1918)|КПБ]]. У 1991 г. скончыў [[Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі імя В. У. Куйбышава]]. 1989—1991 — слухач інстытуту паліталёгіі і сацыяльнага кіраваньня КПБ. 1991—1992 гг. — начальнік плянава-эканамічнага аддзелу заводу «Дыяпраектар». 1992—1995 гг. — намесьнік дырэктара па эканоміцы заводу «Дыяпраектар».

1995—1996 гг. — намесьнік начальніка Службы кантролю прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. 1996—1998 гг. — намесьнік Старшыні [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэту дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь]]. З чэрвеня 1998 г. — прэзыдэнт Беларускага дзяржаўнага канцэрну па вытворчасьці і рэалізацыі тавараў лёгкай прамысловасьці. 2 сьнежня 1998 г. загадам прэзыдэнта №575 прызначаны старшынём Камітэту дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь. 6 кастрычніка 2000 г. прызначаны прадстаўніком дзяржавы ў [[Адкрытае акцыянэрнае таварыства|ААТ]] «[[Белпрамбудбанк]]». 2000—2001 гг. — першы намесьнік прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь. 3 студзеня 2001 г. яму даручана стварыць камісію, якая зоймецца апэратыўным кантролем за рытмічным напаўненьнем дзяржбюджэту ў 2001 г. 21 верасьня 2001 г. ізноў абраны прэзыдэнт прыняў адстаўку [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь|Савету міністраў Рэспублікі Беларусь]]. 24 верасьня 2001 г. загадам прэзыдэнта №519 прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь. З 3 ліпеня 2002 году па 24 сьнежня 2003 году — міністар эканомікі Беларусі. Са сьнежня 2003 году па 28 сьнежня 2010 году — намесьнік Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь. З 28 сьнежня 2010 году — намесьнік Кіраўніка Адміністрацыі Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь&lt;ref&gt;[http://pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31000701 УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ 28 декабря 2010 г. № 701 «О назначении А. В. Кобякова»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. 8 лістапада 2011 г.&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Лукашэнка разгледзіў кадравыя пытаньні|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88584|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=9 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-09 213 (27077)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/88519/9lis-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt; прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Амбасадарам Рэспублікі Беларусь у Расейскай Фэдэрацыі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20210614044024/https://www.pravo.by/pdf/2011-125/2011-125%28008-020%29.pdf Указ Президента Республики Беларусь от 8 ноября 2011 г. № 506 «О назначении А. В. Кобякова» (1/13056)] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. з 27 жніўня 2012 — кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]].

27 сьнежня 2014 году прызначаны на пасаду Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27 сьнежня 2014| url = http://nn.by/?c=ar&amp;i=141337| копія = | дата копіі = | загаловак = Урад разагнаны. На месца Мясніковіча і Ермаковай прызначаныя Кабякоў і Калавур, на месца Кабякова — Косінец| фармат = | назва праекту = | выдавец = Наша Ніва| дата доступу = 28 сьнежня 2014 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. 23 кастрычніка 2017 году падпісаў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году і ўвяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскай ''і'' беларускай мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1–7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Андрэй Кабякоў|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе і арганізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арганізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

== Сям’я ==
Жанаты. Мае дачку й сына.

== Узнагароды ==
* [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|Ордэн Пашаны]] (2006)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150924081311/http://www.pravo.by/pdf/2006-38/2006-38%28004-029%29.pdf ''Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь з 1 сакавіка 2006 г. № 136 Аб узнагароджанні работнікаў, якія ўнеслі найбольш значны ўклад у сацыяльна-эканамічнае развіццё рэспублікі ў 2001—2005 гадах, дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэспублікі Беларусь, 1/7323'']&lt;/ref&gt;
* [[Ордэн Айчыны]] 3-й ступені (12 студзеня 2014 году) «за шматгадовую плённую працу, значны асабісты ўклад у дзяржаўнае будаўніцтва і сацыяльна-эканамічнае разьвіцьцё краіны&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Майстэрства быць шчасьлівым|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140114/1389647419-maysterstva-byc-shchaslivym|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=14 студзеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/5-27615 5 (27615)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/01/ZV_20140114_1.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/01/ZV_20140114_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://news.belta.by/by/person/ap?id=402765| загаловак = Намесьнік кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь Кабякоў Андрэй Уладзімеравіч| фармат = | назва праекту = Пэрсаналіі| выдавец = [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]| дата = 6 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}
* [https://web.archive.org/web/20141227181222/http://who.bdg.by/obj.php?&amp;kod=106 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{ref-ru}}

{{Прэм’ер-міністры Беларусі}}
{{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}}
{{Міністры эканомікі Беларусі}}
{{Старшыні Камітэту дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь}}
{{Амбасадары Беларусі ў Расеі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кабякоў, Андрэй}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Маскве]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі Камітэту дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь]]
[[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]]
[[Катэгорыя:Міністры эканомікі Рэспублікі Беларусь]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Маскоўскага авіяцыйнага інстытуту]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага эканамічнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Супрацоўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]]
[[Катэгорыя:Амбасадары Беларусі ў Расеі]]
[[Катэгорыя:Прэм’ер-міністры Рэспублікі Беларусь]]</text>
      <sha1>cgdz2ircifz4slp11bfr8ntupdx5i5r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Гайненскі сельсавет</title>
    <ns>10</ns>
    <id>92545</id>
    <revision>
      <id>2331527</id>
      <parentid>2024983</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:25:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2234" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца/Сельсавет
|1 = {{{1|}}}
|назва_шаблёну = Гайненскі сельсавет
|назва         = [[Гайненскі сельсавет]]
|цэнтар_савету = '''[[Гайна (вёска)|Гайна]]'''
|вёскі = * [[Александрыно]]
* [[Антаноўка]]
* [[Беланы]]
* [[Вялікія Ўкропавічы]]
* [[Грамніцы (вёска)|Грамніцы]]
* [[Дабрэнева]]
* [[Дамашы (Лагойскі раён)|Дамашы]]
* [[Жырблевічы]]
* [[Зьвярынічы]]
* [[Зялёны Сад (Менская вобласьць)|Зялёны Сад]]
* [[Казыры]]
* [[Корань (вёска)|Корань]]
* [[Красны Бор (Лагойскі раён)|Красны Бор]]
* [[Кузевічы]]
* [[Лагаза]]
* [[Лішчыцы]]
* [[Лозкі (Лагойскі раён)|Лозкі]]
* [[Малінаўка (Гайненскі сельсавет)|Малінаўка]]
* [[Малыя Ўкропавічы]]
* [[Медухава (Менская вобласьць)|Медухава]]
* [[Міхалкавічы]]
* [[Мураванка (Менская вобласьць)|Мураванка]]
* [[Нарбутава]]
* [[Новае Гарадзішча (Лагойскі раён)|Новае Гарадзішча]]
* [[Новае Жыцьцё (Лагойскі раён)|Новае Жыцьцё]]
* [[Новае Чэрнева]]
* [[Прудкі (Менская вобласьць)|Прудкі]]
* [[Пуцілава]]
* [[Равячына (Менская вобласьць)|Равячына]]
* [[Родзевічы (Лагойскі раён)|Родзевічы]]
* [[Селішча (Гайненскі сельсавет)|Селішча]]
* [[Слабада (Гайненскі сельсавет)|Слабада]]
* [[Старое Гарадзішча]]
* [[Старое Чэрнева]]
* [[Сыраеўшчына]]
* [[Сялец (Лагойскі раён)|Сялец]]
* [[Церахі (Лагойскі раён)|Церахі]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3ytsy3m5p1iahc85rrvm3su2mv5xlh1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Айнтрахт Франкфурт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>102616</id>
    <revision>
      <id>2331658</id>
      <parentid>2327632</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T10:48:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>-Lemmy-</username>
        <id>38850</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9725" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Айнтрахт Франкфурт
|Лягатып          = Eintracht Frankfurt Logo.svg
|ПоўнаяНазва      = Eintracht Frankfurt e.V.
|Заснаваны        = 1899
|Горад            = [[Франкфурт-на-Майне]], [[Нямеччына]]
|Стадыён          = [[Deutsche Bank Park]]
|Умяшчальнасьць   = 51 500
|Прэзыдэнт        = Пэтэр Фішэр
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|АйнтрахтФрЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ПапярэдніСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|АйнтрахтФр}}
|Сайт             = http://www.eintracht.de/
|Прыналежнасьць   = Нямецкія
| pattern_la1    = _frankfurt2223h
| pattern_b1     = _frankfurt2223h
| pattern_ra1    = _frankfurt2223h
| pattern_sh1    = 
| pattern_so1    = 
| leftarm1       = FFFFFF
| body1          = FFFFFF
| rightarm1      = FFFFFF
| shorts1        = 000000
| socks1         = FFFFFF
| pattern_la2    = _frankfurt2223a
| pattern_b2     = _frankfurt2223a
| pattern_ra2    = _frankfurt2223a
| pattern_sh2    = 
| pattern_so2    = 
| leftarm2       = 000000
| body2          = 000000
| rightarm2      = 000000
| shorts2        = 000000
| socks2         = 000000
| pattern_la3    = 
| pattern_b3     = _frankfurt2223T
| pattern_ra3    = 
| pattern_sh3    = 
| pattern_so3    = 
| leftarm3       = ff0000
| body3          = ff0000
| rightarm3      = ff0000
| shorts3        = ff0000
| socks3         = ff0000
}}
«'''А́йнтрахт Фра́нкфурт'''» ({{мова-de|Eintracht Frankfurt}}) — нямецкі футбольны клюб з гораду [[Франкфурт-на-Майне]]. Заснаваны ў 1899 годзе. [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]] (1959) і пяціразовы ўладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]. Уладальнік [[Кубак УЭФА|Кубка УЭФА]] (1980). З 1925 году «Айнтрахт» праводзіць хатнія матчы на стадыёне «[[Deutsche Bank Park]]».

== Гісторыя ==
=== 1899—1939 ===
8 сакавіка 1899 году ў [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурце-на-Майне]] былі заснаваныя клюбы «Frankfurter Fußball-Club Victoria von 1899» і «Frankfurter Fußball-Club Kickers von 1899». 5 красавіка 1908 году гулец «Kickers» [[Фрыц Бэкер]] забіў два галы ў таварыскім матчы супраць [[зборная Швайцарыі па футболе|зборнай Швайцарыі]] — першай гульні [[зборная Нямеччыны па футболе|нямецкай зборнай па футболе]]. У тым жа 1908 годзе да «Kickers» далучыўся клюб «1. Frankfurter Hockeyclub». У 1911 годзе ў выніку аб’яднаньня «Kickers» і «Victoria» зьявіўся новы футбольны клюб — «Frankfurter Fußballverein (Kickers-Victoria) von 1899». У 1914 годзе пасьля пачатку [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] чэмпіянат краіны быў спынены, а большасьць гульцоў аб’яднанага клюбу сышлі на вайну.

Вярнуўшыся з вайны футбалісты «Kickers-Victoria» ўзнавілі клюб, а ў красавіку 1920 году яны аб’ядналіся з «Frankfurter Turngemeinde» (заснаваны ў 1861 годзе) і арганізавалі новы клюб — «Turn-und Sportgemeinde Eintracht Frankfurt von 1861». Менавіта ў гэты час у назьве клюбу ўпершыню зьявіліся словы «Айнтрахт» ({{мова-de|Eintracht|скарочана}} — «аднадушнасьць», «згода»). У 1927 годзе з-за ціску Нямецкай гімнастычнай асацыяцыі клюб быў расфармаваны й створаны дзьве новыя каманды — «Turngemeinde Eintracht Frankfurt von 1861» і «Sportgemeinde Eintracht Frankfurt (FFV) von 1899», якія, аднак, праіснавалі нядоўга.

=== 1945—1960 ===
Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], новасфармаваны клюб «SG Eintracht 1946» атрымаў перамогу ў [[Кубак Гэсэна па футболе|Кубку Гэсэна]]. У 1954 годзе гулец «Айнтрахту» [[Альфрэд Пфаф]] у складзе зборнай ФРН стаў чэмпіёнам сьвету. У 1959 годзе «Айнтрахт», перамогшы ў [[Бэрлін]]е «[[Кікерс Офэнбах]]», у першы й апошні раз у сваёй гісторыі стаў [[чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіёнам Нямеччыны]]. У 1960 годзе «Айнтрахт 1946» стаў першым фіналістам [[Кубак чэмпіёнаў|Кубка чэмпіёнаў]] зь Нямеччыны. У [[Глазга]] франкфуртцы былі разгромленыя мадрыдзкім «[[Рэал Мадрыд|Рэалам]]» зь лікам 3:7. Два мячы з трох забіў форвард [[Эрвін Штайн]].

== Дасягненьні ==
* [[Бундэсьліга|Чэмпіён Нямеччыны]] ('''1'''): 
** 1959

* Уладальнікі [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] ('''5'''): 
** 1974, 1975, 1981, 1988, 2018

* Уладальнікі [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубка УЭФА]] / [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] ('''2'''): 
** 1980, 2022

== Склад ==
: ''Актуальны на 31 лютага 2022 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Кевін Трап]]||1990}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Эван Н’Дыка]]||1999}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Камэруну}}|Аб|[[Жэром Ангэнэ]]||1997}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Хрвое Смалчіч]]||2000}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Харватыі}}|ПА|[[Крыстыян Якіч]]||1997}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Аўстраліі}}|ПА|[[Айдын Хрусьціч]]||1996}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Швайцарыі}}|ПА|[[Джыбрыль Соў]]||1997}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Рэндал Калё Муані]]||1998}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Сэрбіі}}|ПА|[[Філіп Косьціч]]||1992}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Фарід Аліду]]||2001}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Японіі}}|ПА|[[Даіці Камада]]||1996}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Сэбастыян Родэ]]|капітан|1990}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Малі}}|Аб|[[Альмамі Турэ]]||1996}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Калюмбіі}}|Нап|[[Рафаэль Сантас Барэ]]||1995}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Японіі}}|ПА|[[Маката Хасэбэ]]||1984}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Рагнар Ахэ]]||1998}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг ЗША}}|Аб|[[Тымаці Чэндлер]]||1990}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Нарвэгіі}}|Нап|[[Енс Пэтэр Гаўге]]||1999}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Аўрэлья Бута]]||1997}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Крыстафэр Ленц]]||1994}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Марыё Гёцэ]]||1992}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Марсэль Вэніг]]||2004}}
{{Гулец|29|{{Сьцяг Даніі}}|ПА|[[Еспэр Ліндстрэм]]||2000}}
{{Гулец|30|{{Сьцяг Турэччыны}}|Нап|[[Алі Акман]]||2002}}
{{Гулец|31|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Енс Граль]]||1988}}
{{Гулец|35|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Тута]]||1999}}
{{Гулец|36|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Ансгар Кнаўф]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Барусія Дортмунд|Барусія Д.]]|2002}}
{{Гулец|40|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Дыянт Рамай]]||2001}}
{{Гулец|42|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Мэдхі Люн]]||2004}}
{{Гулец|49|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Ян Шрэдэр]]||2003}}
{{Канец складу}}
&lt;!--
{{Гулец||{{Сьцяг Кіпру}}|ПА|[[Антоніё Фоці]]||2003}}
{{Гулец||{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Ігар Матановіч]]||2003}}
{{Гулец||{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Нача Фэры]]||2004}}
On loan until July 2023
--&gt;

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.eintracht.de/ Афіцыйны сайт]

{{Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Франкфурт-на-Майне]]</text>
      <sha1>fh2jiwckrb1b1z326g7dgi7z0tbrvko</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-05</title>
    <ns>10</ns>
    <id>105874</id>
    <revision>
      <id>2331576</id>
      <parentid>2320392</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:10:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2849" xml:space="preserve">&lt;!-- Выява --&gt;
&lt;div style=&quot;float: right; margin-left: 1em; margin-right: 5px; margin-top: 0.6em; border: 1px solid silver; padding: 2px;&quot;&gt;
[[Файл:Branisłaŭ Taraškievič - Biełaruskaja gramatyka dla škoł, 1929.png|няма|100пкс| ]]
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Тэкст --&gt;
'''[[Беларускі клясычны правапіс]]''', або '''тарашкевіца''' — [[правапіс]] [[беларуская мова|беларускай мовы]] (у шырэйшым сэнсе — [[моўная норма]]), заснаваны на [[літаратурная норма|літаратурнай норме]] сучаснай беларускай мовы і яе правілах да [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|палітычнай рэформы беларускай артаграфіі 1933 году]] і пэўных акадэмічных прапановах [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году|1930]], [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|1933]] і 1993 гадоў. Першы ўнармаваны правапіс беларускай мовы і традыцыйны беларускі правапіс у сучасным разуменьні.

Упершыню кадыфікаваны [[Браніслаў Тарашкевіч|Браніславам Тарашкевічам]] у 1918 годзе, афіцыйна ўжываўся ў [[Беларуская ССР|Беларусі]] да праведзенай савецкімі ўладамі [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікатарскай]] рэформы 1933 году. Па 1933 годзе працягваў выкарыстоўвацца беларускімі навуковымі, культурнымі, грамадзкімі і палітычнымі арганізацыямі па-за межамі [[СССР]]. З [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьнем незалежнасьці ў 1990 годзе]] вярнуўся і пашырыўся ў [[Беларусь|Беларусі]].
&lt;br /&gt;
([[Беларускі клясычны правапіс|''артыкул цалкам…'']])
&lt;!-- Спасылкі ўнізе --&gt;
&lt;div style=&quot;clear: right; text-align: right; font-size: 85%;&quot;&gt;
'''[[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы|Іншыя абраныя артыкулы]]'''{{*}}[[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў абраныя артыкулы|Кандыдаты ў абраныя]]&lt;/div&gt;&lt;noinclude&gt;
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Блёк абраных артыкулаў галоўнай старонкі]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>25huzt1mb0a03phycdr04lpkuiuq5w9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Райнлянд-Пфальц</title>
    <ns>0</ns>
    <id>107853</id>
    <revision>
      <id>2331498</id>
      <parentid>1784454</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:09:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вядомыя ўраджэнцы */выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3691" xml:space="preserve">{{Адміністрацыйная адзінка
|Назва                         = Райнлянд-Пфальц
|Назва ў родным склоне         = 
|Арыгінальная назва            = {{мова-de|Rheinland-Pfalz}}
|Герб                          = Coat of arms of Rhineland-Palatinate.svg
|Сьцяг                         = Flag of Rhineland-Palatinate.svg
|Краіна                        = [[Нямеччына]]
|Гімн                          = 
|Статус                        = Фэдэральная зямля
|Уваходзіць у                  = 
|Улучае                        = 
|Цэнтар                        = [[Майнц]]
|БуйныГорад                    = 
|БуйныяГарады                  = 
|ДатаЎтварэньня                = 
|Кіраўнік                      = [[Малю Дрэер]] ([[СДПН]])
|Назва пасады кіраўніка        = [[Прэм’ер-міністар]]
|Кіраўнік2                     = 
|Назва пасады кіраўніка2       = 
|АфіцыйныяМовы                 = 
|Насельніцтва                  = 3 999 117
|Год перапісу                  = 2011
|Адсотак ад насельніцтва       = 
|Месца паводле насельніцтва    = 
|Шчыльнасьць                   = 200
|Месца паводле шчыльнасьці     = 
|Нацыянальны склад             = 
|Канфэсійны склад              = 
|Плошча                        = 19&amp;nbsp;847,39
|Адсотак ад плошчы             = 
|Месца паводле плошчы          = 
|Максымальная вышыня           = 
|Сярэдняя вышыня               = 
|Мінімальная вышыня            = 
|Шырата                        = 
|Даўгата                       = 
|Мапа                          = Deutschland Lage von Rheinland-Pfalz.svg
|Загаловак мапы                = 
|Памер мапы                    = 
|Мапа адміністрацыйнай адзінкі = 
|Памер мапы аа                 = 
|Часавы пас                    = 
|Скарачэньне                   = 
|ISO                           = DE-RP
|FIPS                          = 
|Тэлефонны код                 = 
|Паштовыя індэксы              = 
|Інтэрнэт-дамэн                = 
|Код аўтамабільных нумароў     = 
|Катэгорыя ў Commons           = 
|Парамэтар1                    = 4 (з 69)
|Назва парамэтру 1             = Галасоў у Бундэсраце
|Сайт                          = http://www.rlp.de/
|Дадаткі                       = 
|Колер фону парамэтраў         = {{Колер|Нямеччына}}
|Колер фону герб-сьцяг         = 
}}
'''Райнлянд-Пфальц''' ({{Мова-de|Rheinland-Pfalz}}) — [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Нямеччыны|зямля]] [[Нямеччына|Нямеччыны]]. Сталіца — [[Майнц]].

== Населеныя пункты ==
* [[Альтэнкірхэн]]
* [[Брутыг-Фанкель]]
* [[Вормс]]
* [[Кобленц]]
* [[Майнц]]
* [[Нойвід]]
* [[Трыр]]
* [[Шпаер]]

== Вядомыя ўраджэнцы ==
* [[Брус Ўіліс]] актор, [[ЗША]]

{{Землі Нямеччыны}}

{{Накід}}

[[Катэгорыя:Райнлянд-Пфальц| ]]</text>
      <sha1>hhsks43t4hkar2q21k8yj4ykbc1pgsa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пялікі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111175</id>
    <revision>
      <id>2331531</id>
      <parentid>1754765</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T16:50:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pierre L'iserois</username>
        <id>66839</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5624" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Пялікі
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Пялікаў
|Трансьлітараваная назва          = Pialiki
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]]
|Сельсавет                        = [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 250
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 20
 |Шырата сэкундаў                 = 14.3
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 24
 |Даўгата сэкундаў                = 6.4
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Пя́лікі'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 492&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], уваходзіць у склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]].

== Гісторыя ==
У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.&lt;/ref&gt;.

10 кастрычніка 2013 году перададзеная зь ліквідаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркоўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавету]] ў склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913v0060692&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 250 чалавек
* 1999 год — 234 чалавекі
* 1931 год — 248 чалавек&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.&lt;/ref&gt;
* 1921 год — 246 чалавек&lt;ref&gt;Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
{{SgKP|VIII|42|Pialiki, wieś, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}}

{{Станіславоўскі сельсавет}}
{{Шаркоўшчынскі раён}}

[[Катэгорыя:Станіславоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]]</text>
      <sha1>3wso39wqrqpi42tfitlgdlkqeu83qy8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331534</id>
      <parentid>2331531</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:37:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>пунктуацыя, [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5630" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Пялікі
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Пялікаў
|Трансьлітараваная назва          = Pialiki
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]]
|Сельсавет                        = [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 250
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 20
 |Шырата сэкундаў                 = 14.3
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 24
 |Даўгата сэкундаў                = 6.4
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Пя́лікі'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 492&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], уваходзіць у склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]].

== Гісторыя ==
У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]] Дзісенскага павету Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.&lt;/ref&gt;.

10 кастрычніка 2013 году перададзеная зь ліквідаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркоўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавету]] ў склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913v0060692&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 250 чалавек
* 1999 год — 234 чалавекі
* 1931 год — 248 чалавек&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.&lt;/ref&gt;
* 1921 год — 246 чалавек&lt;ref&gt;Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
{{SgKP|VIII|42|Pialiki, wieś, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}}

{{Станіславоўскі сельсавет}}
{{Шаркоўшчынскі раён}}

[[Катэгорыя:Станіславоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]]</text>
      <sha1>794f2safeafzbse0v2ad3hzqu0rfi7s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пятровічы (Шаркоўшчынскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111185</id>
    <revision>
      <id>2331533</id>
      <parentid>1754768</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:33:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pierre L'iserois</username>
        <id>66839</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5716" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Пятровічы}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Пятровічы
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Пятровічаў
|Трансьлітараваная назва          = Piatrovičy
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]]
|Сельсавет                        = [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 71
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 21
 |Шырата сэкундаў                 = 25.6
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 26
 |Даўгата сэкундаў                = 28.4
|Пазыцыя подпісу на мапе          = справа
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Пятро́вічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 492&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], уваходзіць у склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]].

== Гісторыя ==
У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.&lt;/ref&gt;.

10 кастрычніка 2013 году перададзеная зь ліквідаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркоўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавету]] ў склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913v0060692&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 71 чалавек
* 1999 год — 98 чалавек
* 1931 год — 183 чалавекi&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.&lt;/ref&gt;
* 1921 год — 185 чалавекi&lt;ref&gt;Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{SgKP|VIII|217|Piotrowicze, wieś, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}}

{{Станіславоўскі сельсавет}}
{{Шаркоўшчынскі раён}}

[[Катэгорыя:Станіславоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]]</text>
      <sha1>4gqsxtxous37815wb731i7x0ku59oy9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>112068</id>
    <revision>
      <id>2331652</id>
      <parentid>2321126</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T09:16:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1996" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе
|назва           = [[Бундэсьліга 2]] [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіянату Нямеччыны па футболе]] ў [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Нямеччына}};
|кляса_карткі    = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Айнтрахт Браўншвайг|Айнтрахт]]
* [[Армінія Білефэльд|Армінія]]
* [[Гайдэнгайм (футбольны клюб)|Гайдэнгайм]]
* [[Гамбург (футбольны клюб)|Гамбург]]
* [[Ганза Ростак|Ганза]]
* [[Гановэр-96 (футбольны клюб)|Гановэр-96]]
* [[Гольштайн Кіль|Гольштайн]]
* [[Гройтэр Фюрт]]
* [[Дармштат-98 (футбольны клюб)|Дармштат-98]]
* [[Зандгаўзэн (футбольны клюб)|Зандгаўзэн]]
* [[Кайзэрсьляўтэрн (футбольны клюб)|Кайзэрсьляўтэрн]]
* [[Карльсруэ (футбольны клюб)|Карльсруэ]]
* [[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэрг]]
* [[Магдэбург (футбольны клюб)|Магдэбург]]
* [[Падэрборн-07 (футбольны клюб)|Падэрборн-07]]
* [[Санкт-Паўлі Гамбург|Санкт-Паўлі]]
* [[Фартуна Дусэльдорф|Фартуна]]
* [[Ян Рэгенсбург]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Нямеччына, 2]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Нямеччына]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f7o860mwuifteizerlug267o91f3au4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бангор Сіці</title>
    <ns>0</ns>
    <id>112629</id>
    <revision>
      <id>2331613</id>
      <parentid>2237963</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:15:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1436" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Бангор Сіці
|Лягатып          = Bangor City FC Logo.png
|ПоўнаяНазва      = Bangor City Football Club
|Заснаваны        = 1876
|Горад            = [[Бангор]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Нантпорт]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        =
|Чэмпіянат        = [[Паўночная ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўночная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2020—2021 гадоў|2020—2021]]
|Месца            = ня скончаны
|Сайт             = http://www.bangorcityfc.com/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Бангор Сіці'''» ({{мова-cy|Dinas Bangor}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Бангор]]у, які прыпыніў сваю дзейнасьць на невядомы час. Заснаваны ў 1876 годзе. Трохразовы [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|чэмпіён Ўэйлзу]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.bangorcityfc.com/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Бангор]]</text>
      <sha1>0g71pcqn3samrr8y1pnheelzcfdw6ei</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Трэ Фіёры Фіярэнтына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>112823</id>
    <revision>
      <id>2331647</id>
      <parentid>2241230</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:45:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1528" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Трэ Фіёры
|Лягатып          = SP Tre Fiori logo.png
|ПоўнаяНазва      = Società Polisportiva Tre Fiori
|Заснаваны        = 1949
|Горад            = [[Фіярэнтына]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Стадыё ды Фіярэнтына]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        =
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Трэ Фіёры'''» ({{мова-it|Tre Fiori}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Фіярэнтына]]. Заснаваны ў 1949 годзе. Васьміразовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/san-marino/sp-tre-fiori/1892/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Фіярэнтына]]</text>
      <sha1>rhgqzq1g665at271bzvibq69g3dj3n4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Радзькі (Віцебская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>113230</id>
    <revision>
      <id>2331577</id>
      <parentid>1756015</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:24:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pierre L'iserois</username>
        <id>66839</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4913" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Радзькі}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Радзькі
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Радзькоў
|Трансьлітараваная назва          = Radźki
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]]
|Сельсавет                        = [[Германавіцкі сельсавет|Германавіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 2
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 22
 |Шырата сэкундаў                 = 24.4
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 33
 |Даўгата сэкундаў                = 14.5
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Радзькі́'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 494&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Германавіцкі сельсавет|Германавіцкага сельсавету]].

== Гісторыя ==
У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 2 чалавекі
* 1999 год — 4 чалавекі
* 1931 год — 39 чалавек&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.&lt;/ref&gt;
* 1921 год — 45 чалавек&lt;ref&gt;Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{SgKP|IX|366|Raćki, wieś, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}}

{{Германавіцкі сельсавет}}
{{Шаркоўшчынскі раён}}

[[Катэгорыя:Германавіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]]</text>
      <sha1>g5fomomxggvncbk3j0ibanlk44pdcwd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сто гадоў адзіноты</title>
    <ns>0</ns>
    <id>116023</id>
    <revision>
      <id>2331608</id>
      <parentid>2227403</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:09:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.122.206.77</ip>
      </contributor>
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3502" xml:space="preserve">{{Літаратурны твор 
|Назва               = Сто гадоў адзіноты
|Назва-арыгінал      = Cien años de soledad
|Выява               = 100years.jpg
|Памер               = 
|Подпіс выявы        = 
|Жанр                = раман
|Аўтар               = [[Габрыель Гарсія Маркес]]
|Мова арыгіналу      = гішпанская
|Напісаны            = 1967
|Публікацыя          = 1967
}}
«'''Сто гадоў адзіноты'''» ({{мова-es|Cien años de soledad}}) — раман [[калюмбія|калюмбійскага]] [[пісьменьнік]]а [[Габрыель Гарсія Маркес|Габрыеля Гарсія Маркеса]]. Прызнаны шэдэўрам лацінаамэрыканскай і сусьветнай літаратуры. Гэта адзін з самых чытаных і перакладаных твораў на гішпанскай мове. Адзначаны як другі паводле важнасьці твор на гішпанскай пасьля «Дон Кіхота» [[Мігель дэ Сэрвантэс|Сэрвантэса]] на IV Міжнародным кангрэсе гішпанскай мовы, які правадзіўся ў Картахэне, Калюмбія, у сакавіку 2007 году. Першае выданьне раману было апублікавана ў [[Буэнас-Айрэс]]е, [[Аргентына]], у чэрвені 1967 году тыражом 8000 асобнікаў. Раман быў удастоены прэміі Ромулё Гальегоса. На сёньняшні дзень прададзена больш за 30 мільёнаў асобнікаў, раман перакладзены на 35 моваў сьвету.

Гісторыю напісаньня кнігі [[Габрыель Гарсія Маркес]] апісваў наступным чынам:
{{Цытата|Я меў жонку і двух малых сыноў. Я працаваў піяр-мэнэджарам і рэдагаваў кінасцэнары. Але каб напісаць кнігу, патрэбна было адмовіцца ад гэтае працы. Я заклаў машыну і аддаў грошы Мэрсэдэс. Кожны дзень яна так ці інакш здабывала мне паперу, цыгарэты, усё, што неабходна для працы. Калі кніга была скончаная, апынулася, што мы павінны мясьніку 5000 пэса — вялізныя грошы. Па акрузе пайшлі чуткі, што я пішу вельмі важную кнігу, і ўсе крамнікі хацелі прыняць удзел. Каб даслаць тэкст выдаўцу, неабходна было 160 пэса, а заставалася толькі 80. Тады я заклаў міксэр і фэн Мэрсэдэс. Дазнаўшыся пра гэта, яна сказала: «Не хапала толькі, каб раман апынуўся кепскім».|З інтэрвію часопісу ''Esquire''}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
[[Катэгорыя:Раманы Габрыеля Гарсія Маркеса]]
[[Катэгорыя:Магічны рэалізм]]
[[Катэгорыя:Творы 1967 году]]</text>
      <sha1>72l3513i6f9nj1efrfnimqso7nofaww</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Удзельнік:Саша из Киева</title>
    <ns>2</ns>
    <id>116198</id>
    <revision>
      <id>2331629</id>
      <parentid>1708994</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T01:44:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Саша из Киева</username>
        <id>20233</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="990" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;float:right;width:240px;margin:15px&quot;&gt;
{{#babel:ru|uk-4|be-3|pl-2|bg-1|sr-1|hr-1|lv-1|ro-1|cs-1|sk-1|en-2|de-1|fr-1|it-1|es-1|pt-1|la-1|ca-1|nl-1|sv-1|he-1|yi-1|ar-0|hu-0|tr-0|crh-0|tt-0|udm-0}}
&lt;/div&gt;

[[ar:User:Саша из Киева]]
[[be:User:Саша из Киева]]
[[bg:User:Саша из Киева]]
[[ca:User:Саша из Киева]]
[[en:User:Саша из Киева]]
[[fa:User:Саша из Киева]]
[[fr:User:Саша из Киева]]
[[he:User:Саша из Киева]]
[[hr:User:Саша из Киева]]
[[hu:User:Саша из Киева]]
[[it:User:Саша из Киева]]
[[lv:User:Саша из Киева]]
[[pl:User:Саша из Киева]]
[[pt:User:Саша из Киева]]
[[ro:User:Саша из Киева]]
[[ru:User:Саша из Киева]]
[[sq:User:Саша из Киева]]
[[sr:User:Саша из Киева]]
[[tt:User:Саша из Киева]]
[[uk:User:Саша из Киева]]
[[uz:User:Саша из Киева]]</text>
      <sha1>5od5m0exiekwpzbmycsng7mhpnp8z06</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331631</id>
      <parentid>2331629</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T02:14:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Саша из Киева</username>
        <id>20233</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1064" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;float:right;width:240px;margin:15px&quot;&gt;
{{#babel:ru|uk-4|be-3|pl-2|bg-1|sr-1|hr-1|lv-1|ro-1|cs-1|sk-1|en-2|de-1|fr-1|it-1|es-1|pt-1|la-1|ca-1|nl-1|sv-1|he-1|yi-1|ar-0|hu-0|tr-0|crh-0|tt-0|udm-0}}
&lt;/div&gt;

[[ar:User:Саша из Киева]]
[[be:User:Саша из Киева]]
[[bg:User:Саша из Киева]]
[[ca:User:Саша из Киева]]
[[en:User:Саша из Киева]]
[[de:User:Саша из Киева]]
[[fa:User:Саша из Киева]]
[[fr:User:Саша из Киева]]
[[he:User:Саша из Киева]]
[[hr:User:Саша из Киева]]
[[hu:User:Саша из Киева]]
[[it:User:Саша из Киева]]
[[lv:User:Саша из Киева]]
[[nl:User:Саша из Киева]]
[[pl:User:Саша из Киева]]
[[pt:User:Саша из Киева]]
[[ro:User:Саша из Киева]]
[[ru:User:Саша из Киева]]
[[sq:User:Саша из Киева]]
[[sr:User:Саша из Киева]]
[[tt:User:Саша из Киева]]
[[uk:User:Саша из Киева]]
[[uz:User:Саша из Киева]]</text>
      <sha1>kjurs55st26dhsr3bn76sepjjouwtzb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Людміла Радчанка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>116314</id>
    <revision>
      <id>2331630</id>
      <parentid>2261637</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T01:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>67502</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4907" xml:space="preserve">{{Фотамадэль
|Імя                  = Людміла Радчанка
|Сапраўднае_імя       = 
|Фота                 = Ludmilla 100 1113.JPG
|Памер                = 
|Апісаньне_фота       = 
|Псэўданімы           = 
|Нараджэньне          = {{Нарадзілася|11|11|1978|1}}
|Адкуль               = [[Омск]], [[Расея]]
|Рост                 = 174 см
|Вага                 = 
|Грудзі               = 
|Стан                 = 
|Сьцёгны              = 
|Валасы               = сьветлыя
|Вочы                 = блакітныя
|Нацыянальнасьць      = 
|Грамадзянства        = 
|Сайт                 = http://www.ludmillapopart.it/
}}
'''Людміла Радчанка''' ({{мова-ru|Людмила Радченко}}, 11 лістапада 1978, [[Омск]], [[Расея]]) — [[Расея|расейская]] [[фотамадэль]], італьянская тэлевядучая, акторка. Брала ўдзел у конкурсе «[[Міс Расея]]».

== Жыццяпіс ==
Людміла Радчанка ...
&lt;!--Радченко Людмила родилась в Омске, СССР. В 1996 году она удостоилась на известном омском конкурсе красоты и моды титула вице-мисс &quot;Современный образ&quot;. Также она завоевала приз зрительских симпатий.

Вскоре судьба даёт ей возможность представлять Омск на конкурсе &quot;Мисс Россия&quot;. После конкурса Людмила была занята в телепрограммах в Москве и Санкт-Петербурге.

В 2000 году она уезжает в Италию и вначале работает телеведущей телеканала Паппериссима. В 2003 году Людмила Радченко участвует в программе &quot;Spicy Tg&quot; на телеканале Антенна 3.

В 2004 году Людмила позирует для журнала Fox. В 2005 году она участвует в реалити-шоу la Talpa, где доходит до полуфинала.

Летом 2006 года Людмила играла основную роль в киносъёмках, которые проходили в Майами и были показаны телеканале Италия 1. В следующем году она участвует в программе Мелодии и поклонники. Затем она принимает участие в конкурсе в реалити-шоу на Sky Vivo.

После La Talpa Людмила занимается живописью, показывает некоторые работы в Милане[1] и решает посвятить себя искусству.

