Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1663 2331433 2213823 2022-08-05T19:58:59Z CommonsDelinker 521 Са старонкі прыбраны файл Tolkien_1916.jpg, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]]. Прычына: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Tolkien 1916.jpg|]]. wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Джон Толкін |Арыгінал імя = John Ronald Reuel Tolkien |Партрэт = |Памер = |Апісаньне = Толкін у 24-гадовым узросьце, ў вайсковай форме падчас службы ў [[Брытанская армія|войску]] (1916) |Імя пры нараджэньні = Джон Рональд Руэл Толкін |Псэўданімы = |Месца нараджэньня = [[Блюмфантэйн]], [[Аранжавая Свабодная дзяржава]] |Месца сьмерці = [[Борнмут]], [[Вялікабрытанія]] |Грамадзянства = {{Сьцягафікацыя|Вялікабрытанія}} |Род дзейнасьці = [[пісьменьнік]], [[мовазнаўца]] |Гады актыўнасьці = |Напрамак = |Жанр = {{Просты сьпіс| * [[фэнтэзі]] * [[эпічнае фэнтэзі]] * [[Літаратурная крытыка|крытыка]] }} |Мова = ангельская |Дэбют = |Значныя творы = {{Просты сьпіс| * «[[Хобіт (Толкін)|Хобіт]]» * «[[Уладар пярсьцёнкаў]]» * «[[Сыльмарыліён]]» }} |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |commons = J. R. R. Tolkien |Палічка = |Камунікат = |Сайт = }} '''Джон Ро́нальд Ру́эл То́лкін''' ({{мова-en|John Ronald Reuel Tolkien}}; [[3 студзеня]] [[1892]], [[Блюмфантэйн]], [[Аранжавая Свабодная дзяржава]] — [[2 верасьня]] [[1973]], [[Борнмут]], [[Вялікабрытанія]]) — [[Вялікабрытанія|брытанскі]] [[пісьменьнік]] і [[мовазнаўца]], найбольш вядомы сваімі клясычнымі [[Эпічнае фэнтэзі|эпічнымі фэнтэзійнымі]] творамі «[[Хобіт (Толкін)|Хобіт]]», «[[Уладар пярсьцёнкаў]]» і «[[Сыльмарыліён]]». Кавалер [[Ордэн Брытанскай імпэрыі|ордэну Брытанскай імпэрыі]] (1972). У 2008 року найменаваны «[[The Times]]» шостым у сьпісе 50 найвялікшых брытанскіх пісьменьнікаў з 1945 року<ref>{{Навіна|аўтар= |загаловак= The 50 greatest British writers since 1945|спасылка= http://www.thetimes.co.uk/tto/arts/books/article2452094.ece|выдавец= [[The Times]]|дата публікацыі= 5 студзеня 2008|дата доступу= 1 студзеня 2014|мова = en}}</ref>. Пэўны час Толкін быў блізім сябрам з [[Клайв Стэйплз Льюіс|Клайвам Льюісам]] — яны былі сябрамі нефармальнай літаратурнай суполкі, вядомай пад назвай [[Інклінгі]]. == Біяграфія == Джон Рональд Руэл Толкін нарадзіўся ў [[Блюмфантэйн]]е ў [[Аранжавая Свабодная дзяржава|Аранжавай Свабоднай дзяржаве]], якая на сёньня зьяўляецца часткай [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-афрыканскай Рэспублікі]], у сям’і банкаўскага службоўца Артура Толкіна ды Мэйбл Толкін (дзявочае прозьвішча Сафілд). Артур Толкін паходзіў з саксонскіх [[немцы|немцаў]], што пераехалі ў [[Ангельшчына|Ангельшчыну]] ў [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзі]]. Сям’я пераехала ў Афрыку, калі ён атрымаў прызначэньне кіраўніком Блюмфантэйнаўскае філіі Брытанскага банку. У [[1894]] годзе нарадзіўся малодшы брат Толкіна, Гілары Артур Руэл. У хуткім часе Мэйбл разам зь дзецьмі перабралася да сваякоў у Ангельшчыну. Артур зьбіраўся паехаць сьледам за імі крыху пазьней, але нечакана памёр ад [[Рэўматычная ліхаманка|рэўматычнае ліхаманкі]]. Гэта пакінула сям’ю амаль бяз сродкаў да існаваньня, і Рональд жыў з бабуляй і дзядуляй, пакуль маці не перавезла дзяцей у 1896 року ў вёску пад Бірвінгэм. Мэйбл уласнаручна займалася адукацыяй дзяцей, прывіўшы Рональду любоў да расьлінаў; малады Толкін любіў маляваць краявіды і дрэвы, аднак ягонымі ўлюбёнымі заняткамі сталі ўрокі моваў. Ён навучыўся чытаць у 4-хгадовым узросьце, а маці навучыла яго лаціне. У [[1900]] годзе Мэйбл прыняла каталіцтва, моцна сапсаваўшы гэтым адносіны са сваімі сваякамі-пратэстантамі, якія перасталі падтрымліваць іх фінансамі. Яна памерла ад [[дыябэт]]у ў [[1904]] годзе ў 34-гадовым узросьце, бо [[інсулін]] быў адкрыты толькі праз два дзесяцігодзьдзі. Перад сьмерцю Мэйбл прызначыла апекуном над дзецьмі свайго духоўніка, айца Фрэнсыса Ксаўера Моргана, які меў выхаваць іх добрымі каталікамі. У школьныя гады Толкін сустрэў [[Эдыт Брэт]] і закахаўся ў яе. Айцец Морган, непакоячыся, каб гэта не паўплывала на пасьпяховасьць хлопчыка ў навучаньні, а таксама на пратэстанцкае вызнаньне дзяўчынкі, забараніў ім сустракацца, размаўляць і нават ліставацца да 21-гадовага ўзросту. У 1911 Толкін паступіў у Эксэтэрскі коледж [[Оксфардзкі ўнівэрсытэт|Оксфардзкага ўнівэрсытэту]] і сур’ёзна заняўся мовамі. За сваё жыцьцё Толкін вывучыў вялікую колькасьць моваў, у тым ліку [[Валійская мова|валійскую]], [[Старажытнаангельская мова|старажытнаангельскую]], [[Гоцкая мова|гоцкую]]. У свой 21-ы дзень нараджэньня Толкін напісаў Эдыт Брэт ліст з прызнаньнем у каханьні і прапановай сваёй рукі. Эдыт, якая была ўжо заручаная, вярнула свайму жаніху пярсьцёнак і абвясьціла, што зьбіраецца выйсьці замуж за школьнага сябра і навярнуцца ў каталіцтва. 22 сакавіка [[1916]] году Толкін нарэшце ажаніўся з Эдыт Брэт. У [[1917]] у іх нарадзіўся сын Джон, у [[1920]] — Майкл, у [[1924]] — [[Крыстафэр Руэл Толкін|Крыстафэр]], у [[1929]] — дачка Прысцыла. У 1915, скончыўшы з адзнакаю коледж, Джон Толкін запісаўся ў поўк Ланкашырскіх стралкоў. Пасьля [[Бітва пры Соме|бітвы пры Соме]] 27 кастрычніка 1916 Толкін цяжка захварэў на [[акопная ліхаманка|акопную ліхаманку]] і быў адпраўлены назад у Ангельшчыну. У [[1920]] годзе Толкін атрымаў месца выкладчыка ва Ўнівэрсытэце [[Лідс]]а, ў [[1925]] годзе вярнуўся ў Оксфард у якасьці прафэсара старажытнаангельскае мовы. З [[1945]] году да выхаду на пэнсію ў [[1959]] быў прафэсарам ангельскае мовы ды літаратуры ў Мэртан-коледжы, Оксфард. Сярод ягоных студэнтаў быў [[Ўістан Г’ю Одэн]]. Падчас выкладчыцкае працы Толкін ўваходзіў у клюб [[Інклінгі|Інклінгаў]], пасябраваў з [[Клайв Стэйплз Льюіс|Клайвам Льюісам]]. Памёр у горадзе [[Борнмут]] 2 верасьня [[1973]] году. Пахаваны на могілках ў [[Оксфард]]зе побач з жонкаю. == Літаратурная творчасьць == Толкін-пісьменьнік вядомы перш за ўсё як аўтар кнігаў пра [[Міжзем’е|сьвет Сярэдзінных Земляў]]. Складаць гэтыя разнастайныя па форме ды памеры творы ён пачаў у юнацтве ды займаўся гэтым усё жыцьцё, несупынна зьмяняючы і рэдагуючы зробленае раней. Першыя легенды, што складалі так званую «[[Кніга страчаных паданьняў|Кнігу страчаных паданьняў]]», Толкін напісаў падчас Першае сусьветнае вайны. Але выданыя яны ў той час не былі, і знаёмства чытачоў зь Сярэдзіннымі Землямі пачалося нашмат пазьней, ў [[1937]], калі пабачыў сьвет іншы (і зусім непадобны) твор гэтага цыклю, казка «[[Хобіт (кніга)|Хобіт]]». Казка адразу набыла вялікую папулярнасьць, і выдавец зьвярнуўся да Толкіна з просьбаю напісаць працяг. Той пагадзіўся, але справа зацягнулася на доўгія гады. Вынікам стаў трохтомны «[[Уладар пярсьцёнкаў|Ўладар пярсьцёнкаў]]», які быў надрукаваны ў [[1954]]—[[1955]] і прынес аўтару сусьветную славу. Тым ня менш, вартыя ўвагі й іншыя творы Толкіна, паміж якімі казкі, вершы ды паэмы. Значная частка твораў Толкіна выйшла ўжо пасьля ягонае сьмерці пад рэдакцыяй ягонага сына [[Крыстафэр Толкін|Крыстафэра]]. На творчасьць Толкіна моцна паўплывала яго прафэсійнае захапленьне сярэдневечнай эўрапейскай літаратурай, у прыватнасьці стараангельскай паэзіяй. Так, у «[[Хобіт (кніга)||Хобіце]]» і ва «[[Уладар пярсьцёнкаў|Ўладары пярсьцёнкаў]]» можна знайсьці адсылкі да «[[Бэавульф]]а», некаторыя сюжэты «[[Сыльмарыліян]]а» натхнёныя «[[Калевала]]й», шматлікія паэтычныя творы Толкіна напісаныя стараангельскім алітэраваным вершам. == Навуковая дзейнасьць == Толкін удзельнічаў ва ўкладаньні Оксфардзкага слоўніка ангельскае мовы і ў падрыхтоўцы выданьняў шэрагу сярэднявечных паэмаў. Дасьледваў стараангельскую і сярэднеангельскую літаратуру. Ягоныя працы па паэме «[[Бэавульф]]» — асабліва знакамітая лекцыя «[[Бэавульф: пачвары і крытыкі]]» — шырока цытуюцца да цяперашняга часу. == Штучныя мовы == Пішучы кнігі пра [[Міжзем’е|Сярэдзінныя Землі]], Толкін стварыў некалькі [[Мовы Міжзем’я|штучных моваў]] для прыдуманых ім народаў. Найбольш вядомыя і прапрацаваныя з гэтых моваў — [[квэнья]] і [[сындарын]]. Стварэньню моваў як роду мастацкае творчасьці прысьвечанае ягонае эсэ «[[Тайная загана]]» ([[1930]]). == Бібліяграфія == === Прыжыцьцёва выданыя літаратурныя творы === * [[Песьні для філёлягаў]] (Songs for the Philologists, [[1936]], разам з [[Эрык Валентайн Гордан|Э. В. Горданам]]) * [[Хобіт, або Туды і назад]] (The Hobbit, [[1937]]) * [[Ліст Нігля]] (Leaf by Niggle, [[1945]]) * Паэма пра Аотру ды Ітрун (The Lay of Aotrou and Itroun, [[1945]]) * [[Фэрмэр Джайлз з Гэму]] (Farmer Giles of Ham, [[1949]]) * [[Вяртаньне Беорхтната, сына Беорхтхельма]] (The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm’s Son, [[1953]]) * [[Уладар пярсьцёнкаў]] (The Lord of the Rings, першыя два тамы выданыя ў [[1954]], трэці — у [[1955]]) * [[Прыгоды Тома Бамбадыла]] (The Adventures of Tom Bombadil, [[1962]]) * [[Каваль зь Вялікага Вутану]] (Smith of Wootton Major, [[1967]]) === Важныя акадэмічныя і тэарэтычныя прыжыцьцёвыя публікацыі === Сярэднеангельскія і стараангельскія словыі выразы ў назвах артыкулаў дадзеныя безь перакладу. * [[Сэр Гавэйн і Зялёны Рыцар]] (Sir Gawain and the Green Knight, выданьне сярэднеангельскае паэмы, разам з [[Эрык Валентайн Гордан|Э. В. Горданам]], [[1925]]) * ''Ancrene Wisse'' і ''Hali Meiðhad'' (Ancrene Wisse and Hali Meiðhad, [[1929]]) * Імя «Нодэнс» (The Name 'Nodens', [[1932]]) * ''Sigelwara Land'' (Sigelwara Land, [[1932]]—[[1934]]) * Чосэр як філёляг: Апавяданьне судзьдзі (Chaucer as a Philologist: The Reeve’s Tale, [[1934]]) * [[Бэавульф: пачвары і крытыкі]] (Beowulf: The Monsters and the Critics, [[1937]]) * [[Пра чароўныя казкі]] (On Fairy-Stories, [[1939]]—[[1947]]) * [[Сэр Арфэа]] (Sir Orfeo, выданьне сярэднеангельскае паэмы, [[1944]]) * Ангельская і валійская (English and Welsh, [[1963]]) * Удзел у падрыхтоўцы [[Ерузалемская Біблія|Ерузалемскай Бібліі]] у якасьці перакладчыка і лексікографа ([[1966]]) === Пасьмяротна выданыя творы === * [[Лісты Каляднага дзеда]] (The Father Christmas Letters, [[1976]]) * [[Сыльмарыліян]] (The Silmarillion, [[1977]]) * Малюнкі Дж. Р. Р. Толкіна (Pictures by J. R. R. Tolkien, [[1981]]) * [[Няскончаныя паданьні]] (Unfinished Tales, [[1980]]) * Лісты Дж. Р. Р. Толкіна (The Letters of J. R. R. Tolkien, [[1981]]) * Містэр Бліс (Mr. Bliss, [[1982]]) * [[Гісторыя Міжзем’я|Гісторыя Сярэдзінных Земляў]] (The History of Middle-Earth, [[1983]]—[[1996]]) * [[Равэрандам]] (Roverandom, [[1998]]) * [[Дзеці Гурына]] (The Children of Húrin, [[2007]]) == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Толкін}} {{Уладар Пярсьцёнкаў}} {{Хобіт}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Толкін, Джон Рональд Руэл}} [[Катэгорыя:Ангельскія літаратары]] [[Катэгорыя:Брытанскія дзіцячыя літаратары]] [[Катэгорыя:Брытанскія фэнтэзійныя літаратары]] [[Катэгорыя:Хрысьціянскія літаратары]] [[Катэгорыя:Брытанскія каталіцкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Брытанскія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Брытанскія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Брытанскія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Брытанскія філёлягі]] [[Катэгорыя:Паэты Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Джон Рональд Руэл Толкін| ]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Блюмфантэйне]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Борнмуце]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Оксфардзе]] [[Катэгорыя:Інклінгі]] [[Катэгорыя:Казачнікі]] [[Катэгорыя:Удзельнікі Першай сусьветнай вайны]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Оксфардзкага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Прафэсары Оксфардзкага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Камандоры ордэна Брытанскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Вынаходнікі сыстэмаў пісьма]] [[Катэгорыя:Стваральнікі моваў]] inubqbu33nvnefvrjet47bz2vqu9j99 14 3163 2331453 2101180 2022-08-06T04:49:25Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Партал|Азія}} [[Катэгорыя:Краіны Азіі]] [[Катэгорыя:Катэгорыі дзяржаваў]] f9ulvu7oc5s2s911e9f12o5k6q6875r 0 8465 2331439 2319325 2022-08-05T20:32:25Z 2003:D2:671E:D219:2536:E679:F068:A2D Прыналежны прыметнік мужчынскага роду, таму канчатак -аў, далей сачыце за рукамі, адбываецца ётаваньне галосных — Kyj-aŭ Kyjaŭ Кыяў. https://uk.wikipedia.org/wiki/Кий_(князь) https://ru.wiktionary.org/wiki/Кый wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Украіна |Назва = Кіеў |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Кіева |Арыгінальная назва = Київ |Герб = COA_of_Kyiv_Kurovskyi.svg |Сьцяг = Flag_of_Kyiv_Kurovskyi.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 482 |Статус з = |Магдэбурскае права = 1494 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = |Сельсавет = |Мэр = |Пасада кіраўніка = Кіраўнік мескай дзяржаўнай адміністрацыі |Кіраўнік = [[Віталь Клічко]] |Плошча = 835.58 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 179 |Унутраны падзел = [[#Адміністрацыйны падзел|10 раёнаў]] |Колькасьць насельніцтва = 2950819 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року». — Київ, Державна служба статистики України, 2019 [http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf PDF]{{ref-uk}}</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Рост}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = ~ 4000000 |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = [[украінцы]] — 82,2%, [[расейцы]] — 13,1%, [[жыды]] — 0,7%, [[беларусы]] — 0,6%, [[палякі]] — 0,3% |Год падліку нацыянальнага складу = 2001 |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 01000—06999 |Тэлефонны код = +380-44 |КОАТУУ = 8000000000 |Аўтамабільны нумарны знак = 11, АА |Выява = Kiyv Montage 2016.png |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 50 |Шырата хвілінаў = 27 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.kmr.gov.ua/ Кіеўская меская рада]{{ref-uk}} }} [[Файл:Kyiv logo.svg|міні|250пкс|Лягатып Кіева]] '''Кі́еў, Кыяў''' ({{мова-uk|Київ}}; {{Праслухаць|Київ.ogg}}) — сталіца і найбуйнейшае [[места]] [[Украіна|Ўкраіны]], цэнтар [[Кіеўская вобласьць|Кіеўскай вобласьці]]. Насельніцтва Кіева складае каля 2,95 млн жыхароў, што робіць гэтае места [[Сьпіс гарадоў Эўропы|адным з найбуйнейшых]] у Эўропе. Кіеў зьяўляецца культурным, палітычным, навуковым, прамысловым ды транспартным цэнтрам Украіны. == Паходжаньне назвы == Назва места паходзіць ад імя Кія — старэйшага з трох братоў, які паводле легенды, стаў заснавальнікам Кіева. Адна з тых легендаў дайшла да нас у летапісе ХІІ стагодзьдзя «[[Аповесьць мінулых часоў]]»: «''Быша три братья — единому имя Кий, а другому Щек, а третьему Хорив и сестра их Лыбедь. Седяше Кий на горе, идеже ныне оувоз Боричев, а Щек седяше на горе, идеже ныне зовется Щековица, а Хорив на третьей горе, от него же прозвася Хоревица, и створиша град, во имя брата своего старейшего и нарекоша имя ему Киев. И бяше около града лес и бор велик, и бяху ловяща зверь, бяху мужи мудры и смыслени, и нарицахуся Поляне, от них же суть Поляне в Киеве и до сего дня''». == Гісторыя == === Заснаваньне места === Кіеў быў заснаваны, згодна са сьцьвярджэньнямі археолягаў, у канцы V стагодзьдзя&nbsp;— першай палове VI стагодзьдзя. Аднак гэтыя дадзеныя ўсё часьцей аспрэчваюцца. Заснаваньне Кіева, як і шматлікіх іншых местаў, абвеянае паэтычнымі легендамі. Археялягічныя дасьледваньні высьветлілі, што першае гарадзкое пасяленьне на тэрыторыі Падолу зьявілася не раней за 880-я рокі.<ref>П.&nbsp;Т.&nbsp;Тронько: «Академик Борис Рыбаков, когда мы решали вопрос, сколько Киеву лет (были Патон, я, Рыбаков и Толочко), сказал: „Я убеждён, что Киеву более чем 2000 лет, но у меня нет таких данных, на 1500&nbsp;— есть“»</ref> [[Файл:Kiev gate 2001 07 09.jpg|міні|200пкс|[[Залатыя вароты (Кіеў)|Залатыя Вароты]]]] Згодна з традыцыйным гледзішчам, з 882&nbsp;року Кіеў быў сталіцай [[Кіеўская Русь|Кіеўскае Русі]]. [[Бізантыйская імпэрыя|Бізайнтыйскі імпэратар]] Канстанцін Багранародны, які пісаў у сярэдзіне X стагодзьдзя, адзначаў, што Кіеў меў іншую назву — Самватас. Імаверна, яна была або старажытнай назвай места, або ягоным пазначэньнем у неславянскім асяродку. Гэтае слова, магчыма, паходзіць з хазарскай мовы і азначае «верхнія ўмацаваньні». Вынікі некаторых археалягічных раскопак даюць падставу меркаваць, што ўжо ў VI—VII стагодзьдзях пасяленьні на правым беразе Дняпра можна разглядаць гарадзкімі.<ref>Толочко П.&nbsp;П.&nbsp;Новые археологические исследования Киева (1963—1978) // Новое в археологии Киева.&nbsp;— Киев, 1981.</ref> Гэтая канцэпцыя, якая падмацоўвалася сьвяткаваньнямі ў 1982 року 1500-годзьдзя Кіева, разглядалася як агульна прынятая. Але, ў супрацьлегласьць да «юбілейной канцэпцыі» частка гісторыкаў ды археолягаў мяркуе, што заснаваньне Кіева як места адбылося VIII—Х стагодзьдзях. Толькі ў канцы гэтага пэрыяду навакольныя пасяленьні зьліліся ў адзінае пасяленьне гарадзкога характару.<ref>Рабинович М.&nbsp;Г.&nbsp;Из истории городских поселений восточных славян. В кн.: История, культура, фольклор и этнография славянских народов. М. 1968. С. 134</ref> === VIII—XIII стагодзьдзі === [[Файл:Olga Monument.jpg|значак|зьлева|Помнік княгіні Вользе]] [[Файл:2005-08-11 Kiev Pechersk Lavra 162.JPG|значак|зьлева|Усьпенскі сабор]] Напрацягу VIII—XII стагодзьдзяў Кіеў быў сталіцай старажытнаславянскай дзяржавы [[Русь]] (гістарычны тэрмін [[Кіеўская Русь]]), якая з IX стагодзьдзя распасьціралася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў. Выгоднае геаграфічнае становішча Кіева на водным гандлёвым [[Шлях з варагаў у грэкі|шляху «з варагаў у грэкі»]] па Дняпры спрыяла ягонаму хуткаму разьвіцьцю. У ІХ ст. і першай палове Х стагодзьдзя Кіеў ужо лічыўся найбуйнейшым гандлёвым і культурным местам тагачаснай [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]], празь яго праходзіў транзытны гандаль паміж Захадам ды Ўсходам. Ужо ў IX стагодзьдзі тут пражывала больш за 50 000 жыхароў, было каля 400 цэркваў, 8 кірмашоў, адна з найвялікшых [[бібліятэка|бібліятэк]] хрысьціянскага сьвету. Дзякуючы дынастычным шлюбам Кіеў меў сувязь з рознымі краінамі [[Эўропа|Эўропы]]. * 988 рок — [[Уладзімер Сьвятаславіч|князь Уладзімер]] [[хрышчэньне Русі|увёў хрысьціянства на Русі]], пасьля чаго Кіеў стаў адным з найбуйнейшых цэнтраў хрысьціянства. * 8 сакавіка (12 сакавіка) 1169&nbsp;року Кіеў быў зруйнаваны войскам растова-суздальскага князя [[Андрэй Багалюбскі|Андрэем Багалюбскім]]. * 2 студзеня 1203&nbsp;року Кіеў быў разрабаваны князямі [[Рурык Расьціслававіч|Рурыкам Расьціслававічам]] ды [[Алегавічы|Алегавічамі]] разам з [[полаўцы|полаўцамі]]. * 6 сьнежня 1240&nbsp;року Кіеў захапілі ды зруйнавалі войскі [[хан Батый|Батыя]]. Пасьля татарскае навалы места было адбудаванае. === XIV—XVII стагодзьдзі === * 1363 рок — Кіеў быў далучаны да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]; * 1416 рок — крымскія татары абрабавалі ды зруйнавалі Кіеў; * 1471 рок — Кіеў зрабіўся сталіцай [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[ВКЛ]]<ref name="evkl">Кіеўскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 90</ref>; * 1494—1497&nbsp;рокі — Кіеў атрымаў [[места|мескае права]] ([[Магдэбурскае права]]); * 1569 рок — паводле [[Люблінская унія|Люблінскае вуніі]] Кіеў далучаны да [[Карона Польскага каралеўства|Польскае кароны]]; * 1596 рок — утварэньне Кіеўскай грэка-каталіцкай мітраполіі; * 1615 рок — заснаваньне друкарні пры Кіева-Пячэрскай лаўры; * 1615 рок — адкрыцьцё Кіева-Магілянскай акадэміі; * 1634—1644 рокі — адбудаваны Кіеўскі Сафійскі сабор, а ў 1635—1636 рокі — Выдубіцкі манастыр; * 1647 рок — адкрыцьцё Кіеўскага езуіцкага калегіюма; * 1667 рок — згодна з [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскім замірэньнем]], Рэч Паспалітая згадзілася на часовую перадачу [[Масковія|Масковіі]] Кіева і яго прадмесьцяў у радыюсе 1 мілі да 15 красавіка 1669 року<ref>Валерый Грынявецкі. Кіеў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 90</ref>, аднак маскоўскі цар не палічыў патрэбным трымацца гэтай дамовы. Кіеў зрабіўся рэзыдэнцыяй маскоўскага [[ваявода|ваяводы]], месцам дысьлякацыі расейскага гарнізону (для якога на пачатку XVIII стагодзьдзя пабудаваная Пячэрская [[фартэцыя|фартэцыю]]), адначасова застаючыся цэнтрам казацкага Кіеўскага палку ды казацкае Кіеўскае сотні. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === [[Файл:Kiev dnipro.jpg|міні|450пкс|Выгляд на левабярэжны Кіеў]] Места разьмешчанае на поўначы Ўкраіны, паабапал [[Дняпро|Дняпра]] (даўжыня ўздоўж берага&nbsp;— больш за 20 км), ніжэй вусьця ракі [[Дзясна]] на мяжы [[Палесьсе|Палесься]] ды [[лесастэп]]у. Большая частка места ляжыць на высокім правым беразе Дняпра, які вельмі парэзаны густой сеткай яраў і лагчынаў, меншая частка («Нове місто») — на нізкім левым беразе ракі. === Клімат === [[Клімат]] лагодна-кантынэнтальны. Сярэднемесяцовыя тэмпэратуры студзеня складаюць −5,5&nbsp;°C, ліпеня +19,2&nbsp;°C. Абсалютны мінімум &nbsp;— −32.2&nbsp;°C (люты 1929), абсалютны максымум — +39,9&nbsp;°C (жнівень 1898). Сярэднегадавая колькасьць ападкаў &nbsp;— 649 мм, максымум ападкаў прыпадае на ліпень (88 мм), мінімум&nbsp;— на кастрычнік (35 мм). Узімку ў Кіеве ўтвараецца сьнежны покрыў, сярэдняя вышыня покрыву ў лютым — 20 см, максымальная&nbsp;— 440 см.<ref>[http://pogoda.ru.net/climate/33345.htm] Клімат Кіева</ref> == Адміністрацыйны падзел == Горад падзяляецца на 10 раёнаў * На левым беразе [[Дняпро|Дняпра]]: ** [[Дзясьнянскі раён (Кіеў)|Дзясьнянскі раён]] ** [[Дняпроўскі раён (Кіеў)|Дняпроўскі раён]] ** [[Дарніцкі раён (Кіеў)|Дарніцкі раён]] * На правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]: ** [[Абалонскі раён (Кіеў)|Абалонскі раён]] ** [[Падольскі раён (Кіеў)|Падольскі раён]] ** [[Шаўчэнкаўскі раён (Кіеў)|Шаўчэнкаўскі раён]] ** [[Галасееўскі раён (Кіеў)|Галасееўскі раён]] ** [[Сьвятошынскі раён (Кіеў)|Сьвятошынскі раён]] ** [[Пячэрскі раён (Кіеў)|Пячэрскі раён]] ** [[Саламянскі раён (Кіеў)|Саламянскі раён]] == Гістарычныя назвы частак гораду == === На левым беразе [[Дняпро|Дняпра]] === * [[Выгураўшчына-Траешчына (раён, Кіеў)|Выгураўшчына-Траешчына]] * [[Вясёлкавы (Кіеўскій мікрараён)|Вясёлкавы]] * [[Кібальчыча]] * [[Васкрасенка]] * [[Кулікова (Кіеў)|Кулікова]] * [[Паўночна-Броварскі масіў]] * [[Мікольская слабада]] * [[Лясны (Кіеўскі мікрараён)|Лясны]] * [[Дарніца]] * [[Левабярэжны]] * [[Русанаўка]] * [[Беразьнякі (мікрараён)|Беразьнякі]] * [[ДВРЗ]] * [[Асакаркі]] * [[Пазьнякі (мікрараён)|Пазьнякі]] * [[Харкаўскі]] * [[Чырвоны хутар]] === На правым беразе [[Дняпро|Дняпра]] === * [[Абалонь (жыльлёвы масіў, Кіеў)|Абалонь]] * [[Рыбальскі востраў]] * [[Менскі масіў]] * [[Дзяміеўка]] * [[Вінаградар]] * [[Сіняе возера]] * [[Куранёўка]] == Насельніцтва == === Колькасьць === {| width="40%" align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва <small>(чал.)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! 1897 !! 1926 !! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2001 !! 2015 |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|247&nbsp;723 | align=center|493&nbsp;873 | align=center|846&nbsp;724 | align=center|1&nbsp;104&nbsp;334 | align=center|1&nbsp;631&nbsp;908 | align=center|2&nbsp;143&nbsp;855 | align=center|2&nbsp;587&nbsp;945 | align=center|2&nbsp;611&nbsp;327 | align=center|2&nbsp;887&nbsp;974 |} === Мова === {| width="40%" align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Моўны склад насельніцтва <small>(2001)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! ўкраінская мова !! расейская !! беларуская !! армянская |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|72,15% | align=center|25,27% | align=center|0,12% | align=center|0,08% |} == Эканоміка == У X—XIII стагодзьдзях аснову эканомікі Кіева складалі [[сельская гаспадарка]], [[рамяство]] і [[гандаль]]. У горадзе працавалі рамесьнікі больш за 60 спэцыяльнасьцяў, як то ганчары, кавалі, ліцейшчыкі, вытворцы шкла, апрацоўшчыкі косьці, дрэва і каменьня. На XI стагодзьдзе ў горадзе дзейнічалі 8 рынкаў, найбуйнейшымі зь якіх былі «Бабін таржок» у княжым горадзе і «Тарговішча» на Падоле. З Кіеву імпартавалі сыравіну, як то мех, [[мёд]], [[воск]], скуры і хлеб, і рамесныя вырабы, як то [[зброя]], упрыгожваньні. У горадзе стала пражывалі [[славяне]], [[бізантыйцы]], габрэйскія і эўрапейскія купцы. На 2005 год [[Валавы рэгіянальны прадукт|ВРП]] склаў 32 мільярдаў даляраў, што было шостым месцам сярод гарадоў цэнтральна-ўсходняй Эўропы пасьля [[Масква|Масквы]], [[Прага|Прагі]], [[Будапэшт]]у, [[Варшава|Варшавы]] і [[Бухарэст]]у. ВРП на душу насельніцтва склаў 12 тысячаў даляраў. Рост ВРП за 2006 год склаў 5,3%. На Кіеў прыходзіцца 5,6% насельніцтва Ўкраіны, 20% СУП, 30% прамых замежных інвэстыцыяў. СУП на душу насельніцтва на 75% вышэй за сярэдні паказчык у краіне. Сэктары [[Сфэра паслугаў|сфэры паслуг]], якія робяць асноўны ўнёсак ў эканоміку Кіеву — [[транспарт]] і камунікацыі, дробны і аптовы гандаль, нерухомасьць, юрыдычныя і фінансавыя паслугі. Ключавымі сэктарамі эканомікі, якія зьведваюць рост у апошні час, ёсьць розьнічны гандаль, [[інфармацыйныя тэхналёгіі]] і [[фінансы]]<ref>Jones Lang LaSalle, Emerging City Winners Profiles: Ukraine, Kiev</ref>. == Галерэя == <gallery> Ukraine-kiev-church.jpg|Міхайлаўскі Залатаверхі сабор Kiew Hoehlenkloster Turm.jpg|Вялікая званіца [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячэрскай лаўры]] Kyjiv sofienkathedrale.jpg|Сафійскі сабор Andreevskaja cerkov.jpg|Андрэеўская царква Maryinsky Palace, residence of the Ukrainian President.JPG|Марыінскі палац Kreschatik.JPG|Вул. [[Хрэшчацік (вуліца)|Хрэшчацік]] House with Chimaeras RU.JPG|Дом з хімэрамі </gallery> == Глядзіце таксама == * [[Кіеўскае ваяводзтва]] * [[Кіеўскі мэтрапалітэн]] * [[Акадэммястэчка (жылы масіў)]] * [[Першы канал Украінскага радыё]] * [[Прамень (радыё)|Радыё «Прамень»]] * [[Культура (украінскае радыё)|Украінскае радыё «Культура»]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = Ніка Вялічка| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27 красавіка 2012| url = http://www.34mag.net/post/kiey/| загаловак = Кіеў| фармат = | назва праекту = | выдавец = Мультымэдыя-часопіс «[[34 (часопіс)|34]]»| дата = 28 красавіка 2012 | мова = | камэнтар = }} * [http://www.kmr.gov.ua/ Кіеўская меская рада]{{ref-uk}} {{Украіна}} {{Гарады-героі}} {{Сталіцы Эўропы}} {{Гарады-героі Ўкраіны}} {{Гардарыкі}} [[Катэгорыя:Кіеў| ]] pf4utsdbqn5f5e2etpwcdscq79h3hr0 2331440 2331439 2022-08-05T20:36:38Z X3qt 76220 /* Паходжаньне назвы */ https://uk.wikipedia.org/wiki/Кий_(князь) https://ru.wiktionary.org/wiki/Кый wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Украіна |Назва = Кіеў |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Кіева |Арыгінальная назва = Київ |Герб = COA_of_Kyiv_Kurovskyi.svg |Сьцяг = Flag_of_Kyiv_Kurovskyi.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 482 |Статус з = |Магдэбурскае права = 1494 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = |Сельсавет = |Мэр = |Пасада кіраўніка = Кіраўнік мескай дзяржаўнай адміністрацыі |Кіраўнік = [[Віталь Клічко]] |Плошча = 835.58 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 179 |Унутраны падзел = [[#Адміністрацыйны падзел|10 раёнаў]] |Колькасьць насельніцтва = 2950819 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року». — Київ, Державна служба статистики України, 2019 [http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf PDF]{{ref-uk}}</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Рост}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = ~ 4000000 |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = [[украінцы]] — 82,2%, [[расейцы]] — 13,1%, [[жыды]] — 0,7%, [[беларусы]] — 0,6%, [[палякі]] — 0,3% |Год падліку нацыянальнага складу = 2001 |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 01000—06999 |Тэлефонны код = +380-44 |КОАТУУ = 8000000000 |Аўтамабільны нумарны знак = 11, АА |Выява = Kiyv Montage 2016.png |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 50 |Шырата хвілінаў = 27 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.kmr.gov.ua/ Кіеўская меская рада]{{ref-uk}} }} [[Файл:Kyiv logo.svg|міні|250пкс|Лягатып Кіева]] '''Кі́еў, Кыяў''' ({{мова-uk|Київ}}; {{Праслухаць|Київ.ogg}}) — сталіца і найбуйнейшае [[места]] [[Украіна|Ўкраіны]], цэнтар [[Кіеўская вобласьць|Кіеўскай вобласьці]]. Насельніцтва Кіева складае каля 2,95 млн жыхароў, што робіць гэтае места [[Сьпіс гарадоў Эўропы|адным з найбуйнейшых]] у Эўропе. Кіеў зьяўляецца культурным, палітычным, навуковым, прамысловым ды транспартным цэнтрам Украіны. == Паходжаньне назвы == Назва места паходзіць ад імя Кыя — старэйшага з трох братоў, які паводле легенды, стаў заснавальнікам Кіева. Адна з тых легендаў дайшла да нас у летапісе ХІІ стагодзьдзя «[[Аповесьць мінулых часоў]]»: «''Быша три братья — единому имя Кий, а другому Щек, а третьему Хорив и сестра их Лыбедь. Седяше Кий на горе, идеже ныне оувоз Боричев, а Щек седяше на горе, идеже ныне зовется Щековица, а Хорив на третьей горе, от него же прозвася Хоревица, и створиша град, во имя брата своего старейшего и нарекоша имя ему Киев. И бяше около града лес и бор велик, и бяху ловяща зверь, бяху мужи мудры и смыслени, и нарицахуся Поляне, от них же суть Поляне в Киеве и до сего дня''». == Гісторыя == === Заснаваньне места === Кіеў быў заснаваны, згодна са сьцьвярджэньнямі археолягаў, у канцы V стагодзьдзя&nbsp;— першай палове VI стагодзьдзя. Аднак гэтыя дадзеныя ўсё часьцей аспрэчваюцца. Заснаваньне Кіева, як і шматлікіх іншых местаў, абвеянае паэтычнымі легендамі. Археялягічныя дасьледваньні высьветлілі, што першае гарадзкое пасяленьне на тэрыторыі Падолу зьявілася не раней за 880-я рокі.<ref>П.&nbsp;Т.&nbsp;Тронько: «Академик Борис Рыбаков, когда мы решали вопрос, сколько Киеву лет (были Патон, я, Рыбаков и Толочко), сказал: „Я убеждён, что Киеву более чем 2000 лет, но у меня нет таких данных, на 1500&nbsp;— есть“»</ref> [[Файл:Kiev gate 2001 07 09.jpg|міні|200пкс|[[Залатыя вароты (Кіеў)|Залатыя Вароты]]]] Згодна з традыцыйным гледзішчам, з 882&nbsp;року Кіеў быў сталіцай [[Кіеўская Русь|Кіеўскае Русі]]. [[Бізантыйская імпэрыя|Бізайнтыйскі імпэратар]] Канстанцін Багранародны, які пісаў у сярэдзіне X стагодзьдзя, адзначаў, што Кіеў меў іншую назву — Самватас. Імаверна, яна была або старажытнай назвай места, або ягоным пазначэньнем у неславянскім асяродку. Гэтае слова, магчыма, паходзіць з хазарскай мовы і азначае «верхнія ўмацаваньні». Вынікі некаторых археалягічных раскопак даюць падставу меркаваць, што ўжо ў VI—VII стагодзьдзях пасяленьні на правым беразе Дняпра можна разглядаць гарадзкімі.<ref>Толочко П.&nbsp;П.&nbsp;Новые археологические исследования Киева (1963—1978) // Новое в археологии Киева.&nbsp;— Киев, 1981.</ref> Гэтая канцэпцыя, якая падмацоўвалася сьвяткаваньнямі ў 1982 року 1500-годзьдзя Кіева, разглядалася як агульна прынятая. Але, ў супрацьлегласьць да «юбілейной канцэпцыі» частка гісторыкаў ды археолягаў мяркуе, што заснаваньне Кіева як места адбылося VIII—Х стагодзьдзях. Толькі ў канцы гэтага пэрыяду навакольныя пасяленьні зьліліся ў адзінае пасяленьне гарадзкога характару.<ref>Рабинович М.&nbsp;Г.&nbsp;Из истории городских поселений восточных славян. В кн.: История, культура, фольклор и этнография славянских народов. М. 1968. С. 134</ref> === VIII—XIII стагодзьдзі === [[Файл:Olga Monument.jpg|значак|зьлева|Помнік княгіні Вользе]] [[Файл:2005-08-11 Kiev Pechersk Lavra 162.JPG|значак|зьлева|Усьпенскі сабор]] Напрацягу VIII—XII стагодзьдзяў Кіеў быў сталіцай старажытнаславянскай дзяржавы [[Русь]] (гістарычны тэрмін [[Кіеўская Русь]]), якая з IX стагодзьдзя распасьціралася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў. Выгоднае геаграфічнае становішча Кіева на водным гандлёвым [[Шлях з варагаў у грэкі|шляху «з варагаў у грэкі»]] па Дняпры спрыяла ягонаму хуткаму разьвіцьцю. У ІХ ст. і першай палове Х стагодзьдзя Кіеў ужо лічыўся найбуйнейшым гандлёвым і культурным местам тагачаснай [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]], празь яго праходзіў транзытны гандаль паміж Захадам ды Ўсходам. Ужо ў IX стагодзьдзі тут пражывала больш за 50 000 жыхароў, было каля 400 цэркваў, 8 кірмашоў, адна з найвялікшых [[бібліятэка|бібліятэк]] хрысьціянскага сьвету. Дзякуючы дынастычным шлюбам Кіеў меў сувязь з рознымі краінамі [[Эўропа|Эўропы]]. * 988 рок — [[Уладзімер Сьвятаславіч|князь Уладзімер]] [[хрышчэньне Русі|увёў хрысьціянства на Русі]], пасьля чаго Кіеў стаў адным з найбуйнейшых цэнтраў хрысьціянства. * 8 сакавіка (12 сакавіка) 1169&nbsp;року Кіеў быў зруйнаваны войскам растова-суздальскага князя [[Андрэй Багалюбскі|Андрэем Багалюбскім]]. * 2 студзеня 1203&nbsp;року Кіеў быў разрабаваны князямі [[Рурык Расьціслававіч|Рурыкам Расьціслававічам]] ды [[Алегавічы|Алегавічамі]] разам з [[полаўцы|полаўцамі]]. * 6 сьнежня 1240&nbsp;року Кіеў захапілі ды зруйнавалі войскі [[хан Батый|Батыя]]. Пасьля татарскае навалы места было адбудаванае. === XIV—XVII стагодзьдзі === * 1363 рок — Кіеў быў далучаны да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]; * 1416 рок — крымскія татары абрабавалі ды зруйнавалі Кіеў; * 1471 рок — Кіеў зрабіўся сталіцай [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[ВКЛ]]<ref name="evkl">Кіеўскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 90</ref>; * 1494—1497&nbsp;рокі — Кіеў атрымаў [[места|мескае права]] ([[Магдэбурскае права]]); * 1569 рок — паводле [[Люблінская унія|Люблінскае вуніі]] Кіеў далучаны да [[Карона Польскага каралеўства|Польскае кароны]]; * 1596 рок — утварэньне Кіеўскай грэка-каталіцкай мітраполіі; * 1615 рок — заснаваньне друкарні пры Кіева-Пячэрскай лаўры; * 1615 рок — адкрыцьцё Кіева-Магілянскай акадэміі; * 1634—1644 рокі — адбудаваны Кіеўскі Сафійскі сабор, а ў 1635—1636 рокі — Выдубіцкі манастыр; * 1647 рок — адкрыцьцё Кіеўскага езуіцкага калегіюма; * 1667 рок — згодна з [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскім замірэньнем]], Рэч Паспалітая згадзілася на часовую перадачу [[Масковія|Масковіі]] Кіева і яго прадмесьцяў у радыюсе 1 мілі да 15 красавіка 1669 року<ref>Валерый Грынявецкі. Кіеў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 90</ref>, аднак маскоўскі цар не палічыў патрэбным трымацца гэтай дамовы. Кіеў зрабіўся рэзыдэнцыяй маскоўскага [[ваявода|ваяводы]], месцам дысьлякацыі расейскага гарнізону (для якога на пачатку XVIII стагодзьдзя пабудаваная Пячэрская [[фартэцыя|фартэцыю]]), адначасова застаючыся цэнтрам казацкага Кіеўскага палку ды казацкае Кіеўскае сотні. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === [[Файл:Kiev dnipro.jpg|міні|450пкс|Выгляд на левабярэжны Кіеў]] Места разьмешчанае на поўначы Ўкраіны, паабапал [[Дняпро|Дняпра]] (даўжыня ўздоўж берага&nbsp;— больш за 20 км), ніжэй вусьця ракі [[Дзясна]] на мяжы [[Палесьсе|Палесься]] ды [[лесастэп]]у. Большая частка места ляжыць на высокім правым беразе Дняпра, які вельмі парэзаны густой сеткай яраў і лагчынаў, меншая частка («Нове місто») — на нізкім левым беразе ракі. === Клімат === [[Клімат]] лагодна-кантынэнтальны. Сярэднемесяцовыя тэмпэратуры студзеня складаюць −5,5&nbsp;°C, ліпеня +19,2&nbsp;°C. Абсалютны мінімум &nbsp;— −32.2&nbsp;°C (люты 1929), абсалютны максымум — +39,9&nbsp;°C (жнівень 1898). Сярэднегадавая колькасьць ападкаў &nbsp;— 649 мм, максымум ападкаў прыпадае на ліпень (88 мм), мінімум&nbsp;— на кастрычнік (35 мм). Узімку ў Кіеве ўтвараецца сьнежны покрыў, сярэдняя вышыня покрыву ў лютым — 20 см, максымальная&nbsp;— 440 см.<ref>[http://pogoda.ru.net/climate/33345.htm] Клімат Кіева</ref> == Адміністрацыйны падзел == Горад падзяляецца на 10 раёнаў * На левым беразе [[Дняпро|Дняпра]]: ** [[Дзясьнянскі раён (Кіеў)|Дзясьнянскі раён]] ** [[Дняпроўскі раён (Кіеў)|Дняпроўскі раён]] ** [[Дарніцкі раён (Кіеў)|Дарніцкі раён]] * На правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]: ** [[Абалонскі раён (Кіеў)|Абалонскі раён]] ** [[Падольскі раён (Кіеў)|Падольскі раён]] ** [[Шаўчэнкаўскі раён (Кіеў)|Шаўчэнкаўскі раён]] ** [[Галасееўскі раён (Кіеў)|Галасееўскі раён]] ** [[Сьвятошынскі раён (Кіеў)|Сьвятошынскі раён]] ** [[Пячэрскі раён (Кіеў)|Пячэрскі раён]] ** [[Саламянскі раён (Кіеў)|Саламянскі раён]] == Гістарычныя назвы частак гораду == === На левым беразе [[Дняпро|Дняпра]] === * [[Выгураўшчына-Траешчына (раён, Кіеў)|Выгураўшчына-Траешчына]] * [[Вясёлкавы (Кіеўскій мікрараён)|Вясёлкавы]] * [[Кібальчыча]] * [[Васкрасенка]] * [[Кулікова (Кіеў)|Кулікова]] * [[Паўночна-Броварскі масіў]] * [[Мікольская слабада]] * [[Лясны (Кіеўскі мікрараён)|Лясны]] * [[Дарніца]] * [[Левабярэжны]] * [[Русанаўка]] * [[Беразьнякі (мікрараён)|Беразьнякі]] * [[ДВРЗ]] * [[Асакаркі]] * [[Пазьнякі (мікрараён)|Пазьнякі]] * [[Харкаўскі]] * [[Чырвоны хутар]] === На правым беразе [[Дняпро|Дняпра]] === * [[Абалонь (жыльлёвы масіў, Кіеў)|Абалонь]] * [[Рыбальскі востраў]] * [[Менскі масіў]] * [[Дзяміеўка]] * [[Вінаградар]] * [[Сіняе возера]] * [[Куранёўка]] == Насельніцтва == === Колькасьць === {| width="40%" align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва <small>(чал.)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! 1897 !! 1926 !! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2001 !! 2015 |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|247&nbsp;723 | align=center|493&nbsp;873 | align=center|846&nbsp;724 | align=center|1&nbsp;104&nbsp;334 | align=center|1&nbsp;631&nbsp;908 | align=center|2&nbsp;143&nbsp;855 | align=center|2&nbsp;587&nbsp;945 | align=center|2&nbsp;611&nbsp;327 | align=center|2&nbsp;887&nbsp;974 |} === Мова === {| width="40%" align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Моўны склад насельніцтва <small>(2001)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! ўкраінская мова !! расейская !! беларуская !! армянская |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|72,15% | align=center|25,27% | align=center|0,12% | align=center|0,08% |} == Эканоміка == У X—XIII стагодзьдзях аснову эканомікі Кіева складалі [[сельская гаспадарка]], [[рамяство]] і [[гандаль]]. У горадзе працавалі рамесьнікі больш за 60 спэцыяльнасьцяў, як то ганчары, кавалі, ліцейшчыкі, вытворцы шкла, апрацоўшчыкі косьці, дрэва і каменьня. На XI стагодзьдзе ў горадзе дзейнічалі 8 рынкаў, найбуйнейшымі зь якіх былі «Бабін таржок» у княжым горадзе і «Тарговішча» на Падоле. З Кіеву імпартавалі сыравіну, як то мех, [[мёд]], [[воск]], скуры і хлеб, і рамесныя вырабы, як то [[зброя]], упрыгожваньні. У горадзе стала пражывалі [[славяне]], [[бізантыйцы]], габрэйскія і эўрапейскія купцы. На 2005 год [[Валавы рэгіянальны прадукт|ВРП]] склаў 32 мільярдаў даляраў, што было шостым месцам сярод гарадоў цэнтральна-ўсходняй Эўропы пасьля [[Масква|Масквы]], [[Прага|Прагі]], [[Будапэшт]]у, [[Варшава|Варшавы]] і [[Бухарэст]]у. ВРП на душу насельніцтва склаў 12 тысячаў даляраў. Рост ВРП за 2006 год склаў 5,3%. На Кіеў прыходзіцца 5,6% насельніцтва Ўкраіны, 20% СУП, 30% прамых замежных інвэстыцыяў. СУП на душу насельніцтва на 75% вышэй за сярэдні паказчык у краіне. Сэктары [[Сфэра паслугаў|сфэры паслуг]], якія робяць асноўны ўнёсак ў эканоміку Кіеву — [[транспарт]] і камунікацыі, дробны і аптовы гандаль, нерухомасьць, юрыдычныя і фінансавыя паслугі. Ключавымі сэктарамі эканомікі, якія зьведваюць рост у апошні час, ёсьць розьнічны гандаль, [[інфармацыйныя тэхналёгіі]] і [[фінансы]]<ref>Jones Lang LaSalle, Emerging City Winners Profiles: Ukraine, Kiev</ref>. == Галерэя == <gallery> Ukraine-kiev-church.jpg|Міхайлаўскі Залатаверхі сабор Kiew Hoehlenkloster Turm.jpg|Вялікая званіца [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячэрскай лаўры]] Kyjiv sofienkathedrale.jpg|Сафійскі сабор Andreevskaja cerkov.jpg|Андрэеўская царква Maryinsky Palace, residence of the Ukrainian President.JPG|Марыінскі палац Kreschatik.JPG|Вул. [[Хрэшчацік (вуліца)|Хрэшчацік]] House with Chimaeras RU.JPG|Дом з хімэрамі </gallery> == Глядзіце таксама == * [[Кіеўскае ваяводзтва]] * [[Кіеўскі мэтрапалітэн]] * [[Акадэммястэчка (жылы масіў)]] * [[Першы канал Украінскага радыё]] * [[Прамень (радыё)|Радыё «Прамень»]] * [[Культура (украінскае радыё)|Украінскае радыё «Культура»]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = Ніка Вялічка| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27 красавіка 2012| url = http://www.34mag.net/post/kiey/| загаловак = Кіеў| фармат = | назва праекту = | выдавец = Мультымэдыя-часопіс «[[34 (часопіс)|34]]»| дата = 28 красавіка 2012 | мова = | камэнтар = }} * [http://www.kmr.gov.ua/ Кіеўская меская рада]{{ref-uk}} {{Украіна}} {{Гарады-героі}} {{Сталіцы Эўропы}} {{Гарады-героі Ўкраіны}} {{Гардарыкі}} [[Катэгорыя:Кіеў| ]] 3bats9jj5w32nwgh0gm595y2bms3yh9 2331444 2331440 2022-08-05T21:23:45Z Kazimier Lachnovič 1079 такая форма ў беларускіх тэкстах не ўжываецца wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Украіна |Назва = Кіеў |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Кіева |Арыгінальная назва = Київ |Герб = COA_of_Kyiv_Kurovskyi.svg |Сьцяг = Flag_of_Kyiv_Kurovskyi.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 482 |Статус з = |Магдэбурскае права = 1494 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = |Сельсавет = |Мэр = |Пасада кіраўніка = Кіраўнік мескай дзяржаўнай адміністрацыі |Кіраўнік = [[Віталь Клічко]] |Плошча = 835.58 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 179 |Унутраны падзел = [[#Адміністрацыйны падзел|10 раёнаў]] |Колькасьць насельніцтва = 2950819 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року». — Київ, Державна служба статистики України, 2019 [http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf PDF]{{ref-uk}}</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Рост}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = ~ 4000000 |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = [[украінцы]] — 82,2%, [[расейцы]] — 13,1%, [[жыды]] — 0,7%, [[беларусы]] — 0,6%, [[палякі]] — 0,3% |Год падліку нацыянальнага складу = 2001 |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 01000—06999 |Тэлефонны код = +380-44 |КОАТУУ = 8000000000 |Аўтамабільны нумарны знак = 11, АА |Выява = Kiyv Montage 2016.png |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 50 |Шырата хвілінаў = 27 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 30 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.kmr.gov.ua/ Кіеўская меская рада]{{ref-uk}} }} [[Файл:Kyiv logo.svg|міні|250пкс|Лягатып Кіева]] '''Кі́еў''' ({{мова-uk|Київ|скарочана}}; {{Праслухаць|Київ.ogg}}) — сталіца і найбуйнейшае [[места]] [[Украіна|Ўкраіны]], цэнтар [[Кіеўская вобласьць|Кіеўскай вобласьці]]. Насельніцтва Кіева складае каля 2,95 млн жыхароў, што робіць гэтае места [[Сьпіс гарадоў Эўропы|адным з найбуйнейшых]] у Эўропе. Кіеў зьяўляецца культурным, палітычным, навуковым, прамысловым ды транспартным цэнтрам Украіны. == Паходжаньне назвы == Назва места паходзіць ад імя Кыя — старэйшага з трох братоў, які паводле легенды, стаў заснавальнікам Кіева. Адна з тых легендаў дайшла да нас у летапісе ХІІ стагодзьдзя «[[Аповесьць мінулых часоў]]»: «''Быша три братья — единому имя Кий, а другому Щек, а третьему Хорив и сестра их Лыбедь. Седяше Кий на горе, идеже ныне оувоз Боричев, а Щек седяше на горе, идеже ныне зовется Щековица, а Хорив на третьей горе, от него же прозвася Хоревица, и створиша град, во имя брата своего старейшего и нарекоша имя ему Киев. И бяше около града лес и бор велик, и бяху ловяща зверь, бяху мужи мудры и смыслени, и нарицахуся Поляне, от них же суть Поляне в Киеве и до сего дня''». == Гісторыя == === Заснаваньне места === Кіеў быў заснаваны, згодна са сьцьвярджэньнямі археолягаў, у канцы V стагодзьдзя&nbsp;— першай палове VI стагодзьдзя. Аднак гэтыя дадзеныя ўсё часьцей аспрэчваюцца. Заснаваньне Кіева, як і шматлікіх іншых местаў, абвеянае паэтычнымі легендамі. Археялягічныя дасьледваньні высьветлілі, што першае гарадзкое пасяленьне на тэрыторыі Падолу зьявілася не раней за 880-я рокі.<ref>П.&nbsp;Т.&nbsp;Тронько: «Академик Борис Рыбаков, когда мы решали вопрос, сколько Киеву лет (были Патон, я, Рыбаков и Толочко), сказал: „Я убеждён, что Киеву более чем 2000 лет, но у меня нет таких данных, на 1500&nbsp;— есть“»</ref> [[Файл:Kiev gate 2001 07 09.jpg|міні|200пкс|[[Залатыя вароты (Кіеў)|Залатыя Вароты]]]] Згодна з традыцыйным гледзішчам, з 882&nbsp;року Кіеў быў сталіцай [[Кіеўская Русь|Кіеўскае Русі]]. [[Бізантыйская імпэрыя|Бізайнтыйскі імпэратар]] Канстанцін Багранародны, які пісаў у сярэдзіне X стагодзьдзя, адзначаў, што Кіеў меў іншую назву — Самватас. Імаверна, яна была або старажытнай назвай места, або ягоным пазначэньнем у неславянскім асяродку. Гэтае слова, магчыма, паходзіць з хазарскай мовы і азначае «верхнія ўмацаваньні». Вынікі некаторых археалягічных раскопак даюць падставу меркаваць, што ўжо ў VI—VII стагодзьдзях пасяленьні на правым беразе Дняпра можна разглядаць гарадзкімі.<ref>Толочко П.&nbsp;П.&nbsp;Новые археологические исследования Киева (1963—1978) // Новое в археологии Киева.&nbsp;— Киев, 1981.</ref> Гэтая канцэпцыя, якая падмацоўвалася сьвяткаваньнямі ў 1982 року 1500-годзьдзя Кіева, разглядалася як агульна прынятая. Але, ў супрацьлегласьць да «юбілейной канцэпцыі» частка гісторыкаў ды археолягаў мяркуе, што заснаваньне Кіева як места адбылося VIII—Х стагодзьдзях. Толькі ў канцы гэтага пэрыяду навакольныя пасяленьні зьліліся ў адзінае пасяленьне гарадзкога характару.<ref>Рабинович М.&nbsp;Г.&nbsp;Из истории городских поселений восточных славян. В кн.: История, культура, фольклор и этнография славянских народов. М. 1968. С. 134</ref> === VIII—XIII стагодзьдзі === [[Файл:Olga Monument.jpg|значак|зьлева|Помнік княгіні Вользе]] [[Файл:2005-08-11 Kiev Pechersk Lavra 162.JPG|значак|зьлева|Усьпенскі сабор]] Напрацягу VIII—XII стагодзьдзяў Кіеў быў сталіцай старажытнаславянскай дзяржавы [[Русь]] (гістарычны тэрмін [[Кіеўская Русь]]), якая з IX стагодзьдзя распасьціралася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў. Выгоднае геаграфічнае становішча Кіева на водным гандлёвым [[Шлях з варагаў у грэкі|шляху «з варагаў у грэкі»]] па Дняпры спрыяла ягонаму хуткаму разьвіцьцю. У ІХ ст. і першай палове Х стагодзьдзя Кіеў ужо лічыўся найбуйнейшым гандлёвым і культурным местам тагачаснай [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]], празь яго праходзіў транзытны гандаль паміж Захадам ды Ўсходам. Ужо ў IX стагодзьдзі тут пражывала больш за 50 000 жыхароў, было каля 400 цэркваў, 8 кірмашоў, адна з найвялікшых [[бібліятэка|бібліятэк]] хрысьціянскага сьвету. Дзякуючы дынастычным шлюбам Кіеў меў сувязь з рознымі краінамі [[Эўропа|Эўропы]]. * 988 рок — [[Уладзімер Сьвятаславіч|князь Уладзімер]] [[хрышчэньне Русі|увёў хрысьціянства на Русі]], пасьля чаго Кіеў стаў адным з найбуйнейшых цэнтраў хрысьціянства. * 8 сакавіка (12 сакавіка) 1169&nbsp;року Кіеў быў зруйнаваны войскам растова-суздальскага князя [[Андрэй Багалюбскі|Андрэем Багалюбскім]]. * 2 студзеня 1203&nbsp;року Кіеў быў разрабаваны князямі [[Рурык Расьціслававіч|Рурыкам Расьціслававічам]] ды [[Алегавічы|Алегавічамі]] разам з [[полаўцы|полаўцамі]]. * 6 сьнежня 1240&nbsp;року Кіеў захапілі ды зруйнавалі войскі [[хан Батый|Батыя]]. Пасьля татарскае навалы места было адбудаванае. === XIV—XVII стагодзьдзі === * 1363 рок — Кіеў быў далучаны да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]; * 1416 рок — крымскія татары абрабавалі ды зруйнавалі Кіеў; * 1471 рок — Кіеў зрабіўся сталіцай [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[ВКЛ]]<ref name="evkl">Кіеўскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 90</ref>; * 1494—1497&nbsp;рокі — Кіеў атрымаў [[места|мескае права]] ([[Магдэбурскае права]]); * 1569 рок — паводле [[Люблінская унія|Люблінскае вуніі]] Кіеў далучаны да [[Карона Польскага каралеўства|Польскае кароны]]; * 1596 рок — утварэньне Кіеўскай грэка-каталіцкай мітраполіі; * 1615 рок — заснаваньне друкарні пры Кіева-Пячэрскай лаўры; * 1615 рок — адкрыцьцё Кіева-Магілянскай акадэміі; * 1634—1644 рокі — адбудаваны Кіеўскі Сафійскі сабор, а ў 1635—1636 рокі — Выдубіцкі манастыр; * 1647 рок — адкрыцьцё Кіеўскага езуіцкага калегіюма; * 1667 рок — згодна з [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскім замірэньнем]], Рэч Паспалітая згадзілася на часовую перадачу [[Масковія|Масковіі]] Кіева і яго прадмесьцяў у радыюсе 1 мілі да 15 красавіка 1669 року<ref>Валерый Грынявецкі. Кіеў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 90</ref>, аднак маскоўскі цар не палічыў патрэбным трымацца гэтай дамовы. Кіеў зрабіўся рэзыдэнцыяй маскоўскага [[ваявода|ваяводы]], месцам дысьлякацыі расейскага гарнізону (для якога на пачатку XVIII стагодзьдзя пабудаваная Пячэрская [[фартэцыя|фартэцыю]]), адначасова застаючыся цэнтрам казацкага Кіеўскага палку ды казацкае Кіеўскае сотні. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === [[Файл:Kiev dnipro.jpg|міні|450пкс|Выгляд на левабярэжны Кіеў]] Места разьмешчанае на поўначы Ўкраіны, паабапал [[Дняпро|Дняпра]] (даўжыня ўздоўж берага&nbsp;— больш за 20 км), ніжэй вусьця ракі [[Дзясна]] на мяжы [[Палесьсе|Палесься]] ды [[лесастэп]]у. Большая частка места ляжыць на высокім правым беразе Дняпра, які вельмі парэзаны густой сеткай яраў і лагчынаў, меншая частка («Нове місто») — на нізкім левым беразе ракі. === Клімат === [[Клімат]] лагодна-кантынэнтальны. Сярэднемесяцовыя тэмпэратуры студзеня складаюць −5,5&nbsp;°C, ліпеня +19,2&nbsp;°C. Абсалютны мінімум &nbsp;— −32.2&nbsp;°C (люты 1929), абсалютны максымум — +39,9&nbsp;°C (жнівень 1898). Сярэднегадавая колькасьць ападкаў &nbsp;— 649 мм, максымум ападкаў прыпадае на ліпень (88 мм), мінімум&nbsp;— на кастрычнік (35 мм). Узімку ў Кіеве ўтвараецца сьнежны покрыў, сярэдняя вышыня покрыву ў лютым — 20 см, максымальная&nbsp;— 440 см.<ref>[http://pogoda.ru.net/climate/33345.htm] Клімат Кіева</ref> == Адміністрацыйны падзел == Горад падзяляецца на 10 раёнаў * На левым беразе [[Дняпро|Дняпра]]: ** [[Дзясьнянскі раён (Кіеў)|Дзясьнянскі раён]] ** [[Дняпроўскі раён (Кіеў)|Дняпроўскі раён]] ** [[Дарніцкі раён (Кіеў)|Дарніцкі раён]] * На правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]: ** [[Абалонскі раён (Кіеў)|Абалонскі раён]] ** [[Падольскі раён (Кіеў)|Падольскі раён]] ** [[Шаўчэнкаўскі раён (Кіеў)|Шаўчэнкаўскі раён]] ** [[Галасееўскі раён (Кіеў)|Галасееўскі раён]] ** [[Сьвятошынскі раён (Кіеў)|Сьвятошынскі раён]] ** [[Пячэрскі раён (Кіеў)|Пячэрскі раён]] ** [[Саламянскі раён (Кіеў)|Саламянскі раён]] == Гістарычныя назвы частак гораду == === На левым беразе [[Дняпро|Дняпра]] === * [[Выгураўшчына-Траешчына (раён, Кіеў)|Выгураўшчына-Траешчына]] * [[Вясёлкавы (Кіеўскій мікрараён)|Вясёлкавы]] * [[Кібальчыча]] * [[Васкрасенка]] * [[Кулікова (Кіеў)|Кулікова]] * [[Паўночна-Броварскі масіў]] * [[Мікольская слабада]] * [[Лясны (Кіеўскі мікрараён)|Лясны]] * [[Дарніца]] * [[Левабярэжны]] * [[Русанаўка]] * [[Беразьнякі (мікрараён)|Беразьнякі]] * [[ДВРЗ]] * [[Асакаркі]] * [[Пазьнякі (мікрараён)|Пазьнякі]] * [[Харкаўскі]] * [[Чырвоны хутар]] === На правым беразе [[Дняпро|Дняпра]] === * [[Абалонь (жыльлёвы масіў, Кіеў)|Абалонь]] * [[Рыбальскі востраў]] * [[Менскі масіў]] * [[Дзяміеўка]] * [[Вінаградар]] * [[Сіняе возера]] * [[Куранёўка]] == Насельніцтва == === Колькасьць === {| width="40%" align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва <small>(чал.)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! 1897 !! 1926 !! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2001 !! 2015 |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|247&nbsp;723 | align=center|493&nbsp;873 | align=center|846&nbsp;724 | align=center|1&nbsp;104&nbsp;334 | align=center|1&nbsp;631&nbsp;908 | align=center|2&nbsp;143&nbsp;855 | align=center|2&nbsp;587&nbsp;945 | align=center|2&nbsp;611&nbsp;327 | align=center|2&nbsp;887&nbsp;974 |} === Мова === {| width="40%" align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Моўны склад насельніцтва <small>(2001)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! ўкраінская мова !! расейская !! беларуская !! армянская |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|72,15% | align=center|25,27% | align=center|0,12% | align=center|0,08% |} == Эканоміка == У X—XIII стагодзьдзях аснову эканомікі Кіева складалі [[сельская гаспадарка]], [[рамяство]] і [[гандаль]]. У горадзе працавалі рамесьнікі больш за 60 спэцыяльнасьцяў, як то ганчары, кавалі, ліцейшчыкі, вытворцы шкла, апрацоўшчыкі косьці, дрэва і каменьня. На XI стагодзьдзе ў горадзе дзейнічалі 8 рынкаў, найбуйнейшымі зь якіх былі «Бабін таржок» у княжым горадзе і «Тарговішча» на Падоле. З Кіеву імпартавалі сыравіну, як то мех, [[мёд]], [[воск]], скуры і хлеб, і рамесныя вырабы, як то [[зброя]], упрыгожваньні. У горадзе стала пражывалі [[славяне]], [[бізантыйцы]], габрэйскія і эўрапейскія купцы. На 2005 год [[Валавы рэгіянальны прадукт|ВРП]] склаў 32 мільярдаў даляраў, што было шостым месцам сярод гарадоў цэнтральна-ўсходняй Эўропы пасьля [[Масква|Масквы]], [[Прага|Прагі]], [[Будапэшт]]у, [[Варшава|Варшавы]] і [[Бухарэст]]у. ВРП на душу насельніцтва склаў 12 тысячаў даляраў. Рост ВРП за 2006 год склаў 5,3%. На Кіеў прыходзіцца 5,6% насельніцтва Ўкраіны, 20% СУП, 30% прамых замежных інвэстыцыяў. СУП на душу насельніцтва на 75% вышэй за сярэдні паказчык у краіне. Сэктары [[Сфэра паслугаў|сфэры паслуг]], якія робяць асноўны ўнёсак ў эканоміку Кіеву — [[транспарт]] і камунікацыі, дробны і аптовы гандаль, нерухомасьць, юрыдычныя і фінансавыя паслугі. Ключавымі сэктарамі эканомікі, якія зьведваюць рост у апошні час, ёсьць розьнічны гандаль, [[інфармацыйныя тэхналёгіі]] і [[фінансы]]<ref>Jones Lang LaSalle, Emerging City Winners Profiles: Ukraine, Kiev</ref>. == Галерэя == <gallery> Ukraine-kiev-church.jpg|Міхайлаўскі Залатаверхі сабор Kiew Hoehlenkloster Turm.jpg|Вялікая званіца [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячэрскай лаўры]] Kyjiv sofienkathedrale.jpg|Сафійскі сабор Andreevskaja cerkov.jpg|Андрэеўская царква Maryinsky Palace, residence of the Ukrainian President.JPG|Марыінскі палац Kreschatik.JPG|Вул. [[Хрэшчацік (вуліца)|Хрэшчацік]] House with Chimaeras RU.JPG|Дом з хімэрамі </gallery> == Глядзіце таксама == * [[Кіеўскае ваяводзтва]] * [[Кіеўскі мэтрапалітэн]] * [[Акадэммястэчка (жылы масіў)]] * [[Першы канал Украінскага радыё]] * [[Прамень (радыё)|Радыё «Прамень»]] * [[Культура (украінскае радыё)|Украінскае радыё «Культура»]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = Ніка Вялічка| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27 красавіка 2012| url = http://www.34mag.net/post/kiey/| загаловак = Кіеў| фармат = | назва праекту = | выдавец = Мультымэдыя-часопіс «[[34 (часопіс)|34]]»| дата = 28 красавіка 2012 | мова = | камэнтар = }} * [http://www.kmr.gov.ua/ Кіеўская меская рада]{{ref-uk}} {{Украіна}} {{Гарады-героі}} {{Сталіцы Эўропы}} {{Гарады-героі Ўкраіны}} {{Гардарыкі}} [[Катэгорыя:Кіеў| ]] 8bc0yc8fx9dzcmnm0xxtxwigsqaxk1k 0 10397 2331434 2331150 2022-08-05T20:05:14Z Kazimier Lachnovič 1079 /* У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі */ [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]] wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|літоўская мова|літоўскай мовай}} {{Іншыя значэньні|Жамойцкая мова (неадназначнасьць)}} {{Інфармацыя пра мову |Назва мовы = Летувіская |Назва мовы ў арыгінале = Lietuvių kalba |Краіны ўжываньня = [[Летува|Летуве]], [[Польшча|Польшчы]], [[Беларусь|Беларусі]] і 14 іншых краінах |Рэгіён = Летува, Беларусь, Польшча ды іншыя |Колькасьць карыстальнікаў = звыш 3 мільёнаў |Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]<br /> &nbsp;[[Балтыйскія мовы|Балтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Усходнебалтыйскія мовы|Усходнебалтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Летувіская''' |Афіцыйная мова ў = [[Летува|Летуве]],<br />[[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязе]],<br />'''Прызнаная мова меншасьці:'''<br />[[Польшча|Польшчы]],<br />[[ЗША]] |Рэгулюецца = Дзяржаўнай камісіяй летувіскай мовы (Valstybinė lietuvių kalbos komisija)<Br />Дзяржаўная моўная інспэкцыя (Valstybinė kalbos inspekcija)<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter/www_tv.show?id=6904,1,30 Valstybinė kalbos inspekcija]</ref> |Код па ISO 639-1 = lt |Код па ISO 639-2(B) = lit |Код па ISO 639-2(T) = lit |Код па SIL = LIT }} '''Летуві́ская мо́ва''' ({{мова-lt|lietuvių kalba|скарочана}}) — нацыянальная [[мова]] [[Летувісы|летувісаў]], мова ўсходнебалтыйскай падгрупы [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]], якой карыстаецца каля 3 млн чалавек у [[Летува|Летуве]], а таксама ў [[Беларусь|Беларусі]], паўночна-ўсходняй [[Польшча|Польшчы]], [[Расея|Расеі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Аўстралія|Аўстраліі]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]]. [[Дзяржаўная мова]] Летувы. Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай '''жамойцкай мовы''' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Назва == {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|89|Ziwatas Pona yr Diewa musu Jezusa Christusa... o dabar wieł… Ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas (1787).jpg|125|Летувіскія кнігі ([[Вільня]], 1750 г. і [[Супрасьля]], 1787 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Факт масавага і традыцыйнага называньня ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] мовы [[Летувісы|летувісаў]] (у тым ліку мовы [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]] у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»{{Заўвага|У Прусіі мову жамойтаў з 1579 году пачалі называць выняткова «літоўскай» — у кнігах, друкаваных пры падтрымцы прускіх уладаў. Тым часам пры перадруку ў Расейскай імпэрыі пруска-летувіскай кнігі «Prastas Pamokslas per Klausimus ir per Atsakymus» (упершыню выйшла з друку ў 1780 годзе, без пазначэньня ў назове і тэксьце назвы мовы) яе новы выдавец, выхадзец з колішняй Рэчы Паспалітай Ян Юры Ляховіч азначыў гэтую кнігу як «''на чыстую жамойцкую мову... перакладзеную''» ({{мова-lt|«ant czista zemajtiszka Liežuwy... iszgulde»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/153/mode/2up?q=zemajtiszka P. 154].