В 2008 году Людмила снимается в фильме A Light Of Passion. --&gt;

== Тэлекар’ера ==
* ''[[La sai l'ultima?]]'' (2001)
* ''[[Passaparola (programma televisivo)|Passaparola]]'' (2001-2002)
* ''[[Spicy Tg]]'' (2003)
* ''[[La talpa (reality show)|La talpa]]'' (2005)
* ''[[On the Road (programma televisivo)|On the Road]]'' (2006)
* ''Tuning and Fanatics'' (2007)
* ''Reality Game'' (2007)
* ''[[Modeland]]'' (2008)

== Фільмаграфія ==
* Il viaggio, regia di Ettore Pasculli — Film TV (2005)
* R.I.S. — Delitti imperfetti, regia di Alexis Sweet e Pier Belloni — Serie TV (2006) — Episodi: * L'ora del veleno e Bella da morire
* A Light of Passion, regia di Ulderico Acerbi — Film (2006)
* Scaccomatto, regia di Carlo Fumo — Cortometraggio (2008)
* L'ispettore Coliandro: Sesso e segreti, regia di Manetti Bros. — Film TV (2009)
* Un posto al sole d'estate, registi vari — Soap opera (2009) — Ruolo: Natasha
* Ganja Fiction regia di Mirko Virgili — Film — Ruolo: Luna

== Мадэльныя агенцтвы ==
* Urban Management
* Gwen Management

== Літаратура ==
* Pop Art, Edizioni Skira-Feltrinelli (2010) EAN 9788857208923

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20111128222849/http://www.ludmillapopart.it/ Афіцыйны сайт]
* {{Imdb імя|1994060}}
* [http://www.fashionmodeldirectory.com/models/Ludmilla_Radchenko Людмила Радченко в каталоге модельных агентств]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Радчанка, Людміла}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1978 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Омску]]
[[Катэгорыя:Італьянскія тэлевядучыя]]
[[Катэгорыя:Расейскія фотамадэлі]]</text>
      <sha1>iovjs8frw7sxsctxg9gd5fyj6c7bv50</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нью-Сэйнтс Освэстры</title>
    <ns>0</ns>
    <id>117078</id>
    <revision>
      <id>2331610</id>
      <parentid>2237958</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:11:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1823" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Нью-Сэйнтс
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = The New Saints of Oswestry Town &amp; Llansantffraid Football Club
|Заснаваны        = 1959
|Горад            = [[Освэстры]], [[Ангельшчына]]
|Стадыён          = [[Парк Гол]]
|Умяшчальнасьць   = 2000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 1 месца
|Сайт             = http://www.tnsfc.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Нью-Сэйнтс'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Освэстры]] ([[Ангельшчына]]). Заснаваны ў 1959 годзе. 14-разовы [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|чэмпіён Ўэйлзу]] і 8-разовы ўладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]].

== Дасягненьні ==
* '''[[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|Чэмпіён Ўэйлзу]]''': 
** 2000, 2005, 2006, 2007, 2010, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 
** 2017, 2018, 2019, 2022

* '''Уладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]]''': 
** 1996, 2005, 2012, 2014, 2015, 2016, 2019, 2022

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.tnsfc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Освэстры]]</text>
      <sha1>a6k6fw0bxdlwk5v2u9knsl5irrlgxbq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>121894</id>
    <revision>
      <id>2331602</id>
      <parentid>2237948</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:03:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1483" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе
|назва         = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|чэмпіянату Ўэйлзу па футболе]] ў [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|базавы_стыль  = background-color: {{Колер|Ўэйлз}};
|кляса_карткі  = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Абэрыстуіт Таўн]]
* [[Бала Таўн]]
* [[Гарфардўэст Каўнці]]
* [[Кардыф Мэтраполітан Юнівэрсыці (футбольны клюб)|Кардыф Мэтраполітан Юнівэрсыці]]
* [[Карнарван Таўн]]
* [[Конас-Кій Номадс]]
* [[Ньютаўн (футбольны клюб)|Ньютаўн]]
* [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]]
* [[Понтыпрыд Юнайтэд]]
* [[Пэнібонт Брыджэнд|Пэнібонт]]
* [[Флінт Таўн Юнайтэд]]
* [[Эйрбас ЮК Бротан|Эйрбас ЮК]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Ўэйлз]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Ўэйлз]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nx3wlq850pmyvopgof6ahnglgy5flvk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абэрыстуіт Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121895</id>
    <revision>
      <id>2331603</id>
      <parentid>2237949</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:04:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1266" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Абэрыстуіт Таўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Clwb Pêl Droed Aberystwyth
|Заснаваны        = 1884
|Горад            = [[Абэрыстуіт]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Парк-Авэню]]
|Умяшчальнасьць   = 1002
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 8 месца
|Сайт             = http://www.atfc.org.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Абэрыстуіт Таўн'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Абэрыстуіт]]у. Заснаваны ў 1884 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.atfc.org.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Абэрыстуіт]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1884 годзе]]</text>
      <sha1>qz4y6w2fsezgndxpfelqdj46byrydli</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Чэмпіянат Сан-Марына па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>122953</id>
    <revision>
      <id>2331636</id>
      <parentid>2291216</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:37:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1586" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну = Чэмпіянат Сан-Марына па футболе
|назва         = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе]] ў [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|базавы_стыль  = background-color: {{Колер|Сан-Марына}};
|кляса_карткі  = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Віртус Акуавіва|Віртус]]
* [[Даманьяна (футбольны клюб)|Даманьяна]]
* [[Кайлюнга Борга-Маджорэ|Кайлюнга]]
* [[Космас Сэравале|Космас]]
* [[Лібэртас Борга-Маджорэ|Лібэртас]]
* [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]]
* [[Мурата Сан-Марына|Мурата]]
* [[Пэнароса К’езануова|Пэнароса]]
* [[Сан-Джавані Борга-Маджорэ|Сан-Джавані]]
* [[Трэ Пэнэ Сэравале|Трэ Пэнэ]]
* [[Трэ Фіёры Фіярэнтына|Трэ Фіёры]]
* [[Фальгорэ Фальчыяна]]
* [[Фаэтана (футбольны клюб)|Фаэтана]]
* [[Фіярэнтына Сан-Марына|Фіярэнтына]]
* [[Ювэнэс Дагана]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Сан-Марына]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Сан-Марына]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5ekkd7fmphuud4p7t6t8c1ux0ayvghr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Космас Сэравале</title>
    <ns>0</ns>
    <id>123082</id>
    <revision>
      <id>2331640</id>
      <parentid>2241222</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:40:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1420" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Космас
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Sportiva Cosmos
|Заснаваны        = 1979
|Горад            = [[Сэравале]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = 
|Умяшчальнасьць   = 
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 15 месца
|Сайт             = http://www.cosmos.sm/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Космас'''» ({{мова-it|Cosmos}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Сэравале]]. Заснаваны ў 1979 годзе. [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Чэмпіён Сан-Марына]] (2001), чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20051201202125/http://www.cosmos.sm/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Сэравале]]</text>
      <sha1>1mernelclu7yasewdygd3paxwyq6ska</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124805</id>
    <revision>
      <id>2331588</id>
      <parentid>2314267</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T20:25:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4341" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Ушанскі сельсавет}}
{{адміністрацыйная адзінка}}
'''Уша́нскі сельсавет''' — былая [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Уша (Бярэзінскі раён)|Ўша]].

== Гісторыя ==
20 жніўня 1924 году створаны [[Машчаніцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Машчаніцкі сельсавет]] у складзе Бярэзінскага раёну [[Барысаўская акруга|Барысаўскай акругі]]. 16 ліпеня 1954 году сельсавет перайменаваны ва Ўшанскі. 25 сьнежня 1962 году раён скасаваны, сельсавет далучаны да [[Ігуменскі раён|Ігуменскага раёну]]. 6 студзеня 1965 году сельсавет перададзены адноўленаму Бярэзінскаму раёну.

21 сьнежня 2007 году сельсавету перададзеныя населеныя пункты [[Баравіно]], [[Белічаны (Менская вобласьць)|Белічаны]], [[Ляжына]] зь ліквідаванага [[Ляжынскі сельсавет|Ляжынскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20210614190605/https://pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

28 траўня 2013 году сельсавет ліквідаваны, усе населеныя пункты — [[Баравіно]], [[Беліца (Бярэзінскі раён)|Беліца]], [[Белічаны (Менская вобласьць)|Белічаны]], [[Бярозаўка (Бярэзінскі сельсавет)|Бярозаўка]], [[Восава (Бярэзінскі сельсавет)|Восава]], [[Грады (Менская вобласьць)|Грады]], [[Дзямешкаўка]], [[Замак (вёска)|Замак]], [[Калюжыца]], [[Клёнаўка (Менская вобласьць)|Клёнаўка]], [[Котава (Менская вобласьць)|Котава]], [[Крупа (Менская вобласьць)|Крупа]], [[Любач]], [[Ляжына]], [[Мурава (Менская вобласьць)|Мурава]], [[Новая Князеўка]], [[Новая Машчаніца]], [[Снуя]], [[Старая Князеўка]], [[Старая Машчаніца]], [[Сялянка]], [[Уша (Бярэзінскі раён)|Уша]] — перададзеныя ў склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|загаловак=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|мова=ru|фармат=pdf}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭГБ|2}} С. 175
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-1}} С. 221, 222

{{Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}
{{Ігуменскі раён}}

[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Бярэзінскага раёну]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1954 годзе]]</text>
      <sha1>4d8p0c9b7iuresthxptj2a9saug87ns</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ньютаўн (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131788</id>
    <revision>
      <id>2331609</id>
      <parentid>2237957</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:09:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1329" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Ньютаўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Newtown Association Football Club
|Заснаваны        = 1875
|Горад            = [[Ньютаўн]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Лэтгэм Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 1150
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = http://www.newtownafc.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Ньютаўн'''» ({{мова-en|Newtown}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Ньютаўн]]у. Заснаваны ў 1875 годзе. Двухразовы ўладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]] (1879, 1895).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.newtownafc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Ньютаўн]]</text>
      <sha1>l6knnv9mta3avr8xvvvq8dsoxhxf9gh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фальгорэ Фальчыяна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>132269</id>
    <revision>
      <id>2331648</id>
      <parentid>2241231</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1475" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Фальгорэ
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Sportiva Folgore Falciano Calcio
|Заснаваны        = 1972
|Горад            = [[Фальчыяна]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Сэравале Б]]
|Умяшчальнасьць   = 700
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 8 месца
|Сайт             = http://www.folgorecalcio.com/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Фальгорэ'''» ({{мова-it|Folgore}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Фальчыяна]]. Заснаваны ў 1972 годзе. Пяціразовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]] (1997, 1998, 2000, 2015, 2021), уладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (2015).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.folgorecalcio.com/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Фальчыяна]]</text>
      <sha1>9g5xl5s3zxwv7kze8n96qvmc0cp8x0y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кармартэн Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133869</id>
    <revision>
      <id>2331615</id>
      <parentid>2237965</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:17:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1307" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кармартэн Таўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Carmarthen Town Association Football Club
|Заснаваны        = 1948
|Горад            = [[Кармартэн]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Рычманд Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўднёвая ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўднёвая ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 5 месца
|Сайт             = http://www.carmarthentownafc.com/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Кармартэн Таўн'''» ({{мова-cy|Clwb Pêl-droed Tref Caerfyrddin}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Кармартэн]]у. Заснаваны ў 1948 годзе. Уладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]] (2007).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.carmarthentownafc.com/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Кармартэн]]</text>
      <sha1>g9m00643um427c7mtm45sxcp7grqcxi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Даманьяна (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133960</id>
    <revision>
      <id>2331638</id>
      <parentid>2241220</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:39:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1512" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Даманьяна
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Football Club Domagnano
|Заснаваны        = 1966
|Горад            = [[Даманьяна]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Кампа спартыва дзі Даманьяна]]
|Умяшчальнасьць   = 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 10 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Даманьяна'''» ({{мова-it|Domagnano}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Даманьяна]]. Заснаваны ў 1966 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/san-marino/sp-domagnano/1890/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Даманьяна]]</text>
      <sha1>al8mpzg9xbfqo22zeycardqxr5l4mvw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ланэлі Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>136243</id>
    <revision>
      <id>2331618</id>
      <parentid>2237967</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:19:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1471" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Ланэлі Таўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Llanelli Town Association Football Club
|Заснаваны        = 1896
|Горад            = [[Ланэлі]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Стэбангіт Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 9500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўднёвая ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўднёвая ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 9 месца
|Сайт             = http://www.llanelliafc.org/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Ланэлі Таўн'''» ({{мова-cy|Llanelli}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Ланэлі]]. Заснаваны ў 1896 годзе. [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|Чэмпіён Ўэйлзу]] (2008), уладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]] (2011).

== Гісторыя ==
У 2013 годзе каманда зьмяніла назву з «Ланэлі» на «Ланэлі Таўн».

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.llanelliafc.org/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Ланэлі]]</text>
      <sha1>picnhj3m6jq4u1oqgg5dkn7zzpk2m4v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Закапанскі стыль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138260</id>
    <revision>
      <id>2331557</id>
      <parentid>2265406</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T17:53:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Januszk57</username>
        <id>76396</id>
      </contributor>
      <comment>Picture updated to a better quality</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6381" xml:space="preserve">[[Файл:Willa Koliba Ganek.jpg|значак|Ганак [[Віла Каліба|вілы Каліба]]]]
[[Файл:Muzeum Karola Szymanowskiego w willi Atma w Zakopanem, fot. K. Schubert MIK 2019 (49141306542).jpg|значак|Музэй [[Караль Шыманоўскі|Караля Шыманоўскага]] «[[Музэй Караля Шыманоўскага|Атма]]» ў [[Закапанэ|Закапаным]]]]
[[Файл:Kaplica Jaszczurowka.jpg|значак|[[Капліца Найсьвяцейшага сэрца Ісуса (Закапанэ)]]]]
[[Файл:Willa Pod Jedlami.JPG|значак|[[Віла пад Едламі]]]]
'''Закапа́нскі стыль''' — [[архітэктурны стыль]], уведзены [[Станіслаў Віткевіч|Станіславам Віткевічам]] у [[1890-я|90-х роках]] [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]]. У асноўным выкарыстоўваўся ў будаўніцтве [[пансыянат]]аў.

Віткевіч за ўзор узяў традыцыйны стыль будаўніцтва падгальскіх гуралаў, узбагаціўшы яго элемэнтамі [[Архітэктура мадэрну|мадэрну]], імкнуўся стварыць аснову для сучаснай польскай народнай архітэктуры на аснове культуры [[Падгальле (Польшча)|Падгальля]]. Першыя праекты рэалізоўваў у загарадных хатах і вілах у курортным месьце [[Закапанэ]]. Прапагандыстамі ягонага стылю былі між іншых Уладыслаў Матлякоўскі, [[Валеры Эліяш-Радзікоўскі]] і Яраслаў Вайцяхоўскі.

У закапанскім стылі выраблялася таксама мэбля, гаспадарчыя прылады, адзеньне, вырабы з парцаляну, музычныя інструмэнты і сувэніры. Элемэнты культуры гуралаў пранікалі таксама ў творчасьць кампазытараў і пісьменьнікаў. У шырэйшым панятку закапанскі стыль ахоплівае ўсе праявы пранікненьня народнай культуры Падгальля ў агульнанацыянальную культуру.

Галоўнымі асаблівасьцямі стылю зьяўляюцца падмуркі з колатага каменю, высокі гонтавы дах, вялікая колькасьць дэкаратыўных элемэнтаў.

== Прыклады будынкаў ==

== На Беларусі ==
За [[Другая Рэч Паспалітая|польскім часам]] закапанскі стыль стаў распаўсюджвацца і ў Заходняй Беларусі, дзе яго прапагандавалі {{Не перакладзена|Юліюш Клос||pl|Juliusz Kłos}} і [[Лявон Вітан-Дубейкаўскі]]&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Кастусь Шыталь.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 23 чэрвеня 2010|url = http://westki.info/artykuly/9914/tavarystva-achovy-pomnikau-pravialo-vandrouku-pa-braslauschynie|загаловак = Таварыства аховы помнікаў правяло вандроўку па Браслаўшчыне|фармат = |назва праекту = |выдавец = Westki.info|дата = 4 сакавіка 2013|мова = |камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

Захаваліся дзясяткі прыкладаў будынкаў у гэтым стылі, большасьць зь якіх у аварыйным стане. Некаторыя ўнесеныя ў [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар = Яна Шыдлоўская.|загаловак = «Закапанскі» стыль на Беларусі|арыгінал = |спасылка = http://www.tio.by/newspaper/2273|аўтар выданьня = |выданьне = |тып = |месца = |выдавецтва = |год = 22 ліпеня 2010|выпуск = |том = |нумар = 28 (762)|старонкі = |isbn = }}&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Драўляная архітэктура]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Артыкул
| аўтар          = Мечыслаў Ян Супрон.
| загаловак      = Уплыў закапанскага стылю на будаўніцтва касьцёлаў у Заходняй Беларусі
| арыгінал       = 
| спасылка       = http://www.arche.by/by/page/science/14923
| мова           = 
| адказны        = 
| аўтар выданьня = 
| выданьне       = [[Arche Пачатак]]
| тып            = 
| месца          = 
| выдавецтва     = 
| год            = 4 траўня 2013
| выпуск         = 
| том            = 
| нумар          = 
| старонкі       = 
| isbn           = 
| issn           = 
}}
* [http://pawet.net/library/history/city_district/rart/gz/%D0%90%D1%80%D1%85%D1%96%D1%82%D1%8D%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%9B%D1%96%D0%B4%D1%87%D1%8B%D0%BD%D0%B5.html Лаўрэш Леанід. Архітэктура нацыянальнага рамантызму на Лідчыне // Наша слова № 37 (1032) 14 верасня 2011 г; №38 (1033) 21 верасня 2011 г. ]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20130227081748/http://www.mount.cad.pl/a/podhale/zakop/st-zak/styl_zakop.htm Styl zakopiański]
* [https://web.archive.org/web/20090416153139/http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/in_mu_zakopane_styl Музэй закапанскага стылю]

[[Катэгорыя:Закапанскі стыль| ]]</text>
      <sha1>fmr7stdbi1v2ko7jr3fp6ac6k0y0v7d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Афан Лідо Порт-Толбат</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138999</id>
    <revision>
      <id>2331612</id>
      <parentid>2237962</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:14:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1329" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Афан Лідо
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Afan Lido Football Club
|Заснаваны        = 1967
|Горад            = [[Порт-Толбат]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Марстон]], [[Абэравон]]
|Умяшчальнасьць   = 525
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўднёвая ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўднёвая ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 10 месца
|Сайт             = http://www.afanlidofc.com/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Афан Лідо'''» ({{мова-en|Afan Lido}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Порт-Толбат]]у. Заснаваны ў 1967 годзе. Трохразовы ўладальнік [[Кубак лігі Ўэйлзу па футболе|Кубка лігі Ўэйлзу]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20090821104714/http://www.afanlidofc.com/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Порт-Толбат]]</text>
      <sha1>cto9u0m5bwd6p1qhyf51gdlan0xi8kb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эйрбас ЮК Бротан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142391</id>
    <revision>
      <id>2331611</id>
      <parentid>2237973</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:13:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1327" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Эйрбас ЮК
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Airbus UK Broughton Football Club
|Заснаваны        = 1946
|Горад            = [[Бротан]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Эйрфілд]]
|Умяшчальнасьць   = 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Паўночная ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўночная ліга]], 1 месца (падвышэньне)
|Сайт             = http://www.airbusfc.com/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Эйрбас ЮК'''» ({{мова-cy|Airbus UK}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Бротан]]у. Заснаваны ў 1946 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.airbusfc.com/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Бротан]]</text>
      <sha1>4mhzk5m9z0b4c0zyazjpwrie6ux33an</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларускі нацыянальны строй</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142858</id>
    <revision>
      <id>2331582</id>
      <parentid>2270500</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:32:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Lićviny. Ліцьвіны (1900-14).jpg]] → [[File:Lićviny. Ліцьвіны (1903) (2).jpg]] name unification by uploader</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32498" xml:space="preserve">[[Файл:1961 CPA 2524.jpg|міні|250пкс|Беларускія нацыянальныя ўборы, [[паштовая марка]] (1961)]]
'''Белару́скі нацыяна́льны строй''' — комплекс адзеньня, абутку і аксэсуараў, які склаўся на працягу стагодзьдзяў і выкарыстоўваўся [[Беларусы|беларусамі]] ў штодзённым і сьвяточным ўжытку.

Беларускі строй, маючы агульныя карані з украінскім і расейскім нацыянальнымі строямі, хоць і фармаваўся на аснове ўзаемаўплыву летувіскай, польскай, расейскай і ўкраінскай традыцыяў, тым ня менш, адрозьніваецца самабытнасьцю і зьяўляецца самастойнай зьявай&lt;ref name=&quot;Ром&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20121027233754/http://slonko.com.pl/bielaruskija-narodnyja-stroi.html Беларускія народныя строі]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;НК&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20101130162620/http://nacional-kostyum.com/ Нацыянальныя касьцюмы]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Акрамя гэтага, ён убіраў у сябе тэндэнцыі інтэрнацыянальнага гарадзкога строю і такім чынам ўпісваўся ў агульнаэўрапейскі кантэкст&lt;ref name=&quot;Ром&quot;/&gt;.

Пры вырабе строю выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладной творчасьці, як ткацтва, пляценьне, ювелірнае мастацтва, апрацоўка скуры й іншыя&lt;ref name=&quot;Башк&quot;&gt;[http://lib.a-grande.ru/kostum.php#n8 Беларускі нацыянальны касьцюм]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя строю ==
[[Файл:Costumes of the West Polesie.jpg|міні|250пкс|Строі Заходняга Палесься. Паштовая марка Беларусі]]
[[Файл:Costumes of Mogilev region.jpg|міні|зьлева|250пкс|Строі Магілёўшчыны. Паштовая марка Беларусі]]
Вытокі беларускага адзеньня знаходзяцца ў культуры Кіеўскай Русі. Умерана кантынэнтальны клімат, працяглая зіма і негарачае лета вымагалі закрытага, цёплага адзеньня&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;&gt;Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя / Рэд.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989.&lt;/ref&gt;. Фармаваньне ўласна беларускага традыцыйнага строю і яго асаблівасьцяў пачалося ў часы [[Сярэднявечча]]. Да канца XIX — пачатку XX стагодзьдзяў яго аблічча выстаялася, склаліся ярка-выяўленыя этнічныя асаблівасьці&lt;ref name=&quot;Арт&quot;&gt;[http://art-by2.narod.ru/index.files/kostum.htm Народны традыцыйны касьцюм]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Адна з найважнейшых характарыстык беларускага строю — незвычайная ўстойлівасьць традыцыі. Убіраючы ў сябе разнастайныя павевы на працягу стагодзьдзяў, беларускі строй доўгі час захоўваў нязьменным крой некаторых прадметаў адзеньня, яго форму, асобныя атрыбуты строю ўзыходзяць яшчэ да паганскай даўніны, у ім захаваліся архаічныя рысы, напрыклад, старадаўні арнамэнт і паласаты дэкор. Тэхналёгіі вырабу тканін таксама захаваліся з старажытных часоў&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;. Нягледзячы на ўстойлівасьць традыцыйнага аблічча, гарнітур рознаварыянтны ў вобразнай і кампазыцыйнай праявах&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;.

&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Lićviny. Ліцьвіны (1903) (2).jpg|«[[Ліцьвіны]]»
Беларусы Минскай губерни. 1877 год.jpg|«Беларусы Менскай губэрні»
Белоруссы (Могилевской губернии).jpg|«Беларусы Магілёўскай губэрні»
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Biełarusy, Miensk. Беларусы, Менск (1882).jpg|«Тыпы беларусаў Менскай губэрні»
Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882).jpg|«Тыпы беларусаў Магілёўскай губэрні»
Biełarusy. Беларусы (1882).jpg|«Сцэны з жыцьця беларусаў»
&lt;/gallery&gt;

== Лакальныя разнавіднасьці ==
{{Асноўны артыкул|Беларускія народныя строі}}

&lt;gallery perrow=&quot;6&quot;&gt;
Bychaŭski Stroj stamp.jpg
Davyd-Horodotsko-Turavsky Stroj stamp.jpg
Drisnenski Stroj stamp.jpg
Kobrynski Stroj stamp.jpg
Kopylcko-Kletsky Stroj stamp.jpg
Motalski Stroj stamp.jpg
Navahrudski Stroj stamp.jpg
Pinski Stroj stamp.jpg
Pukhvichy Stroj stamp.jpg
Słucki Stroj stamp.jpg
Volkovysk-Kamenets Stroj stamp.jpg 
&lt;/gallery&gt;

На тэрыторыі Беларусі дасьледчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасьцяў народнага строю, досыць строга прывязаных да пэўнай мясцовасьці.

== Мужчынскі строй ==
[[Файл:Kobryn Local People ca1916 Tomek.jpg|міні|250пкс|Жыхары [[Кобрынь|Кобрыню]] каля 1916]]
[[Файл:Dariusz Biegacz in typical Belarussian shirt (Białowieża, 2007).jpg|міні|зьлева|150пкс|Беларуская кашуля ([[вышыванка]])]]

=== Штодзённае адзеньне ===
Мужчынскі строй звычайна складаўся з кашулі, вышытай па варотах і нізе, штаноў, камізэлькі, [[Нагавіцы|нагавіц]] (пояснае адзеньне)&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;. Кашуля насілася навыпуск, падпярэзвалася каляровым поясам.&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt; [[Кішэня|Кішэні]] адсутнічалі, іх замяняла скураная сумачка, якую насілі праз плячо або падвешвалі да скуранога пояса&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name =&quot;Трад&quot;/&gt;. Мужчынскі строй меў сьціплае аздабленьне, у ім пераважаў белы колер, а дэкор прыпадаў на каўнер, каўнерцы, пазуху і ніз кашулі і на разнаколерны пояс з кутасамі&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

=== Верхняе адзеньне ===
У якасьці верхняга адзеньня выкарыстоўваліся кажухі з аўчыны, якія ў заможных людзей зьверху абшывалі каштоўнай тканінай і ўпрыгожваліся вышыўкай і аплікацыямі. Вельмі багатыя людзі насілі футры зь меха. Таксама існавала верхняе адзеньне з сукна, якое называлася па-рознаму: «япанча», «кірэя», «бурка», «чуя»&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

=== Галаўныя ўборы ===
Існавала вялікая разнастайнасьць мужчынскіх галаўных убораў, якія выраблялі з [[футра]], [[Сукно|сукна]] ці [[Лямец|лямцу]]&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;: [[Магерка|магеркі]] з качанай воўны, [[брыль|брылі]] з саломы, узімку — футравая шапка (аблавуха) &lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt; Галаўныя ўборы таксама рабілі з хатняй аўчыны карычневага, чорнага або шэрага колеру&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

=== Абутак ===
Мужчыны насілі лапці ў якасьці штодзённага абутку, скураныя пасталы, па сьвятах апраналі боты. Найбяднейшыя пласты сялянства часам насілі лапці круглы год, уцяпліўшы іх шляхам падкладываньня саломы ўнутр, і абматваючы ногі палатнянымі анучамі.

Пасталы вырабляліся з кавалка скуры, бакі якога адхонна выгіналіся і сьцягваліся ўверсе лыкам, аборкай або раменьчыкам&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Вельмі рэдка на паўночным захадзе Беларусі сяляне насілі драўняны абутак&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Жаночы строй ==
[[Файл:State museum of folk architecture and life  Interior.JPG|міні|250пкс|Манекен жанчыны ў паўсядзённым строі ў інтэр’еры хаты ў [[Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту|Беларускім дзяржаўным музэі народнай архітэктуры і побыту]]]]
[[Файл:Белорусский национальный костюм.png|250пкс|міні|Сцэнічны жаночы беларускі народны строй на маленькай дзяўчынцы]]

=== Штодзённае адзеньне ===
[[Файл:Безрукаўка жаночая Кабат.jpg|250пкс|зьлева|міні|Жаночая безрукаўка, зробленая ў в. [[Аздамічы]]. [[Берасьцейскі абласны краязнаўчы музэй]]]]

Жаночы строй больш разнастайны, з выяўленай нацыянальнай спэцыфікай. Вылучаюцца чатыры комплексы: са [[спадніца]]й і [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]]; са спадніцай, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]] і [[камізэлька]]й ([[гарсэт]]ам); са спадніцай, да якой прышыты ліф-гарсэт; з [[андарак]]ам, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]], камізэлькай (гарсетам). Два першыя вядомыя па ўсёй тэрыторыі Беларусі, два апошнія ва ўсходніх і паўночна-ўсходніх раёнах. Маецца тры тыпы [[Кашуля|кашуль]]: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай (гесткай)&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;; вялікая ўвага надавалася вышыўцы на рукавах. Пояснае адзеньне — разнастайнага фасону спадніцы, якія адрозьніваліся кроем (андарак, саян, палатнянік, летнік), а таксама [[андарак]]і, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухі]]&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;. Спадніцы — чырвоныя, сіня-зялёныя, у шэра-белую клетку, з падоўжнымі і папярочнымі палосамі. Фартухі ўпрыгожваліся карункамі, складкамі, вышытым узорам&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;; камізэлькі (гарсет) — [[вышыўка]]й, [[Карункі|карункамі]], дэкаратыўнымі нашыўкамі і [[аплікацыя]]мі. Найбольшая ўвага зьвярталася на ўпрыгожаньне рукавоў, што зьвязана з мастацкай тэктонікай і плястыкай строю, а таксама зь верай у магічную сілу чырвонага рамбічнага арнамэнту, які нібыта засьцерагаў рукі ад злых духоў і надаваў ім моц у працы&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

=== Верхняе адзеньне ===
Жаночае верхняе адзеньне часьцей і багацей, чым мужчынскае, ўпрыгожвалася вышыўкай і аплікацыяй, але па выглядзе і крою ня вельмі моцна адрозьнівалася ад мужчынскага.

=== Галаўныя ўборы ===
Жаночыя галаўныя ўборы мелі важнае сацыяльнае і абрадавае значэньне. Па іх выглядзе можна было вызначыць сямейнае становішча, узрост жанчыны, яе матэрыяльнае становішча. Галаўныя ўборы выкарыстоўваліся ў абрадах і рытуалах, напрыклад, на вясельлях дзяўчыне ўрачыста зьмянялі дзявочы ўбор на жаночы.

Карэнныя адрозьненьні існавалі паміж жаночымі і дзявоцкімі галаўнымі ўборамі. Паколькі жанчынам забаранялася знаходзіцца на людзях зь непакрытай галавой, жаночыя галаўныя ўборы паводле будовы больш складаныя і разнастайныя&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;. Дзяўчаты насілі вянкі, вузкія рознакаляровыя стужкі (скідачка, шлячок), а жанчыны хавалі валасы пад каптур, апранаючы зьверху галаўны ўбор рушніковага тыпу, напрыклад, [[намітка|намітку]] або [[Хустка|хустку]], таксама вядомыя рагацістыя — [[галовачка]] ці каптуровыя — [[каптур]], [[чапец]], [[падвічка]] — галаўныя ўборы&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Існавала вялікая колькасьць спосабаў завязваньня намітак. Вясельная намітка часта захоўвалася жанчынай усё жыцьцё і апраналася на яе пры пахаваньні. Заможныя жанчыны выраблялі свае наміткі з дарагога тонкага палатна і ўпрыгожвалі іх карункамі, вышыўкай залатымі і срэбранымі ніткамі, а жанчыны больш беднага становішча выкарыстоўвалі больш танныя тканіны і больш простыя ўпрыгажэньні, пры гэтым разнастайнасьць арнамэнту, як правіла, захоўвалася.

Таксама жанчыны выкарыстоўвалі такія галаўныя ўборы, як хусткі, коптуравыя (чапцовыя) і рагацістыя галаўныя ўборы&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;.

=== Абутак ===
Жанчыны ў сялянскіх сем’ях часьцей за ўсё насілі лапці. У халоднае надвор’е насілі пасталы. Боты і жаночыя чаравікі ў вёсках насіліся толькі па сьвятах ці ў найбольш заможных сем’ях. Такі абутак часьцей выраблялі адмысловыя рамесьнікі на замову&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Дзіцячае адзеньне ==
[[Файл:Isaak Serbov 003.jpg|міні|250пкс|Жанчыны зь дзецьмі на фатаграфіі Ісаака Сербава]]

Летам дзеці насілі доўгую палатняную кашулю, большыя дзеці — з нагавіцамі, меншыя — бязь іх. Абутак часта адсутнічаў&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;&gt;''Ракава, Л. В.'' Традыцыі сямейнага выхаваньня ў беларускай вёсцы / Л. В. Ракава. — Менск: Ураджай, 2000. — 111 с.: іл.&lt;/ref&gt;.

У адзеньні дзяцей да пачатку ХХ ст. існавалі некаторыя адрозьненьні. Перш за ўсе яны былі абумоўлены полаўзроставымі асаблівасьцямі дзяцей, а таксама мясцовымі традыцыямі і сацыяльным статусам бацькоў. У першыя гады жыцьця ў немаўляцьці адрозьненьняў гэтых не існавала&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

Кашуля была першым адзеньнем, што надзявалі яшчэ ў пэрыяд раньняга дзяцінства хлопчыку і дзяўчынцы, якія ўжо добра трымаліся на ножках. Доўгая кашуля з тоўстага хатняга палатна служыла адзіным адзеньнем хлопчыкаў і дзяўчынак да 5, а часта да 6 −8 гадоў і нават болей. Яе падпярэзвалі даматканым поясам&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

У цёплую пару году дзеці хадзілі ў такой кашулі босыя. І адрозьніць хлопчыка ад дзяўчынкі можна было толькі па даўжыні валасоў (у хлопчыка — кароткія, пастрыжаныя паўкругам, у дзяўчынак — доўгія, заплеценыя ў коскі), а таксама па шнурку караляў, якія ўпрыгожвалі шыю дзяўчынак. Улетку сялянскія дзяўчынкі рабілі каралі з чырвоных ягад рабіны, з гарлачыкаў, якія ў час квецені рвалі на рэчцы або сажалцы. Доўгую сьцябліну гарлачыка раздвойвалі на дзьве, надломваючы потым невялічкімі кавалачкамі. Атрымлівалася ўпрыгожаньне накшталт ланцужка з мэдальёнам, якім служыла расьцьвіўшая кветка зь белых ліліяў і жоўтых гарлачыкаў.
Ногі ў халады апраналі ў лапці&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

У 6—8 гадоў хлопчыкам надзявалі [[Нагавіцы|штаны (порткі)]]. Рабіліся яны з даматканай тканіны і фарбаваліся ў хатніх умовах расьліннымі фарбамі. Абновы дзецям шылі толькі да сьвята [[Вялікдзень|Вялікадня]], і гэта ўздымала настрой дзяцей — яны адзін перад адным паказвалі новае адзеньне&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

У халады адзеньнем сялянскіх дзяцей былі кажушкі або сьвіткі з чужога пляча (старэйшых дзяцей або бацькоў), доўгія спадніцы і порткі з даматканага палатна, суконная хустка і лапці з анучкамі, перавязаныя аборамі. Зімой на ногі дзеці надзявалі валенкі або «катанкі»&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

Абавязковай прыналежнасьцю ўбору дзяўчыны былі ўпрыгожаньні — каралі, завушніцы, стракатыя прыгожыя хусткі, абвязаныя вакол шыі са спушчаным канцом&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

Хлопцы паважна хадзілі ў высокіх «чабоцях», у камзолах чорнага ці сіняга колеру са стракатымі шклянымі ці мэталічнымі гузікамі. Паверх камзола — пояс, які некалькі разоў абвіваў талію, зьверху — [[сьвітка]] і белая валяная шапка на галаве. У канцы ХІХ ст. у вясковую моду з гораду прыйшлі фуражкі з казырком, якія сталі прыналежнасьцю ўбору хлопцаў&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

== Аксэсуары ==

=== Паясы ===
{{Асноўны артыкул|Слуцкі пояс}}

Пояс, які выкарыстоўваўся ў мужчынскім строі, вырабляўся з дарагіх шаўковых нітак з ўплеценых залатых і срэбных нітак. Ён нёс ня толькі функцыянальнае значэньне, але і абрадавае, рэлігійнае і сацыяльнае. Яго вырабам займаліся майстры ткацтва, кожны пояс зьяўляўся практычна творам мастацтва і шанаваўся ў многіх краінах&lt;ref name=&quot;НК&quot;/&gt;.

== Упрыгожэньні ==
Для ўпрыгожваньня насіліся завушніцы, каралі (шкляныя, бурштынавыя, каралавыя, у заможных пластоў — часам жамчужныя, рубінавыя). Іншыя ўпрыгожэньні — брошкі, бранзалеты, пярсьцёнкі — таксама насіліся збольшага заможнымі пластамі насельніцтва&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Тканіны і матэрыялы ==
У беларускім нацыянальным строі выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія [[Беларускае народнае ткацтва|вырабляліся]] ў хатніх умовах, у асноўным гэта былі лён і воўна, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў каноплі&lt;ref name=&quot;НК&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Трад&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20111118012610/http://www.ytec.ru/Gorodok/Gorodok_etnograph_2.html Традыцыйнае адзеньне]&lt;/ref&gt;. Для афарбоўкі пражы выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісьця дрэў, балотнай руды&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Для вырабу верхняй вопраткі ўжываліся сукно і аўчына&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;.

Чырвоныя ніткі для вышыўкі купляліся, але пасьля ўжо ў хатніх умовах дафарбоўваліся ў карычневы і бардовы колеры&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;.

== Афармленьне ==
[[Файл:Malorytskiy stroy Stamp 2011.jpg|міні|150пкс|зьлева|Маларыцкі строй]]
[[Файл:Kalinkovichskiy stroy Stamp 2011.jpg|міні|150пкс|Калінкавіцкі строй]]
Часьцей за ўсё адзеньне было белага колеру, у якасьці ўпрыгожваньня яно афармлялася вышытым чырвоным арнамэнтальным узорам&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;, які аб’ядноўваў ўвесь камплект ў адзіную кампазыцыю. У арнамэнце выкарыстоўваліся геамэтрычныя ўзоры, пазьней сталі прымяняцца таксама расьлінныя ўзоры і іх спалучэньне з геамэтрычнымі&lt;ref name=&quot;НК&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;. У абавязковым парадку афармляліся арнамэнтам рукавы, каўнер, фартух і галаўныя ўборы. Таксама для афармленьня магло выкарыстоўвацца ткацтва ніткамі розных колераў&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Пры вырабе строю выкарыстоўваліся вышыўка, бранае, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, пераборнае і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;, існаваў таксама спэцыфічны промысел упрыгожаньня тканін — [[набіванка]]&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Для вырабу пояснага адзеньня шырока ўжываліся паліхромныя суконныя тканіны&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;.

На фартухі прышывалі пакупныя або самаробнае карункі&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Са зьяўленьнем анілінавых фарбавальнікаў і крамных нітак спэктар колераў дапоўніўся аранжавым, фіялетавым, блакітным, малінавым, ярка-зялёным, аднак сфэра іх выкарыстаньня была абмежаванай&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

== Асаблівасьці крою ==
[[Файл:Old woman in belarussian national costume.jpg|міні|зьлева|250пкс|Бабуля ў нацыянальным строі]]
[[Файл:Old man in belarussian national costume.jpg|міні|250пкс|Дзядуля ў нацыянальным строі]]
У беларускім строі выкарыстоўваліся тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;. Кашулі ўсіх тыпаў мелі прамы разрэз (пазуху) па цэнтры, даўжыня якога дасягала 35-40 см&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

У даўніну часьцей за ўсё кашулі шылі бяз швоў на плячах, проста перагінаючы тканіну, але ў XIX стагодзьдзі такі крой лічыўся састарэлым і выкарыстоўваўся толькі ў абрадавай вопратцы. Крой стаў полікавым, пры якім пярэдняе і задняе палотнішчы злучаліся з дапамогай прастакутных уставак з таго ж самага матэрыялу — полікаў&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Каўнер прысутнічаў толькі ў сьвяточнай вопратцы сялянаў, яго вышыня была каля 2-3 см. Сярод дробнай шляхты быў распаўсюджаны адкладны каўнер. Стаялы каўнер зашпіляўся на пару гузікаў узбоч або сьпераду, адкладны — на запанкі (шпонку) або сьцягваўся стужкай або палоскай каляровай тканіны&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Пры раскроі спадніцы з палатна рабілі два палатны, а пры шыцьці спадніцы з сукна выкарыстоўвалі ад трох да шасьці падоўжных полак, якія сшываць разам і зьбіраліся ў зморшчыны каля пояса&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларускі народны касцюм / Л. І. Маленка; [маст. Э. Э. Жакевіч]. — Мн.: Ураджай, 2001.
* Бялявіна В. М., Ракава Л. В. Жаночы касцюм на Беларусі — Мн.: Беларусь, 2007.
* Бялявіна В. М., Ракава Л. В. Мужчынскі касцюм на Беларусі. — Мн.: Беларусь, 2007.
* Кацар М. С. Беларускі арнамент: Ткацтва. Вышыўка. — Мн., 1996.
* Маленко Л. И. Белорусский костюм XIX—XX вв. — Мн.: Белорусская наука, 2005.
* Маслова Г. С. Народная одежда русских, украинцев, белорусов в XIX нач. XX вв. // Восточно-славянский этнографический сборник. — М., 1956.
* Раманюк М. Ф. Нагавіцы // Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэдкалегія: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989. — 575 с.: іл. {{ISBN|5-85700-014-9}}.
* Романюк М. Ф. Белорусская народная одежда. — Мн., 1981—473 с.: илл.
* Фадзеева В. Беларуская народная вышыўка. — Мн., 1991.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.perunica.ru/stfoto/3846-foto-iz-knigi-belorusskaya-narodnaya-odezhda.html Фото из книги «Белорусская народная одежда»]
* [https://web.archive.org/web/20121027233754/http://slonko.com.pl/bielaruskija-narodnyja-stroi.html Беларускія народныя строі]
* [https://web.archive.org/web/20120110225905/http://jivebelarus.net/our-heritage/Byelorussian-national-dress.html?page=3 Беларускае народнае адзеньне]
* [https://web.archive.org/web/20100125150407/http://nnm.ru/blogs/jumalanpojka793/tradicionnye_narodnye_kostyumy_belorusov/ Традыцыйныя народныя касьцюмы беларусаў. Выявы]
* [http://euroradio.fm/report/u-gomeli-adkrylasya-vystava-awtentychnykh-natsyyanalnykh-stroyaw-51868 У Гомелі адкрылася выстава аўтэнтычных нацыянальных строяў (фота)]
* [https://web.archive.org/web/20140720194232/http://jivebelarus.net/culture/gothic-suit-in-vkl.html Гатычны касьцюм Вялікага Княства Літоўскага канца ХІІІ — пачатку ХVI ст.]
* [http://www.ethnomuseum.ru/gallery1847/1412/4442_2311.htm Касьцюм жаночы сьвяточны. Беларусы. Менская губэрня. Канец XIX стагодзьдзя Набыты ў экспэдыцыі карэспандэнтам музэю В. К. Костка ў 1905 годзе]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.ethnomuseum.ru/gallery1847/1412/225_2311.htm Касьцюм хлопчыка. Беларусы. Магілёўская губ., Чавускі павет. Канец XIX ст. Фонды РЭМ]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://pics.livejournal.com/ocherkistka/pic/00055ew4/s640x480 Магілёўскія народныя строі]
* [https://web.archive.org/web/20121130003539/http://spadczyna.com/art/b_d_clothes_1.htm Адзеньне Заходняга Палесься]
* [https://web.archive.org/web/20111224030509/http://news.tut.by/culture/253865.html Женские костюмы восточных районов Могилевщины представлены в Музее этнографии] {{ref-ru}}

{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларускае нацыянальнае адзеньне| ]]</text>
      <sha1>q1shtgxi8uemegstldwkb7oyghwd44c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331584</id>
      <parentid>2331582</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:34:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>п</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32494" xml:space="preserve">[[Файл:1961 CPA 2524.jpg|міні|250пкс|Беларускія нацыянальныя ўборы, [[паштовая марка]] (1961)]]
'''Белару́скі нацыяна́льны строй''' — комплекс адзеньня, абутку і аксэсуараў, які склаўся на працягу стагодзьдзяў і выкарыстоўваўся [[Беларусы|беларусамі]] ў штодзённым і сьвяточным ўжытку.

Беларускі строй, маючы агульныя карані з украінскім і расейскім нацыянальнымі строямі, хоць і фармаваўся на аснове ўзаемаўплыву летувіскай, польскай, расейскай і ўкраінскай традыцыяў, тым ня менш, адрозьніваецца самабытнасьцю і зьяўляецца самастойнай зьявай&lt;ref name=&quot;Ром&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20121027233754/http://slonko.com.pl/bielaruskija-narodnyja-stroi.html Беларускія народныя строі]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;НК&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20101130162620/http://nacional-kostyum.com/ Нацыянальныя касьцюмы]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Акрамя гэтага, ён убіраў у сябе тэндэнцыі інтэрнацыянальнага гарадзкога строю і такім чынам ўпісваўся ў агульнаэўрапейскі кантэкст&lt;ref name=&quot;Ром&quot;/&gt;.

Пры вырабе строю выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладной творчасьці, як ткацтва, пляценьне, ювелірнае мастацтва, апрацоўка скуры й іншыя&lt;ref name=&quot;Башк&quot;&gt;[http://lib.a-grande.ru/kostum.php#n8 Беларускі нацыянальны касьцюм]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя строю ==
[[Файл:Costumes of the West Polesie.jpg|міні|250пкс|Строі Заходняга Палесься. Паштовая марка Беларусі]]
[[Файл:Costumes of Mogilev region.jpg|міні|зьлева|250пкс|Строі Магілёўшчыны. Паштовая марка Беларусі]]
Вытокі беларускага адзеньня знаходзяцца ў культуры Кіеўскай Русі. Умерана кантынэнтальны клімат, працяглая зіма і негарачае лета вымагалі закрытага, цёплага адзеньня&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;&gt;Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя / Рэд.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989.&lt;/ref&gt;. Фармаваньне ўласна беларускага традыцыйнага строю і яго асаблівасьцяў пачалося ў часы [[Сярэднявечча]]. Да канца XIX — пачатку XX стагодзьдзяў яго аблічча выстаялася, склаліся ярка-выяўленыя этнічныя асаблівасьці&lt;ref name=&quot;Арт&quot;&gt;[http://art-by2.narod.ru/index.files/kostum.htm Народны традыцыйны касьцюм]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Адна з найважнейшых характарыстык беларускага строю — незвычайная ўстойлівасьць традыцыі. Убіраючы ў сябе разнастайныя павевы на працягу стагодзьдзяў, беларускі строй доўгі час захоўваў нязьменным крой некаторых прадметаў адзеньня, яго форму, асобныя атрыбуты строю ўзыходзяць яшчэ да паганскай даўніны, у ім захаваліся архаічныя рысы, напрыклад, старадаўні арнамэнт і паласаты дэкор. Тэхналёгіі вырабу тканін таксама захаваліся з старажытных часоў&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;. Нягледзячы на ўстойлівасьць традыцыйнага аблічча, гарнітур рознаварыянтны ў вобразнай і кампазыцыйнай праявах&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;.

&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|«[[Ліцьвіны]]»
Беларусы Минскай губерни. 1877 год.jpg|«Беларусы Менскай губэрні»
Белоруссы (Могилевской губернии).jpg|«Беларусы Магілёўскай губэрні»
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Biełarusy, Miensk. Беларусы, Менск (1882).jpg|«Тыпы беларусаў Менскай губэрні»
Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882).jpg|«Тыпы беларусаў Магілёўскай губэрні»
Biełarusy. Беларусы (1882).jpg|«Сцэны з жыцьця беларусаў»
&lt;/gallery&gt;

== Лакальныя разнавіднасьці ==
{{Асноўны артыкул|Беларускія народныя строі}}

&lt;gallery perrow=&quot;6&quot;&gt;
Bychaŭski Stroj stamp.jpg
Davyd-Horodotsko-Turavsky Stroj stamp.jpg
Drisnenski Stroj stamp.jpg
Kobrynski Stroj stamp.jpg
Kopylcko-Kletsky Stroj stamp.jpg
Motalski Stroj stamp.jpg
Navahrudski Stroj stamp.jpg
Pinski Stroj stamp.jpg
Pukhvichy Stroj stamp.jpg
Słucki Stroj stamp.jpg
Volkovysk-Kamenets Stroj stamp.jpg 
&lt;/gallery&gt;

На тэрыторыі Беларусі дасьледчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасьцяў народнага строю, досыць строга прывязаных да пэўнай мясцовасьці.

== Мужчынскі строй ==
[[Файл:Kobryn Local People ca1916 Tomek.jpg|міні|250пкс|Жыхары [[Кобрынь|Кобрыню]] каля 1916]]
[[Файл:Dariusz Biegacz in typical Belarussian shirt (Białowieża, 2007).jpg|міні|зьлева|150пкс|Беларуская кашуля ([[вышыванка]])]]

=== Штодзённае адзеньне ===
Мужчынскі строй звычайна складаўся з кашулі, вышытай па варотах і нізе, штаноў, камізэлькі, [[Нагавіцы|нагавіц]] (пояснае адзеньне)&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;. Кашуля насілася навыпуск, падпярэзвалася каляровым поясам.&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt; [[Кішэня|Кішэні]] адсутнічалі, іх замяняла скураная сумачка, якую насілі праз плячо або падвешвалі да скуранога пояса&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name =&quot;Трад&quot;/&gt;. Мужчынскі строй меў сьціплае аздабленьне, у ім пераважаў белы колер, а дэкор прыпадаў на каўнер, каўнерцы, пазуху і ніз кашулі і на разнаколерны пояс з кутасамі&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

=== Верхняе адзеньне ===
У якасьці верхняга адзеньня выкарыстоўваліся кажухі з аўчыны, якія ў заможных людзей зьверху абшывалі каштоўнай тканінай і ўпрыгожваліся вышыўкай і аплікацыямі. Вельмі багатыя людзі насілі футры зь меха. Таксама існавала верхняе адзеньне з сукна, якое называлася па-рознаму: «япанча», «кірэя», «бурка», «чуя»&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

=== Галаўныя ўборы ===
Існавала вялікая разнастайнасьць мужчынскіх галаўных убораў, якія выраблялі з [[футра]], [[Сукно|сукна]] ці [[Лямец|лямцу]]&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;: [[Магерка|магеркі]] з качанай воўны, [[брыль|брылі]] з саломы, узімку — футравая шапка (аблавуха) &lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt; Галаўныя ўборы таксама рабілі з хатняй аўчыны карычневага, чорнага або шэрага колеру&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

=== Абутак ===
Мужчыны насілі лапці ў якасьці штодзённага абутку, скураныя пасталы, па сьвятах апраналі боты. Найбяднейшыя пласты сялянства часам насілі лапці круглы год, уцяпліўшы іх шляхам падкладываньня саломы ўнутр, і абматваючы ногі палатнянымі анучамі.

Пасталы вырабляліся з кавалка скуры, бакі якога адхонна выгіналіся і сьцягваліся ўверсе лыкам, аборкай або раменьчыкам&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Вельмі рэдка на паўночным захадзе Беларусі сяляне насілі драўняны абутак&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Жаночы строй ==
[[Файл:State museum of folk architecture and life  Interior.JPG|міні|250пкс|Манекен жанчыны ў паўсядзённым строі ў інтэр’еры хаты ў [[Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту|Беларускім дзяржаўным музэі народнай архітэктуры і побыту]]]]
[[Файл:Белорусский национальный костюм.png|250пкс|міні|Сцэнічны жаночы беларускі народны строй на маленькай дзяўчынцы]]

=== Штодзённае адзеньне ===
[[Файл:Безрукаўка жаночая Кабат.jpg|250пкс|зьлева|міні|Жаночая безрукаўка, зробленая ў в. [[Аздамічы]]. [[Берасьцейскі абласны краязнаўчы музэй]]]]

Жаночы строй больш разнастайны, з выяўленай нацыянальнай спэцыфікай. Вылучаюцца чатыры комплексы: са [[спадніца]]й і [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]]; са спадніцай, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]] і [[камізэлька]]й ([[гарсэт]]ам); са спадніцай, да якой прышыты ліф-гарсэт; з [[андарак]]ам, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]], камізэлькай (гарсетам). Два першыя вядомыя па ўсёй тэрыторыі Беларусі, два апошнія ва ўсходніх і паўночна-ўсходніх раёнах. Маецца тры тыпы [[Кашуля|кашуль]]: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай (гесткай)&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;; вялікая ўвага надавалася вышыўцы на рукавах. Пояснае адзеньне — разнастайнага фасону спадніцы, якія адрозьніваліся кроем (андарак, саян, палатнянік, летнік), а таксама [[андарак]]і, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухі]]&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;. Спадніцы — чырвоныя, сіня-зялёныя, у шэра-белую клетку, з падоўжнымі і папярочнымі палосамі. Фартухі ўпрыгожваліся карункамі, складкамі, вышытым узорам&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;; камізэлькі (гарсет) — [[вышыўка]]й, [[Карункі|карункамі]], дэкаратыўнымі нашыўкамі і [[аплікацыя]]мі. Найбольшая ўвага зьвярталася на ўпрыгожаньне рукавоў, што зьвязана з мастацкай тэктонікай і плястыкай строю, а таксама зь верай у магічную сілу чырвонага рамбічнага арнамэнту, які нібыта засьцерагаў рукі ад злых духоў і надаваў ім моц у працы&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

=== Верхняе адзеньне ===
Жаночае верхняе адзеньне часьцей і багацей, чым мужчынскае, ўпрыгожвалася вышыўкай і аплікацыяй, але па выглядзе і крою ня вельмі моцна адрозьнівалася ад мужчынскага.

=== Галаўныя ўборы ===
Жаночыя галаўныя ўборы мелі важнае сацыяльнае і абрадавае значэньне. Па іх выглядзе можна было вызначыць сямейнае становішча, узрост жанчыны, яе матэрыяльнае становішча. Галаўныя ўборы выкарыстоўваліся ў абрадах і рытуалах, напрыклад, на вясельлях дзяўчыне ўрачыста зьмянялі дзявочы ўбор на жаночы.

Карэнныя адрозьненьні існавалі паміж жаночымі і дзявоцкімі галаўнымі ўборамі. Паколькі жанчынам забаранялася знаходзіцца на людзях зь непакрытай галавой, жаночыя галаўныя ўборы паводле будовы больш складаныя і разнастайныя&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;. Дзяўчаты насілі вянкі, вузкія рознакаляровыя стужкі (скідачка, шлячок), а жанчыны хавалі валасы пад каптур, апранаючы зьверху галаўны ўбор рушніковага тыпу, напрыклад, [[намітка|намітку]] або [[Хустка|хустку]], таксама вядомыя рагацістыя — [[галовачка]] ці каптуровыя — [[каптур]], [[чапец]], [[падвічка]] — галаўныя ўборы&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Існавала вялікая колькасьць спосабаў завязваньня намітак. Вясельная намітка часта захоўвалася жанчынай усё жыцьцё і апраналася на яе пры пахаваньні. Заможныя жанчыны выраблялі свае наміткі з дарагога тонкага палатна і ўпрыгожвалі іх карункамі, вышыўкай залатымі і срэбранымі ніткамі, а жанчыны больш беднага становішча выкарыстоўвалі больш танныя тканіны і больш простыя ўпрыгажэньні, пры гэтым разнастайнасьць арнамэнту, як правіла, захоўвалася.

Таксама жанчыны выкарыстоўвалі такія галаўныя ўборы, як хусткі, коптуравыя (чапцовыя) і рагацістыя галаўныя ўборы&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;.

=== Абутак ===
Жанчыны ў сялянскіх сем’ях часьцей за ўсё насілі лапці. У халоднае надвор’е насілі пасталы. Боты і жаночыя чаравікі ў вёсках насіліся толькі па сьвятах ці ў найбольш заможных сем’ях. Такі абутак часьцей выраблялі адмысловыя рамесьнікі на замову&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Дзіцячае адзеньне ==
[[Файл:Isaak Serbov 003.jpg|міні|250пкс|Жанчыны зь дзецьмі на фатаграфіі Ісаака Сербава]]

Летам дзеці насілі доўгую палатняную кашулю, большыя дзеці — з нагавіцамі, меншыя — бязь іх. Абутак часта адсутнічаў&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;&gt;''Ракава, Л. В.'' Традыцыі сямейнага выхаваньня ў беларускай вёсцы / Л. В. Ракава. — Менск: Ураджай, 2000. — 111 с.: іл.&lt;/ref&gt;.

У адзеньні дзяцей да пачатку ХХ ст. існавалі некаторыя адрозьненьні. Перш за ўсе яны былі абумоўлены полаўзроставымі асаблівасьцямі дзяцей, а таксама мясцовымі традыцыямі і сацыяльным статусам бацькоў. У першыя гады жыцьця ў немаўляцьці адрозьненьняў гэтых не існавала&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

Кашуля была першым адзеньнем, што надзявалі яшчэ ў пэрыяд раньняга дзяцінства хлопчыку і дзяўчынцы, якія ўжо добра трымаліся на ножках. Доўгая кашуля з тоўстага хатняга палатна служыла адзіным адзеньнем хлопчыкаў і дзяўчынак да 5, а часта да 6 −8 гадоў і нават болей. Яе падпярэзвалі даматканым поясам&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

У цёплую пару году дзеці хадзілі ў такой кашулі босыя. І адрозьніць хлопчыка ад дзяўчынкі можна было толькі па даўжыні валасоў (у хлопчыка — кароткія, пастрыжаныя паўкругам, у дзяўчынак — доўгія, заплеценыя ў коскі), а таксама па шнурку караляў, якія ўпрыгожвалі шыю дзяўчынак. Улетку сялянскія дзяўчынкі рабілі каралі з чырвоных ягад рабіны, з гарлачыкаў, якія ў час квецені рвалі на рэчцы або сажалцы. Доўгую сьцябліну гарлачыка раздвойвалі на дзьве, надломваючы потым невялічкімі кавалачкамі. Атрымлівалася ўпрыгожаньне накшталт ланцужка з мэдальёнам, якім служыла расьцьвіўшая кветка зь белых ліліяў і жоўтых гарлачыкаў.
Ногі ў халады апраналі ў лапці&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

У 6—8 гадоў хлопчыкам надзявалі [[Нагавіцы|штаны (порткі)]]. Рабіліся яны з даматканай тканіны і фарбаваліся ў хатніх умовах расьліннымі фарбамі. Абновы дзецям шылі толькі да сьвята [[Вялікдзень|Вялікадня]], і гэта ўздымала настрой дзяцей — яны адзін перад адным паказвалі новае адзеньне&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

У халады адзеньнем сялянскіх дзяцей былі кажушкі або сьвіткі з чужога пляча (старэйшых дзяцей або бацькоў), доўгія спадніцы і порткі з даматканага палатна, суконная хустка і лапці з анучкамі, перавязаныя аборамі. Зімой на ногі дзеці надзявалі валенкі або «катанкі»&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

Абавязковай прыналежнасьцю ўбору дзяўчыны былі ўпрыгожаньні — каралі, завушніцы, стракатыя прыгожыя хусткі, абвязаныя вакол шыі са спушчаным канцом&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

Хлопцы паважна хадзілі ў высокіх «чабоцях», у камзолах чорнага ці сіняга колеру са стракатымі шклянымі ці мэталічнымі гузікамі. Паверх камзола — пояс, які некалькі разоў абвіваў талію, зьверху — [[сьвітка]] і белая валяная шапка на галаве. У канцы ХІХ ст. у вясковую моду з гораду прыйшлі фуражкі з казырком, якія сталі прыналежнасьцю ўбору хлопцаў&lt;ref name=&quot;ТСВ&quot;/&gt;.

== Аксэсуары ==

=== Паясы ===
{{Асноўны артыкул|Слуцкі пояс}}

Пояс, які выкарыстоўваўся ў мужчынскім строі, вырабляўся з дарагіх шаўковых нітак з ўплеценых залатых і срэбных нітак. Ён нёс ня толькі функцыянальнае значэньне, але і абрадавае, рэлігійнае і сацыяльнае. Яго вырабам займаліся майстры ткацтва, кожны пояс зьяўляўся практычна творам мастацтва і шанаваўся ў многіх краінах&lt;ref name=&quot;НК&quot;/&gt;.

== Упрыгожэньні ==
Для ўпрыгожваньня насіліся завушніцы, каралі (шкляныя, бурштынавыя, каралавыя, у заможных пластоў — часам жамчужныя, рубінавыя). Іншыя ўпрыгожэньні — брошкі, бранзалеты, пярсьцёнкі — таксама насіліся збольшага заможнымі пластамі насельніцтва&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Тканіны і матэрыялы ==
У беларускім нацыянальным строі выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія [[Беларускае народнае ткацтва|вырабляліся]] ў хатніх умовах, у асноўным гэта былі лён і воўна, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў каноплі&lt;ref name=&quot;НК&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Трад&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20111118012610/http://www.ytec.ru/Gorodok/Gorodok_etnograph_2.html Традыцыйнае адзеньне]&lt;/ref&gt;. Для афарбоўкі пражы выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісьця дрэў, балотнай руды&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Для вырабу верхняй вопраткі ўжываліся сукно і аўчына&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;.

Чырвоныя ніткі для вышыўкі купляліся, але пасьля ўжо ў хатніх умовах дафарбоўваліся ў карычневы і бардовы колеры&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;.

== Афармленьне ==
[[Файл:Malorytskiy stroy Stamp 2011.jpg|міні|150пкс|зьлева|Маларыцкі строй]]
[[Файл:Kalinkovichskiy stroy Stamp 2011.jpg|міні|150пкс|Калінкавіцкі строй]]
Часьцей за ўсё адзеньне было белага колеру, у якасьці ўпрыгожваньня яно афармлялася вышытым чырвоным арнамэнтальным узорам&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;, які аб’ядноўваў ўвесь камплект ў адзіную кампазыцыю. У арнамэнце выкарыстоўваліся геамэтрычныя ўзоры, пазьней сталі прымяняцца таксама расьлінныя ўзоры і іх спалучэньне з геамэтрычнымі&lt;ref name=&quot;НК&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;. У абавязковым парадку афармляліся арнамэнтам рукавы, каўнер, фартух і галаўныя ўборы. Таксама для афармленьня магло выкарыстоўвацца ткацтва ніткамі розных колераў&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Пры вырабе строю выкарыстоўваліся вышыўка, бранае, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, пераборнае і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Арт&quot;/&gt;, існаваў таксама спэцыфічны промысел упрыгожаньня тканін — [[набіванка]]&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

Для вырабу пояснага адзеньня шырока ўжываліся паліхромныя суконныя тканіны&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;.

На фартухі прышывалі пакупныя або самаробнае карункі&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Са зьяўленьнем анілінавых фарбавальнікаў і крамных нітак спэктар колераў дапоўніўся аранжавым, фіялетавым, блакітным, малінавым, ярка-зялёным, аднак сфэра іх выкарыстаньня была абмежаванай&lt;ref name=&quot;ЭБ&quot;/&gt;.

== Асаблівасьці крою ==
[[Файл:Old woman in belarussian national costume.jpg|міні|зьлева|250пкс|Бабуля ў нацыянальным строі]]
[[Файл:Old man in belarussian national costume.jpg|міні|250пкс|Дзядуля ў нацыянальным строі]]
У беларускім строі выкарыстоўваліся тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай&lt;ref name=&quot;Башк&quot;/&gt;. Кашулі ўсіх тыпаў мелі прамы разрэз (пазуху) па цэнтры, даўжыня якога дасягала 35-40 см&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

У даўніну часьцей за ўсё кашулі шылі бяз швоў на плячах, проста перагінаючы тканіну, але ў XIX стагодзьдзі такі крой лічыўся састарэлым і выкарыстоўваўся толькі ў абрадавай вопратцы. Крой стаў полікавым, пры якім пярэдняе і задняе палотнішчы злучаліся з дапамогай прастакутных уставак з таго ж самага матэрыялу — полікаў&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Каўнер прысутнічаў толькі ў сьвяточнай вопратцы сялянаў, яго вышыня была каля 2-3 см. Сярод дробнай шляхты быў распаўсюджаны адкладны каўнер. Стаялы каўнер зашпіляўся на пару гузікаў узбоч або сьпераду, адкладны — на запанкі (шпонку) або сьцягваўся стужкай або палоскай каляровай тканіны&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

Пры раскроі спадніцы з палатна рабілі два палатны, а пры шыцьці спадніцы з сукна выкарыстоўвалі ад трох да шасьці падоўжных полак, якія сшываць разам і зьбіраліся ў зморшчыны каля пояса&lt;ref name=&quot;Трад&quot;/&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларускі народны касцюм / Л. І. Маленка; [маст. Э. Э. Жакевіч]. — Мн.: Ураджай, 2001.
* Бялявіна В. М., Ракава Л. В. Жаночы касцюм на Беларусі — Мн.: Беларусь, 2007.
* Бялявіна В. М., Ракава Л. В. Мужчынскі касцюм на Беларусі. — Мн.: Беларусь, 2007.
* Кацар М. С. Беларускі арнамент: Ткацтва. Вышыўка. — Мн., 1996.
* Маленко Л. И. Белорусский костюм XIX—XX вв. — Мн.: Белорусская наука, 2005.
* Маслова Г. С. Народная одежда русских, украинцев, белорусов в XIX нач. XX вв. // Восточно-славянский этнографический сборник. — М., 1956.
* Раманюк М. Ф. Нагавіцы // Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэдкалегія: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989. — 575 с.: іл. {{ISBN|5-85700-014-9}}.
* Романюк М. Ф. Белорусская народная одежда. — Мн., 1981—473 с.: илл.
* Фадзеева В. Беларуская народная вышыўка. — Мн., 1991.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.perunica.ru/stfoto/3846-foto-iz-knigi-belorusskaya-narodnaya-odezhda.html Фото из книги «Белорусская народная одежда»]
* [https://web.archive.org/web/20121027233754/http://slonko.com.pl/bielaruskija-narodnyja-stroi.html Беларускія народныя строі]
* [https://web.archive.org/web/20120110225905/http://jivebelarus.net/our-heritage/Byelorussian-national-dress.html?page=3 Беларускае народнае адзеньне]
* [https://web.archive.org/web/20100125150407/http://nnm.ru/blogs/jumalanpojka793/tradicionnye_narodnye_kostyumy_belorusov/ Традыцыйныя народныя касьцюмы беларусаў. Выявы]
* [http://euroradio.fm/report/u-gomeli-adkrylasya-vystava-awtentychnykh-natsyyanalnykh-stroyaw-51868 У Гомелі адкрылася выстава аўтэнтычных нацыянальных строяў (фота)]
* [https://web.archive.org/web/20140720194232/http://jivebelarus.net/culture/gothic-suit-in-vkl.html Гатычны касьцюм Вялікага Княства Літоўскага канца ХІІІ — пачатку ХVI ст.]
* [http://www.ethnomuseum.ru/gallery1847/1412/4442_2311.htm Касьцюм жаночы сьвяточны. Беларусы. Менская губэрня. Канец XIX стагодзьдзя Набыты ў экспэдыцыі карэспандэнтам музэю В. К. Костка ў 1905 годзе]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.ethnomuseum.ru/gallery1847/1412/225_2311.htm Касьцюм хлопчыка. Беларусы. Магілёўская губ., Чавускі павет. Канец XIX ст. Фонды РЭМ]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://pics.livejournal.com/ocherkistka/pic/00055ew4/s640x480 Магілёўскія народныя строі]
* [https://web.archive.org/web/20121130003539/http://spadczyna.com/art/b_d_clothes_1.htm Адзеньне Заходняга Палесься]
* [https://web.archive.org/web/20111224030509/http://news.tut.by/culture/253865.html Женские костюмы восточных районов Могилевщины представлены в Музее этнографии] {{ref-ru}}

{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларускае нацыянальнае адзеньне| ]]</text>
      <sha1>b45mvq49w4dlrtymdfn58f4cw3dsq4w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>142906</id>
    <revision>
      <id>2331653</id>
      <parentid>2321138</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T09:17:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2149" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе
|назва           = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіянату Нямеччыны па футболе]] ў [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Нямеччына}};
|кляса_карткі    = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Аснабрук (футбольны клюб)|Аснабрук]]
* [[Байройт (футбольны клюб)|Байройт]]
* [[Барусія Дортмунд II]]
* [[Вальдгоф Мангайм|Вальдгоф]]
* [[Вікторыя Кёльн|Вікторыя]]
* [[Вээн Вісбадэн|Вээн]]
* [[Галешэр (футбольны клюб)|Галешэр]]
* [[Дуйсбург (футбольны клюб)|Дуйсбург]]
* [[Дынама Дрэздэн|Дынама]]
* [[Заарбрукен (футбольны клюб)|Заарбрукен]]
* [[Інгальштат-04 (футбольны клюб)|Інгальштат]]
* [[Мэпэн (футбольны клюб)|Мэпэн]]
* [[Мюнхэн-1860 (футбольны клюб)|Мюнхэн-1860]]
* [[Ольдэнбург (футбольны клюб)|Ольдэнбург]]
* [[Рот Вайс Эсэн|Рот Вайс]]
* [[Фрайбург II (футбольны клюб)|Фрайбург II]]
* [[Фэрль (футбольны клюб)|Фэрль]]
* [[Цьвікаў (футбольны клюб)|Цьвікаў]]
* [[Эльфэрсбэрг (футбольны клюб)|Эльфэрсбэрг]]
* [[Эрцгебірге Аўэ]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Нямеччына, 3]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Нямеччына]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pamrsorok08ugcleezgdkon914mu2vf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Порт-Толбат Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>144812</id>
    <revision>
      <id>2331619</id>
      <parentid>2281852</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:20:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1383" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Порт-Толбат Таўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Clwb Pêl Droed Port Talbot
|Заснаваны        = 1901
|Горад            = [[Порт-Толбат]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Вікторыя Роўд]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Эрдал лігі чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Эрдал лігі]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Паўднёвая ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўднёвая ліга]], 16 месца (паніжэньне)
|Сайт             = http://www.porttalbottown.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Порт-Толбат Таўн'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Порт-Толбат]]у. Заснаваны ў 1901 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20120914184320/http://www.porttalbottown.co.uk/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Порт-Толбат]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1901 годзе]]</text>
      <sha1>jnroswgxpas67t2a45c0j8n63ityczp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Прэстатын Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>146733</id>
    <revision>
      <id>2331620</id>
      <parentid>2237970</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:21:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1232" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Прэстатын Таўн
|Лягатып          =
|ПоўнаяНазва      = Prestatyn Town Football Club
|Заснаваны        = 1910
|Горад            = [[Прэстатын]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Бастыён Роўд]]
|Умяшчальнасьць   = 200
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўночная ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўночная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 13 месца
|Сайт             = http://www.ptfconline.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Прэстатын Таўн'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Прэстатын]]у. Заснаваны ў 1910 годзе. Уладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]] (2013).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.ptfconline.co.uk/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Прэстатын]]</text>
      <sha1>bh88caabaomqbylmxyollh3dmn825i5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бала Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>147444</id>
    <revision>
      <id>2331604</id>
      <parentid>2237950</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:05:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1451" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Бала Таўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Clwb Pêl Droed Bala
|Заснаваны        = 1880-я
|Горад            = [[Бала (Гвінэд)|Бала]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Маэс Тэгід||en|Maes Tegid}}
|Умяшчальнасьць   = 504
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 2 месца
|Сайт             = http://www.balatownfc.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Бала Таўн'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бала (Гвінэд)|Бала|en|Bala, Gwynedd}}. Заснаваны ў 1880-я гады. Уладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]] (2017).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.balatownfc.co.uk/ Афіцыйны сайт]{{ref-en}}

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Бала (Гвінэд)]]</text>
      <sha1>sckkuyn9j0t6mwe1co096x0tmpv372j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рыл (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148266</id>
    <revision>
      <id>2331621</id>
      <parentid>2237972</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:22:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1368" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Рыл
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Rhyl Football Club
|Заснаваны        = 1879
|Расфармаваны     = 5 кастрычніка 2021
|Горад            = [[Рыл]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Корбэт Спортс]]
|Умяшчальнасьць   = 1720
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўночная ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўночная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2020—2021 гадоў|2020—2021]]
|Месца            = ня скончаны
|Сайт             = http://www.rhylfc.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Рыл'''» ({{мова-cy|Rhyl}}) — былы ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Рыл]]у. Заснаваны ў 1879 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|чэмпіён Ўэйлзу]], чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.rhylfc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Рыл]]</text>
      <sha1>7sktmuh2n7vcycwrrk23h81xsb4ed5i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Страсбург (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148368</id>
    <revision>
      <id>2331525</id>
      <parentid>2298688</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:24:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/RC_Strasbourg_Alsace?oldid=1102227898</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8074" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Страсбург
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Racing Club de Strasbourg
|Заснаваны        = 1906
|Горад            = [[Страсбург]], [[Францыя]]
|Стадыён          = [[Стад дэ ля Мэно]]
|Умяшчальнасьць   = 29 230
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|СтрасбургЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|ПапярэдніСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|Страсбург}}
|Сайт             = http://www.rcstrasbourgalsace.fr/
|Прыналежнасьць   = Францускія
| pattern_la1 = _strasbourg2122h
| pattern_b1 = _strasbourg2122h
| pattern_ra1 = _strasbourg2122h
| pattern_sh1 = _strasbourg2021h
| pattern_so1 = _3_stripes_white
| leftarm1 = 0000DA
| body1 = 0000DA
| rightarm1 = 0000DA
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = 0000DA
| pattern_la2 = _strasbourg2122a
| pattern_b2 = _strasbourg2122a
| pattern_ra2 = _strasbourg2122a
| pattern_sh2 = _strasbourg2021a
| pattern_so2 = _3_stripes_blue
| leftarm2 = FFFFFF
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = FFFFFF
| shorts2 = 0000DA
| socks2 = FFFFFF
| pattern_la3 = _strasbourg2122t
| pattern_b3 = _strasbourg2122t
| pattern_ra3 = _strasbourg2122t
| pattern_sh3 = _strasbourg2122t
| pattern_so3 = _3_stripes_white
| leftarm3 = EF0000
| body3 = EF0000
| rightarm3 = EF0000
| shorts3 = EF0000
| socks3 = EF0000
}}
«'''Расі́нг Страсбург'''» ({{мова-fr|Racing Club de Strasbourg}}) — францускі футбольны клюб з гораду [[Страсбург]]у, заснаваны ў 1906 годзе. [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]] (1979), трохразовы ўладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубку Францыі]] (1951, 1966, 2001). Прафэсійны статус мае з 1933 году, але ў 2011 годзе прайшоў працэс ліквідацыі, па якой, аднак, клюб вярнуўся да жыцьця пачаўшы свае выступы ў пятым францускім дывізіёне. З 1914 году свае хатнія матчы клюб праводзіць на [[Стад дэ ля Мэно]], які здольны зьмясьціць крыху больш 26 тысяч чалавек. Не зважаючы на тое, што клюб уваходзіць да невялікага ліку францускіх клюбаў, які здабывалі амаль усё нацыянальныя трафэі, а таксама мае багатую гісторыю спаборніцтва на эўрапейскай арэне, «Страсбург» ніколі не лічыўся і ня лічыцца вядучым клюбам краіны. За гады свайго існаваньня «Страсбург» шмат разоў зьмянаў спэцыялістаў на пасадзе галоўнага трэнэра, часта пад ціскам прыхільнікаў дружыны.

Лёс клюбу цесна зьвязаны з гісторыяй [[Эльзас]]у. Як і рэгіён клюб некалькі разоў ўзьмяняў ідэнтычнасьць і нацыянальную прыналежнасьць. Клюб быў заснаваны ў тагачаснай [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]], і ад самага пачатку пазыцыянаваў сябе як эльзаскі народны клюб у процівагу іншым мясцовым клюбам, прадстаўнікі якіх паходзілі з буржуазіі. Калі Эльзас быў вернуты [[Францыя|Францыі]] ў 1919 годзе, клюб зьмяніў свой назоў з «Нойдарф» на цяперашні «Расінг», скапіяваўшы назву ў парулярнага тады парыскага клюба «[[Расінг Парыж|Расінг]]» [[П’ер дэ Кубэртэн|П’ера дэ Кубэртэна]]. Гэта сьведчыла пра жэст [[франкафілія|франкафіліі]]. За часам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] многія футбалісты дружыны былі вымушаныя эвакуявацца з рэгіёну, каб пазьбегнуць нацыфікацыі і ўнікнуць мабілізацыі да складу [[Вэрмахт]]а.