</ref>}}) ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь [[Вільня|Вільні]] <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''"{{Заўвага|{{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}}}}<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref> — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''"{{Заўвага|{{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. У адказ на падобныя сьведчаньні афіцыйная навука Летувы высоўвае тэорыю, што ў Вялікім Княстве Літоўскім існавала дзьве пісьмовыя летувіскія мовы: першая зь якіх называлася «летувіскай мовай» і цалкам зьнікла ў пачатку XVIII ст., а другая называлася «жамойцкай мовай» і выкарыстоўвалася ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]]. Адпаведна, сучасная літаратурная летувіская мова, паводле гэтай тэорыі, утварылася на базе «жамойцкай мовы» (заходнеаўкштоцкі або сярэдні дыялект — у тэрміналёгіі летувіскіх мовазнаўцаў)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Такім парадкам, афіцыйнае летувіскае мовазнаўства, хоць і знаходзіць пэўнае тлумачэньне называньню летувіскай мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім жамойцкай мовай, але разам з тым прызнае, што сучасная летувіская мова ёсьць працягам старой жамойцкай пісьмовай мовы, якая называецца цяпер «літоўскай» (у значэньні летувіскай) толькі паводле імя<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Назва летувіская мова (прыметнік «летувіскі» як вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Летувісы|летувісаў]], сучасная нацыянальная дзяржава якіх — [[Летува]]) пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўская мова]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка]] і [[Сяргей Шупа]] крытыкуюць ужываньне прыметніка летувіскі, называючы яго «''словам-калекам''» на падставе таго, што ў гэтым слове «''канчатак становіцца суфіксам''»<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Сяргей Шупа|Шупа С.]] [https://www.svaboda.org/a/30445716.html Чаму Літва, а не «Летува»], [[Радыё Свабода]], 20 лютага 2020 г.</ref>. Аднак лінгвіст [[Зьміцер Санько]] даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў [[Беларуская мова|беларускай мове]]. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з [[Грэцкая мова|грэцкай]] (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з [[Лацінская мова|лаціны]] (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія<ref name="Sanko"/>. Такім чынам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы<ref name="Sanko"/>. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Латышы|латышоў]], таксама ўзыходзіць да саманазвы ({{мова-lv|latviešy, latvietis|скарочана}}, ад назвы ракі ''Late'')<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|5к}} С. 256.</ref> і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай ([[Балтыйскія мовы|балтыйская моўная група]]). Тым часам назвы «''літош''», «''літашы''» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах<ref>[http://slounik.org/228589.html Назвы людзей па месцы пражывання] // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2006. {{ISBN|985-08-0715-6}}.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] === Раньнія часы === Як асобная мова ў балтыйскай групе моваў пачала разьвівацца ў VII стагодзьдзі н. э. Яе носьбіты доўгі час жылі ў цяжкадаступных лясах, што дазволіла захаваць архаічную мадэль мовы<ref name="Sviazynski-2005-208">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 208.</ref>. === У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Прусіі === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] У пасланьні да кардыналаў Рымскай курыі з нагоды прызначэньня ў 1417 годзе першага каталіцкага біскупа для [[Жамойць|Жамойці]] [[Мацей зь Вільні|Мацея]] львоўскі арцыбіскуп [[Ян Рашоўскі|Ян]] і віленскі біскуп [[Пётр з Кустыня|Пётар]] пісалі: «''Дастойнага пана Мацея, магістра вольных навук, пробашча Віленскага, [[Ліцьвіны|Ліцьвіна]], які поўнасьцю валодае жамойцкай гаворкай <…> мы высьвяцілі на катэдру''»{{Заўвага|{{мова-la|...venerabilem dominum Mathiam Magistrum arcium prepositum wilnensem Lythwanum necnon ydiomate Samagitico plenissime eruditum...|скарочана}}<ref>Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. T. 3. — Posnaniae, 1856. [https://books.google.by/books?id=ugRCAAAAYAAJ&pg=PA191&dq=ydiomate+Samagitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiBrtXIj-n1AhUASvEDHcrpBf0Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samagitico&f=false P. 191].</ref>}}. Тое, што першы жамойцкі біскуп досыць добра ведаў «''жамойцкую гаворку''»{{Заўвага|{{мова-la|«wenerabilem virum magistrum Mathiam prepositum Wilnensem, de vite puritate morum venustate et sciencia ceterisque virtutibus commendatum ac de ydiomate Samagitico sufficientissime institutum, ex assumptum et pro hominibus in pontificem constitutum Medinicensem ad instanciam prefatorum clarissimorum principum in virtute trinitatis vivifice»|скарочана}}<ref>Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia. T. XII. — Cracoviae, 1891. [https://books.google.by/books?id=vDghAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=ydiomate+Samagitico+sufficientissime+institutum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicju2Wk-n1AhVgQ_EDHbbLDNMQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=ydiomate%20Samagitico%20sufficientissime%20institutum&f=false P. 94].</ref>}}, паўтаралася яшчэ ў адным пасланьні гэтых жа герархаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 109.</ref>. Само ж новае біскупства стваралася для «''народу [[Жамойты|Жамойтаў]]''», што неаднаразова падкрэсьлівалася ў афіцыйных дакумэнтах ({{мова-la|gens Samagitarum|скарочана}} у 1409 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 25.</ref>, {{мова-la|gens Samaytarum|скарочана}} у 1416 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26.</ref>). У просьбе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а да папы [[Марцін V|Марціна V]] аб прызначэньні новага біскупа для «''жамойцкага народу''» [[Мікалай Камеданус|Мікалая]] (1423 год) зноў зазначалася, што гэтым разам ужо другі жамойцкі біскуп ведае «''гаворку жамойцкага народу''» (''sciensque gentis Samaitice ydioma''<ref> Liber Cancellariae Stanislai Ciolek: ein Formelbuch der polnischen Königskanzlei aus der Zeit der husitischen Bewegung. — Wien, 1871. [https://books.google.by/books?id=glBUTL4Jz2EC&pg=PA106&dq=Samaitice+ydioma&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjW8MLglOn1AhUQQfEDHY4lB6AQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Samaitice%20ydioma&f=false S. 106].</ref>)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26, 109.</ref>. Такім чынам, жамойцкія біскупы мусілі вольна валодаць жамойцкай мовай<ref name="Urban-2001-59">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 59.</ref>. У 11-й кнізе сваіх хронікаў [[Ян Длугаш]] зазначыў пра першага жамойцкага біскупа Мацея, што той «''добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''»{{Заўвага|{{мова-la|«Miednicensis autem ecclesiae cathedralis primus Mathias nomine, Almanus, in Vilna tamen natus, qui linguam lituanicam et samogiticam norat, praefectus est et consecratus»|скарочана}}<ref>Gołębiowski Ł. Dzieje Polski za Władysława Jagiełły i Władysława III-go. T. 1. — Warszawa, 1846. [https://books.google.by/books?id=BtlbAAAAcAAJ&pg=PA426&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22linguam%20Samogiticam&f=false S. 426].</ref>}}, чым засьведчыў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай. Апроч таго, апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і жамойтаў храніст адзначыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Вялікі князь [[Гедзімін]], сучасьнікам якога быў Ян Длугаш, у сваім лісьце-пасланьні да манахаў-францішканаў [[Саксонія|Саксоніі]], датаваным 26 траўнем 1323 году, запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае чатырох прапаведнікаў, каб яны маглі апеквацца двума касьцёламі, збудаванымі ў [[Вільня|Вільні]] і [[Наваградак|Наваградку]]. Гедзімін ставіў умову і пажаданьне, каб місіянэры абавязкова ведалі польскую, [[Земгальская мова|земгальскую]] (у 1289—1290 гадох па паразе паўстаньня супраць [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]] у ВКЛ перасялілася каля 100 тысячаў [[Земгалы|земгалаў]]) і рускую мовы. У пасланьні таксама дадавалася, што гэтымі мовамі валодалі іншыя місіянэры, якія дагэтуль былі або яшчэ знаходзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Urban-2001-102">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 102.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Яшчэ адным сьведчаньнем адрозьненьня лічыцца грамата вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа жамойцкага [[Марцін Лінтфары|Марціна]] ад 1503 году, дзе зазначалася нізкая адукацыя парафіяльных ксяндзоў у Жамойці і тое, што яны былі няздольныя карыстацца ў набажэнствах «''гаворкай літоўскай або гэтай жамойцкай''»{{Заўвага|Паводле [[Павал Урбан|Паўла Урбана]], няведаньне ксяндзамі «літоўскай гаворкі» можа тлумачыцца тым фактам, што біскупства стваралася ў межах Жамойці, якія паводле мірнага пагадненьня 1398 году трапілі пад уладу Тэўтонскага ордэну. Тым часам у межах біскупства таксама маглі жыць ліцьвіны, асабліва на захад ад утокі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] ўздоўж Нёману<ref name="Urban-2001-110"/>}}<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. У 1507 годзе [[Барташ Табар]]авіч, брат якога біскуп віленскі [[Войцех Табар]] атрымаў аналягічную паводле зьместу грамату, аформіў фундацыю на касьцёл у [[Таўрогі|Таўрогах]] з прызначэньнем туды сьвятароў, якія б ведалі «''гутарковую жамойцкую мову''» і маглі б навучаць парафіянаў слову Божаму ў «''мове жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-111">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 111.</ref>. Жамойцкую мову з мовай уласна ліцьвінаў адрозьнівалі і ў [[Прусія|Прусіі]], дзе апынулася значная частка тэрыторыі Жамойці ([[Малая Летува]]), якая ўвайшла ў склад Самбійскага біскупства: у 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў [[Самбія|Самбіі]], у тым ліку «''мовай жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-110"/>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]], 1547 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага балтыйскага слова{{Заўвага|Тым часам, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Першыя помнікі летувіскай пісьменнасьці зьявіліся толькі ў пачатку XVI ст. У гэты час кнігі на летувіскай мове выдаваліся па-за межамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — у [[Прусія|Прусіі]] [[нямецкая мова|нямецкім]] шрыфтам. Прытым у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у 1592 годзе прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каспар Шутц||en|Caspar Schütz}} у сваёй «Historia Rerum Prussicarum» згадваў «''жамойцкую мову''» ({{мова-de|«Sameitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Schütz C. Historia Rerum Prussicarum. — Zerbst, 1592. [https://books.google.by/books?id=IWlcAAAAcAAJ&pg=RA1-PA75&dq=Sametischen+Sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipxqeni-L1AhXwQvEDHSxUDWMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Sametischen%20Sprache&f=false S. 110].</ref>; таксама шэраг нямецкіх выданьняў XVIII ст. тлумачылі назву Жамойці менавіта з «''жамойцкай мовы''» ({{мова-de|«Samogitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Uhse E. Universal-geographisch-historisches Lexicon. — Leipzig, 1710. [https://books.google.by/books?id=L5dEAAAAcAAJ&pg=RA2-PP8&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHytP5sOb1AhUoQvEDHeFtCTw4HhDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 348].</ref><ref>Allgemeines Geographisch-Historisches Zeitungs-LEXICON. — Frankfurt, 1738. [https://books.google.by/books?id=l2aEoaAeO80C&pg=RA2-PP14&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPruXugOf1AhUYG-wKHdfrC-M4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 348].</ref><ref>Rink E. G. Das verwirrte Pohlen, in einer genauen Gegeneinanderhaltung der Geschichte. — Leipzig, 1711. [https://books.google.by/books?id=VEpKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA87&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjaxuPjr-b1AhXrRPEDHVWwDCE4FBDoAXoECAkQAQ#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 87].</ref><ref>Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. — Leipzeig — Halle, 1742. [https://books.google.by/books?id=AxMoFrisRfUC&pg=PA1705&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFl--Og-f1AhXJ16QKHX5wAtI4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 1705].</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Idiomate samogitico (1681).jpg|105|Po Żmudzku (1681).jpg|109|Азначэньне летувіскай кнігі 1681 году як жамойцкай: [[Міхал Вайніловіч|Міхалам Вайніловічам]] і ўласьнікам захаванага яе асобніка}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад булы [[Папа|Папы]] на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>. Тым часам амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] падкрэсьлівае, што ''«летувіская мова цягам стагодзьдзяў не была мовай палітыкі»''<ref name="Snyder, T 1999">Snyder T. The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569—1999. — New Haven: Yale Univ. Press, 2003.</ref>. Палітычная, эканамічная, сацыяльная і культурная сытуацыя ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] не была прыхільнай да летувіскай мовы, якую паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]] загналі ''«ў ніжэйшую клясу ва ўласнай айчыне»''<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 244.</ref>. Напрыклад, ''«вялікія князі літоўскія ніколі не друкавалі кнігаў на летувіскай мове»''<ref name="Snyder, T 1999"/>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} З мэтай павелічэньня ўплыву на вернікаў-летувісаў у канцы XVI ст. кнігі на летувіскай мове пачалі друкавацца ў Вялікім Княстве Літоўскім: першай такой кнігай стаў «Катэхізм» у перакладзе Даўкшы ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}), выдадзены ў 1595 годзе. Хоць у прадмове да «Катэхізму» Даўкшта сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''», аднак ужо ў 1605 годзе выйшла перавыданьне, дзе ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>{{Заўвага|Тым часам у 1823 годзе пад назвай «Вытрымкі з жамойцкіх казаньняў» ({{мова-pl|«Wyjątek z kazań żmudzkich»|скарочана}}) у Вільні надрукавалі вытрымкі з «Пасьцілы», выдадзенай Даўкшам у 1599 годзе<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 86.</ref>, у прадмове да якой той таксама сьцьвярджаў назву «''летувіская мова''»}}. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай) і ўсходні — уласна «летувіская мова». Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, аднак ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на прывіленскіх дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>{{Заўвага|Аднак складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні не зафіксавалі прыкметаў поўнага зьнікненьня ў пачатку XVIII ст. мовы, якая ў іх азначаецца як «літоўская»: калі ў 1666—1700 гадох 97% навучэнцаў-жамойтаў ведалі жамойцкую мову, а 19% — літоўскую мову, тым часам 57% навучэнцаў-ліцьвінаў ведалі літоўскую мову, а сярод навучэнцаў-русінаў веданьне літоўскай мовы не адзначалася, то ў 1700—1752 гадох толькі 37% жамойтаў ведалі жамойцкую мову, але ўжо 73% — літоўскую мову, тым часам веданьне літоўскай мовы дэкляравалі 37% ліцьвінаў, 7% русінаў і нават 6 навучэнцаў-палякаў. Увогуле, увесь час веданьне жамойцкай мовы дэкляравалі толькі навучэнцы-жамойты<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 63—64.</ref>}}. Як адзначае Зінкявічус, ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі: * «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год) * «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год) * «Ключ нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Clavis Germanico-Lithvana|скарочана}}, Фрыдрых Прэторыюс, 1680 год, рукапіс) * «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год) * «Слоўнік летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Vocabularium Litthuanico-Germanicum, et Germanico-Litthvanicum|скарочана}}, Фрыдрых Вільгельм Гаак, 1730 год) * «Лексыкон нямецка-летувіскі і летувіска-нямецкі» ({{мова-la|Lexicon Germanico-Lithvanicum et Lithvanico-Germanicum|скарочана}}, Якуб Брадоўскі, да 1744 году, рукапіс) * «Разгляд летувіскай мовы ў яе вытоках» ({{мова-la|Betrachtung der littauischen Sprache in ihrem Ursprunge|скарочана}}, Філіп Руіг, 1745 год) * «Летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі лексыкон» ({{мова-la|Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon|скарочана}}, Філіп Руіг, 1747 год), тым часам рэдкі асобнік гэтага слоўніка (як і, увогуле, хоць-якой кнігі, выдадзенай у Прусіі), што трапіў у кнігазбор на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага, азначылі ў каталёзе бібліятэкі кляштару францішканаў у [[Крэтынга|Крэтынзе]] як «''Жамойцка-нямецкі слоўнік''» ({{мова-la|«Dictionarium Samogitico-Germanicum»|скарочана}}) * «Пачаткі граматыкі летувіскай мовы» ({{мова-la|Anfangsgründe einer Littauischen Grammatick|скарочана}}, Фрыдрых Руіг, 1747 год) * «Новая летувіская граматыка» ({{мова-la|Neue Littauische Grammatik|скарочана}}, 1791 год) [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.</ref><ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>){{Заўвага|Разам з тым, сустракалася і азначэньне «літоўскі» ({{мова-la|Litvanicu, Lithvanica|скарочана}}): у кнізе езуіцкага гісторыка [[Станіслаў Растоўскі|Станіслава Растоўскага]] (1768 год) і ў каталёгу бібліятэкі бэрнардынскага кляштару ў [[Трашкуны|Трашкунах]] (1782 год)}}. Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства. І да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі літвінізму летувіскага гісторыка Томаса Баранаўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}). Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''» ({{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}})<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. перавыданьні гэтага лемантара працягвалі азначаць «жамойцкімі» {{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}}<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 269.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|98|Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas kożnas Katalykas żinoty... isz liezuwe Lękiszka ant Ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1806).jpg |116|Летувіская кніга (Варшава, 1781 г. і Вільня, 1806 г.), мова якой на вокладцы азначаецца як жамойцкая}} Разам з тым, назва «літоўская мова» ўсё ж зьявілася ў назове адной рэлігійнай кнігі з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году{{Заўвага|Таксама згадваюць кнігу Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году, ніводнага асобніка якой не захавалася (як і вытрымак з гэтай кнігі або апісаньня яе зьместу)<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 398.</ref>}}, якая перавыдавалася езуітамі ў 1644 годзе. Апроч таго, азначэньні «літоўская мова» ({{мова-pl|«Litewski ięzyk»|скарочана}}) ёсьць у прадмовах да выдадзеных гатычным шрыфтам «Polski z litewskim katechism» (Вільня, 1598 г.) і «Knyga nobažnystės» ([[Кейданы]], 1653 г.), якія пазьней не перавыдавалася. Летувіская кніга «Ewangelie polskie i litewskie» (Вільня, 1647 г.), якая перавыдавалася ў XVII — XIX ст. (апошнія разы — у 1858 і 1859 гадох пад назвай «Ewangelje polskie i żmudzkie»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 144.</ref>), уласна словазлучэньня «літоўская мова» ў тэксьце не зьмяшчае{{Заўвага|Простае азначэньне «летувіскі» трапіла ў назоў кнігі «Postilla lietvwiszka» (Вільня, 1600 г.), таксама ў ананімным лацінамоўным панэгірыку [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонту Вазе]], выдадзеным ў 1589 годзе пры Віленскай езуіцкай акадэміі, зьмяшчаецца фрагмэнт летувіскага тэксту пад назовам «Litvanica» (у заканчэньне, пасьля італьянскага, гішпанскага, францускага, нямецкага, ангельскага і польскага тэкстаў)}}. У 1681 годзе тагачасная блытаніна і няпэўнасьць тэрміналёгіі знайшла адлюстраваньне ў выдадзенай у Вільні летувіскай кнізе, у пачатку якой [[Казімер Пац]] азначае яе мову як «''літоўскую гаворку''» ({{мова-la|«litvanico idiomate»|скарочана}}), а [[Міхал Вайніловіч]] — як «''жамойцкую гаворку''» ({{мова-la|«idiomate Samogitico»|скарочана}}), урэшце сам уласьнік асобніка азначыў гэтую кнігу як «''выдадзеную… па-жамойцку''» ({{мова-pl|«wydana… po Żmudzku»|скарочана}}). Тым часам у складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] назву кнігі Шырвіда абрэзалі да «Punkty kazan od adwentu az do postu»<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/148/ P. 148].</ref>, а адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>. Адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. Увогуле, нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў{{Заўвага|Як прыклад (з усяго відаць, адзінкавы) плёну такой папулярызацыі на Жамойці летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцінас Яблонскіс||ru|Яблонскис, Константинас}} падае тэкст прысягі з судовай кнігі маёнтку [[Біржы|Біржаў]], датаваны 1699 годам, дзе пасьля польскага тэксту ідзе летувіскі з подпісам «''Toż samo po litewsku''»<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 302—303.</ref>}} (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Жамойты|жамойтамі]]<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]], народжанага на Жамойці, староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. У надрукаванай у 1699 годзе кнізе «[[Рыга|Riga]] Literata» дзеля высьвятленьня этымалёгіі назвы [[Інфлянты|Інфлянтаў (Лівоніі)]] пасьля эстонскага ({{мова-la|Esthonico|скарочана}}) ''Liva'' і перад латыскім ({{мова-la|Lettice|скарочана}}) ''Laivas'' прыводзілася «жамойцка-прускае» ({{мова-la|Samogithico & Prussico|скарочана}}) ''Lewas'' або ''Loiwas''<ref>Riga Literata. — Rostochii, 1699. [https://books.google.by/books?id=Eo1OwWzPaCgC&pg=PP7&dq=Samogithico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiO9ZPTvIn2AhUoRfEDHciFC5kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Samogithico&f=false P. A 2].</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох{{Заўвага|Разам з тым, адну кнігу з азначэньнем яе мовы менавіта як летувіскай выдалі ў друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі ў 1772 годзе}}. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Паводле слоўніка [[Курляндыя|курляндзка]]-нямецкага лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Штэндэр|Фрыдрыха Штэндэра|en|Gotthard Friedrich Stender}}, надрукаванага ў 1789 годзе, назва «жамойцкая мова» ({{мова-lv|Smuhdschu walloda|скарочана}}) бытавала сярод [[Латышы|латышоў]]<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=Smuhdschu%20walloda&f=false S. 280].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki / Źiemaytiszki / Ziemaytyszki / Żiamaytyszki / Żiamaytiszki / Ziamaytiszki / Žiamaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. Як сьведчаць праўныя крыніцы, выкарыстаньне жамойцкай (летувіскай) мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім да самых [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] абмяжоўвалася максымум рэгіянальным узроўнем, у тым ліку асобнымі натарыяльна засьведчанымі перакладамі дзяржаўных актаў (напрыклад, летувіскі пераклад тэксту [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]] 1791 году)<ref name="Kascian-2009"/>. <gallery caption="Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні" widths=150 heights=150 class="center"> Ziemaytiszki (1793).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1797).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1797 г. Ziemaytiszki (1805).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1805 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Źiemaytiszki (1830).jpg|(«''Źiemaytiszki''»). 1830 г. Ziemaytyszki (1840).jpg|(«''Ziemaytyszki''»). 1840 г. Żiamaytiszki (1851).jpg|(«''Żiamaytiszki''»). 1851 г. Ziamaytiszki (1854).jpg|(«''Ziamaytiszki''»). 1854 г. </gallery> === У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі === [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''»{{Заўвага|Хоць ад свайго імя Даўкантас сьцьвярджаў толькі азначэньне «летувіская мова»<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 15.</ref>}} ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>{{Заўвага|Таксама {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юры Пабрэжа||en|Jurgis Pabrėža}} ў 1814 годзе падаваў у сваім рукапісе пра лекарскія расьліны менавіта іх «''жамойцкія назвы''» ({{мова-pl|«Imiona Żmuydzkie»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 521.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|107|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|107|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў [[беларусы|беларусаў]]<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ewangelie polskie y litewskie, 1647.jpg|107|Ewangelje polskie i żmudzkie (1858).jpg|107|«Эвангельле польскае і літоўскае» (1647 г.), перавыдадзенае ў 1858 г. як «Эвангельле польскае і жамойцкае»}} У пачатку XIX ст. працэс паступовага атаясамліваньня жамойцкай мовы зь «літоўскай» працягнуўся{{Заўвага|Гэта выявілася ў выданьні кніг з пазначэньнем у назовах «летувіскай мовы»: «''Naujas Istatimas Jezaus Christaus Wieszpaties musu / lietuwiszku leżuwiu iszgulditas par Jozapa Arnulpa kunigaykszti Giedrayti wiskupa Żiemayciu, żenklinika s. Stanislowo''» (Вільня, 1816 г.), «''Karawakas, arba Krzizius anioliszkas. Runku s. Tamosziaus isz Akwina iszpažintoia, zokana kaznadzieju, latiniszkay iszraszitas, ira baznicioy kunigu Daminikonu mieste Anagnios … Tas pats krizius czieši missyu szwętu, lietuviszkay iszgulditas''» (Вільня, 1817 г.), «''Kielas kruwinas karalaus sopulu Jezusa Chrystusa brangu krauiu iszkłotas o eynantiems ant scieśliwos wiecznastes zmoniems kieleywems troksztantiems zinoty taiemnicios niewinnos mukos Wieszpaties Pona musu paroditas / ir su pazwaliimu wiresniu isz łankiszko ant lietuwiszko lieźuwie iszgulditas''» (Вільня, 1821 г.), «''Jonas isz Swisłoczes krominikas wędrawois / lietuwiszku lieźuwiu iszgulditas kasztu yr storony par Jozapa Rupeyka kanaunika Płocka, klebona Szaduwos, źenklinika s. Onos''» (Вільня, 1823 г.), «''Surinkimas dasekimu par mokintus źmonias, senowias amźiose tikray daritu apey bytes / o par kunigo Kluko kanauniko Kruszwickojo metuose 1780 Warszuwoje lenkiszkay yszdrukawotas, yr diel lenku yszdotas ; o dabar pirmo siki ant leźuwio letuwiszkay-zemaytiszko, par kunigo Cypriono Juzapo Niezabitawski kanauninko Minskojo, prabaszcziu Welonos pargulditas yr metuose 1823 ing drukarnia diel yszspaudimo, ant kningu raszto, podatas''» (Вільня, 1823 г.)}}, чаму спрыяла ў тым ліку ўлучэньне ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўсёй тэрыторыі Жамойці (разам з гістарычна адасобленым ад [[Літва старажытная|уласна Літвы]] колішнім [[Жамойцкае староства|Жамойцкім староствам]]) у склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], з 1801 году [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]]. У 1808 годзе народжаны ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]] былы езуіт [[Францішак Ксавэры Богуш]] надрукаваў у [[Варшава|Варшаве]] кнігу «Аб пачатку народу і мовы літоўскай» ({{мова-pl|«O początkach narodu i języka litewskiego»|скарочана}}), дзе атаясаміў [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Прускія летувісы|прускімі летувісамі]] (з спасылкамі на выдадзеныя ў [[Малая Летува|Малой Летуве]] кнігі)<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 4, 12, 64, 94, 146.</ref>, а таксама заявіў, што «''літоўская мова адрозьніваецца ад славянскай''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 96.</ref> і двойчы паўтарыў, што «''жамойцкая мова дакладна такая ж самая, як літоўская, часам адрозьніваецца вымаўленьнем, але гэтая розьніца меншая, чым паміж вялікапалякам і мазурам''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 58—59, 106.</ref>, а далей фактычна засьведчыў уласнае даволі кепскае веданьне летувіскай мовы (на што зьвярнулі ўвагу яшчэ ў 1875 годзе<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 144—145.</ref>), заявіўшы, што «''Жамойць называе сябе źiemaiten… <…> ліцьвіны… назвалі гэты край źiemaitis''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 59—60.</ref>. Апроч таго, Богуш заклікаў зрабіць летувіскую мову мовай высокай культуры, што неўзабаве знайшло падтрымку ў студэнта [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], народжанага на Жамойці селяніна [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], які ў 1822 годзе выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), а па публікацыі ў 1830 годзе ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, што вярнула зь нябыту назву [[Аўкштота]] і дазволіла атаясаміць жамойтаў зь ліцьвінамі, новая праца Даўкантаса (1845 год) атрымала назву «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»), дзе наватворам «kalnienū» пазначаліся вылучаныя пазьней з усходніх жамойтаў [[Аўкштайты|аўкштайты]] — «уласныя літоўцы». Лінгвістычны падзел на «аўкштайтаў» і жамойтаў Даўкантас спрабаваў сьцьвердзіць выдадзеным у 1842 годзе «Лемантаром летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»){{Заўвага|Тым часам расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] ў 1855 годзе падзяляў летувісаў, паводле асаблівасьцяў іх мовы, на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>}}. [[Файл:Naujas ziamajtiszkas elementorius su katekizmoms ir ministranturu (1864).jpg|значак|«Новы жамойцкі лемантар». Вільня, 1864 г.]] Разам тым, да вылучэньня «аўкштайтаў» розныя аўтары (як летувіскія, так і іншаземныя) мелі даволі розныя погляды на «літоўскую» і жамойцкую мовы — як і на склад «літоўскіх народаў». Яшчэ ў 1824 годзе народжаны на Жамойці мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каэтан Незабітоўскі||ru|Незабитовский, Каэтан Любич}} (з 1835 году працаваў у [[Міністэрства асьветы Расейскай імпэрыі|Міністэрстве асьветы Расейскай імпэрыі]], потым цэнзарам і начальнікам канцылярыі ў Варшаўскім цэнзурным камітэце) выдаў кнігу «Сборнік усіх відаў пісьменства на летувіскай, жамойцкай і пруска-летувіскай мовах» («''Surinkimas wysokiu rasztu Lietuwiszku, Žemaytiszku yr Prusiszkay Lietuwiszku''», сучаснае летувіскае «''Surinkimas visokių raštų lietuviškų, žemaitiškų ir prūsiškai lietuviškų''»). Тым часам у 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх літвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб, 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (літвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. S. 435</ref>){{Заўвага|Аднак сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}})}}. Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] выдаў па-польску ў Вільні граматыку летувіскай мовы пад назвай «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} = {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>, у 1848 годзе ксёндз Ян Ляховіч выдаў летувіскі лемантар пад назвай «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» ({{мова-lt|«Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun»|скарочана}}), а ў 1861 годзе Язэп Багдановіч склаў «жамойцка-польскі слоўнік»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 496.</ref>. Яшчэ ў 1888 годзе польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся ўраджэнцам [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў (будучая «[[Аўкштота]]») «[[ліцьвіны|літоўцамі]]», а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] У артыкуле «Народная літоўска-жамойцкая літаратура», надрукаваным у 1858 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}, зазначалася, што «''насельніцтва, якое размаўляе літоўска-жамойцкай мовай, займае: 1) Ковенскую губэрню, апроч часткі Новааляксандраўскага (даўняга Браслаўскага) павету…, 2) частку Віленскай губэрні, 3) частку Прусіі да самага Караляўца, 4) частку Аўгустоўскай губэрні ўлучна з Мар’ямпалем — і 5) ёсьць некалькі вёсак у Гарадзенскай губэрні, у якіх гавораць той мовай''»<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] У 1861 годзе ў афіцыйным прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам летувіская мова ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) не ўпаміналася: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}} або „самагіцкая“{{Заўвага|Напрыклад, назва «самагіцкая мова» ({{мова-ru|«самогитский язык»|скарочана}}) ужываецца ў афіцыйных дакумэнтах Міністэрства народнай асветы Расейскай імпэрыі ад 1803 году датычна летувіскіх выданьняў віленскіх друкарняў езуітаў ([[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]]) і базылянаў<ref>[https://www.prlib.ru/item/442849 Сборник материалов для истории просвещения в России, извлеченных из Архива Министерства народного просвещения. Т. 4. Вып. 1]. — СПб, 1902. С. 341—342.</ref>}}''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і [[ліцьвіны|літоўцы (ліцьвіны)]] і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія [[Беларуская мова|беларускія]] школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Па нацыянальна-вызвольным паўстаньні 1863—1864 гадоў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пастанавілі падтрымаць летувіскі нацыянальны рух у супрацьвагу моцным пазыцыям палякаў<ref name="Arlou">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]], [[Уладзімер Каткоўскі|Каткоўскі Ў.]] [http://www.svaboda.org/content/article/792180.html Вільня, Вялікае Княства і Беларусь — поўны тэкст онлайнавай канфэрэнцыі з Уладзімерам Арловым], [[Радыё Свабода]], 8 лютага 2005 г.</ref>. Яны пачалі заахвочваць летувіскія асьвету і друк<ref name="Katlarcuk">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>, летувіскую мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Летувіскую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. Тым часам яшчэ перад паўстаньнем біскуп [[Матэвус Валанчус]] дамогся дазволу адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі летувіскамоўная паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў на сродкі Віленскай навучальнай акругі вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии» (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «літвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у «Словарь белорусского наречия» [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''літвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 290.</ref>. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Урэшце, у 1888 годзе начальнік [[Віленскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віленскага цэнтральнага архіву старажытных актаў]] [[латыш]] з паходжаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Спрогіс||ru|Спрогис, Иван Яковлевич}}, які разам зь сям’ёй дзеля паляпшэньня сацыяльнага становішча зьмяніў [[Лютэранства|лютэранскую веру]] на [[Расейская праваслаўная царква|маскоўскую]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] (сярод іншага, гэты дзяяч спрабаваў сьцьвярджаць «расейскі» характар Вялікага Княства Літоўскага, азначаў беларускую газэту [[Наша Ніва]] як «''вядомае сэпаратысцкае выданьне, якое выдаецца за польскія грошы з мэтай убіць клін паміж беларусамі і [[расейцы|вялікарусамі]] паводле прыкладу ўкраінцаў''», беларускую мову лічыў «сапсаванай вэрсіяй» [[Расейская мова|расейскай]] і, увогуле, актыўна займаўся антыбеларускай прапагандай на карысьць «вялікай расейскай нацыі»<ref>Ціхаміраў А. Іван (Яніс) Спрогіс і беларускасць // Латыши и белорусы вместе сквозь века: сб. науч. ст. Вып. 5, 2016. С. 9—18.</ref>), зрабіў наступную заяву ў выдадзеным пры падтрымцы расейскіх ўладаў «Геаграфічным слоўніку даўняй Жамойцкай зямлі XVI стагодзьдзя»: «''У гэтым пункце лічу неабходным зрабіць заўвагу, што ўжываныя ў цяперашні час некаторымі пісьменьнікамі і навукоўцамі выразы пра мову літоўцаў „літоўская мова“, „жамойцкая мова“ як штосьці адзін ад аднаго аддаленае і ці ледзь не супрацьлеглае, ня маюць для сябе апраўданьня ў апісаных мною юрыдычных актах XVI стагодзьдзя. Існавала Жамойцкая зямля (таксама — Жамойцкае княства, Жамойць), але не існавала жамойцкай або жмудзкай мовы. Для ўсіх літоўцаў, як бы не называлася займаная імі мясцовасьць (у тым ліку на першым пляне Жамойцкая зямля), была адна мова — літоўская»<ref>Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. VII.</ref>{{Заўвага|Дзеля абгрунтаваньня гэтага сьцьверджаньня Іван Строгіс прывёў пэўныя вытрымкі зь некалькіх крыніцаў (найбольшую вядомасьць атрымала датаваная 1597 годам — «''по литовску Ожолиос, а по руску Дубины''», цытаваная ў тым ліку будучым дзеячом і прапагандыстам [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк|Ігарам Марзалюком]]<ref>[[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 9 (2003). С. 115—116.</ref>), арыгіналы якіх, нягледзячы на відавочную важнасьць для летувіскай гістарыяграфіі, дагэтуль не зьявіліся ў адкрытым доступе}}. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. Знаходжаньне часткі этнічнай Летувы (г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летувы]]») у складзе [[Прусія|Прусіі]] дазволіла да 1904 году ў [[Тыльзыт|Тыльзыце]] і [[Каралявец|Караляўцы]] выдаць па-летувіску каля 3300 найменьняў кніг і каля 120 пэрыядычных выданьняў агульным накладам некалькі мільёнаў асобнікаў<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Тым часам багата літаратуры па-летувіску выходзіла і ў Расейскай імпэрыі: буквары, граматыкі, календары, малітоўнікі, кантычкі, катэхізмы (па паўстаньні 1863—1864 гадоў расейскія ўлады ня сталі забараняць друк па-летувіску, але змусілі перавесьці яго на [[кірыліца|кірыліцу]])<ref name="Arlou-2012-349"/>. Фармаваньне сучаснай літаратурнай летувіскай мовы адбылося ў канцы XIX ст. на базе найбольш архаічных гаворках ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]] (сярэдні варыянт кніжнай летувіскай мовы XVII стагодзьдзя — гістарычная жамойцкая мова ў Вялікім Княстве Літоўскім)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Тым часам яшчэ ў першай палове XIX ст. ураджэнцы Жамойці (Дыянізі Пашкевіч, Людвік Юцэвіч, [[Сыманас Даўкантас]] ды інш.) у сваіх этнаграфічных публікацыях пачалі задаваць эталёны [[летувісы|летувіскасьці]], якія пазьней пачалі выкарыстоўвацца іншымі дасьледнікамі дзеля ацэнкі адпаведнасьці «традыцыйнаму» і «этнічнаму». Значную ролю ў іх дасьледаваньнях адыграла канцэптуалізацыя «чыстых», «клясычных», «не закранутых вонкавымі ўплывамі» летувіскіх зямель. Лінгва-этнаграфічны калярыт Жамойці дазволіў выбудаваць значную адлегласьць ад «славянскага» і стварыць на аснове жамойцкага трывалы вобраз летувіскасьці з максымальным індэксам адрознасьці ад суседзяў<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 393.</ref>. <gallery caption="Летувіскія кнігі, мова якіх у назове азначаецца як жамойцкая (усе да здушэньня паўстаньня 1863—1864 гадоў)" widths=150 heights=150 class="center"> Historyia szwenta isz łotinyszka liźuwia pardieta ant żemaytyszka par Symona Stanewisze Żemayty (1823).jpg|(«''liźuwia... żemaytyszka''»). Вільня, 1823 г. S. Tamosziaus à Kempis zokana kanauniku regularnuju pagal rieda s. Augustina... O dabar ysz łotiniszkos ant źemaytyszkos kałbas diel nuopełna dusziu nobaźnu yszgulditas par kuniga Antona Sawicki Tyrkszluse (1828).jpg|(«''źemaytyszkos kałbas''»). Вільня, 1828 г. Kałbas dusziu su Diewu. Iszimtas isz knigu szwęta Augustyna, yr ant Źemaytyszka leźuwe iszguldytas metuose 1827 par kuniga Antona Sawicki wietyninka tuo kartu baźniczios miestele Gargźdu Źemaycziuose (1829).jpg|(«''Źemaytyszka leźuwe''»). Вільня, 1829 г. Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas koźnas Katalikas źynoty... isz leźuwie Lękiszka ant ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1830).jpg|(«''leźuwie... ziemaytyszka''»), 1830 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Spasabay wedyma giera yr krykszczioniszka giwenyma par wiena kunega francuzyszkay paraszity, wo dabarcziou ant źemaytiszka leźuwy iszguldity yr antratiek padauginty par kunega Kazimiera Pryałgawski (1845).jpg|(«''źemaytiszka leźuwy''»). Вільня, 1845 г. Moksłas krykszczionyszkas dydesis... O dabar ant Źemajtyszkos kałbos par kuniga Antona Janikowicze klebona Płatelu iszgulditas (1845).jpg|(«''Źemajtyszkos kałbos''»). Вільня, 1845 г. Pasakas Phedro iszgúldę isz łotiniszkos kałbos i żamajtiszką Motiejus Szauklys (1846).jpg|(«''kałbos... żamajtiszką''»). Пецярбург, 1846 г. Knigele apej zinias draugistes nuosituriejimo... Ziamajcziu kalboj diel anu duszes ir kuna gieribes paraszita par kuniga Simforiona Mieleszka, zokonika szwenta Dominika (1846).jpg|(«''Ziamajcziu kalboj''»). Пецярбург, 1846 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Didžioji nediele dieł iszganingos naudos krikszczionu isz lenkiszkos ant żemajtiszkos kalbos iszguldita par kunega Wincenta Szurewicze żemajti (1847).jpg|(«''żemajtiszkos kalbos''»). Вільня, 1847 г. Pamokimas a'pe auginimą taboku, kóri iszraszę gudiszkaj D. Strukow o i Źiamajtiû kałbą iszgoldę Jonas Girdenis (1847).jpg|(«''Źiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Parodimas kajp apinius auginti pagał Naujujû pritirimû, kórius apskélbę teutoniszkaj B. A. Grunards o Iszgóldę i Žiamajtiû kałbą Jonas Ragaunis (1847).jpg|(«''Žiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Pamoksłą ape sodnus arba dajginus wajsingû mediû ĩszraszytą nu Joan. Herm. Zigras ĩszgoldę ĩsz teutonû kałbos i źámajtiû Anton's Źejmys (1849).jpg|(«''kałbos... źámajtiû''»). Пецярбург, 1849 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pamôkimą kajp rinkti medĩnès siekłàs pargóldę ĩsz gudû kałbos i źámajtiû kałbą Jonas Purwys (1849).jpg|(«''źámajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1849 г. Kiali i dangu par iwajrius szio swieta kriźelus kanakados lankiszkaj paraszitą, dabar źemajtiszkaj iszgulde kunegas Wincentas Juzumowicze (1857).jpg|(«''źemajtiszkaj''»). Вільня, 1857 г. Źenkłas wisudidziausios małones del dusziu cziszcziuj kentancziu. Isz lenkiszka raszta unt żemajtiszkos kałbos parwerstas par K.A.M. (1860).jpg|(«''żemajtiszkos kałbos''»). Вільня, 1860 г. Giwenimas żmogaus krikszczionies, arba Izsguldimas prisakimu Wieszpaties Diewa ir baźninczios szwentos źiamajtiszkaj paraszitas par kunega Wincenta Juzumowicze (1861).jpg|(«''źiamajtiszkaj''»). Вільня, 1861 г. </gallery> === Летувіская Рэспубліка === Паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]], ''«перасьледаваная стагодзьдзямі летувіская мова ўпершыню за сваю гісторыю атрымала статус дзяржаўнай»'' толькі ў першай Летувіскай Рэспубліцы — у 1918 годзе<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 297.</ref>. Сучасныя летувіскія мовазнаўцы адрозьніваюць у летувіскай мове два галоўныя [[дыялект]]ы: [[аўкштайцкі дыялект|аўкштоцкі]] й [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]], якія ў сваю чаргу падзяляюцца на паддыялекты. == Альфабэт == Дзеля запісу летувіскай мовы з XVI стагодзьдзя выкарыстоўваецца трохі мадыфікаваны [[лацінскі альфабэт]]. Разам з тым, у дакумэнце [[Вількамір]]скага [[Гродзкі суд|гродзкага суду]] захаваўся фрагмэнт [[Кірыліца|кірылічнага]] запісу летувіскай цытаты пасярод [[Старабеларуская мова|беларускага тэксту]]: «''Падданая вашая, да іменіча і дому вашага Ґаідамоўскага ў полю Курклеўскам… прыслухаючая, домам мешкаючая ў сяле Макілях, называемым Нацавічамі,… паxвалку на здароўе сына Дзешуковага… учыніла мовячы тымі словы: „Жыноки, ку нежыдеси илкгаи ант ся света“''»<ref name="Jablonskis-1973-291"/>. У другой палове 1860-х гадоў улады Расейскай імпэрыі спрабавалі перавесьці летувіскую мову на кірыліцу, што, аднак, вынікаў не прынесла праз супраціў з боку летувісаў. У 1901—1905 гадох праводзілася рэформа правапісу, калі таксама ўнесьлі зьмены ў альфабэт. Летувіскі [[альфабэт]] складаецца з 32 літараў. У яго аснове — [[Чэская мова|чэская]] традыцыя (дыякрытычныя знакі для пазначэньня шыпячых), [[Польская мова|польская]] традыцыя захавался ў напісаньні літараў, які раней перадавалі насавыя галосныя і цяпер служаць дзеля адрозьненьня [[Амонім|аманімуючых]] словаў і граматычных формаў<ref name="Sviazynski-2005-208"/>. {| | {| class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 1 ! A a | ''a'' | [ ɑ ] |- | 2 ! [[Ą|Ą ą]] | ''a nosinė'' | [ ɑː ] |- | 3 ! B b | ''bė'' | [ b ] |- | 4 ! C c | ''cė'' | [ t͡s ] |- | 5 ! [[Č|Č č]] | ''čė'' | [ t͡ʃ ] |- | 6 ! D d | ''dė'' | [ d ] |- | 7 ! E e | ''e'' | [ ɛ ] [ æː ] |- | 8 ! [[Ę|Ę ę]] | ''e nosinė'' | [ æː ] |- | 9 ! [[Ė|Ė ė]] | ''ė'' | [ eː ] |- | 10 ! F f | ''ef'' | [ f ] |- | 11 ! G g | ''gė'' | [ g ] |- | 12 ! H h | ''ha'' | [ ɣ ] |- | 13 ! I i | ''i trumpoji'' | [ ɪ ] |- | 14 ! Į į | ''i nosinė'' | [ iː ] |- | 15 ! Y y | ''i ilgoji'' | [ iː ] |- | 16 ! J j | ''jot'' | [ j ] |} | || |valign=top| {|class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 17 ! K k | ''ka'' | [ k ] |- | 18 !L l | ''el'' | [ ɫ ] |- | 19 ! M m | ''em'' | [ m ] |- | 20 ! N n | ''en'' | [ n ] |- | 21 ! O o | ''o'' | [ ɔ ] [ oː ] |- | 22 ! P p | ''pė'' | [ p ] |- | 23 ! R r | ''er'' | [ r ] |- | 24 ! S s | ''es'' | [ s ] |- | 25 ! [[Š|Š š]] | ''eš'' | [ ʃ ] |- | 26 ! T t | ''tė'' | [ t ] |- | 27 ! U u | ''u'' | [ ʊ ] |- | 28 ! [[Ų|Ų ų]] | ''u nosinė'' | [ uː ] |- | 29 ! [[Ū|Ū ū]] | ''u ilgoji'' | [ uː ] |- | 30 ! V v | ''vė'' | [ ʋ ] |- | 31 ! Z z | ''zė'' | [ z ] |- | 32 ! [[Ž|Ž ž]] | ''žė'' | [ ʒ ] |} |} Дзеля запісу пэўных зычных і галосных гукаў выкарыстоўваюцца камбінацыі, напрыклад, ch — х. == Граматыка == Летувіская мова захавала ад індаэўрапейскай эпохі складаную граматычную сыстэму, якая шмат у чым агульная з [[Славянскія мовы|славянскай]]<ref name="Sviazynski-2005-209"/>: 2 роды і 5 скланеньняў назоўнікаў, парны лік, 7 склонаў, у тым ліку клічны; множныя лічэбнікі, апроч колькасных, парадкавых і дробавых; ускосны лад дзеяслова, апроч абвеснага, умоўнага і загаднага, складаная сыстэма формаў дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у залежнасьці ад часу, трываньня і стану; ужываньне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у ролі выказьніка, архаічныя сынтаксічныя звароты тыпу давальны самастойны і інш. Граматыка летувіскай мовы няпростая, але падпарадкаваная строгім правілам. Летувіская — мова з разьвітай сыстэмай [[флексія]]ў, што робіць лацінскую падобнай на яе, асабліва ў сваім фіксаваньні склонавых канчаткаў і выкарыстаньні для апісаньня [[назоўнік]]аў разьмешчаных перад ім прыметнікаў або іншых назоўнікаў, якія ставяцца ў родным склоне. Назвы склонаў назоўнікаў (''linksniai''): ''vardininkas'' ([[назоўны склон|назоўны]]), ''kilmininkas'' ([[родны склон|родны]]), ''naudininkas'' ([[давальны склон|давальны]]), ''galininkas'' ([[вінавальны склон|вінавальны]]), ''įnagininkas'' ([[творны склон|творны]]), ''vietininkas'' ([[месны склон|месны]]) i ''šauksmininkas'' ([[клічны склон|клічны]]). У летувіскай мове няма артыкляў. Існуе чатыры часы [[дзеяслоў|дзеясловаў]]: цяперашні, будучы, мінулы, радзей выкарыстоўваецца шматразовы мінулы. Летувіская мова адрозьніваецца багацьцем [[дзеепрыметнік]]аў, якіх некалькі дзясяткаў. Націск зьяўляецца рухомым і свабодным, што азначае, што можа падаць на кожны склад у выразе, а таксама зьмяняць сваю пазыцыю пры зьмене выразу. Летувіская мова вельмі цікавая для мовазнаўства, бо шмат у чым захавала некаторыя марфалягічныя асаблівасьці [[праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай мовы]] — мовы, у выніку распаду якой быў закладзены пачатак будучаму ўтварэньню моваў [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай]] сям’і. == Лексыка == Базавая лексыка летувіскай мовы мае невялікую колькасьць [[запазычаньне|запазычаньняў]]. Ёсьць старыя запазычаньні (''senieji skoliniai'', ''buslas'') з моваў суседніх рэгіёнаў. Сярод іх: ''stiklas'' (шкло), ''muilas'' (мыла), ''gatvė'' ад славянскага «гатво», дарога, ''spinta'' ад нямецкага ''der Spind''. Ёсьць таксама словы лацінскага і грэцкага паходжаньня (''ciklas'', ''schema'' і г. д.). Па аднаўленьні Летувой незалежнасьці ўзмацняецца ўплыў [[Ангельская мова|ангельскай]] мовы (''hakeris'', ''singlas'' ды іншыя). == Агульныя рысы зь беларускай мовай і яе гістарычны ўплыў == [[Файл:BROMA ATWERTA Ing WIECZNASTI (in Lithuanian language) by Mykolas Olševskis, Vilnius, 1753.jpg|значак|Летувіская кніга «Broma atwerta ing wiecznastį» ({{мова-be|«Брама, адчыненая да вечнасьці»|скарочана}}, сучаснае {{мова-lt|«Vartai, atverti į amžinybę»|скарочана}}), выдадзеная ў Вільні, 1753 год]] Польская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ніна Бароўская||pl|Nina Borowska}} адзначала: «''Бясспярэчным довадам існаваньня хрысьціянства ў Літве да часоў Ягайлы, у кожным разе, ёсьць склад літоўскай царкоўнай тэрміналёгіі. Гэта было хрысьціянства ўсходняга абраду з славянска-рускай царкоўнай тэрміналёгіяй. Хрост Літвы, учынены Ягайлам, трэба разумець, відаць, гэтак, што ён замяніў усходні, праваслаўны абрад, што існаваў дагэтуль пры княскіх дварох, сярод некаторай часткі паноў, рыцарства і мяшчанства — каталіцкім…''»<ref>Borowska N. Wpływy słowiańskie na litewską terminologię kościelną na podstawie Dictionarum Szyrwida. // Studia z filologii polskiej i słowiańskiej. T. II. — Warszawa, 1957. S. 364—365.</ref>. Мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альфрэд Зэн||ru|Зенн, Альфред}} пісаў: «''Польскія місіянэры, якія прыйшлі да ліцьвінаў, знайшлі ў іх ужо гатовую царкоўную тэрміналёгію, якую яны прынялі бязь зьменаў. Гэтая тэрміналёгія была беларускага паходжаньня. Ліцьвіны ўзялі яе ад беларускіх місіянэраў, значыць, ад праваслаўных. Гэтая праваслаўная місія, відаць, была пасьпяховай. Яна была такой пасьпяховай, што частка гэтай беларускай тэрміналёгіі захавалася аж да дваццатага стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 152.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 162.</ref>. Пра беларускія царкоўныя тэрміны ў жамойцкай мове пісаў яшчэ летувіскі мовазнаўца [[Казімерас Буга]]: «''Усе гэтыя хрысьціянскія тэрміны, бяз сумневу, ужо карысталіся правамі грамадзянства да 1386 году; інакш на месцы рускіх тэрмінаў мы мелі б польскія<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152">Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 151—152.</ref>. <…> У сваёй мове мы маем багата паказьнікаў на тое, хто былі першыя пашыральнікі хрысьціянскае рэлігіі ў Літве <…>. Моўныя зьявы прымусілі мяне прызнаць, што для ліцьвінаў хрысьціянства не было чыста чужым яшчэ да хросту Ягайлы. Назвы хрысьціянскіх паняцьцяў паказваюць, што ліцьвіны навучаліся веры ад усходу, уласна, ад беларусаў. Пра тое, што беларусы былі настаўнікамі рэлігіі, сьведчаць наступныя словы: 1) назвы дзён: nedėlia (нядзеля), utarnikas (аўторак), sereda (серада) ды інш.; 2) назвы сьвятаў: kučia (куцця), velykos (Вялікдзень), verbų nedėlia (Вербная нядзеля), blovieščios (Благавешчаньне, Блавешчаньне); 3) krikštas (хрост), kumas (кум), gavėnia (гавеньне, пост); 4) хрысьціянскія ўласныя імёны: Alena, Ulijona, Povilas, Algenia <…>. Жамойцкі дыялект захаваў для нас cirkva — вельмі старую назву беларускае царквы. Гэтае слова ёсьць найлепшым сьведкам таго, што беларусы мелі свае цэрквы на жамойцкай зямлі ў XI і першай палове XII стагодзьдзя''»<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152"/>. Летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] на грунце свайго дасьледваньня антрапаніміі і хрысьціянскай тэрміналёгіі адзначыў: «''Відаць, хрысьціянская царква ўсходняга абраду пачала ўплываць на Літву яшчэ ў XI стагоддзі, але асабліва моцным уплыў быў ад другой паловы XII стагодзьдзя. Большасьць хрысьціянскіх (царкоўных) тэрмінаў, у тым ліку і нейкая частка ўласных імёнаў, у літоўскую мову прыйшла ад усходнеславянскіх суседзяў яшчэ да пачатку XIV стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 139.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 34—35.</ref>. Агульнавядомым ёсьць тое, што ў старой летувіскай мове значны пласт складалі словы беларускага паходжаньня<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Агульныя рысы паміж летувіскай і беларускай мовамі таксама былі ў [[фанэтыка|фанэтыцы]], [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]] і [[сынтаксіс]]е: паводле беларускага лінгвіста [[Уладзімер Сьвяжынскі|Ўладзімера Сьвяжынскага]] — гэта пазыцыйная мяккасьць зычных, [[ётацыя]] пры зьбегу галосных, [[клічны склон]], параўнальная ступень прыметнікаў і прыслоўяў з прыназоўнікам «за», асобная форма загаднага ладу дзеля выразу супольнага дзеяньня, дробавыя лічэбнікі, структурна-сэмантычная блізкасьць пэўных займеньнікаў, агульная [[Валентнасьць|валентавасьць]] паасобных дзеясловаў, канструкцыі тыпу «хвораму палепшала», пераважнае ўжываньне роднага склону з адмоўем, канструкцыі зь дзеясловам «мець», даслоўнае супадзеньне спалучэньняў тыпу «ставіць хату» ды іншае<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. У 20 ст. у [[БССР]] спрабавалі замяніць беларускія назвы мясьцінаў і местаў, а таксама імёны людзей на адпаведныя [[Ажэмойчваньне назваў і імёнаў|запазычаньні з жэмойцкае (летувіскае) мовы]]. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Кароткая граматыка літоўскай мовы. — Менск, 2010. — 116 с (Сэрыя «Беларускія ЭўраГраматыкі»). {{ISBN|978-985-448-091-6}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * Bense G. Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. — Jena/Erlangen: Mayer Verlag GmbH, 1994. {{ISBN|3-925978-38-0}} * Jähnert K. Litauisch — Wort für Wort. — Bielefeld: REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, 2003. {{ISBN|3-89416-244-9}} * Schleicher A. Handbuch der litauischen Sprache. 2 Bde. 1856/57. * Encyclopedia Lituanica. I—VI. — Boston, 1970—1978 * Remys E. Review of Modern Lithuanian Grammar. Lithuanian Research and Studies Center. — Chicago, 2003. * [[Зігмас Зінкявічус|Zinkevičius Z.]] The history of the Lithuanian language / Inst. of Lithuanian lang.; Ed. R. Bendes. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1996. — 333 p. * Dabartinės lietuvių kalbos žodynas. — Vilnius, 1972. * Kazlauskas J. Lietuvių kalbos istorinė gramatika. — Vilnius, 1968. * Križinauskas J. A. Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch. — Vilnius: TEV Verlag, 2003. {{ISBN|9986-546-94-X}} * Lietuvių kalbos gramatika. T. 1—2. — Vilnius, 1965—1971. * Lietuvių kalbos žodynas. T. 1—8. — Vilnius, 1941—1970. * Zinkevičius Z. Lietuvių dialektologija. — Vilnius, 1966. * Zinkevičius Z. Lietuvių kalbos dialektologija. — Vilnius, 1994. * Zinkevičius Z. Lietuviu kalbos istorija / Rec. V. Ambrazas. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1994. — 394 p. * Zinkevičius, Z. Lietuviu kalbos istorija: rodykles ir bibliogr. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1995. — 374 p. * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Амбразас В., Вайткявичюте В., Валяцкене А. и др. Литовский язык. — В кн.: Языки народов СССР. Т. I. — М., 1966. * Зинкявичюс З. Литовская диалектология. — Вильнюс: Минтис, 1966. — 542 с. * Зинкявичюс З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с. == Вонкавыя спасылкі == {{Interwiki|lt|летувіскай|}} * [http://www.lki.lt/ Інстытут летувіскай мовы] * [http://www.vlkk.lt/ Дзяржаўная камісія летувіскай мовы] * [https://web.archive.org/web/20060704095657/http://vki.lrs.lt/ Дзяржаўная інспэкцыя мовы] * [[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г. {{Балцкія мовы}} {{МовыЭЗ}} [[Катэгорыя:Летувіская мова| ]] qont08ma52v2fltksoh6qpj2uo99diz 0 26200 2331431 2330951 2022-08-05T19:58:27Z Kazimier Lachnovič 1079 удакл. wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Краіна = [[Летува]] |Статус = Афіцыйны этнаграфічны рэгіён |Цэнтар = [[Цельшы]] }} '''Жамо́йць'''<ref name="BE">{{Літаратура/БЭ|6к}} С. 421.</ref>, часам '''Жмудзь''' або '''Самагі́тыя''' (''Жэмайція''<ref name="BE"/>, [[Старабеларуская мова|старабел]].: ''Жомойть'', [[Жамойцкая мова|жам.]]: ''Žemaitėjė'', {{мова-lt|Žemaitija|скарочана}}) — сучасны [[этнаграфічны рэгіён]] на паўночным захадзе [[Летува|Летувы]] і гістарычная назва краіны паміж нізоўямі [[Нёман]]а і [[Вэнта (рака)|Вэнты (Віндавы)]]. Назву жамойць ([[жамойты]]), таксама атрымала [[Жамойць (племя)|племя]], якое насяляла гэтыя землі. Летувіскі этнаграфічны рэгіён «Жэмайція» ня мае статусу палітычнай або адміністрацыйнай адзінкі, аднак улады Летувы зацьвердзілі яго межы на афіцыйным узроўні<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_e?p_id=220186&p_query=D%CBL%20ETNOGRAFINI%D8%20REGION%D8%20RIB%D8%20NUSTATYMO&p_tr2=2. Рэкамэндацыі Рады аховы этнічнае культуры Летувы № 1 аб усталяваньні межаў этнаграфічных рэгіёнаў ад 17 верасьня 2003 году.]</ref>. Прытым афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Жэмайція» займае нашмат меншую тэрыторыю за гістарычную Жамойць<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. == Назва == {{Асноўны артыкул|Жамойты|Жмогусы}} Паводле традыцыйнай вэрсіі (агучанай у палітычных мэтах яшчэ ў 1420 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Вітаўт]]ам<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што мэтай адпаведнага пасланьня Вітаўта было пераканаць іншаземнага арбітра — імпэратара [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] — у бясспрэчных правох Вялікага Княства Літоўскага на Жамойць. Раней польскія дыпляматы такім парадкам здолелі вярнуць ад [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] да Польшчы землі Памор'я, дзеля чаго выкарысталі як раз этнічна-моўны фактар. Штучнае прыцягненьня гэтага фактару з боку Вітаўта выявілася пэўнымі супярэчнасьцямі разам зь відавочна непраўдзівымі сьцьверджаньнямі ў адпаведным афіцыйным дакумэнце: * Раней, у студзені 1420 году пасланцы Вітаўта, якія былі на арбітражным працэсе ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]], дзе Жыгімонт Люксэмбурскі прыняў бок Тэўтонскага ордэну, не змаглі растлумачыць, што такое Жамойць, гаворачы перад судом, што існавала ажно «''тры зямлі Жамойтаў''», тым часам польскія пасланцы тлумачылі, што «''Жамойць… гучыць у літоўскай мове ніжэйшая Літва''» ({{мова-la|«Samagita… quod sonat in idiomate Lithuanico inferior Lituania»|скарочана}}<ref>Zajączkowski S. Studya nad dziejami Żmudzi wieku XIII. — Lwów, 1925. [https://books.google.by/books?id=CDUaAAAAIAAJ&q=lithuanico+idiomate+samagita&dq=lithuanico+idiomate+samagita&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqzebfr4T2AhW3_rsIHfGFD_oQ6AF6BAgCEAI S. 9].