== Дасягненьні ==
* '''[[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]''':
** 1979

* '''Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]''':
** 1951, 1966, 2001

* '''Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка францускае лігі]]''':
** 1951, 1966, 2001

== Склад ==
: ''Актуальны на 10 лютага 2022 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Бр|[[Мац Сэльс]]||1992}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Фрэдэрык Гільбэр]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]]|1994}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Караль Філя]]||1998}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Люка Пэрэн]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Алімпік Марсэль|Марсэль]]|1998}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Кот-д’Івуару}}|ПА|[[Жан-Эд Аолю]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]]|1994}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Ганы}}|Нап|[[Маджыд Варыс]]||1991}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Кевін Гамэйро]]||1987}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Адрыен Тамасон]]||1993}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Дымітры Льенар]]|капітан|1988}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}}|ПА|[[Саньін Прчыч]]||1993}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Кот-д’Івуару}}|Нап|[[Маіс Саі]]||2001}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Японіі}}|Бр|[[Эйдзі Кавасіма]]||1983}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Жан-Рыкнэр Бэльгард]]||1998}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Антані Касі]]||1997}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Абіб Дыяльлё]]||1995}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Жэрзыно Ньямсі]]||1997}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Максім Лё Маршан]]||1989}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Ганы}}|Аб|[[Аляксандар Джыкю]]||1994}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Людавік Ажорк]]||1994}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Ібраіма Сысако]]||1997}}
{{Гулец|29|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Ісмаэль Дукурэ]]||2003}}
{{Гулец|37|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Аймэрык Амэд]]||2003}}
{{Гулец|38|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Абіб Дыяра]]||2004}}
{{Гулец|—|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Нардэн Кандыль]]||2001}}
{{Канец складу}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.rcstrasbourgalsace.fr/ Афіцыйны сайт]

{{Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе}}

[[Катэгорыя:Страсбург]]</text>
      <sha1>q9knbvs78g5xfq0bifvfoxu4o6mdfeg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331529</id>
      <parentid>2331525</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:53:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Выявы|выява]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8103" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Страсбург
|Лягатып          = Racing Club de Strasbourg.svg
|ПоўнаяНазва      = Racing Club de Strasbourg
|Заснаваны        = 1906
|Горад            = [[Страсбург]], [[Францыя]]
|Стадыён          = [[Стад дэ ля Мэно]]
|Умяшчальнасьць   = 29 230
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|СтрасбургЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|ПапярэдніСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|Страсбург}}
|Сайт             = http://www.rcstrasbourgalsace.fr/
|Прыналежнасьць   = Францускія
| pattern_la1 = _strasbourg2122h
| pattern_b1 = _strasbourg2122h
| pattern_ra1 = _strasbourg2122h
| pattern_sh1 = _strasbourg2021h
| pattern_so1 = _3_stripes_white
| leftarm1 = 0000DA
| body1 = 0000DA
| rightarm1 = 0000DA
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = 0000DA
| pattern_la2 = _strasbourg2122a
| pattern_b2 = _strasbourg2122a
| pattern_ra2 = _strasbourg2122a
| pattern_sh2 = _strasbourg2021a
| pattern_so2 = _3_stripes_blue
| leftarm2 = FFFFFF
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = FFFFFF
| shorts2 = 0000DA
| socks2 = FFFFFF
| pattern_la3 = _strasbourg2122t
| pattern_b3 = _strasbourg2122t
| pattern_ra3 = _strasbourg2122t
| pattern_sh3 = _strasbourg2122t
| pattern_so3 = _3_stripes_white
| leftarm3 = EF0000
| body3 = EF0000
| rightarm3 = EF0000
| shorts3 = EF0000
| socks3 = EF0000
}}
«'''Расі́нг Страсбург'''» ({{мова-fr|Racing Club de Strasbourg}}) — францускі футбольны клюб з гораду [[Страсбург]]у, заснаваны ў 1906 годзе. [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]] (1979), трохразовы ўладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубку Францыі]] (1951, 1966, 2001). Прафэсійны статус мае з 1933 году, але ў 2011 годзе прайшоў працэс ліквідацыі, па якой, аднак, клюб вярнуўся да жыцьця пачаўшы свае выступы ў пятым францускім дывізіёне. З 1914 году свае хатнія матчы клюб праводзіць на [[Стад дэ ля Мэно]], які здольны зьмясьціць крыху больш 26 тысяч чалавек. Не зважаючы на тое, што клюб уваходзіць да невялікага ліку францускіх клюбаў, які здабывалі амаль усё нацыянальныя трафэі, а таксама мае багатую гісторыю спаборніцтва на эўрапейскай арэне, «Страсбург» ніколі не лічыўся і ня лічыцца вядучым клюбам краіны. За гады свайго існаваньня «Страсбург» шмат разоў зьмянаў спэцыялістаў на пасадзе галоўнага трэнэра, часта пад ціскам прыхільнікаў дружыны.

Лёс клюбу цесна зьвязаны з гісторыяй [[Эльзас]]у. Як і рэгіён клюб некалькі разоў ўзьмяняў ідэнтычнасьць і нацыянальную прыналежнасьць. Клюб быў заснаваны ў тагачаснай [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]], і ад самага пачатку пазыцыянаваў сябе як эльзаскі народны клюб у процівагу іншым мясцовым клюбам, прадстаўнікі якіх паходзілі з буржуазіі. Калі Эльзас быў вернуты [[Францыя|Францыі]] ў 1919 годзе, клюб зьмяніў свой назоў з «Нойдарф» на цяперашні «Расінг», скапіяваўшы назву ў парулярнага тады парыскага клюба «[[Расінг Парыж|Расінг]]» [[П’ер дэ Кубэртэн|П’ера дэ Кубэртэна]]. Гэта сьведчыла пра жэст [[франкафілія|франкафіліі]]. За часам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] многія футбалісты дружыны былі вымушаныя эвакуявацца з рэгіёну, каб пазьбегнуць нацыфікацыі і ўнікнуць мабілізацыі да складу [[Вэрмахт]]а.

== Дасягненьні ==
* '''[[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]''':
** 1979

* '''Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]''':
** 1951, 1966, 2001

* '''Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка францускае лігі]]''':
** 1951, 1966, 2001

== Склад ==
: ''Актуальны на 10 лютага 2022 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Бр|[[Мац Сэльс]]||1992}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Фрэдэрык Гільбэр]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]]|1994}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Караль Філя]]||1998}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Люка Пэрэн]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Алімпік Марсэль|Марсэль]]|1998}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Кот-д’Івуару}}|ПА|[[Жан-Эд Аолю]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]]|1994}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Ганы}}|Нап|[[Маджыд Варыс]]||1991}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Кевін Гамэйро]]||1987}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Адрыен Тамасон]]||1993}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Дымітры Льенар]]|капітан|1988}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}}|ПА|[[Саньін Прчыч]]||1993}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Кот-д’Івуару}}|Нап|[[Маіс Саі]]||2001}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Японіі}}|Бр|[[Эйдзі Кавасіма]]||1983}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Жан-Рыкнэр Бэльгард]]||1998}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Антані Касі]]||1997}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Абіб Дыяльлё]]||1995}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Жэрзыно Ньямсі]]||1997}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Максім Лё Маршан]]||1989}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Ганы}}|Аб|[[Аляксандар Джыкю]]||1994}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Людавік Ажорк]]||1994}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Ібраіма Сысако]]||1997}}
{{Гулец|29|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Ісмаэль Дукурэ]]||2003}}
{{Гулец|37|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Аймэрык Амэд]]||2003}}
{{Гулец|38|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Абіб Дыяра]]||2004}}
{{Гулец|—|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Нардэн Кандыль]]||2001}}
{{Канец складу}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.rcstrasbourgalsace.fr/ Афіцыйны сайт]

{{Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе}}

[[Катэгорыя:Страсбург]]</text>
      <sha1>rooeuvgyluv1q2xd6qenlshnxyoi7h5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Конас-Кій Номадс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148623</id>
    <revision>
      <id>2331607</id>
      <parentid>2237956</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1475" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Конас-Кій Номадс
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Connah's Quay Nomads Football Club
|Заснаваны        = 1946
|Горад            = [[Конас-Кій]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Дысайд (стадыён)|Дысайд]]
|Умяшчальнасьць   = 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 9 месца
|Сайт             = http://www.the-nomads.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Конас-Кій Номадс'''» ({{мова-en|Connah's Quay Nomads}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Конас-Кій]]. Заснаваны ў 1946 годзе. [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|Чэмпіён Ўэйлзу]] (2020, 2021) і ўладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]] (2018).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.the-nomads.co.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Конас-Кій]]</text>
      <sha1>jdo2fm1lzbwbejeerm683fsea3u5t9r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ля Фіярыта Монтэджардана</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152881</id>
    <revision>
      <id>2331642</id>
      <parentid>2241224</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:41:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1632" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Ля Фіярыта
|Лягатып          = SP La Fiorita 1967.png
|ПоўнаяНазва      = Società Polisportiva La Fiorita
|Заснаваны        = 1967
|Горад            = [[Монтэджардына]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Ігар Крэшэнтыні (стадыён)|Ігар Крэшэнтыні]]
|Умяшчальнасьць   = 
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 1 месца
|Сайт             = http://www.lafiorita.sm/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Ля Фіяры́та'''» ({{мова-it|La Fiorita}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Монтэджардына]]. Заснаваны ў 1967 годзе. Шасьціразовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]] (1987, 1990, 2014, 2017, 2018, 2022), шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (1986, 2012, 2013, 2016, 2018, 2021).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.lafiorita.sm/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Монтэджардына]]</text>
      <sha1>7880i8sesfyu60xsau9ufebj4x1tsf8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чаркасы (марскі тральшчык)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154680</id>
    <revision>
      <id>2331579</id>
      <parentid>2330473</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T19:31:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>George Chernilevsky</username>
        <id>5736</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Выявы|выява]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14649" xml:space="preserve">{{Вайсковы карабель
|Назва = U-311 Чаркасы
|Выява = [[Файл:Cherkasy_U311_2012_G1.jpg|300пкс]]
|Тып = [[марскі тральшчык]]
|Кляс =
|Праэкт = [[Марскія тральшчыкі праекту 266М|266М]]
|Краіна = {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|Порт прыпіскі =
|Вытворца = [[Сярэдне-Неўскі суднабудаўнічы завод]]
|Пачатак будаўніцтва =
|Спуск на ваду = 1976 год
|Пачатак эксплюатацыі = 10 чэрвеня 1977 г.
|Сканчэньне эксплюатацыі =
|Статус = невядомы пасьля 25 сакавіка 2014 г.
|Войны і канфлікты = [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)]]
|Водазьмяшчэньне =
|Даўжыня = 61,2 
|Шырыня = 10,2 
|Вышыня =
|Уляганьне = 3,45 
|Браняваньне =
|Сілавая ўсталёўка = 2 дызэль-гэнератары ДГ-200, ДГ-100 — 300 кВт
|Рухавікі = 2 дызэлі М-503Б 
|Магутнасьць = 5000
|Хуткасьць = 16 вузлоў (макс.)
|Далёкасьць плаваньня =
|Аўтаномнасьць плаваньня =
|Павозка = 68 чал.
|Навігацыйнае ўзбраеньне =
|Радыёлякацыйнае ўзбраеньне =
|Радыёэлектроннае ўзбраеньне =
|Тактычнае ўдарнае ўзбраеньне =
|Артылерыя = 2×2 30-мм АУ АК-230М (2000 стрэлаў), 2×2 25-мм 2М-3М (2000 стрэлаў)
|Зэнітная артылерыя =
|Ракетнае ўзбраеньне =
|Супрацьлодкавае ўзбраеньне =
|Мінна-тарпэднае ўзбраеньне =
|Бартавая авіяцыя =
|Commons =
}}
'''«Чарка́сы» (U-311)''' — [[марскі тральшчык]] праекту 266М, карабель супрацьміннай абароны марской зоны [[Вайскова-марскія сілы Ўкраіны|ВМС Украіны]]. У [[Вайскова-марскі флёт СССР|ВМФ СССР]] называўся «выведнік» (завадзкі нумар 950).

== Асаблівасьці праекту == 
Праект 266М — мадэрнізаваная вэрсія тральшчыкаў праекту 266 — спэцыялізаваных караблёў, прызначаных для выкананьня задачаў супрацьміннай абароны атрадаў баявых караблёў, канвояў, асобных караблёў і судоў у марской і блізкай акіянскіх зонах праз пошук і выяўленьне [[марская міна|марскіх якарных і донных мін]], іх траленьня і зьнішчэньня.

Акрамя таго, гэтыя караблі былі прыстасаваныя для пастаноўкі актыўных і абарончых мінных загарод. У выніку эксплюатацыі тральшчыкаў 266-га праекту быў выяўлены шэраг недахопаў у параўнаньні з аналягічнымі караблямі замежнай вытворчасьці, у прыватнасьці:
* адсутнасьць сродкаў гідраакустычнага пошуку донных мін, 
* недастатковыя хадавыя характарыстыкі.

Разам з тым у 1960-х гадах зьявілася новае карабельнае ўзбраеньне і спэцыяльнае абсталяваньне, з-за гэтага паўстала патрэба мадэрнізацыі праекту. У 1965 годзе тактыка-тэхнічнае заданьне на распрацоўку тральшчыкаў праекту 266М атрымала Заходняе праектна-канструктарскае бюро.

Новы праект адрозьніваўся ад папярэдніка больш дасканалым супрацьмінным узбраеньнем: замест [[электрамагнітны трал|электрамагнітнага трала]] ён быў абсталяваны глыбакаводным тралам з апаратурай кіраваньня, тралам для зьнішчэньня актыўных мін, тэлевізійным і комплексным шукальнікамі мін, якія цягнуцца за суднам, гідраакустычнай станцыяй «Мезень» (якая забясьпечвае выяўленьне донных мін). Выкарыстаньне слабамагнітных матэрыялаў корпуса, сучасных (на той час) канструктыўных рашэньняў для праектаваньня рухальнай устаноўкі, дазволілі зьнізіць да мінімуму ўласныя акустычныя палі судна&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140324171718/http://www.arms-expo.ru/049055057052124050053050049.html Морские тральщики проектов 266, 266Э (Yurka), 266М, 266МЭ (Natya), 12660 (Gorya)]&lt;/ref&gt;. Марскія тральшчыкі праекту 266М будаваліся [[Сярэдне-Неўскі судабудаўнічы завод|Сярэдненеўскім]] і [[Хабараўскі суднабудаўнічы завод|Хабараўскім суднабудаўнічымі заводамі]] ў 1970—1978 гадах. Усяго быў пабудаваны 31 тральшчык дадзенага тыпу&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130620002843/http://russian-ships.info/boevye/266m.htm Сьпіс тральшчыкаў праекту 266М]&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя стварэньня ==
[[Файл:(U311) Черкаси.png|150пкс|міні|зьлева]]
Марскі тральшчык з заводзкім нумарам C-950 быў закладзены ў элінгі [[Сярэдне-Неўскі суднабудаўнічы завод|Сярэдне-Неўскага суднабудаўнічага заводу]] ў 1975 годзе. Спушчаны на ваду праз год. Залічаны ў сьпісы караблёў [[Вайскова-марскі флёт СССР|Ваенна-марскога флёту СССР]] 10 чэрвеня 1977 году. Загадам галоўнакамандуючага ВМФ залічаны ў склад Чарнаморскага флёту. Пасьля распаду СССР перайшоў да [[Украіна|Ўкраіны]].

== Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014) ==
{{Асноўны артыкул|Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў}}

Амаль адразу судна апынулася заблякаваным на возеры [[Данузлаў (возера)|Данузлаў]], адзіны марскі шлях з возера быў перакрыты праз затапленьне некалькіх расейскіх караблёў (з 6 па 13 сакавіка было затоплена 4 караблі, якія блякавалі сваімі карпусамі выхад з возера). Каманда тральшчыка «Чаркасы» прыняла рашэньне адплыць на судне да цэнтру возера.
* 21 сакавіка «Чаркасы» паспрабаваў «сьцягнуць» адзін з затопленых караблёў перакрываючых выхад з акваторыі возера Данузлаў. Аднак магутнасьці «Чаркасаў» было недастаткова для такой справы, і праз гадзіну спроб тральшчык быў вымушаны адыйсьці ў глыб возера, дзе заняў [[кругавая абарона|кругавую абарону]] разам з дэсантным караблём «[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Украінская праўда]]»|загаловак=Украінскі карабель спрабуе вырвацца з блакады|спасылка=http://m.charter97.org/be/news/2014/3/21/91466|выдавец=[[Хартыя’97]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}&lt;/ref&gt;. Трэба дадаць, што ў гэты час на прычале на возеры знаходзіўся марскі тральшчык «[[Чарнігаў (марскі тральшчык)|Чарнігаў]]». Капітан «Чаркасаў» прасіў дапамогу ў тральшчыка «Чарнігаў», каб можна было сьцягнуць адзін з блякуючых караблёў агульным моцам двух тральшчыкаў, аднак тральшчык «Чарнігаў» вырашыў здацца расейскім вайскоўцам.
* 23 сакавіка 2014 г. судна зьдзейсьніла спробу прарвацца з возера [[Данузлаў (возера)|Данузлаў]], але падасьпеўшы расейскі катэр, ударыў у борт судна, пасьля чаго насавая часта «Чаркасаў» апынулася на мелі. Спроба прарвацца паміж затопленных караблёў нічым ня скончылася&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=На Данузлаве ўкраінскія маракі вырываюцца з расейскай блакады|спасылка=http://m.charter97.org/be/news/2014/3/23/91592|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=23 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}&lt;/ref&gt;.
* 24 сакавіка 2014 г. — спроба штурму судна з дапамогай хуткасных катэраў не ўвянчалася посьпехам&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=«Чаркасам» атрымалася адбіць штурм|спасылка=http://m.charter97.org/be/news/2014/3/24/91665|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=24 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}&lt;/ref&gt;.
* 25 сакавіка 2014 г. — тральшчык «Чаркасы» быў захоплены расейскім дэсантам.
Падчас [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|Расейскай інтэрвэнцыі ва Ўкраіне]] стаў апошнім караблём, які быў захоплены войскамі РФ у бухце на возеры [[Данузлаў (возера)|Данузлаў]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=Штурм «Чаркасаў»: карабель замінавалі, былі чутныя выбухі|спасылка=http://m.charter97.org/be/news/2014/3/25/91899|выдавец=Хартыя’97|мова=ru|дата публікацыі=25 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/25/7020294/?attempt=1 РОСІЙСЬКІ ОКУПАНТИ ЗАХОПЛЮВАЛИ «ЧЕРКАСИ» ПОНАД 2 ГОДИНИ. Прапор лишається до ранку]&lt;/ref&gt;.

Далейшы статус тральшчыка невядомы, фактычна з 25 сакавіка ён належыць Расеі. Але сапсаваная рухацельная ўсталёўка патрабуе пэўнага часу для рамонта.

== Узнагароды ==
* 27 сакавіка 2014 г. рашэньнем сэсіі Чаркаскай гарадзкой рады, камандзіру карабля Ю. П. Федашу прысвоена званьне ганаровага грамадзяніна гораду [[Чаркасы]], а каманду марскога тральшчыка «Чаркасы» вырашана ўзнагародзіць за заслугі перад Чаркасамі&lt;ref&gt;[http://procherk.info/news/7-cherkassy/22302-cherkaski-deputati-virishili-prisvoyiti-kapitanu-legendarnogo-tralschika-zvannja-pochesnogo-gromadjanina-mista Черкаські депутати вирішили присвоїти капітану легендарного тральщика звання почесного громадянина міста]&lt;/ref&gt;.

== Дадатковыя зьвесткі ==
* 5 красавіка 2014 г. губэрнатар [[Чаркаская вобласьць|Чаркаскай вобласьці]] прапанаваў назваць вуліцу ў [[Чаркасы|Чаркасах]] у гонар аднайменнага тральшчыка&lt;ref&gt;[http://procherk.info/news/7-cherkassy/22581-tkachenko-zaproponue-nazvati-vulitsju-na-chest-tralschika-cherkasi Ткаченко запропонує назвати вулицю на честь тральщика «Черкаси»]&lt;/ref&gt;;
* На апошнім аматарскім відэа з тральшчыка «Чаркасы» апублікаванага на сэрвісе YouTube, зьнятага за некалькі дзён да захопу расейцамі, каманда судна сьпявае песьню гурта «[[Ляпіс Трубяцкі]]» пад назвай «Воины света»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Воіны дабра: маракі «Чаркасаў» сьпяваюць песьню «Ляпісаў»|спасылка=http://m.charter97.org/be/news/2014/3/26/91925|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=26 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Караблі ВМС Украіны]]
[[Катэгорыя:Марскія тральшчыкі]]</text>
      <sha1>bryeqqucg5fikgbd0leyk2n77r0nuzj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фаэтана (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>156236</id>
    <revision>
      <id>2331649</id>
      <parentid>2291207</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:47:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1799" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Фаэтана
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Calcio Faetano
|Заснаваны        = 1962
|Горад            = [[Фаэтана]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = 
|Умяшчальнасьць   = 
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 6 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
|pattern_la1=_acerbisbelatrix19yrb|pattern_b1=_acerbisbelatrix19yrb|pattern_ra1=_acerbisbelatrix19yrb|leftarm1=FFDD00|body1=|rightarm1=FFDD00|shorts1=0000FF|socks1=0000FF|pattern_la2=_jomachampion1819bby|pattern_b2=_jomachampion1819bby|pattern_ra2=_jomachampion1819bby|leftarm2=000000|body2=000000|rightarm2=000000|shorts2=000000|socks2=000000
}}
«'''Фаэтана'''» ({{мова-it|Faetano}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Фаэтана]]. Заснаваны ў 1962 годзе. Трохразовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]] (1986, 1991, 1999), трохразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (1993, 1994, 1998).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/san-marino/sc-faetano/1893/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Фаэтана]]</text>
      <sha1>hf37lb5tbth1e98kjqmkjfc2qgjrf47</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кеўн Друідс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160258</id>
    <revision>
      <id>2331616</id>
      <parentid>2237955</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1322" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кеўн Друідс
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Cefn Druids Association Football Club
|Заснаваны        = 1992
|Горад            = [[Кеўн Маўр]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Рок (стадыён)|Рок]], [[Рэксэм]]
|Умяшчальнасьць   = 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўночная ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўночная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]], 12 месца (паніжэньне)
|Сайт             = http://www.cefndruidsafc.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Кеўн Друідс'''» ({{мова-cy|Derwyddon Cefn}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Кеўн Маўр]]у. Заснаваны ў 1992 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.cefndruidsafc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Кеўн Маўр]]</text>
      <sha1>nexrsbol8eafu3gqlk9ax96f55ddwh5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лібэртас Борга-Маджорэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160364</id>
    <revision>
      <id>2331641</id>
      <parentid>2241223</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:40:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1570" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Лібэртас
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Associazione Calcio Libertas
|Заснаваны        = 1928
|Горад            = [[Борга-Маджорэ]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Кампа спартыва (Борга-Маджорэ)|Кампа спартыва]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = http://www.polisportivalibertas.com/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Лібэртас'''» ({{мова-it|Libertas}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Борга-Маджорэ]]. Заснаваны ў 1928 годзе. [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Чэмпіён Сан-Марына]] (1996), 11-разовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20110208185122/http://www.polisportivalibertas.com/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Борга-Маджорэ]]</text>
      <sha1>pc61yit085cjc5uialxtkt2c20nk8p9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ювэнэс Дагана</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162584</id>
    <revision>
      <id>2331651</id>
      <parentid>2241234</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:48:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1498" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Ювэнэс Дагана
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Associazione Calcio Juvenes/Dogana
|Заснаваны        = 2000
|Горад            = [[Дагана]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Стадыё Алімпіка (Сан-Марына)|Стадыё Алімпіка]], [[Сэравале]]
|Умяшчальнасьць   = 7000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 14 месца
|Сайт             = http://www.acjuvenesdogana.sm/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Ювэнэс-Дагана'''» ({{мова-it|Juvenes/Dogana}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Дагана|Даганы]]. Заснаваны ў 2000 годзе. Двухразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (2009, 2011).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080613013453/http://www.acjuvenesdogana.sm/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Дагана‎]]</text>
      <sha1>53gs9ovcs4ta2iq68otdm7vx3yfqcn5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>162612</id>
    <revision>
      <id>2331622</id>
      <parentid>2235983</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:26:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1648" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе
|назва           = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]] [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе|чэмпіянату Гібральтару па футболе]] ў [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Гібральтар}};
|кляса_карткі    = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Брунас Мэгпіс Гібральтар|Брунас Мэгпіс]]
* [[Глэсіс Юнайтэд Гібральтар|Глэсіс Юнайтэд]]
* [[Каледж 1975 Гібральтар|Каледж 1975]]
* [[Лаянз Гібральтар]]
* [[Лінкальн Рэд Імпс]]
* [[Лінкс Гібральтар|Лінкс]]
* [[Манчэстэр-62 Гібральтар|Манчэстэр-62]]
* [[Монс Кальпэ Гібральтар|Монс Кальпэ]]
* [[Сэнт-Джозэфс Гібральтар|Сэнт-Джозэфс]]
* [[Эўропа Гібральтар|Эўропа]]
* [[Эўропа Пойнт Гібральтар|Эўропа Пойнт]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Гібральтар]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Гібральтар]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rp80izfvt8mh7pvhef87v7d89nqf1fu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Брус Ўіліс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164376</id>
    <revision>
      <id>2331497</id>
      <parentid>2331493</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:08:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7942" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Ўолтэр Брус Ўіліс''' ({{мова-en|Walter Bruce Willis}}; нар. 19 сакавіка 1955 году) — [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскі]] актор, рэжысэр й пісьменьнік. Сваю дзейнасьць пачаў у тэатрах і на тэлебачаньні ў 1980-я гады. Найбольш вядомым посьпехам быў тады сэрыял ''«[[Сьвятло месяца]]»'' (1985—1989). Але найбольшую вядомасьць у ЗША й у сьвеце атрымала стружка ''«[[Цьвёрды арэшак]]»'' (1988), дзе ён згуляў ролю Джона Маклэйна. Разам з тым Ўіліс згуляў у больш 60-ці карцінах. Шмат зь якіх займелі сусьветны розгалас. Сярод іх ''«[[Крымінальнае чытво]]»'' (1994), ''«[[12 малпаў]]»'' (1995), ''«[[Пяты элемэнт]]»'' (1997), ''«[[Армагедон (фільм)|Армагедон]]»'' (1998), ''«[[Шостае пачуцьцё]]»'' (1999), ''«[[Нязломны (фільм)|Нязломны]]»'' (2000), ''«[[Горад грахоў (фільм)|Горад грахоў]]»'' (2005), ''«[[РЭД]]»'' (2010) і ''«[[Нястрыманыя 2]]»'' (2012).

Ўіліс быў жанаты зь вядомай акторкай [[Дэмі Мур]]. Яны маюць трох дачок, але ў 2000 годзе яны разжаніліся. Іхны шлюб доўжыўся 13 гадоў. З 2009 году Ўіліс жанаты з мадэлькай [[Эмі Гэмінк]], зь якою мае двух дачок.

== Біяграфія ==
=== Паходжаньне ===
Ўіліс нарадзіўся 19 сакавіка 1955 году ў [[Ідар-Абэрштайн]]е ў фэдэральнай зямлі [[Райнлянд-Пфальц]], што месьціцца ў Заходняй Нямеччыне. Ягоны бацька Дэйвід Ўіліс быў амэрыканскім ваяром, што служыў у [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Ягоная матка Марлен была [[Немцы|немкаю]]. У 1957 годзе пасьля звальненьня з войска тата забраў сям’ю на сваю радзіму ў штат [[Нью-Джэрзі]]. Маці працавала ў банку, а тата зарабляў на жыцьцё рамонтнікам аўтамабіляў.

=== Пачатак кар’еры ===
Пад час навучаньня ў школе Ўіліс пачаў удзельнічаць у школьных тэатральных гуртках. Пасьля заканчэньня школы пачаў працаваць ахоўнікам або вартаўнiком на АЭС у Сэйлеме. У 1980-я гады пачаў спрабаваць гуляць у тэатрах. Ён зьняўся ў некаторых карцінах.

Ўіліс пакінуў [[Нью-Ёрк]] і ад’ехаў у [[Каліфорнія|Каліфорнію]], дзе выконваў ролі ў некаторых тэлевізыйных перадачах. У 1984 годзе згуляў ролю другога пляну ў кароткай дзеі ў карціне ''«[[Паліцыя Маямі]]»''. У 1985 годзе меў кароткі выступ у карціне ''«Цёмны загон»''. Але вядомасьць прынесла яму выкананьне ролі дэтэктыва ў тэлесэрыяле ''«[[Сьвятло месяца]]»'', які выходзіў на тэлевізіі з 1985 па 1989 гады.

Затым Ўіліс здымаўся ў карцінах ''«[[Блэйк Эдўардс]]»'' (1987), ''«[[Сьляпая сустрэча]]»'' поруч з [[Кім Бэсынджэр]]. Найбольш вядомым для актора стала карціна ''«[[Цьвёрды арэшак]]»'' (1988), дзе згуляў Джона Маклэйна. Затым меў ролі ў карцінах, якія ўжо ня мелі такога посьпеху, як гэты фільм. У канцы 1980-х гадоў Ўіліс запісаў зборнік песень.

=== 1990-я гады ===
У 1990-я гады актор спрабаваў здымацца ў працягах найбольш пасьпяховай карціны ''«Цьвёрды арэшак»''. Ён зьявіўся ў кінастужках ''«[[Цьвёрды арэшак 2]]»'' (1990) і ''«[[Цьвёрды арэшак 3: Помста]]»'' (1995). У пачатку 1990-х гадоў Ўіліс здымаўся ў няўдалых карцінах, што не прыносілі вядомасьць і добры прыбытак. У 1994 годзе ён выканаў кароткую ролю ў карціне ''«[[Крымінальнае чытво]]»''. У 1996 годзе гуляў у дзіцячых маляваных карцінах, дзе агучваў ролі. Усяго зьняўся ў розных карцінах, але большасьць было няўдалымі. Толькі адну зь іх ''«[[Армагедон (фільм)|Армагедон]]»'' (1998) можна назваць посьпехам.

=== 2000-я гады ===
[[Файл:BruceWillis2002.jpg|значак|Ўіліс атрымаў узнагароду Чалавек году ў 2002 годзе.]]
У 2000 годзе, Ўіліс атрымаў узнагароду Эмі за ролю таты ў камэдыі. У гэтым жа годзе ён зьявіўся у фільме ''«[[Дзевяць крокаў]]»'', дзе выканаў ролю Тульпана-забойцы. З гэтага часу актор пачаў здымацца ў фільмах штогод, але якасьць гэтых кінастужак была сумнеўнай. У 2007 годзе зьняўся ў працягу сваёй вядомай франшызы ''«[[Цьвёрды арэшак 4]]»''. Разам з тым зьяўляўся ў фільмах разам з [[Арнольд Шварцэнэгер|Арнольдам Шварцэнэгерам]], [[Сылвэстэр Сталонэ|Сылвэстрам Сталонэ]] ды іншымі акторамі.

== Сям’я ==
У канцы 1987 году Ўіліс пазнаёміўся з [[Дэмі Мур]]. 21 лістапада 1987 году ён жаніўся зь ёю. Яна нарадзіла яму трох дачок: Рамэр Ўіліс (нар. 16 жніўня 1988 году), Скаўт Лору Ўіліс (нар. 20 ліпеня 1991 году), Талула Бэл Ўіліс (нар. 3 лютага 1994 году). Пазьней 18 кастрычніка 2000 году Ўіліс разжаніўся з Дэмі Мур. Потым ён меў стасункі з акторкаю [[Брук Бэрнз]], але ў 2004 годзе яны разышліся. 21 сакавіка 2009 году ажаніўся з мадэлькай [[Эма Гэмінк|Эмай Гэмінк]]. Яна нарадзіла яму двух дачок, як то Мэйбэл Рэй Ўіліс (нар. 1 красавіка 2012 году) і Эвэлін Пэн Ўіліс (нар. 5 траўня 2014 году).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{IMDb імя|id=0000246}}

{{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую мужчынскую ролю на тэлівізіі — камэдыя альбо м’юзыкал}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ўіліс, Брус}}
[[Катэгорыя:Акторы ЗША]]</text>
      <sha1>sn9r3hqygddmqnzhf187zf12g4eqqwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пэнароса К’езануова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164534</id>
    <revision>
      <id>2331644</id>
      <parentid>2241226</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:42:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1529" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Пэнароса
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Sportiva Pennarossa
|Заснаваны        = 1968
|Горад            = [[К’езануова]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Кампа спартыва (К’езануова)|Кампа спартыва]]
|Умяшчальнасьць   = 
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 5 месца
|Сайт             = http://www.pennarossa.com/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Пэнароса'''» ({{мова-it|Pennarossa}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[К’езануова|К’езануовы]]. Заснаваны ў 1968 годзе. [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Чэмпіён Сан-Марына]] (2004), двухразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (2004, 2005).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.pennarossa.com/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:К’езануова]]</text>
      <sha1>a0276fg216xf62sx50k9l0v6aiu7jc1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лінкальн Рэд Імпс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164557</id>
    <revision>
      <id>2331624</id>
      <parentid>2235985</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:28:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1517" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Лінкальн Рэд Імпс
|Лягатып          =
|ПоўнаяНазва      = Lincoln Red Imps Football Club
|Заснаваны        = 1976
|Горад            = [[Гібральтар]]
|Стадыён          = [[Вікторыя (стадыён)|Вікторыя]]
|Умяшчальнасьць   = 5000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 1 месца
|Сайт             = http://lincolnredimps.com/
|Прыналежнасьць   = Гібральтарскія
}}
«'''Лінкальн Рэд Імпс'''» ({{мова-en|Lincoln Red Imps}}) — [[гібральтар]]скі футбольны клюб. Заснаваны ў 1976 годзе. 26-разовы [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе|чэмпіён Гібральтару]], 19-разовы ўладальнік [[Кубак Гібральтару па футболе|Кубка Гібральтару]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://lincolnredimps.com/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе}}</text>
      <sha1>j7p111kphvays04pqb7j7tsvz1kgg4p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кайлюнга Борга-Маджорэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167933</id>
    <revision>
      <id>2331639</id>
      <parentid>2248336</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:39:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1379" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кайлюнга
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Polisportiva Cailungo
|Заснаваны        = 1974
|Горад            = [[Борга-Маджорэ]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Фонтэ-дэль-Ова (стадыён)|Фонтэ-дэль-Ова]]
|Умяшчальнасьць   = 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 13 месца
|Сайт             = http://www.fsgc.sm/sources/comp_societa.asp?id=1087&amp;id_squadra=1
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Кайлюнга'''» ({{мова-it|Cailungo}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Борга-Маджорэ]]. Заснаваны ў 1974 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://archive.is/20121224213852/http://www.fsgc.sm/sources/comp_societa.asp?id=1087&amp;id_squadra=1 Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Борга-Маджорэ‎]]</text>
      <sha1>fyjshj9bep4ypodck4431p9vdknhmnq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эўропа Гібральтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167954</id>
    <revision>
      <id>2331628</id>
      <parentid>2235989</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:32:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1465" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Эўропа
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Europa Football Club
|Заснаваны        = 1925
|Горад            = [[Гібральтар]]
|Стадыён          = [[Вікторыя (стадыён)|Вікторыя]]
|Умяшчальнасьць   = 2800
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 2 месца
|Сайт             = http://www.europafc.gi/
|Прыналежнасьць   = Гібральтарскія
}}
«'''Эўропа'''» ({{мова-en|Europa}}) — футбольны клюб з [[Гібральтар]]у. Заснаваны ў 1925 годзе. Сяміразовы [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе|чэмпіён Гібральтару]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Гібральтару па футболе|Кубка Гібральтару]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.europafc.gi/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе}}</text>
      <sha1>3kdsifnwdgvd6lxszc3abf4oc6q0jzs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лінкс Гібральтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>170614</id>
    <revision>
      <id>2331625</id>
      <parentid>2235986</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:29:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1208" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Лінкс
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Lynx Football Club
|Заснаваны        = 2007
|Горад            = [[Гібральтар]]
|Стадыён          = [[Вікторыя (стадыён, Гібральтар)|Вікторыя]]
|Умяшчальнасьць   = 
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 9 месца
|Сайт             = http://www.lynxfc.com/
|Прыналежнасьць   = Гібральтарскія
}}
«'''Лінкс'''» ({{мова-en|Lynx}}) — футбольны клюб з [[Гібральтар]]у. Заснаваны ў 2007 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.lynxfc.com/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе}}</text>
      <sha1>8sj8d0kuux1cwfqv558eb4bbha4onyz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ландыдна (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172905</id>
    <revision>
      <id>2331617</id>
      <parentid>2237966</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:18:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1149" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Ландыдна
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = MBi Llandudno Football Club
|Заснаваны        = 1988
|Горад            = [[Ландыдна]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Мэсду Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 1100
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўночная ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўночная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 2 месца
|Сайт             = http://www.pitchero.com/clubs/llandudno/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Ландыдна'''» ({{мова-cy|Llandudno}}) — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Ландыдна]]. Заснаваны ў 1988 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.pitchero.com/clubs/llandudno/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Ландыдна]]</text>
      <sha1>t2qscj5ca0u2tpzdb8z8bs09k6r5bqt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фіярэнтына Сан-Марына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172956</id>
    <revision>
      <id>2331650</id>
      <parentid>2241233</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:48:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1379" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Фіярэнтына
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Football Club Fiorentino
|Заснаваны        = 1974
|Горад            = [[Фіярэнтына]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Фіярэнтына (стадыён)|Фіярэнтына]]
|Умяшчальнасьць   = 700
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 9 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Фіярэнтына'''» ({{мова-it|Fiorentino}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Фіярэнтына]]. Заснаваны ў 1974 годзе. [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Чэмпіён Сан-Марына]] (1992).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/san-marino/fc-fiorentino/6017/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Фіярэнтына‎]]</text>
      <sha1>dbeuo7e6v22d4xfta1y8sv96mfy6j6a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Глэсіс Юнайтэд Гібральтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>178436</id>
    <revision>
      <id>2331623</id>
      <parentid>2235984</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:27:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1565" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Глэсіс Юнайтэд
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Glacis United Football Club Gibraltar
|Заснаваны        = 1965
|Горад            = [[Гібральтар]]
|Стадыён          = [[Вікторыя (стадыён, Гібральтар)|Вікторыя]]
|Умяшчальнасьць   = 5000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 5 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Гібральтарскія
}}
«'''Глэсіс Юнайтэд'''» ({{мова-en|Glacis United}}) — футбольны клюб з [[Гібральтар]]у. Заснаваны ў 1965 годзе. 17-разовы [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе|чэмпіён Гібральтару]], пяціразовы ўладальнік [[Кубак Гібральтару па футболе|Кубка Гібральтару]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/gibraltar/glacis-united/7908/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе}}</text>
      <sha1>lofi0tirpeka8bskxtvdfcgi5phhbth</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Трэ Пэнэ Сэравале</title>
    <ns>0</ns>
    <id>178459</id>
    <revision>
      <id>2331646</id>
      <parentid>2241228</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:43:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1541" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Трэ Пэнэ
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Polisportiva Tre Penne
|Заснаваны        = 1956
|Горад            = [[Сэравале]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Фонтэ дэль-Ова]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 2 месца
|Сайт             = http://www.trepenne.sm/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Трэ Пэнэ'''» ({{мова-it|Tre Penne}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Сэравале]]. Заснаваны ў 1956 годзе. 4-разовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]] (2012, 2013, 2016, 2019), шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (1967, 1970, 1982, 1983, 2000, 2017).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20070928002155/http://www.trepenne.sm/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Сэравале]]</text>
      <sha1>9ogmqcr4a5d7i8rzzvc68th5ct1ycu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кардыф Мэтраполітан Юнівэрсыці (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182655</id>
    <revision>
      <id>2331605</id>
      <parentid>2237953</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:06:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1307" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кардыф Мэтраполітан Юнівэрсыці
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Cardiff Metropolitan University Football Club
|Заснаваны        = 2000
|Горад            = [[Кардыф]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Сынкод Кампус]]
|Умяшчальнасьць   = 1620
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = https://www.cardiffmetsu.co.uk/mens-football/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Кардыф Мэтраполітан Юнівэрсыці'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Кардыф]]у. Заснаваны ў 2000 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.cardiffmetsu.co.uk/mens-football/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Кардыф]]</text>
      <sha1>dmp63dpucvvz1r9gbigfw1oqe9g8mih</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сэнт-Джозэфс Гібральтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182704</id>
    <revision>
      <id>2331627</id>
      <parentid>2235988</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1497" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Сэнт-Джозэфс
|Лягатып          =
|ПоўнаяНазва      = St Joseph's Football Club Gibraltar
|Заснаваны        = 1912
|Горад            = [[Гібральтар]]
|Стадыён          = [[Вікторыя (стадыён)|Вікторыя]]
|Умяшчальнасьць   = 2800
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = http://www.stjosephsfcgib.com/
|Прыналежнасьць   = Гібральтарскія
}}
«'''Сэнт-Джозэфс'''» ({{мова-en|St Joseph's}}) — футбольны клюб з [[Гібральтар]]у. Заснаваны ў 1912 годзе. [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе|Чэмпіён Гібральтару]] (1996), 10-разовы ўладальнік [[Кубак Гібральтару па футболе|Кубка Гібральтару]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.stjosephsfcgib.com/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе}}</text>
      <sha1>7s2z9sxg4xj7w5gxofslww75pa4eiq6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Віртус Акуавіва</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182758</id>
    <revision>
      <id>2331637</id>
      <parentid>2241219</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:38:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1244" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Віртус
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Sportiva Virtus
|Заснаваны        = 1964
|Горад            = [[Акуавіва]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Акуавіва (стадыён)|Акуавіва]]
|Умяшчальнасьць   = 2000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 1 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Віртус'''» ({{мова-it|Virtus}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Акуавіва|Акуавівы]]. Заснаваны ў 1964 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/san-marino/ss-virtus/1891/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Акуавіва]]</text>
      <sha1>im4afsn0wwxwhb7cbeexaezrmmxc2w5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монс Кальпэ Гібральтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>185181</id>
    <revision>
      <id>2331626</id>
      <parentid>2235987</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:30:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1275" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Монс Кальпэ
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Mons Calpe Sports Club
|Заснаваны        = 2013
|Горад            = [[Гібральтар]]
|Стадыён          = [[Вікторыя (стадыён)|Вікторыя]]
|Умяшчальнасьць   = 2800
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе|Нацыянальная ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Гібральтару па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 6 месца
|Сайт             = http://www.monscalpesc.com/
|Прыналежнасьць   = Гібральтарскія
}}
«'''Монс Кальпэ'''» ({{мова-en|Mons Calpe}}) — футбольны клюб з [[Гібральтар]]у. Заснаваны ў 2013 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20160921133309/http://www.monscalpesc.com/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальная ліга чэмпіянату Гібральтару па футболе}}</text>
      <sha1>1bgiws7r46rihwnbus37mvcmdtg8xk3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мурата Сан-Марына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>185335</id>
    <revision>
      <id>2331643</id>
      <parentid>2241225</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:41:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1546" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Мурата
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Sportiva Murata
|Заснаваны        = 1966
|Горад            = [[Сан-Марына (горад)|Сан-Марына]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Мантэджардына (стадыён)|Мантэджардына]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 12 месца
|Сайт             = http://www.muratacalcio.com/
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Мурата'''» ({{мова-it|Murata}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Сан-Марына (горад)|Сан-Марына]]. Заснаваны ў 1966 годзе. Трохразовы [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|чэмпіён Сан-Марына]] (2006, 2007, 2008), трохразовы ўладальнік [[Кубак Сан-Марына па футболе|Кубка Сан-Марына]] (1997, 2007, 2008).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.muratacalcio.com/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}</text>
      <sha1>83msq7t4rhsdxkdfufbikpj5io03yb5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бары Таўн Юнайтэд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>188285</id>
    <revision>
      <id>2331614</id>
      <parentid>2237951</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:16:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1646" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Бары Таўн Юнайтэд
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Clwb Pêl Droed Tref Y Barri
|Заснаваны        = 1912
|Горад            = [[Бары (Ўэйлз)|Бары]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Джэнэр Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 2200
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Паўднёвая ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Паўднёвая ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]], 11 месца (паніжэньне)
|Сайт             = http://www.barrytownunited.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Бары Таўн Юнайтэд'''» — уэйлскі футбольны клюб з гораду [[Бары (Ўэйлз)|Бары]]. Заснаваны ў 1912 годзе. Сямразовы [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе|чэмпіён Ўэйлзу]], шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Ўэйлзу па футболе|Кубка Ўэйлзу]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.barrytownunited.co.uk/ Афіцыйны сайт]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Бары (Ўэйлз)]]</text>
      <sha1>r83o5dfsbzwl8pmdetrjmrx1w3viv8y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сан-Джавані Борга-Маджорэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>195249</id>
    <revision>
      <id>2331645</id>
      <parentid>2241227</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:42:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1155" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Сан-Джавані
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Società Sportiva San Giovanni
|Заснаваны        = 1948
|Горад            = [[Борга-Маджорэ]], [[Сан-Марына]]
|Стадыён          = [[Борга-Маджорэ (стадыён)|Борга-Маджорэ]]
|Умяшчальнасьць   = 1000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Сан-Марына па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 11 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Санмарынскія
}}
«'''Сан-Джавані'''» ({{мова-it|San Giovanni}}) — санмарынскі футбольны клюб з гораду [[Борга-Маджорэ]]. Заснаваны ў 1948 годзе.

{{Чэмпіянат Сан-Марына па футболе}}

[[Катэгорыя:Борга-Маджорэ]]</text>
      <sha1>kwiw131jcr29ucft2ppc628c222fgeu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Карнарван Таўн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>207588</id>
    <revision>
      <id>2331606</id>
      <parentid>2237954</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T23:07:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1237" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Карнарван Таўн
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Clwb Pêl Droed Tref Caernarfon
|Заснаваны        = 1937
|Горад            = [[Карнарван]], [[Ўэйлз]]
|Стадыён          = [[Авал (стадыён)|Авал]]
|Умяшчальнасьць   = 600
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе|Прэм’ер-ліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Ўэйлзу па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 4 месца
|Сайт             = https://www.caernarfontownfc.co.uk/
|Прыналежнасьць   = Ўэйлскія
}}
«'''Карнарван Таўн'''» — ўэйлскі футбольны клюб з гораду [[Карнарван]]у. Заснаваны ў 1937 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.caernarfontownfc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўэйлзу па футболе}}

[[Катэгорыя:Карнарван]]</text>
      <sha1>4e3ovw4o939ikxxrhed06hi3i63cqm6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уладзімер Зяленскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>207907</id>
    <revision>
      <id>2331599</id>
      <parentid>2329266</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T21:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NachtReisender</username>
        <id>55803</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17137" xml:space="preserve">{{Палітык
|імя                = Уладзімер Зяленскі
|выява              = Address by President of Ukraine Volodymyr Zelenskyy to the US Congress. (51942801840) (cropped).jpg
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = 6-ы [[прэзыдэнт Украіны]]
|пачатак_тэрміну    = 20 траўня 2019
|канец_тэрміну      = 
|прэм'ер-міністар   = [[Уладзімер Гройсман]]
|папярэднік         = [[Пятро Парашэнка]]
|наступнік          = 
}}
'''Уладзі́мер Зяле́нскі''' ({{мова-uk|Володимир Олександрович Зеленський}}; {{Н}} 25 студзеня 1978, [[Крывы Рог (горад)|Крывы Рог]]) — [[Украіна|украінскі]] шоўмэн, камэдыйны актор, рэжысэр, прадусар, сцэнарыст і палітычны дзеяч. Мастацкі кіраўнік і лідэр [[Студыя «Квартал-95»|студыі «Квартал-95»]]. Быў сябрам праўленьня і генэральным прадусарам тэлеканалу «[[Интер (тэлеканал)|Интер]]» (2010—2012)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20101227154515/http://kontrakty.ua/novosti/rynki-i-kompanii/25755-satiry-bolshe-ne-budet-zelenskij-stal-prodyuserom-linterar Зеленский назначен продюсером «Интера»]&lt;/ref&gt;. Шосты прэзыдэнт Украіны (з 2019 году).

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў горадзе [[Крывы Рог (горад)|Крывым Рогу]]&lt;ref&gt;https://kryvyi-rih-yes.com.ua/uk/articles/kryvyj-rig-batkivshhyna-prezydenta-iz-zaliznym-harakterom&lt;/ref&gt;. Бацька Ўладзімера — кандыдат тэхнічных навук і прафэсар інфарматыкі аднаго з ВНУ. Уладзімер зь дзяцінства хацеў стаць дыпляматам і ня думаў пра творчую кар’еру. У студэнцкія гады захапіўся [[КВЗ]] і заснаваў свой тэатар «Беспрытульнік».

=== КВЗ ===
Разам з [[Аляксандар Пікалаў|Аляксандрам Пікалавым]], [[Дзяніс Манжосаў|Дзянісам Манжосавым]] і [[Юры Карпаў|Юрыем Карпавым]] у далейшым заснаваў студыю «[[95-ы квартал]]», якая была адкрыта ў 1997 годзе. З 1998 па 2003 гады каманда «95-й квартал» пасьпяхова выступала ў Найвышэйшай лізе КВЗ і ў далейшым пераехала ў Маскву. Там каманды заняліся арганізатарскай дзейнасьцю, праводзілі сьвяты і карпаратыўныя вечары, працавалі над сцэнарыямі для тэлеперадачаў, канцэртаў і фільмаў. У 2003 годзе з-за канфлікту зь фірмай «АМиК» каманда разам зь Зяленскім сышла з КВЗ.

== Палітычная дзейнасьць ==
Напрыканцы 2018 году ў інтэрвію ўкраінскаму журналісту [[Дзьмітры Гардон|Дзьмітрыю Гардону]] ён паведаміў аб намеры яго партыі «[[Слуга народу (партыя)|Слуга народу]]» ўдзельнічаць у будучых парлямэнцкіх выбарах, пры гэтым разважаючы аб магчымым удзеле ў папярэдніх гэтаму прэзыдэнцкіх выбарах. У той жа час ім была агучана пазыцыя па ключавых тэмах будучых выбараў: траншы МВФ, [[Тамас]], дэкамунізацыі, вайна на Данбасе, моўнае пытаньне, стаўленьне да алігархаў, магчымае ўступленьне краіны ў Эўразьвяз і НАТА&lt;ref&gt;{{cite web|author=Гала Скляревская|title=О чем не спросил Гордон у Зеленского-кандидата|url=https://detector.media/kritika/article/143688/2018-12-28-o-chem-ne-sprosil-gordon-u-zelenskogo-kandidata/|website=Детектор медиа|date=2018-12-28|accessdate=2019-01-23}}&lt;/ref&gt;.

31 сьнежня 2018 году за некалькі хвілін да Новага году Зяленскі на тэлеканале «[[1+1 (тэлеканал)|1+1]]» зьвярнуўся да ўкраінцаў, дзе заявіў, што будзе ўдзельнічаць у [[Прэзыдэнцкія выбары ва Ўкраіне 2019 году|выбарах прэзыдэнта Ўкраіны]]&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=Jjc4kcx8mlw Владимир Зеленский: Я иду в Президенты Украины!]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://24tv.ua/ru/zelenskij_nachal_otkrytuju_prezidentskuju_kampaniju_i_sobiraet_ljudej_v_komandu_video_n1089763|title=Зеленский начал открытую президентскую кампанию и собирает людей в команду: видео|work=24tv.ua|date=1 января 2019}}&lt;/ref&gt;. Пры гэтым дзеля такой падзеі на больш позьні час было перасунута традыцыйнае віншаваньне прэзыдэнта Ўкраіны Пятра Парашэнкі (пазьнейшыя заявы Зяленскага аб тэхнічнай памылцы аспрэчваліся прэс-службай «1+1», дзе заявілі, што гэта сьвядомы крок каналу&lt;ref name=&quot;УП2019&quot; &gt;{{cite web|author=Роман Кравец, Эльдар сарахман.|title=Владимир Зеленский: 1 апреля – офигенный день для победы клоуна|url=https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2019/01/21/7204341/|website=[[Украинская правда]]|date=2019-01-21|accessdate=2019-01-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=«1+1» спростував припущення Зеленського про «технічну помилку» з новорічним привітанням президента|url=https://detector.media/infospace/article/144253/2019-01-23-11-sprostuvav-pripushchennya-zelenskogo-pro-tekhnichnu-pomilku-z-novorichnim-privitannyam-prezidenta/|website=Детектор медиа|date=2019-01-23|accessdate=2019-01-23|lang=uk}}&lt;/ref&gt;).

У студзені 2019 году журналісты праграмы «Схемы» знайшлі ва ўкраінскага коміка Ўладзімера Зяленскага кінабізнэс у Расеі. Гэта тры фірмы, якія займаюцца вытворчасьцю кіно і тэлевізійных праграм: «Вайсбэрг пікчэрз», «Плятынумфільм» і «Грын Філмс». Заснавальнік усіх трох кампаніяў — зарэгістраваная на Кіпры Green Family Ltd. Яна ж — сузаснавальнікам ТАА «Квартал 95», канчатковым бэнэфіцыярам якога пазначаны Ўладзімер Зяленскі і яго партнэры&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29717239.html Журналісты знайшлі ва ўкраінскага коміка, які ідзе ў прэзыдэнты, кінабізнэс у Расеі], Радыё Свабода, 18 студзеня 2019&lt;/ref&gt;.

21 студзеня 2019 году партыя «Слуга народу» вылучыла Зяленскага кандыдатам у прэзыдэнты&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29722567.html Коміка Зяленскага вылучылі кандыдатам у прэзыдэнты Ўкраіны], [[Радыё Свабода]], 21-01-2019&lt;/ref&gt;. У інтэрвію «Ўкраінскай праўдзе», што выйшла ў той самы дзень, Зяленскі заявіў, што ў выпадку перамогі на прэзыдэнцкіх выбарах ён будзе дамаўляцца аб спыненьні агню на Данбасе &lt;ref&gt;https://gordonua.com/news/politics/zelenskiy-o-vozmozhnyh-peregovorah-s-putinym-po-donbassu-mne-kazhetsya-chto-mozhno-dogovoritsya-pervoe-perestat-ubivat-677189.html&lt;/ref&gt;. Як адзначае выданьне: «Каманда Зяленскага вядзе нестандартную прэзыдэнцкую кампанію, якая нагадвае не палітычны працэс, а шоў агульнанацыянальнага маштабу. Іх ідэя заключаецца ў тым, каб асьвятляць выбарчую гонку ледзь не ў жывым этэры ў сацсетках і ў фармаце відэаблёгу, які пачне выходзіць ужо ў лютым»&lt;ref&gt;https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2019/01/21/7204341/&lt;/ref&gt;.

Напрыканцы студзеня 2019 году Зяленскі ўпершыню выйшаў на першае месца ў некаторых перадвыбарных апытанках. Паводле зьвестак апытаньня трох сацыялягічных кампаніяў (Цэнтар сацыяльных і маркетынгавых дасьледаваньняў «Соцыс», Кіеўскі міжнародны інстытут сацыялёгіі і Цэнтар Разумкова), ва Ўладзімера Зяленскага было 23% галасоў выбаршчыкаў, у Парашэнкі — 16,4%, у Цімашэнкі — 15,7%&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=224534 Сацыёлагі: Зяленскі вырваўся ў лідары прэзідэнцкага рэйтынгу ва Украіне], Наша Ніва, 31-01-2019&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак апытаньня групы «Рэйтынг», у Зяленскага было 21,9% галасоў рэспандэнтаў, у Цімашэнка — 19,2%, у Парашэнкі — 14,8% &lt;ref&gt;[https://novyjgod.com/vesti/politika/rejtingi-kandidatov-v-prezidenty-ukrainy-2019.html Рейтинги кандидатов в президенты Украины 2019, последние на сегодня]&lt;/ref&gt;. У апытаньні фонду «Украінская палітыка», праведзенага сумесна з дасьледчай групы Інстытуту маркетынгу, у Зяленскага было 18,5%, у Цімашэнкі — 17,1%, у Парашэнкі — 16,9%&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/politics/lider-prezidentskoy-gonki-zelenskiy-na-vtorom-meste-timoshenko-vilkul-oboshel-boyko-opros-713728.html Лидер президентской гонки — Зеленский, на втором месте Тимошенко, Вилкул обошел Бойко — опрос]&lt;/ref&gt;.

Напачатку лютага рэйтынг Зяленскага вырас да 26,9% у апытаньні Кіеўскага міжнароднага інстытуту сацыялёгіі&lt;ref&gt;[http://geo-politica.info/zelenskiy-ukhodit-v-otryv-o-chem-govoryat-poslednie-reytingi.html Зеленский уходит в отрыв. О чём говорят последние рейтинги], 13 лютага 2019&lt;/ref&gt; і да 28% у апытаньні Greenberg Quinlan Rosner Reseach&lt;ref&gt;[https://inforesist.org/svezhij-sotsopros-zelenskij-s-bolshim-otryvom-operezhaet-poroshenko-i-timoshenko/ Свежий соцопрос Зеленский с большим отрывом опережает Порошенко и Тимошенко — Новости Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ukraina.ru/exclusive/20190213/1022680749.html Выборы на Украине. Зеленский побеждает, Порошенко богатеет, а Вилкул и Кива пиарятся], 13 лютага 2019&lt;/ref&gt;, а ў сярэдзіне сакавіка палітык стаў абсалютным лідэрам прэзыдэнцкай гонкі, набраўшы 34% галасоў у апытаньні «Перадавых прававых ініцыятыў»&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/6231263?utm_source=yxnews&amp;utm_medium=desktop Опрос: Зеленский стал абсолютным лидером президентской гонки на Украине]&lt;/ref&gt;.

18 сакавіка 2019 году кандыдат Зяленскі абвясьціў, што ў яго каманду ўвойдуць былы міністар фінансаў Украіны [[Аляксандар Данілюк]], экс-міністар эканамічнага разьвіцьця і гандлю [[Айварас Абромавічус]], народны дэпутат [[Сяргей Лешчанка]] і саўладальнік «Новай Пошты» [[Вячаслаў Клімаў]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20190401070106/https://barometr.info/news/n_yu/13614-vladimir-zelenskiy-ozvuchil-imena-chlenov-svoey-komandy.html Владимир Зеленский озвучил имена членов своей команды]&lt;/ref&gt;.

Зяленскі абяцаў, што будзе займаць прэзыдэнцкі пост толькі адзін тэрмін і плянуе правесьці рэфэрэндумы, каб пазбавіць недатыкальнасьці парлямэнтарыяў, судзьдзяў і самога прэзыдэнта&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20190328/244831987.html The American Interest (США): Владимир Зеленский — украинская противоположность Трампа]‎, 28.03.2019&lt;/ref&gt;.

=== Прэзыдэнцкія выбары 2019 году ===
31 сакавіка, у дзень галасаваньня, паводле вынікаў Нацыянальнага [[экзыт-пол]]у, які супольна праводзілі Фонд «Дэмакратычныя ініцыятывы», Кіеўскі міжнародны інстытут сацыялёгіі і Ўкраінскі цэнтар эканамічных і палітычных дасьледаваньняў, лідэрам першага туру галасаваньня на выбарах прэзыдэнта Ўкраіны стаў Зяленскі з 30,4%. Дзейны прэзыдэнт Пятро Парашэнка з падтрымкай 17,8% апытаных заняў 2-е месца, а лідэрка партыі «Бацькаўшчына» [[Юлія Цімашэнка]] з 14,2% галасоў на 3-м месцы&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29852780.html Выбары ва Ўкраіне: паводле вынікаў Нацыянальнага экзыт-полу ў другі тур выходзяць Зяленскі і Парашэнка], Радыё Свабода, 31-03-2019&lt;/ref&gt;.
Інагурацыя адбылася 20 траўня, пасьля яе Зяленскі зьвярнуўся да дэпутатаў і народа Ўкраны і між іншым заявіў пра намер распусьціць Вярхоўную Раду&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29952146.html Зяленскі прыняў прысягу і заявіў пра роспуск Вярхоўнай Рады], Радыё Рацыя, 20-05-2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.intex-press.by/2019/05/20/zelenskij-raspuskaet-verhovnuyu-radu-i-prizval-otmenit-zakon-o-deputatskoj-neprikosnovennosti/ Зеленский распускает Верховную Раду и призывает отменить закон о депутатской неприкосновенности], [[Intex-press]], 20-05-2019&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://ze2019.com/ Каманда Зяленскага]

{{Прэзыдэнты Ўкраіны}}
{{Кандыдаты ў прэзыдэнты Ўкраіны на выбарах 2019 году}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зяленскі, Уладзімер}}
[[Катэгорыя:Украінскія акторы]]
[[Катэгорыя:Украінскія кінарэжысэры]]
[[Катэгорыя:Украінскія рэжысэры]]
[[Катэгорыя:Украінскія сцэнарысты]]
[[Катэгорыя:Украінскія палітыкі]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў прэзыдэнты Ўкраіны]]
[[Катэгорыя:Акторы-палітыкі]]
[[Катэгорыя:Прэзыдэнты Ўкраіны]]</text>
      <sha1>r41vyljm4rmhhrfk85zeipia5dky9kh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліцьвінства</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222292</id>
    <revision>
      <id>2331597</id>
      <parentid>2330955</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T21:51:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */ выява</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92434" xml:space="preserve">'''Ліцьві́нства''', '''ліцьвіні́зм''' (таксама '''літві́нства''', '''літвіні́зм''') — шырокая гістарыяграфічная, культурная і грамадзка-палітычная плынь, якая грунтуе гісторыю [[Беларусь|Беларусі]] на спадчыне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і акцэнтуе беспасярэднюю повязь паміж гістарычнымі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] і сучаснымі [[Беларусы|беларусамі]]. Складовая частка [[Беларускі нацыяналізм|беларускага нацыяналізму]], таксама можа разглядацца як рэгіянальная самаідэнтыфікацыя або як этап у разьвіцьці беларускага народа і Беларусі&lt;ref name=&quot;BielaruskiPartyzan-2017&quot;&gt;[https://belaruspartisan.by/politic/368099/ Литвины vs белорусы: поиск своего места в истории или глупые разборки?], [[Беларускі партызан]], 19 студзеня 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;. Як падкрэсьлівае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой [[Літва]] атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Літва}}

Існуе некалькі тэорыяў паходжаньня гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]]: «заходнеславянская» — ад племяннога зьвязу [[Люцічы|люцічаў]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}&lt;/ref&gt;, [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}&lt;/ref&gt; ды іншыя), блізкая да яе з улікам шэрагу яўна [[Германскія мовы|ўсходнегерманскіх]] імёнаў і тапонімаў люцічаў «усходнегерманская» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.&lt;/ref&gt;), а таксама «балтыйска-славянскага [[сымбіёз]]у» з паступовай мірнай і ахвотнай [[Славянскія мовы|славянізацыяй]] мясцовага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага]] насельніцтва ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}&lt;/ref&gt;, Уладзімер Арлоў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012&quot;/&gt; ды іншыя).

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «Літоўскай або Белай Русі», тым часам Жамойць падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]

У XIV—XVII ст. назва «ліцьвіны» тэрытарыяльна ахоплівала амаль усе землі [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 94.&lt;/ref&gt;. У XVI ст. літвой (ліцьвінамі) стабільна вызначалі сябе баяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;Янковіч А. Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11.&lt;/ref&gt;. Умацаваньне гэтай формы самасьвядомасьці адбылося па аб’яднаньні Вялікага Княства Літоўскага з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]] у [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]], якая разглядалася як аб’яднаньне «двух народаў» ([[Палякі|палякаў]] і ліцьвінаў). Па ўтварэньні Рэчы Паспалітай магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага доўгі час падкрэсьлівалі, што яны менавіта ліцьвіны, чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVII стагодзьдзях назва ліцьвіны стала найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народа і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
{{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі|Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Краёўцы}}
[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў Вялікага Княства Літоўскага (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Узьнікненьне ліцьвінства як культурнай плыні прымяркоўваюць да першай паловы ХІХ стагодзьдзя, калі ў межах гэтай традыцыі адбывалася [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускае культурнае назапашваньне]]. Тагачаснае ліцьвінства грунтавалася на гістарычных і культурных традыцыях Вялікага Княства Літоўскага, выяўлялася ў цікавасьці да народнай культуры, на ўсьведамленьні этнакультурнай адметнасьці як ад [[Расейцы|расейцаў]], так і ад [[Палякі|палякаў]]. Дзеячы ліцьвінства былі патрыётамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], хоць і адрозьніваліся высокай ступеньню аўтаномнасьці. Паводле сваёй канфэсійнай прыналежнасьці большасьць прыхільнікаў гэтай традыцыі былі вернікамі-[[каталіцтва|каталікамі]], а паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]] належалі да шляхты&lt;ref&gt;[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. С. 60—61.&lt;/ref&gt;.

У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя сфармавалася суполка [[Краёўцы|краёўцаў]], якія вызначалі сябе формулай «ліцьвін паводле паходжаньня, паляк паводле нацыянальнасьці» і намагаліся стварыць другую унію Польшчы і Літвы (Беларусі). У 1907 годзе краёўцы стварылі [[Краёвая партыя Літвы і Русі|Краёвую партыю Літвы і Русі]], але ўжо ў 1908 годзе партыя зьнікла з палітычнай арэны. Зноў актывізавалася ў час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. З адраджэньнем [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] як незалежнай дзяржавы і адмовы ад канфэдэрацыйных плянаў краёвы рух амаль спыніў сваё існаваньне.

У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзя нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Аднак частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;. 

Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прычым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

=== Міжваенны час ===
У [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|міжваеннай Польшчы]] краёўцы склалі суполку [[Віленскія кансэрватары|віленскіх кансэрватараў]] (таксама вядомых як крэсавыя або віленскія зубры) і намагаліся стварыць польска-беларускую фэдэрацыю. Яны выказваліся за дэцэнтралізацыю кіраваньня дзяржавай і разьвіцьцё мясцовага самакіраваньня; за стымуляваньне эканамічнага разьвіцьця [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] і доступ беларусам на дзяржаўныя пасады, за падтрымку праваслаўнай царквы і ўвядзеньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў праваслаўнае набажэнства; прыхільна-нэўтральна ставіліся да фармаваньня беларускае нацыянальнае сьвядомасьці ў беларускамоўных сялянаў Польшчы. Уважалі сябе за нашчадкаў шляхты [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і носьбітаў ягоных традыцыяў. Але рух заняпаў з пачаткай [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]].

Падпісаньне ў ліпені 1920 году савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, выклікала пратэст з боку кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;. Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. У 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся [[Русіны (гістарычны этнонім)|Русінамі]]''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;.

=== Паваенны час ===
Па [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|зьнішчэньні беларускай гістарыяграфіі ў часы сталінскага тэрору]] адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць Вацлава Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды Вацлава Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

=== Незалежная Беларусь ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Пытаньне назваў ==
{{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны|Белая Русь|Беларусь|Летува}}
[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — Літва, сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

=== Гістарычная Літва і сучасная Летува ===
Адной з прыкметаў прыхільнасьці да ліцьвінства часам называюць разьмежаваньне назваў Літвы і [[Летува|Летувы]], якія пачалі атаясамлівацца ў розных мовах у XX ст. — за часамі [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавага зьнішчэньня беларускіх інтэлектуальных элітаў]].

Аднак на аб’ектыўную патрэбу тэрміналягічнага адрозьненьня гістарычнай Літвы і сучаснай Летувы зьвяртаюць увагу як беларускія гісторыкі і мовазнаўцы ([[Ян Станкевіч]]&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мінск)}}, 2003. С. 633—634.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 5.&lt;/ref&gt;, [[Мікола Ермаловіч]]&lt;ref&gt;[http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/ermalovich/Мікола_Ермаловіч._Успаміны,_творы,_фотаматэрыялы.html Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі: Зборнік дакументаў і матэрыялаў да 85-годдзя з дня нараджэння Міколы Ермаловіча. Успаміны, творы, фотаматэрыялы]. — {{Менск (Мн.)}}, 2007. — 360 с.&lt;/ref&gt;, [[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Тэрміны «Літва» і «Летува» ў сучаснай беларускай гістарыяграфіі // [[Гістарычны Альманах]]. Том 9, 2004.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10—12.&lt;/ref&gt;, [[Генадзь Сагановіч]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.&lt;/ref&gt;, [[Ніна Баршчэўская]]&lt;ref&gt;[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] Уплыў суседніх народаў на зьмену дзяржаўнага назову Беларусі ў ацэнцы беларускіх вучоных у дыяспары [http://kamunikat.org/7942.html 1—4], [http://kamunikat.org/7943.html 5—8] // Droga ku wzajemności. 50 lat białorutenistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Redakcja naukowa Mikołaj Timoszuk i Mikołaj Chaustowicz. (Acta Albaruthenica 6). — Warszawa, 2007. S. 50—66.&lt;/ref&gt;, [[Эдвард Зайкоўскі]]&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [https://web.archive.org/web/20111119082534/http://arche.by/by/page/science/7463 Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;, [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-33&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.&lt;/ref&gt;, [[Зьміцер Санько]]&lt;ref name=&quot;Sanko&quot;&gt;[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;), так і зусім не зьвязаныя зь беларускай нацыяй ([[Тымаці Снайдэр]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 50, 81.&lt;/ref&gt;, [[Эндру Ўілсан]]{{зноска|Wilson|2012|Wilson|21–22}}, [[Норман Дэвіс]]&lt;ref&gt;[[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.&lt;/ref&gt;).

=== Беларусь-Літва ===
Сярод прыхільнікаў разьмежаваньня назваў Літвы і Летувы пытаньне афіцыйнага вяртаньня назвы Літвы побач з назвай Беларусі ўспрымаецца неадназначна. У працах гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», [[Літва старажытная|Літва]] — гэта Беларусь (як і [[ліцьвіны]] — гэта [[беларусы]], а літоўская мова — [[беларуская мова]])&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] (1891—1976), які таксама ўжываў датычна Беларусі назву Літва (як і да беларусаў — назву ліцьвіны, а да беларускай мовы — назву літоўская мова&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;), пазьней папулярызаваў назвы Вялікалітва, вялікаліцьвіны, вялікалітоўская мова&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.&lt;/ref&gt;. З улікам гістарычнай дзяржаўнай пераемнасьці Беларусі зь Вялікім Княства Літоўскім лідэр [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] вылучаў у 2005 годзе прапанову прыняць поўную назву краіны Вялікае Княства Літоўскае Беларусь з захаваньнем скарочанай назвы — Беларусь&lt;ref&gt;[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;. Гэтую прапанову падтрымаў гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]], аднак гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] бачыць магчымасьць зьмены назвы дзяржавы толькі ў далёкай пэрспэктыве («''не раней, чым кожны беларус будзе ўсьведамляць, што ў гістарычнай рэтраспэктыве Літва — гэта тое самае, што Беларусь''»)&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.&lt;/ref&gt;. Тым часам беларускі гісторык права [[Таісія Доўнар]] зазначае, што «''менавіта ў зьвязку з гістарычнымі зьменамі назвы беларускага народа і цяпер часам узьнікае блытаніна датычна айчыннай гісторыі… магчыма, мелі рацыю навукоўцы, якія ў пачатку 90-х гадоў прапаноўвалі назваць нашу дзяржаву Вяліка-Літоўская Беларусь''»&lt;ref&gt;Доўнар Т. Асаблівасці і праблемы гісторыі дзяржавы і права Беларусі // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. Серыя 4. Правазнаўства. № 2 (128), 2012. С. 33—38.&lt;/ref&gt;.

Існуюць таксама прыхільнікі тэрміновай зьмены назвы Беларусі на Літву, аргумэнтацыю якіх агучыў гісторык Ян Лялевіч. Ён мяркуе, што назва Літва «''легімітызуе нашую краіну ў мінуўшчыне, для сучаснасьці, дае легітымізацыю для нашай будучыні''», тым часам «''закладзенае дамінаваньне гістарычнага кантэксту Русі''» ў назьве Беларусі напраўду прыводзіць да дамінаваньня [[Расея|Расеі]] (праз афіцыйныя саманазвы [[Расейцы|расейцаў]] і [[Расейская мова|расейскай мовы]] — {{мова-ru|«русские»|скарочана}} і {{мова-ru|«русский язык»|скарочана}}, гвалтоўна ўведзеныя ў [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўку]] як «рускія» і «руская мова»). Адпаведна, на думку Яна Лялевіча, у назьве Беларусі крыецца «''праблема самаідэнтыфікацыі нашага народа''»&lt;ref name=&quot;BielaruskiPartyzan-2017&quot;/&gt;.

Гісторык Аляксандар Краўцэвіч, адзначаючы бясспрэчнасьць таго, што Літва і ліцьвіны ёсьць гістарычнымі назвамі Беларусі і беларусаў, што пераняцьце гэтых назваў Летувой і летувісамі было гістарычна не правамерным і што «''наш народ прыняў сучасную назву, вядома, пад прымусам Расеі''»&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;, выступае катэгарычна супраць зьмены назвы краіны і нацыі, бо «''назва „Беларусь“ напоўненая вялікім і магутным сэнсам, увайшла ў масавую сьвядомасьць, мае моцную ідэалёгія і магутны мастацка-літаратурны падмурак''». Адпаведна, «''прыдумваць праекты па адмове ад гэтай назвы і прыняцьцю іншай — гэта значыць аслабляць нацыю, якая называецца беларускай''»&lt;ref name=&quot;BielaruskiPartyzan-2017&quot;/&gt;.

== Поклічы ==
Гістарычныя і сучасныя поклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі:
* «Жыве Літва!»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 6.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У разгорнутым выглядзе гэты выраз ужыў яшчэ ў 1859 годзе [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]], які — як і яго сучасьнікі — называў Беларусь Літвой&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: Хай жыве наша Літва! Хай жывуць ліцьвіны!''» ({{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»|скарочана}}&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;)}} — адпаведнік «[[Жыве Беларусь!]]»
* «За Літву!»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 1.&lt;/ref&gt;

== Дзеячы і суполкі, якія аддзяляюць ліцьвінаў ад беларусаў ==
20 траўня 2000 году ў [[Наваградак|Наваградку]] адбылося падпісаньне [[Акт абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі|Акту абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі]]. На ўстаноўчым сходзе 2000 году яго арганізатары [[Віктар Нагнібяда]] і [[Андрэй Юцкевіч]] у якасьці мэты назвалі адасабленьне [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] ў асобную дзяржаву або яе далучэньне да Польшчы, а таксама далучэньне да Расеі ўсёй астатняй Беларусі ([[Рыскі падзел]]). У 2005 годзе Нагнібяда і Юцкевіч стварылі па-расейску сайт «Літванія», які выдалілі ў 2009 годзе па ад’езьдзе ў Польшчу. У 2017 годзе журналіст газэты «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» Валер Руселік параўнаў расейскамоўны праект Літваніі зь іншым крамлёўскім сэпаратысцкім праектам «[[Вейшнорыя]]» ў кірунку [[гета]]ізацыі нерасейцаў. Таксама Руселік заўважыў, што расейская выведка выкарыстала для прыкрыцьця правакацыі шчырыя памкненьні людзей, дзеля азначэньня якіх выкарыстоўвала абразьліва-функцыянальны тэрмін {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карысны дурань|«карысныя ідыёты»|en|Useful idiot}}&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;.

У верасьні 2015 году старшыня [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] заўважыў, што ў расейскай прапагандзе дзеля [[Дэзынфармацыя|дэзынфармацыі]] «''спрабуюць выкарыстаць некаторых беларускіх маргіналаў, што па-юнацку мараць пра адраджэньне Вялікай Літвы''». Ён адзначыў, што расейскі [[тролінг]] «''замешаны на [[Беларусафобія|нянавісьці да Беларусі]]''». У сваім тлумачэньні Пазьняк згадаў: «''Адзін з прыёмаў цяперашняй рускай фашыстоўскай прапаганды і [[Інфармацыйная вайна|дэзінфармацыйнай вайны]] — унесьці „замутненьне“ ў сьвядомасьць самаідэнтыфікацыі на ніжэйшых, менш адукаванах пластах грамадзтва ў Беларусі і ва Ўкраіне і стварыць тут часовыя сацыяльныя апоры для акупацыі і [[Гібрыдная вайна|гібрыднай вайны]]. Любая нагода, любая ідэя, нават самая абсурдная становіцца прыдатнай для рускай дэзінфармацыі, калі яна накіравана на падважваньне і раскол беларускай і ўкраінскай [[Этнічная самасьвядомасьць|нацыянальнай ідэнтычнасьці]]''». Урэшце Зянон Пазьняк падкрэсьліў: «''Адмоўнасьць нашых „разумных дурняў“ у тым, што яны… клянуць беларусаў і ўсё беларускае, … думка не пра кансалідацыю, не пра разьвіцьцё Беларусі, а пра развал. Для Масквы такія думкі прыдатныя ў любым выглядзе''»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt;.

У 2017 годзе гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвярнуў увагу на тое, што Расея з аднаго боку атакуе тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, а зь іншага — падтрымлівае тыя «ліцьвінскія» праекты, дзе сьцьвярджаецца, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой. Як прыклад такога дзеяча Аляксандар Краўцэвіч прыводзіць [[Аляксей Дзерман|Аляксея Дзермана (Дзерманта)]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;. Неўзабаве, у час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] Дзермант стаў адным з галоўных ідэолягаў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]].