</ref>) * У ліставаньні з Жыгімонтам Люксэмбурскім Вітаўт ніколі не азначаў як «''роднасных''» да ліцьвінаў [[Яцьвягі|судаваў-яцьвягаў]], землі якіх — як і Жамойць — таксама мусіў раней перадаць Тэўтонскаму ордэну, хоць крыжакі прапаноўвалі вярнуць гэтыя землі ўзамен Жамойці. * Сьцьверджаньне, што «''Жамойты з даўнейшых часоў называлі сябе Ліцьвінамі і ніколі Жамойтамі''» супярэчыла ў тым ліку ранейшым пасланьням, датаваным 9 верасьня 1409 году, ад самога Вітаўта і [[Ягайла|Ўладзіслава Ягайлы]] да каралёў і князёў краінаў Заходняй Эўропы, дзе ўжываліся такія азначэньні як «''народ Жамойтаў''» — {{мова-la|«gens Samagitarum»|скарочана}}. Такое ж азначэньне «''народ Жамойтаў''» паўтаралася ў фундацыйных актах пры заснаваньні Медніцкага каталіцкага біскупства для Жамойці, а таксама ў дакумэнтах наконт гэтай справы, якія ў 1417 годзе высылаліся на Канстанцкі сабор. Апроч таго, дэлегацыя жамойтаў, якая завітала на гэты сабор у канцы 1415 году, трымалася там менавіта як асобны народ. * Сьцьверджаньню, нібы ліцьвіны і жамойты былі народам «''адной мовы''», супярэчылі паведамленьні, складзеныя ў тым ліку львоўскім арцыбіскупам Янам, віленскім біскупам Пятром і самім Вітаўтам, да кардыналаў Рымскай курыі ў [[Канстанца|Канстанцу]] і да папы рымскага ў [[Ватыкан]], што біскупы-ліцьвіны, якія атрымлівалі катэдру Медніцкага каталіцкага біскупства ў Жамойці, мусілі ведаць «''гаворку народа жамойцкага''» — жамойцкую мову<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27, 59, 103—106.</ref>}}), назва Жамойць ({{мова-lt|Žemaitija|скарочана}}) утварылася ад [[Летувіская мова|летувіскага]] слова ''žema'', якое азначае 'нізкая, ніжняя'<ref name="Dziarnovic-2013">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [https://nn.by/?c=ar&i=111541 Літва і Жамойць] // [[Наша Ніва]]. 22 чэрвеня 2013 г.</ref>{{Заўвага|Захавалася сьведчаньне, што да публікацыі ў 1830 годзе ліста Вітаўта такая этымалёгія Жамойці не была відавочнай самім летувісам: у 1820 годзе [[Малая Летува|пруска-летувіскі]] пастар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Рэза||ru|Реза, Людвикас}}, камэнтуючы ўжытую [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацеем Стрыйкоўскім]] назву ''[[Аўкштота|Austechiam]]'' (пры цытаваньні вытрымкі з [[Хроніка Прускай зямлі|Хронікі Прускай зямлі]] пра падзеі 1294—1300 гадоў), сьцьвярджаў, што прылеглая да Балтыйскага мора Жамойць утварала разам з [[Курляндыя|Куроніяй]] «''морскую правінцыю''», «''якая цяпер завецца Angsztyta ('высокае месца')''» ({{мова-la|«Strykouius rectius regionem illam scripsit Austechiam quae hodiernis diebus Angsztyta (locus altus) vocatur. <…> Austechiam prouinciam fuisse dicit maritimam. Totam nimirum Samogitiae et Curoniae terram, quae mare Balticum adjacet, sub hoc nomine complectitur»|скарочана}}<ref>De religionis Christianae in Lithuanorum gente primordiis. — Regiomonti, 1820. [https://books.google.by/books?id=r4DMY84dlfwC&pg=PA4&dq=Austechiam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE-uGf98z1AhXEh_0HHVfgCLQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Austechiam&f=false P. 4].</ref>)}}. Падобнае тлумачэньне ў XVIII ст. замацавалася ў нямецкіх выданьнях, якія выводзілі назву Жамойці ад таго, што яна «''на жамойцкай мове значыць штосьці нізкае і багністае''»{{Заўвага|Паводле выданьняў 1710 і 1738 гадоў, {{мова-de|«Den Namen hat sie von ihrer Gelegenheit bekommen, als welche niedrig und morastig ist; denn Samogit heist in der Samogitischen Sprache so viel, als niedrig und morastig»|скарочана}}<ref>Uhse E. Universal-geographisch-historisches Lexicon. — Leipzig, 1710. [https://books.google.by/books?id=L5dEAAAAcAAJ&pg=RA2-PP8&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHytP5sOb1AhUoQvEDHeFtCTw4HhDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 348].</ref><ref>Allgemeines Geographisch-Historisches Zeitungs-LEXICON. — Frankfurt, 1738. [https://books.google.by/books?id=l2aEoaAeO80C&pg=RA2-PP14&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPruXugOf1AhUYG-wKHdfrC-M4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 348].</ref>; паводле выданьняў 1711 і 1742 гадоў, {{мова-de|«Den Namen Samogitia hat diese Landschafft von ihrer Gelegenheit bekommen, als welche niedrig und morastig ist. Denn Samogiz heißt in der Samogitischen Sprache so viel, als niedrig und morastig»|скарочана}}<ref>Rink E. G. Das verwirrte Pohlen, in einer genauen Gegeneinanderhaltung der Geschichte. — Leipzig, 1711. [https://books.google.by/books?id=VEpKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA87&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjaxuPjr-b1AhXrRPEDHVWwDCE4FBDoAXoECAkQAQ#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 87].</ref><ref>Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. — Leipzeig — Halle, 1742. [https://books.google.by/books?id=AxMoFrisRfUC&pg=PA1705&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFl--Og-f1AhXJ16QKHX5wAtI4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 1705].</ref>}}. Аднак [[Вацлаў Пануцэвіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў аснове назвы Жамойць напраўду ляжыць летувіскае слова ''žemė'', якое значыць «краіна, зямля, заселеная адным племем»{{Заўвага|Яшчэ ў 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}}, адзначаючы папулярную этымалёгію ад летувіскай назвы нізіны (а таксама спробу патлумачыць назву Літвы ад {{мова-lv|leijsch, leija|скарочана}} 'нізкі'), зьвяртае ўвагу на магчымую повязь назвы Жамойці зь {{мова-lt|žmogus|скарочана}} 'чалавек' ({{мова-ru|«Но не должно ли обратить в сем случае внимание и на то, что по-литовски Žmogus значит человека?»|скарочана}})<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. [https://books.google.by/books?id=6FdcAAAAcAAJ&pg=PA5&dq=%D0%B2%D1%8A+%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A+%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+Zmogus&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC9Kzphuz1AhUkQ_EDHYkhApoQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D1%8A%20%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%20Zmogus&f=false 6].</ref>}}, што адпавядае [[Фіна-вугорскія мовы|фінскаму]] паняцьцю ''ma'' (''Suo-ma'', ''Pier-ma'', ''Kastro-ma'' ды іншыя)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 279.</ref>{{Заўвага|Сярод іншага, у [[Пераяслава-Суздальскі летапіс|Пераяслава-Суздальскім летапісе]] пасьля слова «''нерома''» гаворыцца «''сиречь жомоить''», г. зн. жамойць<ref>Крапівін П. Паходжанне назваў «Русь», «Белая Русь», «Чорная Русь», «Чырвоная Русь» // Імя тваё Белая Русь / Уклад. Г. Сагановіч. — {{Менск (Мн.)}}: Полымя, 1991. С. 80.</ref>}}. Гэты ж беларускі гісторык падкрэсьлівае, што тлумачэньні летувіскіх аўтараў (а за імі і пэўных іншых), нібы Жамойць ёсьць толькі тапаграфічным пазначэньнем разьмешчанай ніжэй тэрыторыі ў супрацьвагу да [[Аўкштота|Аўкштоты]] — terra superior ({{мова-lt|aukštas|скарочана}} — 'вышэйшы') ёсьць палітычнай камбінацыяй, каб апраўдаць прысабечаную назву [[Літва старажытная|Літва]]. Пагатоў, назва [[жамойты]] пазначала адпаведнае племя як у нізінах, так і на ўзвышшах. Увогуле ж, глыбейшымі адпаведнікамі назвы жамойтаў (жамойці) выступаюць паняцьці «краёўцы», «тутэйшыя»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 169.</ref>. [[Файл:Phinni-Chrones (1478).jpg|значак|''Phinni'' ([[Фіна-вугорскія мовы|фіны]]) каля ўтоку [[Нёман]]а (''Chrones''). Мапа 1478 г., створаная паводле апісаньня мапаў [[Кляўдыюс Пталемэй|Пталемэя]]]] Вэрсію фінска-вугорскага паходжаньня жамойтаў ([[Летувісы|летувісаў]]) яшчэ ў 1859 годзе агучыў брытанскі этноляг і лінгвіст, прафэсар [[Лёнданскі ўнівэрсытэт|Лёнданскага ўнівэрсытэту]] і сябра [[Лёнданскае каралеўскае таварыства|Лёнданскага каралеўскага таварыства]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Робэрт Гордан Лэйтэм||en|Robert Gordon Latham}}, адзначаючы лучнасьць назваў ''Samland'' ([[Самбія|Самляндыя]], пазьней «[[Малая Летува]]») і ''Samogitia'' (Жамойць) і іхную повязь зь фінскай назвай ''Suome'' ([[Фінляндыя]]): «''Магчыма, ніводны прастаўнік [[Балтыйскія мовы|літоўскай сям’і]] не ўзыходзіць да арыгінальнага літоўскага грунту. Тое, што ад пачатку было літоўскім, цяпер стала польскім або нямецкім. Тое, што цяпер літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}}, ад пачатку было фінскім''»{{Заўвага|{{мова-en|«So also the populations who gave the Fin name Suome to the fenny districts of Samland and Samogitia. It is possible that at the present moment no single representative of the Lithuanic family may stand on soil originally Lithuanic. What was originally Lithuanic is now Polish or German. What is now Lithuanic was originally Fin»|скарочана}}}}<ref>Latham R. G. Descriptive Ethnology: Europe, Africa, India. — London, 1859. [https://books.google.by/books?id=KQBAAQAAMAAJ&pg=PA4&dq=Samogitia+samland&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjc26PNhKj1AhVf57sIHe8LAUcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Samogitia%20samland&f=false P. 4].</ref>. Тым часам нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вольфганг Мэнцэль||en|Wolfgang Menzel}} у 1862 годзе выводзіў ад фінскай саманазвы ''Suomalainen'', апроч ''Samland'' і ''Samogitien'', яшчэ і ''Samojeden'' — [[Самадыйскія народы|самаедаў]]{{Заўвага|{{мова-de|«Die Finnen nennen sich selbst Suomalainen, daher die Namen Samland, Samogitien, Samojeden»|скарочана}}}}<ref>Menzel W. Allgemeine Weltgeschichte von Anfang bis jetzt. — Stuttgart, 1862. [https://books.google.by/books?id=ayaN93Mpe38C&pg=RA1-PA445&dq=Samland+Samoyeden&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiQ76WIrKr1AhVz8LsIHS2cA78Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samland%20Samoyeden&f=false S. 445].</ref>. Зрэшты, яшчэ ў 1835 годзе гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык]] сьцьвярджаў лучнасьць назваў ''Samogitia'' (падаючы [[Латыская мова|латыскую назву]] ''Smuddu'' або ''Smuhdschu semme'' як пачатковую да польскай формы ''Żmudź'') і ''Samojedi'', дзе першую частку назвы зьвязваў з саманазвай [[Саамы|саамаў (лапароў)]], а ў другой частцы бачыў пашыранае ў многіх назвах старажытных народаў слова ''Getae'', ''Gitae'' — «зямля»<ref>Шафарик П. И. Славянские древности. Т. 1, кн. 1. — М., 1837. [https://books.google.by/books?id=vnJBAAAAYAAJ&pg=RA1-PA230&dq=getae+gitae+samo-getae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjhmqGotaz1AhUe7rsIHYubA7kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=getae%20gitae%20samo-getae&f=false С. 230]—233, 246—247.</ref>. Поруч з традыцыйнай беларускай назвай ''Жамойць'' ({{мова-be-old|Жомойть|скарочана}} — паводле вялікага князя Вітаўта{{Заўвага|{{мова-la|«Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <…> quum una est tantum terra Samaytarum et non plures, que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur»|скарочана}}}}, так гэтую зямлю і яе народ называлі «ў [[Ліцьвіны#Славянская літоўская мова|літоўскай мове]]»<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>) таксама ўжываюцца польская форма ''Жмудзь'' (ад {{мова-pl|Żmudź|скарочана}})<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref> і лацінская форма ''Самагітыя'' (ад {{мова-la|Samogitia, Samagitia|скарочана}} праз {{мова-ru|Самогития|скарочана}}). Паводле Вацлава Пануцэвіча, зборнае славянскае жамойць паходзіць ад «жэмэ», «жэймэ» — як [[Чудзь|чудзь]], [[Вэсь|вэсь]], [[Яцьвягі|яцьвезь]], [[Голядзь|голядзь]], [[Лівы|ліў]], [[Куршы (народ)|корш]]. Пра гэта вымоўна сьведчаць геаграфічныя назвы: Жэмайце, вёска каля [[Панявеж]]а; Жэмойдзінкі ў [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленскім павеце]]; Жмудзь, вёска каля [[Сейны|Сейнаў]]; Жмуйдкі, мястэчка ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]]; Жамойць, некалькі вёсак у заходняй [[Беларусь|Крывіччыне]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 280.</ref>. == Гісторыя == === Раньнія часы === Жамойты ўтварыліся на базе [[Культура грунтовых могільнікаў|археалягічнай культуры грунтовых могільнікаў]], пахавальны інвэнтар якіх улучаў конскія галовы і капыты, і не ўваходзілі ў арэал [[Культура ўсходнелітоўскіх курганоў|археалягічнай культуры]], якую дасьледнікі атаясамляюць з пачаткамі [[Літва старажытная|Літвы]]. Імаверна, жамойты пачалі ўтварацца на базе [[Зэмгалы|зэмгалаў]] — усходнебалтыйскага племя, большая частка якога ўвайшла ў склад [[Латышы|латыскага народу]]. Пры прасоўваньні далей на захад, раньнія жамойты зьмяшаліся з [[Куршы (народ)|куршамі]] — яшчэ аднымі продкамі латышоў. Сьпярша гэта было заходнебалтыйскае племя, роднаснае [[Прусія|прусам]] і [[Яцьвягі|яцьвягам]], якое пазьней зблізілася з [[Усходнія балты|усходнімі балтамі]]<ref name="Dziarnovic-2013"/>. Жамойць XІІІ—XІV стагодзьдзяў — гэта [[Паганства|паганскі]] край, у якім не было [[замак|гарадоў]]<ref name="Dziarnovic-2013"/>. Гістарычнае адставаньне старажытнай Жамойці ў параўнаньні з суседнімі [[Славянскія мовы|славянскімі]] землямі афіцыйна прызнавалася ў [[Летува|Летуве]] яшчэ за савецкіх часам: «''Вытворчасьць гліняных пасудзінаў паступова станавілася рамяством, але даволі доўга знаходзілася на ніжэйшым узроўні, чым у суседніх славянскіх земляў; посуд аднастайны паводле формы і арнамэнту. Толькі ў другой палове XIII — пачатку XIV стагодзьдзя, калі ў селішчах гарадзкога тыпу знайшоў ужываньне хутка вярчальны цяжкі ганчарны круг, у гэтай справе зьявіліся значныя зрухі. Брак гарадоў запавольваў разьвіцьцё спэцыялізацыі сярод рамесьнікаў; тут яшчэ пакуль не ўжываліся такія вядомыя суседзям дасягненьні, як вытворчасьць цэглы і ўзьвядзеньне мураваных пабудоваў, выраб шкляной глазуры''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Производство глиняных сосудов постепенно становилось ремеслом, но довольно долго находилось на более низком уровне, чем в соседних славянских землях; посуда однообразна по форме и орнаментике. Лишь во второй половине XIII — начале XIV века, когда в поселениях городского типа нашел применение быстро вращающийся тяжелый гончарный круг, в этом деле появились значительные сдвиги. Отсутствие городов тормозило развитие специализации среди ремесленников; здесь еще пока не применялись такие известные соседям достижения, как производство кирпича и возведение каменных построек, изготовление стеклянной глазури»|скарочана}}}}<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. [https://books.google.by/books?id=uM1BAAAAYAAJ&q=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE+%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2+%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE+%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C+%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%BC&dq=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE+%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2+%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE+%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C+%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipr__botr0AhUWgP0HHcClBigQ6wF6BAgLEAE С. 21].</ref>. Адпаведна, слабымі былі і дасягненьні ў вайсковай справе<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 13.</ref>. Упершыню Жамойць ускосна ўпамінаецца ў дамове 1219 году, калі двое з князёў, што яе падпісалі, [[Эрдзівіл]] і [[Выкінт]], называюцца жамойцкімі<ref name="Nasievic-2005-624">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Жамойць // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 624.</ref>. === Паміж Вялікім Княства Літоўскім і крыжакамі === [[Файл:Hanse-Orden.png|значак|«Нямецкая ўлада ў Паўночным і Балтыйскім моры». Мапа з гістарычнага атлясу 1901 г., дзе Коўна значыцца часткай Жамойці, падуладнай крыжакам да 1410 г.]] Каля 1250 году Выкінт браў удзел у бунце супраць [[Вялікі князь літоўскі|вялікага князя літоўскага]] [[Міндоўг]]а, што выклікала выправу апошняга на Жамойць, да рэзыдэнцыі Выкінта Цьверамету<ref name="Nasievic-2005-624"/>. Аўтар лацінамоўнага трактату «Апісаньня земляў» ([[Дублінская хроніка]]) другой паловы XIII ст., які быў на каранацыі Міндоўга, пісаў: «''Да [[Самбія|Самбіі]] далучаецца [[Курляндыя]], якая больш схіляецца да поўначы, аточаная морам з паўднёвага, а таксама з заходняга боку. А з усходняга краю разьмяшчаецца зямля паганцаў, якая называецца Жамойць (Samoita). Тут ніколі не прапаведвалася бязь меча''»<ref>[https://belhistory.com/alba-ruscia.html Апісанне земляў (з Дублінскага рукапісу XIII ст.). Alba Ruscia] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 6, 1993. С. 63—68.</ref>. Па прыняцьці каталіцтва ў 1253 годзе Міндоўг падараваў [[Лівонскі ордэн|Лівонскаму ордэну]] значную частку Жамойці. Аднак у 1260 годзе там выбухнула [[Другое прускае паўстаньне|паўстаньне]] супраць ордэну, якое Міндоўг падтрымаў, па чым уладу ў Жамойці атрымаў сын яго сястры [[Транята]]. Па забойстве Міндоўга апошні аб’яднаў Літву і Жамойць пад сваёй уладай. Аднак памяць пра ранейшую самастойнасьць Жамойці трывала захоўвалася. Пра этнічную адметнасьць яе жыхароў сьведчыць выраз «''[[ліцьвіны]] і жамойты''» («''Littoven und Sameiten''»), ужыты ў [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай рыфмаванай хроніцы]] пры апісаньні падзеяў 1250-х гадоў. Такое ж адрозьненьне сустракаецца і ў рускіх летапісах: у выправе на [[Рыга|Рыгу]] ў 1286 годзе ўдзельнічалі «''Литва вся и Жемоть вся''», у выправе [[Альгерд]]а на [[Пераяслаў]] «''Литва и Ляхи и Жемоть''»<ref name="Nasievic-2005-624"/>. Нягледзячы на частыя напады [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]], старшыні жамойтаў былі ў змове з крыжакамі з мэтай аддзяленьня ад [[Літва старажытная|Літвы]]. Напрыклад, князь Пялюза па ўцёках да Тэўтонскага ордэну рабіў напады на землі Вялікага Княства Літоўскага, схіліў да здрады жамойцкіх вайскаводаў Драйка, Снуда і Сьвітрыла. У 1294 годзе ў час нападу тэўтонцаў старшыні ўзьнялі жамойтаў на паўстаньне супраць улады вялікага князя [[Віцень|Віценя]]. Апошні здолеў здушыць гэтае паўстаньне, але жамойты так і ня выступілі супраць крыжакоў<ref>{{Літаратура/ЭГБ|3к}} С. 388.</ref>. Храніст [[Пётар з Дусбургу]] ў сваёй «[[Хроніка Прускай зямлі|Хроніцы Прускай зямлі]]» (1326 год) разглядаў Жамойць як асобную і нярэдка варожую да [[Літва старажытная|Літвы]] зямлю<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 236.</ref>: менавіта ён засьведчыў, што «''ніколі ў час свайго княжаньня гаспадар Літвы [Віцень] ня мог дамовіцца з жамойтамі, каб разам рушыць на вайну супраць братоў [крыжакоў]''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 370.</ref>. У XIV ст. Жамойць моцна пацярпела ад нападаў рыцараў [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] і Лівонскага ордэнаў. Памежныя зь Лівоніяй воласьці ў другой палове XIV ст. практычна апусьцелі. Тэўтонскі ордэн ажыцьцяўляў сваю экспансію пераважна ўздоўж [[Нёман|Нёмана]], ужо ў 1259 годзе крыжакі заснавалі замак [[Юрбург|Юргенбург (Юрбург)]], у 1313 годзе вышэй плыньню ракі — Хрыстмэмэль (Скірстымонь), а ў 1367 годзе захапілі воласьць [[Вялёна|Вялёну]]<ref name="Nasievic-2005-625">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Жамойць // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 625.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] У другой палове XIII — пачатку XV ст. вялікія князі літоўскія выкарыстоўвалі Жамойць як сродак дзеля разьвязаньня сваіх замежнапалітычных задачаў у дачыненьнях з Тэўтонскім ордэнам<ref name="BE"/>. У 1382 годзе вялікі князь [[Ягайла]] аддаў Жамойць лівонцам; але жамойты неўзабаве паўсталі і зрынулі гэтую залежнасьць. 12 кастычніка 1398 году адбылося падпісаньне [[Салінская дамова|Салінскага пагадненьня]], якое атрымала назву «вечнага міру» і афармлялася пры ўрачыстых абставінах: былі вялікі князь [[Вітаўт]], вялікі магістар Прускага і магістар Лівонскага ордэнаў, а таксама маршалкі, комтуры і браты-рыцары гэтых ордэнаў, а ў сьвіце Вітаўта — [[Паны радныя|паны-радцы]], князі і баяры-рыцары<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 23—24.</ref>. Паводле гэтага пагадненьня, Вітаўт зноў аддаў Жамойць немцам, якім паўторна вярнуў гэтыя землі па паўстаньні 1400—1401 гадоў. Вядома, што Вітаўт чатырохразова (у 1384, 1390, 1398 і 1404 гадох) аддаваў Жамойць Тэўтонскаму ордэну. Гэтая тэрыторыя хоць і была важнай, але разам з тым, выкарыстоўвалася як разьменная манэта ў палітычным змаганьні таго часу<ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>. Неаднаразовае выкарыстаньне Жамойці ў шматлікіх палітычных камбінацыях сьведчыць пра тое, што Вітаўт ня ставіўся да яе як да роднай зямлі<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 158.</ref>. Па пераможнай [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (1410 год) Жамойць пазбылася пагрозы ўварваньняў немцаў. Аднак паводле [[Торунскі мір 1411 году|Торунскага міру 1411 году]], яна перайшла да Вялікага Княства Літоўскага толькі на час жыцьця вялікага князя Вітаўта або караля Ягайлы<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 24.</ref>. З гэтага часу Вітаўт і Ягайла пачалі узмоцнена ўкараняць тут [[хрысьціянства]], якое з прычыны супраціву жыхароў сьцьвердзілася канчаткова толькі ў XVI стагодзьдзі, [[езуіты|езуітамі]]<ref>{{Літаратура/ЭСБЭ|Жмудь|аўтар = Рудаков В. |том = XII|старонкі = 27}}</ref> (лічыцца, што Жамойць была адным з апошніх рэгіёнаў Эўропы, які адмовіўся ад [[паганства]]). У 1420 годзе пасланцы вялікага князя [[Вітаўт]]а на арбітражным працэсе наконт дзяржаўнай прыналежнасьці Жамойці, які праходзіў ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]], сьцьвярджалі перад судом, што існавала «''тры зямлі Жамойтаў''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 24.</ref>. Паводле гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], жамойцкае сялянскае насельніцтва складала падуладную большасьць у пэўных землях [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] ([[Самбія|Самляндыя]]), Вялікага Княства Літоўскага (Жамойць) і [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]]<ref name="Panucevic-2014-269">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 269.</ref>. Тым часам нямецкі энцыкляпэдыст XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер||ru|Цайлер, Мартин}}, які карыстаўся шматлікімі гістарычнымі працамі і геаграфічнымі апісаньнямі, пры апісаньні [[Елгава|Мітавы]] (сталіцы [[Зэмгалія|Зэмгаліі]]) зазначаў, што паводле [[Альбэрт Каяловіч|Альбэрта Каяловіча]], «''у 1315 годзе, альбо каля таго часу, лівонцы аднялі ў ліцьвінаў гэтую частку Samogitien, якая цяпер называецца [[Курляндыя]], альбо Curonia''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=snippet&q=anno%20Curonia&f=false S. 213].</ref>, а таксама, што «''ў Samogitien, або Samaiten, або Sudinia, якую ў частцы Прусіі таксама называюць Sambiam, уладарыў брат узгаданага Lituonis, Saimo''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Sudinia%20Sambiam&f=false S. 102].</ref>. === У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Прусіі === [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|зьлева|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|Жамойць: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] Хоць вялікі князь літоўскі Вітаўт імкнуўся вярнуць ад Тэўтонскага ордэну ўсю Жамойць (заселеныя жамойтамі землі, што калісьці былі пад уладай Літвы) у яе «''старых межах на Нёмане''», але мусіў задаволіцца, як сам казаў у 1420 годзе, толькі тым, «''чым валодаў''». У выніку, паводле [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]] 1422 году, значная частка тэрыторыі літоўскай Жамойці перайшла да [[Прусія|Прусіі]] — ад замка [[Юрбург]]у над Нёманам на ўсходзе да [[Паланга|Палангі]] з [[Клайпеда]]й над [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]] на захадзе{{Заўвага|Гэтая жамойцкая тэрыторыя, якая ўвайшла ў склад [[Самбійскае біскупства|Самбійскага біскупства]], у працах летувіскіх гісторыкаў называецца [[Малая Летува|Малой Летувой]]}}<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. Прытым у тэксьце дамовы пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''...замак Мэмэль [[Летувіская мова|па-жамойцку]] завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-la|«...castrum Memel in Samogitico Glaupeda appelatum»|скарочана}}, а таксама паводле тэксту дамовы 1436 году: {{мова-la|«...castrum Memel in Samogitico Clupeda appellatum»|скарочана}}}}<ref>Современник. Т. 7, 1860. [https://books.google.by/books?id=1CkYAAAAYAAJ&pg=PA13&dq=castrum+Memel+in+Samogitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC45qwpO70AhUXQ_EDHSg2CGYQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=castrum%20Memel%20in%20Samogitico&f=false С. 13].</ref>. Тым часам у Вялікім Княстве Літоўскім на просьбу жамойтаў, якія хацелі падкрэсьліць сваю адрознасьць ад [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], зьявіўся асобны дадатак да найменьня дзяржавы, якая пачала называцца Вялікім Княствам Літоўскім, Рускім і Жамойцкім. Ужо ў земскім прывілеі Жамойці 1441 году вялікі князь літоўскі [[Казімер Ягелончык|Казімер]] адрозьніваў Жамойць ад Літвы: «''А зь Літвы ня маем да іх празь [[Нявежа (Летува)|Нявежу]] жаднага цівуна зсылаць''»<ref name="Dajlida-2019-28">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 28.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|зьлева|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: [[Літва старажытная|Сапраўдная Літва]] ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам Жамойць падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Provincia S. Joachimi Ord. Excalc. SSS Trinitatis Red. Capt. post introductionen Religiosor sui Ordinis A.D. 1684 in Regnum Poloniae et M.D. Lith.jpg|значак|Мапа [[Ордэн трынітарыяў|трынітарскіх]] [[кляштар]]аў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе «Жамойць» ({{мова-la|Samogitia|скарочана}}) — гэта землі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага староства]] (ВКЛ) і «[[Малая Летува|Малой Летувы]]» (Прусія), 1748 г.]] На частцы тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, заселенай жамойтамі, утварылася адмысловая аўтаномная адзінка — [[Жамойцкае староства]] (у 1412 годзе [[Урад (Вялікае Княства Літоўскае)|ўрад]] старосты атрымаў набліжаны да Вітаўта [[Кезгайла Валімонтавіч]]). Ад пачатку сталіцай староства былі [[Крожы]] (з 1535 году — [[Кейданы]], а з канца XVI ст. — [[Расены]]). Тым часам каталіцкае [[Жамойцкае біскупства|Медніцкае (Жамойцкае) біскупства]], утворанае яшчэ 27 кастрычніка 1417 году, адміністрацыйна-тэрытарыяльна ахоплівала ня толькі Жамойцкае староства, але і [[Упіцкі павет]] [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]]<ref name="Dziarnovic-2013"/>. Рэзыдэнцыя біскупа разьмяшчалася ў [[Варні|Медніках (Варнях)]] (першы біскуп — [[Мацей зь Вільні]]). Зь сярэдзіны XV ст. у тытуле вялікага князя літоўскага пачала трывала{{Заўвага|Яшчэ ў 1417 годзе пры заснаваньні Медніцкага (Жамойцкага) біскупства назву Жамойці ў сваім тытуле ўжыў вялікі князь літоўскі Вітаўт<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 142.</ref>}} ўжывацца назва Жамойці: «''вялікі князь… усяе Літоўскае зямлі і Жамоцкае і многіх Рускіх зямель''» (згадка [[Русь|Русі]] зьявілася па далучэньні Кіеўскай ды іншых украінскіх земляў)<ref>[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Вялікае Княства Літоўскае: Дзяржаўны і палітычны лад // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 401.</ref>. Разам з тым, згадка Жамойці часта аддзялялася ад Літвы адным або двума назовамі: напрыклад, у тытуле гаспадара ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Літоўскім Статуце рэдакцыі 1529 году]]: «''Жыґімонт, з божае міласьці кароль Польскі, вялікі князь Літоўскі, Рускі, Прускі, Жамойцкі, Мазавецкі і іных''»<ref name="Dajlida-2019-2009">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 209.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] [[Файл:Пруссия Польская, Пруссия, Самогития Польская (А. Нагаев, 1757).jpg|значак|Расейская марская мапа 1757 г., на якой прыналежная да [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] частка Прусіі значыцца як «Прусія Польская» (у адрозьненьне ад Каралеўства Прусіі), а прыналежная да Рэчы Паспалітай частка Жамойці — як «Жамойць Польская»]] Увогуле, заселеная жамойтамі тэрыторыя ў складзе Вялікага Княства Літоўскага была большай за афіцыйнае Жамойцкае староства і пашыралася ў тым ліку за раку Нявежу, пра што, апроч прыналежнасьці [[Упіцкі павет|Ўпіцкага павету]] да Жамойцкага біскупства, сьведчаць пэўныя дакумэнтальныя крыніцы: «''Я, Мальхер Станіслававіч Шэмет, цівун гаспадарскі зямлі Жамойцкае воласьці Берштанскае...''» (1565 год)<ref>Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 7. — Lwów, 1910. [https://polona.pl/item/archiwum-ksiazat-lubartowiczow-sanguszkow-w-slawucie-t-7-t-2-archiwum-xx-sanguszkow,OTgwNTk1NDg/129/#item S. 86].</ref> ([[Бірштаны]] — мястэчка на поўдні [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковенскага павету]]), «Инвентарь имения Кревна в земле Жомойтской, принадлежавшее [[Віленскія біскупы|Виленскому Бискупу]], Кардиналу [[Юры Радзівіл (біскуп)|Юрию Радзивилу]]» (1585 год)<ref>Акты издаваемые виленской археографической комиссией. Т. XIV. — Вильна, 1887. [https://books.google.by/books?id=OF0jAQAAMAAJ&pg=PA281&dq=Inwentarz+y+regestr+naszego+Krewienskiego+%D0%B8%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiv267c2-b0AhXPQvEDHWOKA5YQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Inwentarz%20y%20regestr%20naszego%20Krewienskiego%20%D0%B8%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8A&f=false С. 281].</ref> ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Крэўна||lt|Kriaunos}} — маёнтак на ўсходзе [[Вількамірскі павет|Вількамірскага павету]]). Гісторык XV ст. [[Ян Длугаш]] залічваў Нявежу да рэкаў Жамойці, а мяжу зь Літвой ён вызначаў ракой [[Сьвятая (рака)|Сьвятой]]<ref>Zeuss J. K. Die Deutschen und die Nachbarstämme. — München, 1837. [https://books.google.by/books?id=vlIAAAAAcAAJ&pg=PA680&dq=swiatha+samogitia&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA0JTWkJT2AhUdhv0HHZE7AEwQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=swiatha%20samogitia&f=false S. 680].</ref>. Тым часам [[Хроніка Быхаўца]] сьведчыць пра геаграфічную блізкасьць межаў Жамойці да [[Трокі|Трокаў]], «''А яшчэ двух сыноў сваіх пасадзіў [[Гедзімін]] на вялікіх княствах: [[Яўнут]]а — на пасадзе сваім, у Вільні і на Вялікім Княстве Літоўскім, а [[Кейстут]]а — у Троках і на ўсёй Жамойцкай зямлі''»<ref>[https://knihi.com/none/Kronika_Bychauca.html Кроніка Быхаўца]</ref>. Таксама Марцін Цайлер у сваім «Новым апісаньні Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref> (1647 год) зазначаў, што паводле географа Давіда Фройліха, адзіны горад (замак) у Жамойці — гэта [[Коўна|Коўня]] (''Caunia'')<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Caunia&f=false S. 23].</ref>, а ў дапоўненым і перапрацаваным «Іншым апісаньні Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Insaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Іншае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref> (1657 год) удакладніў, што паводле [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]], Коўна (''Couna'') — гэта адзіны мураваны замак Жамойці<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=couna%20Crononis%20Nemeni&f=false S. 127].</ref>. На тое, што большасьць падуладнага ліцьвінам сялянскага насельніцтва на [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыне]] складалі жамойты, зьвяртае ўвагу гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref name="Panucevic-2014-269"/>. Тым часам гісторык [[Мікола Ермаловіч]] паказвае на наяўнасьць значнай колькасьці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных на памежжы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] зь летувісамі<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. Зьвесткі пра тое, што паводле швэдзкіх аўтараў пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) Жамойць пачыналася «''за Вільняй''» і вылучалася як адзін з двух гістарычна-культурных абшараў Вялікага Княства Літоўскага, адрозных ад карэннай Літвы{{Заўвага|Другім такім абшарам швэды вылучалі [[Палесьсе]] (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])}}, прыводзіць гісторык [[Андрэй Катлярчук]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|зьлева|Вялікае Княства Літоўскае (без Жамойці), 1770 г.]] [[Файл:Kurlandyja-Žamojć. Курляндыя-Жамойць (N. Sanson, 1659).jpg|міні|Мапа 1659 г., на якой [[Упіцкі павет]] значыцца як частка Жамойці]] У 1492 годзе вялікі князь літоўскі [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] даў Жамойці «земскі прывілей» (на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]]), які стаў пачаткам стварэньня [[Стан (сацыяльная група)|станаў]] на жамойцкіх землях (спачатку толькі зь літоўскай шляхты). У першым пункце свайго прывілею літоўскі гаспадар забараняў казаць падданым, што жыхароў Жамойці далучылі да Вялікага Княства Літоўскага сілай, а не паводле добрай волі: «''Найпярвей, хочам, іж ім [жыхарам Жамойці] жадны ня маець мовіці, альбо на вочы ісьціць, іж бы празь меч, альбо цераз оныі валкі былі звалчоныя, але з добраю волею прысталі''»<ref>Жалованная грамота литовского великого князя Александра Казимировича жителям Жмудской земли. 15 августа 1492 г. // Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е. И. В. Канцелярии, 1846. — С. 120—122.</ref>. [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|міні|зьлева|Вялікае Княства Літоўскае (без Жамойці), 1780 г.]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613, 1680).jpg|значак|Мапа Вялікага Княства Літоўскага 1680 г., на якой Коўна з ваколіцамі значыцца як частка Жамойці]] 28 лютага 1506 году кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] накіраваў у [[Ватыкан]] дакумэнт, у якім прасіў заснаваць асобную Прускую каталіцкую мітраполію, якая мелася стаць асобным царкоўным княствам на чале з арцыбіскупам. Да гэтага княства-мітраполіі прапанавалася далучыць Жамойцкую каталіцкую япархію, што фактычна значыла вылучэньне тэрыторыі Жамойці з складу Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, у самім дакумэнце Жамойць мела непрывабную характарыстыку: адзначалася, што празь яе тэрыторю было небясьпечна падарожнічаць з [[Прусія|Прусіі]] ў [[Рыга|Рыгу]]. Як зазначае [[Павал Урбан]], гэты праект сьведчыў пра іншароднасьць Жамойці ў складзе ВКЛ і большую этнічную блізкасьць жамойтаў з карэнным насельніцтвам Прусіі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 90—91.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 212.</ref>. Пагатоў яшчэ ў 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў прускай [[Самбія|Самбіі]], у тым ліку «''мовай [[Жамойты|жамойтаў]]''»<ref name="Urban-2001-110"/>. [[Файл:Relatia Żmudzkiego weyscia y wyiscia ze szwedzkiey opieki (1657) (2).jpg|значак|зьлева|Другая старонка «Рэляцыі аб уваходжаньні і выхадзе Жамойці з-пад апекі Швэцыі» ({{мова-pl|Relatia Żmudzkiego weyscia y wyiscia ze szwedzkiey opieki|скарочана}}) з гербамі Польшчы, [[Літва старажытная|Літвы]] і Жамойці, 1657 г.]] [[Файл:Kurlandyja-Žamojć. Курляндыя-Жамойць (1667).jpg|міні|Мапа Жамойці 1667 г. з [[Коўна]]м і [[Вількамір]]ам]] Як самастойная зямля Жамойць выдзяляецца ў дакумэнтах 1506 году аб межах Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]], калі «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася асобна ад літоўскай, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да [[Пскоў|Пскоўскага]] рубяжа''», то бок, абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]<ref name="Dajlida-2019-59">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У ХVІ ст. жамойты змагаліся, каб гаспадар пацьвердзіў непарушнасьць старых межаў, якія аддзялялі Жамойць ад Літвы<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/>. У [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймавых]] зваротах 1542 і 1554 гадоў жамойцкія паслы прасілі вялікіх князёў [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] і [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у гэтых жа зваротах разглядаліся пытаньні «''граніцы Літоўскай''» з Жамойцю<ref name="Dajlida-2019-59"/><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 87.</ref>. Яшчэ адно сьведчаньне адасобленасьці — асобнае пералічэньне жамойцкіх харугваў у рэестры дзяржаўнага войска ў XVI стагодзьдзі<ref name="Arlou-2012-158">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 158.</ref>. Апроч таго, у статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|зьлева|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад булы папы рымскага на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй абвясьцілі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] [[Файл:Samogitia o Samodzka zemla (V. Coronelli, 1690).jpg|значак|Жамойць з мапы ВКЛ 1690 году: поруч з лацінскай назвай (''Samogitia'') даецца [[Старабеларуская мова|беларуская]] (''Samodzka zemla'') — на мове [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]{{Заўвага|Для [[Курляндыя|Курляндыі]], дзе панавала нямецкая з паходжаньня і мовы шляхта, на мапе даецца нямецкая назва (''Kurland'')}}]] У складзе Жамойцкага староства Вялікага Княства Літоўскага існавалі як вялікія дзяржаўныя староствы і эканоміі, якія раздаваліся пажыцьцёва, так і значныя маёнткі, зь якіх у XVI—XVII стагодзьдзях асаблівымі памерамі вылучаліся [[Лятыфундыя|лятыфундыі]] магнатаў [[Хадкевічы|Хадкевічаў]], [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Сапегі|Сапегаў]], [[Кішкі (род)|Кішкаў]], [[Валовічы|Валовічаў]], [[Тышкевічы|Тышкевічаў]]. Калі ў сярэдзіне XVI ст. згасла мужчынскай лінія магнацкага роду [[Кезгайлы|Кезгайлаў]] (доўгі час трымалі ўрад жамойцкага старосты), іх землі перайшлі да сваякоў — [[Завішы|Завішаў]] і [[Шэметы|Шэметаў]], а самай уплывовым родам у Жамойці сталі Хадкевічы. У сярэдзіне XVII ст. згас род Кішкаў, а велізарныя лятыфундыі Хадкевічаў перайшлі да Сапегаў ды іншых. У сярэдзіне XVII ст. у склад лятыфундыстаў Жамойці ўвайшлі [[Агінскія]], у XVIII ст. — [[Плятэры]], [[Карпы (род)|Карпы]], [[Касакоўскія]], [[Масальскія]]. Аднак галоўныя рэзыдэнцыі ўсіх гэтых магнацкіх родаў знаходзіліся па-за жамойцкімі землямі. Значнымі памерамі ў XVI ст. вылучаліся таксама валоданьні сярэднезаможнай шляхты — такіх родаў як [[Білевічы]], [[Белазоры]], [[Талька-Грынцэвічы]], [[Гротусы]], [[Гружэўскія]], [[Зяновічы]], [[Орвіды]], [[Пяткевічы]]; у XVII ст. — яшчэ і [[Гурскія|Гурскія (Горскія)]], [[Войны]], [[Кіршэнтэйны]], [[Гелгуды]], [[Гедройцы]], [[Пацы]], Сіруці, кальвіністы Блінструбы; у XVIII ст. — яшчэ і [[Празьдзецкія]], [[Коньчы]], [[Залускія]], [[Вэйсэнгофы]], [[Нагурскія]], [[Монтвілы]], [[Пілсудзкія]], [[Страшэвічы]], [[Станевічы]], [[Станкевічы (шляхецкі род)|Станкевічы]] ды іншыя. Мець маёнтак у Жамойці было выгадна, бо галоўны экспарт збожжа ішоў у Заходнюю Эўропу — праз [[Кёнігсбэрг]] і [[Гданьск]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 156.</ref>. [[Файл:Siauliaiaktas17940505.jpg|значак|Акт паўстаньня шляхты Шавельскай зямлі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага княства]], 1794 г. (на [[Польская мова|польскай мове]])]] Зь першай паловы XVI ст. у Жамойцкім старостве назіраецца актывізацыя нямецкіх купцоў з Прусіі і рост гандлёвага абароту. Большая частка жамойцкіх сялянаў была вольнай (на паўночным захадзе староства — каля 90% усіх сялянаў), бо плаціла [[чынш]]. Шмат сялянаў займалася гандлем у Прусіі, які дазваляў ім адпраўляць сваіх дзяцей навучацца за грошы ў парафіяльныя школы і на каталіцкіх ксяндзоў, што лічылася вельмі прэстыжным<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 152—153.</ref>. Каталіцкія сьвятары традыцыйна карысталіся на жамойцкай вёсцы надзвычайнай павагай<ref>Encyklopedia Powszechna. T. 28 . — Warszawa, 1868. S. 994—995.</ref>. Апісаньне жамойцкіх сялянаў у сваіх «Запісках аб Масковіі» пакінуў дыплямат і падарожнік [[Жыгімонт Гербэрштайн]] ({{мова-de|Siegmund Freiherr von Herberstein|скарочана}}; 1486—1566), які двойчы, у 1516—1518 і 1526—1527 гадох, наведаў Вільню і Маскву: «''…Жамойты носяць дрэнную адзежу, галоўным парадкам папялістага колеру. Яны жывуць у нізкіх, але вельмі доўгіх халупах; агонь у іх захоўваецца ў сярэдзіне, і бацька сямейства, седзячы ў агню, бачыць сваю жывёлу і ўсю гаспадарку. Бо яны звычайна трымаюць быдла пад тым жа дахам, пад якім жывуць самі, без усякай перагародкі. Больш заможныя ўжываюць таксама буйвалавы рогі замест кубкаў… Зямлю яны аруць не жалезам, а дрэвам, што тым больш дзіўна, бо зямля ў іх цьвёрдая, а не пясковая, і хвоя не расьце на ёй зусім. Пры падрыхтоўцы да араньня яны нясуць з сабой вельмі шмат бярвёнаў, якімі рыюць зямлю…''»<ref>Записки о Московии барона Гербертейна. — СПб., 1866. [https://books.google.by/books?id=IsVfAAAAcAAJ&pg=PA169&dq=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%8B+%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%8F%D1%82%D1%8A+%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp6J2Tg-v0AhViVeUKHcf1BuMQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%8B%20%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%8F%D1%82%D1%8A%20%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83&f=false С. 169].</ref>. Падобны побыт жамойцкіх сялянаў засьведчыў у 1517 годзе [[Мацей Мяхоўскі]]{{Заўвага|«''Жамойць — паўночная і марозная краіна, мяжуе зь Літвой, Інфлянтамі і Прусіяй... Там зусім не будуюць хатаў або прыстойных будынкаў, а ставяць толькі буданы зь бярвеньня і саломы, падоўжаныя, расьцягнутыя пасярэдзіне і звужаныя на канцах. Параўнальна шырокая ўнізе, такая пабудова, паступова пры надбудаваньні звужваецца і пачынае нагадваць дно [перакінутай] лодкі або шалом. На верхавіне робіцца адно акно, якое дае сьвятло зьверху, а пад ім ачаг — дзеля гатаваньня ежы, а таксама дзеля абароны ад холаду, у якім дранцвее гэтая краіна большую частку году. У такой хаце яны жывуць з жонкамі, дзецьмі, рабамі, рабынямі, быдлам дробным і ўючным, хлебам і ўсякім начыньнем''»}}<ref>Меховский М. [https://www.vostlit.info/Texts/rus15/Mehovskij/frametext2.htm?fbclid=IwAR0kzgC1HX5karYIIXlEPpvrfdQXNJSzQ7zmlzbqwm2jUaMbgicrd5_uiNo Трактат о двух Сарматиях]. — М.; Л., 1936.</ref>. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа 1565—1566 гадоў, паводле якой асноўнымі адзінкамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай структуры Вялікага Княства Літоўскага станавіліся [[Ваяводзтва|ваяводзтвы]] і [[Павет|паветы]], не закранула Жамойці. Жамойцкае староства (з 28 цівунстваў) выразна вылучалася і ў існасьці было паветам, бо мела толькі адзін [[Павятовы соймік|соймік]], аднак жамойцкі староста меў кампэнтэнцыі ваяводы і таму быў сэнатарам і засядаў у [[Сэнат Рэчы Паспалітай|Сэнаце]]<ref name="Zakseuski-1994">Закшэўскі А. Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3. 1994. С. 16—23.</ref>. Староства мела трох сэнатараў — [[Жамойцкія біскупы|жамойцкі біскуп]], [[Старосты жамойцкія|жамойцкі староста]] і [[Кашталяны жамойцкія|жамойцкі кашталян]]. Калі ў 1581 годзе ўтварыўся [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага]], Жамойць, як і ўкраінскія ваяводзтвы [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], ад пачатку мела атрымаць асобныя трыбунальскія суды (у Расенах), аднак сама шляхта Жамойцкага староства ад такой прапановы Вільні адмовілася, што таксама не спрыяла самаізаляцыі ўнутранага жыцьця Жамойці<ref name="Zakseuski-1994"/>. Беларускі дасьледнік Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што паводле запісаў [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскай мэтрыкі]] і попісаў войска Вялікага Княства Літоўскага, этнічны склад жамойцкай шляхты ня быў аднародным яшчэ з часоў засяленьня Жамойцкага староства па крыжацкіх спусташэньнях. Імёны шляхты значна розьніліся на поўдні (у зручных да калянізацыі панямонскіх местах) і на поўначы літоўскай Жамойці. Першыя адпавядалі імёнам гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] (паводле дасьледніка, славянізаваны германскі і чыста славянскі элемэнт), хоць таксама сустракалася невялікая частка [[Балтыйскія мовы|балтаў]], другія былі пераважна балцкімі (жамойцкімі). Такі этнічны падзел, засьведчаны ў дакумэнтальных крыніцах, тлумачыць скаргі этнічна жамойцкай шляхты ў XVI ст. на тое, што ўрады ў Жамойці дзяржалі «''літва''» і «''русь''»<ref name="Dajlida-2019-28"/>. Аднак працэсы паступовай палітычнай і гаспадарчай інтэграцыі Жамойцкага староства ў Вялікае Княства Літоўскае прывялі да таго, што ў XVІІ—XVІІІ стагодзьдзях пад Жамойцю пачалі разумець найперш супольнасьць тамтэйшай [[Славянскія мовы|славянамоўнай]] шляхты<ref name="Dziarnovic-2013"/>. У 1650 годзе у Жамойцкім старостве колькасьць сялянскіх [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]] складала больш за 49 тысячаў, што адпавядае колькасьці насельніцтва каля 330 тысячаў чалавек. Шчыльнасьць насельніцтва (17,4 чал./км²) была адною з найвышэйшых у Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005-625"/>. Літоўская Жамойць моцна пацярпела за часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] (1655—1660), калі ў 1655 годзе яе занялі швэдзкія войскі. З ініцыятывы гетмана [[Януш Радзівіл|Януша Радзівіла]] і часткі шляхты тут абвясьцілі [[Кейданская дэкларацыя|Кейданскую дэклярацыю]]. З прычыны ваенных дзеяньняў колькасьць дымоў на 1667 году скарацілася да 34 тысячаў<ref name="Nasievic-2005-625"/>. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] (1700—1721) у 1701—1708 гадох праз Жамойць праходзілі швэдзкія войскі. У 1707 годзе тут адбыліся значныя сялянскія хваляваньні, а ў 1707—1711 гадох голад і эпідэмія чумы значна скарацілі колькасьць насельніцтва літоўскай і [[Малая Летува|прускай Жамойці]]<ref>Литва Малая // Большая Российская энциклопедия: в 30 т. Т. 17. — Москва, 2010. С. 628.</ref>. Таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»|скарочана}})<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>. Жамойцкае староства стала важным цэнтрам пачатку [[Барская канфэдэрацыя|Барскай канфэдэрацыі]]: у 1768 годзе ў Расенах абвясьцілі [[Генэральная канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|Генэральную канфэдэрацыю Вялікага Княства Літоўскага]]. У 1769 годзе адбыліся значныя хваляваньні сялянаў Шавельскай эканоміі. У 1768—1782 і 1791—1796 гадох адбыліся значныя пратэсты сялянаў староства [[Паланга]] супраць яго валадара біскупа віленскага [[Ігнаці Якуб Масальскі|Ігнація Масальскага]], а ў 1775—1792 гадох — у старостве [[Вялёна]] супраць каралеўскага губэрнатара [[Антоні Тызэнгаўз|Антонія Тызэнгаўза]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 157—159.</ref>. 23 лістапада 1793 году згодна з пастановай [[Гарадзенскі Сойм (1793)|Гарадзенскага Сойму]] ў Вялікім Княстве Літоўскім утварылася [[Жамойцкае ваяводзтва]], якое падзялялася на тры зямлі (на падставе ранейшых парафіяў): [[Расены|Расенскую]], [[Цельшы]]цкую і [[Шаўлі|Шавельскую]]. З прычыны сваёй аддаленасьці ад месцаў канцэнтрацыі войскаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] тэрыторыя Жамойці стала адным з важных цэнтраў, дзе ўзьнялося [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньне 1794 году]] на чале з [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Дзеля заахвочаньня жамойцкіх сялянаў адозвы паўстанцаў адмыслова перакладаліся з польскай на [[Летувіская мова|жамойцкую (летувіскую) мову]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 174—175.</ref>. === У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі === [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|зьлева|[[Літва старажытная|Літва]] займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|''«[[Коўна]] — цяперашняя сталіца Жамойці»'' ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}) (подпіс да выявы места). [[Антоні Аляшчынскі|А. Аляшчынскі]], 1850 г.]] [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Oleszczyński, 1850).jpg|значак|''«Коўна — цяперашняя сталіца Жамойці»''. А. Аляшчынскі, 1850 г.]] Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] у 1795 годзе ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] ўлучылі ўсю літоўскую Жамойць (разам з гістарычна адасобленым ад уласна Літвы колішнім Жамойцкім староствам) у склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай губэрні]]. У 1801 годзе Жамойць апынулася ў складзе [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]], калі маскоўскі гаспадар [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] падзяліў Літоўскую губэрню на Літоўска-Віленскую і [[Гарадзенская губэрня|Літоўска-Гарадзенскую]] (у 1840 годзе маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]] прыбраў азначэньне «літоўскі» з назваў абедзьвюх губэрняў). Хоць расейскія ўлады не стварылі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі, якая б зьмяшчала азначэньне «жамойцкая» у сваёй афіцыйнай назьве, аднак такое азначэньне трапіла ў афіцыйны тытул маскоўскіх гаспадароў — «князь самагіцкі». Тым часам паводле прапанаванага [[Міхал Клеафас Агінскі|Міхалам Клеафасам Агінскім]] ў 1811 годзе [[Вялікае Княства Літоўскае (1811)|праекту адраджэньня Вялікага Княства Літоўскага]], Жамойць ня плянавалася ўлучаць у склад адноўленай Літоўскай дзяржавы<ref>Булаты П. План Агінскага: як спрабавалі адрадзіць Вялікае Княства Літоўскае пад скіпетрам Расійскай імперыі // [[Наша гісторыя]]. № 12 (29), 2021.</ref>. У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] Жамойць трапіла на пэрыфэрыю француска-расейскіх сутыкненьняў, але мясцовыя землеўласьнікі (зямяне) пастаўлялі харчаваньне арміі [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Каб прадухіліць чаканую незадаволенасьць сялянаў, жамойцкі біскуп [[Юзэф Арнульф Гедройц]] празь мясцовых ксяндзоў адмыслова загадваў сялянам безумоўна падпарадкоўвацца зямянам<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 120.</ref>. У час [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] і [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] Жамойць займела важнае значэньне для паўстанцаў з прычыны выхаду да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]: пераадолець нястачу [[Пальная зброя|пальнай зброі]] можна было толькі праз падвоз яе з-за мяжы на караблях — да порта [[Паланга|Палангі]] ([[Курляндзкая губэрня]]) побач з жамойцкай [[Крэтынга]]й<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978 С. 195, 215.</ref>. Стратэгічнае значэньне Жамойці прычынілася да актыўных ваенных дзеяньняў на яе тэрыторыі (прытым паўстанцам атрымлівалася залучаць жамойцкае сялянства толькі з дапамогай заклікаў каталіцкіх сьвятароў, найбольш вядомы паўстанцкі лідэр — ксёндз [[Антоні Мацкевіч]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 213.</ref>), аднак у 1896 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Живая старина||ru|Живая старина}} адзначалася<ref>Живая старина. Т. 6, 1896. [https://books.google.by/books?id=btw_AQAAMAAJ&pg=PA34&dq=%D0%BF%D0%BE+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8:+lenkmetis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjflpPyhuv0AhV7g_0HHconBy4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%3A%20lenkmetis&f=false С. 34—35].</ref>: {{Цытата|У ляскі 1830 год (па-жамойцку: lenkmetis), з усіх вобласьцяў Заходняга краю, адна Жамойць, паводле сьведчаньня гісторыка гэтага паўстаньня, Штэйна, выявіла свой асобы народны дух, тым, што на падгаворы зьбірацца ў аддзелы касінераў, адказала разгромам абшарніцкіх маёнткаў, так што спатрэбілася паслаць паўстанцкае войска ўжо супраць саміх жамойтаў. <…> Таксама і паўстаньне 1863 г. сапраўдны жамойт называе ня інакш, як «ляскім годам», а саміх паўстанцаў «войскам сьляпнёў» (bimbаlu váiskas). {{арыгінал|ru|В ляшский 1830 год (по жмудски: lenkmetis), изо всех областей Западнаго края, одна Жмудь, по свидетельству историка этого восстания, Штейна, проявила свой особый народный дух, тем, что на подговоры собираться в отряды косиньеров, ответила разгромом помещичьих имений, так что понадобилось послать повстанческое войско уже против самих Жмудинов. <...> Также и повстание 1863 г. настоящий жмудин называет не иначе, как «ляшским годом», а самих повстанцев «войском слепней» (bimbаlu váiskas). }} }} [[Файл:Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|значак|зьлева|Выдадзеная ў Вільні граматыка жамойцкай (летувіскай) мовы ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} = {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}}), 1832 г.]] {{Падвойная выява|справа|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|98|Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|116|Лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» ({{мова-lt|«Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun»|скарочана}}) (1848 г.) і «Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}) (1861 г.)}} Хоць Жамойць у Расейскай імпэрыі сьпярша ня мела асобнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі, да пачатку 1840-х гадоў у афіцыйных дакумэнтах яна часам называлася «Самагіціяй», таксама ўжывалася азначэньне «самагіцкія паветы» ({{мова-ru|самогитские поветы|скарочана}}) — [[Шавельскі павет|Шавельскі]], [[Цельшаўскі павет (Расейская імпэрыя)|Цельшаўскі]], [[Расенскі павет|Расенскі]] і [[Упіцкі павет (Расейская імпэрыя)|Упіцкі]] паветы{{Заўвага|Указ от 27 мая 1831 года «Об установле­нии временного управления по гражданской части в четырёх Самогитских уездах Виленской губер­нии»; Указ 12 февраля 1832 года «О прекращении действия особого в Самогитии Начальника и о восстановлении обыкновенного порядка отношений четырех Самогитских уездов с Виленским Губернским Начальством»; Указ от 3 мая 1832 года «О непроизводстве двойных окладов чиновникам, командированным из России для исправления должностей земских исправников, заседателей земских судов, городничих и полицмейстеров в четырех самогитских уездах»}}. 18 сьнежня 1842 году ўлады Расейскай імпэрыі выдзялілі з складу Віленскай губэрні пераважна балтамоўныя паветы (апроч беларускай часткі [[Браслаўскі павет|гістарычнай Браслаўшчыны]]), зь якіх утварылася [[Ковенская губэрня]], якая атрымала неафіцыйную назву «Самагіція» («Жамойць», «Жмудзь»)<ref>Корнилов И. Русское дело в Северо-Западном крае. Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественнно в муравьевскую эпоху. — СПб., 1901. С. 4, 20, 22.</ref>. А ў 1864 годзе ў [[Коўна|Коўну]] на загад расейскіх уладаў перавялі рэзыдэнцыю жамойцкага ([[Цельшы|цельшаўскага]]) біскупа. Народжаны ў ваколіцах Расенаў летувіскі гісторык [[Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч]] у артыкуле «Жамойць» [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў]] (том 14, 1895 год) азначаў «жамойцкімі» паветамі Шавельскі, Расенскі, Цельшаўскі і заходнюю частку [[Ковенскі павет (Расейская імпэрыя)|Ковенскага]] (да ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]])<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795].</ref>, аднак прытым прызнаваў, што «''надзвычай цяжка вызначыць мяжу паміж летувісамі вышэйшымі і ніжэйшамі, або жамойтамі, — з улікам браку этнаграфічных адрозьненьняў паміж імі''»<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/802 S. 802].</ref>. Зь сярэдзіны XIX ст. Жамойць стала цэнтрам папулярызацыі жамойцкай (летувіскай) мовы і культуры. Гэтаму паспрыяла прызначэньне ў 1849 годзе [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацея Валанчэўскага (Валанчуса)]] — першага жамойцкага біскупа сялянскага паходжаньня. Неўзабаве ён пачаў патрабаваць ад ксяндзоў прамаўляць казаньні ў Жамойцкім біскупстве на жамойцкай мове і адкрываць школы пры касьцёлах з навучаньнем на гэтай мове. Такі крок узмацніў аўтарытэт Валанчуса сярод жамойцкіх сялянаў, якія пачалі называць яго «жамойцкім князем»<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 126.</ref>. Аднак папулярызацыя жамойцкай мовы закранула толькі сялянскую масу і ксяндзоў, многія зь якіх таксама паходзілі зь сялянаў. Гэта значна адрозьнівалася ад працэсу папулярызацыі беларускай мовы, што падтрымлівалася шляхтай колішняга Вялікага Княства Літоўскага<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў: у 2 т. Т. 2. — {{Менск (Мінск)}}, 2008. С. 92—93, 381, 572, 574.</ref><ref>Масоло, А. Н. Виленские очерки 1863—1865 гг. // Русская старина. Т. 40, 1883. С. 585.</ref><ref>Pawlikowski M. K. Mińszczyzna, Pamiętnik Wileński. — Londyn, 1972. S. 301.</ref>. Тым часам яшчэ ў першай палове XIX ст. ураджэнцы Жамойці ([[Дыянізі Пашкевіч]], [[Людвік Юцэвіч]], [[Сыманас Даўкантас]] ды інш.) у сваіх этнаграфічных публікацыях пачалі задаваць эталёны [[летувісы|летувіскасьці]], якія пазьней пачалі выкарыстоўвацца іншымі дасьледнікамі дзеля ацэнкі адпаведнасьці «традыцыйнаму» і «этнічнаму». Значную ролю ў іх дасьледаваньнях адыграла канцэптуалізацыя «чыстых», «клясычных», «не закранутых вонкавымі ўплывамі» летувіскіх зямель. Лінгва-этнаграфічны калярыт Жамойці дазволіў выбудаваць значную адлегласьць ад «славянскага» і стварыць на аснове жамойцкага трывалы вобраз летувіскасьці з максымальным індэксам адрознасьці ад суседзяў<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 393.</ref>. Менавіта на базе гістарычнай [[Жамойцкая мова|жамойцкай мовы]] — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]] — у канцы XIX ст. утварылася сучасная [[летувіская мова]]<ref name="Sviazynski209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Прапаганда жамойцкай мовы і культуры практычна не знайшла падтрымкі сярод шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Сьведчаньне даволі спэцыфічнага стаўленьня да Жамойці ў асяродку тагачаснай літоўскай шляхты пакінула [[Габрыэля Пузына]] (1815—1869): «''Літва для Варшавы доўга была тым, чым дагэтуль была Гасконія для парыжанаў і чым, на жаль, Жамойць была для ліцьвінаў: гэта значыць, аб’ектам кпінаў альбо зьдзіўленьня, калі хтосьці з той гучнай і дзікай правінцыі выяўляўся разумнейшым за таго, хто яго высьмейваў''»<ref>Пузыня Г. Помста Літвінкі / Прадмова і пераклад Ірыны Багдановіч // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосць]]. № 3 (688), 2011. С. 17.</ref>}}. Летувіскую інтэлігенцыю і тых нешматлікіх зьбяднелых шляхцічаў, якія пачалі цікавіцца жамойцкімі гаворкамі і лічыць, што «літоўцы» — гэта жамойты, сярэдняя і заможная шляхта пачала называць «літваманамі»<ref name="Buchowski-2006-26">Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.</ref><ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 137.</ref>. Прытым яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» — пазьнейшых «[[Аўкштайты|аўкштайтаў]]», абвешчаных «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|зьлева|Мапа абшару з часткова летувіскамоўным насельніцтвам, на якой Ковенская губэрня азначаецца Жамойцю ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як [[Летувіская мова|летувіскай]] (направа)}} Ужо ў час здушэньня [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) расейскі начальнік «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]» [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] ужыў захады да падтрымкі і прапаганды жамойцкай (летувіскай) мовы: 1 лютага 1864 году ў сваім цыркуляры ён дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году выдаў загад «''прапанаваць біскупу Валанчэўскаму, пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. Яшчэ напярэдадні паўстаньня ў 1862 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|русіфікаваць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім русіфікаваць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады пачалі актыўна падтрымліваць [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскі нацыянальны рух]] (усе дзеячы якога паходзілі з Жамойці, прытым у яе цяперашніх афіцыйных летувіскіх межах<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 124.