== Рэакцыя Летувы ==
Часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} прысьвяціў «ліцьвінізму» два артыкулы, разьмешчаныя ў самым пачатку першага і другога нумароў 2020 году (аўтар — {{мова-lt|Darius Sutkus|скарочана}}, невядомы, аднак, як прафэсійны гісторык). У першым артыкуле ў разьдзеле «''Вытокі ліцьвінізму: шанаваньне цара''» аўтар называе заснавальнікам «ліцьвінізму», які «''супрацоўнічаў з расейскімі ўладамі''» і быў «''адным зь першых псэўдагісторыкаў, хто сьцьвярджаў, што ВКЛ было славянскай дзяржавай''»&lt;ref&gt;Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Яшчэ адным заснавальнікам «ліцьвінізму» летувіскі аўтар называе [[Ігнат Кулакоўскі|Ігната Кулакоўскага]]}}, прафэсара-паліглёта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпа Сянкоўскага|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858), выхадца зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнца [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], які ў 1835 годзе пісаў пра этнічную інтэграцыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ліцьвінаў і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], якую тлумачыў агульным германскім паходжаньнем кіроўных дынастыяў Літвы і Русі&lt;ref&gt;Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/&lt;/ref&gt;. Тым часам, падобныя думкі (пра германскае паходжаньне літоўскае шляхты і яе славянізацыю ў ВКЛ яшчэ да Крэўскай уніі) выказвалі такія гісторыкі, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Ярашэвіч||be|Юзаф Ярашэвіч}} (1793—1860), [[Іван Барычэўскі]] (1810—1887), [[Мацьвей Любаўскі]] (1860—1936), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Леантовіч||ru|Леонтович, Фёдор Иванович}} (1793—1860), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Эдвард Пузына||be|Юзаф Эдвард Пузына}} (1878—1949) ды іншыя&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 4.&lt;/ref&gt;.

Разам з тым, імя Восіпа Сянкоўскага мае повязь з крытыкай штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва Расейскай імпэрыі (што летувіскі аўтар, аднак, ня згадвае), названую пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — насельнікамі этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота]]». Адпаведная крытычная нататка&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt; зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся Вопісам Сянкоўскім разам з энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}, выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}

Па аглядзе «гісторыі ліцьвінізму», летувіскі аўтар засьцерагае чытачоў ад «радыкальных ліцьвіністаў», якіх ён зьвязвае з уладамі Расеі і характарызуе сьцьверджаньнем [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскага]] паходжаньня летувісаў, [[готы|гоцкага]] ўплыву на землі Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Тым часам у ліпені 2022 году ў вёсцы на поўнач ад [[Ліда|Ліды]] знайшлі калекцыю срэбраных прадметаў, пакрытых пазалотай, якую, з усяго відаць, пакінулі па сабе готы: вайсковыя трафэі, вырабленыя на тэрыторыі позьняй [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] ў ІІ—IV стагодзьдзях нашай эры. Апроч таго, у Беларусі і на [[Падляшша|Падляшшы]] знаходзяць гоцкія мячы&lt;ref&gt;Алесь Кіркевіч, [https://budzma.org/news/unikalny-skarb-chaso-starazhytnykh.html Унікальны скарб часоў старажытных готаў знойдзены на Лідчыне. Што пра яго вядома?], [[Budzma.org]], 19 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;}} і штучнага канструяваньня сучаснай летувіскай мовы. Таксама аўтар сьцьвярджае, што балянс поглядаў на Вялікае Княства Літоўскае ў Беларусі падтрымліваецца ўладай [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], адзначаючы немагчымасьць зрабіць дакладны прагноз разьвіцьця падзеяў у выпадку зьмены ўлады ў краіне&lt;ref&gt;Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 7—9.&lt;/ref&gt;.

У сваім другім артыкуле аўтар разьвівае тэорыю «балтыйскай (летувіскай) [[рэканкіста|рэканкісты]]», сьцьвярджаючы, што валадары-«летувісы» ўвесь час пашыралі Вялікае Княства Літоўскае на былыя балтыйскія землі. Сярод іншага, адзначаецца бясспрэчнасьць таго, што вялікія князі літоўскія размаўлялі па-летувіску, прытым у якасьці пацьверджаньня гэтага гаворыцца, што «''[[Ягайла]], стаўшы каралём Польшчы, не хацеў, каб яго разумелі дваране, таму гаварыў па-летувіску з сваім стрыечным братам [[Вітаўт]]ам''»&lt;ref&gt;Sutkus D. Litvinizmas II: Baltarusija — ideologinės kovos laukas // Karys. Nr. 2, 2020. P. 6.&lt;/ref&gt; (напраўду захавалася толькі адна згадка пра падобную размову «па-літоўску» — без удакладненьня, [[Ліцьвіны#Літоўская мова|што за мова разумелася тут пад «літоўскай»]], і не пры двары караля польскага, а на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году, калі побач з братамі былі толькі [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове. Апроч таго, крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107, 115.&lt;/ref&gt;}}).

8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]], якія зьвінавачвалі сваіх беларускіх апанэнтаў у «ліцьвінізьме» з спасылкамі на памянёныя артыкулы ў часопісе Міністэрства абароны Летувы, выдаліла артыкул пра герб [[Пагоня|Пагоню]] (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліга Манархічная Вялікага Княства Літоўскага]]
* [[LITWA: hłos monarchisty]]
* [[Міжмор’е]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. — 460 с. {{ISBN|978-985-7164-11-0}}.
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Янковіч А. [http://palityka.org/pdf/06/0602.pdf Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя] // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11—18.
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Дзяніс Марціновіч]], [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* Алесь Кіркевіч, [https://belsat.eu/opinions/litsviny-patryyoty-sekta-abo-agenty-fsb/ «Ліцвіны»: патрыёты, секта або агенты ФСБ?], [[Белсат]], 19 студзеня 2017 г.
* Алесь Кіркевіч, [https://novychas.online/kultura/jaszcze-ne-pozna-vjarnuc-kraine-sapraudnae-imja «Яшчэ не позна вярнуць краіне сапраўднае імя — Літва»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 29 студзеня 2017 г.
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [https://nicolaev.livejournal.com/964176.html Пра літвінізм]
* [https://www.facebook.com/groups/1560143570916561/ Суполка «Дрэва Літвінскае»], [[Facebook]]
* [https://www.facebook.com/groups/361555473939008/ Суполка «Літвіны-беларусы»], [[Facebook]]
* [https://www.facebook.com/groups/zyvielitva Суполка «Litva. Літвіны. Гісторыя і этналогія»], [[Facebook]]

[[Катэгорыя:Ліцьвінства]]</text>
      <sha1>5qoradr76i5ymkul1fqd0nqbfi8naie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уладзіслаў Гарбацкі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>239363</id>
    <revision>
      <id>2331502</id>
      <parentid>2330143</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:24:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>77.221.66.126</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34863" xml:space="preserve">{{Навуковец|Сайт=https://harbacki.eu|Імя=Уладзіслаў Гарбацкі|Фота=Уладзіслаў_Гарбацкі.jpg|Месца нараджэньня=[[Віцебск]], Беларусь|Арыгінал імя=Уладзіслаў Іваноў|Месца працы=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]]|Навуковая сфэра=[[Сацыялінгвістыка]], культура старавераў Беларусі, ЛГБТК+ дасьледаваньні|Альма-матэр=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]], Страсбурскі Інстытут палітычных навук, Рэймскі ўнівэрсытэт, [[Варшаўскі ўнівэрсытэт]]|Навуковая ступень=PhD у сацыялінгвістыцы, мовазнаўстве|Навуковы кіраўнік=[[Ніна Баршчэўская]]}}

'''Уладзісла́ў Гарба́цкі''' (сапр. Уладзіслаў Іваноў; 1978, [[Віцебск]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвіст]], [[Паліталёгія|палітоляг]], пісьменьнік і перакладнік. Адзін зь першых у Беларусі дасьледнікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй [[ЛГБТ]]-супольнасьці. Адмысловец у галіне гендэрных і ЛГБТ дасьледваньняў, гендэрнай [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістыкі]], палітычнага [[Фэмінізм|фэмінізму]] і гісторыі культуры [[Стараверства ў Беларусі|стараверства Беларусі]].

Выдаў зборнік апавяданьняў «Песьні тралейбусных рагуляў» (2016), шэраг дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і кнігу твораў [[Палута Бадунова|Палуты Бадуновай]] (2018).

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў [[Віцебск]]у, дзесяць гадоў пражыў з бацькамі ў месьце [[Радужны|Радужным]] [[Ханты-Мансійская аўтаномная акруга — Югра|Ханты-Мансійскай акругі]], [[Расея]]. Вярнуўся ў Беларусь у 1995 годзе, дзе да 2000 году вучыўся на франка-беларускім факультэце палітычных і адміністрацыйных навук [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапэйскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] ў [[Менск|Менску]].

У 2001 годзе атрымаў магістарскую ступень у [[Паліталёгія|паліталёгіі]] ў Інстытуце палітычных навук ў [[Страсбург]]у. У 2002 годзе навучаўся ў [[Рэймс]]кім унівэрсытэце на адной зь першых у [[Францыя|Францыі]] гендэрных магістратураў па спэцыяльнасьці дарадца/мэдыятар у пытаньнях [[Плоць|плоці]] і [[Сэксуальнасьць чалавека|сэксуальнасьці]].

Ад 2007 г. выкладае ў Эўрапэйскім гуманітарным ўнівэрсытэце (ЭГУ) у [[Вільня|Вільні]], зьяўлецца лектарам паліталёгіі Дэпартамэнту сацыяльных навук. З 2014 жыве і працуе ў Вільні.

У 2017 годзе пад кіраўніцтвам прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]] абараніў доктарскую дысэртацыю «Фэмінізацыя беларускай мовы (сацыялінгвістычны аналіз жаночых Nomina agentis у [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] і сучаснай [[Беларуская мова|беларускай мове]])» на катэдры беларусістыкі [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Лектар ЕГУ Уладзіслаў Іваноў атрымаў ступень доктара навук|url=https://be.ehu.lt/navinyi/lektar-ehu-uladzislau-ivanou-atrymau-stupen-doktara-navuk/|дата публікацыі=10-11-2017|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт}}&lt;/ref&gt;.

Ад 2019 году адказны за дзейнасьць [https://en.ehu.lt/research/centers-laboratories-and-institutes/center-for-gender-studies/ Цэнтру гендэрных дасьледаваньняў] пры ЭГУ.

У сакавіку — жніўні 2020 — стыпэндыянт праграмы «[[Пісьменьнікі ў выгнаньні (стыпэндыя)|Пісьменьнікі ў выгнаньні]]» Літаратурнай рэзыдэнцыі [[Грац|Грацу]], [[Аўстрыя]].&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Uladzislaŭ Ivanoŭ|url=https://www.kulturvermittlung.org/primcell.php?ses=9680y6645q&amp;lang=en&amp;bas=kvs&amp;rel=6&amp;id=552&amp;main=artists&amp;ida=9|назва праекту=The Kulturvermittlung Steiermark - Kunstpädagogisches Institut Graz|дата публікацыі=}}&lt;/ref&gt; У лістападзе 2020 стажаваўся ў пісьменьніцкай рэзыдэнцыі ў [[Маляты|Малятах]] ([[Летува]]).&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Д-р Уладзіслаў Іваноў прыняў удзел у міжнароднай літаратурнай рэзыдэнцыі ў Малятах|url=https://be.ehu.lt/navinyi/ivanou-residence-moletai/|аўтар=|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|дата публікацыі=05-12-2020}}&lt;/ref&gt;

== Навуковая дзейнасьць ==

=== Сацыялінгвістыка ===
У [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]] працуе ў [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычным]] кірунку: дасьледуе і аналізуе сацыяльнае і палітычнае вымярэньне мовы і ўплыву на яе экстралінгвістычных, перадусім сацыяльна-палітычных, чыньнікаў. Асаблівы інтарэс дасьледніка праяўляецца да пытаньняў:

* ''сацыяльнай гісторыі мовы'': «Пра моўны сорам беларусаў» (2020)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Моўны сорам беларусаў (сацыялінгвістычны аналіз)|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_20_Zmiest2.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2020|назва праекту=Acta Albaruthenica, 20, стар. 169-183|мова=be|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego}}&lt;/ref&gt;, «Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну» (2018)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну (паліталягічныя і сацыялінгвістычныя заўвагі)|url=https://ideopol.org/wp-content/uploads/2018/12/_______Rus_2018%203.%209.%20Ivanou.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2018|назва праекту=The Ideology and Politics Journal, 3(11)|мова=be|выдавец=Foundation for Good Politics}}&lt;/ref&gt;, «Пра геній старабеларускай мовы» (2014)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Пра геній старабеларускай мовы|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/13649|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=08.01.2014|назва праекту=|выдавец=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;

* ''гендарнай сацыялінгвістыкі:'' «Аб інклюзыўнай беларускай мове» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб інклюзыўнай беларускай мове|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_19_Zmiest.pdf|назва праекту=Acta Albaruthenica, 19, стар. 231-240|аўтар=Уладзіслаў іваноў|дата публікацыі=2019|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Stereotyping vulnerable groups» (2017)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Stereotyping Vulnerable Groups|url=https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-72604-5|аўтар=Uladzislau Ivanou|дата публікацыі=2017|назва праекту=Stavros Assimakopoulos, Fabienne H. Baider, Sharon Millar. Online Hate Speech in the European Union: A Discourse-Analytic Perspective. Cтар. 29-32|выдавец=Springer|мова=en|копія=https://core.ac.uk/download/pdf/145226931.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Аб гэтак званых „эпіцэнах“» (2012)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб гэтак званых “эпіцэнах”|url=https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/8771|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17.07.2012|назва праекту=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;
* ''моўнай палітыкі і дыяспарнай мовы:'' «Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур’ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы)» (2017)&lt;ref&gt;{{Кніга|год=2017|аўтар=У. Іваноў|загаловак=|назва=Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур'ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы) // Запісы БІНіМ|том=39|месца=Нью-Ёрк-Менск|старонкі=428-433|ref=}}&lt;/ref&gt;, «Мова жыцця Зоры Кіпель» (2016)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Мова жыцця Зоры Кіпель|url=https://novychas.online/poviaz/mova-zyccja-zory-kipel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-04-2016|назва праекту=|выдавец=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве» (2016)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=•	У. Гарбацкі|загаловак=Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве // Да гісторыі беларускай дыяспары|том=2|старонкі=30-36|месца=Менск|год=2016}}&lt;/ref&gt;, «Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве» (2013)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/gramadstva-ahliady/11429|мова=be|выдавец=ARCHE|дата публікацыі=19.04.2013|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі}}&lt;/ref&gt;, «Тарашкевіца — ня толькі ідэалёгія, але перадусім эстэтыка» (2013), «Беларуская дыяспарная мова і ейны досьвед супрацьстаяньня англіцызмам, русізмам ды іншым барбарызмам» (2012);
* ''сацыялектаў і арго:'' «Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны|url=https://people.onliner.by/2019/03/17/layanka|дата публікацыі=2019-03-17|назва праекту=|выдавец=Onliner}}&lt;/ref&gt;.
* ''фэмінізацыі беларускай мовы: гл. [[Уладзіслаў Гарбацкі#Кнігі|Кнігі]]''

=== Культура старавераў Беларусі ===
У 2002—2005 гадох разам з [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] імя К. Крапівы пры [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]], а потым — з польскім праектам [https://www.al.uw.edu.pl/obta/index_pol.html OBTA] дасьледваў стараверскую культуру Беларусі, найперш Віцебшчыны. У 2002—2016 гадох ажыцьцявіў шэраг этналягічных экспэдыцый па [[Віцебская вобласьць|Віцебшчыне]]: [[Віцебск]], [[Полацак]], [[Лёзна|Лёзеншчына]], [[Ворша|Аршаншчына]], [[Шуміліна|Шуміліншчына]], [[Браслаў]]шчына, [[Паставы|Пастаўшчына]], [[Мёры|Мёршчына]], — з мэтай дасьледваньня культуры [[Беларускія стараверы|беларускіх старавераў]]. Вынікі экспэдыцый часткова прадстаўлены ў артыкулах у пэрыядычных выданьнях і зборніках: «Мясцовыя назвы віцебскіх старавераў» (2006)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2006|старонкі=31|загаловак=Мясцовыя назвы Віцебскіх старавераў|аўтар=Іваноў, У.|выданьне=Роднае слова|нумар=12 (228)}}&lt;/ref&gt;, «Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў» (2008)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2008|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў|выданьне=Палітычная сфера|старонкі=102–107|нумар=10|url=https://kamunikat.org/download.php?item=9970-13.pdf&amp;pubref=9970}}&lt;/ref&gt;, «Эвалюцыя тоеснасьці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX — пачатак XXІ стагодзьдзя» (2010)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2010|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Эвалюцыя тоеснасці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX – пачатак XXІ стагоддзя|выданьне=Палітычная сфера|нумар=14|старонкі=195–210}}&lt;/ref&gt;, «Аб кабетах, якія „папуюць“: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны» (2013)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2013|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Аб кабетах, якія «папуюць»: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны|выданьне=Женщины в политике: новые подходы к политическому. Феминистский образовательный альманах.|выпуск=2. Личное как политическое|старонкі=31–37|url=https://ru.ehu.lt/wp-content/uploads/2017/10/WiP-Vol2.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863-64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)» (2014)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іваноў, У.|год=2015|загаловак=Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863–64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)|выданьне=Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі, Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, Лондан, 27–29 сакавіка 2014 г.|старонкі=|месца=Мінск|выдавецтва=Зміцер Колас|pages=58–72|isbn=978-985-6992-67-7|адказны=Смалянчук Алесь, Дынглі Джым|ref=https://kamunikat.org/download.php?item=39872-1.pdf&amp;pubref=39872}}&lt;/ref&gt;, «Стараверы і зьлябы» (2018)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2018|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Стараверы і злябы|старонкі=64–67|issn=2617-2305|нумар=1|выданьне=Наша гісторыя|url=https://history.nn.by/?c=lr&amp;i=217908}}&lt;/ref&gt;.

=== Гісторыя франкамоўнай беларусістыкі ===
Інтарэс да тэмы франкамоўнай беларусікі праявіўся падчас навучаньня ў Францыі. Штуршком да дасьледчай дзейнасьці ў дадзенай сфэры стала праца ў [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Скарынаўскай бібліятэцы]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=“Беларуская бібліятэка ў Лёндане яшчэ дапаможа адкрыць невядомыя пласты берусазнаўства”|url=https://www.skaryna.org.uk/u-harbacki/|аўтар=Ігар Іваноў|дата публікацыі=10/07/2015|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;, дзе захаваліся рэдкія франкамоўныя матэрыялы па беларусіцы пачатку 20 ст.&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Франкамоўная беларусіка лонданскай Скарынаўкі|url=https://novychas.online/kultura/frankamounaja-belarusika-londanskaj-skarynauki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30-01-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Што пісала французская прэса пра БНР і «беларутэнскае пытанне»?|url=https://novychas.online/poviaz/bnr-i-belarutenskae-pytanne-u-francuzskaj-prese|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=24-03-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Крык народаў»|url=https://novychas.online/poviaz/kryk-narodau|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=05-06-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Федэрацыйны пакт паміж Мінскам і Масквой|url=https://novychas.online/poviaz/federacyjny-pakt-pamiz-minskam-i-maskvoj|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=26-01-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; і друкапіс першага беларускага рамана, напісанага па-француску невядомым аўтарам&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Таямніцы лонданскай Скарынаўкі: «Жан і Жак, альбо Падроблены рай»|url=https://novychas.online/kultura/tajamnicy_londanskaj_skarynauk/|дата публікацыі=06-09-2015|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|мова=be|назва праекту=Новы час}}&lt;/ref&gt;. У. Гарбацкі апісаў таксама ўнёсак раньніх францускіх і франкамоўных дасьледнікаў, якія цікавіліся беларускімі тэмамі: [[Рэнэ Мартэль]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://www.skaryna.org.uk/на-золку-французскай-беларусікі-рэнэ/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30/03/2016|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://novychas.online/kultura/na_zolku_francuzskaj_bielarusi/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=27-03-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; [[Антуан Мартэль]], [[Амбруаз Жабэр]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|url=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=03-07-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; — і беларускай дыяспары ў Францыі, Бэльгіі й Ангельшчыне&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Забыты змагар франкамоўнай беларусікі|url=https://novychas.online/asoba/zabyty-zmahar-frankamounaj-belarusiki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=28-07-2017|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Невядомая спадчына: этналагіня Ніна Абрамчык|url=https://novychas.online/asoba/etnalahinja-nina-abramczyk-pra-nevjadomuju-spadcz|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17-05-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Маці-беларуска» Ніны Абрамчык|url=https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-01-2022|копія=https://web.archive.org/web/20220123192342/https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|выдавец=Новы час}}&lt;/ref&gt;.

=== Фэмінісцкія і ЛГБТ дасьледаваньні ===
Да гендэрных, фэмінісцкіх і ЛГБТ дасьледаваньняў далучыўся падчас навучаньня ў гендэрнай магістратуры ў Францыі. Першыя артыкулы на тэму [[гей]]- і [[Лезьбіянства|лесьбі]]-дасьледваньняў апублікаваў у [[ARCHE Пачатак|ARCHE]] на пачатку 2000-ых гадоў: «Развагі аб гейскім пытаньні»&lt;ref&gt;{{Артыкул|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2002-3/harb302.html|год=2002|lang=be|загаловак=Развагі аб гейскім пытаньні|аўтар=Уладзь Гарбацкі|выданьне=ARCHE|нумар=3(23)}}&lt;/ref&gt; і «Пераадоленьне гамафобіі»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|год=2003|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/harb203.html|загаловак=Пераадоленьне гамафобіі|нумар=2(25)|выданьне=ARCHE}}&lt;/ref&gt;. Рэгулярна публікуе артыкулы і агляды на фэмінісцкую і гендэрную тэмы ў іншых беларускіх СМІ: [https://www.svaboda.org/s?k=гарбацкі&amp;tab=all&amp;pi=1&amp;r=any&amp;pp=10 Радыё Свабода], [https://novychas.online/author/Уладзіслаў%20Гарбацкі «Новы час»], [https://makeout.by/xfsearch/author/Уладзь%20Гарбацкі/ Makeout].

== Літаратурная творчасьць ==
Першыя літратурныя творы публікаваліся ў «[[Наша Ніва|Нашай Ніве]]» і [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]. Пазьней — у газэце «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» і інтэрнэт-часопісе «[[ПрайдзіСвет]]».

Асобныя апавяданьні перакладзеныя на славенскую, летувіскую і ангельскую мовы.

Пісьменьнік збольшага працуе ў стылі аўтабіяграфічнай сацыяльнай ці сацыялягічнай прозы'':'' робіць акцэнт на прыватнай, інтымнай гісторыі, якая дапамагае выкрываць калектыўную гісторыю і памяць.

Першы зборнік прозы выдаў у 2016 годзе — «Песьні тралейбусных рагуляў». Ён быў названы першым у беларускай літаратуры творам гей-прозы&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першая кніга гей-прозы па-беларуску (слова ад аўтара)|url=https://makeout.by/2016/05/24/pershaya-knga-gey-prozy-pa-belarusku.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=24 мая 2016|назва праекту=Makeout|мова=be}}&lt;/ref&gt;. Брытанскі дасьледнік беларускай літаратуры [[Арнольд Макмілін]] так ахарактарызаваў зборнік:&lt;blockquote&gt;''«Гэты сьмелы і вельмі чытэльны дэбютны зборнік прозы пераказвае ў розных формах і інтымных дэталях досьведы Адрознага ў варожым яму асяродзьдзі. Пра тры плыні, што ахопліваюць дарослае жыцьцё аўтара, ён апавядае мовай казачных гісторый: глыбокую веру ў беларускую мову, усьведамленьне і гонар за сваю гейскасьць, і перакананасьць у тым, што рэлігія — толькі міт. Элегантна напісаная сучаснай беларускай мовай і шчодра запраўленая дыялектызмамі, гэтая кніга паўстае як песьня і сьвята роднаму Віцебску. Кранальныя, захапляльныя і, часта, брутальна-рэалістычныя тэксты атрымаліся цудоўным, глыбока асабістым дэбютам».''&lt;/blockquote&gt;

== Пераклады ==
У. Гарбацкі перакладае навуковыя і мастацкія тэксты з францускай, украінскай, летувіскай, расейскай і славенскай моваў. Спэцыялізуецца на перакладах франкамоўных аўтараў і аўтарак: [[Жорж Экгаўт]], [[Сымона дэ Бавуар]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Другі пол (Le deuxième sexe). Фрагмент з кнігі|url=http://prajdzisvet.org/texts/prose/druhi-pol.html|аўтар=Сімона дэ Бавуар|дата публікацыі=2020|назва праекту=ПрайдзіСвет №21}}&lt;/ref&gt;, [[Ані Эрно]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першы тэкст французскай жывой класікі па-беларуску: выйшаў раман «Падзея» Ані Эрно|url=https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=2021-11-22|выдавец=Новы час|мова=be|копія=https://web.archive.org/web/20211122173133/https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk}}&lt;/ref&gt; Рэймон Арон&lt;ref&gt;{{Артыкул|isbn=978-609-95427-0-6|аўтар=Рэймон Арон|загаловак=Дэмакратыя і Таталітарызм (урыўкі з эсэ)|год=2012|выданьне=Палітычная навука. Анталогія класічных тэкстаў: Пераклад з англійскай, французскай, нямецкай|аўтар выданьня=А. Казакевіч (нав. рэд.)|месца=Мінск–Вільня|выдавецтва=Палітычная сфера}}&lt;/ref&gt;, Эрык Нёвё&lt;ref&gt;{{Кніга|назва=Сацыялогія сацыяльных рухаў|аўтар=Эрык Нёвё|isbn=978-985-6329-85-5|год=2010|выдавецтва=Прапілеі|горад=Мінск|старонак=150|арыгінал=Érik Neveu, Sociologie des mouvements sociaux|адказны=У. Іваноў (пер. з французскай)}}&lt;/ref&gt;, [[Маргарыта Юрсэнар|Маргарытa Юрсэнар]], Вілье дэ ліль-Адан. Таксама перакладае паэзію і прозу з летувіскай ([[Гедрэ Казлаўскайце]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляць на забытых мовах|url=http://prajdzisvet.org/texts/poetry/razmauljac-na-zabytykh-movakh.html|аўтар=Гедрэ Казлаўскайтэ|назва праекту=ПрайдзіСвет №21|мова=be|дата публікацыі=2020}}&lt;/ref&gt; [[Нэрынга Дангвідзе]], [[Жэмайце]], [[Марыя Ластоўская]] (Ластаўскене)), славенскай (Ураш Прах)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Сьціпласьць мяншыняў (знаёмства з паэзіяй Ураша Праха)|url=https://makeout.by/2020/12/23/scplasc-mjanshynja.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=23 снежня 2020|выдавец=Makeout}}&lt;/ref&gt; і ўкраінскай ([[Агатангел Крымскі]], Аляксандар Ірванец) моваў.

[[Файл:Аб фэмінізацыі беларускай мовы.png|alt=Вокладка кнігі белага колеру з шэрымі і чырвонымі словамі раскіданымі па вокладцы. Тры словы — фэмінізацыя беларускай мовы — набраныя буйным шрыфтом і разьмешчаныя паралельна адно другога|значак|Аб фэмінізацыі беларускай мовы (вокладка кнігі)]]

== Кнігі ==
* {{Cite book|first=Уладзіслаў|last=Гарбацкі|title=Аб фэмінізацыі беларускай мовы: Фэмінізацыя nomina agentis і пэўных іншых катэгорыяў у сучаснай беларускай мове. Эсэ|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|year=2012|isbn=978-0-9567951-0-6|url=https://www.smashwords.com/books/view/251752|старонак=99}}
* {{Cite book|first=Уладзь|last=Гарбацкі|url=https://kniharnia.by/catalog/suchasnaya_proza/pesni_traleybusnykh_ragulya/|title=Песьні тралейбусных рагуляў: Казкі і проза жыцьця / Уладзь Гарбацкі. —: belarusians.co.uk|isbn=978-0-9567951-4-4|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|старонак=110}}
* Гід па фэмінізацыі беларускай мовы (Nomina agentis і некаторых іншых асабовых намінацыяў) / Уладзіслаў Гарбацкі. — London: belarusians.co.uk, 2016. — ISBN: 978-0-9567951-6-8 (друк) і 978-0-9567951-7-5 (электронная).
* Творы / Палута Бадунова. [Прадмова і ўкладаньне: Уладзіслаў Гарбацкі]. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2018. — ISBN: 978-9955-578-19-2 (друк) і 978-9955-578-18-5 (электронная).
* Фэмінізацыя беларускай мовы. Сацыялінгвістычнае дасьледваньне. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2019. — ISBN: 978-9955-578-21-5.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гарбацкі, Уладзіслаў}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]
[[Катэгорыя:Стараабрадніцтва]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўчыя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі францускіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларускія палітолягі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Фэмінізм]]
[[Катэгорыя:Гей-актывізм]]
[[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]]
[[Катэгорыя:Гендэрныя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыйцы]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]</text>
      <sha1>d2i478upld94u590yniivnuuyfy2csp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331503</id>
      <parentid>2331502</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:25:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>77.221.66.126</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34875" xml:space="preserve">{{Навуковец|Сайт=https://harbacki.eu|Імя=Уладзіслаў Гарбацкі|Фота=Уладзіслаў_Гарбацкі.jpg|Месца нараджэньня=[[Віцебск]], Беларусь|Арыгінал імя=Уладзіслаў Іваноў|Месца працы=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]]|Навуковая сфэра=[[Сацыялінгвістыка]], культура старавераў Беларусі, ЛГБТК+ дасьледаваньні|Альма-матэр=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]], Страсбурскі Інстытут палітычных навук, Рэймскі ўнівэрсытэт, [[Варшаўскі ўнівэрсытэт]]|Навуковая ступень=PhD у сацыялінгвістыцы, мовазнаўстве|Навуковы кіраўнік=[[Ніна Баршчэўская]]}}

'''Уладзісла́ў Гарба́цкі''' (сапр. Уладзіслаў Іваноў; 1978, [[Віцебск]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвіст]], [[Паліталёгія|палітоляг]], пісьменьнік і перакладнік. Адзін зь першых у Беларусі дасьледнікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй [[ЛГБТ]]-супольнасьці. Адмысловец у галіне гендэрных і ЛГБТ дасьледваньняў, гендэрнай [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістыкі]], палітычнага [[Фэмінізм|фэмінізму]] і гісторыі культуры [[Стараверства ў Беларусі|стараверства Беларусі]].

Выдаў зборнік апавяданьняў «Песьні тралейбусных рагуляў» (2016), шэраг дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і кнігу твораў [[Палута Бадунова|Палуты Бадуновай]] (2018).

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў [[Віцебск]]у, дзесяць гадоў пражыў з бацькамі ў месьце [[Радужны|Радужным]] [[Ханты-Мансійская аўтаномная акруга — Югра|Ханты-Мансійскай акругі]], [[Расея]]. Вярнуўся ў Беларусь у 1995 годзе, дзе да 2000 году вучыўся на франка-беларускім факультэце палітычных і адміністрацыйных навук [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапэйскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] ў [[Менск|Менску]].

У 2001 годзе атрымаў магістарскую ступень у [[Паліталёгія|паліталёгіі]] ў Інстытуце палітычных навук ў [[Страсбург]]у. У 2002 годзе навучаўся ў [[Рэймс]]кім унівэрсытэце на адной зь першых у [[Францыя|Францыі]] гендэрных магістратураў па спэцыяльнасьці дарадца/мэдыятар у пытаньнях [[Плоць|плоці]] і [[Сэксуальнасьць чалавека|сэксуальнасьці]].

Ад 2007 г. выкладае ў Эўрапэйскім гуманітарным ўнівэрсытэце (ЭГУ) у [[Вільня|Вільні]], зьяўлецца лектарам паліталёгіі Дэпартамэнту сацыяльных навук. З 2014 жыве і працуе ў Вільні.

У 2017 годзе пад кіраўніцтвам прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]] абараніў доктарскую дысэртацыю «Фэмінізацыя беларускай мовы (сацыялінгвістычны аналіз жаночых Nomina agentis у [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] і сучаснай [[Беларуская мова|беларускай мове]])» на катэдры беларусістыкі [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Лектар ЕГУ Уладзіслаў Іваноў атрымаў ступень доктара навук|url=https://be.ehu.lt/navinyi/lektar-ehu-uladzislau-ivanou-atrymau-stupen-doktara-navuk/|дата публікацыі=10-11-2017|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт}}&lt;/ref&gt;.

Ад 2019 году адказны за дзейнасьць [https://en.ehu.lt/research/centers-laboratories-and-institutes/center-for-gender-studies/ Цэнтру гендэрных дасьледаваньняў] пры ЭГУ.

У сакавіку — жніўні 2020 — стыпэндыянт праграмы «[[Пісьменьнікі ў выгнаньні (стыпэндыя)|Пісьменьнікі ў выгнаньні]]» Літаратурнай рэзыдэнцыі [[Грац|Грацу]], [[Аўстрыя]].&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Uladzislaŭ Ivanoŭ|url=https://www.kulturvermittlung.org/primcell.php?ses=9680y6645q&amp;lang=en&amp;bas=kvs&amp;rel=6&amp;id=552&amp;main=artists&amp;ida=9|назва праекту=The Kulturvermittlung Steiermark - Kunstpädagogisches Institut Graz|дата публікацыі=}}&lt;/ref&gt; У лістападзе 2020 стажаваўся ў пісьменьніцкай рэзыдэнцыі ў [[Маляты|Малятах]] ([[Летува]]).&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Д-р Уладзіслаў Іваноў прыняў удзел у міжнароднай літаратурнай рэзыдэнцыі ў Малятах|url=https://be.ehu.lt/navinyi/ivanou-residence-moletai/|аўтар=|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|дата публікацыі=05-12-2020}}&lt;/ref&gt;

== Навуковая дзейнасьць ==

=== Сацыялінгвістыка ===
У [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]] працуе ў [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычным]] кірунку: дасьледуе і аналізуе сацыяльнае і палітычнае вымярэньне мовы і ўплыву на яе экстралінгвістычных, перадусім сацыяльна-палітычных, чыньнікаў. Асаблівы інтарэс дасьледніка праяўляецца да пытаньняў:

* ''сацыяльнай гісторыі мовы'': «Пра моўны сорам беларусаў» (2020)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Моўны сорам беларусаў (сацыялінгвістычны аналіз)|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_20_Zmiest2.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2020|назва праекту=Acta Albaruthenica, 20, стар. 169-183|мова=be|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego}}&lt;/ref&gt;, «Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну» (2018)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну (паліталягічныя і сацыялінгвістычныя заўвагі)|url=https://ideopol.org/wp-content/uploads/2018/12/_______Rus_2018%203.%209.%20Ivanou.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2018|назва праекту=The Ideology and Politics Journal, 3(11)|мова=be|выдавец=Foundation for Good Politics}}&lt;/ref&gt;, «Пра геній старабеларускай мовы» (2014)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Пра геній старабеларускай мовы|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/13649|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=08.01.2014|назва праекту=|выдавец=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;

* ''гендарнай сацыялінгвістыкі:'' «Аб інклюзыўнай беларускай мове» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб інклюзыўнай беларускай мове|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_19_Zmiest.pdf|назва праекту=Acta Albaruthenica, 19, стар. 231-240|аўтар=Уладзіслаў іваноў|дата публікацыі=2019|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Stereotyping vulnerable groups» (2017)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Stereotyping Vulnerable Groups|url=https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-72604-5|аўтар=Uladzislau Ivanou|дата публікацыі=2017|назва праекту=Stavros Assimakopoulos, Fabienne H. Baider, Sharon Millar. Online Hate Speech in the European Union: A Discourse-Analytic Perspective. Cтар. 29-32|выдавец=Springer|мова=en|копія=https://core.ac.uk/download/pdf/145226931.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Аб гэтак званых „эпіцэнах“» (2012)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб гэтак званых “эпіцэнах”|url=https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/8771|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17.07.2012|назва праекту=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;
* ''моўнай палітыкі і дыяспарнай мовы:'' «Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур’ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы)» (2017)&lt;ref&gt;{{Кніга|год=2017|аўтар=У. Іваноў|загаловак=|назва=Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур'ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы) // Запісы БІНіМ|том=39|месца=Нью-Ёрк-Менск|старонкі=428-433|ref=}}&lt;/ref&gt;, «Мова жыцця Зоры Кіпель» (2016)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Мова жыцця Зоры Кіпель|url=https://novychas.online/poviaz/mova-zyccja-zory-kipel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-04-2016|назва праекту=|выдавец=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве» (2016)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=•	У. Гарбацкі|загаловак=Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве // Да гісторыі беларускай дыяспары|том=2|старонкі=30-36|месца=Менск|год=2016}}&lt;/ref&gt;, «Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве» (2013)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/gramadstva-ahliady/11429|мова=be|выдавец=ARCHE|дата публікацыі=19.04.2013|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі}}&lt;/ref&gt;, «Тарашкевіца — ня толькі ідэалёгія, але перадусім эстэтыка» (2013), «Беларуская дыяспарная мова і ейны досьвед супрацьстаяньня англіцызмам, русізмам ды іншым барбарызмам» (2012);
* ''сацыялектаў і арго:'' «Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны|url=https://people.onliner.by/2019/03/17/layanka|дата публікацыі=2019-03-17|назва праекту=|выдавец=Onliner}}&lt;/ref&gt;.
* ''фэмінізацыі беларускай мовы: гл. [[Уладзіслаў Гарбацкі#Кнігі|Кнігі]]''

=== Культура старавераў Беларусі ===
У 2002—2005 гадох разам з [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] імя К. Крапівы пры [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]], а потым — з польскім праектам [https://www.al.uw.edu.pl/obta/index_pol.html OBTA] дасьледваў стараверскую культуру Беларусі, найперш Віцебшчыны. У 2002—2016 гадох ажыцьцявіў шэраг этналягічных экспэдыцый па [[Віцебская вобласьць|Віцебшчыне]]: [[Віцебск]], [[Полацак]], [[Лёзна|Лёзеншчына]], [[Ворша|Аршаншчына]], [[Шуміліна|Шуміліншчына]], [[Браслаў]]шчына, [[Паставы|Пастаўшчына]], [[Мёры|Мёршчына]], — з мэтай дасьледваньня культуры [[Беларускія стараверы|беларускіх старавераў]]. Вынікі экспэдыцый часткова прадстаўлены ў артыкулах у пэрыядычных выданьнях і зборніках: «Мясцовыя назвы віцебскіх старавераў» (2006)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2006|старонкі=31|загаловак=Мясцовыя назвы Віцебскіх старавераў|аўтар=Іваноў, У.|выданьне=Роднае слова|нумар=12 (228)}}&lt;/ref&gt;, «Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў» (2008)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2008|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў|выданьне=Палітычная сфера|старонкі=102–107|нумар=10|url=https://kamunikat.org/download.php?item=9970-13.pdf&amp;pubref=9970}}&lt;/ref&gt;, «Эвалюцыя тоеснасьці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX — пачатак XXІ стагодзьдзя» (2010)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2010|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Эвалюцыя тоеснасці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX – пачатак XXІ стагоддзя|выданьне=Палітычная сфера|нумар=14|старонкі=195–210}}&lt;/ref&gt;, «Аб кабетах, якія „папуюць“: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны» (2013)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2013|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Аб кабетах, якія «папуюць»: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны|выданьне=Женщины в политике: новые подходы к политическому. Феминистский образовательный альманах.|выпуск=2. Личное как политическое|старонкі=31–37|url=https://ru.ehu.lt/wp-content/uploads/2017/10/WiP-Vol2.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863-64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)» (2014)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іваноў, У.|год=2015|загаловак=Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863–64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)|выданьне=Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі, Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, Лондан, 27–29 сакавіка 2014 г.|старонкі=|месца=Мінск|выдавецтва=Зміцер Колас|pages=58–72|isbn=978-985-6992-67-7|адказны=Смалянчук Алесь, Дынглі Джым|ref=https://kamunikat.org/download.php?item=39872-1.pdf&amp;pubref=39872}}&lt;/ref&gt;, «Стараверы і зьлябы» (2018)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2018|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Стараверы і злябы|старонкі=64–67|issn=2617-2305|нумар=1|выданьне=Наша гісторыя|url=https://history.nn.by/?c=lr&amp;i=217908}}&lt;/ref&gt;.

=== Гісторыя франкамоўнай беларусістыкі ===
Інтарэс да тэмы франкамоўнай беларусікі праявіўся падчас навучаньня ў Францыі. Штуршком да дасьледчай дзейнасьці ў дадзенай сфэры стала праца ў [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Скарынаўскай бібліятэцы]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=“Беларуская бібліятэка ў Лёндане яшчэ дапаможа адкрыць невядомыя пласты берусазнаўства”|url=https://www.skaryna.org.uk/u-harbacki/|аўтар=Ігар Іваноў|дата публікацыі=10/07/2015|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;, дзе захаваліся рэдкія франкамоўныя матэрыялы па беларусіцы пачатку 20 ст.&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Франкамоўная беларусіка лонданскай Скарынаўкі|url=https://novychas.online/kultura/frankamounaja-belarusika-londanskaj-skarynauki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30-01-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Што пісала французская прэса пра БНР і «беларутэнскае пытанне»?|url=https://novychas.online/poviaz/bnr-i-belarutenskae-pytanne-u-francuzskaj-prese|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=24-03-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Крык народаў»|url=https://novychas.online/poviaz/kryk-narodau|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=05-06-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Федэрацыйны пакт паміж Мінскам і Масквой|url=https://novychas.online/poviaz/federacyjny-pakt-pamiz-minskam-i-maskvoj|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=26-01-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; і друкапіс першага беларускага рамана, напісанага па-француску невядомым аўтарам&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Таямніцы лонданскай Скарынаўкі: «Жан і Жак, альбо Падроблены рай»|url=https://novychas.online/kultura/tajamnicy_londanskaj_skarynauk/|дата публікацыі=06-09-2015|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|мова=be|назва праекту=Новы час}}&lt;/ref&gt;. У. Гарбацкі апісаў таксама ўнёсак раньніх францускіх і франкамоўных дасьледнікаў, якія цікавіліся беларускімі тэмамі: [[Рэнэ Мартэль]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://www.skaryna.org.uk/на-золку-французскай-беларусікі-рэнэ/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30/03/2016|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://novychas.online/kultura/na_zolku_francuzskaj_bielarusi/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=27-03-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; [[Антуан Мартэль]], [[Амбруаз Жабэр]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|url=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=03-07-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; — і беларускай дыяспары ў Францыі, Бэльгіі й Ангельшчыне&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Забыты змагар франкамоўнай беларусікі|url=https://novychas.online/asoba/zabyty-zmahar-frankamounaj-belarusiki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=28-07-2017|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Невядомая спадчына: этналагіня Ніна Абрамчык|url=https://novychas.online/asoba/etnalahinja-nina-abramczyk-pra-nevjadomuju-spadcz|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17-05-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Маці-беларуска» Ніны Абрамчык|url=https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-01-2022|копія=https://web.archive.org/web/20220123192342/https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|выдавец=Новы час}}&lt;/ref&gt;.

=== Фэмінісцкія і ЛГБТ дасьледаваньні ===
Да гендэрных, фэмінісцкіх і ЛГБТ дасьледаваньняў далучыўся падчас навучаньня ў гендэрнай магістратуры ў Францыі. Першыя артыкулы на тэму [[гей]]- і [[Лезьбіянства|лесьбі]]-дасьледваньняў апублікаваў у [[ARCHE Пачатак|ARCHE]] на пачатку 2000-ых гадоў: «Развагі аб гейскім пытаньні»&lt;ref&gt;{{Артыкул|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2002-3/harb302.html|год=2002|lang=be|загаловак=Развагі аб гейскім пытаньні|аўтар=Уладзь Гарбацкі|выданьне=ARCHE|нумар=3(23)}}&lt;/ref&gt; і «Пераадоленьне гамафобіі»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|год=2003|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/harb203.html|загаловак=Пераадоленьне гамафобіі|нумар=2(25)|выданьне=ARCHE}}&lt;/ref&gt;. Рэгулярна публікуе артыкулы і агляды на фэмінісцкую і гендэрную тэмы ў іншых беларускіх СМІ: [https://www.svaboda.org/s?k=гарбацкі&amp;tab=all&amp;pi=1&amp;r=any&amp;pp=10 Радыё Свабода], [https://novychas.online/author/Уладзіслаў%20Гарбацкі «Новы час»], [https://makeout.by/xfsearch/author/Уладзь%20Гарбацкі/ Makeout].

== Літаратурная творчасьць ==
Першыя літратурныя творы публікаваліся ў «[[Наша Ніва|Нашай Ніве]]» і [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]. Пазьней — у газэце «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» і інтэрнэт-часопісе «[[ПрайдзіСвет]]».

Асобныя апавяданьні перакладзеныя на славенскую, летувіскую і ангельскую мовы.

Пісьменьнік збольшага працуе ў стылі аўтабіяграфічнай сацыяльнай ці сацыялягічнай прозы'':'' робіць акцэнт на прыватнай, інтымнай гісторыі, якая дапамагае выкрываць калектыўную гісторыю і памяць.

Першы зборнік прозы выдаў у 2016 годзе — «Песьні тралейбусных рагуляў». Ён быў названы першым у беларускай літаратуры творам гей-прозы&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першая кніга гей-прозы па-беларуску (слова ад аўтара)|url=https://makeout.by/2016/05/24/pershaya-knga-gey-prozy-pa-belarusku.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=24 мая 2016|назва праекту=Makeout|мова=be}}&lt;/ref&gt;. Брытанскі дасьледнік беларускай літаратуры [[Арнольд Макмілін]] так ахарактарызаваў зборнік:&lt;blockquote&gt;''«Гэты сьмелы і вельмі чытэльны дэбютны зборнік прозы пераказвае ў розных формах і інтымных дэталях досьведы Адрознага ў варожым яму асяродзьдзі. Пра тры плыні, што ахопліваюць дарослае жыцьцё аўтара, ён апавядае мовай казачных гісторый: глыбокую веру ў беларускую мову, усьведамленьне і гонар за сваю гейскасьць, і перакананасьць у тым, што рэлігія — толькі міт. Элегантна напісаная сучаснай беларускай мовай і шчодра запраўленая дыялектызмамі, гэтая кніга паўстае як песьня і сьвята роднаму Віцебску. Кранальныя, захапляльныя і, часта, брутальна-рэалістычныя тэксты атрымаліся цудоўным, глыбока асабістым дэбютам».''&lt;/blockquote&gt;

== Пераклады ==
У. Гарбацкі перакладае навуковыя і мастацкія тэксты з францускай, украінскай, летувіскай, расейскай і славенскай моваў. Спэцыялізуецца на перакладах франкамоўных аўтараў і аўтарак: [[Жорж Экгаўт]], [[Сымона дэ Бавуар]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Другі пол (Le deuxième sexe). Фрагмент з кнігі|url=http://prajdzisvet.org/texts/prose/druhi-pol.html|аўтар=Сімона дэ Бавуар|дата публікацыі=2020|назва праекту=ПрайдзіСвет №21}}&lt;/ref&gt;, [[Ані Эрно]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першы тэкст французскай жывой класікі па-беларуску: выйшаў раман «Падзея» Ані Эрно|url=https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=2021-11-22|выдавец=Новы час|мова=be|копія=https://web.archive.org/web/20211122173133/https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk}}&lt;/ref&gt; Рэймон Арон&lt;ref&gt;{{Артыкул|isbn=978-609-95427-0-6|аўтар=Рэймон Арон|загаловак=Дэмакратыя і Таталітарызм (урыўкі з эсэ)|год=2012|выданьне=Палітычная навука. Анталогія класічных тэкстаў: Пераклад з англійскай, французскай, нямецкай|аўтар выданьня=А. Казакевіч (нав. рэд.)|месца=Мінск–Вільня|выдавецтва=Палітычная сфера}}&lt;/ref&gt;, Эрык Нёвё&lt;ref&gt;{{Кніга|назва=Сацыялогія сацыяльных рухаў|аўтар=Эрык Нёвё|isbn=978-985-6329-85-5|год=2010|выдавецтва=Прапілеі|горад=Мінск|старонак=150|арыгінал=Érik Neveu, Sociologie des mouvements sociaux|адказны=У. Іваноў (пер. з французскай)}}&lt;/ref&gt;, [[Маргарыта Юрсэнар|Маргарытa Юрсэнар]], Вілье дэ ліль-Адан. Таксама перакладае паэзію і прозу з летувіскай ([[Гедрэ Казлаўскайце]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляць на забытых мовах|url=http://prajdzisvet.org/texts/poetry/razmauljac-na-zabytykh-movakh.html|аўтар=Гедрэ Казлаўскайтэ|назва праекту=ПрайдзіСвет №21|мова=be|дата публікацыі=2020}}&lt;/ref&gt; [[Нэрынга Дангвідзе]], [[Жэмайце]], [[Марыя Ластоўская]] (Ластаўскене)), славенскай (Ураш Прах)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Сьціпласьць мяншыняў (знаёмства з паэзіяй Ураша Праха)|url=https://makeout.by/2020/12/23/scplasc-mjanshynja.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=23 снежня 2020|выдавец=Makeout}}&lt;/ref&gt; і ўкраінскай ([[Агатангел Крымскі]], Аляксандар Ірванец) моваў.

[[Файл:Аб фэмінізацыі беларускай мовы.png|alt=Вокладка кнігі белага колеру з шэрымі і чырвонымі словамі раскіданымі па вокладцы. Тры словы — фэмінізацыя беларускай мовы — набраныя буйным шрыфтом і разьмешчаныя паралельна адно другога|значак|Аб фэмінізацыі беларускай мовы (вокладка кнігі)]]

== Кнігі ==
* {{Cite book|first=Уладзіслаў|last=Гарбацкі|title=Аб фэмінізацыі беларускай мовы: Фэмінізацыя nomina agentis і пэўных іншых катэгорыяў у сучаснай беларускай мове. Эсэ|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|year=2012|isbn=978-0-9567951-0-6|url=https://www.smashwords.com/books/view/251752|старонак=99}}
* {{Cite book|first=Уладзь|last=Гарбацкі|url=https://kniharnia.by/catalog/suchasnaya_proza/pesni_traleybusnykh_ragulya/|title=Песьні тралейбусных рагуляў: Казкі і проза жыцьця / Уладзь Гарбацкі. —: belarusians.co.uk|isbn=978-0-9567951-4-4|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|старонак=110}}
* Гід па фэмінізацыі беларускай мовы (Nomina agentis і некаторых іншых асабовых намінацыяў) / Уладзіслаў Гарбацкі. — London: belarusians.co.uk, 2016. — ISBN: 978-0-9567951-6-8 (друк) і 978-0-9567951-7-5 (электронная).
* Творы / Палута Бадунова. [Прадмова і ўкладаньне: Уладзіслаў Гарбацкі]. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2018. — ISBN: 978-9955-578-19-2 (друк) і 978-9955-578-18-5 (электронная).
* Фэмінізацыя беларускай мовы. Сацыялінгвістычнае дасьледваньне. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2019. — ISBN: 978-9955-578-21-5.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гарбацкі, Уладзіслаў}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўчыя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі францускіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларускія палітолягі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Фэмінізм]]
[[Катэгорыя:Гей-актывізм]]
[[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]]
[[Катэгорыя:Гендэрныя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыйцы]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Стараверства ў Беларусі]]</text>
      <sha1>bnz66uf0c4hdpbijnpgsrjhbzh9w7xi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дэйвід Кавэрдэйл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>242785</id>
    <revision>
      <id>2331635</id>
      <parentid>2273953</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T08:32:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2422" xml:space="preserve">{{Музыка}}
'''Дэ́йвід Кавэрдэ́йл''' ({{мова-en|David Coverdale}}; нар. 22 верасьня 1951 году, [[Солтбэрн-бай-тэ-Сі]], [[Вялікабрытанія]]) — ангельскі рок-выканаўца і аўтар песень, найбольш вядомы працай з гард-рок-гуртам [[Whitesnake]], заснаваным ім у 1978 годзе&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20100818080412/http://music.msn.com/music/artist-biography/david-coverdale/ «David Coverdale: Biography»]. MSN Music.&lt;/ref&gt;. Да Whitesnake, Кавэрдэйл быў вакалістам гурта [[Deep Purple]] з 1973 па 1976 год. Стварыўшы Whitesnake, ён перацягнуў з Deep Purple, які быў на час прыпынены, шэраг іншых музыкаў, як то [[Ен Пэйс|Ена Пэйса]], [[Джон Лорд|Джона Лорда]], аднак празь нейкі час зь імі разлучыўся. Граючы спачатку больш блюзавую музыку, у сярэдзіне 1980-х гурт зьмяніў сваё гучаньне да больш амэрыканскага гард-рокавага, што выявілася ростам папулярнасьці ў ЗША. Вынікам супрацоўніцтва з [[Джымі Пэйдж]]ам у 1993 годзе стаў альбом ''«[[Coverdale—Page]]»'', які стаў плятынавым. У 2016 годзе Кавэрдэйл быў уключаны ў [[Заля славы рок-н-ролу|Залю славы рок-н-ролу]] як чалец гурта Deep Purple&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-35119852 «NWA, Deep Purple and Chicago enter Hall of Fame»]. BBC.&lt;/ref&gt;. Шырока вядомы, у прыватнасьці, сваім магутным [[блюз]]авым голасам&lt;ref&gt;[http://www.sputnikmusic.com/album.php?albumid=6690 «Van der Lee, Matthijs. 'Burn' review at»]. Sputnik Music.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20110201224842/http://www.davidcoverdale.com/ Афіцыйны сайт].
* {{IMDb імя|id=0184434}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кавэрдэйл, Дэйвід}}
[[Катэгорыя:Брытанскія музыкі]]</text>
      <sha1>r9kv8gawoe4q1z3xu88yi3eadtkqd68</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жыгімонт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>250014</id>
    <revision>
      <id>2331598</id>
      <parentid>2311537</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T21:53:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Паходжаньне */ п.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5980" xml:space="preserve">'''Жыгімонт''' — мужчынскае імя.

== Паходжаньне ==
Жыгімонт — беларуская форма старажытнага пашыранага [[Германскія мовы|германскага]] ([[Гоцкая мова|гоцкага]]) імя Sigimunt, якое трапіла ў хрысьціянскі іменаслоў&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 14.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] у сваёй кнізе «Старажытныя [[ліцьвіны]]» таксама прыводзіць дакладныя германскія адпаведнікі імёнаў [[Альгерд]]а і [[Любарт]]а. Апроч таго, да германскага паходжаньня ён меркавана залічвае імёны [[Вітаўт (імя)|Вітаўт]] (Вітольд), [[Уладзімер]] (Вальдэмар), [[Рагвалод]] (Рэгінальд), [[Рагнеда]] (Райнільда) ды некаторыя іншыя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 47.&lt;/ref&gt;.

Славянская і германская формы гэтага імя атаясамліваліся з даўніх часоў, пра што сьведчыць, сярод іншага, напісаньне імя [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ў выкананым на загад [[Сьпіс польскіх манархаў|караля]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] кірылічным надпісе ў Сьвятакрыскай капліцы Кракаўскага каралеўскага замка&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 213.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дашкевич Н. П. Заметки по истории Литовско-Русского государства. — Киев, 1885. С. 108.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|К ухвале іменя найвышшага Бога Айца ўсемагушчага, пабудавана касьцёлу сяя капліца, павяленьнем вялікага а праслаўнага Караля, прасьветнага Казіміра з Боскай міласьці Польскага і Вялікага Князя Літоўскага, Троцкага і Жамойцкага, і Княжаця Прускага, Пана і дзедзіча тых і іных многа земь Гаспадара, і яго каралевяй пранайясьнейшай паняй Элізабэты з пакаленьня Цэсарскага продка пранайясьнейшага '''Жыгімонта''' Пана земь Ракускай, Чэскай, і Вугорскай}}

== Носьбіты ==
* [[Жыгімонт Кейстутавіч]] (каля 1365 — 1440) — [[вялікі князь літоўскі]] (1439—1440)
* [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонт (Сігізмунд) Люксэмбурскі]] (1368—1437) — імпэратар [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] (1410—1437)
* [[Жыгімонт Карыбутавіч]] (каля 1385 — 1435) — кароль чэскі, вайскавод [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]
* [[Жыгімонт Стары]] (1467—1548) — вялікі князь літоўскі і [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль польскі]] (1506—1548)
* [[Жыгімонт Аўгуст]] (1520—1572) — вялікі князь літоўскі і кароль польскі (1548—1572, фармальна з 1529)
* [[Янаш II Жыгімонт Заполья|Янаш II Жыгімонт (Жыгманд) Заполья]] (1540—1571) — кароль вугорскі (1540—1570) і князь сяміградзкі (1570—1571)
* [[Жыгімонт Ваза]] (1566—1632) — кароль польскі і вялікі князь літоўскі 1587—1632), кароль швэдзкі (1592—1599, тытулярны кароль да 1632) 
* [[Жыгімонт Караль Радзівіл]] (1591—1642) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, мэцэнат. [[Крайчы вялікі літоўскі|Крайчы]] (1633—1638) і [[Падчашы вялікі літоўскі|падчашы]] вялікі літоўскі (1638—1642), [[Ваяводы наваградзкія|ваявода наваградзкі]] (1642)
* [[Крыштап Жыгімонт Пац]] (1621—1684) — вайсковы і дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. [[Харунжы вялікі літоўскі|Харунжы]] (1646—1856), [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] (1656—1658) і [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер вялікі літоўскі]] (з 1658)
* [[Жыгімонт Казімер Ваза]] (1640—1647) — адзіны сын караля польскага і вялікага князя літоўскага [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] і яго першай жонкі [[Цэцылія Рэната Габсбург|Цэцыліі Рэнаты Габсбург]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Мужчынскія імёны]]</text>
      <sha1>opr9rwyg2zsxsoz5mve7jduntrcwa0y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RED (фільм)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258045</id>
    <redirect title="РЭД" />
    <revision>
      <id>2331655</id>
      <parentid>2330358</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T10:05:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>10296</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[РЭД]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[РЭД]]</text>
      <sha1>m6dn572f0tceediq76v8anxbluwd0ky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Робэрт Зэмэкіс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258172</id>
    <revision>
      <id>2331572</id>
      <parentid>2331479</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:55:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4555" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Робэрт Лі Зэмэ́кіс''' ({{мова-en|Robert Lee Zemeckis}}; нарадзіўся 14 траўня 1951 году)&lt;ref&gt;[https://apnews.com/article/hip-hop-and-rap-celebrity-entertainment-music-arts-and-entertainment-771ec34c1c9de832f1ac04213f78bca6 «Celebrity birthdays for the week of May 9—15»]. Associated Press.&lt;/ref&gt; — амэрыканскі рэжысэр. Упершыню прыкметнага посьпеху дасягнуў дзякуючы рамантычна-прыгодніцкай камэдыі ''«[[Раман з каменем]]»'' (1988), навукова-фантастычнай камэдыі ''«[[Назад у будучыню]]»'' (1985), якая мела пасьпяховы працяг, і паўанімацыйнай камэдыі ''«[[Фабрыкацыя супраць труса Роджэра]]»'' (1988). Апасьля рэжысэраваў сатырычную чорную камэдыю ''«[[Сьмерць пасуе ёй]]»'' (1992), а ў наступным займаўся фільмам у драматычным жанры ''«[[Форэст Гамп]]»'' (1994)&lt;ref&gt;Harris, Mark (July 15, 1994). [https://ew.com/article/1994/07/15/forrest-gump/ «Movie Review: Forrest Gump»]. Entertainment Weekly.&lt;/ref&gt;, за які ён здабыў прэмію [[Оскар]] як найлепшы рэжысэр, а сама кінастужка атрымала ўзнагароду як найлепшы фільм. Зэмэкіс здымаў фільмы ў самых розных жанрах, як для дарослых, гэтак і для сем’яў.

Зэмэкіс разглядаецца як наватар у [[візуальныя эфэкты|візуальных эфэктах]]&lt;ref&gt;Day, Patrick Kevin; Phillips, Jevon. [https://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-robert-zemeckis-cinematic-innovations-pictures-photogallery.html «Robert Zemeckis’ cinematic innovations»]. Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Cwik, Greg (October 7, 2015). [https://www.indiewire.com/2015/10/robert-zemeckis-is-an-important-filmmaker-even-when-he-fails-57000/ «Robert Zemeckis is An Important Filmmaker (Even When He Fails)»]. IndieWire.&lt;/ref&gt;. Ён адзін зь першых скарыстаў кампутарную графіку ў кадрах фільмаў ''«[[Назад у будучыню 2]]»'' (1989) і ''«Форэст Гамп»'', а таксама улучыў маляваную анімацыю ў фільм у кінастужцы ''«Фабрыкацыя супраць труса Роджэра»''. Да таго ж ён быў адным зь піянэраў выкарыстаньня тэхнікі [[захоп руху|захопу руху]], якая зьявілася ў ягоных фільмах ''«[[Палярны экспрэс (фільм)|Палярны экспрэс]]»'' (2004), ''«[[Будынак-монстар]]»'' (2006), ''«[[Бэўвульф (фільм, 2017)|Бэўвульф]]»'' (2007), ''«[[Калядная гісторыя (фільм, 2009)|Калядная гісторыя]]»'' (2009) і ''«[[Сардэчна запрашаем у Марвэн]]»'' (2018). Не зважаючы на тое, што часам фільмамі Зэмэкіса цікавяцца выключна праз спэцэфэктамі&lt;ref&gt;Kehr, Dave (December 17, 2000). [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EED6133FF934A25751C1A9669C8B63 «'Cast Away' Director Defies Categorizing»]. The New York Times.&lt;/ref&gt;, ягоныя працы атрымалі высокую ацэнку некалькіх кінакрытыкаў, у тым ліку [[Дэйвід Томсан|Дэйвіда Томсана]], які згадаў, што ані адзін іншы сучасны рэжысэр не скарыстаў спэцэфекты да больш драматычных і апавядальных мэтаў&lt;ref&gt;David Thomson (2002). «The New Biographical Dictionary of Film». — С. 958—959. — ISBN 0-375-70940-1.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{IMDb імя|id=0000709}}

{{Прэмія «Оскар» за найлепшую рэжысуру}}
{{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую рэжысуру}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зэмэкіс, Робэрт}}
[[Катэгорыя:Кінарэжысэры ЗША]]</text>
      <sha1>fz8hkbmpq4dbzoa5fhfyzly9pb1okaz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чырвоны (фільм)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258174</id>
    <redirect title="РЭД" />
    <revision>
      <id>2331656</id>
      <parentid>2331481</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T10:05:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>10296</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[РЭД]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[РЭД]]</text>
      <sha1>m6dn572f0tceediq76v8anxbluwd0ky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Чырвоны (фільм)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>258175</id>
    <redirect title="Абмеркаваньне:РЭД" />
    <revision>
      <id>2331657</id>
      <parentid>2331483</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T10:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>10296</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Абмеркаваньне:РЭД]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:РЭД]]</text>
      <sha1>hslyoulimvwasa5joe6w7up0jls8h8s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алена Іваноўская</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258179</id>
    <revision>
      <id>2331499</id>
      <timestamp>2022-08-06T12:26:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам ''''Алена Іваноўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя — 10 траўня 1973, Казяніцы, гміна Казяніцы, Казяніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Наро...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9307" xml:space="preserve">'''Алена Іваноўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя — 10 траўня 1973, Казяніцы, гміна Казяніцы, Казяніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка) — папулярызатарка ведаў па беларусазнаўстве, перакладніца, публіцыстка, удзельніца беларускага народнага руху, спэцыялістка ў галіне конегадоўлі; з роду Іваноўскіх.  {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казяніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы (Лідзкі павет, Віленская губэрня)&lt;ref&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў Варшаве, у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі Галавічполе, Шчучынскі раён)&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў Ньюнам каледж Кембрыдзкага ўнівэрсытэту. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай арыстакратыі, якую дасьледнік Гай Пікарда назваў «Кембрыдзкая хеўра». У ёй бралі ўдзел паэт Рупэрт Брук, біяхімікі Мюрыэл Уэлдэйл і Гуя Онслаў і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся беларускім фальклёрам, сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклор») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з Беларусьсю і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай тэрміналёгіі пры гэтым быў выкарыстаны тэрмін «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі»). У 1914—1922 гадах часопіс «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;. Падзеі Першай сусьветнай вайны разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у Васілішках беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым часопісам «Саха» як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/ref&gt;.

На скачках у Лодзі ўпала з каня, доўгі час лячылася ў шпіталі.

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў Вільні. Затым у родным фальварку перажыла нямецкую акупацыю. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў Варшаву. Пэўны час жыла ў Любліне. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх квакераў у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.

22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «Праведнікаў сьвету» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/ref&gt;.

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с. &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==</text>
      <sha1>jwaok4lztzf6aweh79vyakaxjpz566c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331500</id>
      <parentid>2331499</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:40:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеныя катэгорыі, націскі і спасылкі.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11162" xml:space="preserve">'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.  {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казяніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у Лодзі ўпала з каня, доўгі час лячылася ў шпіталі.

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік сьвету|Праведнікаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>pz0l16cu36nozhje7wq4s0zlrlg709q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331501</id>
      <parentid>2331500</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T12:43:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11228" xml:space="preserve">'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.    {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>aeu35rh4ovtue73iowbqwtuoe88j5vk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331504</id>
      <parentid>2331501</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:30:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзены здымак.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11343" xml:space="preserve">[[Файл:82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg|значак|Здымак Алены Іваноўскай]]
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.      {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>p2x9vs42tvwmv8s69feaaepk81wm4gs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331505</id>
      <parentid>2331504</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:32:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзены здымак.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11511" xml:space="preserve">[[Файл:82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg|значак|Здымак Алены Іваноўскай]]
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.      {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>05euydu4wndv6rk1l9subxkuzaqga36</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331506</id>
      <parentid>2331505</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:34:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеная спасылка.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11693" xml:space="preserve">[[Файл:82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg|значак|Здымак Алены Іваноўскай]]
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.      {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>6uy234phhhxjejt5d1ugz9l8xlgt2bo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331507</id>
      <parentid>2331506</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:34:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11708" xml:space="preserve">[[Файл:82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg|значак|Здымак Алены Іваноўскай]]
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.      {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава, Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>b5ysequ997eyatjohd40syar69jujnb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331508</id>
      <parentid>2331507</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:35:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11710" xml:space="preserve">[[Файл:82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg|значак|Здымак Алены Іваноўскай]]
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.      {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава і Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>nxm3y1jppjtu8s8ticf88iyh92gzdl9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331509</id>
      <parentid>2331508</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дапоўненая інфармацыя.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11753" xml:space="preserve">[[Файл:82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg|значак|Здымак Алены Іваноўскай]]
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.      {{Асоба|імя=Алена Іваноўская|род дзейнасьці=Перакладніца, публіцыстка, актывістка беларускага руху|дата нараджэньня=3 траўня 1885|месца нараджэньня=Лябёдка, Лідзкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|дата сьмерці=10 траўня 1973|месца сьмерці=Казяніцы, гміна Казяніцы, Казеніцкі павет, Келецкае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка|грамадзянства=Польшча|альма-матэр=Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|навуковая сфэра=беларусіка, фальклёр|псэўданімы=Г. Ів., Алена|узнагароды=Праведнік народаў сьвету (22 кастрычніка 2001)|маці=Ядвіга Іваноўская}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава і Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>093xrcny0k0fdpahrjcajocuv3xwphl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331510</id>
      <parentid>2331509</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T13:39:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>вікіфікацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10914" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя             = Алена Іваноўская
|выява           = 82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg
|грамадзянства   = Польшча
|альма-матэр     = [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт]]
|навуковая сфэра = беларустыка, фальклёр
|маці            = Ядвіга Іваноўская
|псэўданімы      = Г. Ів., Алена
}}
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава і Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с. &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>czax8858u0zgskt33gnlbkzsegxdxsq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331511</id>
      <parentid>2331510</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T14:13:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10912" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя             = Алена Іваноўская
|выява           = 82d6028845180d2981d366f8f82ccfdb logo.jpg
|грамадзянства   = Польшча
|альма-матэр     = [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт]]
|навуковая сфэра = беларусіка, фальклёр
|маці            = Ядвіга Іваноўская
|псэўданімы      = Г. Ів., Алена
}}
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава і Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с. &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>8313cc49tpftnyahu2rz6dfy7ej2g46</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331633</id>
      <parentid>2331511</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T05:26:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>777sms</username>
        <id>9485</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10906" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя             = Алена Іваноўская
|выява           = Алена Іваноўская.jpg
|грамадзянства   = Польшча
|альма-матэр     = [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт]]
|навуковая сфэра = беларусіка, фальклёр
|маці            = Ядвіга Іваноўская
|псэўданімы      = Г. Ів., Алена
}}
'''Алéна Іванóўская''' (часам ''Хэлена'', ''Галена'', ''Гэлена''; па мужу ''Скіндар''; 3 траўня 1885, [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — 10 траўня 1973, [[Казяніцы]], гміна Казяніцы, [[Казеніцкі павет]], [[Келецкае ваяводзтва (1919—1939)|Келецкае ваяводзтва]], [[Польская Народная Рэспубліка]]) — папулярызатарка ведаў па [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[перакладніца]], публіцыстка, удзельніца [[Беларускі народны рух|беларускага народнага руху]], спэцыялістка ў галіне [[Конегадоўля|конегадоўлі]]; з роду Іваноўскіх.

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзілася 3 траўня 1885 году ў Лябёдцы ([[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]])&lt;ref&gt;Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мінск: Медысонт, 2006.&lt;/ref&gt;. 

Дачка Леанарда і Ядвігі Іваноўскіх, сястра Вацлава, Тадэўша, Станіслава і Юрыя (Ежы) Іваноўскіх. Выхоўвалася ў [[Варшава|Варшаве]], у дзяцінстве часта бывала ў фальварку Іваноўскіх Лябёдка (цяпер у межах вёскі [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён]])&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.

Каля 1905 года Алена Іваноўская прыехала на навучаньне ў [[Ньюнам каледж]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]. Там зь ейным ўдзелам склаўся гурток студэнтаў пераважна з ангельскай [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], якую дасьледнік [[Гай Пікарда]] назваў «[[Кембрыдзкая хеўра]]». У ёй бралі ўдзел паэт [[Рупэрт Брук]], біяхімікі [[Мюрыэл Уэлдэйл]] і [[Гуя Онслаў]] і інш. Удзельнікі суполкі сур’ёзна цікавіліся [[Беларускі фальклёр|беларускім фальклёрам]], сяброўка Рупэрта Брука Кэтрын Кокс у 1912 годзе некалькі месяцаў правяла ў Лябёдцы. У 1914 г. Алена Іваноўская зьмясціла ў лёнданскім часопісе «Folk-Lore» («Фальклёр») тэксты пятнаццаці беларускіх песень з нотамі, запісаных у ваколіцы Лябёдкі. Публікацыя суправаджалася вялікім уступам, дзе брытанскіх чытачоў знаёмілі з [[Беларусь|Беларусьсю]] і ейнымі праблемамі. Упершыню ў ангельскай [[Тэрміналёгія|тэрміналёгіі]] пры гэтым быў выкарыстаны [[тэрмін]] «White Ruthenia» замест «Wite Russia». Новая назва дапаўнялася тлумачэньнем: «No White Ruthenian wold ever allow him self to by called by a name would imply tha the was Russian» («''Ніводны беларус ніколі не дазволіць называць сябе імем, якое значыць, што ён — рускі''»). У 1914—1922 гадах [[часопіс]] «Folk-Lore» выдрукаваў 38 беларускіх песень з ваколіцаў Лябёдкі&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;. Падзеі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] разбурылі Кембрыдзкую суполку&lt;ref&gt;Пікарда Г. Раньняя англа-беларуская вясна (1915) Гуя Онслаў, Галена Іваноўская і Кембрыдзкая «хеўра» // Беларус. № 511. 2005.&lt;/ref&gt;. Алена Іваноўская зьехала на радзіму, дзе ў 1915 годзе спрабавала адкрыць у [[Васілішкі|Васілішках]] беларускую школу. Займалася конегадоўляй, захаплялася коннай яздой, гадавала хартаў&lt;ref&gt;Лаўрэш Л. Алена Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

Супрацоўнічала з земляробчым [[Часопіс «Саха»|часопісам «Саха»]] як спэцыялістка ў конегадоўлі, пісала гаспадарчыя парады для земляробаў-беларусаў. За 1912-1913 гады ў першых васямнаццаці нумарах часопіса «Саха» Алена Іваноўская друкуе дзесяць артыкулаў, і ўсе яны напісаныя на вельмі добрай, жывой беларускай мове&lt;ref&gt;Скінадар з Іваноўскіх // НАША СЛОВА № 38 (1345), 20 верасня 2017. // на pawet.net, http://pawet.net/library/history/city_district/data_people/zother/helena_skinder/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%BA%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%B7_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85.html&lt;/ref&gt;. 

З канца 1914 году Алена Іваноўская ў Лідзкім павеце зьяўлялася прадстаўніцай Віленскага адзьдзелу таварыства дапамогі ахвярам вайны&lt;ref&gt;Iwanowski K., Iwanowska Kornecka A.[pl] Skinderowa Helena z Iwanowskich // Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. Cz. 6. Warszawa, 2002. — S.170—171.&lt;/ref&gt;.

На скачках у [[Лодзь|Лодзі]] ўпала з каня, доўгі час лячылася ў [[Шпіталь|шпіталі]].

З прыходам у 1939 годзе савецкай улады ейнага мужа вывезлі на ўсход, сама яна хавалася ў [[Вільня|Вільні]]. Затым у родным фальварку перажыла [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкую акупацыю]]. Тут схавалі ад нацыстаў дзвюх жанчынаў жыдоўскага паходжаньня — Эму Альтбэрг (1889—1983) і яе сястру Марыю Арнольд (1893—1995)&lt;ref&gt;Skinderowa Helena (Iwanowska), The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&amp;language=en&amp;itemId=4321726&amp;ind=NaN&lt;/ref&gt;.

У 1944 годзе перабралася ў [[Варшава|Варшаву]]. Пэўны час жыла ў [[Люблін|Любліне]]. З 1946 года працавала перакладніцай для місіі ангельскіх [[Квакеры|квакераў]] у Казяніцах, пражыла тут 26 гадоў&lt;ref&gt;15 фактаў пра Алену Скіндар Іваноўскую // Новы Час, 25-03-2020, https://novychas.online/asoba/15-faktau-pra-alenu-skindar-ivanouskuju&lt;/ref&gt;.

Апошнія гады жыла ў Казяніцах, на поўдзень ад Варшавы. Памерла ў 1973 годзе&lt;ref&gt;Лаўрэш Леанід. Алена Іваноўская // Маладосць. 2019. № 8. С. 20-33.&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Labiodka, Ivanoŭski. Лябёдка, Іваноўскі (1933) (3).jpg|значак|Сядзіба Іваноўскіх у Лябёдзцы, 1933 год.]]
22 кастрычніка 2001 году за ўратаваньне жыдоў званьне «[[Праведнік народаў сьвету|Праведнікаў народаў сьвету]]» было нададзенае: Сабіне Іваноўскай з Ячыноўскіх, Алене Скіндар з Іваноўскіх, Ганне Карнецкай з Іваноўскіх і Адольфу Данілевічу&lt;ref&gt;Historia rodziny Iwanowskich,  sprawiedliwi.org.pl, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-rodziny-iwanowskich&lt;/ref&gt;. 

== Выбраная бібліяграфія ==

• Iwanowska I., Onslow H. Some White Russian Folksongs // Folk lore. Vol. 25. London,1914. Р. 91—109; 212—226; Vol. 35. London, 1922. Р. 64—82&lt;ref&gt;Гардзіенка Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Наталля Гардзіенка; пад рэд. А. Гардзіенкі. — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с. &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Нарадзіліся 3 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1885 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Род Іваноўскіх]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Беларускія публіцысты]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускія фальклярысты]]
[[Катэгорыя:Праведнікі народаў сьвету]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Кембрыдзкага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 10 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Польшчы]]</text>
      <sha1>g4no4muis5cat26gi948wmzyxo92ecz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фрэнсіс Форд Копала</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258180</id>
    <revision>
      <id>2331512</id>
      <timestamp>2022-08-06T14:24:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Ford_Coppola?oldid=1100874639</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5506" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Фрэнсіс Форд Копала''' ({{мова-en|Francis Ford Coppola}}; нарадзіўся 7 красавіка 1939 году) — амэрыканскі рэжысэр, прадусар і сцэнарыст. Ён лічыцца адной з асноўных асобаў новага галівудзкага руху 1960-х і 1970-х гадоў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20200111221255/https://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/francis-ford-coppola-10-essential-films «Francis Ford Coppola: 10 essential films»]. British Film Institute.&lt;/ref&gt;. Копала ёсьць атрымальнікам пяці [[Оскар]]аў, шасьці узнагародаў [[Залаты Глёбус|Залатога Глёбусу]], двух прэміяў [[Залатая пальмавая галіна|Залатой пальмавай галіны]] і прэміі [[BAFTA|БАФТА]].