</ref>) у супрацьвагу моцным пазыцыям польскага руху за адраджэньне Рэчы Паспалітай<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. Імпэрскі ўрад пачаў заахвочваць жамойцкія (летувіскія) асьвету і друк<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20110721203044/http://arche.bymedia.net/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>, жамойцкую (летувіскую) мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Гэтую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. 7 лютага 1869 году віленскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб русіфікаваць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 1885 годзе ў расейскай прэсе асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|зьлева|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе даецца некалькі назваў летувісаў: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за жамойцкім насельніцтвам{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}<ref name="Stalunas-2005"/> «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''» ({{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}})}} прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]<ref>[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.</ref>, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]], а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «жамойтамі»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>: «''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)<ref>Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&pg=PA124&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 124].</ref>}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у Віленскай губэрні, памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — Ковенскай губэрняй) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу<ref>Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.</ref>}}<ref name="Buchowski-2006-26"/><ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.</ref>. У пачатку XX ст. летувіскі нацыянальна-дэмакратычны рух складаўся ў абсалютнай большасьці зь сялянаў або інтэлігенцыі і сьвятарства сялянскага паходжаньня, якія нарадзіліся ў [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] — расейскай Жамойці. Гэта жамойцкі біскуп [[Антанас Баранаўскас]] (1835—1902), ксёндз [[Майроніс|Ёнас Майроніс]] (1862—1932), ксёндз [[Ёнас Басанавічус]], [[Пятрас Краўчунас]], [[Ёнас Вілейшыс]], [[Пятрас Вілейшыс]], [[Вацловас Біржышка]], [[Пеліксас Бугайлішкіс]], [[Андрус Булёта]], [[Юргіс Шайліс]], [[Казімерас Сьцяпонас Шайліс]] ды іншыя. Напярэдадні 1917 году ў ім было два кірункі — хрысьціянска-дэмакратычны, клерыкальны (імкненьне да пабудовы каталіцкай і кансэрватыўнай дзяржавы, дзе паноўнае становішча будзе займаць клір) і нацыяналістычны (нацыяналізм і дэмакратызм ва ўсіх галінах жыцьця, найбольш папулярны сярод сялянства)<ref>Смалянчук А. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 337.</ref>. <gallery caption="Жамойць мапах да 1918 году" widths="150" heights="150" class="center"> Szamaiten (Samogitien) (H. Kieper, 1849).jpg|Жамойць (''Szamaiten, Samogitien''), з мапы 1849 г. Samogitia (1855).jpg|Жамойцкая дыяцэзія, 1855 г. Żmudź (Samogitia) (1904).jpg|Жамойць (''Żmudź'', ''Samogitia''), з мапы 1904 г. Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|«Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобныя ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г. </gallery> === Найноўшы час === [[Файл:Samogitia (1919).jpg|значак|Мапа Жамойці (Жамойцкага біскупства) з [[Коўна]]м і [[Вількамір]]ам, 1919 г.]] У 1918 годзе большая частка Жамойці ўвайшла ў склад [[Летувіская Рэспубліка (1918—1940)|міжваеннай Летувы]], фактычнай сталіцай якой стала [[Коўна]] — былая сталіца расейскай Жамойці ([[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]]). Тым часам [[Летувіская Тарыба]] ня здолела ўлучыць у склад Летувы [[Вільня|Вільню]] і [[Віленскі край]] праз супраціў мясцовых жыхароў, якія ўтварылі [[Сярэдняя Літва|Сярэднюю Літву]] (1920—1922): напярэдадні паўстаньня народжаны на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]] генэрал [[Люцыян Жалігоўскі]] выдаў [[Польская мова|па-польску]] адозву да насельніцтва Вільні і Віленшчыны з заклікам «''выгнаць жамойтаў''»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 35.</ref>{{Заўвага|Люцыян Жалігоўскі і яго паплечнікі лічылі сябе ліцьвінамі і славянамі, а летувісаў адмаўляліся прызнаваць за «літоўцаў» і называлі тое насельніцтва выняткова «жамойтамі» ({{мова-pl|Żmudzini|скарочана}}). У 1943 годзе Люцыян Жалігоўскі пісаў у сваіх успамінах пра выгнаньне зь Вільні адміністрацыі Летувы (1918—1920) і непрыняцьце новага сэнсу «літоўцаў», якія раней лічыліся літоўскай шляхтай «жамойтамі»: «''Напярэдадні маршу на Вільню, у [[Вярэнаў|Вярэнаве]], былі мы ня толькі палякамі — былі і літоўцамі. <…> Мы ўсе апэравалі даўнімі катэгорыямі. Пад словам „літовец“ мы разумелі паняцьце гістарычнай Літвы, Літву вялікіх мэтаў, вялікіх людзей, вялікай ідэі. Мы шанавалі нашыя традыцыі, нават попел Зьніча пад [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Катэдрай]]. Нічога зь мінуўшчыны не пакінула сьледу, новаяўлены „літовец“ выявіўся ворагам… і чакаў прыезду на сталец літоўскі — Гогенцолерна, пад імем — о іронія — [[Міндаўгас II|Міндоўга ІІ]]. <…> Толькі мясцовыя людзі адкідалі ўсё, што звалася „літоўскім“. Ніхто не хацеў чуць пра навуку жамойцкай мовы, ніхто не прызнаваў „літоўскага“ ўрадніка, і ўсякая жанчына не хацела ісьці ў касьцёл, дзе служыў „літоўскі“ ксёндз. Чаму мы, адвечныя насельнікі Літвы, мусілі пазьбягаць той дарагой для нас назвы, а іншыя людзі, што ня маюць зь Літвой нічога супольнага, — называць сябе літоўцамі?»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 37, 41—42.</ref>.}}. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр’ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі Сярэдняй Літвы [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. <…> Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта [[Ягайла]], [[Ян Караль Хадкевіч|Хадкевіч]], [[Адам Міцкевіч|Міцкевіч]], [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкі]] і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. <...> Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}<ref>Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.</ref>. У 1923 годзе ў [[Ковенскі павет|Ковенскім павеце]] летувісы складалі 56,7%, а ў самой Коўне — толькі 29,9%, палякаў у гэтым месьце было 31,5%, а жыдоў — 31,8%<ref>Starzyński S. Litwa: zarys stosunków gospodarczych. — Warszawa, 1928. S. 12—13.</ref>. Значную частку буйных зямельных уласьнікаў складала шляхта-«старалітоўцы», якія валодалі 26% зямлі ў новай дзяржаве і палітычна арыентаваліся на міжваенную [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскую Рэспубліку]]<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168.</ref>. 15 лютага 1922 году ўлады Летувы прынялі закон аб зямельнай рэформе: нацыяналізавалася зямля ў супраціўнікаў незалежнасьці Летувы і шляхецкія маёнткі, нададзеныя ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] з абшару скарбовых зямель, таксама вызначаўся максымум неад’емнай зямлі ў 80 га (з 1929 году — 150 га), што ліквідоўвала (шляхам прымусовай [[Парцэляцыя (эканоміка)|парцэляцыі]]) [[Лятыфундыя|лятыфундыі]], характэрныя раней для жамойцкіх земляў<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168—169.</ref>. Па [[Вайсковы пераварот у Летуве (1926)|вайсковым перавароце ў Летуве]] (сьнежань 1926 году) у краіне ўсталяваўся [[Аўтарытарызм|аўтарытарны рэжым]] на чале з прэзыдэнтам [[Антанас Сьмятона|Антанасам Сьмятонам]], які працягваў [[Летувізацыя|летувізацыю (жамайцізацыю)]] насельніцтва краіны, абмяжоўваў магчымасьці культурнага разьвіцьця на іншых мовах і ставіў перашкоды да заняцьця дзяржаўных пасадаў тым, хто не лічыў сябе летувісамі паводле нацыянальнасьці<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 192—193.</ref>. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]], калі ў 1944—1948 гадох каля 100 тысячаў жыхароў Вільні, сярод якіх большую частку складалі [[беларусы]]<ref name="Arlou-2012-387">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 387.</ref>, прымусілі запісацца палякамі і дэпартавалі ў [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычную Польшчу]]<ref name="Snyder-2004">[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20110728191528/http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/sna13?OpenDocument Частка 1 з кнігі «Рэканструяваньне нацыяў: Польшча, Украіна, Летува, Беларусь (1569—1999 гг.)»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 13, 2004.</ref>, то толькі ў 1944—1946 гадох на іх месца прыбыла каля 100 тысячаў новых жыхароў з Жамойці. Увогуле, у адрозьненьне ад сталіцаў іншых савецкіх рэспублік, улады [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] дазволілі Летуве шматгадовую летувізацыю (жамайцізацыю) Вільні: калі [[Талін]] ці [[Рыга|Рыгу]] хутка апанавала расейскамоўная працоўная сіла, Вільню павольна засяляла жамойцкая вёска<ref name="Katlarcuk-2003"/>. Па аднаўленьні незалежнасьці Летувы ў 1990 годзе Жамойць разглядацца ўладамі краіны выняткова як этнаграфічны (этнакультурны) рэгіён, жыхары якога размаўляюць на адным з двух дыялектаў летувіскай мовы — на жамойцкім. У 2003 годзе ўлады Летувы ўсталявалі афіцыйныя межы этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція»<ref name="Kascian-2009"/>. Зацьверджаныя на афіцыйным узроўні межы этнаграфічнага рэгіёну не супадаюць зь межамі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага староства]], [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] або сучаснымі адміністрацыйнымі межамі Летувы, паводле афіцыйнай вэрсіі, гэтыя межы вызначылі на падставе пашырэньня жамойцкага дыялекту. Як заўважыў летувіскі этноляг Ж. Шакніс, мапы этнаграфічных рэгіёнаў Летувы (у адрозьненьне ад [[Латвія|Латвіі]], [[Эстонія|Эстоніі]] або [[Фінляндыя|Фінляндыі]]) вельмі доўгі час не друкаваліся нават у абагульняльных працах зь летувіскай этналёгіі<ref name="Vnukovic-2021-42">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 42.</ref>. Ад 1990-х гадоў у Летуве існуе жамойцкае культурнае грамадзтва — група, зацікаўленая ў захаваньні жамойцкай культуры і мовы, і [[Жамойцкі парлямэнт]] (літаральна парлямэнт Жамойці). Яны выступаюць за рэгіянальную аўтаномнасьць, і іх патрабаваньні засноўваюцца на гістарычных крыніцах. Гэтыя патрабаваньні часта ўлучаюць вяртаньне [[Клайпеда|Клайпеды]]. Жамойцкая група, узначаленая [[Юстынас Бурба|Юстынасам Бурбам]], мае невялікі сяброўскі склад. Таксама выдаецца газэта «''[[Жамойцкі парлямэнт (газэта)|Жамойцкі парлямэнт]]''». == Сымбалі == [[Файл:Ziemia Żmudzka używa czarnego niedźwiedzia w białej obroży na czerwonem polu... Miasto naprzedniejsze Kowno w onej ziemi (1584).jpg|значак|Апісаньне гербу Жамойцкай зямлі з заўвагай, што найважнейшае места гэтай зямлі — [[Коўна]], 1584 г.]] На гербе Жамойці выяўляецца чорны мядзьведзь з срэбнымі кіпцюрамі, на сьцягу — жамойцкі герб на белым фоне. Гістарычна на Жамойць не пашыраўся літоўскі герб — [[Пагоня]], які быў афіцыйным гербам паветаў і ваяводзтваў адно ўласна Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Dajlida-2019-2009"/>. Жамойцкі герб, як мяркуецца, быў ва ўжытку некалькі стагодзьдзяў (паводле розных крыніцаў, упершыню зьявіўся ў XIV або XVI ст.). 21 ліпеня 1994 году гэтыя сымбалі афіцыйна зацьвердзіў урад [[Летува|Летувіскай Рэспублікі]]. <gallery caption="Гістарычныя выявы гербу Жамойці ў Вялікім Княстве Літоўскім" widths="150" heights="150" class="center"> Duchy of Samogitia Coat of Arms.png|1586 г. Księstwo żmudzkie.jpg|XVII ст. Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|1720 г. Herbarz Kaspra Niesieckiego Жемайтское староство-2.jpg|1743 г. </gallery> == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == [[Файл:Liet-etno-regionai.png|міні|{{Легенда|#eafeea|Зацьверджаная на афіцыйным узроўні тэрыторыя летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція»}}]] Сучасны летувіскі этнаграфічны рэгіён «Жэмайція» разьмяшчаецца ў заходняй частцы краіны. У склад рэгіёну ўвайшлі муніцыпалітэт места [[Паланга|Палангі]], [[Рэтаўскае самакіраваньне|Рэтаўскае муніцыпальнае ўтварэньне]], [[Таўроскі раён]], [[Шылэльскі раён]], [[Шкудзкі раён]], [[Юрбурскі раён]], [[Мажэйкаўскі раён]], [[Крэтынскі раён]], [[Цельшыцкі раён]], [[Акмянскі раён]], [[Кельменскі раён]], [[Расенскі раён]], усходняя частка муніцыпалітэту места [[Клайпеда|Клайпеды]] і муніцыпалітэт [[Шылакарчмянскі раён|Шылакарчмянскага раёну]], заходняя частка [[Янаўскі раён (Ковенскі павет)|Янаўскага раёну]], а таксама муніцыпалітэт места [[Шаўлі|Шаўляў]]. Найбольшае места — Шаўлі, альбо [[Клайпеда]], калі апошняя разглядаецца ў складзе рэгіёну. Сталіцай Жамойці лічацца [[Цельшы]], хоць гістарычнай сталіцай (рэзыдэнцыяй жамойцкага біскупа) былі [[Варні|Варні (Меднікі)]]. Буйныя месты: * [[Шаўлі]] * [[Мажэйкі]] * [[Цельшы]] — лічацца сталіцай * [[Таўрогі]] * [[Паланга]] * [[Крэтынга]] == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Летувісы|Жамойты}} [[Файл:Zemaiciu kletis, 2007-04-21.jpg|значак|Жамойцкая сялянская [[клець]]]] Насельніцтва сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція» складае каля 0,5 млн чалавек. Гэта адзін з найбольш этнічна аднастайных рэгіёнаў краіны. Жыхары пераважна спавядаюць [[Каталіцкая Царква|рыма-каталіцтва]], хоць існуюць значныя [[Лютэранства|лютэранскія]] меншасьці на поўдні. [[Файл:Hill of Crosses Siauliai.jpg|значак|Гара крыжоў каля [[Шаўлі|Шаўляў]]]] Афіцыйная летувіская навука лічыць сучасных жамойтаў складовай этнаграфічнай групай летувісаў, адрознай ад гістарычных жамойтаў<ref>Kalnis P. Žemaičiai XXa. — XXIa. pradžia. — Vilnius, 2012. P. 412.</ref>, якія разглядаюцца як асобнае летувіскае племя альбо як частка ўсходніх летувісаў<ref>Гудавичюс Э. История Литвы. Т. 1. — Москва, 2005. С. 23—24.</ref>. Тым часам захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў канцы XIX ст. саманазва жамойць (жамойты) выходзіла далёка за межы сучаснага афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція» і пашыралася на большую частку этнічнай тэрыторыі летувісаў. У прадмове да навуковага выданьня «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею» (1899 год) зьмяшчаўся агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць Жамойць, а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&pg=PR29&dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. XXIX].</ref>). Таксама ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і найбольшую частку Ковенскай і [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]]''» ({{мова-ru|«…Жмудь, или, как она сама себя называет, „святая Жмудь“, населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова|Жамойцкая мова}} [[Файл:Zemaites muziejus Bukanteje.Zem.2007-08-23.jpg|значак|Музэй пісьменьніцы [[Жэмайце]] каля [[Плунгяны|Плунгянаў]]]] Афіцыйная летувіская навука лічыць сучасную жамойцкую мову дыялектам летувіскай мовы, адрозным ад гістарычнай жамойцкай мовы{{Заўвага|Як піша [[Зігмас Зінкявічус]]: «''Тэрмін жамойты ў мінулым ня мае ніякага дачыненьня да цяперашняга дыялекту. <…> У XVII ст. пісьмовая мова, якая разьвілася на аснове мясцовага аўктайцкага дыялетку, называлася жамойцкай мовай. Сучасны жамойцкі дыялект пачаў называцца жамойцкім толькі па зьнікненьні старых адміністрацыйных адзінак… Носьбіты дыялекту… успадкавалі назву жамойты. Асноўнай прычынай узьнікненьня памянёнага дыялекту быў уплыў субтрату роднаснай куршаўскай мовы''»<ref>Zinkevičius Z. Žemaičių tarmės kilmės klausimu // Lietuvių etnogenezės. 1981. P. 17—18.</ref>}}. Паводле тэорыі летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, гістарычна (у кнігах XVII ст.) існавала тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''" ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь Вільні <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''" ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref>}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова». Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя [[Мікалай Даўкша|Мікалаем Даўкшам]], былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, аднак ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на прывіленскіх дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>. Паводле азначанай тэорыі, сучасная летувіская мова ўтварылася ў канцы XIX ст. на базе гістарычнай жамойцкай мовы<ref name="Sviazynski209"/>, а сучасная жамойцкая мова — склалася галоўным парадкам на аснове гаворак [[Куршы (народ)|куршаў]]<ref>Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы. — Вильнюс, 2006. С. 129.</ref>. == Турызм == [[Файл:Palanga Beach.jpg|значак|Пляж каля [[Паланга|Палангі]]]] Турыстычны патэнцыял Жамойці вызначаюць культурныя асаблівасьці рэгіёну, хоць многія зь іх ёсьць асаблівасьцямі большай часткі Летувы. Гэта будаўнічыя традыцыі (маленькія капліцы, якія ставяцца як на зямлі, так і на слупах і дрэвах) і малыя архітэктурныя формы (разьбяныя фігуры сьвятых пры дарогах, аздобленыя крыжы, драўляныя слупы з майстэрскай разьбой). Гара Крыжоў (за 12 км ад [[Шаўлі|Шаўляў]]) — мастацкая і хрысьціянская славутасьць Жамойці. Яшчэ з старажытных часоў у знак шчырай веры насельніцтва (асабліва сялянскае) ставіла ў кожнай вёсцы сымбалічныя драўляныя крыжы, а часам абстаўляла групамі крыжоў цэлыя пагоркі. Места [[Векшнэ]] ёсьць старажытным цэнтрам ганчарства. Захавалася багатая архітэктурная спадчына розных архітэктурных стыляў і пэрыядаў. Карыстаецца папулярнасьцю Нацыянальны парк «Жамайція» (за 33 км ад [[Плунгяны|Плунгянаў]]). [[Паланга]] — буйны бальнеалягічны курорт, дзе на пясковых пляжах і дзюнах Балтыйскага ўзьбярэжжа спалучаецца хваёвы водар і марское паветра. У Паланзе таксама працуе музэй [[бурштын]]у, а ў [[Цельшы|Цельшах]] — рэгіянальны этнаграфічны музэй жамойцкага побыту. [[Кальварыя Жамойцкая|Жамойцкая Кальварыя]] (празваная Новым [[Ерусалім]]ам) карыстаецца папулярнасьцю сярод пілігрымаў з усяго сьвету, дзякуючы свайму штогадоваму касьцельнаму фэсту (звычайна ладзіцца ў чэрвені або ліпені). Адзначаюцца і традыцыйныя народныя сьвяты. Існуюць аматарскія суполкі нэапаганцаў, якія ладзяць фальклёрныя фэсты і старажытныя абрады (дзень летняга сонцавароту, сьвята памінаньня продкаў, зімовая Каляда і г. д.). <gallery caption="Славутасьці афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція»" widths="150" heights="150" class="center"> Panemune Castle Aerial.jpg|«[[Замак Гелгуда]]» ў Панямуні каля [[Юрбург]]у Kraziu kolegija bursa.jpg|Езуіцкі калегіюм у [[Крожы|Крожах]], заснаваны [[Ян Караль Хадкевіч|Янам Каралем Хадкевічам]] Varnių muziejus3.JPG|[[Музэй Жамойцкіх біскупаў]] у [[Варні|Варнях]] (у будынку былой духоўнай сэмінарыі) Žemaičių Kalvarija Church 1, Lithuania - Diliff.jpg|Касьцёл у [[Кальварыя Жамойцкая|Жамойцкай Кальварыі]], збудаваны паводле праекту Аўгустына [[Касакоўскія|Касакоўскага]] </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Berzenai dvaras.jpg|Палац [[Гутэн-Чапскія|Чапскіх]] ва [[Ужвэнты|Ўжвэнтах]] Plunges Oginskio dvaras.JPG|Палац [[Агінскія|Агінскіх]] у [[Плунгяны|Плунгянах]] Palanga Palac Tyszkiewiczow.JPG|Палац [[Тышкевічы|Тышкевічаў]] у [[Паланга|Паланзе]] Rietavo bažnyčia (2).jpg|Касьцёл у маёнтку Агінскіх [[Рэтаў|Рэтаве]] </gallery> == Дадатковыя зьвесткі == * Назву «жамайтукасы» ({{мова-lt|Žemaitukai|скарочана}}), вытворную ад Жамойці, маюць маларослыя коні жамойцкай пароды, якіх клясыфікуюць як [[поні]] (маюць невысокі рост паміж 131 і 141 сантымэтраў у карку)<ref>Macijauskienė V. Žemaitukų veislės arklių kompleksinio vertinimo tobulinimas // Gyvulininkystė: Mokslo darba. Nr. 48, 2006. P. 16.</ref> == Глядзіце таксама == * [[Самбія]] * [[Зэмгалія]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|6}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва] // [[Наша Ніва]]. 22 чэрвеня 2013 г. * Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // [[Літаратура і мастацтва]]. № 18, 7.05.1993. С. 14—15; № 19, 14.05.1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|3}} * Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok: Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, 2006. — 430 s. * Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795]—1807. * Żeligowski L. [http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf Zapomniane prawdy]. — Londyn: F. Mildner & Sons, 1943. — 43 p. * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс: Eugrimas, 2013. — 318 с {{ISBN|978-609-437-207-0}}. * История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс: Мокслас, 1978. — 676 с. * {{Літаратура/ЭСБЭ|Жмудь|аўтар = Рудаков В. |том = XII|старонкі = 27}} * Соколов Н. И. Святая Жмудь // Вестник Западной России. № 8, 9, 1865 г. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. == Вонкавыя спасылкі == * [[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]], [https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter97 Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою?], [[Беларуская Палічка]] {{Рэгіёны Летувы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Жамойць| ]] [[Катэгорыя:Гісторыя Летувы]] [[Катэгорыя:Рэгіёны Летувы]] [[Катэгорыя:Гісторыя Лівонскага ордэна]] [[Катэгорыя:Гісторыя Тэўтонскага ордэна]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]] 3hl1m0mxqt8ien7hllbcx0ugqhklgsq 2331435 2331431 2022-08-05T20:07:19Z Kazimier Lachnovič 1079 /* У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі */ стыль wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Краіна = [[Летува]] |Статус = Афіцыйны этнаграфічны рэгіён |Цэнтар = [[Цельшы]] }} '''Жамо́йць'''<ref name="BE">{{Літаратура/БЭ|6к}} С. 421.</ref>, часам '''Жмудзь''' або '''Самагі́тыя''' (''Жэмайція''<ref name="BE"/>, [[Старабеларуская мова|старабел]].: ''Жомойть'', [[Жамойцкая мова|жам.]]: ''Žemaitėjė'', {{мова-lt|Žemaitija|скарочана}}) — сучасны [[этнаграфічны рэгіён]] на паўночным захадзе [[Летува|Летувы]] і гістарычная назва краіны паміж нізоўямі [[Нёман]]а і [[Вэнта (рака)|Вэнты (Віндавы)]]. Назву жамойць ([[жамойты]]), таксама атрымала [[Жамойць (племя)|племя]], якое насяляла гэтыя землі. Летувіскі этнаграфічны рэгіён «Жэмайція» ня мае статусу палітычнай або адміністрацыйнай адзінкі, аднак улады Летувы зацьвердзілі яго межы на афіцыйным узроўні<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_e?p_id=220186&p_query=D%CBL%20ETNOGRAFINI%D8%20REGION%D8%20RIB%D8%20NUSTATYMO&p_tr2=2. Рэкамэндацыі Рады аховы этнічнае культуры Летувы № 1 аб усталяваньні межаў этнаграфічных рэгіёнаў ад 17 верасьня 2003 году.]</ref>. Прытым афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Жэмайція» займае нашмат меншую тэрыторыю за гістарычную Жамойць<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. == Назва == {{Асноўны артыкул|Жамойты|Жмогусы}} Паводле традыцыйнай вэрсіі (агучанай у палітычных мэтах яшчэ ў 1420 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Вітаўт]]ам<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што мэтай адпаведнага пасланьня Вітаўта было пераканаць іншаземнага арбітра — імпэратара [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] — у бясспрэчных правох Вялікага Княства Літоўскага на Жамойць. Раней польскія дыпляматы такім парадкам здолелі вярнуць ад [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] да Польшчы землі Памор'я, дзеля чаго выкарысталі як раз этнічна-моўны фактар. Штучнае прыцягненьня гэтага фактару з боку Вітаўта выявілася пэўнымі супярэчнасьцямі разам зь відавочна непраўдзівымі сьцьверджаньнямі ў адпаведным афіцыйным дакумэнце: * Раней, у студзені 1420 году пасланцы Вітаўта, якія былі на арбітражным працэсе ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]], дзе Жыгімонт Люксэмбурскі прыняў бок Тэўтонскага ордэну, не змаглі растлумачыць, што такое Жамойць, гаворачы перад судом, што існавала ажно «''тры зямлі Жамойтаў''», тым часам польскія пасланцы тлумачылі, што «''Жамойць… гучыць у літоўскай мове ніжэйшая Літва''» ({{мова-la|«Samagita… quod sonat in idiomate Lithuanico inferior Lituania»|скарочана}}<ref>Zajączkowski S. Studya nad dziejami Żmudzi wieku XIII. — Lwów, 1925. [https://books.google.by/books?id=CDUaAAAAIAAJ&q=lithuanico+idiomate+samagita&dq=lithuanico+idiomate+samagita&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqzebfr4T2AhW3_rsIHfGFD_oQ6AF6BAgCEAI S. 9].</ref>) * У ліставаньні з Жыгімонтам Люксэмбурскім Вітаўт ніколі не азначаў як «''роднасных''» да ліцьвінаў [[Яцьвягі|судаваў-яцьвягаў]], землі якіх — як і Жамойць — таксама мусіў раней перадаць Тэўтонскаму ордэну, хоць крыжакі прапаноўвалі вярнуць гэтыя землі ўзамен Жамойці. * Сьцьверджаньне, што «''Жамойты з даўнейшых часоў называлі сябе Ліцьвінамі і ніколі Жамойтамі''» супярэчыла ў тым ліку ранейшым пасланьням, датаваным 9 верасьня 1409 году, ад самога Вітаўта і [[Ягайла|Ўладзіслава Ягайлы]] да каралёў і князёў краінаў Заходняй Эўропы, дзе ўжываліся такія азначэньні як «''народ Жамойтаў''» — {{мова-la|«gens Samagitarum»|скарочана}}. Такое ж азначэньне «''народ Жамойтаў''» паўтаралася ў фундацыйных актах пры заснаваньні Медніцкага каталіцкага біскупства для Жамойці, а таксама ў дакумэнтах наконт гэтай справы, якія ў 1417 годзе высылаліся на Канстанцкі сабор. Апроч таго, дэлегацыя жамойтаў, якая завітала на гэты сабор у канцы 1415 году, трымалася там менавіта як асобны народ. * Сьцьверджаньню, нібы ліцьвіны і жамойты былі народам «''адной мовы''», супярэчылі паведамленьні, складзеныя ў тым ліку львоўскім арцыбіскупам Янам, віленскім біскупам Пятром і самім Вітаўтам, да кардыналаў Рымскай курыі ў [[Канстанца|Канстанцу]] і да папы рымскага ў [[Ватыкан]], што біскупы-ліцьвіны, якія атрымлівалі катэдру Медніцкага каталіцкага біскупства ў Жамойці, мусілі ведаць «''гаворку народа жамойцкага''» — жамойцкую мову<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27, 59, 103—106.</ref>}}), назва Жамойць ({{мова-lt|Žemaitija|скарочана}}) утварылася ад [[Летувіская мова|летувіскага]] слова ''žema'', якое азначае 'нізкая, ніжняя'<ref name="Dziarnovic-2013">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [https://nn.by/?c=ar&i=111541 Літва і Жамойць] // [[Наша Ніва]]. 22 чэрвеня 2013 г.</ref>{{Заўвага|Захавалася сьведчаньне, што да публікацыі ў 1830 годзе ліста Вітаўта такая этымалёгія Жамойці не была відавочнай самім летувісам: у 1820 годзе [[Малая Летува|пруска-летувіскі]] пастар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Рэза||ru|Реза, Людвикас}}, камэнтуючы ўжытую [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацеем Стрыйкоўскім]] назву ''[[Аўкштота|Austechiam]]'' (пры цытаваньні вытрымкі з [[Хроніка Прускай зямлі|Хронікі Прускай зямлі]] пра падзеі 1294—1300 гадоў), сьцьвярджаў, што прылеглая да Балтыйскага мора Жамойць утварала разам з [[Курляндыя|Куроніяй]] «''морскую правінцыю''», «''якая цяпер завецца Angsztyta ('высокае месца')''» ({{мова-la|«Strykouius rectius regionem illam scripsit Austechiam quae hodiernis diebus Angsztyta (locus altus) vocatur. <…> Austechiam prouinciam fuisse dicit maritimam. Totam nimirum Samogitiae et Curoniae terram, quae mare Balticum adjacet, sub hoc nomine complectitur»|скарочана}}<ref>De religionis Christianae in Lithuanorum gente primordiis. — Regiomonti, 1820. [https://books.google.by/books?id=r4DMY84dlfwC&pg=PA4&dq=Austechiam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE-uGf98z1AhXEh_0HHVfgCLQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Austechiam&f=false P. 4].</ref>)}}. Падобнае тлумачэньне ў XVIII ст. замацавалася ў нямецкіх выданьнях, якія выводзілі назву Жамойці ад таго, што яна «''на жамойцкай мове значыць штосьці нізкае і багністае''»{{Заўвага|Паводле выданьняў 1710 і 1738 гадоў, {{мова-de|«Den Namen hat sie von ihrer Gelegenheit bekommen, als welche niedrig und morastig ist; denn Samogit heist in der Samogitischen Sprache so viel, als niedrig und morastig»|скарочана}}<ref>Uhse E. Universal-geographisch-historisches Lexicon. — Leipzig, 1710. [https://books.google.by/books?id=L5dEAAAAcAAJ&pg=RA2-PP8&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHytP5sOb1AhUoQvEDHeFtCTw4HhDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 348].</ref><ref>Allgemeines Geographisch-Historisches Zeitungs-LEXICON. — Frankfurt, 1738. [https://books.google.by/books?id=l2aEoaAeO80C&pg=RA2-PP14&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPruXugOf1AhUYG-wKHdfrC-M4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 348].</ref>; паводле выданьняў 1711 і 1742 гадоў, {{мова-de|«Den Namen Samogitia hat diese Landschafft von ihrer Gelegenheit bekommen, als welche niedrig und morastig ist. Denn Samogiz heißt in der Samogitischen Sprache so viel, als niedrig und morastig»|скарочана}}<ref>Rink E. G. Das verwirrte Pohlen, in einer genauen Gegeneinanderhaltung der Geschichte. — Leipzig, 1711. [https://books.google.by/books?id=VEpKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA87&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjaxuPjr-b1AhXrRPEDHVWwDCE4FBDoAXoECAkQAQ#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 87].</ref><ref>Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. — Leipzeig — Halle, 1742. [https://books.google.by/books?id=AxMoFrisRfUC&pg=PA1705&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFl--Og-f1AhXJ16QKHX5wAtI4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 1705].</ref>}}. Аднак [[Вацлаў Пануцэвіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў аснове назвы Жамойць напраўду ляжыць летувіскае слова ''žemė'', якое значыць «краіна, зямля, заселеная адным племем»{{Заўвага|Яшчэ ў 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}}, адзначаючы папулярную этымалёгію ад летувіскай назвы нізіны (а таксама спробу патлумачыць назву Літвы ад {{мова-lv|leijsch, leija|скарочана}} 'нізкі'), зьвяртае ўвагу на магчымую повязь назвы Жамойці зь {{мова-lt|žmogus|скарочана}} 'чалавек' ({{мова-ru|«Но не должно ли обратить в сем случае внимание и на то, что по-литовски Žmogus значит человека?»|скарочана}})<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. [https://books.google.by/books?id=6FdcAAAAcAAJ&pg=PA5&dq=%D0%B2%D1%8A+%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A+%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+Zmogus&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC9Kzphuz1AhUkQ_EDHYkhApoQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D1%8A%20%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%20Zmogus&f=false 6].</ref>}}, што адпавядае [[Фіна-вугорскія мовы|фінскаму]] паняцьцю ''ma'' (''Suo-ma'', ''Pier-ma'', ''Kastro-ma'' ды іншыя)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 279.</ref>{{Заўвага|Сярод іншага, у [[Пераяслава-Суздальскі летапіс|Пераяслава-Суздальскім летапісе]] пасьля слова «''нерома''» гаворыцца «''сиречь жомоить''», г. зн. жамойць<ref>Крапівін П. Паходжанне назваў «Русь», «Белая Русь», «Чорная Русь», «Чырвоная Русь» // Імя тваё Белая Русь / Уклад. Г. Сагановіч. — {{Менск (Мн.)}}: Полымя, 1991. С. 80.</ref>}}. Гэты ж беларускі гісторык падкрэсьлівае, што тлумачэньні летувіскіх аўтараў (а за імі і пэўных іншых), нібы Жамойць ёсьць толькі тапаграфічным пазначэньнем разьмешчанай ніжэй тэрыторыі ў супрацьвагу да [[Аўкштота|Аўкштоты]] — terra superior ({{мова-lt|aukštas|скарочана}} — 'вышэйшы') ёсьць палітычнай камбінацыяй, каб апраўдаць прысабечаную назву [[Літва старажытная|Літва]]. Пагатоў, назва [[жамойты]] пазначала адпаведнае племя як у нізінах, так і на ўзвышшах. Увогуле ж, глыбейшымі адпаведнікамі назвы жамойтаў (жамойці) выступаюць паняцьці «краёўцы», «тутэйшыя»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 169.</ref>. [[Файл:Phinni-Chrones (1478).jpg|значак|''Phinni'' ([[Фіна-вугорскія мовы|фіны]]) каля ўтоку [[Нёман]]а (''Chrones''). Мапа 1478 г., створаная паводле апісаньня мапаў [[Кляўдыюс Пталемэй|Пталемэя]]]] Вэрсію фінска-вугорскага паходжаньня жамойтаў ([[Летувісы|летувісаў]]) яшчэ ў 1859 годзе агучыў брытанскі этноляг і лінгвіст, прафэсар [[Лёнданскі ўнівэрсытэт|Лёнданскага ўнівэрсытэту]] і сябра [[Лёнданскае каралеўскае таварыства|Лёнданскага каралеўскага таварыства]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Робэрт Гордан Лэйтэм||en|Robert Gordon Latham}}, адзначаючы лучнасьць назваў ''Samland'' ([[Самбія|Самляндыя]], пазьней «[[Малая Летува]]») і ''Samogitia'' (Жамойць) і іхную повязь зь фінскай назвай ''Suome'' ([[Фінляндыя]]): «''Магчыма, ніводны прастаўнік [[Балтыйскія мовы|літоўскай сям’і]] не ўзыходзіць да арыгінальнага літоўскага грунту. Тое, што ад пачатку было літоўскім, цяпер стала польскім або нямецкім. Тое, што цяпер літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}}, ад пачатку было фінскім''»{{Заўвага|{{мова-en|«So also the populations who gave the Fin name Suome to the fenny districts of Samland and Samogitia. It is possible that at the present moment no single representative of the Lithuanic family may stand on soil originally Lithuanic. What was originally Lithuanic is now Polish or German. What is now Lithuanic was originally Fin»|скарочана}}}}<ref>Latham R. G. Descriptive Ethnology: Europe, Africa, India. — London, 1859. [https://books.google.by/books?id=KQBAAQAAMAAJ&pg=PA4&dq=Samogitia+samland&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjc26PNhKj1AhVf57sIHe8LAUcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Samogitia%20samland&f=false P. 4].</ref>. Тым часам нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вольфганг Мэнцэль||en|Wolfgang Menzel}} у 1862 годзе выводзіў ад фінскай саманазвы ''Suomalainen'', апроч ''Samland'' і ''Samogitien'', яшчэ і ''Samojeden'' — [[Самадыйскія народы|самаедаў]]{{Заўвага|{{мова-de|«Die Finnen nennen sich selbst Suomalainen, daher die Namen Samland, Samogitien, Samojeden»|скарочана}}}}<ref>Menzel W. Allgemeine Weltgeschichte von Anfang bis jetzt. — Stuttgart, 1862. [https://books.google.by/books?id=ayaN93Mpe38C&pg=RA1-PA445&dq=Samland+Samoyeden&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiQ76WIrKr1AhVz8LsIHS2cA78Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samland%20Samoyeden&f=false S. 445].</ref>. Зрэшты, яшчэ ў 1835 годзе гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык]] сьцьвярджаў лучнасьць назваў ''Samogitia'' (падаючы [[Латыская мова|латыскую назву]] ''Smuddu'' або ''Smuhdschu semme'' як пачатковую да польскай формы ''Żmudź'') і ''Samojedi'', дзе першую частку назвы зьвязваў з саманазвай [[Саамы|саамаў (лапароў)]], а ў другой частцы бачыў пашыранае ў многіх назвах старажытных народаў слова ''Getae'', ''Gitae'' — «зямля»<ref>Шафарик П. И. Славянские древности. Т. 1, кн. 1. — М., 1837. [https://books.google.by/books?id=vnJBAAAAYAAJ&pg=RA1-PA230&dq=getae+gitae+samo-getae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjhmqGotaz1AhUe7rsIHYubA7kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=getae%20gitae%20samo-getae&f=false С. 230]—233, 246—247.</ref>. Поруч з традыцыйнай беларускай назвай ''Жамойць'' ({{мова-be-old|Жомойть|скарочана}} — паводле вялікага князя Вітаўта{{Заўвага|{{мова-la|«Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <…> quum una est tantum terra Samaytarum et non plures, que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur»|скарочана}}}}, так гэтую зямлю і яе народ называлі «ў [[Ліцьвіны#Славянская літоўская мова|літоўскай мове]]»<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>) таксама ўжываюцца польская форма ''Жмудзь'' (ад {{мова-pl|Żmudź|скарочана}})<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref> і лацінская форма ''Самагітыя'' (ад {{мова-la|Samogitia, Samagitia|скарочана}} праз {{мова-ru|Самогития|скарочана}}). Паводле Вацлава Пануцэвіча, зборнае славянскае жамойць паходзіць ад «жэмэ», «жэймэ» — як [[Чудзь|чудзь]], [[Вэсь|вэсь]], [[Яцьвягі|яцьвезь]], [[Голядзь|голядзь]], [[Лівы|ліў]], [[Куршы (народ)|корш]]. Пра гэта вымоўна сьведчаць геаграфічныя назвы: Жэмайце, вёска каля [[Панявеж]]а; Жэмойдзінкі ў [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленскім павеце]]; Жмудзь, вёска каля [[Сейны|Сейнаў]]; Жмуйдкі, мястэчка ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]]; Жамойць, некалькі вёсак у заходняй [[Беларусь|Крывіччыне]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 280.</ref>. == Гісторыя == === Раньнія часы === Жамойты ўтварыліся на базе [[Культура грунтовых могільнікаў|археалягічнай культуры грунтовых могільнікаў]], пахавальны інвэнтар якіх улучаў конскія галовы і капыты, і не ўваходзілі ў арэал [[Культура ўсходнелітоўскіх курганоў|археалягічнай культуры]], якую дасьледнікі атаясамляюць з пачаткамі [[Літва старажытная|Літвы]]. Імаверна, жамойты пачалі ўтварацца на базе [[Зэмгалы|зэмгалаў]] — усходнебалтыйскага племя, большая частка якога ўвайшла ў склад [[Латышы|латыскага народу]]. Пры прасоўваньні далей на захад, раньнія жамойты зьмяшаліся з [[Куршы (народ)|куршамі]] — яшчэ аднымі продкамі латышоў. Сьпярша гэта было заходнебалтыйскае племя, роднаснае [[Прусія|прусам]] і [[Яцьвягі|яцьвягам]], якое пазьней зблізілася з [[Усходнія балты|усходнімі балтамі]]<ref name="Dziarnovic-2013"/>. Жамойць XІІІ—XІV стагодзьдзяў — гэта [[Паганства|паганскі]] край, у якім не было [[замак|гарадоў]]<ref name="Dziarnovic-2013"/>. Гістарычнае адставаньне старажытнай Жамойці ў параўнаньні з суседнімі [[Славянскія мовы|славянскімі]] землямі афіцыйна прызнавалася ў [[Летува|Летуве]] яшчэ за савецкіх часам: «''Вытворчасьць гліняных пасудзінаў паступова станавілася рамяством, але даволі доўга знаходзілася на ніжэйшым узроўні, чым у суседніх славянскіх земляў; посуд аднастайны паводле формы і арнамэнту. Толькі ў другой палове XIII — пачатку XIV стагодзьдзя, калі ў селішчах гарадзкога тыпу знайшоў ужываньне хутка вярчальны цяжкі ганчарны круг, у гэтай справе зьявіліся значныя зрухі. Брак гарадоў запавольваў разьвіцьцё спэцыялізацыі сярод рамесьнікаў; тут яшчэ пакуль не ўжываліся такія вядомыя суседзям дасягненьні, як вытворчасьць цэглы і ўзьвядзеньне мураваных пабудоваў, выраб шкляной глазуры''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Производство глиняных сосудов постепенно становилось ремеслом, но довольно долго находилось на более низком уровне, чем в соседних славянских землях; посуда однообразна по форме и орнаментике. Лишь во второй половине XIII — начале XIV века, когда в поселениях городского типа нашел применение быстро вращающийся тяжелый гончарный круг, в этом деле появились значительные сдвиги. Отсутствие городов тормозило развитие специализации среди ремесленников; здесь еще пока не применялись такие известные соседям достижения, как производство кирпича и возведение каменных построек, изготовление стеклянной глазури»|скарочана}}}}<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. [https://books.google.by/books?id=uM1BAAAAYAAJ&q=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE+%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2+%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE+%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C+%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%BC&dq=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE+%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2+%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE+%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C+%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipr__botr0AhUWgP0HHcClBigQ6wF6BAgLEAE С. 21].</ref>. Адпаведна, слабымі былі і дасягненьні ў вайсковай справе<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 13.</ref>. Упершыню Жамойць ускосна ўпамінаецца ў дамове 1219 году, калі двое з князёў, што яе падпісалі, [[Эрдзівіл]] і [[Выкінт]], называюцца жамойцкімі<ref name="Nasievic-2005-624">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Жамойць // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 624.</ref>. === Паміж Вялікім Княства Літоўскім і крыжакамі === [[Файл:Hanse-Orden.png|значак|«Нямецкая ўлада ў Паўночным і Балтыйскім моры». Мапа з гістарычнага атлясу 1901 г., дзе Коўна значыцца часткай Жамойці, падуладнай крыжакам да 1410 г.]] Каля 1250 году Выкінт браў удзел у бунце супраць [[Вялікі князь літоўскі|вялікага князя літоўскага]] [[Міндоўг]]а, што выклікала выправу апошняга на Жамойць, да рэзыдэнцыі Выкінта Цьверамету<ref name="Nasievic-2005-624"/>. Аўтар лацінамоўнага трактату «Апісаньня земляў» ([[Дублінская хроніка]]) другой паловы XIII ст., які быў на каранацыі Міндоўга, пісаў: «''Да [[Самбія|Самбіі]] далучаецца [[Курляндыя]], якая больш схіляецца да поўначы, аточаная морам з паўднёвага, а таксама з заходняга боку. А з усходняга краю разьмяшчаецца зямля паганцаў, якая называецца Жамойць (Samoita). Тут ніколі не прапаведвалася бязь меча''»<ref>[https://belhistory.com/alba-ruscia.html Апісанне земляў (з Дублінскага рукапісу XIII ст.). Alba Ruscia] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 6, 1993. С. 63—68.</ref>. Па прыняцьці каталіцтва ў 1253 годзе Міндоўг падараваў [[Лівонскі ордэн|Лівонскаму ордэну]] значную частку Жамойці. Аднак у 1260 годзе там выбухнула [[Другое прускае паўстаньне|паўстаньне]] супраць ордэну, якое Міндоўг падтрымаў, па чым уладу ў Жамойці атрымаў сын яго сястры [[Транята]]. Па забойстве Міндоўга апошні аб’яднаў Літву і Жамойць пад сваёй уладай. Аднак памяць пра ранейшую самастойнасьць Жамойці трывала захоўвалася. Пра этнічную адметнасьць яе жыхароў сьведчыць выраз «''[[ліцьвіны]] і жамойты''» («''Littoven und Sameiten''»), ужыты ў [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай рыфмаванай хроніцы]] пры апісаньні падзеяў 1250-х гадоў. Такое ж адрозьненьне сустракаецца і ў рускіх летапісах: у выправе на [[Рыга|Рыгу]] ў 1286 годзе ўдзельнічалі «''Литва вся и Жемоть вся''», у выправе [[Альгерд]]а на [[Пераяслаў]] «''Литва и Ляхи и Жемоть''»<ref name="Nasievic-2005-624"/>. Нягледзячы на частыя напады [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]], старшыні жамойтаў былі ў змове з крыжакамі з мэтай аддзяленьня ад [[Літва старажытная|Літвы]]. Напрыклад, князь Пялюза па ўцёках да Тэўтонскага ордэну рабіў напады на землі Вялікага Княства Літоўскага, схіліў да здрады жамойцкіх вайскаводаў Драйка, Снуда і Сьвітрыла. У 1294 годзе ў час нападу тэўтонцаў старшыні ўзьнялі жамойтаў на паўстаньне супраць улады вялікага князя [[Віцень|Віценя]]. Апошні здолеў здушыць гэтае паўстаньне, але жамойты так і ня выступілі супраць крыжакоў<ref>{{Літаратура/ЭГБ|3к}} С. 388.</ref>. Храніст [[Пётар з Дусбургу]] ў сваёй «[[Хроніка Прускай зямлі|Хроніцы Прускай зямлі]]» (1326 год) разглядаў Жамойць як асобную і нярэдка варожую да [[Літва старажытная|Літвы]] зямлю<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 236.</ref>: менавіта ён засьведчыў, што «''ніколі ў час свайго княжаньня гаспадар Літвы [Віцень] ня мог дамовіцца з жамойтамі, каб разам рушыць на вайну супраць братоў [крыжакоў]''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 370.</ref>. У XIV ст. Жамойць моцна пацярпела ад нападаў рыцараў [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] і Лівонскага ордэнаў. Памежныя зь Лівоніяй воласьці ў другой палове XIV ст. практычна апусьцелі. Тэўтонскі ордэн ажыцьцяўляў сваю экспансію пераважна ўздоўж [[Нёман|Нёмана]], ужо ў 1259 годзе крыжакі заснавалі замак [[Юрбург|Юргенбург (Юрбург)]], у 1313 годзе вышэй плыньню ракі — Хрыстмэмэль (Скірстымонь), а ў 1367 годзе захапілі воласьць [[Вялёна|Вялёну]]<ref name="Nasievic-2005-625">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Жамойць // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 625.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] У другой палове XIII — пачатку XV ст. вялікія князі літоўскія выкарыстоўвалі Жамойць як сродак дзеля разьвязаньня сваіх замежнапалітычных задачаў у дачыненьнях з Тэўтонскім ордэнам<ref name="BE"/>. У 1382 годзе вялікі князь [[Ягайла]] аддаў Жамойць лівонцам; але жамойты неўзабаве паўсталі і зрынулі гэтую залежнасьць. 12 кастычніка 1398 году адбылося падпісаньне [[Салінская дамова|Салінскага пагадненьня]], якое атрымала назву «вечнага міру» і афармлялася пры ўрачыстых абставінах: былі вялікі князь [[Вітаўт]], вялікі магістар Прускага і магістар Лівонскага ордэнаў, а таксама маршалкі, комтуры і браты-рыцары гэтых ордэнаў, а ў сьвіце Вітаўта — [[Паны радныя|паны-радцы]], князі і баяры-рыцары<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 23—24.</ref>. Паводле гэтага пагадненьня, Вітаўт зноў аддаў Жамойць немцам, якім паўторна вярнуў гэтыя землі па паўстаньні 1400—1401 гадоў. Вядома, што Вітаўт чатырохразова (у 1384, 1390, 1398 і 1404 гадох) аддаваў Жамойць Тэўтонскаму ордэну. Гэтая тэрыторыя хоць і была важнай, але разам з тым, выкарыстоўвалася як разьменная манэта ў палітычным змаганьні таго часу<ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>. Неаднаразовае выкарыстаньне Жамойці ў шматлікіх палітычных камбінацыях сьведчыць пра тое, што Вітаўт ня ставіўся да яе як да роднай зямлі<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 158.</ref>. Па пераможнай [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (1410 год) Жамойць пазбылася пагрозы ўварваньняў немцаў. Аднак паводле [[Торунскі мір 1411 году|Торунскага міру 1411 году]], яна перайшла да Вялікага Княства Літоўскага толькі на час жыцьця вялікага князя Вітаўта або караля Ягайлы<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 24.</ref>. З гэтага часу Вітаўт і Ягайла пачалі узмоцнена ўкараняць тут [[хрысьціянства]], якое з прычыны супраціву жыхароў сьцьвердзілася канчаткова толькі ў XVI стагодзьдзі, [[езуіты|езуітамі]]<ref>{{Літаратура/ЭСБЭ|Жмудь|аўтар = Рудаков В. |том = XII|старонкі = 27}}</ref> (лічыцца, што Жамойць была адным з апошніх рэгіёнаў Эўропы, які адмовіўся ад [[паганства]]). У 1420 годзе пасланцы вялікага князя [[Вітаўт]]а на арбітражным працэсе наконт дзяржаўнай прыналежнасьці Жамойці, які праходзіў ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]], сьцьвярджалі перад судом, што існавала «''тры зямлі Жамойтаў''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 24.</ref>. Паводле гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], жамойцкае сялянскае насельніцтва складала падуладную большасьць у пэўных землях [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] ([[Самбія|Самляндыя]]), Вялікага Княства Літоўскага (Жамойць) і [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]]<ref name="Panucevic-2014-269">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 269.</ref>. Тым часам нямецкі энцыкляпэдыст XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер||ru|Цайлер, Мартин}}, які карыстаўся шматлікімі гістарычнымі працамі і геаграфічнымі апісаньнямі, пры апісаньні [[Елгава|Мітавы]] (сталіцы [[Зэмгалія|Зэмгаліі]]) зазначаў, што паводле [[Альбэрт Каяловіч|Альбэрта Каяловіча]], «''у 1315 годзе, альбо каля таго часу, лівонцы аднялі ў ліцьвінаў гэтую частку Samogitien, якая цяпер называецца [[Курляндыя]], альбо Curonia''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=snippet&q=anno%20Curonia&f=false S. 213].</ref>, а таксама, што «''ў Samogitien, або Samaiten, або Sudinia, якую ў частцы Прусіі таксама называюць Sambiam, уладарыў брат узгаданага Lituonis, Saimo''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Sudinia%20Sambiam&f=false S. 102].</ref>. === У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Прусіі === [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|зьлева|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|Жамойць: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] Хоць вялікі князь літоўскі Вітаўт імкнуўся вярнуць ад Тэўтонскага ордэну ўсю Жамойць (заселеныя жамойтамі землі, што калісьці былі пад уладай Літвы) у яе «''старых межах на Нёмане''», але мусіў задаволіцца, як сам казаў у 1420 годзе, толькі тым, «''чым валодаў''». У выніку, паводле [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]] 1422 году, значная частка тэрыторыі літоўскай Жамойці перайшла да [[Прусія|Прусіі]] — ад замка [[Юрбург]]у над Нёманам на ўсходзе да [[Паланга|Палангі]] з [[Клайпеда]]й над [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]] на захадзе{{Заўвага|Гэтая жамойцкая тэрыторыя, якая ўвайшла ў склад [[Самбійскае біскупства|Самбійскага біскупства]], у працах летувіскіх гісторыкаў называецца [[Малая Летува|Малой Летувой]]}}<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. Прытым у тэксьце дамовы пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''...замак Мэмэль [[Летувіская мова|па-жамойцку]] завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-la|«...castrum Memel in Samogitico Glaupeda appelatum»|скарочана}}, а таксама паводле тэксту дамовы 1436 году: {{мова-la|«...castrum Memel in Samogitico Clupeda appellatum»|скарочана}}}}<ref>Современник. Т. 7, 1860. [https://books.google.by/books?id=1CkYAAAAYAAJ&pg=PA13&dq=castrum+Memel+in+Samogitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC45qwpO70AhUXQ_EDHSg2CGYQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=castrum%20Memel%20in%20Samogitico&f=false С. 13].</ref>. Тым часам у Вялікім Княстве Літоўскім на просьбу жамойтаў, якія хацелі падкрэсьліць сваю адрознасьць ад [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], зьявіўся асобны дадатак да найменьня дзяржавы, якая пачала называцца Вялікім Княствам Літоўскім, Рускім і Жамойцкім. Ужо ў земскім прывілеі Жамойці 1441 году вялікі князь літоўскі [[Казімер Ягелончык|Казімер]] адрозьніваў Жамойць ад Літвы: «''А зь Літвы ня маем да іх празь [[Нявежа (Летува)|Нявежу]] жаднага цівуна зсылаць''»<ref name="Dajlida-2019-28">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 28.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|зьлева|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: [[Літва старажытная|Сапраўдная Літва]] ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам Жамойць падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Provincia S. Joachimi Ord. Excalc. SSS Trinitatis Red. Capt. post introductionen Religiosor sui Ordinis A.D. 1684 in Regnum Poloniae et M.D. Lith.jpg|значак|Мапа [[Ордэн трынітарыяў|трынітарскіх]] [[кляштар]]аў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе «Жамойць» ({{мова-la|Samogitia|скарочана}}) — гэта землі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага староства]] (ВКЛ) і «[[Малая Летува|Малой Летувы]]» (Прусія), 1748 г.]] На частцы тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, заселенай жамойтамі, утварылася адмысловая аўтаномная адзінка — [[Жамойцкае староства]] (у 1412 годзе [[Урад (Вялікае Княства Літоўскае)|ўрад]] старосты атрымаў набліжаны да Вітаўта [[Кезгайла Валімонтавіч]]). Ад пачатку сталіцай староства былі [[Крожы]] (з 1535 году — [[Кейданы]], а з канца XVI ст. — [[Расены]]). Тым часам каталіцкае [[Жамойцкае біскупства|Медніцкае (Жамойцкае) біскупства]], утворанае яшчэ 27 кастрычніка 1417 году, адміністрацыйна-тэрытарыяльна ахоплівала ня толькі Жамойцкае староства, але і [[Упіцкі павет]] [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]]<ref name="Dziarnovic-2013"/>. Рэзыдэнцыя біскупа разьмяшчалася ў [[Варні|Медніках (Варнях)]] (першы біскуп — [[Мацей зь Вільні]]). Зь сярэдзіны XV ст. у тытуле вялікага князя літоўскага пачала трывала{{Заўвага|Яшчэ ў 1417 годзе пры заснаваньні Медніцкага (Жамойцкага) біскупства назву Жамойці ў сваім тытуле ўжыў вялікі князь літоўскі Вітаўт<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 142.</ref>}} ўжывацца назва Жамойці: «''вялікі князь… усяе Літоўскае зямлі і Жамоцкае і многіх Рускіх зямель''» (згадка [[Русь|Русі]] зьявілася па далучэньні Кіеўскай ды іншых украінскіх земляў)<ref>[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Вялікае Княства Літоўскае: Дзяржаўны і палітычны лад // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 401.</ref>. Разам з тым, згадка Жамойці часта аддзялялася ад Літвы адным або двума назовамі: напрыклад, у тытуле гаспадара ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Літоўскім Статуце рэдакцыі 1529 году]]: «''Жыґімонт, з божае міласьці кароль Польскі, вялікі князь Літоўскі, Рускі, Прускі, Жамойцкі, Мазавецкі і іных''»<ref name="Dajlida-2019-2009">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 209.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] [[Файл:Пруссия Польская, Пруссия, Самогития Польская (А. Нагаев, 1757).jpg|значак|Расейская марская мапа 1757 г., на якой прыналежная да [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] частка Прусіі значыцца як «Прусія Польская» (у адрозьненьне ад Каралеўства Прусіі), а прыналежная да Рэчы Паспалітай частка Жамойці — як «Жамойць Польская»]] Увогуле, заселеная жамойтамі тэрыторыя ў складзе Вялікага Княства Літоўскага была большай за афіцыйнае Жамойцкае староства і пашыралася ў тым ліку за раку Нявежу, пра што, апроч прыналежнасьці [[Упіцкі павет|Ўпіцкага павету]] да Жамойцкага біскупства, сьведчаць пэўныя дакумэнтальныя крыніцы: «''Я, Мальхер Станіслававіч Шэмет, цівун гаспадарскі зямлі Жамойцкае воласьці Берштанскае...''» (1565 год)<ref>Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 7. — Lwów, 1910. [https://polona.pl/item/archiwum-ksiazat-lubartowiczow-sanguszkow-w-slawucie-t-7-t-2-archiwum-xx-sanguszkow,OTgwNTk1NDg/129/#item S. 86].</ref> ([[Бірштаны]] — мястэчка на поўдні [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковенскага павету]]), «Инвентарь имения Кревна в земле Жомойтской, принадлежавшее [[Віленскія біскупы|Виленскому Бискупу]], Кардиналу [[Юры Радзівіл (біскуп)|Юрию Радзивилу]]» (1585 год)<ref>Акты издаваемые виленской археографической комиссией. Т. XIV. — Вильна, 1887. [https://books.google.by/books?id=OF0jAQAAMAAJ&pg=PA281&dq=Inwentarz+y+regestr+naszego+Krewienskiego+%D0%B8%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiv267c2-b0AhXPQvEDHWOKA5YQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Inwentarz%20y%20regestr%20naszego%20Krewienskiego%20%D0%B8%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8A&f=false С. 281].</ref> ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Крэўна||lt|Kriaunos}} — маёнтак на ўсходзе [[Вількамірскі павет|Вількамірскага павету]]). Гісторык XV ст. [[Ян Длугаш]] залічваў Нявежу да рэкаў Жамойці, а мяжу зь Літвой ён вызначаў ракой [[Сьвятая (рака)|Сьвятой]]<ref>Zeuss J. K. Die Deutschen und die Nachbarstämme. — München, 1837. [https://books.google.by/books?id=vlIAAAAAcAAJ&pg=PA680&dq=swiatha+samogitia&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA0JTWkJT2AhUdhv0HHZE7AEwQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=swiatha%20samogitia&f=false S. 680].</ref>. Тым часам [[Хроніка Быхаўца]] сьведчыць пра геаграфічную блізкасьць межаў Жамойці да [[Трокі|Трокаў]], «''А яшчэ двух сыноў сваіх пасадзіў [[Гедзімін]] на вялікіх княствах: [[Яўнут]]а — на пасадзе сваім, у Вільні і на Вялікім Княстве Літоўскім, а [[Кейстут]]а — у Троках і на ўсёй Жамойцкай зямлі''»<ref>[https://knihi.com/none/Kronika_Bychauca.html Кроніка Быхаўца]</ref>. Таксама Марцін Цайлер у сваім «Новым апісаньні Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref> (1647 год) зазначаў, што паводле географа Давіда Фройліха, адзіны горад (замак) у Жамойці — гэта [[Коўна|Коўня]] (''Caunia'')<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Caunia&f=false S. 23].</ref>, а ў дапоўненым і перапрацаваным «Іншым апісаньні Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Insaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Іншае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref> (1657 год) удакладніў, што паводле [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]], Коўна (''Couna'') — гэта адзіны мураваны замак Жамойці<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=couna%20Crononis%20Nemeni&f=false S. 127].</ref>. На тое, што большасьць падуладнага ліцьвінам сялянскага насельніцтва на [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыне]] складалі жамойты, зьвяртае ўвагу гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref name="Panucevic-2014-269"/>. Тым часам гісторык [[Мікола Ермаловіч]] паказвае на наяўнасьць значнай колькасьці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных на памежжы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] зь летувісамі<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. Зьвесткі пра тое, што паводле швэдзкіх аўтараў пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) Жамойць пачыналася «''за Вільняй''» і вылучалася як адзін з двух гістарычна-культурных абшараў Вялікага Княства Літоўскага, адрозных ад карэннай Літвы{{Заўвага|Другім такім абшарам швэды вылучалі [[Палесьсе]] (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])}}, прыводзіць гісторык [[Андрэй Катлярчук]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|зьлева|Вялікае Княства Літоўскае (без Жамойці), 1770 г.]] [[Файл:Kurlandyja-Žamojć. Курляндыя-Жамойць (N. Sanson, 1659).jpg|міні|Мапа 1659 г., на якой [[Упіцкі павет]] значыцца як частка Жамойці]] У 1492 годзе вялікі князь літоўскі [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] даў Жамойці «земскі прывілей» (на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]]), які стаў пачаткам стварэньня [[Стан (сацыяльная група)|станаў]] на жамойцкіх землях (спачатку толькі зь літоўскай шляхты). У першым пункце свайго прывілею літоўскі гаспадар забараняў казаць падданым, што жыхароў Жамойці далучылі да Вялікага Княства Літоўскага сілай, а не паводле добрай волі: «''Найпярвей, хочам, іж ім [жыхарам Жамойці] жадны ня маець мовіці, альбо на вочы ісьціць, іж бы празь меч, альбо цераз оныі валкі былі звалчоныя, але з добраю волею прысталі''»<ref>Жалованная грамота литовского великого князя Александра Казимировича жителям Жмудской земли. 15 августа 1492 г. // Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е. И. В. Канцелярии, 1846. — С. 120—122.</ref>. [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|міні|зьлева|Вялікае Княства Літоўскае (без Жамойці), 1780 г.]