Пасьля рэжысэраваньня фільму ''«[[Людзі дажджу]]»'' ў 1969 годзе Копала быў суаўтарам сцэнару ''«[[Патан (фільм)|Патан]]»'' (1970), атрымаўшы прэмію Оскар за найлепшы арыгінальны сцэнар разам з [[Эдмунд Гол Норт|Эдмундам Голам Нортам]]. Рэпутацыя Каполы як выбітнага рэжысэра была замацаваная па выхадзе культавай кінастужкі ''«[[Хросны бацька (фільм)|Хросны бацька]]»'' (1972), які зрабіў рэвалюцыю ў жанры гангстэрскіх фільмаў&lt;ref&gt;Barry, Langford (2005). «Film Genre: Hollywood and Beyond». Edinburgh University Press. — С. 134.&lt;/ref&gt;, атрымаўшы ўхвалу і камэрцыйны посьпех. ''«Хросны бацька»'' здабыў тры ўзнагароды Оскар у катэгорыях найлепшы фільм, найлепшы актор і найлепшы адаптаваны сцэнар. Адзін з наступных фільмаў рэжысэра і адначасова працяг папярэдняга твору ''«[[Хросны бацька 2]]»'' (1974) стаў першым сыквэлам, які здабыў прэмію Оскар у катэгорыі найлепшы фільм. Кінастужка, якая высока ацэньваецца кінакрытыкамі, прынёс Копале яшчэ тры ўзнагароды Оскар, як то за найлепшы адаптаваны сцэнар, найлепшы рэжысэр і найлепшы фільм, што зрабіла яго другім рэжысэрам пасьля [[Білі Ўайлдэр]]а, які здабыў гэтыя тры ўзнагароды за адзін і той жа фільм.

Таксама ў 1974 годзе ён выпусьціў трылер ''«[[Размова (фільм)|Размова]]»'', які атрымаў Залатую пальмавую галіну на [[Канскі кінафэстываль|Канскім кінафэстывалі]]. Наступны ягоны фільм ваенна-эпічнага кірунку ''«[[Апакаліпсіс сёньня]]»'' (1979) быў ухвалены за яскравае адлюстраванне [[Вайна ў Віетнаме|вайны ў Віетнаме]]. Фільм здабыў яшчэ адную Залатую пальмавую галіну, што зрабіла Копалу адным зь дзевяці рэжысэраў, якія двойчы атрымалі гэтую ўзнагароду. Іншымі прыкметнымі фільмамі рэжысэра ўлучаюць драмы ''«[[Ізгоі (фільм)|Ізгоі]]»'' і ''«[[Байцоўская рыбка]]»'' (абодва 1983), ''«[[Клюб «Котан»|Клюб „Котан“]]»'' (1984), ''«[[Пэгі Сью абралася шлюбам]]»'' (1986), ''«[[Хросны бацька 3]]»'' (1990), ''«[[Дракула (фільм, 1992)|Дракула]]»'' (1992) і ''«[[Заклінальнік дажджу]]»'' (1997).

Шмат сваякоў Копалы сталі знакамітымі акторамі і рэжысэрамі, як то ягоная сястра [[Талія Шайр]] ёсьць акторкай, ягоная дачка [[Сафія Копала|Сафія]] і ўнучка [[Джыя Копала|Джыя]] працуюць рэжысэркамі, ягоны сын [[Раман Копала|Раман]] ёсьць сцэнарыстам, а пляменьнiкі [[Джэйсан Шварцман]] і [[Нікалас Кейдж]] ёсьць акторамі. Копала мае дом у Каліфорніі, дзе месьціцца ягоная сямейнай вінакурня&lt;ref&gt;Mariani, John. [https://www.forbes.com/sites/johnmariani/2020/06/01/an-interview-with-francis-ford-coppola-master-filmmaker-and-major-wine-producer-part-one/ «An Interview With Francis Ford Coppola: Master Filmmaker And Major Wine Producer»]. Forbes.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{IMDb імя|id=0000338}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Копала, Фрэнсіс Форд}}
[[Катэгорыя:Кінарэжысэры ЗША]]</text>
      <sha1>l4abkoloetei60vz2qs8mae8ws1thgd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331573</id>
      <parentid>2331512</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T18:55:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5668" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Фрэнсіс Форд Копала''' ({{мова-en|Francis Ford Coppola}}; нарадзіўся 7 красавіка 1939 году) — амэрыканскі рэжысэр, прадусар і сцэнарыст. Ён лічыцца адной з асноўных асобаў новага галівудзкага руху 1960-х і 1970-х гадоў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20200111221255/https://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/francis-ford-coppola-10-essential-films «Francis Ford Coppola: 10 essential films»]. British Film Institute.&lt;/ref&gt;. Копала ёсьць атрымальнікам пяці [[Оскар]]аў, шасьці узнагародаў [[Залаты Глёбус|Залатога Глёбусу]], двух прэміяў [[Залатая пальмавая галіна|Залатой пальмавай галіны]] і прэміі [[BAFTA|БАФТА]].

Пасьля рэжысэраваньня фільму ''«[[Людзі дажджу]]»'' ў 1969 годзе Копала быў суаўтарам сцэнару ''«[[Патан (фільм)|Патан]]»'' (1970), атрымаўшы прэмію Оскар за найлепшы арыгінальны сцэнар разам з [[Эдмунд Гол Норт|Эдмундам Голам Нортам]]. Рэпутацыя Каполы як выбітнага рэжысэра была замацаваная па выхадзе культавай кінастужкі ''«[[Хросны бацька (фільм)|Хросны бацька]]»'' (1972), які зрабіў рэвалюцыю ў жанры гангстэрскіх фільмаў&lt;ref&gt;Barry, Langford (2005). «Film Genre: Hollywood and Beyond». Edinburgh University Press. — С. 134.&lt;/ref&gt;, атрымаўшы ўхвалу і камэрцыйны посьпех. ''«Хросны бацька»'' здабыў тры ўзнагароды Оскар у катэгорыях найлепшы фільм, найлепшы актор і найлепшы адаптаваны сцэнар. Адзін з наступных фільмаў рэжысэра і адначасова працяг папярэдняга твору ''«[[Хросны бацька 2]]»'' (1974) стаў першым сыквэлам, які здабыў прэмію Оскар у катэгорыі найлепшы фільм. Кінастужка, якая высока ацэньваецца кінакрытыкамі, прынёс Копале яшчэ тры ўзнагароды Оскар, як то за найлепшы адаптаваны сцэнар, найлепшы рэжысэр і найлепшы фільм, што зрабіла яго другім рэжысэрам пасьля [[Білі Ўайлдэр]]а, які здабыў гэтыя тры ўзнагароды за адзін і той жа фільм.

Таксама ў 1974 годзе ён выпусьціў трылер ''«[[Размова (фільм)|Размова]]»'', які атрымаў Залатую пальмавую галіну на [[Канскі кінафэстываль|Канскім кінафэстывалі]]. Наступны ягоны фільм ваенна-эпічнага кірунку ''«[[Апакаліпсіс сёньня]]»'' (1979) быў ухвалены за яскравае адлюстраванне [[Вайна ў Віетнаме|вайны ў Віетнаме]]. Фільм здабыў яшчэ адную Залатую пальмавую галіну, што зрабіла Копалу адным зь дзевяці рэжысэраў, якія двойчы атрымалі гэтую ўзнагароду. Іншымі прыкметнымі фільмамі рэжысэра ўлучаюць драмы ''«[[Ізгоі (фільм)|Ізгоі]]»'' і ''«[[Байцоўская рыбка]]»'' (абодва 1983), ''«[[Клюб «Котан»|Клюб „Котан“]]»'' (1984), ''«[[Пэгі Сью абралася шлюбам]]»'' (1986), ''«[[Хросны бацька 3]]»'' (1990), ''«[[Дракула (фільм, 1992)|Дракула]]»'' (1992) і ''«[[Заклінальнік дажджу]]»'' (1997).

Шмат сваякоў Копалы сталі знакамітымі акторамі і рэжысэрамі, як то ягоная сястра [[Талія Шайр]] ёсьць акторкай, ягоная дачка [[Сафія Копала|Сафія]] і ўнучка [[Джыя Копала|Джыя]] працуюць рэжысэркамі, ягоны сын [[Раман Копала|Раман]] ёсьць сцэнарыстам, а пляменьнiкі [[Джэйсан Шварцман]] і [[Нікалас Кейдж]] ёсьць акторамі. Копала мае дом у Каліфорніі, дзе месьціцца ягоная сямейнай вінакурня&lt;ref&gt;Mariani, John. [https://www.forbes.com/sites/johnmariani/2020/06/01/an-interview-with-francis-ford-coppola-master-filmmaker-and-major-wine-producer-part-one/ «An Interview With Francis Ford Coppola: Master Filmmaker And Major Wine Producer»]. Forbes.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{IMDb імя|id=0000338}}

{{Прэмія «Оскар» за найлепшую рэжысуру}}
{{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую рэжысуру}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Копала, Фрэнсіс Форд}}
[[Катэгорыя:Кінарэжысэры ЗША]]</text>
      <sha1>f3eg5atxg2ijdwkxlmx3ljmw84m7j5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чырвоная Горка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258181</id>
    <revision>
      <id>2331513</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:09:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Чырвоная Горка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Чырвонай Горкі |Трансьлітараваная назва           = Čyrvonaja Horka |Герб                              =  |Сьцяг...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4000" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Чырвоная Горка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Чырвонай Горкі
|Трансьлітараваная назва           = Čyrvonaja Horka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 0
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 40
 |Шырата сэкундаў                  = 37
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 33
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Чырво́ная Го́рка'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; (таксама ''Кра́сная Го́рка''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt;) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 0 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>13ll8275sby10voqevd7bilxyw3t0rf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чырвоная Зорка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258182</id>
    <revision>
      <id>2331514</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:12:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Чырвоная Зорка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Чырвонай Зоркі |Трансьлітараваная назва           = Čyrvonaja Zorka |Герб                              =  |Сьцяг...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4039" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Чырвоная Зорка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Чырвонай Зоркі
|Трансьлітараваная назва           = Čyrvonaja Zorka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 16
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 42
 |Шырата сэкундаў                  = 51
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 49
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Чырво́ная Зо́рка'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; (таксама ''Друга́я Калю́га''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt;) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 18 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 16 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>7dgl94swcba2eiz8xw9jsaro8haxdmx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331515</id>
      <parentid>2331514</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:12:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4039" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Чырвоная Зорка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Чырвонай Зоркі
|Трансьлітараваная назва           = Čyrvonaja Zorka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 16
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 42
 |Шырата сэкундаў                  = 51
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 49
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Чырво́ная Зо́рка'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; (таксама ''Кра́сная Зо́рка''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt;) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 18 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 16 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>pyabn10zj2111kw02p4nfn9dbilbzng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Астраўскі Перавоз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258183</id>
    <revision>
      <id>2331516</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:16:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Астраўскі Перавоз |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Астраўскога Перавозу |Трансьлітараваная назва           = Astraŭskі Pieravoz |Герб                              =  |Сьцяг                             =...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4440" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Астраўскі Перавоз
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Астраўскога Перавозу
|Трансьлітараваная назва           = Astraŭskі Pieravoz
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 33
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 41
 |Шырата сэкундаў                  = 14
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 57
 |Даўгата сэкундаў                 = 15
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Астраўскі́ Пераво́з'''&lt;ref&gt;[http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm Решение Березинского районного Совета депутатов от 1 июля 2008 г. № 74 О переименовании сельских населенных пунктов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801013718/http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm |date=1 жніўня 2015 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{maps.by|viewate/17627}}&lt;/ref&gt; &gt;, да 2008 году - '''Пераво́з'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 36 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 33 чалавекі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>hy0g1l2nbn043fyrv5m9f1xxolhr3er</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331517</id>
      <parentid>2331516</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:17:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4403" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Астраўскі Перавоз
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Астраўскога Перавозу
|Трансьлітараваная назва           = Astraŭskі Pieravoz
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 33
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 41
 |Шырата сэкундаў                  = 14
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 57
 |Даўгата сэкундаў                 = 15
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Астраўскі́ Пераво́з'''&lt;ref&gt;[http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm Решение Березинского районного Совета депутатов от 1 июля 2008 г. № 74 О переименовании сельских населенных пунктов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801013718/http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm |date=1 жніўня 2015 }}&lt;/ref&gt;, да 2008 году - '''Пераво́з'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 36 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 33 чалавекі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>jg080iu2u4oa93d2o4088ndw6cqclm3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258184</id>
    <revision>
      <id>2331518</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:20:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Новае Гарадзішча |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Новага Гарадзішча |Трансьлітараваная назва           = Novaje Haradzišča |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4358" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новае Гарадзішча
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новага Гарадзішча
|Трансьлітараваная назва           = Novaje Haradzišča
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 17
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 40
 |Шырата сэкундаў                  = 1
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 11
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вае Гарадзі́шча'''&lt;ref&gt;[http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm Решение Березинского районного Совета депутатов от 1 июля 2008 г. № 74 О переименовании сельских населенных пунктов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801013718/http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm |date=1 жніўня 2015 }}&lt;/ref&gt;, да 2008 году - '''Гарадзі́шча'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 17 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>ny9gvjt8vsfaol87dfzo67htgp847ia</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331519</id>
      <parentid>2331518</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Stary Jolup перанёс старонку [[Новае Гарадзішча]] у [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)]]: неадназначнасьць</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4358" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новае Гарадзішча
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новага Гарадзішча
|Трансьлітараваная назва           = Novaje Haradzišča
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 17
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 40
 |Шырата сэкундаў                  = 1
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 11
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вае Гарадзі́шча'''&lt;ref&gt;[http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm Решение Березинского районного Совета депутатов от 1 июля 2008 г. № 74 О переименовании сельских населенных пунктов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801013718/http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm |date=1 жніўня 2015 }}&lt;/ref&gt;, да 2008 году - '''Гарадзі́шча'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 17 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>ny9gvjt8vsfaol87dfzo67htgp847ia</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331521</id>
      <parentid>2331519</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:21:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4392" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новае Гарадзішча
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новага Гарадзішча
|Трансьлітараваная назва           = Novaje Haradzišča
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 17
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 40
 |Шырата сэкундаў                  = 1
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 11
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вае Гарадзі́шча'''&lt;ref&gt;[http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm Решение Березинского районного Совета депутатов от 1 июля 2008 г. № 74 О переименовании сельских населенных пунктов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801013718/http://www.busel.org/texts/cat5vu/id5awaynm.htm |date=1 жніўня 2015 }}&lt;/ref&gt;, да 2008 году - '''Гарадзі́шча'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 17 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Багушэвіцкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>q5hckkphwhj1kgyob05bgut2coq9kam</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Новае Гарадзішча</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258185</id>
    <revision>
      <id>2331520</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Stary Jolup перанёс старонку [[Новае Гарадзішча]] у [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)]]: неадназначнасьць</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)]]</text>
      <sha1>au9aw7a2govi418sa59i91wh691zhlg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331523</id>
      <parentid>2331520</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:23:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Выдаленае перанакіраваньне на [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="688" xml:space="preserve">Назву '''Но́вае Гарадзі́шча''' маюць:

== Населеныя пункты ==

=== [[Беларусь]] ===
* [[Менская вобласьць]]:
** [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)н|Новае Гарадзішча]] — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]]
** [[Новае Гарадзішча (Лагойскі раён)|Новае Гарадзішча]] — вёска ў [[Лагойскі раён|Лагойскім раёне]]

== Глядзіце таксама ==
* [[Гарадзішча]]
* [[Старое Гарадзішча]]

{{Неадназначнасьць}}</text>
      <sha1>gglngv0hqtgtbgluze35jsdy03522lu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331524</id>
      <parentid>2331523</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T15:23:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Беларусь */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" xml:space="preserve">Назву '''Но́вае Гарадзі́шча''' маюць:

== Населеныя пункты ==

=== [[Беларусь]] ===
* [[Менская вобласьць]]:
** [[Новае Гарадзішча (Бярэзінскі раён)|Новае Гарадзішча]] — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]]
** [[Новае Гарадзішча (Лагойскі раён)|Новае Гарадзішча]] — вёска ў [[Лагойскі раён|Лагойскім раёне]]

== Глядзіце таксама ==
* [[Гарадзішча]]
* [[Старое Гарадзішча]]

{{Неадназначнасьць}}</text>
      <sha1>psd6t9ya58x14rkegdyg2qui8yndpbu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Файл:Racing Club de Strasbourg.svg</title>
    <ns>6</ns>
    <id>258186</id>
    <revision>
      <id>2331528</id>
      <timestamp>2022-08-06T15:53:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>{{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня
| апісаньне     = Лягатып футбольнага клюбу «[[Страсбург (футбольны клюб)|Страсбург]]»
| аўтар         = Racing Club de Strasbourg Alsace
| час стварэньня = 2016
| крыніца       = Афіцыйны сайт клюбу
| артыкул       = Страсбург (футбольны клюб)
| частка        = Поўная выява лягатыпа
| разрозьненьне = Так
| мэта          = Дапамагчы чытычам ідэнтыфікаваць спартовую каманду
| заменнасьць   = Гэта лягатып футбольнага клюбу, таму для яго няма свабод...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1010" xml:space="preserve">== Апісаньне ==
{{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня
| апісаньне     = Лягатып футбольнага клюбу «[[Страсбург (футбольны клюб)|Страсбург]]»
| аўтар         = Racing Club de Strasbourg Alsace
| час стварэньня = 2016
| крыніца       = Афіцыйны сайт клюбу
| артыкул       = Страсбург (футбольны клюб)
| частка        = Поўная выява лягатыпа
| разрозьненьне = Так
| мэта          = Дапамагчы чытычам ідэнтыфікаваць спартовую каманду
| заменнасьць   = Гэта лягатып футбольнага клюбу, таму для яго няма свабоднай замены
| іншае         = Выява — прадмет грамадзкага інтарэсу
}}
== Ліцэнзія ==
{{SVG-лягатып}}</text>
      <sha1>p8z374r30fbczsc07j1jtcjn70cvce3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гутаркі ўдзельніка:MdsShakil/header</title>
    <ns>3</ns>
    <id>258187</id>
    <revision>
      <id>2331530</id>
      <timestamp>2022-08-06T16:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pathoschild</username>
        <id>907</id>
      </contributor>
      <comment>create header for talk page ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="952" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;&quot;&gt;
  &lt;div style=&quot;padding: 12px;&quot;&gt;[[File:Circle-icons-megaphone.svg|75px|link=[[m:User_talk:MdsShakil]]]]&lt;/div&gt;
  &lt;div style=&quot;flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;&quot;&gt;
    &lt;div style=&quot;font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'&quot;&gt;Welcome to my talk page!&lt;/div&gt;
    &lt;div style=&quot;max-width: 700px&quot;&gt;Hey! I am Shakil Hosen. I patrol many projects, and where I don't know the language I only act in cases of serious vandalism. If you think I have done anything wrong, feel free to [[m:User talk:MdsShakil|message me]] on Meta wiki. If you don't like that you can leave me messages here too, but since I do not watch all of my talk pages, your message might not get a timely response. Thanks! [[File:Face-smile.svg|18px|link=[[m:User:MdsShakil]]]]&lt;/div&gt;
  &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>6ns6eellkw7iqc4yteyjnszfjmo2yio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-15</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258188</id>
    <revision>
      <id>2331535</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="166" xml:space="preserve">Bengal tiger (Panthera tigris tigris) female 3.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>41mhov73c5jjc4ep3kemvgjzjowqkot</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-15</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258189</id>
    <revision>
      <id>2331536</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:38:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="459" xml:space="preserve">Саміца [[бэнгальскі тыгр|бэнгальскага тыгру]] ў нацыянальным парку [[Канга (нацыянальны парк)|Канга]] ў [[Індыя|Індыі]], якая сёньня адзначае [[Дзень незалежнасьці Індыі|Дзень незалежнасьці]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0zy6ao9zx227cjyg168j68jwj2mcst6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-16</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258190</id>
    <revision>
      <id>2331538</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:40:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="172" xml:space="preserve">Desierto de Lut, Irán, 2016-09-22, DD 71-86 HDR PAN.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pe27k8elm4k0frk7dc1a2iiiz8pdg46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-16</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258191</id>
    <revision>
      <id>2331539</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:40:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="663" xml:space="preserve">Панарамны выгляд прыблізна 180 градусаў падчас заходу сонца ў [[Пустэльня пустэчы|Пустэльні пустэчы]] ў іранскіх правінцыях [[Керман (астан)|Кермане]] і [[Сыстан і Балучыстан|Сыстан-Балучыстан]]е. Зь ліпеня 2016 году гэтае месца ўлучанае да сьпісу [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m7nkcbuiyxqlatosvilgg6y5bexl3f2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-17</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258192</id>
    <revision>
      <id>2331540</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:42:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="172" xml:space="preserve">Dülmen, Merfeld, Volvo PV 544 B18 -- 2021 -- 0075-9.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q3duw99dscap7zdxzi95h08iv4rylyn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-17</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258193</id>
    <revision>
      <id>2331541</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:42:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="363" xml:space="preserve">Самаход маркі [[Вольва PV544 B18]] 1961 году вырабу ў [[Дульмэн]]е ў зямлі [[Паўночны Райн — Вэстфалія|Паўночным Райне—Вэстфаліі]], [[Нямеччына]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jqaysjmn3i4p2wtm7qsa2dz3scmoexn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гутаркі ўдзельніка:MdsShakil</title>
    <ns>3</ns>
    <id>258194</id>
    <revision>
      <id>2331542</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:42:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pathoschild</username>
        <id>907</id>
      </contributor>
      <comment>add talk page header ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" xml:space="preserve">{{User talk:MdsShakil/header}}</text>
      <sha1>tbo8m2n1p4y1shpmyu07h1k0g9pq65d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-18</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258195</id>
    <revision>
      <id>2331543</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:43:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="159" xml:space="preserve">The Ardabil Carpet - Google Art Project.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9qmp0du18tm9wt7x9bzak7eb3rik9sg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-18</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258196</id>
    <revision>
      <id>2331544</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:43:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="271" xml:space="preserve">[[Ардабільскі дыван]], створаны ў 1539—1540 гадах, ёсьць найстарэйшым у сьвеце [[дыван]]ам.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c2yc4ljim3neuzikvls1ho5trd55iwu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-19</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258197</id>
    <revision>
      <id>2331545</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:44:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="189" xml:space="preserve">Ontluikende bloemknoppen van een Hosta 'June'. 21-07-2020 (d.j.b.) 01.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8dl7gw53d1pwqcracz0nlex9qefd37o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-19</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258198</id>
    <revision>
      <id>2331546</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:44:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="204" xml:space="preserve">Кветкавыя пупышкі расьліны роду [[хоста]] (''Hosta'').
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jj83f6wc7k1itu8lb5w7b585f66n84f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-20</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258199</id>
    <revision>
      <id>2331547</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="186" xml:space="preserve">Bad Rappenau - Heinsheim - Burg Ehrenberg - Ansicht von Norden (1).jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>70szkvde828s7rc2083c4m16f640v9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-20</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258200</id>
    <revision>
      <id>2331548</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:46:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="202" xml:space="preserve">Замак [[Эрэнбэрг]] у [[Бад-Рапэнаў]], [[Нямеччына]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2gfjvbgyoxjjsquhbi2jxxu1jvyefnp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-21</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258201</id>
    <revision>
      <id>2331549</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:47:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="148" xml:space="preserve">Lipid Islands on Soap Bubble.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7xurugzq541dvt79x7fgfeiyz8c2vh2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-21</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258202</id>
    <revision>
      <id>2331550</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:47:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="637" xml:space="preserve">Узбуйнены малюнак паверхні мыльнай бурбалкі. Выява выяўляе наяўнасьць «ліпідных астравоў» [[мыла]], якія плаваюць на вельмі тонкай плёнцы вады. Пленка настолькі тонкая, што не перашкаджае [[сьвятло|сьвятлу]], які прабіваецца празь яе, што стварае выгляд чорнай бездані. Павелічэньне x250.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2k3911aeka4ovwq1cbkch9owttg9za4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-22</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258203</id>
    <revision>
      <id>2331551</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:49:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154" xml:space="preserve">Kabood (Blue) mosque, Tabriz, Iran.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p5nji8i455y1iti3hwqpyzvg2td8wbd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-22</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258204</id>
    <revision>
      <id>2331552</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:49:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="349" xml:space="preserve">[[Сіні мячэт (Тэбрыз)|Сіні мячэт]] у іранскім [[Тэбрыз]]е быў пабудаваны ў 1465 годзе на загад [[Джаганшаг]]а, кіраўніка [[Кара-Каюнлу]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8h53urlzba54xsphxqb9p6ozsdtfu1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-23</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258205</id>
    <revision>
      <id>2331553</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:51:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="186" xml:space="preserve">Lower Manhattan from Governors Island with a fishing boat (46294p).jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fpg515cqnvbrsr2mll88qj9j2vjv0gw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-23</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258206</id>
    <revision>
      <id>2331554</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:51:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="524" xml:space="preserve">Краявіды [[Ніжні Мангэтан|Ніжняга Мангэтану]] з вострава [[Гавэрнорз]]. Сьпераду ў гавані [[Нью-Ёрк]]у месьціцца рыбалоўная лодка. На тле бачныя славутасьці, як то [[Сусьветны гандлёвы цэнтар 1]], [[1 Нью-Ёрк Пляза]] і [[Бэтары-парк]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tpm34am2bl0jo843ex6s67asw27siky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-24</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258207</id>
    <revision>
      <id>2331555</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:52:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149" xml:space="preserve">Slovyansk Voskresenska church.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l01659s1err2zc1pvgarf92ecfx9hhv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-24</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258208</id>
    <revision>
      <id>2331556</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:52:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="368" xml:space="preserve">Царква Ўваскрасеньня ўва ўкраінскім [[Славянск]]у. Сёньня [[Украіна|Ўкраіна]] адзначае [[Дзень незалежнасьці Ўкраіны|Дзень незалежнасьці]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7mk7eqouq5pdi5hd7hmzjyts5qaaq3o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-25</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258209</id>
    <revision>
      <id>2331558</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:54:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="275" xml:space="preserve">تصویر سراسرنما از بام کاروانسرای دیرگچین استان قم، معماری برجای مانده از دوره ساسانی.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ome9rxr1plmc2401gymsw09wc8nnn4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-25</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258210</id>
    <revision>
      <id>2331559</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:54:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="404" xml:space="preserve">[[Дайр-э Гячын]] ёсьць адным з найвялікшых [[караван-сарай|караван-сараяў]] [[Іран]]у. Ён месьціцца ў цэнтры нацыянальнага парку [[Кевір (нацыянальны парк)|Кевір]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>siosnjuna5dh2dhb0lsrv6j69xtob7q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-26</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258211</id>
    <revision>
      <id>2331560</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">White-fronted bee-eater (Merops bullockoides) Namibia.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tbzgeqoxatd3d1l6h47t6hdnl992ee0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-26</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258212</id>
    <revision>
      <id>2331561</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:56:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="394" xml:space="preserve">[[Белалобая шчурка]] (''Merops bullockoides'') на рацэ [[Куанда]] ў [[Намібія|Намібіі]]. Сёньня гэтая афрыканская краіна адзначае [[Дзень Герояў (Намібія)|Дзень Герояў]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rad91g637libxq3n5fld5fupqy8dccu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-27</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258213</id>
    <revision>
      <id>2331562</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:58:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" xml:space="preserve">Trabala vishnou guttata dorsal.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cawd78qgu64vd7439ukix8aw6tew48v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-27</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258214</id>
    <revision>
      <id>2331563</id>
      <timestamp>2022-08-06T17:58:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="350" xml:space="preserve">[[Маля]] віду ''Trabala vishnou'' на фатаздымку з [[Рэспубліка Кітай|Тайваню]]. Выява дэманструе характэрную паставу крылаў у стане спакою.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ckzw0wljk82ub60o1u64o8w5jq9ncwt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-28</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258215</id>
    <revision>
      <id>2331564</id>
      <timestamp>2022-08-06T18:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="188" xml:space="preserve">Verschiedenfarbige Schwertlilie (Iris versicolor)-20200603-RM-100257.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8tu80opaasool59vxrum7oz9wafgkwe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-28</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258216</id>
    <revision>
      <id>2331565</id>
      <timestamp>2022-08-06T18:00:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="243" xml:space="preserve">[[Рознакаляровы касач]] (''Iris versicolor'') у садзе ў [[Бамбэрг]]у, [[Нямеччына]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>posi5164zs0me1lrrukpcsk7irrwtlr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2022-08</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258217</id>
    <redirect title="Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-05" />
    <revision>
      <id>2331575</id>
      <timestamp>2022-08-06T19:07:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-05]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Шаблён:Цяперашні абраны артыкул/2011-05]]</text>
      <sha1>r7p0b86rurwx6fih8l2cjs0hc7ds27m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Штылет</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258218</id>
    <revision>
      <id>2331587</id>
      <timestamp>2022-08-06T19:44:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pan Kryvič</username>
        <id>75038</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам 'Штылет (італ.: stiletto, ад лац.: Stilus — «палачка для пісьма», «востры стрыжань») — колючая халодная зброя, кінжал італьянскага паходжаньня з простаю крыжавінаю, тонкім і вузкім клінком. У класычным варыянце ня мае ляза. Перасек клінка можа бы...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1249" xml:space="preserve">Штылет (італ.: stiletto, ад лац.: Stilus — «палачка для пісьма», «востры стрыжань») — колючая халодная зброя, кінжал італьянскага паходжаньня з простаю крыжавінаю, тонкім і вузкім клінком. У класычным варыянце ня мае ляза. Перасек клінка можа быць круглым, авальным, трох- (часьцей за ўсё) або чатырохгранным. Знайшоў распаўсюджваньне з пачатку XVI стагодзьдзя, у часы Рэнэсансу, быў вядомы і раней. Невялікі памер штылета дазваляў насіць яго пад вопраткай або маскаваць ў розных прадметах, праз чаго быў папулярны ў наёмных забойцаў і змоўцаў, а таксама ў кабет. У вайсковай справе штылет выкарыстоўваўся ў якасьці дадатковай зброі ці зброі самаабароны супраць ворага, апранутага ў панцыра.</text>
      <sha1>dqliyi0jj14hazmclnseomo6uvqqjjz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331600</id>
      <parentid>2331587</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T22:41:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>даданьне спасылак, стыль, [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1416" xml:space="preserve">[[Файл:Gunners stiletto 01.jpg|значак|Штылет.]]
'''Штылет''' ({{мова-it|stiletto}}, ад {{мова-la|Stilus}} — «палачка для пісьма», «востры стрыжань») — колючая [[халодная зброя]], [[кінжал]] італьянскага паходжаньня з простаю крыжавінаю, тонкім і вузкім клінком. У клясычным варыянце ня мае ляза. Перасек клінка можа быць круглым, авальным, трох- (часьцей за ўсё) або чатырохгранным. Знайшоў распаўсюджваньне з пачатку XVI стагодзьдзя, у часы [[Адраджэньне|Рэнэсансу]], быў вядомы і раней. Невялікі памер штылета дазваляў насіць яго пад вопраткай або маскаваць ў розных прадметах, праз чаго быў папулярны ў наёмных забойцаў і змоўцаў, а таксама ў кабет. У вайсковай справе штылет выкарыстоўваўся ў якасьці дадатковай зброі ці зброі самаабароны супраць ворага, апранутага ў панцыра.

[[Катэгорыя:Халодная зброя]]</text>
      <sha1>0o0bspx6yt7atwof24g662a8kr6ysns</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331601</id>
      <parentid>2331600</parentid>
      <timestamp>2022-08-06T22:42:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1435" xml:space="preserve">[[Файл:Gunners stiletto 01.jpg|значак|Штылет.]]
'''Штылет''' ({{мова-it|stiletto}}, ад {{мова-la|Stilus|скарочана}} — «палачка для пісьма», «востры стрыжань») — колючая [[халодная зброя]], [[кінжал]] італьянскага паходжаньня з простаю крыжавінаю, тонкім і вузкім клінком. У клясычным варыянце ня мае ляза. Перасек клінка можа быць круглым, авальным, трох- (часьцей за ўсё) або чатырохгранным. Знайшоў распаўсюджваньне з пачатку XVI стагодзьдзя, у часы [[Адраджэньне|Рэнэсансу]], быў вядомы і раней. Невялікі памер штылета дазваляў насіць яго пад вопраткай або маскаваць ў розных прадметах, праз чаго быў папулярны ў наёмных забойцаў і змоўцаў, а таксама ў кабет. У вайсковай справе штылет выкарыстоўваўся ў якасьці дадатковай зброі ці зброі самаабароны супраць ворага, апранутага ў панцыра.

[[Катэгорыя:Халодная зброя]]</text>
      <sha1>f6wqanivyzycu74q5g1z7z0bsomekn7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Баравіно</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258219</id>
    <revision>
      <id>2331589</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:25:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>[[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5503" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Баравіно
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Баравіна
|Трансьлітараваная назва           = Baravino
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 12
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 54
 |Шырата сэкундаў                  = 43
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 46
 |Даўгата сэкундаў                 = 10
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Баравіно́'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; (таксама ''Бараві́на, ж.''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt;) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Ляжынскі сельсавет|Ляжынскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. З 2007 году па 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 17 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 12 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>idgqukd9u3gbj72u4gumyo3whmusvrt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беліца (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258220</id>
    <revision>
      <id>2331591</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:28:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Беліца |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Беліцы |Трансьлітараваная назва           = Bielica |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4673" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Беліца
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Беліцы
|Трансьлітараваная назва           = Bielica
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 4
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 57
 |Шырата сэкундаў                  = 25
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 47
 |Даўгата сэкундаў                 = 7
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Бе́ліца'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; (таксама '' Бялі́ца''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt;) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 4 чалавекі&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>mno5vb4wdfp1ygxt7kn6u8qke6eee3v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ляжына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258221</id>
    <revision>
      <id>2331592</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:32:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Ляжына |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Ляжына |Трансьлітараваная назва           = Liažyna |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата засн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5472" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Ляжына
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Ляжына
|Трансьлітараваная назва           = Liažyna
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 13
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 53
 |Шырата сэкундаў                  = 51
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 47
 |Даўгата сэкундаў                 = 50
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Ля́жына'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; (таксама ''Ля́жын, м. (за Ляжыно́м)''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt;) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Ляжынскі сельсавет|Ляжынскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. З 2007 году па 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 13 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>78g3phuben5qrmcq6ps71j38dnhy39o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Белічаны (Менская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258222</id>
    <revision>
      <id>2331593</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:37:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Белічаны |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Белічанаў |Трансьлітараваная назва           = Bieličany |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5757" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Белічаны
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Белічанаў
|Трансьлітараваная назва           = Bieličany
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 20
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 53
 |Шырата сэкундаў                  = 55
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 44
 |Даўгата сэкундаў                 = 51
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Беліча́ны'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

У 1924—1954 гадах цэнтар [[Белічанскі сельсавет|Белічанскага сельсавету]]. Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Ляжынскі сельсавет|Ляжынскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. З 2007 году па 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 20 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Асобы ==
* [[Юзаф Масальскі]] ([[1800]] — пасьля [[1840]]) — польскі пісьменьнік, удзельнік нацыянальна-вызвольнага руху.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>cctjnzkolsp1s880ac1cxborhek5f27</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Юзаф Масальскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258223</id>
    <revision>
      <id>2331594</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:48:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{пісьменьнік}} '''Юзэф Масальскі''' ({{мова-pl|Józef Massalski}}; 1800, в. [[Белічаны (Менская вобласьць)|Белічаны]], [[Ігуменскі павет]], цяпер [[Бярэзінскі раён]] — каля 1845) — польскі [[пісьменьнік]], удзельнік нацыянальна-вызвольнага руху.  == Жыцьцяпіс == 3 М...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2657" xml:space="preserve">{{пісьменьнік}}
'''Юзэф Масальскі''' ({{мова-pl|Józef Massalski}}; 1800, в. [[Белічаны (Менская вобласьць)|Белічаны]], [[Ігуменскі павет]], цяпер [[Бярэзінскі раён]] — каля 1845) — польскі [[пісьменьнік]], удзельнік нацыянальна-вызвольнага руху.

== Жыцьцяпіс ==
3 [[Масальскія|роду Масальскіх]], брат [[Эдвард Масальскі|Эдварда Масальскага]]. Кандыдат філязофіі. Вучыўся ў [[Магілёўская гімназія|Магілёўскай гімназіі]], скончыў [[Полацкая езуіцкая акадэмія|Полацкую езуіцкую акадэмію]] (1818). Служыў гувэрнэрам у [[Юльюш Славацкі|Юльюша Славацкага]] ў [[Вільня|Вільні]]. У 1823 годзе арыштаваны як чалец патаемнага студэнцкага [[таварыства філяматаў]]. За ўдзел у [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньні 1830—31]] сасланы ў [[Сыбір]].

Аўтар аповесьці «Яцак» (1823), зборніку «Паэзія» (Вільня, т. 1—2, 1827—28), у якіх адбілася беларуская тэматыка, папулярных баек, эпіграм, песень, у тым ліку «Далібог, скажу маме…», музыку да якой напісаў [[Станіслаў Манюшка]] (1842).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Мальдзіс А. Масальскі // ЭГБ ў 6 т. Т. 6. Кн. ІІ. Мн., 2003.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Масальскі, Юзэф}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1800 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бярэзінскім раёне]]
[[Катэгорыя:Польскамоўныя паэты і паэткі]]
[[Катэгорыя:Польскамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Масальскія|Юзаф]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Полацкай езуіцкай акадэміі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Магілёўскай гімназіі]]
[[Катэгорыя:Філяматы]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі паўстаньня 1830—1831 гадоў]]
[[Катэгорыя:Высланыя ў Сібір]]
[[Катэгорыя:Філярэты]]</text>
      <sha1>hnp8y087q32rjadxt3qxl8dius0keny</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Юзэф Масальскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258224</id>
    <redirect title="Юзаф Масальскі" />
    <revision>
      <id>2331595</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:50:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Юзаф Масальскі]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Юзаф Масальскі]]</text>
      <sha1>kknesd1n85yqaaz73itsoe2vkrppdo6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бярозаўка (Бярэзінскі сельсавет)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258225</id>
    <revision>
      <id>2331596</id>
      <timestamp>2022-08-06T20:52:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Бярозаўка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Бярозаўкі |Трансьлітараваная назва           = Biarozaŭka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4616" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Бярозаўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Бярозаўкі
|Трансьлітараваная назва           = Biarozaŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 1
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 55
 |Шырата сэкундаў                  = 18
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 40
 |Даўгата сэкундаў                 = 34
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Бяро́заўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 1 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>9jminz0cl4m08ygq4p3bx007zxyzlh1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Белічаны (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258226</id>
    <redirect title="Белічаны (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2331632</id>
      <timestamp>2022-08-07T04:53:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Белічаны (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="90" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Белічаны (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>pkdnb19h683niyqvfw23wbutpmkzmaz</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>