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613, 1680).jpg|значак|Мапа Вялікага Княства Літоўскага 1680 г., на якой Коўна з ваколіцамі значыцца як частка Жамойці]] 28 лютага 1506 году кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] накіраваў у [[Ватыкан]] дакумэнт, у якім прасіў заснаваць асобную Прускую каталіцкую мітраполію, якая мелася стаць асобным царкоўным княствам на чале з арцыбіскупам. Да гэтага княства-мітраполіі прапанавалася далучыць Жамойцкую каталіцкую япархію, што фактычна значыла вылучэньне тэрыторыі Жамойці з складу Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, у самім дакумэнце Жамойць мела непрывабную характарыстыку: адзначалася, што празь яе тэрыторю было небясьпечна падарожнічаць з [[Прусія|Прусіі]] ў [[Рыга|Рыгу]]. Як зазначае [[Павал Урбан]], гэты праект сьведчыў пра іншароднасьць Жамойці ў складзе ВКЛ і большую этнічную блізкасьць жамойтаў з карэнным насельніцтвам Прусіі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 90—91.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 212.</ref>. Пагатоў яшчэ ў 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў прускай [[Самбія|Самбіі]], у тым ліку «''мовай [[Жамойты|жамойтаў]]''»<ref name="Urban-2001-110"/>. [[Файл:Relatia Żmudzkiego weyscia y wyiscia ze szwedzkiey opieki (1657) (2).jpg|значак|зьлева|Другая старонка «Рэляцыі аб уваходжаньні і выхадзе Жамойці з-пад апекі Швэцыі» ({{мова-pl|Relatia Żmudzkiego weyscia y wyiscia ze szwedzkiey opieki|скарочана}}) з гербамі Польшчы, [[Літва старажытная|Літвы]] і Жамойці, 1657 г.]] [[Файл:Kurlandyja-Žamojć. Курляндыя-Жамойць (1667).jpg|міні|Мапа Жамойці 1667 г. з [[Коўна]]м і [[Вількамір]]ам]] Як самастойная зямля Жамойць выдзяляецца ў дакумэнтах 1506 году аб межах Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]], калі «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася асобна ад літоўскай, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да [[Пскоў|Пскоўскага]] рубяжа''», то бок, абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]<ref name="Dajlida-2019-59">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У ХVІ ст. жамойты змагаліся, каб гаспадар пацьвердзіў непарушнасьць старых межаў, якія аддзялялі Жамойць ад Літвы<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/>. У [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймавых]] зваротах 1542 і 1554 гадоў жамойцкія паслы прасілі вялікіх князёў [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] і [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у гэтых жа зваротах разглядаліся пытаньні «''граніцы Літоўскай''» з Жамойцю<ref name="Dajlida-2019-59"/><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 87.</ref>. Яшчэ адно сьведчаньне адасобленасьці — асобнае пералічэньне жамойцкіх харугваў у рэестры дзяржаўнага войска ў XVI стагодзьдзі<ref name="Arlou-2012-158">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 158.</ref>. Апроч таго, у статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|зьлева|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад булы папы рымскага на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй абвясьцілі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] [[Файл:Samogitia o Samodzka zemla (V. Coronelli, 1690).jpg|значак|Жамойць з мапы ВКЛ 1690 году: поруч з лацінскай назвай (''Samogitia'') даецца [[Старабеларуская мова|беларуская]] (''Samodzka zemla'') — на мове [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]{{Заўвага|Для [[Курляндыя|Курляндыі]], дзе панавала нямецкая з паходжаньня і мовы шляхта, на мапе даецца нямецкая назва (''Kurland'')}}]] У складзе Жамойцкага староства Вялікага Княства Літоўскага існавалі як вялікія дзяржаўныя староствы і эканоміі, якія раздаваліся пажыцьцёва, так і значныя маёнткі, зь якіх у XVI—XVII стагодзьдзях асаблівымі памерамі вылучаліся [[Лятыфундыя|лятыфундыі]] магнатаў [[Хадкевічы|Хадкевічаў]], [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Сапегі|Сапегаў]], [[Кішкі (род)|Кішкаў]], [[Валовічы|Валовічаў]], [[Тышкевічы|Тышкевічаў]]. Калі ў сярэдзіне XVI ст. згасла мужчынскай лінія магнацкага роду [[Кезгайлы|Кезгайлаў]] (доўгі час трымалі ўрад жамойцкага старосты), іх землі перайшлі да сваякоў — [[Завішы|Завішаў]] і [[Шэметы|Шэметаў]], а самай уплывовым родам у Жамойці сталі Хадкевічы. У сярэдзіне XVII ст. згас род Кішкаў, а велізарныя лятыфундыі Хадкевічаў перайшлі да Сапегаў ды іншых. У сярэдзіне XVII ст. у склад лятыфундыстаў Жамойці ўвайшлі [[Агінскія]], у XVIII ст. — [[Плятэры]], [[Карпы (род)|Карпы]], [[Касакоўскія]], [[Масальскія]]. Аднак галоўныя рэзыдэнцыі ўсіх гэтых магнацкіх родаў знаходзіліся па-за жамойцкімі землямі. Значнымі памерамі ў XVI ст. вылучаліся таксама валоданьні сярэднезаможнай шляхты — такіх родаў як [[Білевічы]], [[Белазоры]], [[Талька-Грынцэвічы]], [[Гротусы]], [[Гружэўскія]], [[Зяновічы]], [[Орвіды]], [[Пяткевічы]]; у XVII ст. — яшчэ і [[Гурскія|Гурскія (Горскія)]], [[Войны]], [[Кіршэнтэйны]], [[Гелгуды]], [[Гедройцы]], [[Пацы]], Сіруці, кальвіністы Блінструбы; у XVIII ст. — яшчэ і [[Празьдзецкія]], [[Коньчы]], [[Залускія]], [[Вэйсэнгофы]], [[Нагурскія]], [[Монтвілы]], [[Пілсудзкія]], [[Страшэвічы]], [[Станевічы]], [[Станкевічы (шляхецкі род)|Станкевічы]] ды іншыя. Мець маёнтак у Жамойці было выгадна, бо галоўны экспарт збожжа ішоў у Заходнюю Эўропу — праз [[Кёнігсбэрг]] і [[Гданьск]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 156.</ref>. [[Файл:Siauliaiaktas17940505.jpg|значак|Акт паўстаньня шляхты Шавельскай зямлі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага княства]], 1794 г. (на [[Польская мова|польскай мове]])]] Зь першай паловы XVI ст. у Жамойцкім старостве назіраецца актывізацыя нямецкіх купцоў з Прусіі і рост гандлёвага абароту. Большая частка жамойцкіх сялянаў была вольнай (на паўночным захадзе староства — каля 90% усіх сялянаў), бо плаціла [[чынш]]. Шмат сялянаў займалася гандлем у Прусіі, які дазваляў ім адпраўляць сваіх дзяцей навучацца за грошы ў парафіяльныя школы і на каталіцкіх ксяндзоў, што лічылася вельмі прэстыжным<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 152—153.</ref>. Каталіцкія сьвятары традыцыйна карысталіся на жамойцкай вёсцы надзвычайнай павагай<ref>Encyklopedia Powszechna. T. 28 . — Warszawa, 1868. S. 994—995.</ref>. Апісаньне жамойцкіх сялянаў у сваіх «Запісках аб Масковіі» пакінуў дыплямат і падарожнік [[Жыгімонт Гербэрштайн]] ({{мова-de|Siegmund Freiherr von Herberstein|скарочана}}; 1486—1566), які двойчы, у 1516—1518 і 1526—1527 гадох, наведаў Вільню і Маскву: «''…Жамойты носяць дрэнную адзежу, галоўным парадкам папялістага колеру. Яны жывуць у нізкіх, але вельмі доўгіх халупах; агонь у іх захоўваецца ў сярэдзіне, і бацька сямейства, седзячы ў агню, бачыць сваю жывёлу і ўсю гаспадарку. Бо яны звычайна трымаюць быдла пад тым жа дахам, пад якім жывуць самі, без усякай перагародкі. Больш заможныя ўжываюць таксама буйвалавы рогі замест кубкаў… Зямлю яны аруць не жалезам, а дрэвам, што тым больш дзіўна, бо зямля ў іх цьвёрдая, а не пясковая, і хвоя не расьце на ёй зусім. Пры падрыхтоўцы да араньня яны нясуць з сабой вельмі шмат бярвёнаў, якімі рыюць зямлю…''»<ref>Записки о Московии барона Гербертейна. — СПб., 1866. [https://books.google.by/books?id=IsVfAAAAcAAJ&pg=PA169&dq=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%8B+%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%8F%D1%82%D1%8A+%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp6J2Tg-v0AhViVeUKHcf1BuMQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%8B%20%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%8F%D1%82%D1%8A%20%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83&f=false С. 169].</ref>. Падобны побыт жамойцкіх сялянаў засьведчыў у 1517 годзе [[Мацей Мяхоўскі]]{{Заўвага|«''Жамойць — паўночная і марозная краіна, мяжуе зь Літвой, Інфлянтамі і Прусіяй... Там зусім не будуюць хатаў або прыстойных будынкаў, а ставяць толькі буданы зь бярвеньня і саломы, падоўжаныя, расьцягнутыя пасярэдзіне і звужаныя на канцах. Параўнальна шырокая ўнізе, такая пабудова, паступова пры надбудаваньні звужваецца і пачынае нагадваць дно [перакінутай] лодкі або шалом. На верхавіне робіцца адно акно, якое дае сьвятло зьверху, а пад ім ачаг — дзеля гатаваньня ежы, а таксама дзеля абароны ад холаду, у якім дранцвее гэтая краіна большую частку году. У такой хаце яны жывуць з жонкамі, дзецьмі, рабамі, рабынямі, быдлам дробным і ўючным, хлебам і ўсякім начыньнем''»}}<ref>Меховский М. [https://www.vostlit.info/Texts/rus15/Mehovskij/frametext2.htm?fbclid=IwAR0kzgC1HX5karYIIXlEPpvrfdQXNJSzQ7zmlzbqwm2jUaMbgicrd5_uiNo Трактат о двух Сарматиях]. — М.; Л., 1936.</ref>. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа 1565—1566 гадоў, паводле якой асноўнымі адзінкамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай структуры Вялікага Княства Літоўскага станавіліся [[Ваяводзтва|ваяводзтвы]] і [[Павет|паветы]], не закранула Жамойці. Жамойцкае староства (з 28 цівунстваў) выразна вылучалася і ў існасьці было паветам, бо мела толькі адзін [[Павятовы соймік|соймік]], аднак жамойцкі староста меў кампэнтэнцыі ваяводы і таму быў сэнатарам і засядаў у [[Сэнат Рэчы Паспалітай|Сэнаце]]<ref name="Zakseuski-1994">Закшэўскі А. Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3. 1994. С. 16—23.</ref>. Староства мела трох сэнатараў — [[Жамойцкія біскупы|жамойцкі біскуп]], [[Старосты жамойцкія|жамойцкі староста]] і [[Кашталяны жамойцкія|жамойцкі кашталян]]. Калі ў 1581 годзе ўтварыўся [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага]], Жамойць, як і ўкраінскія ваяводзтвы [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], ад пачатку мела атрымаць асобныя трыбунальскія суды (у Расенах), аднак сама шляхта Жамойцкага староства ад такой прапановы Вільні адмовілася, што таксама не спрыяла самаізаляцыі ўнутранага жыцьця Жамойці<ref name="Zakseuski-1994"/>. Беларускі дасьледнік Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што паводле запісаў [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскай мэтрыкі]] і попісаў войска Вялікага Княства Літоўскага, этнічны склад жамойцкай шляхты ня быў аднародным яшчэ з часоў засяленьня Жамойцкага староства па крыжацкіх спусташэньнях. Імёны шляхты значна розьніліся на поўдні (у зручных да калянізацыі панямонскіх местах) і на поўначы літоўскай Жамойці. Першыя адпавядалі імёнам гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] (паводле дасьледніка, славянізаваны германскі і чыста славянскі элемэнт), хоць таксама сустракалася невялікая частка [[Балтыйскія мовы|балтаў]], другія былі пераважна балцкімі (жамойцкімі). Такі этнічны падзел, засьведчаны ў дакумэнтальных крыніцах, тлумачыць скаргі этнічна жамойцкай шляхты ў XVI ст. на тое, што ўрады ў Жамойці дзяржалі «''літва''» і «''русь''»<ref name="Dajlida-2019-28"/>. Аднак працэсы паступовай палітычнай і гаспадарчай інтэграцыі Жамойцкага староства ў Вялікае Княства Літоўскае прывялі да таго, што ў XVІІ—XVІІІ стагодзьдзях пад Жамойцю пачалі разумець найперш супольнасьць тамтэйшай [[Славянскія мовы|славянамоўнай]] шляхты<ref name="Dziarnovic-2013"/>. У 1650 годзе у Жамойцкім старостве колькасьць сялянскіх [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]] складала больш за 49 тысячаў, што адпавядае колькасьці насельніцтва каля 330 тысячаў чалавек. Шчыльнасьць насельніцтва (17,4 чал./км²) была адною з найвышэйшых у Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005-625"/>. Літоўская Жамойць моцна пацярпела за часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] (1655—1660), калі ў 1655 годзе яе занялі швэдзкія войскі. З ініцыятывы гетмана [[Януш Радзівіл|Януша Радзівіла]] і часткі шляхты тут абвясьцілі [[Кейданская дэкларацыя|Кейданскую дэклярацыю]]. З прычыны ваенных дзеяньняў колькасьць дымоў на 1667 году скарацілася да 34 тысячаў<ref name="Nasievic-2005-625"/>. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] (1700—1721) у 1701—1708 гадох праз Жамойць праходзілі швэдзкія войскі. У 1707 годзе тут адбыліся значныя сялянскія хваляваньні, а ў 1707—1711 гадох голад і эпідэмія чумы значна скарацілі колькасьць насельніцтва літоўскай і [[Малая Летува|прускай Жамойці]]<ref>Литва Малая // Большая Российская энциклопедия: в 30 т. Т. 17. — Москва, 2010. С. 628.</ref>. Таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»|скарочана}})<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>. Жамойцкае староства стала важным цэнтрам пачатку [[Барская канфэдэрацыя|Барскай канфэдэрацыі]]: у 1768 годзе ў Расенах абвясьцілі [[Генэральная канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|Генэральную канфэдэрацыю Вялікага Княства Літоўскага]]. У 1769 годзе адбыліся значныя хваляваньні сялянаў Шавельскай эканоміі. У 1768—1782 і 1791—1796 гадох адбыліся значныя пратэсты сялянаў староства [[Паланга]] супраць яго валадара біскупа віленскага [[Ігнаці Якуб Масальскі|Ігнація Масальскага]], а ў 1775—1792 гадох — у старостве [[Вялёна]] супраць каралеўскага губэрнатара [[Антоні Тызэнгаўз|Антонія Тызэнгаўза]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 157—159.</ref>. 23 лістапада 1793 году згодна з пастановай [[Гарадзенскі Сойм (1793)|Гарадзенскага Сойму]] ў Вялікім Княстве Літоўскім утварылася [[Жамойцкае ваяводзтва]], якое падзялялася на тры зямлі (на падставе ранейшых парафіяў): [[Расены|Расенскую]], [[Цельшы]]цкую і [[Шаўлі|Шавельскую]]. З прычыны сваёй аддаленасьці ад месцаў канцэнтрацыі войскаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] тэрыторыя Жамойці стала адным з важных цэнтраў, дзе ўзьнялося [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньне 1794 году]] на чале з [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Дзеля заахвочаньня жамойцкіх сялянаў адозвы паўстанцаў адмыслова перакладаліся з польскай на [[Летувіская мова|жамойцкую (летувіскую) мову]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 174—175.</ref>. === У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі === [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|зьлева|[[Літва старажытная|Літва]] займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|''«[[Коўна]] — цяперашняя сталіца Жамойці»'' ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}) (подпіс да выявы места). [[Антоні Аляшчынскі|А. Аляшчынскі]], 1850 г.]] [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Oleszczyński, 1850).jpg|значак|''«Коўна — цяперашняя сталіца Жамойці»''. А. Аляшчынскі, 1850 г.]] Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] у 1795 годзе ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] ўлучылі ўсю літоўскую Жамойць (разам з гістарычна адасобленым ад уласна Літвы колішнім Жамойцкім староствам) у склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай губэрні]]. У 1801 годзе Жамойць апынулася ў складзе [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]], калі маскоўскі гаспадар [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] падзяліў Літоўскую губэрню на Літоўска-Віленскую і [[Гарадзенская губэрня|Літоўска-Гарадзенскую]] (у 1840 годзе маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]] прыбраў азначэньне «літоўскі» з назваў абедзьвюх губэрняў). Хоць расейскія ўлады не стварылі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі, якая б зьмяшчала азначэньне «жамойцкая» у сваёй афіцыйнай назьве, аднак такое азначэньне трапіла ў афіцыйны тытул маскоўскіх гаспадароў — «князь самагіцкі». Тым часам паводле прапанаванага [[Міхал Клеафас Агінскі|Міхалам Клеафасам Агінскім]] ў 1811 годзе [[Вялікае Княства Літоўскае (1811)|праекту адраджэньня Вялікага Княства Літоўскага]], Жамойць ня плянавалася ўлучаць у склад адноўленай Літоўскай дзяржавы<ref>Булаты П. План Агінскага: як спрабавалі адрадзіць Вялікае Княства Літоўскае пад скіпетрам Расійскай імперыі // [[Наша гісторыя]]. № 12 (29), 2021.</ref>. У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] Жамойць трапіла на пэрыфэрыю француска-расейскіх сутыкненьняў, але мясцовыя землеўласьнікі (зямяне) пастаўлялі харчаваньне арміі [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Каб прадухіліць чаканую незадаволенасьць сялянаў, жамойцкі біскуп [[Юзэф Арнульф Гедройц]] празь мясцовых ксяндзоў адмыслова загадваў сялянам безумоўна падпарадкоўвацца зямянам<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 120.</ref>. У час [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] і [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] Жамойць займела важнае значэньне для паўстанцаў з прычыны выхаду да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]: пераадолець нястачу [[Пальная зброя|пальнай зброі]] можна было толькі праз падвоз яе з-за мяжы на караблях — да порта [[Паланга|Палангі]] ([[Курляндзкая губэрня]]) побач з жамойцкай [[Крэтынга]]й<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978 С. 195, 215.</ref>. Стратэгічнае значэньне Жамойці прычынілася да актыўных ваенных дзеяньняў на яе тэрыторыі (прытым паўстанцам атрымлівалася залучаць жамойцкае сялянства толькі з дапамогай заклікаў каталіцкіх сьвятароў, найбольш вядомы паўстанцкі лідэр — ксёндз [[Антоні Мацкевіч]]<ref>История Литовской ССР. — Вильнюс, 1978. С. 213.</ref>), аднак у 1896 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Живая старина||ru|Живая старина}} адзначалася<ref>Живая старина. Т. 6, 1896. [https://books.google.by/books?id=btw_AQAAMAAJ&pg=PA34&dq=%D0%BF%D0%BE+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8:+lenkmetis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjflpPyhuv0AhV7g_0HHconBy4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%3A%20lenkmetis&f=false С. 34—35].</ref>: {{Цытата|У ляскі 1830 год (па-жамойцку: lenkmetis), з усіх вобласьцяў Заходняга краю, адна Жамойць, паводле сьведчаньня гісторыка гэтага паўстаньня, Штэйна, выявіла свой асобы народны дух, тым, што на падгаворы зьбірацца ў аддзелы касінераў, адказала разгромам абшарніцкіх маёнткаў, так што спатрэбілася паслаць паўстанцкае войска ўжо супраць саміх жамойтаў. <…> Таксама і паўстаньне 1863 г. сапраўдны жамойт называе ня інакш, як «ляскім годам», а саміх паўстанцаў «войскам сьляпнёў» (bimbаlu váiskas). {{арыгінал|ru|В ляшский 1830 год (по жмудски: lenkmetis), изо всех областей Западнаго края, одна Жмудь, по свидетельству историка этого восстания, Штейна, проявила свой особый народный дух, тем, что на подговоры собираться в отряды косиньеров, ответила разгромом помещичьих имений, так что понадобилось послать повстанческое войско уже против самих Жмудинов. <...> Также и повстание 1863 г. настоящий жмудин называет не иначе, как «ляшским годом», а самих повстанцев «войском слепней» (bimbаlu váiskas). }} }} [[Файл:Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|значак|зьлева|Выдадзеная ў Вільні граматыка жамойцкай (летувіскай) мовы ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} = {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}}), 1832 г.]] {{Падвойная выява|справа|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|98|Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|116|Лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» ({{мова-lt|«Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun»|скарочана}}) (1848 г.) і «Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}) (1861 г.)}} Хоць Жамойць у Расейскай імпэрыі сьпярша ня мела асобнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі, да пачатку 1840-х гадоў у афіцыйных дакумэнтах яна часам называлася «Самагіціяй», таксама ўжывалася азначэньне «самагіцкія паветы» ({{мова-ru|самогитские поветы|скарочана}}) — [[Шавельскі павет|Шавельскі]], [[Цельшаўскі павет (Расейская імпэрыя)|Цельшаўскі]], [[Расенскі павет|Расенскі]] і [[Упіцкі павет (Расейская імпэрыя)|Упіцкі]] паветы{{Заўвага|Указ от 27 мая 1831 года «Об установле­нии временного управления по гражданской части в четырёх Самогитских уездах Виленской губер­нии»; Указ 12 февраля 1832 года «О прекращении действия особого в Самогитии Начальника и о восстановлении обыкновенного порядка отношений четырех Самогитских уездов с Виленским Губернским Начальством»; Указ от 3 мая 1832 года «О непроизводстве двойных окладов чиновникам, командированным из России для исправления должностей земских исправников, заседателей земских судов, городничих и полицмейстеров в четырех самогитских уездах»}}. 18 сьнежня 1842 году ўлады Расейскай імпэрыі выдзялілі з складу Віленскай губэрні пераважна балтамоўныя паветы (апроч беларускай часткі [[Браслаўскі павет|гістарычнай Браслаўшчыны]]), зь якіх утварылася [[Ковенская губэрня]], якая атрымала неафіцыйную назву «Самагіція» («Жамойць», «Жмудзь»)<ref>Корнилов И. Русское дело в Северо-Западном крае. Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественнно в муравьевскую эпоху. — СПб., 1901. С. 4, 20, 22.</ref>. А ў 1864 годзе ў [[Коўна|Коўну]] на загад расейскіх уладаў перавялі рэзыдэнцыю жамойцкага ([[Цельшы|цельшаўскага]]) біскупа. Зь сярэдзіны XIX ст. Жамойць стала цэнтрам папулярызацыі жамойцкай (летувіскай) мовы і культуры. Гэтаму паспрыяла прызначэньне ў 1849 годзе [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацея Валанчэўскага (Валанчуса)]] — першага жамойцкага біскупа сялянскага паходжаньня. Неўзабаве ён пачаў патрабаваць ад ксяндзоў прамаўляць казаньні ў Жамойцкім біскупстве на жамойцкай мове і адкрываць школы пры касьцёлах з навучаньнем на гэтай мове. Такі крок узмацніў аўтарытэт Валанчуса сярод жамойцкіх сялянаў, якія пачалі называць яго «жамойцкім князем»<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 126.</ref>. Аднак папулярызацыя жамойцкай мовы закранула толькі сялянскую масу і ксяндзоў, многія зь якіх таксама паходзілі зь сялянаў. Гэта значна адрозьнівалася ад працэсу папулярызацыі беларускай мовы, што падтрымлівалася шляхтай колішняга Вялікага Княства Літоўскага<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў: у 2 т. Т. 2. — {{Менск (Мінск)}}, 2008. С. 92—93, 381, 572, 574.</ref><ref>Масоло, А. Н. Виленские очерки 1863—1865 гг. // Русская старина. Т. 40, 1883. С. 585.</ref><ref>Pawlikowski M. K. Mińszczyzna, Pamiętnik Wileński. — Londyn, 1972. S. 301.</ref>. Тым часам яшчэ ў першай палове XIX ст. ураджэнцы Жамойці ([[Дыянізі Пашкевіч]], [[Людвік Юцэвіч]], [[Сыманас Даўкантас]] ды інш.) у сваіх этнаграфічных публікацыях пачалі задаваць эталёны [[летувісы|летувіскасьці]], якія пазьней пачалі выкарыстоўвацца іншымі дасьледнікамі дзеля ацэнкі адпаведнасьці «традыцыйнаму» і «этнічнаму». Значную ролю ў іх дасьледаваньнях адыграла канцэптуалізацыя «чыстых», «клясычных», «не закранутых вонкавымі ўплывамі» летувіскіх зямель. Лінгва-этнаграфічны калярыт Жамойці дазволіў выбудаваць значную адлегласьць ад «славянскага» і стварыць на аснове жамойцкага трывалы вобраз летувіскасьці з максымальным індэксам адрознасьці ад суседзяў<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 393.</ref>. Менавіта на базе гістарычнай [[Жамойцкая мова|жамойцкай мовы]] — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]] — у канцы XIX ст. утварылася сучасная [[летувіская мова]]<ref name="Sviazynski209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Прапаганда жамойцкай мовы і культуры практычна не знайшла падтрымкі сярод шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Сьведчаньне даволі спэцыфічнага стаўленьня да Жамойці ў асяродку тагачаснай літоўскай шляхты пакінула [[Габрыэля Пузына]] (1815—1869): «''Літва для Варшавы доўга была тым, чым дагэтуль была Гасконія для парыжанаў і чым, на жаль, Жамойць была для ліцьвінаў: гэта значыць, аб’ектам кпінаў альбо зьдзіўленьня, калі хтосьці з той гучнай і дзікай правінцыі выяўляўся разумнейшым за таго, хто яго высьмейваў''»<ref>Пузыня Г. Помста Літвінкі / Прадмова і пераклад Ірыны Багдановіч // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосць]]. № 3 (688), 2011. С. 17.</ref>}}. Летувіскую інтэлігенцыю і тых нешматлікіх зьбяднелых шляхцічаў, якія пачалі цікавіцца жамойцкімі гаворкамі і лічыць, што «літоўцы» — гэта жамойты, сярэдняя і заможная шляхта пачала называць «літваманамі»<ref name="Buchowski-2006-26">Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.</ref><ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 137.</ref>. Прытым яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» — пазьнейшых «[[Аўкштайты|аўкштайтаў]]»{{Заўвага|Яшчэ ў 1895 годзе народжаны ў ваколіцах Расенаў летувіскі гісторык [[Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч]] у артыкуле «Жамойць» [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў]] (том 14) хоць і азначаў «жамойцкімі» паветамі Шавельскі, Расенскі, Цельшаўскі і заходнюю частку [[Ковенскі павет (Расейская імпэрыя)|Ковенскага]] (да ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]])<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795].</ref>, аднак прытым прызнаваў, што «''надзвычай цяжка вызначыць мяжу паміж летувісамі вышэйшымі [г. зв. «аўкштайтамі»] і ніжэйшамі, або жамойтамі, — з улікам браку этнаграфічных адрозьненьняў паміж імі''»<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/802 S. 802].</ref>.}}, абвешчаных «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|зьлева|Мапа абшару з часткова летувіскамоўным насельніцтвам, на якой Ковенская губэрня азначаецца Жамойцю ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як [[Летувіская мова|летувіскай]] (направа)}} Ужо ў час здушэньня [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) расейскі начальнік «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]» [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] ужыў захады да падтрымкі і прапаганды жамойцкай (летувіскай) мовы: 1 лютага 1864 году ў сваім цыркуляры ён дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году выдаў загад «''прапанаваць біскупу Валанчэўскаму, пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. Яшчэ напярэдадні паўстаньня ў 1862 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|русіфікаваць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім русіфікаваць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады пачалі актыўна падтрымліваць [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскі нацыянальны рух]] (усе дзеячы якога паходзілі з Жамойці, прытым у яе цяперашніх афіцыйных летувіскіх межах<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 124.</ref>) у супрацьвагу моцным пазыцыям польскага руху за адраджэньне Рэчы Паспалітай<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. Імпэрскі ўрад пачаў заахвочваць жамойцкія (летувіскія) асьвету і друк<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20110721203044/http://arche.bymedia.net/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>, жамойцкую (летувіскую) мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Гэтую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. 7 лютага 1869 году віленскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб русіфікаваць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 1885 годзе ў расейскай прэсе асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|зьлева|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе даецца некалькі назваў летувісаў: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за жамойцкім насельніцтвам{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}<ref name="Stalunas-2005"/> «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''» ({{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}})}} прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]<ref>[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.</ref>, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]], а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «жамойтамі»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>: «''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)<ref>Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&pg=PA124&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 124].</ref>}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у Віленскай губэрні, памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — Ковенскай губэрняй) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу<ref>Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.</ref>}}<ref name="Buchowski-2006-26"/><ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.</ref>. У пачатку XX ст. летувіскі нацыянальна-дэмакратычны рух складаўся ў абсалютнай большасьці зь сялянаў або інтэлігенцыі і сьвятарства сялянскага паходжаньня, якія нарадзіліся ў [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] — расейскай Жамойці. Гэта жамойцкі біскуп [[Антанас Баранаўскас]] (1835—1902), ксёндз [[Майроніс|Ёнас Майроніс]] (1862—1932), ксёндз [[Ёнас Басанавічус]], [[Пятрас Краўчунас]], [[Ёнас Вілейшыс]], [[Пятрас Вілейшыс]], [[Вацловас Біржышка]], [[Пеліксас Бугайлішкіс]], [[Андрус Булёта]], [[Юргіс Шайліс]], [[Казімерас Сьцяпонас Шайліс]] ды іншыя. Напярэдадні 1917 году ў ім было два кірункі — хрысьціянска-дэмакратычны, клерыкальны (імкненьне да пабудовы каталіцкай і кансэрватыўнай дзяржавы, дзе паноўнае становішча будзе займаць клір) і нацыяналістычны (нацыяналізм і дэмакратызм ва ўсіх галінах жыцьця, найбольш папулярны сярод сялянства)<ref>Смалянчук А. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 337.</ref>. <gallery caption="Жамойць мапах да 1918 году" widths="150" heights="150" class="center"> Szamaiten (Samogitien) (H. Kieper, 1849).jpg|Жамойць (''Szamaiten, Samogitien''), з мапы 1849 г. Samogitia (1855).jpg|Жамойцкая дыяцэзія, 1855 г. Żmudź (Samogitia) (1904).jpg|Жамойць (''Żmudź'', ''Samogitia''), з мапы 1904 г. Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|«Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобныя ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г. </gallery> === Найноўшы час === [[Файл:Samogitia (1919).jpg|значак|Мапа Жамойці (Жамойцкага біскупства) з [[Коўна]]м і [[Вількамір]]ам, 1919 г.]] У 1918 годзе большая частка Жамойці ўвайшла ў склад [[Летувіская Рэспубліка (1918—1940)|міжваеннай Летувы]], фактычнай сталіцай якой стала [[Коўна]] — былая сталіца расейскай Жамойці ([[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]]). Тым часам [[Летувіская Тарыба]] ня здолела ўлучыць у склад Летувы [[Вільня|Вільню]] і [[Віленскі край]] праз супраціў мясцовых жыхароў, якія ўтварылі [[Сярэдняя Літва|Сярэднюю Літву]] (1920—1922): напярэдадні паўстаньня народжаны на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]] генэрал [[Люцыян Жалігоўскі]] выдаў [[Польская мова|па-польску]] адозву да насельніцтва Вільні і Віленшчыны з заклікам «''выгнаць жамойтаў''»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 35.</ref>{{Заўвага|Люцыян Жалігоўскі і яго паплечнікі лічылі сябе ліцьвінамі і славянамі, а летувісаў адмаўляліся прызнаваць за «літоўцаў» і называлі тое насельніцтва выняткова «жамойтамі» ({{мова-pl|Żmudzini|скарочана}}). У 1943 годзе Люцыян Жалігоўскі пісаў у сваіх успамінах пра выгнаньне зь Вільні адміністрацыі Летувы (1918—1920) і непрыняцьце новага сэнсу «літоўцаў», якія раней лічыліся літоўскай шляхтай «жамойтамі»: «''Напярэдадні маршу на Вільню, у [[Вярэнаў|Вярэнаве]], былі мы ня толькі палякамі — былі і літоўцамі. <…> Мы ўсе апэравалі даўнімі катэгорыямі. Пад словам „літовец“ мы разумелі паняцьце гістарычнай Літвы, Літву вялікіх мэтаў, вялікіх людзей, вялікай ідэі. Мы шанавалі нашыя традыцыі, нават попел Зьніча пад [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Катэдрай]]. Нічога зь мінуўшчыны не пакінула сьледу, новаяўлены „літовец“ выявіўся ворагам… і чакаў прыезду на сталец літоўскі — Гогенцолерна, пад імем — о іронія — [[Міндаўгас II|Міндоўга ІІ]]. <…> Толькі мясцовыя людзі адкідалі ўсё, што звалася „літоўскім“. Ніхто не хацеў чуць пра навуку жамойцкай мовы, ніхто не прызнаваў „літоўскага“ ўрадніка, і ўсякая жанчына не хацела ісьці ў касьцёл, дзе служыў „літоўскі“ ксёндз. Чаму мы, адвечныя насельнікі Літвы, мусілі пазьбягаць той дарагой для нас назвы, а іншыя людзі, што ня маюць зь Літвой нічога супольнага, — называць сябе літоўцамі?»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 37, 41—42.</ref>.}}. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр’ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі Сярэдняй Літвы [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. <…> Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта [[Ягайла]], [[Ян Караль Хадкевіч|Хадкевіч]], [[Адам Міцкевіч|Міцкевіч]], [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкі]] і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. <...> Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}<ref>Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.</ref>. У 1923 годзе ў [[Ковенскі павет|Ковенскім павеце]] летувісы складалі 56,7%, а ў самой Коўне — толькі 29,9%, палякаў у гэтым месьце было 31,5%, а жыдоў — 31,8%<ref>Starzyński S. Litwa: zarys stosunków gospodarczych. — Warszawa, 1928. S. 12—13.</ref>. Значную частку буйных зямельных уласьнікаў складала шляхта-«старалітоўцы», якія валодалі 26% зямлі ў новай дзяржаве і палітычна арыентаваліся на міжваенную [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскую Рэспубліку]]<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168.</ref>. 15 лютага 1922 году ўлады Летувы прынялі закон аб зямельнай рэформе: нацыяналізавалася зямля ў супраціўнікаў незалежнасьці Летувы і шляхецкія маёнткі, нададзеныя ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] з абшару скарбовых зямель, таксама вызначаўся максымум неад’емнай зямлі ў 80 га (з 1929 году — 150 га), што ліквідоўвала (шляхам прымусовай [[Парцэляцыя (эканоміка)|парцэляцыі]]) [[Лятыфундыя|лятыфундыі]], характэрныя раней для жамойцкіх земляў<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168—169.</ref>. Па [[Вайсковы пераварот у Летуве (1926)|вайсковым перавароце ў Летуве]] (сьнежань 1926 году) у краіне ўсталяваўся [[Аўтарытарызм|аўтарытарны рэжым]] на чале з прэзыдэнтам [[Антанас Сьмятона|Антанасам Сьмятонам]], які працягваў [[Летувізацыя|летувізацыю (жамайцізацыю)]] насельніцтва краіны, абмяжоўваў магчымасьці культурнага разьвіцьця на іншых мовах і ставіў перашкоды да заняцьця дзяржаўных пасадаў тым, хто не лічыў сябе летувісамі паводле нацыянальнасьці<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 192—193.</ref>. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]], калі ў 1944—1948 гадох каля 100 тысячаў жыхароў Вільні, сярод якіх большую частку складалі [[беларусы]]<ref name="Arlou-2012-387">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 387.</ref>, прымусілі запісацца палякамі і дэпартавалі ў [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычную Польшчу]]<ref name="Snyder-2004">[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20110728191528/http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/sna13?OpenDocument Частка 1 з кнігі «Рэканструяваньне нацыяў: Польшча, Украіна, Летува, Беларусь (1569—1999 гг.)»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 13, 2004.</ref>, то толькі ў 1944—1946 гадох на іх месца прыбыла каля 100 тысячаў новых жыхароў з Жамойці. Увогуле, у адрозьненьне ад сталіцаў іншых савецкіх рэспублік, улады [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] дазволілі Летуве шматгадовую летувізацыю (жамайцізацыю) Вільні: калі [[Талін]] ці [[Рыга|Рыгу]] хутка апанавала расейскамоўная працоўная сіла, Вільню павольна засяляла жамойцкая вёска<ref name="Katlarcuk-2003"/>. Па аднаўленьні незалежнасьці Летувы ў 1990 годзе Жамойць разглядацца ўладамі краіны выняткова як этнаграфічны (этнакультурны) рэгіён, жыхары якога размаўляюць на адным з двух дыялектаў летувіскай мовы — на жамойцкім. У 2003 годзе ўлады Летувы ўсталявалі афіцыйныя межы этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція»<ref name="Kascian-2009"/>. Зацьверджаныя на афіцыйным узроўні межы этнаграфічнага рэгіёну не супадаюць зь межамі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага староства]], [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] або сучаснымі адміністрацыйнымі межамі Летувы, паводле афіцыйнай вэрсіі, гэтыя межы вызначылі на падставе пашырэньня жамойцкага дыялекту. Як заўважыў летувіскі этноляг Ж. Шакніс, мапы этнаграфічных рэгіёнаў Летувы (у адрозьненьне ад [[Латвія|Латвіі]], [[Эстонія|Эстоніі]] або [[Фінляндыя|Фінляндыі]]) вельмі доўгі час не друкаваліся нават у абагульняльных працах зь летувіскай этналёгіі<ref name="Vnukovic-2021-42">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 42.</ref>. Ад 1990-х гадоў у Летуве існуе жамойцкае культурнае грамадзтва — група, зацікаўленая ў захаваньні жамойцкай культуры і мовы, і [[Жамойцкі парлямэнт]] (літаральна парлямэнт Жамойці). Яны выступаюць за рэгіянальную аўтаномнасьць, і іх патрабаваньні засноўваюцца на гістарычных крыніцах. Гэтыя патрабаваньні часта ўлучаюць вяртаньне [[Клайпеда|Клайпеды]]. Жамойцкая група, узначаленая [[Юстынас Бурба|Юстынасам Бурбам]], мае невялікі сяброўскі склад. Таксама выдаецца газэта «''[[Жамойцкі парлямэнт (газэта)|Жамойцкі парлямэнт]]''». == Сымбалі == [[Файл:Ziemia Żmudzka używa czarnego niedźwiedzia w białej obroży na czerwonem polu... Miasto naprzedniejsze Kowno w onej ziemi (1584).jpg|значак|Апісаньне гербу Жамойцкай зямлі з заўвагай, што найважнейшае места гэтай зямлі — [[Коўна]], 1584 г.]] На гербе Жамойці выяўляецца чорны мядзьведзь з срэбнымі кіпцюрамі, на сьцягу — жамойцкі герб на белым фоне. Гістарычна на Жамойць не пашыраўся літоўскі герб — [[Пагоня]], які быў афіцыйным гербам паветаў і ваяводзтваў адно ўласна Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Dajlida-2019-2009"/>. Жамойцкі герб, як мяркуецца, быў ва ўжытку некалькі стагодзьдзяў (паводле розных крыніцаў, упершыню зьявіўся ў XIV або XVI ст.). 21 ліпеня 1994 году гэтыя сымбалі афіцыйна зацьвердзіў урад [[Летува|Летувіскай Рэспублікі]]. <gallery caption="Гістарычныя выявы гербу Жамойці ў Вялікім Княстве Літоўскім" widths="150" heights="150" class="center"> Duchy of Samogitia Coat of Arms.png|1586 г. Księstwo żmudzkie.jpg|XVII ст. Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|1720 г. Herbarz Kaspra Niesieckiego Жемайтское староство-2.jpg|1743 г. </gallery> == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == [[Файл:Liet-etno-regionai.png|міні|{{Легенда|#eafeea|Зацьверджаная на афіцыйным узроўні тэрыторыя летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція»}}]] Сучасны летувіскі этнаграфічны рэгіён «Жэмайція» разьмяшчаецца ў заходняй частцы краіны. У склад рэгіёну ўвайшлі муніцыпалітэт места [[Паланга|Палангі]], [[Рэтаўскае самакіраваньне|Рэтаўскае муніцыпальнае ўтварэньне]], [[Таўроскі раён]], [[Шылэльскі раён]], [[Шкудзкі раён]], [[Юрбурскі раён]], [[Мажэйкаўскі раён]], [[Крэтынскі раён]], [[Цельшыцкі раён]], [[Акмянскі раён]], [[Кельменскі раён]], [[Расенскі раён]], усходняя частка муніцыпалітэту места [[Клайпеда|Клайпеды]] і муніцыпалітэт [[Шылакарчмянскі раён|Шылакарчмянскага раёну]], заходняя частка [[Янаўскі раён (Ковенскі павет)|Янаўскага раёну]], а таксама муніцыпалітэт места [[Шаўлі|Шаўляў]]. Найбольшае места — Шаўлі, альбо [[Клайпеда]], калі апошняя разглядаецца ў складзе рэгіёну. Сталіцай Жамойці лічацца [[Цельшы]], хоць гістарычнай сталіцай (рэзыдэнцыяй жамойцкага біскупа) былі [[Варні|Варні (Меднікі)]]. Буйныя месты: * [[Шаўлі]] * [[Мажэйкі]] * [[Цельшы]] — лічацца сталіцай * [[Таўрогі]] * [[Паланга]] * [[Крэтынга]] == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Летувісы|Жамойты}} [[Файл:Zemaiciu kletis, 2007-04-21.jpg|значак|Жамойцкая сялянская [[клець]]]] Насельніцтва сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція» складае каля 0,5 млн чалавек. Гэта адзін з найбольш этнічна аднастайных рэгіёнаў краіны. Жыхары пераважна спавядаюць [[Каталіцкая Царква|рыма-каталіцтва]], хоць існуюць значныя [[Лютэранства|лютэранскія]] меншасьці на поўдні. [[Файл:Hill of Crosses Siauliai.jpg|значак|Гара крыжоў каля [[Шаўлі|Шаўляў]]]] Афіцыйная летувіская навука лічыць сучасных жамойтаў складовай этнаграфічнай групай летувісаў, адрознай ад гістарычных жамойтаў<ref>Kalnis P. Žemaičiai XXa. — XXIa. pradžia. — Vilnius, 2012. P. 412.</ref>, якія разглядаюцца як асобнае летувіскае племя альбо як частка ўсходніх летувісаў<ref>Гудавичюс Э. История Литвы. Т. 1. — Москва, 2005. С. 23—24.</ref>. Тым часам захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў канцы XIX ст. саманазва жамойць (жамойты) выходзіла далёка за межы сучаснага афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція» і пашыралася на большую частку этнічнай тэрыторыі летувісаў. У прадмове да навуковага выданьня «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею» (1899 год) зьмяшчаўся агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць Жамойць, а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&pg=PR29&dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. XXIX].</ref>). Таксама ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і найбольшую частку Ковенскай і [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]]''» ({{мова-ru|«…Жмудь, или, как она сама себя называет, „святая Жмудь“, населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова|Жамойцкая мова}} [[Файл:Zemaites muziejus Bukanteje.Zem.2007-08-23.jpg|значак|Музэй пісьменьніцы [[Жэмайце]] каля [[Плунгяны|Плунгянаў]]]] Афіцыйная летувіская навука лічыць сучасную жамойцкую мову дыялектам летувіскай мовы, адрозным ад гістарычнай жамойцкай мовы{{Заўвага|Як піша [[Зігмас Зінкявічус]]: «''Тэрмін жамойты ў мінулым ня мае ніякага дачыненьня да цяперашняга дыялекту. <…> У XVII ст. пісьмовая мова, якая разьвілася на аснове мясцовага аўктайцкага дыялетку, называлася жамойцкай мовай. Сучасны жамойцкі дыялект пачаў называцца жамойцкім толькі па зьнікненьні старых адміністрацыйных адзінак… Носьбіты дыялекту… успадкавалі назву жамойты. Асноўнай прычынай узьнікненьня памянёнага дыялекту быў уплыў субтрату роднаснай куршаўскай мовы''»<ref>Zinkevičius Z. Žemaičių tarmės kilmės klausimu // Lietuvių etnogenezės. 1981. P. 17—18.</ref>}}. Паводле тэорыі летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, гістарычна (у кнігах XVII ст.) існавала тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''" ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь Вільні <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''" ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref>}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова». Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя [[Мікалай Даўкша|Мікалаем Даўкшам]], былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, аднак ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на прывіленскіх дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>. Паводле азначанай тэорыі, сучасная летувіская мова ўтварылася ў канцы XIX ст. на базе гістарычнай жамойцкай мовы<ref name="Sviazynski209"/>, а сучасная жамойцкая мова — склалася галоўным парадкам на аснове гаворак [[Куршы (народ)|куршаў]]<ref>Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы. — Вильнюс, 2006. С. 129.</ref>. == Турызм == [[Файл:Palanga Beach.jpg|значак|Пляж каля [[Паланга|Палангі]]]] Турыстычны патэнцыял Жамойці вызначаюць культурныя асаблівасьці рэгіёну, хоць многія зь іх ёсьць асаблівасьцямі большай часткі Летувы. Гэта будаўнічыя традыцыі (маленькія капліцы, якія ставяцца як на зямлі, так і на слупах і дрэвах) і малыя архітэктурныя формы (разьбяныя фігуры сьвятых пры дарогах, аздобленыя крыжы, драўляныя слупы з майстэрскай разьбой). Гара Крыжоў (за 12 км ад [[Шаўлі|Шаўляў]]) — мастацкая і хрысьціянская славутасьць Жамойці. Яшчэ з старажытных часоў у знак шчырай веры насельніцтва (асабліва сялянскае) ставіла ў кожнай вёсцы сымбалічныя драўляныя крыжы, а часам абстаўляла групамі крыжоў цэлыя пагоркі. Места [[Векшнэ]] ёсьць старажытным цэнтрам ганчарства. Захавалася багатая архітэктурная спадчына розных архітэктурных стыляў і пэрыядаў. Карыстаецца папулярнасьцю Нацыянальны парк «Жамайція» (за 33 км ад [[Плунгяны|Плунгянаў]]). [[Паланга]] — буйны бальнеалягічны курорт, дзе на пясковых пляжах і дзюнах Балтыйскага ўзьбярэжжа спалучаецца хваёвы водар і марское паветра. У Паланзе таксама працуе музэй [[бурштын]]у, а ў [[Цельшы|Цельшах]] — рэгіянальны этнаграфічны музэй жамойцкага побыту. [[Кальварыя Жамойцкая|Жамойцкая Кальварыя]] (празваная Новым [[Ерусалім]]ам) карыстаецца папулярнасьцю сярод пілігрымаў з усяго сьвету, дзякуючы свайму штогадоваму касьцельнаму фэсту (звычайна ладзіцца ў чэрвені або ліпені). Адзначаюцца і традыцыйныя народныя сьвяты. Існуюць аматарскія суполкі нэапаганцаў, якія ладзяць фальклёрныя фэсты і старажытныя абрады (дзень летняга сонцавароту, сьвята памінаньня продкаў, зімовая Каляда і г. д.). <gallery caption="Славутасьці афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «Жэмайція»" widths="150" heights="150" class="center"> Panemune Castle Aerial.jpg|«[[Замак Гелгуда]]» ў Панямуні каля [[Юрбург]]у Kraziu kolegija bursa.jpg|Езуіцкі калегіюм у [[Крожы|Крожах]], заснаваны [[Ян Караль Хадкевіч|Янам Каралем Хадкевічам]] Varnių muziejus3.JPG|[[Музэй Жамойцкіх біскупаў]] у [[Варні|Варнях]] (у будынку былой духоўнай сэмінарыі) Žemaičių Kalvarija Church 1, Lithuania - Diliff.jpg|Касьцёл у [[Кальварыя Жамойцкая|Жамойцкай Кальварыі]], збудаваны паводле праекту Аўгустына [[Касакоўскія|Касакоўскага]] </gallery> <gallery widths="150" heights="150" class="center"> Berzenai dvaras.jpg|Палац [[Гутэн-Чапскія|Чапскіх]] ва [[Ужвэнты|Ўжвэнтах]] Plunges Oginskio dvaras.JPG|Палац [[Агінскія|Агінскіх]] у [[Плунгяны|Плунгянах]] Palanga Palac Tyszkiewiczow.JPG|Палац [[Тышкевічы|Тышкевічаў]] у [[Паланга|Паланзе]] Rietavo bažnyčia (2).jpg|Касьцёл у маёнтку Агінскіх [[Рэтаў|Рэтаве]] </gallery> == Дадатковыя зьвесткі == * Назву «жамайтукасы» ({{мова-lt|Žemaitukai|скарочана}}), вытворную ад Жамойці, маюць маларослыя коні жамойцкай пароды, якіх клясыфікуюць як [[поні]] (маюць невысокі рост паміж 131 і 141 сантымэтраў у карку)<ref>Macijauskienė V. Žemaitukų veislės arklių kompleksinio vertinimo tobulinimas // Gyvulininkystė: Mokslo darba. Nr. 48, 2006. P. 16.</ref> == Глядзіце таксама == * [[Самбія]] * [[Зэмгалія]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|6}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва] // [[Наша Ніва]]. 22 чэрвеня 2013 г. * Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // [[Літаратура і мастацтва]]. № 18, 7.05.1993. С. 14—15; № 19, 14.05.1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|3}} * Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok: Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, 2006. — 430 s. * Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795]—1807. * Żeligowski L. [http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf Zapomniane prawdy]. — Londyn: F. Mildner & Sons, 1943. — 43 p. * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс: Eugrimas, 2013. — 318 с {{ISBN|978-609-437-207-0}}. * История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс: Мокслас, 1978. — 676 с. * {{Літаратура/ЭСБЭ|Жмудь|аўтар = Рудаков В. |том = XII|старонкі = 27}} * Соколов Н. И. Святая Жмудь // Вестник Западной России. № 8, 9, 1865 г. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. == Вонкавыя спасылкі == * [[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]], [https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter97 Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою?], [[Беларуская Палічка]] {{Рэгіёны Летувы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Жамойць| ]] [[Катэгорыя:Гісторыя Летувы]] [[Катэгорыя:Рэгіёны Летувы]] [[Катэгорыя:Гісторыя Лівонскага ордэна]] [[Катэгорыя:Гісторыя Тэўтонскага ордэна]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]] ftplo8kovgjsi2dl8lhgqzmj54pnvzg 3 27878 2331422 2331399 2022-08-05T18:45:59Z Johnny Moor 55593 /* Дапамога калеге */ wikitext text/x-wiki {{Userbox |id = [[Файл:Replacement filing cabinet.svg|40px|none|Архіў]] |border-c = #aaaaaa |info-c = #f9f9f9 |info = Архіў абмеркаваньняў: * '''[[/Архіў 1|2008]]''' * '''[[/Архіў 2|2009]]''' * '''[[/Архіў 3|2010]]''' * '''[[/Архіў 4|2011—2016]] * '''[[/Архіў 5|2017—2019]] }} == Да агульнай уніфікацыі афармленьня сьпісаў літаратуры == Вітаю. [[Гутаркі ўдзельніка:SergeiSEE]] Так, у навуковых артыкулах у канцы тэксту падаецца нумараваны сьпіс літаратуры ў альфабэтным парадку й падзяляецца на два блёка шрыфтоў: кірылічны й лацінскі. Аўтар піша тэкст артыкула, састаўляе нумараваны сьпіс выкарыстанай літаратуры й прадстаўляе нумары выкарыстаных крыніц у тэкст. Вікіпэдыя, як я разумею, дазваляе ўстаўляць крыніцы непасрэдна ў тэкст і ў канцы тэксту атрымліваецца нумараваны сьпіс крыніц у не альфабэтным парадку, а хутчэй у храналягічным. Дадатковы сьпіс літаратуры ў канцы артыкула не зьяўляецца бібліятэчным каталёгам. Мяне больш прываблівае храналягічнае ўпарадкаваньне, так як праходзіць наша жыцьцё. Але, таму што літаратура на беларускай мове пашыраецца толькі з 20-х гадоў 20-га ст., беларуская мова ў сьпісе літаратуры будзе ў канцы. У такіх варунках я ў сьпісе літаратуры сьпярша (буду далей) зьмяшчаю ўсе беларускамоўныя крыніцы адным блёкам, далей — крыніцы на іншых мовах у парадку моваў у інтэрвіках да артыкулаў на кожнай мове асобным блёкам (у межах кожнага блёку свой альфабэтны парадак, бо кожная мова мае свой альфабэт). ==Віківясна-2020== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясьне-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:52, 2 сакавіка 2020 (UTC+3) == Пытанне з Гомеля == Добры дзень! У мяне ёсць пытанне наконт фотаздымкаў, выкарыстаных Вамі ў Вікіпедыі. Маглі б вы напісаць мне на эмэйл? malikau@yandex.by Дзякуй! : Даслаў ліст. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:16, 14 сакавіка 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]== Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені, пасьля чаго ў ліпені-жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage]].--[[Удзельнік:W]] 19:24, 7 траўня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за правядзеньне вялікай арганізацыйнай працы (асабліва за заяўку на грант, я б гэтаму дакладна ня даў рады). Калі змагу дапамагчы прынамсі ўдзелам у журы — то, вядома, згода. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:17, 7 траўня 2020 (+03) {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WLE Austria Logo (no text).svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага фотаспаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 12:14, 30 траўня 2020 (UTC+3) ::Па выніках фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі, [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|69]] удзельніц і ўдзельнікаў запампавалі [[:commons:Category:Images from Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|562]] здымкі. Атрымаў [[:commons:Commons_talk:Montage#Wiki_Loves_Earth_2020|доступ]] у прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|«Мантаж»]] у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus судзейства] ў 1-м коле да 15 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]].--[[Удзельнік:W]] 13:23, 1 жніўня 2020 (UTC+3) :::Вітаю. Нечаканы і надзвычай добры вынік. Вялікі дзякуй за вашую працу! Зайшоў у [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]], які ў мяне мае [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17205/17205_original.jpg наступны выгляд]. Мабыць, штосьці не працуе, бо на старонцы няма актыўных спасылак (імя карыстальніка, «Vote» і «Edit Previous Votes» таксама неактыўныя). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:36, 1 жніўня 2020 (+03) ::::Перастварыў і запусьціў 1-е кола судзейства. Сярод 561 файла выключылі 78. Засталося 483 выявы для ацэнкі.--[[Удзельнік:W]] 17:56, 3 жніўня 2020 (UTC+3) :::::Усё працуе, дзякуй. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:24, 3 жніўня 2020 (+03) ::::::Бачу ў «Мантажы»: «Kazimier Lachnovič 24.8% 120 out of 483, 363 remaining». Ці пасьпяваеце з судзействам да 15 жніўня ва ўмовах маруднага Сеціва ўвечары?--[[Удзельнік:W]] 17:48, 11 жніўня 2020 (UTC+3) ::::::: Пасьпеў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:40, 16 жніўня 2020 (+03) ::::::::Вялікі дзякуй за ўдзел у журы «Вікі любіць Зямлю». «Да 1 верасьня міжнароднай дружыне варта ведаць, якія 10 здымкаў перамаглі ў Вашай краіне» ([[:commons:Commons:Wiki Loves Earth 2020/Organise#Jury & winners]]), таму стварыў [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus 2-е кола] судзейства з парогам адзнакі ў 0,875 бала ў 1-м коле. Гэты парог прайшлі 22 здымкі, якія варта разьмясьціць па ступенях. 2-е кола доўжыцца да 23 жніўня.--[[Удзельнік:W]] 18:00, 18 жніўня 2020 (UTC+3) Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/User Group Belarus/Wiki Loves Earth Belarus 2020|гранту]] на «Вікі любіць Зямлю», «Падарунак для журы складае 50 $». З улікам таго, што ў нас 2 журы, прапаную абраць у інтэрнэт-краме сабе падарунак на 25 $ з улікам цаны дастаўкі. Варта даслаць мне ў прыватным паведамленьні спасылку на старонку з абраным таварам, поўнае імя, паштовы адрас для дастаўкі, электронную пошту і тэлефонны нумар, каб змог зрабіць яго заказ. Для выхаду на сувязь лепей скарыстаць [[тэлеграм]]-суполку [https://t.me/joinchat/BrMxyQ665g8yuRwCH3KL3Q «Вікіпэдыя»] або можна прапанаваць іншы зручны для Вас спосаб сувязі. Таксама пажадана, каб крама была беларускай, для пэўнасьці ў цане дастаўкі. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 9:39, 28 жніўня 2020 (UTC+3) : Вітаю! Ці ёсьць нейкая магчымасьць проста пералічыць гэтыя грошы на [https://www.belarus97.pro/ дапамогу пацярпелым]? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:21, 28 жніўня 2020 (+03) ::Такая магчымасьць ёсьць. Пры адкрыцьці заяўкі на ахвяраваньне праз «Фэйсбук Аплату» (Ляксей Лявончык, Надзея Нортан. [https://www.facebook.com/donate/1123543824684874/ Збор дапамогі для ахвяраў рэпрэсій у Беларусі]) чытаю: «Ахвяраваньні атрымае Ляксей Лявончык, мінус 1,50% + 0,24 брытанскага фунта для пакрыцьця камісійных збораў». Ці гэтыя камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня, ці налічваюцца звыш яго памеру?--[[Удзельнік:W]] 9:37, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::{{Зроблена}}, камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня.--[[Удзельнік:W]] 9:54, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::: Дзякуй! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 10:58, 29 жніўня 2020 (+03) ==Магілёў== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Магілёў]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 68-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2018 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 16:23, 24 чэрвеня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за прапанову. Выставіў на рэцэнзію. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:47, 24 чэрвеня 2020 (+03) == Пра дзіўнасьці == : Прывітаньне! : Прабачце за непасрэдны зварот, але мне падаецца, што Вы можаце растлумачыць дзіўнасьць сітуацыі. : Надоечы Google выдаў: ягоны пошукавік стаў паказваць артыкул - не "Мікола Калядны", аўтарам якога я зьяўляюся, а "Абмеркаваньне:Мікола Калядны". Безумоўна, я зьніякавеў: цікавыя справы адбываюцца ў каралеўстве! З кожным разам ўсё весялей! Што ўсё гэта можа значыць? : Калі ласка, распавядзіце, што Вы мяркуеце на гэты конт і як мне быць? [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 23:17, 3 ліпеня 2020 (+03) :: Вітаю. Асабіста я неаднойчы сутыкаўся з рознымі падобнымі дзіўнасьцямі: напрыклад, пэўны час таму пры запыце "Бел-чырвона-белы сьцяг" (менавіта празь мяккі знак згодна з клясычным правапісам) не выдавала нашага артыкула, затое выдавала артыкул у афіцыйным разьдзеле, які мае адрознае ў двух месцах напісаньне [[:be:Бела-чырвона-белы сцяг]]. Аднак цяпер ужо ўсё нармальна выдае, таму магчыма, варта проста пачакаць (хоць гэта можа заняць і даволі доўгі час). Або можаце паспрабаваць зьвярнуцца ў [https://support.google.com/websearch/answer/6223687?hl=en&ref_topic=3285072 тэхнічную падтрымку самога гугла] (але я ніколі не спрабаваў, няма часу на гэта). Увогуле, ня думаю, што тут штосьці залежыць ад Вікіпэдыі, бо той жа Яндэкс [https://yandex.by/search/?lr=157&text=%D0%9C%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D0%BD%D1%8B усё нармальна паказвае]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:42, 3 ліпеня 2020 (+03) : Дзякуй! Вашыя тлумачэньні заўсёды лагодныя і цёплыя. Я прымаю іх вельмі шчыра. Яшчэ раз дзякуй, і будзьма спадзявацца, што электронныя рэсурсы ўжо навучыліся ўспрымаць чалавечыя настроі й адпаведна зрэагуюць. Посьпехаў і здароўя! [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 00:35, 4 ліпеня 2020 (+03) == [[Казанскае царства]] == [[:ru:Википедия:К удалению/8 ноября 2020#Казанское царство]] [[Удзельнік:Белорецкий|Белорецкий]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Белорецкий|гутаркі]]) 17:16, 14 лістапада 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Вікісустрэчы#15_студзеня,_Менск]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю пазначаць свой удзел у [https://mbasic.facebook.com/events/685310415515795 Вікісустрэчы 15 студзеня], прысьвечанай юбілею «Вікіпэдыі 20»! Будзе сьвяточны торт і сяброўскі пачастунак. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:13, 21 лістапада 2020 (UTC+3) : Вітаю! Дзякуй за запрашэньне. Спадзяюся, да таго часу будзе яшчэ адна нагода да сьвяткаваньня ўсёй краінай, і ўсе мы да яе дажывем здаровымі і на волі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:36, 21 лістапада 2020 (+03) == Подпіс == Вітаю! Вы [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D1%9E_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B/%D0%A0%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D1%83%D0%BC_%D1%83_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_1995_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%83#%D0%97%D0%B0 не падпісаліся].--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 22:51, 8 сьнежня 2020 (+03) == Split == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Напалі трохі адміны-расейцы, бо ў Gentleman аднаму адміну было замнога цытат на ★. Я падаў на перагляд яе валюнтарызскага рашэньня, адмін пачала помсьціць) Калі ёсьць жаданьне, можна неяк заступіцца: https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия:Кандидаты_в_хорошие_статьи/К_лишению_статуса#Split_Before,_Together_Now. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402|pr12402]], 16 сьнежня 2020 : Вітаю. Перапрошваю, але я ўжо даўно фактычна не бяру ўдзелу ў расейскім разьдзеле Вікіпэдыі, а цяпер перакананы, што беларусам туды калі і варта штосьці дадаваць, то хіба што толькі вельмі прабеларускія або, увогуле, антырасейскія кропкавыя факты з спасылкамі на тыя крыніцы, якія фармальна ня могуць там выдаліць. Увогуле, пакуль адная частка беларусаў бессыстэмна паляпшае, а іншая бязлузда спажывае інфармацыю з моўнага разьдзелу, большасьць аўтараў якога падтрымліваюць забойствы і катаваньні беларусаў (паводле сацыялягічных апытаньняў [https://www.dw.com/ru/rossijane-schitajut-protesty-v-belarusi-rezultatom-provokacii/a-54716174], [https://interfax.com.ua/news/political/690167.html]) ды яшчэ пасьлядоўна ўжываюць каляніяльную назву нашай краіны — усё ў нас будзе толькі пагаршацца, на жаль. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:12, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Пагаджуся. Але пакуль я ўдзельнічаю ў Расейскай Вікіпэдыі на ўзроўні назіральніка (удзельнічаю ў абмеркваньняў, выдаляю прапаганду). Дарэчы, тамака ёсьць адзін удзельнік, які сьцьвярджае такое, што можна адначасова і плакаць і сьмяяцца. І хутчэй за ўсё ўдзельнік сапраўды ўсё выдумляе шчыра, ён сапраўды верыць у неверагодныя рэчы. Калі ёсьць час, то можна [[:ru:Обсуждение:Протесты в Белоруссии (2020)#Отмена отмены|пачытаць]]. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:26, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Чытайце працяг. Я прадэманстраваў удзельніку другі яго фэйл. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 01:32, 17 сьнежня 2020 (+03) :: Удзельнік палічыў, што выбачацца ня трэба і проста напісаў [[:ru:Википедия:Запросы к администраторам#Неэтичное поведение|запыт]] на мяне. Дарэчы, для гэтага ўдзельніка гэта звычайныя паводзіны. Ён гэтых запытаў ужо напісаў столькі... --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 20:56, 17 сьнежня 2020 (+03) ==Берасьце== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Берасьце]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 32-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2016 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 13:43, 3 студзеня 2021 (UTC+3) : Дзякую за прапанову. Але, мабыць, сьпярша я паспрабую павысіць да абранага статус артыкул [[Бел-чырвона-белы сьцяг]], а наступным ужо будзе [[Берасьце]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:55, 4 студзеня 2021 (+03) ==Месяц беларускай літаратуры== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:26, 14 студзеня 2021 (UTC+3) ==[[MediaWiki:Wikimedia-copyright]]== Вітаю! Як маецеся? Ці можаце, калі ласка, замяніць састарэлую спасылку //wikimediafoundation.org/wiki/Умовы_выкарыстаньня да «Ўмовах выкарыстаньня» на дзейную //meta.wikimedia.org/wiki/Terms_of_use/be-tarask на 2 старонках: [[MediaWiki:Wikimedia-copyright]] і [[MediaWiki:Wikimedia-copyright/be-tarask]]? З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:51, 3 лютага 2021 (UTC+3) : Вітаю! Дзіўна, але [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17996/17996_original.jpg ня маю дазволу на рэдагаваньне гэтых старонак]. Можа, трэба кудысьці зьвярнуцца па той дазвол? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:27, 3 лютага 2021 (+03) : [[Удзельнік:W]], па наданьні сабе правоў адміністратара інтэрфэйсу, урэшце, змог адрэгаваць памянёныя старонкі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:50, 20 чэрвеня 2021 (+03) ==Выклік Вікіпрагалу== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:41, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2021]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені—ліпені, пасьля чаго ў жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]», як і летась. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:21, 14 сакавіка 2021 (UTC+3) : Вітаю. Дзякую, што працягваеце распачатую працу ў гэтым кірунку! Згода, як і ў мінулы раз, вядома ж. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:06, 14 сакавіка 2021 (+03) ::Вітаю! Як маецеся? Па выніках фотаконкурсу «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі, 34 удзельніцы і ўдзельнікі запампавалі [[:c:Category:Images from Wiki Loves Earth 2021 in Belarus|202]] здымкі. Атрымаў доступ да прылады фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]» у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства] ў 1-м коле да 19 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]]. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:01, 12 жніўня 2021 (UTC+3) ::: Вітаю! Нечакана зьявіліся праблемы з інтэрнэтам, але спадзяюся сёньня-заўтра даць ім рады. У кожным разе да 19-на мушу пасьпець усё ацаніць. Дзякую за праведзеную працу! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:05, 15 жніўня 2021 (+03) ::::Вітаю! Як маецеся? Віншую з абраньнем артыкула [[Міндоўг]] у добрыя. Стварыў 2-е кола [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства], у якое трапіла 15 здымкаў з адзнакай 8,75 балаў. Тэрмін 2-га кола да 26 жніўня для разьмяшчэньня здымкаў па месцах ад 1-га да 15-га. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 23:54, 20 жніўня 2021 (UTC+3) ::::: Мае вітаньні! Шчыра дзякую за дапамогу з абраньнем артыкула пра Міндоўга, бо ўжо і не спадзяваўся. Разьмясьціў усе здымкі паводле месцаў. Дзякуй за напамін! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 20:43, 24 жніўня 2021 (+03) ::::::Вітаю! Як маецеся? Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/W/WLE Belarus 2021|гранту]], за «Вікі любіць Зямлю» кожнаму сябру журы прызначаецца падарунак на суму па 25 даляраў. Можаце абраць сабе ўпадабаную ўзнагароду на гэтую суму з улікам дастаўкі і магчымасьцю аплаты карткай анлайн. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 10:20, 2 верасьня 2021 (UTC+3) :::::::Вітаю! Вялікі дзякуй за выдатную арганізацыю сёлетняга конкурсу. Калі маеце магчымасьць, прашу пералічыць гэтыя грошы на аднаўленьне касьцёла ў Будславе: [https://budslau.by/?view=article&id=86&catid=2 інструкцыі на сайце парафіі]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 11:35, 2 верасьня 2021 (+03) ==Віківясна-2021== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:04, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == {{Перанесена з|Удзельнік:Kazimier Lachnovič}} == Доброго дня! Вибачте, що турбую, однак чи могли б ви написати статтю на своїй Вікіпедії про [[:uk:Асоційоване_Тріо|Асоційоване Тріо]]? На жаль, білоруської мови не знаю, тим більше тарашкевиці. {{няма подпісу|Vitaliyf261|11:57, 6 чэрвеня 2021 (+03)}} : Добрый дзень. Цікавы зьвяз, дадаў у [[Вікіпэдыя:Запыты на пераклад#Українська]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:13, 6 чэрвеня 2021 (+03) == Антыбеларускія дзеяньні ў Вікіпедыі == Калега, што вы думаеце наконт [[:ru:Обсуждение участника:Лобачев Владимир#Неадекватное поведение в английской Википедии|гэтага абмеркавання анты-беларуских дзеянняў у Вікіпедыі]]? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 12:31, 24 чэрвеня 2021 (+03) == Прастаўляйце інтэрвікі == Хоць гэта і катэгорыі, але й на іх таксама трэба дадаваць інтэрвікі ў Вікізьвестках: [[d:Q45118682|1]], [[d:Q45123755|2]], [[d:Q94698727|3]], [[d:Q24228827|4]], [[d:Q18584227|5]]… --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Renessaince|<b style="color:#0645ad"> Renessaince </b>]]</span> 21:59, 16 ліпеня 2021 (+03) : Неяк забыўся пра гэта. Добра, буду дадаваць інтэрвікі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:03, 16 ліпеня 2021 (+03) == Б == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Ведаю, што ўсім усё нравіцца ня будзе) Так па ўсіх Wiki. 🙃 У 2019 праз мелкія спрэчкі з-за назоваў населеных пунктаў, вёсак на нуль жыхароў на прасьціны тэксту сышоў RWG. Я бы С параіў ісьці на BE Wiki й г.д. за патрэбнымі яму колерамі, але калі C настойвае, то мой хай будзе. Спакойна. 🙂 Пагатоў BE-X-OLD ніхто не чытае, BE чытаюць болей, але ненамнога. Увогуле на мове мала чытаюць нават звычайныя беларусы, бо не валодаюць. Калі я не валодаў тарашкевіцаю, таксама ігнараваў BE-X-OLD, бо чытать было няспрытна, непрыемна) Вось на 🇨🇿 Wiki зараз два а-ля адміна зарубіліся (https://cs.wikipedia.org/wiki/Diskuse:Únos_Ramana_Prataseviče#Smazání_článku). Быць артыкулу ці не. 1:1. Пат. Меркаваньні разышліся. Бывае. Канфлікт тлее. На CZ Wiki таксама мала актыўнасьці. Прапанова C пра стварэньне больш карыснае артыкулаў зручная! Таксама мо можна вылучыць рэжымны артыкул у зорныя, паралельна яшчэ нарабіць 100500 артыкулаў а-ля пра прапаганду альбо з C’s сьпісу, інфу можна закідваць у існыя артыкулы (я тут у аднаго 🇩🇪 з нашых спытаў, ён сказаў, што рэжымны артыкул не падыйдзе для DE Wiki праз нямецкую “нэўтральнасьць”, але кантэнт па тэме можна спакойна закідваць у спадарожныя артыкулы, што ён і робіць). Быць усім міру й маральнаму задавальненьню ад унёску. 😌 -- [[user:pr12402| pr12402]], 29 ліпеня 2021 : Вітаю. На жаль, пытаньне сымболікі для мяне - гэта справа маральных прынцыпаў (і спрэчкі пра яе былі яшчэ да ўсіх падзеяў, а цяпер сытуацыя, увогуле, відавочная і прапанаваны варыянт з улікам да дадзенай апошнім часам інфармацыі - катэгарычна не прымальны). Магу пагадзіцца хіба з адным пунктам пра Каардынацыйную раду, пра што яшчэ напішу ў адпаведным абмеркаваньні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 08:40, 29 ліпеня 2021 (+03) == Ахова == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Мо трэ абараніць старонку, бо ідзе вайна правак: https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Марат_Маркаў&oldid=2259879. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 30 верасьня 2021 == Эндру Ўілсан == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Выпадкова наткнуўся верагодна на пірацкі .pdf [[Эндру Ўілсан|Andrew Wilson]] пры пошуку на RU Wiki ў артыкуле "Белорусская краевая оборона"(https://web.archive.org/web/20150207004430/http://mizna.ru/docs/2/1212/conv_1/file1.pdf). Ўілсан піша: ''having conquered Belarus, the Muscovites realized that it was not in their favour to call Belarusians the ‘Litsviny’ (i.e. their second original name, along with the ‘Kryvichy’ one) as it would always remind our people about the times when our ancestors happened to constantly fight against Moscow. Therefore, the Muscovites applied the term of ‘Belarusians’ to our people while the name of ‘Litsviny’ was attributed to the Lithuanians; at the same time the propaganda publications tried to propagate the idea that the Grand Duchy of Litwa was [a] Lithuanian state, i.e. it was a foreign country that did not have any close ties with Moscow'' (с. 135). Можа яшчэ нешта карыснае выцягнеш. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Вітаю! Сапраўды, вельмі крутая і надзвычай карысная знаходка: манаграфія брытанскага PhD, выдадзеная Ельскім унівэрсытэтам. Пакуль што дадам адпаведныя цытаты да ўжо наяўных на сваю старонку ўдзельніка ў ангельскім разьдзеле і Вікісховішчы (а там, мо, атрымаецца здароўя паназапасіць на тое, каб дадаць гэтыя цытаты ў які артыкул), ды й наш артыкул [[ліцьвіны]], вядома ж, дапоўню. Шчыра дзякую! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 7 кастрычніка 2021 (+03) :: Строга кажучы, вэрсія гэта прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]], гл. зноску №44, (44. Licwin-Hudas-Krews, quoted in Nina Barshcheuskaya (Barshchewskaia), ‘The Way 
[the] Belarusian Emigration Treats [the] Ethnographic Borders of Belarus’, Annus Albaruthenicus, 6 (2005), pp. 65–82, at p. 75, at http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm.), Уілсан яе толькі працытаваў у сваёй кнізе па-ангельску. Сама ж Баршчэўская спаслалася на Licwin-Hudas-Krews (40 Licwin-Hudas-Krews, My I nashy susedzi (We are our neighbors), in: “Batskaushchyna”, # 50, p. 3.). Можна пачытаць надалей, той жа Licwin-Hudas-Krews спасылаецца на Brukner (the Polish professor, магчыма [[Аляксандар Брукнер]]): https://web.archive.org/web/20060113163959/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm. Licwin-Hudas-Krews refers to earlier works of the researchers and quotes the conclusion made by Brukner, the Polish professor, when he was reviewing the Polish translation of the Belarusian manuscript, made in Zamos’tse, i.e. “I keep referring to the word “Lithuanian”, but in reality it means “Belarusian” as in the 16th century no one could have even dreamed about Lithuania in its modern meaning”. The regular Muscovites as well as the Ukrainians would traditionally call Belarusians the “Litsviny”. The dictionary by Dal’ contains a very demonstrative example: “Let a Litsvin say whatever he wants to, but he will still pronounce it with palatalized “dz’. Only the dead Litsvin won’t do it.” -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Так, вядома, трэба ўважліва праглядзець, але сам факт цытаваньня — гэта ўжо добра і яго таксама можна выкарыстоўваць. Цытату прафэсара Брукнэра ўжо маем у артыкуле пра ліцьвінаў, а цяпер яшчэ і артыкул пра гэтага навукоўца. З кнігі мне спадабалася мапа 2 на старонцы 21, дзе Наваградак месьціцца ў цэнтры «ядра» Літвы (раней летувісы [[:c:Commons:Deletion requests/File:Гістарычныя вобласці Беларусі.png|спрабавалі выдаліць мапу]] з падобным разьмяшчэньнем гістарычнай Літвы). Буду патроху чытаць далей. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:02, 8 кастрычніка 2021 (+03) : Дарэчы, там літаральна пад самай мапай ёсьць добрая цытата — сьцьверджаньне, што Летува і Літва — гэта розныя рэчы: ''The entity referred to as medieval ‘Lithuania’ in fact had the full name of ‘Grand Duchy of Lithuania, Rus and Samogitia’. Its short name was ‘Litva’. This is not the same thing as ‘Lithuania’. In the modern Lithuanian language, the word for ‘Lithuania’ is Lietuva''. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 15:17, 8 кастрычніка 2021 (+03) == Аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 == Шаноўны пане [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]], бачыў што вы некалі дадалі аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 года - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Niaśviž._Нясьвіж_(1918).jpg Можа Вы раптам маеце арыгінал гэтага здымка? Мне б вельмі хацелася разглядзець адзін фрагмент той панарамы ў лепшай якасці. Дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 23:58, 27 лістапада 2021 (+03) : Вітаю. На жаль, гэта было максымальнае разрозьненьне, даступнае на аўкцыёне ebay: там звычайна 1600 пкс, але тут трохі меншае (1398 пкс), відаць, праз абрэзку краёў уласна здымка гэтага аэрафотаздымку — там нярэдка фатаграфуюць з «запасам» і самі не пераймаюцца абрэзкай. Увогуле, заўсёды выкладаю выявы ў максымальна даступным разрозьненьні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:20, 28 лістапада 2021 (+03) :: Дзякуй за адказ! А можа раптам дзе ў Вас занатавана, як называўся той лот на ebay? --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 22:02, 29 лістапада 2021 (+03) ::: Няма за што. Тут хіба магу сказаць, што здымак прадаваўся ў красавіку 2017 году (звычайна дадаю здымкі без затрымак), подпіс хутчэй за ўсё быў накшталт «Nieswiez Luftbild Russland», але праз амаль пяць гадоў, вядома, згадаць даволі цяжка, бо за ўвесь час дадаў адтуль тысячы здымкаў. Дарэчы, завершаныя аўкцыёны захоўваюцца на ebay добра калі якіх пару месяцаў, таму знайсьці ў архіве, на жаль, наўрад ці атрымаецца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 29 лістапада 2021 (+03) :::: Зразумела, дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 00:49, 5 сьнежня 2021 (+03) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles? they don't need to be long, just a few sentences are enough. :) Yours sincerely,[[Удзельнік:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Гутаркі ўдзельніка:ChipsBaMast|гутаркі]]) 22:08, 10 сьнежня 2021 (+03) == [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]] == Вітаю! Прохання захистити статтю [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]], у якій анонім робить незрозумілі редагування, постійно видаляючи і додаючи непотрібний рік. Те саме він робив десь в укрвікі. Дякую.--[[Удзельнік:Renvoy|Renvoy]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Renvoy|гутаркі]]) 23:22, 12 сьнежня 2021 (+03) : Вітаю! Дзякую, што зьвярнулі ўвагу. Абараніў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:29, 12 сьнежня 2021 (+03) ==[[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]== Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:10, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) : Вітаю. Заўсёды імкнуся падтрымліваць вылучэньне артыкулаў, але гэтым разам, на жаль, мушу ўстрымацца. Хоць у артыкул і дадалася крытычная інфармацыя, але ўсё адно, на маю думку, ён не зусім адпавядае [[ВП:НПГ]] у сэнсе дакладнага азначэньня г. зв. «выбараў». Мяркую, што ў наяўных умовах (пры браку дэталёвых экспэртавых ацэнак гісторыі краіны па дзяржаўным перавароце 1995 году) падобныя артыкулы, увогуле, немагчыма больш-менш нэўтральна апісваць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 13:03, 20 сьнежня 2021 (+03) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 21:10, 4 студзеня 2022 (+03) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Гомельская ратуша == Скуль iнфа? Дзе крынiцы? Чаму зьнёс старыя выявы ратушы (з радзIмы орг)? Чаму выдаеш расейскi навабуд ("городская дума") за муры ратушы? [[Удзельнік:XHCKidx|xhckidx]] ([[Гутаркі ўдзельніка:XHCKidx|гутаркі]]) 01:38, 14 студзеня 2022 (+03) : Адказаў на [[Абмеркаваньне:Гомельская ратуша|старонцы абмеркаваньня артыкула]]: усё ж размова тычыцца выняткова яго зьместу і іншым зацікаўленым (у будучыні) удзельнікам будзе прасьцей арыентавацца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:26, 14 студзеня 2022 (+03) == Юбілейны месяц == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Беларусы. Biełarusy. Belarusians.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейным месяцы]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейны месяц]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 18:16, 14 студзеня 2022 (UTC+3) == Мажліва, вам будзе цікава == Вітаю! Дзякуй за артыкул [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)]], з якога я даведаўся пра супраціў беларусаў расейскім акупантам і рэжыму Лукашэнкі (на маю думку, ужо можна казаць пра ''Беларускі Рух Супраціву''). Аднак яшчэ ў канцы 1990-х гадоў з рэжымам Лукашэнкі актыўна змагаліся беларускія патрыёты. Напрыклад, Беларускае Вызвольнае Войска. Пра яго Павал Севярынец у кнізе «Пакаленьне Маладога Фронту» (ёсць [https://knihi.com/Paval_Sieviaryniec/Pakalennie_Maladoha_Frontu.html#chapter17 тут]) кажа так: <blockquote>«Але ж больш за ўсё неверагодных чутак і мітаў у 1997-99гг. было зьвязана з так званым "Беларускім Вызвольным Войскам" (БВВ, у расейскай транскрыпцыі БОА) - арганізацыяй, якая ўзяла на сябе адказнасьць за абстрэл расейскае амбасады ў Менску і падрыў магістральнага расейскага газаправода пад Стоўбцамі. Хутчэй за ўсё, шырму БВВ скарыстаў хтосьці з асяродзьдзя дзейсных радыкальных груповак, каб прыстрашыць Расею й рэжым Лукашэнкі прывідам беларускага тэрарызму.»</blockquote> Мажліва, вам будзе цікава стварыць пра гэтую арганізацыю артыкул. Сёньня, калі расейскія акупанты бамбяць гарады і забіваюць грамадзян Украіны, мы павінны дапамагчы ўкраінскаму народу абараніцца ад расейскіх агрэсараў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 22:18, 5 сакавіка 2022 (+03) : Вітаю! Шчыра дзякую за водгук, такія водгукі на артыкулы напраўду вельмі матывуюць да працягу працы. Таксама дзякуй за інфармацыю пра збройны супраціў беларусаў у другой палове 1990-х гадоў, спрабую адшукаць як мага больш крыніцаў, але зьвестак вобмаль. Пакуль стварыў невялікі артыкул [[Беларускае Вызвольнае Войска]]. Веру, што ўкраінцы неўзабаве перамогуць гэтае эталённае, абсалютнае зло. Вядома, перамогуць яны — перамогуць і беларусы, таму трэба быць разам. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:27, 5 сакавіка 2022 (+03) == Thank you == As a gentle reminder, the ratification voting process for the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines revised enforcement guidelines] of the Universal Code of Conduct is about halfway through, and will be closing about 7 days from now. If you are interested, kindly [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting cast your vote here]. Best regards, [[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 01:08, 16 сакавіка 2022 (+03) == Разборкі на Вікісховішчы == Дзень добры калега, прашу прабачэння, што адцягваю вас у гэтак выдатны выхадны дзень, але прашу вас пакінуць сваю нататку на Вікісховішчы па спасылцы [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User%3APofka%3A_nationalist_POV-pushing тут], наш з вамі стары знаёмы Profka, зусім расперазаўся і падобна вырашыў, што правілы Вікіпедыі і Вікісховішча для яго не існуюць. З павагай. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 23:08, 1 травня 2022 (+03) == [[:ru:Герб БНР]] == Можа варта стварыць такі артыкул і ў беларускай Вікіпедыі? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 13:23, 7 траўня 2022 (+03) : Пакуль ня маю пэўнага меркаваньня на гэты конт: з аднаго боку такое асобнае паняцьце, сапраўды, існуе (як і [[сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі]]), але зь іншага — не сустракаў грунтоўных [[ВП:КВД|вартых даверу крыніцаў]] (найперш энцыкляпэдыяў), дзе б герб БНР апісваўся менавіта як асобнае (ад [[Пагоня|Пагоні]] або [[герб Беларусі|гербу Беларусі]]) паняцьце. У кожным разе, дзякуй за стварэньне артыкула на беларускую тэматыку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:00, 7 траўня 2022 (+03) == Прапаную праўкі ў артыкул "Ліцьвіны" == Вітаю! Запрапанаваў праўкі ў артыкул "Ліцьвіны". Чакаю Вашага адказу. З павагай, Алёхна Дайліда. [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 12:53, 4 чэрвеня 2022 (+03) Не атрымаў ад Вас адказу ў ФБ. Па якім канале Вам зручней спалкавацца? [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 18:35, 4 чэрвеня 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]] Прывітанне, паважаныя Kazimier Lachnovič! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == Украінскі Рух Супраціву == Вітаю! Мажліва, вам будзе цікава стварыць артыкул аб гэтым руху, пра які пішуць ужо замежныя навукоўцы. Так, прафэсар паліталёгіі Ратгерскага ўнівэрсытэту Аляксандар Матыль (ён цікавы тым, што ў 2008 годзе часопіс ''ARCHE'' апублікаваў яго вельмі каштоўны для беларусаў артыкул [https://web.archive.org/web/20120204105942/http://arche.bymedia.net/2008-01/matyl801.htm «Наколькі фашысцкая пуцінская Расея?»]) у выданьні ''1945'' распавёў пра дзейнасьць ўкраінскіх партызанаў у артыкуле [https://web.archive.org/web/20220529130905/https://www.19fortyfive.com/2022/05/putins-nightmare-a-ukrainian-guerrilla-movement-has-emerged/ «Putin’s Nightmare: A Ukrainian Guerrilla Movement Has Emerged»], ужо перакладзеным на [https://sprotyv.mod.gov.ua/2022/05/30/zhah-dlya-putina-v-ukrayini-diye-partyzanskyj-ruh/ ўкраінскую мову]. Добра, што ўкраінскія партызаны сваімі дзеяньнямі дапамагаюць сваёй краіне перамагчы агрэсараў. Надзеюся, і на нашай зямлі ня будзе расейскіх акупантаў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 01:37, 7 чэрвеня 2022 (+03) : Вітаю! З прычыны браку часу і магчымасьцяў цяпер наўрад ці пацягну стварэньне з нуля такога артыкула на ўкраінскую тэматыку. Пагатоў пакуль засяродзіўся на беларускай тэматыцы, бо з усяго відаць, што беларусам, на жаль, ніхто на справе (а не на словах) не дапаможа, апроч саміх беларусаў. У кожным разе, успрымаю як аксыёму, што Ўкраіна мусіць перамагчы гэтую сучасную крыніцу абсалютнага зла, іначай усё будзе марна. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:29, 7 чэрвеня 2022 (+03) == Чарговыя анты-Беларускія дзеянні на Вікісховішчы == Добры дзень калега, хацеў папярэдзіць, што на Вікісховішчы зноў бардак. Нейкi літоўскі удзельнік «Cukrakalnis» зноў спрабуе выдаліць частку беларускай гісторыі: [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Category:Coats_of_arms_of_Belarus_in_the_Imperial_Russian_Army&curid=112800789&diff=663325224&oldid=663314313 1], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Horadnia,_Pahonia._%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F,_%D0%9F%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%8F_(1824-25).jpg&curid=85136244&diff=663325165&oldid=663313266 2], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:LG_Litovsky.jpg&curid=3128011&diff=663325109&oldid=663313433 3], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:%D0%9A%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%B1-%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%B0.svg&curid=87449145&diff=663325072&oldid=663313616 4]. Каб вы ведалi. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 10:20, 14 чэрвеня 2022 (+03) == Дапамога калеге == Добры дзень калега, вам добра вядомы ўдзельнік Profka вырашыў [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User_%D0%9B%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%27s_constant_purposeful_abuse_of_COM%3ANOTHOST_rule_in_order_to_distort_other_countries_national_symbols%2C_flags звярнуцца да адміністратараў, каб цалкам заблакаваць ўдзельніка Лобачев Владимир], які шматкроць спыняў дзеянні літоўскіх нацыяналістычных элементаў у змене артыкулаў пад сябе ігнаруючы факты і дзеянні вельмі агрэсіўна. Было б добра, каб вы таксама выказаліся па гэтай нагоды. З павагай, [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 13:50, 5 жнівеня 2022 (+03) : Добры дзень! Тое абмеркаваньне ўжо прыбралі ў архіў [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems&diff=680412721&oldid=680270120] (раней паказаў у ім аднаму пабочнаму ўдзельніку, што ён дарма падтрымлівае ўдзельніка Pofka). Але засталіся яшчэ два абмеркаваньні дзеяньняў удзельніка Pofka, дзе, сярод іншага, я прапаную заблякаваць яго за сыстэматычны падман іншых удзельнікаў, перасьледаваньне і пашырэньне хлусьлівых зьвестак. Што праўда, наўрад ці варта чакаць нейкіх дзеяньняў з боку адміністрацыі Вікісховішча (яны, як звычайна, нават не камэнтуюць), але прынамсі ўздымаць гэтае пытаньне трэба пры кожнай нагодзе, іншага шляху няма. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:05, 5 жніўня 2022 (+03) :: Палядзiце яшчэ [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems/Archive_99#User_%D0%9B%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80's_constant_purposeful_abuse_of_COM:NOTHOST_rule_in_order_to_distort_other_countries_national_symbols,_flags гэта] калiласка. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 21:50, 5 жнівеня 2022 (+03) cg9cjt1amrnm6hrd9ehobjrq9emafjp 2331423 2331422 2022-08-05T18:47:44Z Johnny Moor 55593 Скасаваньне праўкі 2331422 удзельніка [[Special:Contributions/Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[User talk:Johnny Moor|гутаркі]]) wikitext text/x-wiki {{Userbox |id = [[Файл:Replacement filing cabinet.svg|40px|none|Архіў]] |border-c = #aaaaaa |info-c = #f9f9f9 |info = Архіў абмеркаваньняў: * '''[[/Архіў 1|2008]]''' * '''[[/Архіў 2|2009]]''' * '''[[/Архіў 3|2010]]''' * '''[[/Архіў 4|2011—2016]] * '''[[/Архіў 5|2017—2019]] }} == Да агульнай уніфікацыі афармленьня сьпісаў літаратуры == Вітаю. [[Гутаркі ўдзельніка:SergeiSEE]] Так, у навуковых артыкулах у канцы тэксту падаецца нумараваны сьпіс літаратуры ў альфабэтным парадку й падзяляецца на два блёка шрыфтоў: кірылічны й лацінскі. Аўтар піша тэкст артыкула, састаўляе нумараваны сьпіс выкарыстанай літаратуры й прадстаўляе нумары выкарыстаных крыніц у тэкст. Вікіпэдыя, як я разумею, дазваляе ўстаўляць крыніцы непасрэдна ў тэкст і ў канцы тэксту атрымліваецца нумараваны сьпіс крыніц у не альфабэтным парадку, а хутчэй у храналягічным. Дадатковы сьпіс літаратуры ў канцы артыкула не зьяўляецца бібліятэчным каталёгам. Мяне больш прываблівае храналягічнае ўпарадкаваньне, так як праходзіць наша жыцьцё. Але, таму што літаратура на беларускай мове пашыраецца толькі з 20-х гадоў 20-га ст., беларуская мова ў сьпісе літаратуры будзе ў канцы. У такіх варунках я ў сьпісе літаратуры сьпярша (буду далей) зьмяшчаю ўсе беларускамоўныя крыніцы адным блёкам, далей — крыніцы на іншых мовах у парадку моваў у інтэрвіках да артыкулаў на кожнай мове асобным блёкам (у межах кожнага блёку свой альфабэтны парадак, бо кожная мова мае свой альфабэт). ==Віківясна-2020== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясьне-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:52, 2 сакавіка 2020 (UTC+3) == Пытанне з Гомеля == Добры дзень! У мяне ёсць пытанне наконт фотаздымкаў, выкарыстаных Вамі ў Вікіпедыі. Маглі б вы напісаць мне на эмэйл? malikau@yandex.by Дзякуй! : Даслаў ліст. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:16, 14 сакавіка 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]== Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені, пасьля чаго ў ліпені-жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage]].--[[Удзельнік:W]] 19:24, 7 траўня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за правядзеньне вялікай арганізацыйнай працы (асабліва за заяўку на грант, я б гэтаму дакладна ня даў рады). Калі змагу дапамагчы прынамсі ўдзелам у журы — то, вядома, згода. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:17, 7 траўня 2020 (+03) {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WLE Austria Logo (no text).svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага фотаспаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 12:14, 30 траўня 2020 (UTC+3) ::Па выніках фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі, [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|69]] удзельніц і ўдзельнікаў запампавалі [[:commons:Category:Images from Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|562]] здымкі. Атрымаў [[:commons:Commons_talk:Montage#Wiki_Loves_Earth_2020|доступ]] у прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|«Мантаж»]] у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus судзейства] ў 1-м коле да 15 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]].--[[Удзельнік:W]] 13:23, 1 жніўня 2020 (UTC+3) :::Вітаю. Нечаканы і надзвычай добры вынік. Вялікі дзякуй за вашую працу! Зайшоў у [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]], які ў мяне мае [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17205/17205_original.jpg наступны выгляд]. Мабыць, штосьці не працуе, бо на старонцы няма актыўных спасылак (імя карыстальніка, «Vote» і «Edit Previous Votes» таксама неактыўныя). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:36, 1 жніўня 2020 (+03) ::::Перастварыў і запусьціў 1-е кола судзейства. Сярод 561 файла выключылі 78. Засталося 483 выявы для ацэнкі.--[[Удзельнік:W]] 17:56, 3 жніўня 2020 (UTC+3) :::::Усё працуе, дзякуй. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:24, 3 жніўня 2020 (+03) ::::::Бачу ў «Мантажы»: «Kazimier Lachnovič 24.8% 120 out of 483, 363 remaining». Ці пасьпяваеце з судзействам да 15 жніўня ва ўмовах маруднага Сеціва ўвечары?--[[Удзельнік:W]] 17:48, 11 жніўня 2020 (UTC+3) ::::::: Пасьпеў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:40, 16 жніўня 2020 (+03) ::::::::Вялікі дзякуй за ўдзел у журы «Вікі любіць Зямлю». «Да 1 верасьня міжнароднай дружыне варта ведаць, якія 10 здымкаў перамаглі ў Вашай краіне» ([[:commons:Commons:Wiki Loves Earth 2020/Organise#Jury & winners]]), таму стварыў [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus 2-е кола] судзейства з парогам адзнакі ў 0,875 бала ў 1-м коле. Гэты парог прайшлі 22 здымкі, якія варта разьмясьціць па ступенях. 2-е кола доўжыцца да 23 жніўня.--[[Удзельнік:W]] 18:00, 18 жніўня 2020 (UTC+3) Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/User Group Belarus/Wiki Loves Earth Belarus 2020|гранту]] на «Вікі любіць Зямлю», «Падарунак для журы складае 50 $». З улікам таго, што ў нас 2 журы, прапаную абраць у інтэрнэт-краме сабе падарунак на 25 $ з улікам цаны дастаўкі. Варта даслаць мне ў прыватным паведамленьні спасылку на старонку з абраным таварам, поўнае імя, паштовы адрас для дастаўкі, электронную пошту і тэлефонны нумар, каб змог зрабіць яго заказ. Для выхаду на сувязь лепей скарыстаць [[тэлеграм]]-суполку [https://t.me/joinchat/BrMxyQ665g8yuRwCH3KL3Q «Вікіпэдыя»] або можна прапанаваць іншы зручны для Вас спосаб сувязі. Таксама пажадана, каб крама была беларускай, для пэўнасьці ў цане дастаўкі. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 9:39, 28 жніўня 2020 (UTC+3) : Вітаю! Ці ёсьць нейкая магчымасьць проста пералічыць гэтыя грошы на [https://www.belarus97.pro/ дапамогу пацярпелым]? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:21, 28 жніўня 2020 (+03) ::Такая магчымасьць ёсьць. Пры адкрыцьці заяўкі на ахвяраваньне праз «Фэйсбук Аплату» (Ляксей Лявончык, Надзея Нортан. [https://www.facebook.com/donate/1123543824684874/ Збор дапамогі для ахвяраў рэпрэсій у Беларусі]) чытаю: «Ахвяраваньні атрымае Ляксей Лявончык, мінус 1,50% + 0,24 брытанскага фунта для пакрыцьця камісійных збораў». Ці гэтыя камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня, ці налічваюцца звыш яго памеру?--[[Удзельнік:W]] 9:37, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::{{Зроблена}}, камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня.--[[Удзельнік:W]] 9:54, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::: Дзякуй! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 10:58, 29 жніўня 2020 (+03) ==Магілёў== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Магілёў]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 68-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2018 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 16:23, 24 чэрвеня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за прапанову. Выставіў на рэцэнзію. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:47, 24 чэрвеня 2020 (+03) == Пра дзіўнасьці == : Прывітаньне! : Прабачце за непасрэдны зварот, але мне падаецца, што Вы можаце растлумачыць дзіўнасьць сітуацыі. : Надоечы Google выдаў: ягоны пошукавік стаў паказваць артыкул - не "Мікола Калядны", аўтарам якога я зьяўляюся, а "Абмеркаваньне:Мікола Калядны". Безумоўна, я зьніякавеў: цікавыя справы адбываюцца ў каралеўстве! З кожным разам ўсё весялей! Што ўсё гэта можа значыць? : Калі ласка, распавядзіце, што Вы мяркуеце на гэты конт і як мне быць? [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 23:17, 3 ліпеня 2020 (+03) :: Вітаю. Асабіста я неаднойчы сутыкаўся з рознымі падобнымі дзіўнасьцямі: напрыклад, пэўны час таму пры запыце "Бел-чырвона-белы сьцяг" (менавіта празь мяккі знак згодна з клясычным правапісам) не выдавала нашага артыкула, затое выдавала артыкул у афіцыйным разьдзеле, які мае адрознае ў двух месцах напісаньне [[:be:Бела-чырвона-белы сцяг]]. Аднак цяпер ужо ўсё нармальна выдае, таму магчыма, варта проста пачакаць (хоць гэта можа заняць і даволі доўгі час). Або можаце паспрабаваць зьвярнуцца ў [https://support.google.com/websearch/answer/6223687?hl=en&ref_topic=3285072 тэхнічную падтрымку самога гугла] (але я ніколі не спрабаваў, няма часу на гэта). Увогуле, ня думаю, што тут штосьці залежыць ад Вікіпэдыі, бо той жа Яндэкс [https://yandex.by/search/?lr=157&text=%D0%9C%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D0%BD%D1%8B усё нармальна паказвае]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:42, 3 ліпеня 2020 (+03) : Дзякуй! Вашыя тлумачэньні заўсёды лагодныя і цёплыя. Я прымаю іх вельмі шчыра. Яшчэ раз дзякуй, і будзьма спадзявацца, што электронныя рэсурсы ўжо навучыліся ўспрымаць чалавечыя настроі й адпаведна зрэагуюць. Посьпехаў і здароўя! [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 00:35, 4 ліпеня 2020 (+03) == [[Казанскае царства]] == [[:ru:Википедия:К удалению/8 ноября 2020#Казанское царство]] [[Удзельнік:Белорецкий|Белорецкий]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Белорецкий|гутаркі]]) 17:16, 14 лістапада 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Вікісустрэчы#15_студзеня,_Менск]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю пазначаць свой удзел у [https://mbasic.facebook.com/events/685310415515795 Вікісустрэчы 15 студзеня], прысьвечанай юбілею «Вікіпэдыі 20»! Будзе сьвяточны торт і сяброўскі пачастунак. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:13, 21 лістапада 2020 (UTC+3) : Вітаю! Дзякуй за запрашэньне. Спадзяюся, да таго часу будзе яшчэ адна нагода да сьвяткаваньня ўсёй краінай, і ўсе мы да яе дажывем здаровымі і на волі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:36, 21 лістапада 2020 (+03) == Подпіс == Вітаю! Вы [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D1%9E_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B/%D0%A0%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D1%83%D0%BC_%D1%83_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_1995_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%83#%D0%97%D0%B0 не падпісаліся].--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 22:51, 8 сьнежня 2020 (+03) == Split == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Напалі трохі адміны-расейцы, бо ў Gentleman аднаму адміну было замнога цытат на ★. Я падаў на перагляд яе валюнтарызскага рашэньня, адмін пачала помсьціць) Калі ёсьць жаданьне, можна неяк заступіцца: https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия:Кандидаты_в_хорошие_статьи/К_лишению_статуса#Split_Before,_Together_Now. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402|pr12402]], 16 сьнежня 2020 : Вітаю. Перапрошваю, але я ўжо даўно фактычна не бяру ўдзелу ў расейскім разьдзеле Вікіпэдыі, а цяпер перакананы, што беларусам туды калі і варта штосьці дадаваць, то хіба што толькі вельмі прабеларускія або, увогуле, антырасейскія кропкавыя факты з спасылкамі на тыя крыніцы, якія фармальна ня могуць там выдаліць. Увогуле, пакуль адная частка беларусаў бессыстэмна паляпшае, а іншая бязлузда спажывае інфармацыю з моўнага разьдзелу, большасьць аўтараў якога падтрымліваюць забойствы і катаваньні беларусаў (паводле сацыялягічных апытаньняў [https://www.dw.com/ru/rossijane-schitajut-protesty-v-belarusi-rezultatom-provokacii/a-54716174], [https://interfax.com.ua/news/political/690167.html]) ды яшчэ пасьлядоўна ўжываюць каляніяльную назву нашай краіны — усё ў нас будзе толькі пагаршацца, на жаль. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:12, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Пагаджуся. Але пакуль я ўдзельнічаю ў Расейскай Вікіпэдыі на ўзроўні назіральніка (удзельнічаю ў абмеркваньняў, выдаляю прапаганду). Дарэчы, тамака ёсьць адзін удзельнік, які сьцьвярджае такое, што можна адначасова і плакаць і сьмяяцца. І хутчэй за ўсё ўдзельнік сапраўды ўсё выдумляе шчыра, ён сапраўды верыць у неверагодныя рэчы. Калі ёсьць час, то можна [[:ru:Обсуждение:Протесты в Белоруссии (2020)#Отмена отмены|пачытаць]]. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:26, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Чытайце працяг. Я прадэманстраваў удзельніку другі яго фэйл. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 01:32, 17 сьнежня 2020 (+03) :: Удзельнік палічыў, што выбачацца ня трэба і проста напісаў [[:ru:Википедия:Запросы к администраторам#Неэтичное поведение|запыт]] на мяне. Дарэчы, для гэтага ўдзельніка гэта звычайныя паводзіны. Ён гэтых запытаў ужо напісаў столькі... --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 20:56, 17 сьнежня 2020 (+03) ==Берасьце== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Берасьце]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 32-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2016 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 13:43, 3 студзеня 2021 (UTC+3) : Дзякую за прапанову. Але, мабыць, сьпярша я паспрабую павысіць да абранага статус артыкул [[Бел-чырвона-белы сьцяг]], а наступным ужо будзе [[Берасьце]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:55, 4 студзеня 2021 (+03) ==Месяц беларускай літаратуры== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:26, 14 студзеня 2021 (UTC+3) ==[[MediaWiki:Wikimedia-copyright]]== Вітаю! Як маецеся? Ці можаце, калі ласка, замяніць састарэлую спасылку //wikimediafoundation.org/wiki/Умовы_выкарыстаньня да «Ўмовах выкарыстаньня» на дзейную //meta.wikimedia.org/wiki/Terms_of_use/be-tarask на 2 старонках: [[MediaWiki:Wikimedia-copyright]] і [[MediaWiki:Wikimedia-copyright/be-tarask]]? З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:51, 3 лютага 2021 (UTC+3) : Вітаю! Дзіўна, але [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17996/17996_original.jpg ня маю дазволу на рэдагаваньне гэтых старонак]. Можа, трэба кудысьці зьвярнуцца па той дазвол? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:27, 3 лютага 2021 (+03) : [[Удзельнік:W]], па наданьні сабе правоў адміністратара інтэрфэйсу, урэшце, змог адрэгаваць памянёныя старонкі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:50, 20 чэрвеня 2021 (+03) ==Выклік Вікіпрагалу== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:41, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2021]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені—ліпені, пасьля чаго ў жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]», як і летась. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:21, 14 сакавіка 2021 (UTC+3) : Вітаю. Дзякую, што працягваеце распачатую працу ў гэтым кірунку! Згода, як і ў мінулы раз, вядома ж. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:06, 14 сакавіка 2021 (+03) ::Вітаю! Як маецеся? Па выніках фотаконкурсу «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі, 34 удзельніцы і ўдзельнікі запампавалі [[:c:Category:Images from Wiki Loves Earth 2021 in Belarus|202]] здымкі. Атрымаў доступ да прылады фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]» у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства] ў 1-м коле да 19 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]]. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:01, 12 жніўня 2021 (UTC+3) ::: Вітаю! Нечакана зьявіліся праблемы з інтэрнэтам, але спадзяюся сёньня-заўтра даць ім рады. У кожным разе да 19-на мушу пасьпець усё ацаніць. Дзякую за праведзеную працу! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:05, 15 жніўня 2021 (+03) ::::Вітаю! Як маецеся? Віншую з абраньнем артыкула [[Міндоўг]] у добрыя. Стварыў 2-е кола [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства], у якое трапіла 15 здымкаў з адзнакай 8,75 балаў. Тэрмін 2-га кола да 26 жніўня для разьмяшчэньня здымкаў па месцах ад 1-га да 15-га. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 23:54, 20 жніўня 2021 (UTC+3) ::::: Мае вітаньні! Шчыра дзякую за дапамогу з абраньнем артыкула пра Міндоўга, бо ўжо і не спадзяваўся. Разьмясьціў усе здымкі паводле месцаў. Дзякуй за напамін! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 20:43, 24 жніўня 2021 (+03) ::::::Вітаю! Як маецеся? Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/W/WLE Belarus 2021|гранту]], за «Вікі любіць Зямлю» кожнаму сябру журы прызначаецца падарунак на суму па 25 даляраў. Можаце абраць сабе ўпадабаную ўзнагароду на гэтую суму з улікам дастаўкі і магчымасьцю аплаты карткай анлайн. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 10:20, 2 верасьня 2021 (UTC+3) :::::::Вітаю! Вялікі дзякуй за выдатную арганізацыю сёлетняга конкурсу. Калі маеце магчымасьць, прашу пералічыць гэтыя грошы на аднаўленьне касьцёла ў Будславе: [https://budslau.by/?view=article&id=86&catid=2 інструкцыі на сайце парафіі]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 11:35, 2 верасьня 2021 (+03) ==Віківясна-2021== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:04, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == {{Перанесена з|Удзельнік:Kazimier Lachnovič}} == Доброго дня! Вибачте, що турбую, однак чи могли б ви написати статтю на своїй Вікіпедії про [[:uk:Асоційоване_Тріо|Асоційоване Тріо]]? На жаль, білоруської мови не знаю, тим більше тарашкевиці. {{няма подпісу|Vitaliyf261|11:57, 6 чэрвеня 2021 (+03)}} : Добрый дзень. Цікавы зьвяз, дадаў у [[Вікіпэдыя:Запыты на пераклад#Українська]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:13, 6 чэрвеня 2021 (+03) == Антыбеларускія дзеяньні ў Вікіпедыі == Калега, што вы думаеце наконт [[:ru:Обсуждение участника:Лобачев Владимир#Неадекватное поведение в английской Википедии|гэтага абмеркавання анты-беларуских дзеянняў у Вікіпедыі]]? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 12:31, 24 чэрвеня 2021 (+03) == Прастаўляйце інтэрвікі == Хоць гэта і катэгорыі, але й на іх таксама трэба дадаваць інтэрвікі ў Вікізьвестках: [[d:Q45118682|1]], [[d:Q45123755|2]], [[d:Q94698727|3]], [[d:Q24228827|4]], [[d:Q18584227|5]]… --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Renessaince|<b style="color:#0645ad"> Renessaince </b>]]</span> 21:59, 16 ліпеня 2021 (+03) : Неяк забыўся пра гэта. Добра, буду дадаваць інтэрвікі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:03, 16 ліпеня 2021 (+03) == Б == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Ведаю, што ўсім усё нравіцца ня будзе) Так па ўсіх Wiki. 🙃 У 2019 праз мелкія спрэчкі з-за назоваў населеных пунктаў, вёсак на нуль жыхароў на прасьціны тэксту сышоў RWG. Я бы С параіў ісьці на BE Wiki й г.д. за патрэбнымі яму колерамі, але калі C настойвае, то мой хай будзе. Спакойна. 🙂 Пагатоў BE-X-OLD ніхто не чытае, BE чытаюць болей, але ненамнога. Увогуле на мове мала чытаюць нават звычайныя беларусы, бо не валодаюць. Калі я не валодаў тарашкевіцаю, таксама ігнараваў BE-X-OLD, бо чытать было няспрытна, непрыемна) Вось на 🇨🇿 Wiki зараз два а-ля адміна зарубіліся (https://cs.wikipedia.org/wiki/Diskuse:Únos_Ramana_Prataseviče#Smazání_článku). Быць артыкулу ці не. 1:1. Пат. Меркаваньні разышліся. Бывае. Канфлікт тлее. На CZ Wiki таксама мала актыўнасьці. Прапанова C пра стварэньне больш карыснае артыкулаў зручная! Таксама мо можна вылучыць рэжымны артыкул у зорныя, паралельна яшчэ нарабіць 100500 артыкулаў а-ля пра прапаганду альбо з C’s сьпісу, інфу можна закідваць у існыя артыкулы (я тут у аднаго 🇩🇪 з нашых спытаў, ён сказаў, што рэжымны артыкул не падыйдзе для DE Wiki праз нямецкую “нэўтральнасьць”, але кантэнт па тэме можна спакойна закідваць у спадарожныя артыкулы, што ён і робіць). Быць усім міру й маральнаму задавальненьню ад унёску. 😌 -- [[user:pr12402| pr12402]], 29 ліпеня 2021 : Вітаю. На жаль, пытаньне сымболікі для мяне - гэта справа маральных прынцыпаў (і спрэчкі пра яе былі яшчэ да ўсіх падзеяў, а цяпер сытуацыя, увогуле, відавочная і прапанаваны варыянт з улікам да дадзенай апошнім часам інфармацыі - катэгарычна не прымальны). Магу пагадзіцца хіба з адным пунктам пра Каардынацыйную раду, пра што яшчэ напішу ў адпаведным абмеркаваньні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 08:40, 29 ліпеня 2021 (+03) == Ахова == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Мо трэ абараніць старонку, бо ідзе вайна правак: https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Марат_Маркаў&oldid=2259879. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 30 верасьня 2021 == Эндру Ўілсан == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Выпадкова наткнуўся верагодна на пірацкі .pdf [[Эндру Ўілсан|Andrew Wilson]] пры пошуку на RU Wiki ў артыкуле "Белорусская краевая оборона"(https://web.archive.org/web/20150207004430/http://mizna.ru/docs/2/1212/conv_1/file1.pdf). Ўілсан піша: ''having conquered Belarus, the Muscovites realized that it was not in their favour to call Belarusians the ‘Litsviny’ (i.e. their second original name, along with the ‘Kryvichy’ one) as it would always remind our people about the times when our ancestors happened to constantly fight against Moscow. Therefore, the Muscovites applied the term of ‘Belarusians’ to our people while the name of ‘Litsviny’ was attributed to the Lithuanians; at the same time the propaganda publications tried to propagate the idea that the Grand Duchy of Litwa was [a] Lithuanian state, i.e. it was a foreign country that did not have any close ties with Moscow'' (с. 135). Можа яшчэ нешта карыснае выцягнеш. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Вітаю! Сапраўды, вельмі крутая і надзвычай карысная знаходка: манаграфія брытанскага PhD, выдадзеная Ельскім унівэрсытэтам. Пакуль што дадам адпаведныя цытаты да ўжо наяўных на сваю старонку ўдзельніка ў ангельскім разьдзеле і Вікісховішчы (а там, мо, атрымаецца здароўя паназапасіць на тое, каб дадаць гэтыя цытаты ў які артыкул), ды й наш артыкул [[ліцьвіны]], вядома ж, дапоўню. Шчыра дзякую! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 7 кастрычніка 2021 (+03) :: Строга кажучы, вэрсія гэта прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]], гл. зноску №44, (44. Licwin-Hudas-Krews, quoted in Nina Barshcheuskaya (Barshchewskaia), ‘The Way 
[the] Belarusian Emigration Treats [the] Ethnographic Borders of Belarus’, Annus Albaruthenicus, 6 (2005), pp. 65–82, at p. 75, at http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm.), Уілсан яе толькі працытаваў у сваёй кнізе па-ангельску. Сама ж Баршчэўская спаслалася на Licwin-Hudas-Krews (40 Licwin-Hudas-Krews, My I nashy susedzi (We are our neighbors), in: “Batskaushchyna”, # 50, p. 3.). Можна пачытаць надалей, той жа Licwin-Hudas-Krews спасылаецца на Brukner (the Polish professor, магчыма [[Аляксандар Брукнер]]): https://web.archive.org/web/20060113163959/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm. Licwin-Hudas-Krews refers to earlier works of the researchers and quotes the conclusion made by Brukner, the Polish professor, when he was reviewing the Polish translation of the Belarusian manuscript, made in Zamos’tse, i.e. “I keep referring to the word “Lithuanian”, but in reality it means “Belarusian” as in the 16th century no one could have even dreamed about Lithuania in its modern meaning”. The regular Muscovites as well as the Ukrainians would traditionally call Belarusians the “Litsviny”. The dictionary by Dal’ contains a very demonstrative example: “Let a Litsvin say whatever he wants to, but he will still pronounce it with palatalized “dz’. Only the dead Litsvin won’t do it.” -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Так, вядома, трэба ўважліва праглядзець, але сам факт цытаваньня — гэта ўжо добра і яго таксама можна выкарыстоўваць. Цытату прафэсара Брукнэра ўжо маем у артыкуле пра ліцьвінаў, а цяпер яшчэ і артыкул пра гэтага навукоўца. З кнігі мне спадабалася мапа 2 на старонцы 21, дзе Наваградак месьціцца ў цэнтры «ядра» Літвы (раней летувісы [[:c:Commons:Deletion requests/File:Гістарычныя вобласці Беларусі.png|спрабавалі выдаліць мапу]] з падобным разьмяшчэньнем гістарычнай Літвы). Буду патроху чытаць далей. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:02, 8 кастрычніка 2021 (+03) : Дарэчы, там літаральна пад самай мапай ёсьць добрая цытата — сьцьверджаньне, што Летува і Літва — гэта розныя рэчы: ''The entity referred to as medieval ‘Lithuania’ in fact had the full name of ‘Grand Duchy of Lithuania, Rus and Samogitia’. Its short name was ‘Litva’. This is not the same thing as ‘Lithuania’. In the modern Lithuanian language, the word for ‘Lithuania’ is Lietuva''. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 15:17, 8 кастрычніка 2021 (+03) == Аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 == Шаноўны пане [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]], бачыў што вы некалі дадалі аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 года - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Niaśviž._Нясьвіж_(1918).jpg Можа Вы раптам маеце арыгінал гэтага здымка? Мне б вельмі хацелася разглядзець адзін фрагмент той панарамы ў лепшай якасці. Дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 23:58, 27 лістапада 2021 (+03) : Вітаю. На жаль, гэта было максымальнае разрозьненьне, даступнае на аўкцыёне ebay: там звычайна 1600 пкс, але тут трохі меншае (1398 пкс), відаць, праз абрэзку краёў уласна здымка гэтага аэрафотаздымку — там нярэдка фатаграфуюць з «запасам» і самі не пераймаюцца абрэзкай. Увогуле, заўсёды выкладаю выявы ў максымальна даступным разрозьненьні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:20, 28 лістапада 2021 (+03) :: Дзякуй за адказ! А можа раптам дзе ў Вас занатавана, як называўся той лот на ebay? --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 22:02, 29 лістапада 2021 (+03) ::: Няма за што. Тут хіба магу сказаць, што здымак прадаваўся ў красавіку 2017 году (звычайна дадаю здымкі без затрымак), подпіс хутчэй за ўсё быў накшталт «Nieswiez Luftbild Russland», але праз амаль пяць гадоў, вядома, згадаць даволі цяжка, бо за ўвесь час дадаў адтуль тысячы здымкаў. Дарэчы, завершаныя аўкцыёны захоўваюцца на ebay добра калі якіх пару месяцаў, таму знайсьці ў архіве, на жаль, наўрад ці атрымаецца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 29 лістапада 2021 (+03) :::: Зразумела, дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 00:49, 5 сьнежня 2021 (+03) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles? they don't need to be long, just a few sentences are enough. :) Yours sincerely,[[Удзельнік:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Гутаркі ўдзельніка:ChipsBaMast|гутаркі]]) 22:08, 10 сьнежня 2021 (+03) == [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]] == Вітаю! Прохання захистити статтю [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]], у якій анонім робить незрозумілі редагування, постійно видаляючи і додаючи непотрібний рік. Те саме він робив десь в укрвікі. Дякую.--[[Удзельнік:Renvoy|Renvoy]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Renvoy|гутаркі]]) 23:22, 12 сьнежня 2021 (+03) : Вітаю! Дзякую, што зьвярнулі ўвагу. Абараніў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:29, 12 сьнежня 2021 (+03) ==[[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]== Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:10, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) : Вітаю. Заўсёды імкнуся падтрымліваць вылучэньне артыкулаў, але гэтым разам, на жаль, мушу ўстрымацца. Хоць у артыкул і дадалася крытычная інфармацыя, але ўсё адно, на маю думку, ён не зусім адпавядае [[ВП:НПГ]] у сэнсе дакладнага азначэньня г. зв. «выбараў». Мяркую, што ў наяўных умовах (пры браку дэталёвых экспэртавых ацэнак гісторыі краіны па дзяржаўным перавароце 1995 году) падобныя артыкулы, увогуле, немагчыма больш-менш нэўтральна апісваць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 13:03, 20 сьнежня 2021 (+03) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 21:10, 4 студзеня 2022 (+03) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Гомельская ратуша == Скуль iнфа? Дзе крынiцы? Чаму зьнёс старыя выявы ратушы (з радзIмы орг)? Чаму выдаеш расейскi навабуд ("городская дума") за муры ратушы? [[Удзельнік:XHCKidx|xhckidx]] ([[Гутаркі ўдзельніка:XHCKidx|гутаркі]]) 01:38, 14 студзеня 2022 (+03) : Адказаў на [[Абмеркаваньне:Гомельская ратуша|старонцы абмеркаваньня артыкула]]: усё ж размова тычыцца выняткова яго зьместу і іншым зацікаўленым (у будучыні) удзельнікам будзе прасьцей арыентавацца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:26, 14 студзеня 2022 (+03) == Юбілейны месяц == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Беларусы. Biełarusy. Belarusians.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейным месяцы]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейны месяц]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 18:16, 14 студзеня 2022 (UTC+3) == Мажліва, вам будзе цікава == Вітаю! Дзякуй за артыкул [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)]], з якога я даведаўся пра супраціў беларусаў расейскім акупантам і рэжыму Лукашэнкі (на маю думку, ужо можна казаць пра ''Беларускі Рух Супраціву''). Аднак яшчэ ў канцы 1990-х гадоў з рэжымам Лукашэнкі актыўна змагаліся беларускія патрыёты. Напрыклад, Беларускае Вызвольнае Войска. Пра яго Павал Севярынец у кнізе «Пакаленьне Маладога Фронту» (ёсць [https://knihi.com/Paval_Sieviaryniec/Pakalennie_Maladoha_Frontu.html#chapter17 тут]) кажа так: <blockquote>«Але ж больш за ўсё неверагодных чутак і мітаў у 1997-99гг. было зьвязана з так званым "Беларускім Вызвольным Войскам" (БВВ, у расейскай транскрыпцыі БОА) - арганізацыяй, якая ўзяла на сябе адказнасьць за абстрэл расейскае амбасады ў Менску і падрыў магістральнага расейскага газаправода пад Стоўбцамі. Хутчэй за ўсё, шырму БВВ скарыстаў хтосьці з асяродзьдзя дзейсных радыкальных груповак, каб прыстрашыць Расею й рэжым Лукашэнкі прывідам беларускага тэрарызму.»</blockquote> Мажліва, вам будзе цікава стварыць пра гэтую арганізацыю артыкул. Сёньня, калі расейскія акупанты бамбяць гарады і забіваюць грамадзян Украіны, мы павінны дапамагчы ўкраінскаму народу абараніцца ад расейскіх агрэсараў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 22:18, 5 сакавіка 2022 (+03) : Вітаю! Шчыра дзякую за водгук, такія водгукі на артыкулы напраўду вельмі матывуюць да працягу працы. Таксама дзякуй за інфармацыю пра збройны супраціў беларусаў у другой палове 1990-х гадоў, спрабую адшукаць як мага больш крыніцаў, але зьвестак вобмаль. Пакуль стварыў невялікі артыкул [[Беларускае Вызвольнае Войска]]. Веру, што ўкраінцы неўзабаве перамогуць гэтае эталённае, абсалютнае зло. Вядома, перамогуць яны — перамогуць і беларусы, таму трэба быць разам. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:27, 5 сакавіка 2022 (+03) == Thank you == As a gentle reminder, the ratification voting process for the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines revised enforcement guidelines] of the Universal Code of Conduct is about halfway through, and will be closing about 7 days from now. If you are interested, kindly [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting cast your vote here]. Best regards, [[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 01:08, 16 сакавіка 2022 (+03) == Разборкі на Вікісховішчы == Дзень добры калега, прашу прабачэння, што адцягваю вас у гэтак выдатны выхадны дзень, але прашу вас пакінуць сваю нататку на Вікісховішчы па спасылцы [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User%3APofka%3A_nationalist_POV-pushing тут], наш з вамі стары знаёмы Profka, зусім расперазаўся і падобна вырашыў, што правілы Вікіпедыі і Вікісховішча для яго не існуюць. З павагай. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 23:08, 1 травня 2022 (+03) == [[:ru:Герб БНР]] == Можа варта стварыць такі артыкул і ў беларускай Вікіпедыі? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 13:23, 7 траўня 2022 (+03) : Пакуль ня маю пэўнага меркаваньня на гэты конт: з аднаго боку такое асобнае паняцьце, сапраўды, існуе (як і [[сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі]]), але зь іншага — не сустракаў грунтоўных [[ВП:КВД|вартых даверу крыніцаў]] (найперш энцыкляпэдыяў), дзе б герб БНР апісваўся менавіта як асобнае (ад [[Пагоня|Пагоні]] або [[герб Беларусі|гербу Беларусі]]) паняцьце. У кожным разе, дзякуй за стварэньне артыкула на беларускую тэматыку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:00, 7 траўня 2022 (+03) == Прапаную праўкі ў артыкул "Ліцьвіны" == Вітаю! Запрапанаваў праўкі ў артыкул "Ліцьвіны". Чакаю Вашага адказу. З павагай, Алёхна Дайліда. [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 12:53, 4 чэрвеня 2022 (+03) Не атрымаў ад Вас адказу ў ФБ. Па якім канале Вам зручней спалкавацца? [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 18:35, 4 чэрвеня 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]] Прывітанне, паважаныя Kazimier Lachnovič! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == Украінскі Рух Супраціву == Вітаю! Мажліва, вам будзе цікава стварыць артыкул аб гэтым руху, пра які пішуць ужо замежныя навукоўцы. Так, прафэсар паліталёгіі Ратгерскага ўнівэрсытэту Аляксандар Матыль (ён цікавы тым, што ў 2008 годзе часопіс ''ARCHE'' апублікаваў яго вельмі каштоўны для беларусаў артыкул [https://web.archive.org/web/20120204105942/http://arche.bymedia.net/2008-01/matyl801.htm «Наколькі фашысцкая пуцінская Расея?»]) у выданьні ''1945'' распавёў пра дзейнасьць ўкраінскіх партызанаў у артыкуле [https://web.archive.org/web/20220529130905/https://www.19fortyfive.com/2022/05/putins-nightmare-a-ukrainian-guerrilla-movement-has-emerged/ «Putin’s Nightmare: A Ukrainian Guerrilla Movement Has Emerged»], ужо перакладзеным на [https://sprotyv.mod.gov.ua/2022/05/30/zhah-dlya-putina-v-ukrayini-diye-partyzanskyj-ruh/ ўкраінскую мову]. Добра, што ўкраінскія партызаны сваімі дзеяньнямі дапамагаюць сваёй краіне перамагчы агрэсараў. Надзеюся, і на нашай зямлі ня будзе расейскіх акупантаў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 01:37, 7 чэрвеня 2022 (+03) : Вітаю! З прычыны браку часу і магчымасьцяў цяпер наўрад ці пацягну стварэньне з нуля такога артыкула на ўкраінскую тэматыку. Пагатоў пакуль засяродзіўся на беларускай тэматыцы, бо з усяго відаць, што беларусам, на жаль, ніхто на справе (а не на словах) не дапаможа, апроч саміх беларусаў. У кожным разе, успрымаю як аксыёму, што Ўкраіна мусіць перамагчы гэтую сучасную крыніцу абсалютнага зла, іначай усё будзе марна. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:29, 7 чэрвеня 2022 (+03) == Чарговыя анты-Беларускія дзеянні на Вікісховішчы == Добры дзень калега, хацеў папярэдзіць, што на Вікісховішчы зноў бардак. Нейкi літоўскі удзельнік «Cukrakalnis» зноў спрабуе выдаліць частку беларускай гісторыі: [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Category:Coats_of_arms_of_Belarus_in_the_Imperial_Russian_Army&curid=112800789&diff=663325224&oldid=663314313 1], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Horadnia,_Pahonia._%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F,_%D0%9F%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%8F_(1824-25).jpg&curid=85136244&diff=663325165&oldid=663313266 2], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:LG_Litovsky.jpg&curid=3128011&diff=663325109&oldid=663313433 3], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:%D0%9A%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%B1-%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%B0.svg&curid=87449145&diff=663325072&oldid=663313616 4]. Каб вы ведалi. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 10:20, 14 чэрвеня 2022 (+03) == Дапамога калеге == Добры дзень калега, вам добра вядомы ўдзельнік Profka вырашыў [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User_%D0%9B%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%27s_constant_purposeful_abuse_of_COM%3ANOTHOST_rule_in_order_to_distort_other_countries_national_symbols%2C_flags звярнуцца да адміністратараў, каб цалкам заблакаваць ўдзельніка Лобачев Владимир], які шматкроць спыняў дзеянні літоўскіх нацыяналістычных элементаў у змене артыкулаў пад сябе ігнаруючы факты і дзеянні вельмі агрэсіўна. Было б добра, каб вы таксама выказаліся па гэтай нагоды. З павагай, [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 13:50, 5 жнівеня 2022 (+03) : Добры дзень! Тое абмеркаваньне ўжо прыбралі ў архіў [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems&diff=680412721&oldid=680270120] (раней паказаў у ім аднаму пабочнаму ўдзельніку, што ён дарма падтрымлівае ўдзельніка Pofka). Але засталіся яшчэ два абмеркаваньні дзеяньняў удзельніка Pofka, дзе, сярод іншага, я прапаную заблякаваць яго за сыстэматычны падман іншых удзельнікаў, перасьледаваньне і пашырэньне хлусьлівых зьвестак. Што праўда, наўрад ці варта чакаць нейкіх дзеяньняў з боку адміністрацыі Вікісховішча (яны, як звычайна, нават не камэнтуюць), але прынамсі ўздымаць гэтае пытаньне трэба пры кожнай нагодзе, іншага шляху няма. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:05, 5 жніўня 2022 (+03) sffz2vfrke5wdqt1zu8xn8pgg85f06h 2331424 2331423 2022-08-05T18:49:13Z Johnny Moor 55593 /* Дапамога калеге */ wikitext text/x-wiki {{Userbox |id = [[Файл:Replacement filing cabinet.svg|40px|none|Архіў]] |border-c = #aaaaaa |info-c = #f9f9f9 |info = Архіў абмеркаваньняў: * '''[[/Архіў 1|2008]]''' * '''[[/Архіў 2|2009]]''' * '''[[/Архіў 3|2010]]''' * '''[[/Архіў 4|2011—2016]] * '''[[/Архіў 5|2017—2019]] }} == Да агульнай уніфікацыі афармленьня сьпісаў літаратуры == Вітаю. [[Гутаркі ўдзельніка:SergeiSEE]] Так, у навуковых артыкулах у канцы тэксту падаецца нумараваны сьпіс літаратуры ў альфабэтным парадку й падзяляецца на два блёка шрыфтоў: кірылічны й лацінскі. Аўтар піша тэкст артыкула, састаўляе нумараваны сьпіс выкарыстанай літаратуры й прадстаўляе нумары выкарыстаных крыніц у тэкст. Вікіпэдыя, як я разумею, дазваляе ўстаўляць крыніцы непасрэдна ў тэкст і ў канцы тэксту атрымліваецца нумараваны сьпіс крыніц у не альфабэтным парадку, а хутчэй у храналягічным. Дадатковы сьпіс літаратуры ў канцы артыкула не зьяўляецца бібліятэчным каталёгам. Мяне больш прываблівае храналягічнае ўпарадкаваньне, так як праходзіць наша жыцьцё. Але, таму што літаратура на беларускай мове пашыраецца толькі з 20-х гадоў 20-га ст., беларуская мова ў сьпісе літаратуры будзе ў канцы. У такіх варунках я ў сьпісе літаратуры сьпярша (буду далей) зьмяшчаю ўсе беларускамоўныя крыніцы адным блёкам, далей — крыніцы на іншых мовах у парадку моваў у інтэрвіках да артыкулаў на кожнай мове асобным блёкам (у межах кожнага блёку свой альфабэтны парадак, бо кожная мова мае свой альфабэт). ==Віківясна-2020== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясьне-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:52, 2 сакавіка 2020 (UTC+3) == Пытанне з Гомеля == Добры дзень! У мяне ёсць пытанне наконт фотаздымкаў, выкарыстаных Вамі ў Вікіпедыі. Маглі б вы напісаць мне на эмэйл? malikau@yandex.by Дзякуй! : Даслаў ліст. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:16, 14 сакавіка 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]== Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені, пасьля чаго ў ліпені-жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage]].--[[Удзельнік:W]] 19:24, 7 траўня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за правядзеньне вялікай арганізацыйнай працы (асабліва за заяўку на грант, я б гэтаму дакладна ня даў рады). Калі змагу дапамагчы прынамсі ўдзелам у журы — то, вядома, згода. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:17, 7 траўня 2020 (+03) {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WLE Austria Logo (no text).svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага фотаспаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 12:14, 30 траўня 2020 (UTC+3) ::Па выніках фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі, [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|69]] удзельніц і ўдзельнікаў запампавалі [[:commons:Category:Images from Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|562]] здымкі. Атрымаў [[:commons:Commons_talk:Montage#Wiki_Loves_Earth_2020|доступ]] у прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|«Мантаж»]] у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus судзейства] ў 1-м коле да 15 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]].--[[Удзельнік:W]] 13:23, 1 жніўня 2020 (UTC+3) :::Вітаю. Нечаканы і надзвычай добры вынік. Вялікі дзякуй за вашую працу! Зайшоў у [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]], які ў мяне мае [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17205/17205_original.jpg наступны выгляд]. Мабыць, штосьці не працуе, бо на старонцы няма актыўных спасылак (імя карыстальніка, «Vote» і «Edit Previous Votes» таксама неактыўныя). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:36, 1 жніўня 2020 (+03) ::::Перастварыў і запусьціў 1-е кола судзейства. Сярод 561 файла выключылі 78. Засталося 483 выявы для ацэнкі.--[[Удзельнік:W]] 17:56, 3 жніўня 2020 (UTC+3) :::::Усё працуе, дзякуй. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:24, 3 жніўня 2020 (+03) ::::::Бачу ў «Мантажы»: «Kazimier Lachnovič 24.8% 120 out of 483, 363 remaining». Ці пасьпяваеце з судзействам да 15 жніўня ва ўмовах маруднага Сеціва ўвечары?--[[Удзельнік:W]] 17:48, 11 жніўня 2020 (UTC+3) ::::::: Пасьпеў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:40, 16 жніўня 2020 (+03) ::::::::Вялікі дзякуй за ўдзел у журы «Вікі любіць Зямлю». «Да 1 верасьня міжнароднай дружыне варта ведаць, якія 10 здымкаў перамаглі ў Вашай краіне» ([[:commons:Commons:Wiki Loves Earth 2020/Organise#Jury & winners]]), таму стварыў [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus 2-е кола] судзейства з парогам адзнакі ў 0,875 бала ў 1-м коле. Гэты парог прайшлі 22 здымкі, якія варта разьмясьціць па ступенях. 2-е кола доўжыцца да 23 жніўня.--[[Удзельнік:W]] 18:00, 18 жніўня 2020 (UTC+3) Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/User Group Belarus/Wiki Loves Earth Belarus 2020|гранту]] на «Вікі любіць Зямлю», «Падарунак для журы складае 50 $». З улікам таго, што ў нас 2 журы, прапаную абраць у інтэрнэт-краме сабе падарунак на 25 $ з улікам цаны дастаўкі. Варта даслаць мне ў прыватным паведамленьні спасылку на старонку з абраным таварам, поўнае імя, паштовы адрас для дастаўкі, электронную пошту і тэлефонны нумар, каб змог зрабіць яго заказ. Для выхаду на сувязь лепей скарыстаць [[тэлеграм]]-суполку [https://t.me/joinchat/BrMxyQ665g8yuRwCH3KL3Q «Вікіпэдыя»] або можна прапанаваць іншы зручны для Вас спосаб сувязі. Таксама пажадана, каб крама была беларускай, для пэўнасьці ў цане дастаўкі. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 9:39, 28 жніўня 2020 (UTC+3) : Вітаю! Ці ёсьць нейкая магчымасьць проста пералічыць гэтыя грошы на [https://www.belarus97.pro/ дапамогу пацярпелым]? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:21, 28 жніўня 2020 (+03) ::Такая магчымасьць ёсьць. Пры адкрыцьці заяўкі на ахвяраваньне праз «Фэйсбук Аплату» (Ляксей Лявончык, Надзея Нортан. [https://www.facebook.com/donate/1123543824684874/ Збор дапамогі для ахвяраў рэпрэсій у Беларусі]) чытаю: «Ахвяраваньні атрымае Ляксей Лявончык, мінус 1,50% + 0,24 брытанскага фунта для пакрыцьця камісійных збораў». Ці гэтыя камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня, ці налічваюцца звыш яго памеру?--[[Удзельнік:W]] 9:37, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::{{Зроблена}}, камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня.--[[Удзельнік:W]] 9:54, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::: Дзякуй! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 10:58, 29 жніўня 2020 (+03) ==Магілёў== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Магілёў]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 68-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2018 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 16:23, 24 чэрвеня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за прапанову. Выставіў на рэцэнзію. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:47, 24 чэрвеня 2020 (+03) == Пра дзіўнасьці == : Прывітаньне! : Прабачце за непасрэдны зварот, але мне падаецца, што Вы можаце растлумачыць дзіўнасьць сітуацыі. : Надоечы Google выдаў: ягоны пошукавік стаў паказваць артыкул - не "Мікола Калядны", аўтарам якога я зьяўляюся, а "Абмеркаваньне:Мікола Калядны". Безумоўна, я зьніякавеў: цікавыя справы адбываюцца ў каралеўстве! З кожным разам ўсё весялей! Што ўсё гэта можа значыць? : Калі ласка, распавядзіце, што Вы мяркуеце на гэты конт і як мне быць? [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 23:17, 3 ліпеня 2020 (+03) :: Вітаю. Асабіста я неаднойчы сутыкаўся з рознымі падобнымі дзіўнасьцямі: напрыклад, пэўны час таму пры запыце "Бел-чырвона-белы сьцяг" (менавіта празь мяккі знак згодна з клясычным правапісам) не выдавала нашага артыкула, затое выдавала артыкул у афіцыйным разьдзеле, які мае адрознае ў двух месцах напісаньне [[:be:Бела-чырвона-белы сцяг]]. Аднак цяпер ужо ўсё нармальна выдае, таму магчыма, варта проста пачакаць (хоць гэта можа заняць і даволі доўгі час). Або можаце паспрабаваць зьвярнуцца ў [https://support.google.com/websearch/answer/6223687?hl=en&ref_topic=3285072 тэхнічную падтрымку самога гугла] (але я ніколі не спрабаваў, няма часу на гэта). Увогуле, ня думаю, што тут штосьці залежыць ад Вікіпэдыі, бо той жа Яндэкс [https://yandex.by/search/?lr=157&text=%D0%9C%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D0%BD%D1%8B усё нармальна паказвае]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:42, 3 ліпеня 2020 (+03) : Дзякуй! Вашыя тлумачэньні заўсёды лагодныя і цёплыя. Я прымаю іх вельмі шчыра. Яшчэ раз дзякуй, і будзьма спадзявацца, што электронныя рэсурсы ўжо навучыліся ўспрымаць чалавечыя настроі й адпаведна зрэагуюць. Посьпехаў і здароўя! [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 00:35, 4 ліпеня 2020 (+03) == [[Казанскае царства]] == [[:ru:Википедия:К удалению/8 ноября 2020#Казанское царство]] [[Удзельнік:Белорецкий|Белорецкий]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Белорецкий|гутаркі]]) 17:16, 14 лістапада 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Вікісустрэчы#15_студзеня,_Менск]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю пазначаць свой удзел у [https://mbasic.facebook.com/events/685310415515795 Вікісустрэчы 15 студзеня], прысьвечанай юбілею «Вікіпэдыі 20»! Будзе сьвяточны торт і сяброўскі пачастунак. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:13, 21 лістапада 2020 (UTC+3) : Вітаю! Дзякуй за запрашэньне. Спадзяюся, да таго часу будзе яшчэ адна нагода да сьвяткаваньня ўсёй краінай, і ўсе мы да яе дажывем здаровымі і на волі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:36, 21 лістапада 2020 (+03) == Подпіс == Вітаю! Вы [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D1%9E_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B/%D0%A0%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D1%83%D0%BC_%D1%83_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_1995_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%83#%D0%97%D0%B0 не падпісаліся].--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 22:51, 8 сьнежня 2020 (+03) == Split == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Напалі трохі адміны-расейцы, бо ў Gentleman аднаму адміну было замнога цытат на ★. Я падаў на перагляд яе валюнтарызскага рашэньня, адмін пачала помсьціць) Калі ёсьць жаданьне, можна неяк заступіцца: https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия:Кандидаты_в_хорошие_статьи/К_лишению_статуса#Split_Before,_Together_Now. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402|pr12402]], 16 сьнежня 2020 : Вітаю. Перапрошваю, але я ўжо даўно фактычна не бяру ўдзелу ў расейскім разьдзеле Вікіпэдыі, а цяпер перакананы, што беларусам туды калі і варта штосьці дадаваць, то хіба што толькі вельмі прабеларускія або, увогуле, антырасейскія кропкавыя факты з спасылкамі на тыя крыніцы, якія фармальна ня могуць там выдаліць. Увогуле, пакуль адная частка беларусаў бессыстэмна паляпшае, а іншая бязлузда спажывае інфармацыю з моўнага разьдзелу, большасьць аўтараў якога падтрымліваюць забойствы і катаваньні беларусаў (паводле сацыялягічных апытаньняў [https://www.dw.com/ru/rossijane-schitajut-protesty-v-belarusi-rezultatom-provokacii/a-54716174], [https://interfax.com.ua/news/political/690167.html]) ды яшчэ пасьлядоўна ўжываюць каляніяльную назву нашай краіны — усё ў нас будзе толькі пагаршацца, на жаль. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:12, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Пагаджуся. Але пакуль я ўдзельнічаю ў Расейскай Вікіпэдыі на ўзроўні назіральніка (удзельнічаю ў абмеркваньняў, выдаляю прапаганду). Дарэчы, тамака ёсьць адзін удзельнік, які сьцьвярджае такое, што можна адначасова і плакаць і сьмяяцца. І хутчэй за ўсё ўдзельнік сапраўды ўсё выдумляе шчыра, ён сапраўды верыць у неверагодныя рэчы. Калі ёсьць час, то можна [[:ru:Обсуждение:Протесты в Белоруссии (2020)#Отмена отмены|пачытаць]]. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:26, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Чытайце працяг. Я прадэманстраваў удзельніку другі яго фэйл. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 01:32, 17 сьнежня 2020 (+03) :: Удзельнік палічыў, што выбачацца ня трэба і проста напісаў [[:ru:Википедия:Запросы к администраторам#Неэтичное поведение|запыт]] на мяне. Дарэчы, для гэтага ўдзельніка гэта звычайныя паводзіны. Ён гэтых запытаў ужо напісаў столькі... --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 20:56, 17 сьнежня 2020 (+03) ==Берасьце== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Берасьце]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 32-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2016 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 13:43, 3 студзеня 2021 (UTC+3) : Дзякую за прапанову. Але, мабыць, сьпярша я паспрабую павысіць да абранага статус артыкул [[Бел-чырвона-белы сьцяг]], а наступным ужо будзе [[Берасьце]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:55, 4 студзеня 2021 (+03) ==Месяц беларускай літаратуры== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:26, 14 студзеня 2021 (UTC+3) ==[[MediaWiki:Wikimedia-copyright]]== Вітаю! Як маецеся? Ці можаце, калі ласка, замяніць састарэлую спасылку //wikimediafoundation.org/wiki/Умовы_выкарыстаньня да «Ўмовах выкарыстаньня» на дзейную //meta.wikimedia.org/wiki/Terms_of_use/be-tarask на 2 старонках: [[MediaWiki:Wikimedia-copyright]] і [[MediaWiki:Wikimedia-copyright/be-tarask]]? З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:51, 3 лютага 2021 (UTC+3) : Вітаю! Дзіўна, але [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17996/17996_original.jpg ня маю дазволу на рэдагаваньне гэтых старонак]. Можа, трэба кудысьці зьвярнуцца па той дазвол? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:27, 3 лютага 2021 (+03) : [[Удзельнік:W]], па наданьні сабе правоў адміністратара інтэрфэйсу, урэшце, змог адрэгаваць памянёныя старонкі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:50, 20 чэрвеня 2021 (+03) ==Выклік Вікіпрагалу== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:41, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2021]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені—ліпені, пасьля чаго ў жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]», як і летась. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:21, 14 сакавіка 2021 (UTC+3) : Вітаю. Дзякую, што працягваеце распачатую працу ў гэтым кірунку! Згода, як і ў мінулы раз, вядома ж. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:06, 14 сакавіка 2021 (+03) ::Вітаю! Як маецеся? Па выніках фотаконкурсу «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі, 34 удзельніцы і ўдзельнікі запампавалі [[:c:Category:Images from Wiki Loves Earth 2021 in Belarus|202]] здымкі. Атрымаў доступ да прылады фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]» у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства] ў 1-м коле да 19 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]]. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:01, 12 жніўня 2021 (UTC+3) ::: Вітаю! Нечакана зьявіліся праблемы з інтэрнэтам, але спадзяюся сёньня-заўтра даць ім рады. У кожным разе да 19-на мушу пасьпець усё ацаніць. Дзякую за праведзеную працу! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:05, 15 жніўня 2021 (+03) ::::Вітаю! Як маецеся? Віншую з абраньнем артыкула [[Міндоўг]] у добрыя. Стварыў 2-е кола [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства], у якое трапіла 15 здымкаў з адзнакай 8,75 балаў. Тэрмін 2-га кола да 26 жніўня для разьмяшчэньня здымкаў па месцах ад 1-га да 15-га. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 23:54, 20 жніўня 2021 (UTC+3) ::::: Мае вітаньні! Шчыра дзякую за дапамогу з абраньнем артыкула пра Міндоўга, бо ўжо і не спадзяваўся. Разьмясьціў усе здымкі паводле месцаў. Дзякуй за напамін! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 20:43, 24 жніўня 2021 (+03) ::::::Вітаю! Як маецеся? Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/W/WLE Belarus 2021|гранту]], за «Вікі любіць Зямлю» кожнаму сябру журы прызначаецца падарунак на суму па 25 даляраў. Можаце абраць сабе ўпадабаную ўзнагароду на гэтую суму з улікам дастаўкі і магчымасьцю аплаты карткай анлайн. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 10:20, 2 верасьня 2021 (UTC+3) :::::::Вітаю! Вялікі дзякуй за выдатную арганізацыю сёлетняга конкурсу. Калі маеце магчымасьць, прашу пералічыць гэтыя грошы на аднаўленьне касьцёла ў Будславе: [https://budslau.by/?view=article&id=86&catid=2 інструкцыі на сайце парафіі]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 11:35, 2 верасьня 2021 (+03) ==Віківясна-2021== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:04, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == {{Перанесена з|Удзельнік:Kazimier Lachnovič}} == Доброго дня! Вибачте, що турбую, однак чи могли б ви написати статтю на своїй Вікіпедії про [[:uk:Асоційоване_Тріо|Асоційоване Тріо]]? На жаль, білоруської мови не знаю, тим більше тарашкевиці. {{няма подпісу|Vitaliyf261|11:57, 6 чэрвеня 2021 (+03)}} : Добрый дзень. Цікавы зьвяз, дадаў у [[Вікіпэдыя:Запыты на пераклад#Українська]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:13, 6 чэрвеня 2021 (+03) == Антыбеларускія дзеяньні ў Вікіпедыі == Калега, што вы думаеце наконт [[:ru:Обсуждение участника:Лобачев Владимир#Неадекватное поведение в английской Википедии|гэтага абмеркавання анты-беларуских дзеянняў у Вікіпедыі]]? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 12:31, 24 чэрвеня 2021 (+03) == Прастаўляйце інтэрвікі == Хоць гэта і катэгорыі, але й на іх таксама трэба дадаваць інтэрвікі ў Вікізьвестках: [[d:Q45118682|1]], [[d:Q45123755|2]], [[d:Q94698727|3]], [[d:Q24228827|4]], [[d:Q18584227|5]]… --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Renessaince|<b style="color:#0645ad"> Renessaince </b>]]</span> 21:59, 16 ліпеня 2021 (+03) : Неяк забыўся пра гэта. Добра, буду дадаваць інтэрвікі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:03, 16 ліпеня 2021 (+03) == Б == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Ведаю, што ўсім усё нравіцца ня будзе) Так па ўсіх Wiki. 🙃 У 2019 праз мелкія спрэчкі з-за назоваў населеных пунктаў, вёсак на нуль жыхароў на прасьціны тэксту сышоў RWG. Я бы С параіў ісьці на BE Wiki й г.д. за патрэбнымі яму колерамі, але калі C настойвае, то мой хай будзе. Спакойна. 🙂 Пагатоў BE-X-OLD ніхто не чытае, BE чытаюць болей, але ненамнога. Увогуле на мове мала чытаюць нават звычайныя беларусы, бо не валодаюць. Калі я не валодаў тарашкевіцаю, таксама ігнараваў BE-X-OLD, бо чытать было няспрытна, непрыемна) Вось на 🇨🇿 Wiki зараз два а-ля адміна зарубіліся (https://cs.wikipedia.org/wiki/Diskuse:Únos_Ramana_Prataseviče#Smazání_článku). Быць артыкулу ці не. 1:1. Пат. Меркаваньні разышліся. Бывае. Канфлікт тлее. На CZ Wiki таксама мала актыўнасьці. Прапанова C пра стварэньне больш карыснае артыкулаў зручная! Таксама мо можна вылучыць рэжымны артыкул у зорныя, паралельна яшчэ нарабіць 100500 артыкулаў а-ля пра прапаганду альбо з C’s сьпісу, інфу можна закідваць у існыя артыкулы (я тут у аднаго 🇩🇪 з нашых спытаў, ён сказаў, што рэжымны артыкул не падыйдзе для DE Wiki праз нямецкую “нэўтральнасьць”, але кантэнт па тэме можна спакойна закідваць у спадарожныя артыкулы, што ён і робіць). Быць усім міру й маральнаму задавальненьню ад унёску. 😌 -- [[user:pr12402| pr12402]], 29 ліпеня 2021 : Вітаю. На жаль, пытаньне сымболікі для мяне - гэта справа маральных прынцыпаў (і спрэчкі пра яе былі яшчэ да ўсіх падзеяў, а цяпер сытуацыя, увогуле, відавочная і прапанаваны варыянт з улікам да дадзенай апошнім часам інфармацыі - катэгарычна не прымальны). Магу пагадзіцца хіба з адным пунктам пра Каардынацыйную раду, пра што яшчэ напішу ў адпаведным абмеркаваньні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 08:40, 29 ліпеня 2021 (+03) == Ахова == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Мо трэ абараніць старонку, бо ідзе вайна правак: https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Марат_Маркаў&oldid=2259879. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 30 верасьня 2021 == Эндру Ўілсан == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Выпадкова наткнуўся верагодна на пірацкі .pdf [[Эндру Ўілсан|Andrew Wilson]] пры пошуку на RU Wiki ў артыкуле "Белорусская краевая оборона"(https://web.archive.org/web/20150207004430/http://mizna.ru/docs/2/1212/conv_1/file1.pdf). Ўілсан піша: ''having conquered Belarus, the Muscovites realized that it was not in their favour to call Belarusians the ‘Litsviny’ (i.e. their second original name, along with the ‘Kryvichy’ one) as it would always remind our people about the times when our ancestors happened to constantly fight against Moscow. Therefore, the Muscovites applied the term of ‘Belarusians’ to our people while the name of ‘Litsviny’ was attributed to the Lithuanians; at the same time the propaganda publications tried to propagate the idea that the Grand Duchy of Litwa was [a] Lithuanian state, i.e. it was a foreign country that did not have any close ties with Moscow'' (с. 135). Можа яшчэ нешта карыснае выцягнеш. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Вітаю! Сапраўды, вельмі крутая і надзвычай карысная знаходка: манаграфія брытанскага PhD, выдадзеная Ельскім унівэрсытэтам. Пакуль што дадам адпаведныя цытаты да ўжо наяўных на сваю старонку ўдзельніка ў ангельскім разьдзеле і Вікісховішчы (а там, мо, атрымаецца здароўя паназапасіць на тое, каб дадаць гэтыя цытаты ў які артыкул), ды й наш артыкул [[ліцьвіны]], вядома ж, дапоўню. Шчыра дзякую! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 7 кастрычніка 2021 (+03) :: Строга кажучы, вэрсія гэта прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]], гл. зноску №44, (44. Licwin-Hudas-Krews, quoted in Nina Barshcheuskaya (Barshchewskaia), ‘The Way 
[the] Belarusian Emigration Treats [the] Ethnographic Borders of Belarus’, Annus Albaruthenicus, 6 (2005), pp. 65–82, at p. 75, at http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm.), Уілсан яе толькі працытаваў у сваёй кнізе па-ангельску. Сама ж Баршчэўская спаслалася на Licwin-Hudas-Krews (40 Licwin-Hudas-Krews, My I nashy susedzi (We are our neighbors), in: “Batskaushchyna”, # 50, p. 3.). Можна пачытаць надалей, той жа Licwin-Hudas-Krews спасылаецца на Brukner (the Polish professor, магчыма [[Аляксандар Брукнер]]): https://web.archive.org/web/20060113163959/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm. Licwin-Hudas-Krews refers to earlier works of the researchers and quotes the conclusion made by Brukner, the Polish professor, when he was reviewing the Polish translation of the Belarusian manuscript, made in Zamos’tse, i.e. “I keep referring to the word “Lithuanian”, but in reality it means “Belarusian” as in the 16th century no one could have even dreamed about Lithuania in its modern meaning”. The regular Muscovites as well as the Ukrainians would traditionally call Belarusians the “Litsviny”. The dictionary by Dal’ contains a very demonstrative example: “Let a Litsvin say whatever he wants to, but he will still pronounce it with palatalized “dz’. Only the dead Litsvin won’t do it.” -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Так, вядома, трэба ўважліва праглядзець, але сам факт цытаваньня — гэта ўжо добра і яго таксама можна выкарыстоўваць. Цытату прафэсара Брукнэра ўжо маем у артыкуле пра ліцьвінаў, а цяпер яшчэ і артыкул пра гэтага навукоўца. З кнігі мне спадабалася мапа 2 на старонцы 21, дзе Наваградак месьціцца ў цэнтры «ядра» Літвы (раней летувісы [[:c:Commons:Deletion requests/File:Гістарычныя вобласці Беларусі.png|спрабавалі выдаліць мапу]] з падобным разьмяшчэньнем гістарычнай Літвы). Буду патроху чытаць далей. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:02, 8 кастрычніка 2021 (+03) : Дарэчы, там літаральна пад самай мапай ёсьць добрая цытата — сьцьверджаньне, што Летува і Літва — гэта розныя рэчы: ''The entity referred to as medieval ‘Lithuania’ in fact had the full name of ‘Grand Duchy of Lithuania, Rus and Samogitia’. Its short name was ‘Litva’. This is not the same thing as ‘Lithuania’. In the modern Lithuanian language, the word for ‘Lithuania’ is Lietuva''. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 15:17, 8 кастрычніка 2021 (+03) == Аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 == Шаноўны пане [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]], бачыў што вы некалі дадалі аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 года - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Niaśviž._Нясьвіж_(1918).jpg Можа Вы раптам маеце арыгінал гэтага здымка? Мне б вельмі хацелася разглядзець адзін фрагмент той панарамы ў лепшай якасці. Дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 23:58, 27 лістапада 2021 (+03) : Вітаю. На жаль, гэта было максымальнае разрозьненьне, даступнае на аўкцыёне ebay: там звычайна 1600 пкс, але тут трохі меншае (1398 пкс), відаць, праз абрэзку краёў уласна здымка гэтага аэрафотаздымку — там нярэдка фатаграфуюць з «запасам» і самі не пераймаюцца абрэзкай. Увогуле, заўсёды выкладаю выявы ў максымальна даступным разрозьненьні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:20, 28 лістапада 2021 (+03) :: Дзякуй за адказ! А можа раптам дзе ў Вас занатавана, як называўся той лот на ebay? --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 22:02, 29 лістапада 2021 (+03) ::: Няма за што. Тут хіба магу сказаць, што здымак прадаваўся ў красавіку 2017 году (звычайна дадаю здымкі без затрымак), подпіс хутчэй за ўсё быў накшталт «Nieswiez Luftbild Russland», але праз амаль пяць гадоў, вядома, згадаць даволі цяжка, бо за ўвесь час дадаў адтуль тысячы здымкаў. Дарэчы, завершаныя аўкцыёны захоўваюцца на ebay добра калі якіх пару месяцаў, таму знайсьці ў архіве, на жаль, наўрад ці атрымаецца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 29 лістапада 2021 (+03) :::: Зразумела, дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 00:49, 5 сьнежня 2021 (+03) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles? they don't need to be long, just a few sentences are enough. :) Yours sincerely,[[Удзельнік:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Гутаркі ўдзельніка:ChipsBaMast|гутаркі]]) 22:08, 10 сьнежня 2021 (+03) == [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]] == Вітаю! Прохання захистити статтю [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]], у якій анонім робить незрозумілі редагування, постійно видаляючи і додаючи непотрібний рік. Те саме він робив десь в укрвікі. Дякую.--[[Удзельнік:Renvoy|Renvoy]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Renvoy|гутаркі]]) 23:22, 12 сьнежня 2021 (+03) : Вітаю! Дзякую, што зьвярнулі ўвагу. Абараніў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:29, 12 сьнежня 2021 (+03) ==[[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]== Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:10, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) : Вітаю. Заўсёды імкнуся падтрымліваць вылучэньне артыкулаў, але гэтым разам, на жаль, мушу ўстрымацца. Хоць у артыкул і дадалася крытычная інфармацыя, але ўсё адно, на маю думку, ён не зусім адпавядае [[ВП:НПГ]] у сэнсе дакладнага азначэньня г. зв. «выбараў». Мяркую, што ў наяўных умовах (пры браку дэталёвых экспэртавых ацэнак гісторыі краіны па дзяржаўным перавароце 1995 году) падобныя артыкулы, увогуле, немагчыма больш-менш нэўтральна апісваць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 13:03, 20 сьнежня 2021 (+03) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 21:10, 4 студзеня 2022 (+03) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Гомельская ратуша == Скуль iнфа? Дзе крынiцы? Чаму зьнёс старыя выявы ратушы (з радзIмы орг)? Чаму выдаеш расейскi навабуд ("городская дума") за муры ратушы? [[Удзельнік:XHCKidx|xhckidx]] ([[Гутаркі ўдзельніка:XHCKidx|гутаркі]]) 01:38, 14 студзеня 2022 (+03) : Адказаў на [[Абмеркаваньне:Гомельская ратуша|старонцы абмеркаваньня артыкула]]: усё ж размова тычыцца выняткова яго зьместу і іншым зацікаўленым (у будучыні) удзельнікам будзе прасьцей арыентавацца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:26, 14 студзеня 2022 (+03) == Юбілейны месяц == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Беларусы. Biełarusy. Belarusians.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейным месяцы]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейны месяц]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 18:16, 14 студзеня 2022 (UTC+3) == Мажліва, вам будзе цікава == Вітаю! Дзякуй за артыкул [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)]], з якога я даведаўся пра супраціў беларусаў расейскім акупантам і рэжыму Лукашэнкі (на маю думку, ужо можна казаць пра ''Беларускі Рух Супраціву''). Аднак яшчэ ў канцы 1990-х гадоў з рэжымам Лукашэнкі актыўна змагаліся беларускія патрыёты. Напрыклад, Беларускае Вызвольнае Войска. Пра яго Павал Севярынец у кнізе «Пакаленьне Маладога Фронту» (ёсць [https://knihi.com/Paval_Sieviaryniec/Pakalennie_Maladoha_Frontu.html#chapter17 тут]) кажа так: <blockquote>«Але ж больш за ўсё неверагодных чутак і мітаў у 1997-99гг. было зьвязана з так званым "Беларускім Вызвольным Войскам" (БВВ, у расейскай транскрыпцыі БОА) - арганізацыяй, якая ўзяла на сябе адказнасьць за абстрэл расейскае амбасады ў Менску і падрыў магістральнага расейскага газаправода пад Стоўбцамі. Хутчэй за ўсё, шырму БВВ скарыстаў хтосьці з асяродзьдзя дзейсных радыкальных груповак, каб прыстрашыць Расею й рэжым Лукашэнкі прывідам беларускага тэрарызму.»</blockquote> Мажліва, вам будзе цікава стварыць пра гэтую арганізацыю артыкул. Сёньня, калі расейскія акупанты бамбяць гарады і забіваюць грамадзян Украіны, мы павінны дапамагчы ўкраінскаму народу абараніцца ад расейскіх агрэсараў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 22:18, 5 сакавіка 2022 (+03) : Вітаю! Шчыра дзякую за водгук, такія водгукі на артыкулы напраўду вельмі матывуюць да працягу працы. Таксама дзякуй за інфармацыю пра збройны супраціў беларусаў у другой палове 1990-х гадоў, спрабую адшукаць як мага больш крыніцаў, але зьвестак вобмаль. Пакуль стварыў невялікі артыкул [[Беларускае Вызвольнае Войска]]. Веру, што ўкраінцы неўзабаве перамогуць гэтае эталённае, абсалютнае зло. Вядома, перамогуць яны — перамогуць і беларусы, таму трэба быць разам. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:27, 5 сакавіка 2022 (+03) == Thank you == As a gentle reminder, the ratification voting process for the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines revised enforcement guidelines] of the Universal Code of Conduct is about halfway through, and will be closing about 7 days from now. If you are interested, kindly [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting cast your vote here]. Best regards, [[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 01:08, 16 сакавіка 2022 (+03) == Разборкі на Вікісховішчы == Дзень добры калега, прашу прабачэння, што адцягваю вас у гэтак выдатны выхадны дзень, але прашу вас пакінуць сваю нататку на Вікісховішчы па спасылцы [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User%3APofka%3A_nationalist_POV-pushing тут], наш з вамі стары знаёмы Profka, зусім расперазаўся і падобна вырашыў, што правілы Вікіпедыі і Вікісховішча для яго не існуюць. З павагай. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 23:08, 1 травня 2022 (+03) == [[:ru:Герб БНР]] == Можа варта стварыць такі артыкул і ў беларускай Вікіпедыі? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 13:23, 7 траўня 2022 (+03) : Пакуль ня маю пэўнага меркаваньня на гэты конт: з аднаго боку такое асобнае паняцьце, сапраўды, існуе (як і [[сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі]]), але зь іншага — не сустракаў грунтоўных [[ВП:КВД|вартых даверу крыніцаў]] (найперш энцыкляпэдыяў), дзе б герб БНР апісваўся менавіта як асобнае (ад [[Пагоня|Пагоні]] або [[герб Беларусі|гербу Беларусі]]) паняцьце. У кожным разе, дзякуй за стварэньне артыкула на беларускую тэматыку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:00, 7 траўня 2022 (+03) == Прапаную праўкі ў артыкул "Ліцьвіны" == Вітаю! Запрапанаваў праўкі ў артыкул "Ліцьвіны". Чакаю Вашага адказу. З павагай, Алёхна Дайліда. [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 12:53, 4 чэрвеня 2022 (+03) Не атрымаў ад Вас адказу ў ФБ. Па якім канале Вам зручней спалкавацца? [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 18:35, 4 чэрвеня 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]] Прывітанне, паважаныя Kazimier Lachnovič! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == Украінскі Рух Супраціву == Вітаю! Мажліва, вам будзе цікава стварыць артыкул аб гэтым руху, пра які пішуць ужо замежныя навукоўцы. Так, прафэсар паліталёгіі Ратгерскага ўнівэрсытэту Аляксандар Матыль (ён цікавы тым, што ў 2008 годзе часопіс ''ARCHE'' апублікаваў яго вельмі каштоўны для беларусаў артыкул [https://web.archive.org/web/20120204105942/http://arche.bymedia.net/2008-01/matyl801.htm «Наколькі фашысцкая пуцінская Расея?»]) у выданьні ''1945'' распавёў пра дзейнасьць ўкраінскіх партызанаў у артыкуле [https://web.archive.org/web/20220529130905/https://www.19fortyfive.com/2022/05/putins-nightmare-a-ukrainian-guerrilla-movement-has-emerged/ «Putin’s Nightmare: A Ukrainian Guerrilla Movement Has Emerged»], ужо перакладзеным на [https://sprotyv.mod.gov.ua/2022/05/30/zhah-dlya-putina-v-ukrayini-diye-partyzanskyj-ruh/ ўкраінскую мову]. Добра, што ўкраінскія партызаны сваімі дзеяньнямі дапамагаюць сваёй краіне перамагчы агрэсараў. Надзеюся, і на нашай зямлі ня будзе расейскіх акупантаў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 01:37, 7 чэрвеня 2022 (+03) : Вітаю! З прычыны браку часу і магчымасьцяў цяпер наўрад ці пацягну стварэньне з нуля такога артыкула на ўкраінскую тэматыку. Пагатоў пакуль засяродзіўся на беларускай тэматыцы, бо з усяго відаць, што беларусам, на жаль, ніхто на справе (а не на словах) не дапаможа, апроч саміх беларусаў. У кожным разе, успрымаю як аксыёму, што Ўкраіна мусіць перамагчы гэтую сучасную крыніцу абсалютнага зла, іначай усё будзе марна. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:29, 7 чэрвеня 2022 (+03) == Чарговыя анты-Беларускія дзеянні на Вікісховішчы == Добры дзень калега, хацеў папярэдзіць, што на Вікісховішчы зноў бардак. Нейкi літоўскі удзельнік «Cukrakalnis» зноў спрабуе выдаліць частку беларускай гісторыі: [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Category:Coats_of_arms_of_Belarus_in_the_Imperial_Russian_Army&curid=112800789&diff=663325224&oldid=663314313 1], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Horadnia,_Pahonia._%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F,_%D0%9F%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%8F_(1824-25).jpg&curid=85136244&diff=663325165&oldid=663313266 2], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:LG_Litovsky.jpg&curid=3128011&diff=663325109&oldid=663313433 3], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:%D0%9A%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%B1-%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%B0.svg&curid=87449145&diff=663325072&oldid=663313616 4]. Каб вы ведалi. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 10:20, 14 чэрвеня 2022 (+03) == Дапамога калеге == Добры дзень калега, вам добра вядомы ўдзельнік Profka вырашыў [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User_%D0%9B%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%27s_constant_purposeful_abuse_of_COM%3ANOTHOST_rule_in_order_to_distort_other_countries_national_symbols%2C_flags звярнуцца да адміністратараў, каб цалкам заблакаваць ўдзельніка Лобачев Владимир], які шматкроць спыняў дзеянні літоўскіх нацыяналістычных элементаў у змене артыкулаў пад сябе ігнаруючы факты і дзеянні вельмі агрэсіўна. Было б добра, каб вы таксама выказаліся па гэтай нагоды. З павагай, [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 13:50, 5 жнівеня 2022 (+03) : Добры дзень! Тое абмеркаваньне ўжо прыбралі ў архіў [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems&diff=680412721&oldid=680270120] (раней паказаў у ім аднаму пабочнаму ўдзельніку, што ён дарма падтрымлівае ўдзельніка Pofka). Але засталіся яшчэ два абмеркаваньні дзеяньняў удзельніка Pofka, дзе, сярод іншага, я прапаную заблякаваць яго за сыстэматычны падман іншых удзельнікаў, перасьледаваньне і пашырэньне хлусьлівых зьвестак. Што праўда, наўрад ці варта чакаць нейкіх дзеяньняў з боку адміністрацыі Вікісховішча (яны, як звычайна, нават не камэнтуюць), але прынамсі ўздымаць гэтае пытаньне трэба пры кожнай нагодзе, іншага шляху няма. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:05, 5 жніўня 2022 (+03) :: Згодзен. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 21:50, 5 жнівеня 2022 (+03) 3nvf773nj3q7isomtk34qsowm9yviv5 0 29657 2331420 2331402 2022-08-05T17:44:48Z TendaKlisi 76367 /* Жыцьцяпіс */ паданьня замест падданьня wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік}} '''Шата́ Руставэ́лі''' ({{Мова-груз|შოთა რუსთაველი}}, блізу 1172, Руставі — блізу 1216, Ерусалім) — [[Грузія|грузінскі]] дзяржаўны дзяяч і паэт канца XII - пачатку XIII стст., аўтар паэмы «[[Віцязь у тыгравай скуры]]» (груз. ვეფხისტყაოსანი, ''Vepkhis Tqaosani''). == Жыцьцяпіс == Біяграфічныя зьвесткі аб Руставэлі мізэрныя: невядомыя дакладныя даты яго нараджэньня і сьмерці, амаль няма пэўных гістарычных дадзеных аб галоўных падзеях яго жыцьця, не захаваліся іншыя творы, ім напісаныя. Нават яго сучаснае імя выклікае спрэчкі. Руставэлі — не прозьвішча, гэтае слова паказвае, што чалавек, які заве сябе так, быў неяк зьвязаны з геаграфічным пунктам Руставі: ён мог быць родам адтуль, мог быць таксама фэўдалам, які валодаў горадам і крэпасьцю пад такім назовам, альбо нават духовай асобай — біскупам Рустаўскім. Існуе мноства легендаў адносна жыцьця Руставэлі, якія, магчыма, у нейкай меры адлюстроўваюць сапраўдныя падзеі яго жыцьця. Геаграфічных пунктаў з назовам Руставі ў тую эпоху існавала некалькі. Народная легенда зьвязвае імя Руставэлі з Руставі у Паўднёвай Грузіі. Некаторыя дадзеныя адносна асобы Руставэлі можна запазычыць з уступа да яго паэмы, дзе паказана, што яна напісаная для ўсхваленьня царыцы Тамары: гэта зьяўляецца ў нейкай меры і паказьнікам сацыяльнага статусу аўтара. Некаторыя гістарычныя дадзеныя можна запазычыць з Сінодыка (памінальнай кнігі) Хроснага кляштара ў Іерусаліме. Запіс 13 ст. згадвае Шота, называючы яго пасаду пры двары. У самім кляштары маецца фрэскавы партрэт (першая пал. 13 ст.) вяльможы ў сьвецкай вопратцы, а ў надпісе тамака ж згадваецца «Руставэлі». Адгэтуль можна зрабіць выснову, што Руставэлі быў саноўнікам, што аказаў буйную падтрымку кляштару, дзякуючы чаму і быў намаляваны на фрэсцы, а яго імя занесьлі ў Сынодык. Надпіс і партрэт былі вядомыя грузінскім паломнікам і вандроўцам сярэднявечча, а ў 1960 грузынская навуковая экспэдыцыя расчысьціла партрэт, зафарбаваны пасьля таго, як кляштар перайшоў у валоданьне грэцкага патрыярхата. Народныя легенды называюць неўзаемнае каханьне да царыцы Тамары прычынай пастрыжэньня Руставэлі ў манахі; паводле паданьняў, ён адправіўся ў Ерусалім, дзе і пахаваны, але паданьні гэтыя не падмацаваныя фактамі. Паэты 17-18 стст., згадваючы паэта, завуць і яго імя — Шата. Імя яго Шота, скарочанае з [[Ашот]]а, не сустракаецца ў хрысьціянскіх сьвятцах. Паводле некаторых зьвестак паэт належаў да знакамітага роду і быў валадаром Рустаўскога маёрата. У паэме аб «Віцязі» паэт заяўляе, што ён месх, гэта значыць жыхар [[Ахалцыхская вобласьць|Ахалцыхскай вобласьці]]. Вучыўся ў [[Грэцыя|Грэцыі]], затым быў казназахавальнікам царыцы [[Тамара (царыца Грузіі)|Тамары]] (знойдзены яго подпіс на акце [[1190]] року). Гэта быў час палітычнай магутнасьці Грузіі і росквіту лірычнай паэзіі пры двары маладой царыцы, з усімі прыкметамі сярэднявечнага рыцарскага служэньня. Знаёмы з паэмамі [[Гамэр]]а і філязофіяй [[Плятон]]а, багаслоўем, пачаткамі піітыкі і [[рыторыка|рыторыкі]], [[пэрсыдзкая літаратура|пэрсыдзкай]] і [[арабская літаратура|арабскай літаратурай]], Руставэлі цалкам прысьвяціў сябе літаратурнай дзейнасьці і напісаў паэму «Віцязь у тыгравай шкуры», красу і гонар грузінскай пісьменнасьці. Безнадзейна закаханы ў сваю валадарку, ён скончыў жыцьцё ў манастырскай кельлі. Цімафей, мітрапаліт грузінскі ў XVIII стагодзьдзі, бачыў у Ерусаліме, у царкве сьв. Крыжа, пабудаванай грузінскімі царамі, магілу і партрэт Руставэлі у валасяніцы аскета. Па адной легендзе, Руставэлі, закаханы ў царыцу, жэніцца, аднак, з нейкай Нінай і неўзабаве пасьля вясельля атрымлівае ад «дамы ідэальнай глыбокай пашаны» загад перакласьці на грузінскую мову літаратурны падарунак, паднесены ёй пераможаным шагам. Бліскуча выканаўшы даручэньне, ён ад узнагароды за сваю працу адмаўляецца. Праз тыдзень пасьля гэтага быў знойдзены абезгалоўлены труп яго. Дагэтуль існуе маса легендаў аб Руставэлі і яго адносінах да Тамары. [[Файл:Shota Rustaveli.jpg|thumb|right|Меркаваная выява Шата Руставэлі на старажытнай фрэсцы з [[Ерусалім]]а]] Каталікос Іаан, які яшчэ пры жыцьці царыцы апекаваўся паэтам, пачаў, паводле паданьня, ганеньні на Руставэлі. У XVIII ст. патрыярх Антоній I, адукаваны пісьменьнік, публічна спаліў некалькі асобнікаў «Віцязя ў тыгравай шкуры», аддрукаванага ў 1712 годзе царом Вахтангам VI. == Творчасьць == Паэма «Віцязь у тыгравай шкуры» — адзіны твор Руставэлі, які дайшоў да нас, і тое ў позьніх сьпісах; асобныя строфы сустракаюцца ў рукапісах 14 і 15 стст., два чатырохрадкоўі — на сьценах кляштара Вані ў Паўднёвай Грузіі, але поўныя сьпісы ёсьць толькі з 16-17 стст., а першы датаваны рукапіс — 1646. У цяперашні час маецца каля 150 сьпісаў, і ва ўсіх — мноства скажэньняў, выпраўленьняў, занесеных перапісчыкамі, уставак і г. д. Спрэчным ё і тлумачэньне загалоўка паэмы. Назоў драпежніка, шкура якога накінутая на плечы героя, раней у грузінскай азначала «барса», пазьней — як «барса», гэтак і «тыгра». Паколькі ў паэме дзеяньне адбываецца ва ўмоўным усходнім асяроддзі і ў ёй згадваюцца і іншыя жывёлы і птушкі, што не сустракаюцца ў фаўне Грузіі, зразумелае і рознае разуменьне назову, якое адбілася ў перакладах паэмы на розныя мовы. У творы вылучаюцца тры часткі: уступ, апавядальная частка і кароткі эпілёг. Уступ дае значны матэрыял для разуменьня рэлігійна-філязофскага і мастацка-эстэтычнага сьветапогляду Руставэлі. У самім пачатку ён зьвяртаецца да творцы сусьвету з просьбай аб дапамозе, затым варта згадваньне царыцы Тамары, для ўсхваленьня якой, па словах Руставэлі, і напісаная паэма. Далей варта меркаваньне аб паэзіі, якую аўтар лічыць Божым дарам і складовай часткай мудрасьці. Пералічыўшы розныя віды паэзіі, ён аддае перавагу эпічнаму жанру. Тутака ж выказвае сваё меркаваньне аб каханьні. Гэтае пачуцьцё цалкам зямное, але яно ўзвышае чалавека, патрабуе ад яго сталасьці, пэўнасьці, стрыманасьці і самаахвяраваньня. Сама паэма зьяўляецца мастацкім увасабленьнем канцэпцыі аўтара. === Зьмест паэмы === Сьціслы зьмест «Віцязя ў тыгровай шкуры»: пасьля ўкаранаваньня сваёй дачкі Цінацін на царства цар Ростэван разам з сваім выхаванцам, палкаводцам Аўтандзілам, выпраўляюцца на паляваньне. Тамака яны бачаць незнаёмца, які носіць барсавую шкуру, але той, відавочна не жадаючы сустракацца з людзьмі, аддаляецца на сваім вараным скакуне. Бачачы засмучанага гэтай падзеяй бацькі, Цінацін прызнаецца Аўтандзілу ў каханьні і пасылае яго на пошукі незнаёмца. Праз тры гады Аўтандзілу атрымліваецца знайсьці яго, што хаваўся ў бязьлюднай мясцовасьці ў пячоры. Незнаёмец, якога клічуць Тарыэл, распавядае Аўтандзілу сваю гісторыю. Ён — сын цара, які быў васалам магутнага цара Індыі Парсадана. Выгадаваны Парсаданам, Тарыэл закахаўся ў яго дачку, прыгажуню Нэстан-Дарэджан, але яе бацькі захацелі выдаць яе за іншага. Не жадаючы, каб чужак завалодаў тронам Індыі, Тарыэл, параіўшыся з каханай, забіў яго і, асцерагаючыся гневу цара, схаваўся ў сваім умацаваным месьце. Тут Асмат, набліжаная Нэстан-Дарэджан і павераная ў таямніцы закаханых, паведаміла яму, што выхавальніца Нэстан-Дарэджан, сястра цара, пасьля жорсткага зьбіцьця пасадзіла сваёй выхаванку ў каўчэг і кінула яго ў мора. Тарыэл выправіўся на пошукі каханай і падчас сваіх туляньняў сустрэў цясьнімага ворагамі Фрыдона, якому дапамог. Ад Фрыдона ён даведаўся, што аднойчы той бачыў Нэстан-Дарэджан у каўчэгу, які плыў, але вызваліць яе ня змог, каўчэг схаваўся ў моры. Даведаўшыся ад Тарыэла аб яго горы, Фрыдон спрабаваў дапамагчы сябру, але разасланыя паўсюль ганцы не змаглі знайсьці Нэстан-Дарэджан. Тарыэл разьвітаўся з пабрацімам, атрымаў ад яго ў падарунак выдатнага каня і пасьля гэтага яшчэ доўга шукаў Нэстан-Дарэджан. Страціўшы надзею, ён атабарыўся ў гэтай пячоры разам зь вернай Асмат і бавіць свае дні ўдалечыні ад людзей. Барсаву шкуру ён носіць у памяць аб сваёй каханай. Крануты яго горам Аўтандзіл абяцаў Тарыэлу дапамагчы ў пошуках Нэстан-Дарэджан. Прыбыўшы ў Арабію, Аўтандзіл распавёў усё цару Ростэвану і сваёй каханай. Тая ўхваліла яго намер дапамагчы пабраціму ў бядзе, але цар не захацеў яго зноў адпускаць, так што Аўтандзілу прыйшлося зьехаць употай. Вярнуўшыся да Тарыэла, ён абяцаў шукаць Нэстан-Дарэджан на працягу года і выправіўся ў шлях, наведаў Фрыдона; затым морам адправіўся ў Гуланшаро, сталіцу марскога цара. Тут ён пасябраваў з жонкай купецкага кіраўніка — Фацьмой, якая па яго адзежы прыняла Аўтандзіла за купца. Ад яе ён даведаўся, што менавіта Фацьма выратавала Нэстан-Дарэджан ад двух вартавых, якія яе суправаджалі, і прытуліла ў сябе, але муж Фацьмы, выдаўшы таямніцу, даставіў Нэстан-Дарэджан да цара. Уладар захацеў ажаніць зь ёй свайго сына, але Нэстан-Дарэджан здолела падкупіць ахову і вярнуцца да Фацьмы. Яна дала Нэстан-Дарэджан каня, і ўцякачка схавалася. Пасьля, выпадкова пачуўшы гутарку людзей, што прыйшлі з розных бакоў, яна даведалася, што Нэстан-Дарэджан знаходзіцца ў палоне ў Каджэці, краіне чараўнікоў. Тамтэйшы цар жадае ажаніць зь ёй свайго сына. Узрадаваны Аўтандзіл адкрыўся Фацьме, паведаміў ёй, што ён шукае Нэстан-Дарэджан для свайго сябра і папрасіў Фацьму дапамагчы яму. Фацьма адразу паслала ў Каджэці чараўніка-служку, даўшы яму ліст для Нэстан-Дарэджан. Палоньніца адправіла з ім ліст да Фацьмы і Тарыэла, далучыўшы да яго шматок цудоўнага покрыва, некалі прывезенага Тарыэлам для яе. У пяшчотным лісьце яна клялася Тарыэлу ў вечным каханьні, але прасіла пакінуць яе, бо ўзяць крэпасьць чараўнікоў-каджэй немагчыма і Тарыэл абавязкова загіне. Сама яна паклялася, што ніколі ня стане жонкай кагосьці іншага. Аўтандзіл пасьпяшаўся да Тарыэлу з радаснай весткай. Захапіўшы зброю, якую Тарыэл адваяваў у казачных істот — дэваў, яны адправіліся да Фрыдона, пасьля трое пабрацімаў, узяўшы з сабой трыста ваяроў Фрыдона, накіраваліся да Каджэцкай крэпасьці. Кожны зь іх прапанаваў свой плян захопу цьвярдыні, але быў прыняты плян Тарыэла; падзяліўшы аддзел, які суправаджаў іх, на тры часткі, яны з трох бакоў кінуліся ў напад. Разьбіўшы браму, яны ўварваліся ў места. Тарыэл першым апынуўся ў падземным праходзе, што ішоў у крэпасьць; перабіўшы ўсю варту, ён вызваліў Нэстан-Дарэджан. Вярнуўшыся адтуль у марское царства, яны зладзілі вясельле Тарыэла з Нэстан-Дарэджан, затым у Арабіі, з згоды цара Ростэвана — вясельле Аўтандзіла і Цінацін. Вярнуўшыся ў Індыю і выгнаўшы чужакоў-ворагаў, Тарыэл і Нэстан-Дарэджан запанавалі тамака. Пабрацімы разьвіталіся, пакляўшыся адзін аднаму ў вечным сяброўстве. Мажорнае гучаньне фіналу — перамога дабра над злом — зьяўляецца лагічным завяршэньнем эпічнага апавяданьня. У пралёгу сюжэт паэмы названы «пэрсыдзкім аповядам», гэта літаратурны прыём, характэрны для той эпохі, які адлюстроўвае ўплыў пэрсыдзкай культуры на народы Каўказа. Сюжэт, акрамя тыпалягічных паралеляў, ня мае дакладных аналягаў ні ў літаратурных творах таго часу, ні ў фальклёры. Сюжэт паэмы, нягледзячы на яго шматплянавасьць і складанасьць, кампазыцыйна сабраны і стройны. Аднак не займальная фабула зьяўляецца галоўнай вартасьцю твора Руставэлі. Адметнасьць паэмы — у яе глыбокім гуманізьме. Руставэлі апявае ідэі каханьня, беззапаветнага сяброўства, вернасьці, але героі твора — увасабленьне гэтых ідэяў — зусім не схематычныя замалёўкі. Руставэлі па-майстроўску малюе іх розныя характары, найменшыя адценьні іх эмоцыяў. Менавіта таму ні нерэальны геаграфічны арэал, ні гіпэрбалізацыя пры апісаньні іх пачуцьцяў і ўчынкаў не замінаюць успрымаць герояў паэмы менавіта як жывых людзей з сваімі індывідуальнымі рысамі і нават недахопамі. Аўтандзіл і Тарыэл — абодва «міджнуры» (г.зн. закаханыя), абодва гатовыя ахвяраваць жыцьцём як для ўмілаванай, так і для сябра. Разам з тым, гэтыя два віцязя па характары не падобныя адзін на аднаго. Тарыэл увесь ва ўладзе пачуцьцяў і дзейнічае часам неабдумана, Аўтандзіл жа заўсёды падпарадкоўвае свае ўчынкі розуму і заўсёды ўмее знайсьці выйсьце зь цяжкага становішча, часам нават насуперак сваім жаданьням і схільнасьцям. Пэўнасьць у сяброўстве — вышэйшы маральны абавязак для герояў Руставэлі. Прадстаўнікі трох нацыяў — Аўтандзіл, Тарыэл і Фрыдон — сябры-пабрацімы, гатовыя сябра пайсьці на любыя нягоды і ахвяры. Нягледзячы на пагрозу паўторнага доўгага расстаньня з Цінацін, на гнеў цара, які не жадае ізноў адпускаць яго ў доўгі шлях, Аўтандзіл, не разважаючы, таемна адпраўляецца, каб дапамагчы сябру. Асмат, адданая прыслужніца Нэстан-Дарэджан, добраахвотна зносіць разам з Тарыэлам усе нягоды яго выгнаньня. Фрыдон, не разважаючы, адпраўляецца з Тарыэлам і Аўтандзілам, каб вызваліць Нэстан-Дарэджан з палону каджэй. Каханьне для герояў — ўсемагутная сіла, у імя каханьня зьдзяйсняе Тарыэл свае геройствы. Страціўшы надзею знайсьці каханую, ён аддаляецца ў пустынную мясцовасьць, удалечыні ад грамадзтва, і пралівае слёзы ў самоце, бо для яго жыцьцё без Нэстан-Дарэджан пазбаўленае сэнсу. Жаночыя вобразы ў Руставэлі ярка акрэсьленыя: Нэстан-Дарэджан беззапаветна кахае Тарыэла. Палоненая ў крэпасьці, яна піша ў лісьце каханаму, што хутчэй кінецца ўніз з скалы, альбо пакончыць жыцьцё ўдарам нажа ў сэрца, чым выйдзе замуж за іншага; яна ўпрошвае Тарыэла не спрабаваць вызваліць яе, бо яна не перанясе яго непазьбежнай прытым гібелі; пакутуючы сама, яна не забывае аб сваёй роднай Індыі, цясьнімай ворагамі, і просіць Тарыэла пасьпяшацца туды, на дапамогу яе бацьку. Цінацін, пасылаючы Аўтандзіла на пошукі Тарыэла, кляцьвенна запэўнівае яго, што ў яе ніколі ня будзе іншага мужа, нават калі ён будзе «целавым увасабленьнем сонца». Руставэлеўскае разуменьне паэзіі, каханьня, значнасьці чалавечай асобы, — проціпастаўленьне натуральных чалавечых пачуцьцяў сувораму аскетызму раньняга сярэднявечча — паказвае сьветапогляд паэта. Філязофская і мастацка-эстэтычная канцэпцыя Руставэлі, «прамяністы сынтэз узьнёслага і зямнога» (Ш.Нуцубідзэ), уяўляе сабой вышэйшую прыступку разьвіцьця грузынскага Рэнэсансу. === Асаблівасьці вершаскладаньня === [[Файл: Sjota Roestaveli - De ridder in het pantervel.jpg|thumb|250px|[[Лейдэн]] ]] Паэма напісаная ў форме строф-катрэнаў, г.зн. чатырохрадкоўяў, аб’яднаных агульнай канцавай рыфмай. Колькасьць строфаў у залежнасьці ад таго, што выдаўцы лічылі сапраўдным тэкстам Руставэлі, вагаецца ў розных выданьнях прыблізна ад 1500 да 1700. Усе строфы напісаныя памерам «шаіры», у якім радок утрымлівае 16 складоў і дзеліцца цэзурай на 2 роўныя часткі. Шаіры у паэме двух відаў: «высокі шаіры» — гэта форма г. зв. статычнай сымэтрыі, дзе падзеленыя цэзурай напалам радкі складаюцца з чатырох сэгмэнтаў у складзе, гэта — г. зв. эквівалентная сымэтрыя; «нізкі шаіры» — гэта форма дынамічнай сымэтрыі — радкі складаюцца з асымэтрычных сэгмэнтаў з суадносінамі складоў 3:5 або 5:3. У строфах, напісаных «высокім шаіры», рыфма двухскладовая, а ў строфах, напісаных «нізкім шаіры», — трохскладовая. Чаргаваньне строфаў з рознай структурай радкоў і рыфмаў — адна з прычынаў выключнай дынамічнасьці і музычнасьці верша Руставэлі. Шаіры — старажытная, найбольш распаўсюджаная форма верша ў грузінскім фальклёры, што паказвае на сувязь вершаскладаньня паэмы Руставэлі з народнай творчасцю. У сваю чаргу, уплыў Руставэлі на пазьнейшую паэзію выяўляецца і ў тым, што аж да 18 ст. 16-ці сылябічны шаіры стаў амаль абсалютна пераважным памерам у грузінскай паэзіі. Мова твора выключна гнуткая і выразная. Паэма, напісаная на клясычнай грузынскай, блізкая і да жывой народнай мовы. Лексыка твора ўключае больш за 1 500 адзінак. Мастацкія прыёмы-рыфмы, алітэрацыі, мэтафары, вытворныя формы, паэтычныя ліцэнзіі — сустракаюцца паўсюдна. Гэта — адзін з чыньнікаў, што забясьпечылі паэме папулярнасьць, якой ня меў ніякі іншы твор у грузынскай літаратуры. Нярэдка (аж да нашых дзён) усю паэму ведалі на памяць, перапісвалі ад рукі: асобныя яе выразы, асабліва афарызмы, трывала ўвайшлі ў штодзённую грузінскую мову. === Вывучэньне === Пачаткам вывучэньня паэмы Руставэлі варта лічыць камэнтары грузынскага цара Вахтанга VI, якімі ён дапоўніў першае яе выданьне, надрукаванае ў заснаванай ім у Тбілісі друкарні ў 1712. Сын апошняга грузынскага цара Георгія XII Тэймураз Баграціёні можа лічыцца заснавальнікам руствэлелёгіі як навукі: у яго працах закранутыя шматлікія пытаньні, датычныя асобы аўтара паэмы, яго біяграфіі і сьветапогляду, складу паэмы, яе вершаскладаньня, лексыкі і г. д. Францускі навуковец Мары Бросэ (1802—1882) удзельнічаў у падрыхтоўцы другога выданьня паэмы, дапоўніўшы яго сваёй прадмовай. Навукоўцы і пісьменьнікі XIX ст. (І. Чаўчавадзе, А.Церэцелі, Важа-Пшавела, Д.Чубінашвілі, А.Цагарэлі і інш.) займаліся шматлікімі пытаньнямі, датычнымі паэмы. На мяжы 19-20 стст. Н.Мар унёс шмат новага ў вывучэньне паэмы: грунтуючыся на строгіх філялягічных мэтадах, ён вывучаў яе тэкст, асьвятляючы складаную праблематыку паэмы ў сьвятле комплекснага вывучэньня заходніх і ўсходніх культураў. Буйныя працы па руствэлелёгіі належаць акадэмікам К. Кекелідзэ, А.Барамідзэ, А.Шанідзэ; апошнім было ажыцьцёўлена паўторнае факсымільнае выданьне тэксту 1712. У працах К.Кекелідзэ і А.Барамідзэ закранутыя пытаньні біяграфіі паэта, сюжэту паэмы, яе складу, мастацкага боку і т.д. У 1966 быў адзначаны [[юбілей]] Руставэлі. === Пераклад на беларускую мову === Да юбілею было прымеркаванае і выданьне беларускага перакладу паэмы пад назвай «Віцязь у тыгравай шкуры» (Алесь Звонак з М.Хведаровічам, 1966) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Ушанаваньне памяці == Імя Руставэлі было прысвоена Грузінскаму драматычнаму тэатру, Тбіліскаму тэатральнаму інстытуту, НДІ грузінскай літаратуры Акадэміі Навук Грузіі. Іменем Руставэлі названыя вуліцы шматлікіх мест колішніх рэспублік СССР: галоўный прашпект Тбілісі, вуліца у цэнтры Ерэвана і г. д. Таксама ягоным імем названы адзін з астэроідаў.{{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Руставэлі, Шата}} [[Катэгорыя:Грузінскія паэты]] p0vyh86d3n04ri1fghr4xfocqkypa1h 2331450 2331420 2022-08-06T04:44:31Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, [[ВП:СТРАЗ]] wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік}} '''Шата́ Руставэ́лі''' ({{Мова-груз|შოთა რუსთაველი}}, {{каля}} 1172, Руставі — блізу 1216, Ерусалім) — [[Грузія|грузінскі]] дзяржаўны дзяяч і паэт канца XII — пачатку XIII стст., аўтар паэмы «[[Віцязь у тыгравай скуры]]» ({{Мова-груз|ვეფხისტყაოსანი|скарочана}}, ''Vepkhis Tqaosani''). == Жыцьцяпіс == Біяграфічныя зьвесткі аб Руставэлі мізэрныя: невядомыя дакладныя даты яго нараджэньня і сьмерці, амаль няма пэўных гістарычных дадзеных аб галоўных падзеях яго жыцьця, не захаваліся іншыя творы, ім напісаныя. Нават яго сучаснае імя выклікае спрэчкі. Руставэлі — не прозьвішча, гэтае слова паказвае, што чалавек, які заве сябе так, быў неяк зьвязаны з геаграфічным пунктам Руставі: ён мог быць родам адтуль, мог быць таксама фэўдалам, які валодаў горадам і крэпасьцю пад такім назовам, альбо нават духовай асобай — біскупам Рустаўскім. Існуе мноства легендаў адносна жыцьця Руставэлі, якія, магчыма, у нейкай меры адлюстроўваюць сапраўдныя падзеі яго жыцьця. Геаграфічных пунктаў з назовам Руставі ў тую эпоху існавала некалькі. Народная легенда зьвязвае імя Руставэлі з Руставі у Паўднёвай Грузіі. Некаторыя дадзеныя адносна асобы Руставэлі можна запазычыць з уступа да яго паэмы, дзе паказана, што яна напісаная для ўсхваленьня царыцы Тамары: гэта зьяўляецца ў нейкай меры і паказьнікам сацыяльнага статусу аўтара. Некаторыя гістарычныя дадзеныя можна запазычыць з Сінодыка (памінальнай кнігі) Хроснага кляштара ў Іерусаліме. Запіс XIII ст. згадвае Шота, называючы яго пасаду пры двары. У самім кляштары маецца фрэскавы партрэт (першая пал. XIII ст.) вяльможы ў сьвецкай вопратцы, а ў надпісе тамака ж згадваецца «Руставэлі». Адгэтуль можна зрабіць выснову, што Руставэлі быў саноўнікам, што аказаў буйную падтрымку кляштару, дзякуючы чаму і быў намаляваны на фрэсцы, а яго імя занесьлі ў Сынодык. Надпіс і партрэт былі вядомыя грузінскім паломнікам і вандроўцам сярэднявечча, а ў 1960 грузынская навуковая экспэдыцыя расчысьціла партрэт, зафарбаваны пасьля таго, як кляштар перайшоў у валоданьне грэцкага патрыярхата. Народныя легенды называюць неўзаемнае каханьне да царыцы Тамары прычынай пастрыжэньня Руставэлі ў манахі; паводле паданьняў, ён адправіўся ў Ерусалім, дзе і пахаваны, але паданьні гэтыя не падмацаваныя фактамі. Паэты XVII—XVIII стст., згадваючы паэта, завуць і яго імя — Шата. Імя яго Шота, скарочанае з [[Ашот]]а, не сустракаецца ў хрысьціянскіх сьвятцах. Паводле некаторых зьвестак паэт належаў да знакамітага роду і быў валадаром Рустаўскога маёрата. У паэме аб «Віцязі» паэт заяўляе, што ён месх, гэта значыць жыхар [[Ахалцыхская вобласьць|Ахалцыхскай вобласьці]]. Вучыўся ў [[Грэцыя|Грэцыі]], затым быў казназахавальнікам царыцы [[Тамара (царыца Грузіі)|Тамары]] (знойдзены яго подпіс на акце 1190 року). Гэта быў час палітычнай магутнасьці Грузіі і росквіту лірычнай паэзіі пры двары маладой царыцы, з усімі прыкметамі сярэднявечнага рыцарскага служэньня. Знаёмы з паэмамі [[Гамэр]]а і філязофіяй [[Плятон]]а, багаслоўем, пачаткамі піітыкі і [[рыторыка|рыторыкі]], [[пэрсыдзкая літаратура|пэрсыдзкай]] і [[арабская літаратура|арабскай літаратурай]], Руставэлі цалкам прысьвяціў сябе літаратурнай дзейнасьці і напісаў паэму «Віцязь у тыгравай шкуры», красу і гонар грузінскай пісьменнасьці. Безнадзейна закаханы ў сваю валадарку, ён скончыў жыцьцё ў манастырскай кельлі. Цімафей, мітрапаліт грузінскі ў XVIII стагодзьдзі, бачыў у Ерусаліме, у царкве сьв. Крыжа, пабудаванай грузінскімі царамі, магілу і партрэт Руставэлі у валасяніцы аскета. Па адной легендзе, Руставэлі, закаханы ў царыцу, жэніцца, аднак, з нейкай Нінай і неўзабаве пасьля вясельля атрымлівае ад «дамы ідэальнай глыбокай пашаны» загад перакласьці на грузінскую мову літаратурны падарунак, паднесены ёй пераможаным шагам. Бліскуча выканаўшы даручэньне, ён ад узнагароды за сваю працу адмаўляецца. Праз тыдзень пасьля гэтага быў знойдзены абезгалоўлены труп яго. Дагэтуль існуе маса легендаў аб Руставэлі і яго адносінах да Тамары. [[Файл:Shota Rustaveli.jpg|значак|Меркаваная выява Шата Руставэлі на старажытнай фрэсцы зь [[Ерусалім]]а]] Каталікос Іаан, які яшчэ пры жыцьці царыцы апекаваўся паэтам, пачаў, паводле паданьня, ганеньні на Руставэлі. У XVIII ст. патрыярх Антоній I, адукаваны пісьменьнік, публічна спаліў некалькі асобнікаў «Віцязя ў тыгравай шкуры», аддрукаванага ў 1712 годзе царом Вахтангам VI. == Творчасьць == Паэма «Віцязь у тыгравай шкуры» — адзіны твор Руставэлі, які дайшоў да нас, і тое ў позьніх сьпісах; асобныя строфы сустракаюцца ў рукапісах XIV і XV стст., два чатырохрадкоўі — на сьценах кляштара Вані ў Паўднёвай Грузіі, але поўныя сьпісы ёсьць толькі з XVI—XVII стст., а першы датаваны рукапіс — 1646. У цяперашні час маецца каля 150 сьпісаў, і ва ўсіх — мноства скажэньняў, выпраўленьняў, занесеных перапісчыкамі, уставак і г. д. Спрэчным ё і тлумачэньне загалоўка паэмы. Назоў драпежніка, шкура якога накінутая на плечы героя, раней у грузінскай азначала «барса», пазьней — як «барса», гэтак і «тыгра». Паколькі ў паэме дзеяньне адбываецца ва ўмоўным усходнім асяроддзі і ў ёй згадваюцца і іншыя жывёлы і птушкі, што не сустракаюцца ў фаўне Грузіі, зразумелае і рознае разуменьне назову, якое адбілася ў перакладах паэмы на розныя мовы. У творы вылучаюцца тры часткі: уступ, апавядальная частка і кароткі эпілёг. Уступ дае значны матэрыял для разуменьня рэлігійна-філязофскага і мастацка-эстэтычнага сьветапогляду Руставэлі. У самім пачатку ён зьвяртаецца да творцы сусьвету з просьбай аб дапамозе, затым варта згадваньне царыцы Тамары, для ўсхваленьня якой, па словах Руставэлі, і напісаная паэма. Далей варта меркаваньне аб паэзіі, якую аўтар лічыць Божым дарам і складовай часткай мудрасьці. Пералічыўшы розныя віды паэзіі, ён аддае перавагу эпічнаму жанру. Тутака ж выказвае сваё меркаваньне аб каханьні. Гэтае пачуцьцё цалкам зямное, але яно ўзвышае чалавека, патрабуе ад яго сталасьці, пэўнасьці, стрыманасьці і самаахвяраваньня. Сама паэма зьяўляецца мастацкім увасабленьнем канцэпцыі аўтара. === Зьмест паэмы === Сьціслы зьмест «Віцязя ў тыгровай шкуры»: пасьля ўкаранаваньня сваёй дачкі Цінацін на царства цар Ростэван разам з сваім выхаванцам, палкаводцам Аўтандзілам, выпраўляюцца на паляваньне. Тамака яны бачаць незнаёмца, які носіць барсавую шкуру, але той, відавочна не жадаючы сустракацца з людзьмі, аддаляецца на сваім вараным скакуне. Бачачы засмучанага гэтай падзеяй бацькі, Цінацін прызнаецца Аўтандзілу ў каханьні і пасылае яго на пошукі незнаёмца. Праз тры гады Аўтандзілу атрымліваецца знайсьці яго, што хаваўся ў бязьлюднай мясцовасьці ў пячоры. Незнаёмец, якога клічуць Тарыэл, распавядае Аўтандзілу сваю гісторыю. Ён — сын цара, які быў васалам магутнага цара Індыі Парсадана. Выгадаваны Парсаданам, Тарыэл закахаўся ў яго дачку, прыгажуню Нэстан-Дарэджан, але яе бацькі захацелі выдаць яе за іншага. Не жадаючы, каб чужак завалодаў тронам Індыі, Тарыэл, параіўшыся з каханай, забіў яго і, асцерагаючыся гневу цара, схаваўся ў сваім умацаваным месьце. Тут Асмат, набліжаная Нэстан-Дарэджан і павераная ў таямніцы закаханых, паведаміла яму, што выхавальніца Нэстан-Дарэджан, сястра цара, пасьля жорсткага зьбіцьця пасадзіла сваёй выхаванку ў каўчэг і кінула яго ў мора. Тарыэл выправіўся на пошукі каханай і падчас сваіх туляньняў сустрэў цясьнімага ворагамі Фрыдона, якому дапамог. Ад Фрыдона ён даведаўся, што аднойчы той бачыў Нэстан-Дарэджан у каўчэгу, які плыў, але вызваліць яе ня змог, каўчэг схаваўся ў моры. Даведаўшыся ад Тарыэла аб яго горы, Фрыдон спрабаваў дапамагчы сябру, але разасланыя паўсюль ганцы не змаглі знайсьці Нэстан-Дарэджан. Тарыэл разьвітаўся з пабрацімам, атрымаў ад яго ў падарунак выдатнага каня і пасьля гэтага яшчэ доўга шукаў Нэстан-Дарэджан. Страціўшы надзею, ён атабарыўся ў гэтай пячоры разам зь вернай Асмат і бавіць свае дні ўдалечыні ад людзей. Барсаву шкуру ён носіць у памяць аб сваёй каханай. Крануты яго горам Аўтандзіл абяцаў Тарыэлу дапамагчы ў пошуках Нэстан-Дарэджан. Прыбыўшы ў Арабію, Аўтандзіл распавёў усё цару Ростэвану і сваёй каханай. Тая ўхваліла яго намер дапамагчы пабраціму ў бядзе, але цар не захацеў яго зноў адпускаць, так што Аўтандзілу прыйшлося зьехаць употай. Вярнуўшыся да Тарыэла, ён абяцаў шукаць Нэстан-Дарэджан на працягу года і выправіўся ў шлях, наведаў Фрыдона; затым морам адправіўся ў Гуланшаро, сталіцу марскога цара. Тут ён пасябраваў з жонкай купецкага кіраўніка — Фацьмой, якая па яго адзежы прыняла Аўтандзіла за купца. Ад яе ён даведаўся, што менавіта Фацьма выратавала Нэстан-Дарэджан ад двух вартавых, якія яе суправаджалі, і прытуліла ў сябе, але муж Фацьмы, выдаўшы таямніцу, даставіў Нэстан-Дарэджан да цара. Уладар захацеў ажаніць зь ёй свайго сына, але Нэстан-Дарэджан здолела падкупіць ахову і вярнуцца да Фацьмы. Яна дала Нэстан-Дарэджан каня, і ўцякачка схавалася. Пасьля, выпадкова пачуўшы гутарку людзей, што прыйшлі з розных бакоў, яна даведалася, што Нэстан-Дарэджан знаходзіцца ў палоне ў Каджэці, краіне чараўнікоў. Тамтэйшы цар жадае ажаніць зь ёй свайго сына. Узрадаваны Аўтандзіл адкрыўся Фацьме, паведаміў ёй, што ён шукае Нэстан-Дарэджан для свайго сябра і папрасіў Фацьму дапамагчы яму. Фацьма адразу паслала ў Каджэці чараўніка-служку, даўшы яму ліст для Нэстан-Дарэджан. Палоньніца адправіла з ім ліст да Фацьмы і Тарыэла, далучыўшы да яго шматок цудоўнага покрыва, некалі прывезенага Тарыэлам для яе. У пяшчотным лісьце яна клялася Тарыэлу ў вечным каханьні, але прасіла пакінуць яе, бо ўзяць крэпасьць чараўнікоў-каджэй немагчыма і Тарыэл абавязкова загіне. Сама яна паклялася, што ніколі ня стане жонкай кагосьці іншага. Аўтандзіл пасьпяшаўся да Тарыэлу з радаснай весткай. Захапіўшы зброю, якую Тарыэл адваяваў у казачных істот — дэваў, яны адправіліся да Фрыдона, пасьля трое пабрацімаў, узяўшы з сабой трыста ваяроў Фрыдона, накіраваліся да Каджэцкай крэпасьці. Кожны зь іх прапанаваў свой плян захопу цьвярдыні, але быў прыняты плян Тарыэла; падзяліўшы аддзел, які суправаджаў іх, на тры часткі, яны з трох бакоў кінуліся ў напад. Разьбіўшы браму, яны ўварваліся ў места. Тарыэл першым апынуўся ў падземным праходзе, што ішоў у крэпасьць; перабіўшы ўсю варту, ён вызваліў Нэстан-Дарэджан. Вярнуўшыся адтуль у марское царства, яны зладзілі вясельле Тарыэла з Нэстан-Дарэджан, затым у Арабіі, з згоды цара Ростэвана — вясельле Аўтандзіла і Цінацін. Вярнуўшыся ў Індыю і выгнаўшы чужакоў-ворагаў, Тарыэл і Нэстан-Дарэджан запанавалі тамака. Пабрацімы разьвіталіся, пакляўшыся адзін аднаму ў вечным сяброўстве. Мажорнае гучаньне фіналу — перамога дабра над злом — зьяўляецца лагічным завяршэньнем эпічнага апавяданьня. У пралёгу сюжэт паэмы названы «пэрсыдзкім аповядам», гэта літаратурны прыём, характэрны для той эпохі, які адлюстроўвае ўплыў пэрсыдзкай культуры на народы Каўказа. Сюжэт, акрамя тыпалягічных паралеляў, ня мае дакладных аналягаў ні ў літаратурных творах таго часу, ні ў фальклёры. Сюжэт паэмы, нягледзячы на яго шматплянавасьць і складанасьць, кампазыцыйна сабраны і стройны. Аднак не займальная фабула зьяўляецца галоўнай вартасьцю твора Руставэлі. Адметнасьць паэмы — у яе глыбокім гуманізьме. Руставэлі апявае ідэі каханьня, беззапаветнага сяброўства, вернасьці, але героі твора — увасабленьне гэтых ідэяў — зусім не схематычныя замалёўкі. Руставэлі па-майстроўску малюе іх розныя характары, найменшыя адценьні іх эмоцыяў. Менавіта таму ні нерэальны геаграфічны арэал, ні гіпэрбалізацыя пры апісаньні іх пачуцьцяў і ўчынкаў не замінаюць успрымаць герояў паэмы менавіта як жывых людзей з сваімі індывідуальнымі рысамі і нават недахопамі. Аўтандзіл і Тарыэл — абодва «міджнуры» (г.зн. закаханыя), абодва гатовыя ахвяраваць жыцьцём як для ўмілаванай, так і для сябра. Разам з тым, гэтыя два віцязя па характары не падобныя адзін на аднаго. Тарыэл увесь ва ўладзе пачуцьцяў і дзейнічае часам неабдумана, Аўтандзіл жа заўсёды падпарадкоўвае свае ўчынкі розуму і заўсёды ўмее знайсьці выйсьце зь цяжкага становішча, часам нават насуперак сваім жаданьням і схільнасьцям. Пэўнасьць у сяброўстве — вышэйшы маральны абавязак для герояў Руставэлі. Прадстаўнікі трох нацыяў — Аўтандзіл, Тарыэл і Фрыдон — сябры-пабрацімы, гатовыя сябра пайсьці на любыя нягоды і ахвяры. Нягледзячы на пагрозу паўторнага доўгага расстаньня з Цінацін, на гнеў цара, які не жадае ізноў адпускаць яго ў доўгі шлях, Аўтандзіл, не разважаючы, таемна адпраўляецца, каб дапамагчы сябру. Асмат, адданая прыслужніца Нэстан-Дарэджан, добраахвотна зносіць разам з Тарыэлам усе нягоды яго выгнаньня. Фрыдон, не разважаючы, адпраўляецца з Тарыэлам і Аўтандзілам, каб вызваліць Нэстан-Дарэджан з палону каджэй. Каханьне для герояў — усемагутная сіла, у імя каханьня зьдзяйсняе Тарыэл свае геройствы. Страціўшы надзею знайсьці каханую, ён аддаляецца ў пустынную мясцовасьць, удалечыні ад грамадзтва, і пралівае слёзы ў самоце, бо для яго жыцьцё без Нэстан-Дарэджан пазбаўленае сэнсу. Жаночыя вобразы ў Руставэлі ярка акрэсьленыя: Нэстан-Дарэджан беззапаветна кахае Тарыэла. Палоненая ў крэпасьці, яна піша ў лісьце каханаму, што хутчэй кінецца ўніз з скалы, альбо пакончыць жыцьцё ўдарам нажа ў сэрца, чым выйдзе замуж за іншага; яна ўпрошвае Тарыэла не спрабаваць вызваліць яе, бо яна не перанясе яго непазьбежнай прытым гібелі; пакутуючы сама, яна не забывае аб сваёй роднай Індыі, цясьнімай ворагамі, і просіць Тарыэла пасьпяшацца туды, на дапамогу яе бацьку. Цінацін, пасылаючы Аўтандзіла на пошукі Тарыэла, кляцьвенна запэўнівае яго, што ў яе ніколі ня будзе іншага мужа, нават калі ён будзе «целавым увасабленьнем сонца». Руставэлеўскае разуменьне паэзіі, каханьня, значнасьці чалавечай асобы, — проціпастаўленьне натуральных чалавечых пачуцьцяў сувораму аскетызму раньняга сярэднявечча — паказвае сьветапогляд паэта. Філязофская і мастацка-эстэтычная канцэпцыя Руставэлі, «прамяністы сынтэз узьнёслага і зямнога» (Ш.Нуцубідзэ), уяўляе сабой вышэйшую прыступку разьвіцьця грузынскага Рэнэсансу. === Асаблівасьці вершаскладаньня === [[Файл: Sjota Roestaveli - De ridder in het pantervel.jpg|значак|250пкс|[[Лейдэн]]]] Паэма напісаная ў форме строф-катрэнаў, г.зн. чатырохрадкоўяў, аб’яднаных агульнай канцавай рыфмай. Колькасьць строфаў у залежнасьці ад таго, што выдаўцы лічылі сапраўдным тэкстам Руставэлі, вагаецца ў розных выданьнях прыблізна ад 1500 да 1700. Усе строфы напісаныя памерам «шаіры», у якім радок утрымлівае 16 складоў і дзеліцца цэзурай на 2 роўныя часткі. Шаіры у паэме двух відаў: «высокі шаіры» — гэта форма г. зв. статычнай сымэтрыі, дзе падзеленыя цэзурай напалам радкі складаюцца з чатырох сэгмэнтаў у складзе, гэта — г. зв. эквівалентная сымэтрыя; «нізкі шаіры» — гэта форма дынамічнай сымэтрыі — радкі складаюцца з асымэтрычных сэгмэнтаў з суадносінамі складоў 3:5 або 5:3. У строфах, напісаных «высокім шаіры», рыфма двухскладовая, а ў строфах, напісаных «нізкім шаіры», — трохскладовая. Чаргаваньне строфаў з рознай структурай радкоў і рыфмаў — адна з прычынаў выключнай дынамічнасьці і музычнасьці верша Руставэлі. Шаіры — старажытная, найбольш распаўсюджаная форма верша ў грузінскім фальклёры, што паказвае на сувязь вершаскладаньня паэмы Руставэлі з народнай творчасцю. У сваю чаргу, уплыў Руставэлі на пазьнейшую паэзію выяўляецца і ў тым, што аж да 18 ст. 16-ці сылябічны шаіры стаў амаль абсалютна пераважным памерам у грузінскай паэзіі. Мова твора выключна гнуткая і выразная. Паэма, напісаная на клясычнай грузінскай, блізкая і да жывой народнай мовы. Лексыка твора ўключае больш за 1 500 адзінак. Мастацкія прыёмы-рыфмы, алітэрацыі, мэтафары, вытворныя формы, паэтычныя ліцэнзіі — сустракаюцца паўсюдна. Гэта — адзін з чыньнікаў, што забясьпечылі паэме папулярнасьць, якой ня меў ніякі іншы твор у грузінскай літаратуры. Нярэдка (аж да нашых дзён) усю паэму ведалі на памяць, перапісвалі ад рукі: асобныя яе выразы, асабліва афарызмы, трывала ўвайшлі ў штодзённую грузінскую мову. === Вывучэньне === Пачаткам вывучэньня паэмы Руставэлі варта лічыць камэнтары грузінскага цара Вахтанга VI, якімі ён дапоўніў першае яе выданьне, надрукаванае ў заснаванай ім у Тбілісі друкарні ў 1712. Сын апошняга грузынскага цара Георгія XII Тэймураз Баграціёні можа лічыцца заснавальнікам руствэлелёгіі як навукі: у яго працах закранутыя шматлікія пытаньні, датычныя асобы аўтара паэмы, яго біяграфіі і сьветапогляду, складу паэмы, яе вершаскладаньня, лексыкі і г. д. Францускі навуковец Мары Бросэ (1802—1882) удзельнічаў у падрыхтоўцы другога выданьня паэмы, дапоўніўшы яго сваёй прадмовай. Навукоўцы і пісьменьнікі XIX ст. (І. Чаўчавадзе, А. Церэцелі, Важа-Пшавела, Д. Чубінашвілі, А. Цагарэлі і інш.) займаліся шматлікімі пытаньнямі, датычнымі паэмы. На мяжы XIX—XX стст. Н.Мар унёс шмат новага ў вывучэньне паэмы: грунтуючыся на строгіх філялягічных мэтадах, ён вывучаў яе тэкст, асьвятляючы складаную праблематыку паэмы ў сьвятле комплекснага вывучэньня заходніх і ўсходніх культураў. Буйныя працы па руствэлелёгіі належаць акадэмікам К. Кекелідзэ, А.Барамідзэ, А.Шанідзэ; апошнім было ажыцьцёўлена паўторнае факсымільнае выданьне тэксту 1712. У працах К.Кекелідзэ і А.Барамідзэ закранутыя пытаньні біяграфіі паэта, сюжэту паэмы, яе складу, мастацкага боку і т.д. У 1966 быў адзначаны [[юбілей]] Руставэлі. === Пераклад на беларускую мову === Да юбілею было прымеркаванае і выданьне беларускага перакладу паэмы пад назвай «Віцязь у тыгравай шкуры» (Алесь Звонак з М.Хведаровічам, 1966) == Ушанаваньне памяці == Імя Руставэлі было прысвоена Грузінскаму драматычнаму тэатру, Тбіліскаму тэатральнаму інстытуту, НДІ грузінскай літаратуры Акадэміі Навук Грузіі. Іменем Руставэлі названыя вуліцы шматлікіх мест колішніх рэспублік СССР: галоўны праспэкт Тбілісі, вуліца у цэнтры Ерэвана і г. д. Таксама ягоным імем названы адзін з астэроідаў. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Руставэлі, Шата}} [[Катэгорыя:Грузінскія паэты]] kn1trm1bblhi0qmh5gruqfxy9i0jc5f 0 41715 2331404 2319195 2022-08-05T12:13:09Z Kazimier Lachnovič 1079 стыль wikitext text/x-wiki {{Гісторыя Латвіі}} '''Куршы''' (у рускіх летапісах — ''корсь'', лацінізав. — ''куроны''<ref>{{кніга|старонкі=26|загаловак=Большая энциклопедия: В 62 томах|том=25|месца=М.|выдавецтва=ТЕРРА|год=2006|isbn=5-273-00432-2}}</ref>; {{мова-lv|kurši|скарочана}}; {{мова-lt|kuršiai|скарочана}}) — [[Балтыйскія мовы|балтыйскае]] [[племя]], якое жыло на захадзе сучаснай [[Латвія|Латвіі]]. Ад куршаў утварылася назва гістарычнай краіны [[Курляндыя|Курляндыі]]<ref name="BE">{{Літаратура/БЭ|9к}} С. 54.</ref>. == Гісторыя == У VII—XIII стагодзьдзях куршы адбілі напады скандынаваў ([[Вікінгі|вікінгаў]]). Да пачатку XVII ст. зьліліся зь іншымі [[Латышы|латыскімі]] плямёнамі ([[Зэмгалы|зэмгаламі]] і [[Латгалы|латгаламі]]) у адзіную латыскую народнасьць<ref name="BE"/>. == Повязі зь фінамі == Дасьледнікі XIX стагодзьдзя з спасылкай на швэдзкага гісторыка і лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Тунман|Ёгана Тунмана|en|Johann Erich Thunmann}} азначалі старажытных куршаў як [[Фіна-вугорскія мовы|фінскае]] племя: сярод іншага, яны спасылаліся на пагадненьне ад 1230 году, дзе павет куршаў мае назву ''Kiligunda'' (тым часам у фінаў павет называўся ''Kihlakonda'')<ref>Dziennik Wileński. Nr. 33, 1817. S. 333—334.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Курская пярэспа]] * [[Курская затока]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Балтыйскія плямёны}} [[Катэгорыя:Балты]] kvby7sr2hg7ilniikyrwjlkbnjvi0ne 2331405 2331404 2022-08-05T13:49:41Z Kazimier Lachnovič 1079 стыль wikitext text/x-wiki {{Гісторыя Латвіі}} '''Куршы''' (у рускіх летапісах — ''корсь'', [[Лацінская мова|лацінізаваная]] назва — ''куроны''<ref>{{кніга|старонкі=26|загаловак=Большая энциклопедия: В 62 томах|том=25|месца=М.|выдавецтва=ТЕРРА|год=2006|isbn=5-273-00432-2}}</ref>; {{мова-lv|kurši|скарочана}}; {{мова-lt|kuršiai|скарочана}}) — [[Балтыйскія мовы|балтыйскае]] [[племя]], якое жыло на захадзе сучаснай [[Латвія|Латвіі]]. Ад куршаў утварылася назва гістарычнай краіны [[Курляндыя|Курляндыі]]<ref name="BE">{{Літаратура/БЭ|9к}} С. 54.</ref>. == Гісторыя == У VII—XIII стагодзьдзях куршы адбілі напады скандынаваў ([[Вікінгі|вікінгаў]]). Да пачатку XVII ст. зьліліся зь іншымі [[Латышы|латыскімі]] плямёнамі ([[Зэмгалы|зэмгаламі]] і [[Латгалы|латгаламі]]) у адзіную латыскую народнасьць<ref name="BE"/>. == Повязі зь фінамі == Дасьледнікі XIX стагодзьдзя з спасылкай на швэдзкага гісторыка і лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Тунман|Ёгана Тунмана|en|Johann Erich Thunmann}} азначалі старажытных куршаў як [[Фіна-вугорскія мовы|фінскае]] племя: сярод іншага, яны спасылаліся на пагадненьне ад 1230 году, дзе павет куршаў мае назву ''Kiligunda'' (тым часам у фінаў павет называўся ''Kihlakonda'')<ref>Dziennik Wileński. Nr. 33, 1817. S. 333—334.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Курская пярэспа]] * [[Курская затока]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БЭ|9}} {{Балтыйскія плямёны}} [[Катэгорыя:Балты]] oi8m22cpyfx5q4dbhxe9uo0ugltwotf 0 41871 2331436 2330949 2022-08-05T20:25:48Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ + wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|ліцьвіны|ліцьвінамі (літоўцамі)}} {{Іншыя значэньні|Жамойты (неадназначнасьць)}} {{Этнас |Назва='''Летувісы''' |Выява={{nowrap|[[File:Laurynas Gucevicius.jpg|90x90px|Лаўрын Гуцэвіч]] [[File:Valancius.jpg|90x90px|Мацей Валанчэўскі]] [[File:Simonas Daukantas.png|90x90px|Сыманас Даўкантас]]<br/><small>[[Лаўрын Гуцэвіч|Л. Гуцэвіч]]{{•}}[[Мацей Казімер Валанчэўскі|М. Валанчэўскі]]{{•}}[[Сыманас Даўкантас|С. Даўкантас]]</small><br/>[[File:Antanas-Smetona-before-IWW.jpg|90x90px|Антанас Сьмятона]] [[File:Jonas Basanavicius (1851-1927) cropped.jpg|90x90px|Ёнас Басанавічус]] [[File:Vydūnas 1930.jpg|90x90px|Відунас]]<br/><small>[[Антанас Сьмятона|А. Сьмятона]]{{•}}[[Ёнас Басанавічус|Ё. Басанавічус]]{{•}}[[Відунас]]</small><br/>[[File:Antanas Baranauskas in 1899 portrait (cropped).jpeg|90x90px|Антанас Баранаўскас]] [[File:Mikalojus Konstantinas Čiurlionis photo portrait.jpg|90x90px|Мікалоюс Чурлёніс]] [[File:Sabonis Lipofsky (1 of 1).JPG|90x90px|Арвідас Сабоніс]]<br/><small>[[Антанас Баранаўскас|А. Баранаўскас]]{{•}}[[Мікалоюс Чурлёніс|М. Чурлёніс]]{{•}}[[Арвідас Сабоніс|А. Сабоніс]]</small>}} |Колькасьць= каля 4,5 млн |Рэгіёны=[[Летува]]:<br />{{лік|2561314}}<ref>{{Спасылка|url=http://statistics.bookdesign.lt/dalis_04.pdf|загаловак=Ethnicity, mother tongue and religion|мова=en|камэнтар=зьвесткі перапісу 2011 году|дата=13 красавіка 2016}}</ref><br /> [[ЗША]]:<br />{{лік|652790}}<ref>[https://archive.today/20200214011013/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_14_1YR_S0201&prodType=table American FactFinder - Results]{{ref-en}}</ref><br /> [[Бразылія]]: <br />{{лік|100000}}<ref>{{Артыкул|выданьне=Lithuanian Airlines|год=1996|загаловак=Lithuania in the World|месца=Vilnius|volume=4 (3)}}</ref><ref>Eliane Sebeika Rapchan [http://www.historica.arquivoestado.sp.gov.br/materias/anteriores/edicao10/materia01/texto01.pdfLituanos e seus descendentes reflexões sobre a identidade nacional numa comunidade de imigrantes]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-pt}}</ref><br /> [[Вялікабрытанія]]:<br />{{лік|97000}}<ref>{{кніга|url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_407038.pdf|загаловак=2011 Census Analysis: Ethnicity and Religion of the Non-UK Born Population in England and Wales|старонкі=21|частка=The number and percentage of the non-UK born population by world region and the top ten countries within each world region|дата публікацыі=18 чэрвеня 2015|мова=en}}</ref><br /> [[Канада]]: <br />{{лік|49130}}<ref>[https://web.archive.org/web/20160826212059/http://www12.statcan.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=1&PID=105396&PRID=0&PTYPE=105277&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2013&THEME=95&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= 2011 National Household Survey: Data tables | Ethnic Origin (264), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age Groups (10) and Sex (3) for the Population in Private Households of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2011 National Household Survey]</ref><br /> [[Расея]]:<br />{{лік|45600}}<ref>{{Спасылка|url=http://fadn.gov.ru/atlas-narodov-rossii/litovtsy|загаловак=Федеральное агентство по делам национальностей|дата=13 красавіка 2016|мова=ru}}</ref><br /> [[Ірляндыя]]:<br />{{лік|24628}}<ref>{{Кніга|url=http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/PROFILES,OF,NATIONALITIES,1-5.pdf|загаловак=Profiles of nationalities|pages=32|год=2006|камэнтар=вынікі перапісу насельніцтва 2006 году}}</ref><br />[[Латвія]]:<br /> &nbsp;&nbsp;24&nbsp;426<br /> [[Аргентына]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 30&nbsp;000<br />[[Гішпанія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 25&nbsp;000<br /> [[Польшча]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 15&nbsp;000<br /> [[Аўстралія]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 12&nbsp;317 <br /> [[Украіна]]: <br /> &nbsp;&nbsp;11&nbsp;000<br />[[Беларусь]]:<br />5087<ref>{{Спасылка|url=http://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.8-0.pdf|загаловак=Население по национальности и родному языку|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|праект=Перепись населения Республики Беларусь 2009 года|дата публікацыі=12.08.2010|мова=ru}}</ref> |Мовы=[[летувіская мова]] |Рэлігіі=[[каталіцтва]] |Блізкія этнасы=[[латышы]], [[жамойты]], [[беларусы]]{{Заўвага|Пра даўнія этнакультурныя повязі сьведчыць падабенства пэўных элемэнтаў матэрыяльнай культуры, пласт беларусізмаў у [[летувіская мова|летувіскай мове]], а таксама пласт летувізмаў у [[беларуская мова|беларускай]]}}<ref>{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 432.</ref> }} '''Летувісы''' (гістарычныя '''жамойты'''<ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Ці праўда, што літоўцы заваёўвалі Беларусь? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>; саманазва {{мова-lt|lietuviai|скарочана}}, адз. лік {{мова-lt|lietuvis|скарочана}}) — [[Эўропа|эўрапейская]] [[нацыя]], асноўнае насельніцтва [[Летува|Летувы]] (2&nbsp;561&nbsp;314 або каля 84% насельніцтва краіны на 2011 год). У значнай колькасьці таксама жывуць у [[ЗША]] (каля 660 тыс.), [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Ірляндыя|Ірляндыі]], [[Бразылія|Бразыліі]], [[Канада|Канадзе]], [[Расея|Расеі]] (каля 25 тыс. у адной толькі [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]]). Агульная колькасьць у сьвеце складае каля 4,5 млн. Карыстаюцца [[Летувіская мова|летувіскай мовай]], створанай у канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай ''жамойцкай мовы'' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Паводле веры пераважна [[каталіцызм|каталікі]]. == Назва == {{Асноўны артыкул|Жмогусы|Жамойты}} Паводле гісторыка і этноляга [[Ігар Чаквін|Ігара Чаквіна]], беларускамоўныя [[ліцьвіны]] гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі<ref name="Cakvin-2001">{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>{{Заўвага|Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. S. 491.</ref>. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча]]» 1925 году, а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''». Тым часам у беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала', якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў — [[жамойць]] — вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям'я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'<ref>Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.</ref>. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])<ref>[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.</ref>}}. Тым часам жыхары [[Жамойць|Жамойці]] не называлі сябе ліцьвінамі<ref name="Cakvin-2001"/>. Ужо ў 1854 годзе называньне [[Жамойты|жамойтаў]] «літвой» крытыкавалася на старонках першага ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] масавага прыватнага часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: «''…дарма адну частку гэтага народа называюць літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, жамойць. Абедзьве яны — тая ж жамойць <…> Слова Літва <…> належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства. <…> Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — літува <…>, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. <…> Латышы, альбо леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай чудзьдзю, не называюць сябе літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — жамогусы, жамогі альбо жамодзі, сямогі альбо сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе земме, семме, а гэта значыць толькі „свая зямля“ падобна таму, як сома альбо суомі, „свая зямля“ Фінляндыя і суомалайне, „людзі сваёй зямлі“, фіны, альбо фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва <...> принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства. <...> Если жители чудской части отзываются, что они — Литува <...>, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. <...>. Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы»|скарочана}}}}. Тым часам у другой палове XIX ст. ліцьвінамі звычайна называлі [[беларусы|беларусаў]], а летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>, што «''...назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова»''» ({{мова-ru|...названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский»|скарочана}})}}. Тое, што «''ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі''», падкрэсьліваў яшчэ ў 1921 годзе мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 10.</ref>, такую ж думку ў 1934 годзе выказваў загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]] [[Тамаш Грыб]]: «''Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі [[Люцічы|Люцічамі]], Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], нельга блытаць летувісаў (цяперашніх «літоўцаў») з старажытнымі ліцьвінамі, якія жылі на тэрыторыі Беларусі і ўдзельнічалі ў [[Этнагенэз беларусаў|фармаваньні]] беларускага этнасу<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref>. [[Сяргей Дубавец]] і [[Генадзь Сагановіч]] таксама зьвяртаюць на тое, што ўжываньне саманазвы сучаснай нацыі — летувісы — дазваляе пазьбегнуць тэрміналягічнай блытаніны<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.</ref>. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня [[Германцы|германцаў]] на ўсход у 800—1400 гадох, на якой летувісы азначаюцца [[Латышы|латышамі]] ({{мова-en|Letts|скарочана}}). Атляс гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}. [[Нью-Ёрк]], 1926 г.]] Яшчэ ў 1837 годзе народжаны на [[Менскі павет|Меншчыне]] пісьменьнік [[Тадэвуш Булгарын]] выкарыстоўваў у сваёй кнізе «Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях» дзеля азначэньня старажытнага народу назву ''летувы''{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135.</ref>, а назву ''Letuwis'' у польскамоўным тэксьце выкарыстоўваў яшчэ ў 1809 годзе гісторык [[Іяхім Лялевель]]<ref>Lelewel J. Wzmianka o naydawnieyszych Dziejopisach Polskich. — Warszawa, 1809. [https://books.google.by/books?id=l9NlAAAAcAAJ&pg=PA43&dq=letuwis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiU4tTKuLD5AhUEt6QKHVEwBGkQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=letuwis&f=false S. 43].</ref>{{Заўвага|{{мова-pl|«Między wyrazem Estji, a Letuwis i Welta, zdają mi się nadto wielkie różnice ażeby jich pojednać. Położenie niezmienne Estji nad Wisłą, a Letuwis za Niemnem, od tego pojednania wstrzymuje: chyba własne Prusaków nazwanie było do Estów podobne, wszakże tego niewiemy»}}}}. У 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}} прапанаваў аддзяляць летувісаў ({{мова-pl|Letuwisi|скарочана}} з вытворным прыметнікам ''letuwiski'') ад ліцьвінаў і зазначаў, што пра патрэбу такога разьмежаваньня раней казалі [[Бэнэдыкт Дыбоўскі]] і Ян Обст<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр'ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. <…> Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта Ягайла, Хадкевіч, Міцкевіч, Пілсудзкі і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. <...> Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}<ref>Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул, у якім таксама прапанаваў тэрміналягічна аддзяляць летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}} з прыметнікам ''letuwski'') ад гістарычных ліцьвінаў<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім»<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. З 1990-х гадоў летувісы выступаюць супраць ужываньня ўласных саманазваў Летува і летувісы ў іншых мовах (хоць у выпадку іншых уласных імёнаў, зьвязаных зь Вялікім Княствам Літоўскім, яны ў тэкстах на іншых мовах, наадварот, выкарыстоўваюць летувіскія формы<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>), тым часам гэтая тэрміналёгія мае даўнюю традыцыю ў самой Летуве. Напрыклад, у 1928 годзе для шматлікай супольнасьці расейскіх [[стараверы|старавераў]], што жылі ў Летувіскай рэспубліцы, на заказ урадоўцаў зрабілі афіцыйны [[Расейская мова|расейскі]] пераклад [[Гімн Летувы|дзяржаўнага гімну]], які пачынаўся словамі: {{мова-ru|«Летува, отчизна наша...»|скарочана}}<ref name="Arlou-2012-33">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.</ref>. Назва летувісы<ref>Польска-беларускі слоўнік / Słownik polsko-białoruski. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская Энцыклапедыя, 2004. {{ISBN|985-11-0307-1}}. — С. 280.</ref> пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўцы]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Як адзначаецца ў энцыкляпэдычным даведніку «Народная культура Беларусі» (пад рэдакцыяй доктара гістарычны навук [[Віктар Цітоў|Віктара Цітова]]), які выйшаў у 2002 годзе ў выдавецтве [[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]: «''Сучасныя Л. называюць сваю краіну Летувой, а сябе — летувісамі, і гэтыя назвы зьяўляюцца больш дакладнымі і гістарычна апраўданымі, чым „Літва“ і „літоўцы“, якія на працягу некалькіх вякоў ужываліся ў адносінах да Беларусі''»<ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>. == Этнагенэз == [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, большая частка якога азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Працэс фармаваньня летувіскай нацыі заняў дастаткова працяглы пэрыяд і адбываўся пад уплывам геаграфічна-кліматычных, сацыяльна-эканамічных, палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама агульнаэўрапейскіх этнічных тэндэнцыяў. У навуцы няма адназначнасьці што да храналягічных і тэрытарыяльных рамак фармаваньня летувіскага народу. [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар летувісаў мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»{{Заўвага|Яшчэ ў 1943 годзе барон Ойген фон Энгельгардт у сваёй фундамэнтальнай манаграфіі «Weissruthenien. Volk und Land», выдадзенай у [[Вена|Вене]], адзначаў, што Жамойць і жамойты — гэта асноўная зямля і асноўнае племя летувісаў ({{мова-de|«das Kernland und den Kernstamm der Litauer, die Shamaiten»|скарочана}})<ref>Engelhardt E. Weissruthenien. Volk und Land. — Wien, 1943. S. 38.</ref>}}]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Паводле першай тэорыі, якой прытрымліваюцца асобныя сучасныя летувіскія аўтары, летувіскі [[этнас]] узьнік прыкладна ў VI—VII стагодзьдзях. У гэты час, на думку прыхільнікаў гэтай тэорыі, адбылося разгалінаваньне ўсходніх [[Балты|балтаў]] на летувісаў і [[Латгалы|латгалаў]] і адпаведна разгалінаванне [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[Латыская мова|латыскай]] моваў з аднаго кораня. Тэорыя сьцьвярджае, што месцам фармаваньня летувісаў была тэрыторыя паміж сярэдняй плыньню [[Нёман]]а, рэкамі [[Вяльля|Вяльлёй]] і [[Мерычанка]]й, адкуль летувісы пашыраліся на поўнач (да [[Земгалы|земгалаў]] і [[Селы|селаў]]) і на захад, асымілюючы мясцовае насельніцтва. Прыхільнікі гэтай тэорыі лічаць, што ў выніку колькаснага разрастаньня летувіскага этнасу адбылося разгалінаваньне родаплемянной структуры летувісаў у канцы I тысячагодзьдзя н. э. на плямёны «ўсходніх летувісаў» («уласна летувісаў» альбо «[[аўкштайты|аўкштайтаў]]»), якія разьмяшчаліся ў тым ліку на землях [[Нальшаны|Нальшанаў]] і [[Дзяволтва|Дзяволтвы]], і «летувісаў-жамойтаў» або проста [[жамойты|жамойтаў]] (на паўднёвых землях сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну [[Жамойць|Жамойці]]), сфармаваных у выніку асыміляцыі летувіскімі перасяленцамі (на заходнім кірунку міграцыі) часткі [[Куршы (народ)|куршаў]] і іншых заходнебалцкіх плямёнаў<ref>{{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1к}} С. 23—24.</ref>. Паводле гэтай тэорыі, з утварэньнем [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]] у сярэдзіне XIII—XV стагодзьдзяў адбывалася асыміляцыя летувісамі іншых балцкіх плямёнаў — паўднёвых частак селаў, земгалаў і куршаў, а таксама нейкіх частак [[Яцьвягі|яцьвягаў]], [[Скалвы|скальваў]] і [[Прусы|прусаў]], што прывяло да чарговага дэмаграфічнага і тэрытарыяльнага разрастаньня летувіскага этнасу<ref name="LKE-385">{{Літаратура/Летува: кароткая энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 385.</ref>. Па-за межамі ВКЛ у выніку міграцыі часткі летувіскага насельніцтва з тэрыторыі Жамойці і асыміляцыі летувісамі часткі балцкага насельніцтва (галоўным чынам, прусаў і скальваў) у [[Прусія|Прусіі]] ў XVI ст. утварылася асобная этнічная група летувісаў — г.зв. [[летувінінкі]]<ref name="LKE-385"/>. Паводле другой тэорыі, этнагенез летувіскага этнасу мае больш позьняе паходжаньне, пры гэтым адмаўляецца этнічнае адзінства балцкіх плямёнаў літвы і жамойтаў у VI — першай палове XIII стагодзьдзяў. Прыхільнікі гэтай тэорыі лічаць, што ўтварэньне летувіскага этнасу пачалося толькі ў межах ВКЛ з другой паловы XIII ст. і стала вынікам кансалідацыі балцкіх плямёнаў [[літва (племя)|літвы]] (на думку прыхільнікаў гэтай тэорыі, дала імя новаму этнасу), жамойтаў і частак селаў, земгалаў, куршаў, яцьвягаў, скальваў і прусаў<ref>Унуковіч Ю. Літоўцы // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 212.</ref>. Паводле трэцяй тэорыі, якой прытрымліваецца частка беларускіх навукоўцаў, сучасны летувіскі этнас узьнік у часы ВКЛ галоўным чынам на аснове балцкага племені [[Жамойты|жамойтаў]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 157.</ref><ref name="Arlou-2012-32">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 32, 102.</ref>, у склад якога ўвайшла пэўная частка іншых балцкіх плямёнаў (куршаў, прусаў, скальваў, яцьвягаў і інш.), у тым ліку балцкія плямёны [[нальшаны]] і [[дзяволтва]] — балтамоўныя жыхары паўночнай (балцкай) часткі ўласна Літвы<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—154.</ref>, якая і дала новаму этнасу ў больш позьнія часы імя летувісы ([[Беларускі афіцыйны правапіс|афіц.]] ''літоўцы''), а большая частка самога племені літвы на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] славянізавалася ў часы ВКЛ<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 118, 133.</ref>. [[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і Летува («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]] Апошняя тэорыя знаходзіць пэўныя пацьверджаньні ў афіцыйных дакумэнтах і выданьнях [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], зь якіх вынікае, што фармаваньне летувіскай нацыі адбывалася ў другой палове XIX ст. пры спрыяньні расейскіх уладаў. У 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] — жамойты, якія размаўляюць па-жамойцку, тым часам большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў размаўляюць па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Пры гэтым летувісы ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}) ў гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў Расеі: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Тым часам жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў (у г.зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''»{{Заўвага|{{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}}<ref>Valančius M. Maskoliams katalikus persekiojant. — Kaunas, 1929. P. 76—77.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. А ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] за 1874 год зазначалася, што ў Прусіі ўсіх летувісаў, што жывуць у Расейскай імпэрыі, называюць жамойтамі{{Заўвага|{{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}}<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>}}. У 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, таксама пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў{{Заўвага|{{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}}}}<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. У 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы звычайна называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі» і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў{{Заўвага|{{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}}<ref>K-o šešėlis. Patėmyjimai iš šalies // Saulėteka. Nr. 7, 1900. P. 191.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаўся агляд аўтарам Ковенскае губэрні, якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснае [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. С. XXIX.</ref>). У 1893 годзе паведамлялася, што «''...Жамойць, або, як яна сама сябе называе, «сьвятая Жамойць», засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Нацыянальная мова летувісаў — [[Летувіская мова|летувіская]] (усходнебалтыйская падгрупа [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]]). Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай ''жамойцкай мовы'' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Летувісы ў Беларусі]] * [[Жмогусы]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1}} * {{Літаратура/Летува: кароткая энцыкляпэдыя (1989)}} {{Балтыйскія плямёны}} [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Народы Аўстраліі]] [[Катэгорыя:Народы Бразыліі]] [[Катэгорыя:Народы Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Народы Нямеччыны]] [[Катэгорыя:Народы Канады]] [[Катэгорыя:Народы Латвіі]] [[Катэгорыя:Народы Летувы]] [[Катэгорыя:Народы Польшчы]] [[Катэгорыя:Этнічныя групы Расеі]] [[Катэгорыя:Этнічныя групы ЗША]] joel61u49s6m8mrx4196xnstazdmb8m 2331437 2331436 2022-08-05T20:26:29Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ стыль wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|ліцьвіны|ліцьвінамі (літоўцамі)}} {{Іншыя значэньні|Жамойты (неадназначнасьць)}} {{Этнас |Назва='''Летувісы''' |Выява={{nowrap|[[File:Laurynas Gucevicius.jpg|90x90px|Лаўрын Гуцэвіч]] [[File:Valancius.jpg|90x90px|Мацей Валанчэўскі]] [[File:Simonas Daukantas.png|90x90px|Сыманас Даўкантас]]<br/><small>[[Лаўрын Гуцэвіч|Л. Гуцэвіч]]{{•}}[[Мацей Казімер Валанчэўскі|М. Валанчэўскі]]{{•}}[[Сыманас Даўкантас|С. Даўкантас]]</small><br/>[[File:Antanas-Smetona-before-IWW.jpg|90x90px|Антанас Сьмятона]] [[File:Jonas Basanavicius (1851-1927) cropped.jpg|90x90px|Ёнас Басанавічус]] [[File:Vydūnas 1930.jpg|90x90px|Відунас]]<br/><small>[[Антанас Сьмятона|А. Сьмятона]]{{•}}[[Ёнас Басанавічус|Ё. Басанавічус]]{{•}}[[Відунас]]</small><br/>[[File:Antanas Baranauskas in 1899 portrait (cropped).jpeg|90x90px|Антанас Баранаўскас]] [[File:Mikalojus Konstantinas Čiurlionis photo portrait.jpg|90x90px|Мікалоюс Чурлёніс]] [[File:Sabonis Lipofsky (1 of 1).JPG|90x90px|Арвідас Сабоніс]]<br/><small>[[Антанас Баранаўскас|А. Баранаўскас]]{{•}}[[Мікалоюс Чурлёніс|М. Чурлёніс]]{{•}}[[Арвідас Сабоніс|А. Сабоніс]]</small>}} |Колькасьць= каля 4,5 млн |Рэгіёны=[[Летува]]:<br />{{лік|2561314}}<ref>{{Спасылка|url=http://statistics.bookdesign.lt/dalis_04.pdf|загаловак=Ethnicity, mother tongue and religion|мова=en|камэнтар=зьвесткі перапісу 2011 году|дата=13 красавіка 2016}}</ref><br /> [[ЗША]]:<br />{{лік|652790}}<ref>[https://archive.today/20200214011013/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_14_1YR_S0201&prodType=table American FactFinder - Results]{{ref-en}}</ref><br /> [[Бразылія]]: <br />{{лік|100000}}<ref>{{Артыкул|выданьне=Lithuanian Airlines|год=1996|загаловак=Lithuania in the World|месца=Vilnius|volume=4 (3)}}</ref><ref>Eliane Sebeika Rapchan [http://www.historica.arquivoestado.sp.gov.br/materias/anteriores/edicao10/materia01/texto01.pdfLituanos e seus descendentes reflexões sobre a identidade nacional numa comunidade de imigrantes]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-pt}}</ref><br /> [[Вялікабрытанія]]:<br />{{лік|97000}}<ref>{{кніга|url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_407038.pdf|загаловак=2011 Census Analysis: Ethnicity and Religion of the Non-UK Born Population in England and Wales|старонкі=21|частка=The number and percentage of the non-UK born population by world region and the top ten countries within each world region|дата публікацыі=18 чэрвеня 2015|мова=en}}</ref><br /> [[Канада]]: <br />{{лік|49130}}<ref>[https://web.archive.org/web/20160826212059/http://www12.statcan.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=1&PID=105396&PRID=0&PTYPE=105277&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2013&THEME=95&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= 2011 National Household Survey: Data tables | Ethnic Origin (264), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age Groups (10) and Sex (3) for the Population in Private Households of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2011 National Household Survey]</ref><br /> [[Расея]]:<br />{{лік|45600}}<ref>{{Спасылка|url=http://fadn.gov.ru/atlas-narodov-rossii/litovtsy|загаловак=Федеральное агентство по делам национальностей|дата=13 красавіка 2016|мова=ru}}</ref><br /> [[Ірляндыя]]:<br />{{лік|24628}}<ref>{{Кніга|url=http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/PROFILES,OF,NATIONALITIES,1-5.pdf|загаловак=Profiles of nationalities|pages=32|год=2006|камэнтар=вынікі перапісу насельніцтва 2006 году}}</ref><br />[[Латвія]]:<br /> &nbsp;&nbsp;24&nbsp;426<br /> [[Аргентына]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 30&nbsp;000<br />[[Гішпанія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 25&nbsp;000<br /> [[Польшча]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 15&nbsp;000<br /> [[Аўстралія]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 12&nbsp;317 <br /> [[Украіна]]: <br /> &nbsp;&nbsp;11&nbsp;000<br />[[Беларусь]]:<br />5087<ref>{{Спасылка|url=http://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.8-0.pdf|загаловак=Население по национальности и родному языку|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|праект=Перепись населения Республики Беларусь 2009 года|дата публікацыі=12.08.2010|мова=ru}}</ref> |Мовы=[[летувіская мова]] |Рэлігіі=[[каталіцтва]] |Блізкія этнасы=[[латышы]], [[жамойты]], [[беларусы]]{{Заўвага|Пра даўнія этнакультурныя повязі сьведчыць падабенства пэўных элемэнтаў матэрыяльнай культуры, пласт беларусізмаў у [[летувіская мова|летувіскай мове]], а таксама пласт летувізмаў у [[беларуская мова|беларускай]]}}<ref>{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 432.</ref> }} '''Летувісы''' (гістарычныя '''жамойты'''<ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Ці праўда, што літоўцы заваёўвалі Беларусь? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>; саманазва {{мова-lt|lietuviai|скарочана}}, адз. лік {{мова-lt|lietuvis|скарочана}}) — [[Эўропа|эўрапейская]] [[нацыя]], асноўнае насельніцтва [[Летува|Летувы]] (2&nbsp;561&nbsp;314 або каля 84% насельніцтва краіны на 2011 год). У значнай колькасьці таксама жывуць у [[ЗША]] (каля 660 тыс.), [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Ірляндыя|Ірляндыі]], [[Бразылія|Бразыліі]], [[Канада|Канадзе]], [[Расея|Расеі]] (каля 25 тыс. у адной толькі [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]]). Агульная колькасьць у сьвеце складае каля 4,5 млн. Карыстаюцца [[Летувіская мова|летувіскай мовай]], створанай у канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай ''жамойцкай мовы'' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Паводле веры пераважна [[каталіцызм|каталікі]]. == Назва == {{Асноўны артыкул|Жмогусы|Жамойты}} Паводле гісторыка і этноляга [[Ігар Чаквін|Ігара Чаквіна]], беларускамоўныя [[ліцьвіны]] гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі<ref name="Cakvin-2001">{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>{{Заўвага|Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. S. 491.</ref>. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча]]» 1925 году, а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''». Тым часам у беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала', якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў — [[жамойць]] — вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям'я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'<ref>Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.</ref>. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])<ref>[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.</ref>}}. Тым часам жыхары [[Жамойць|Жамойці]] не называлі сябе ліцьвінамі<ref name="Cakvin-2001"/>. Ужо ў 1854 годзе называньне [[Жамойты|жамойтаў]] «літвой» крытыкавалася на старонках першага ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] масавага прыватнага часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: «''…дарма адну частку гэтага народа называюць літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, жамойць. Абедзьве яны — тая ж жамойць <…> Слова Літва <…> належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства. <…> Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — літува <…>, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. <…> Латышы, альбо леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай чудзьдзю, не называюць сябе літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — жамогусы, жамогі альбо жамодзі, сямогі альбо сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе земме, семме, а гэта значыць толькі „свая зямля“ падобна таму, як сома альбо суомі, „свая зямля“ Фінляндыя і суомалайне, „людзі сваёй зямлі“, фіны, альбо фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва <...> принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства. <...> Если жители чудской части отзываются, что они — Литува <...>, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. <...>. Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы»|скарочана}}}}. Тым часам у другой палове XIX ст. ліцьвінамі звычайна называлі [[беларусы|беларусаў]], а летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>, што «''...назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова»''» ({{мова-ru|...названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский»|скарочана}})}}. Тое, што «''ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі''», падкрэсьліваў яшчэ ў 1921 годзе мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 10.</ref>, такую ж думку ў 1934 годзе выказваў загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]] [[Тамаш Грыб]]: «''Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі [[Люцічы|Люцічамі]], Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], нельга блытаць летувісаў (цяперашніх «літоўцаў») з старажытнымі ліцьвінамі, якія жылі на тэрыторыі Беларусі і ўдзельнічалі ў [[Этнагенэз беларусаў|фармаваньні]] беларускага этнасу<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref>. [[Сяргей Дубавец]] і [[Генадзь Сагановіч]] таксама зьвяртаюць на тое, што ўжываньне саманазвы сучаснай нацыі — летувісы — дазваляе пазьбегнуць тэрміналягічнай блытаніны<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.</ref>. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня [[Германцы|германцаў]] на ўсход у 800—1400 гадох, на якой летувісы азначаюцца [[Латышы|латышамі]] ({{мова-en|Letts|скарочана}}). Атляс гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}. [[Нью-Ёрк]], 1926 г.]] Яшчэ ў 1837 годзе народжаны на [[Менскі павет|Меншчыне]] пісьменьнік [[Тадэвуш Булгарын]] выкарыстоўваў у сваёй кнізе «Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях» дзеля азначэньня старажытнага народу назву ''летувы''{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135.</ref>, тым часам назву ''Letuwis'' у польскамоўным тэксьце ўжываў яшчэ ў 1809 годзе гісторык [[Іяхім Лялевель]]<ref>Lelewel J. Wzmianka o naydawnieyszych Dziejopisach Polskich. — Warszawa, 1809. [https://books.google.by/books?id=l9NlAAAAcAAJ&pg=PA43&dq=letuwis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiU4tTKuLD5AhUEt6QKHVEwBGkQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=letuwis&f=false S. 43].</ref>{{Заўвага|{{мова-pl|«Między wyrazem Estji, a Letuwis i Welta, zdają mi się nadto wielkie różnice ażeby jich pojednać. Położenie niezmienne Estji nad Wisłą, a Letuwis za Niemnem, od tego pojednania wstrzymuje: chyba własne Prusaków nazwanie było do Estów podobne, wszakże tego niewiemy»}}}}. У 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}} прапанаваў аддзяляць летувісаў ({{мова-pl|Letuwisi|скарочана}} з вытворным прыметнікам ''letuwiski'') ад ліцьвінаў і зазначаў, што пра патрэбу такога разьмежаваньня раней казалі [[Бэнэдыкт Дыбоўскі]] і Ян Обст<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр'ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. <…> Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта Ягайла, Хадкевіч, Міцкевіч, Пілсудзкі і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. <...> Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}<ref>Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул, у якім таксама прапанаваў тэрміналягічна аддзяляць летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}} з прыметнікам ''letuwski'') ад гістарычных ліцьвінаў<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім»<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. З 1990-х гадоў летувісы выступаюць супраць ужываньня ўласных саманазваў Летува і летувісы ў іншых мовах (хоць у выпадку іншых уласных імёнаў, зьвязаных зь Вялікім Княствам Літоўскім, яны ў тэкстах на іншых мовах, наадварот, выкарыстоўваюць летувіскія формы<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>), тым часам гэтая тэрміналёгія мае даўнюю традыцыю ў самой Летуве. Напрыклад, у 1928 годзе для шматлікай супольнасьці расейскіх [[стараверы|старавераў]], што жылі ў Летувіскай рэспубліцы, на заказ урадоўцаў зрабілі афіцыйны [[Расейская мова|расейскі]] пераклад [[Гімн Летувы|дзяржаўнага гімну]], які пачынаўся словамі: {{мова-ru|«Летува, отчизна наша...»|скарочана}}<ref name="Arlou-2012-33">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.</ref>. Назва летувісы<ref>Польска-беларускі слоўнік / Słownik polsko-białoruski. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская Энцыклапедыя, 2004. {{ISBN|985-11-0307-1}}. — С. 280.</ref> пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўцы]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Як адзначаецца ў энцыкляпэдычным даведніку «Народная культура Беларусі» (пад рэдакцыяй доктара гістарычны навук [[Віктар Цітоў|Віктара Цітова]]), які выйшаў у 2002 годзе ў выдавецтве [[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]: «''Сучасныя Л. называюць сваю краіну Летувой, а сябе — летувісамі, і гэтыя назвы зьяўляюцца больш дакладнымі і гістарычна апраўданымі, чым „Літва“ і „літоўцы“, якія на працягу некалькіх вякоў ужываліся ў адносінах да Беларусі''»<ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>. == Этнагенэз == [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, большая частка якога азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Працэс фармаваньня летувіскай нацыі заняў дастаткова працяглы пэрыяд і адбываўся пад уплывам геаграфічна-кліматычных, сацыяльна-эканамічных, палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама агульнаэўрапейскіх этнічных тэндэнцыяў. У навуцы няма адназначнасьці што да храналягічных і тэрытарыяльных рамак фармаваньня летувіскага народу. [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар летувісаў мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»{{Заўвага|Яшчэ ў 1943 годзе барон Ойген фон Энгельгардт у сваёй фундамэнтальнай манаграфіі «Weissruthenien. Volk und Land», выдадзенай у [[Вена|Вене]], адзначаў, што Жамойць і жамойты — гэта асноўная зямля і асноўнае племя летувісаў ({{мова-de|«das Kernland und den Kernstamm der Litauer, die Shamaiten»|скарочана}})<ref>Engelhardt E. Weissruthenien. Volk und Land. — Wien, 1943. S. 38.</ref>}}]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Паводле першай тэорыі, якой прытрымліваюцца асобныя сучасныя летувіскія аўтары, летувіскі [[этнас]] узьнік прыкладна ў VI—VII стагодзьдзях. У гэты час, на думку прыхільнікаў гэтай тэорыі, адбылося разгалінаваньне ўсходніх [[Балты|балтаў]] на летувісаў і [[Латгалы|латгалаў]] і адпаведна разгалінаванне [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[Латыская мова|латыскай]] моваў з аднаго кораня. Тэорыя сьцьвярджае, што месцам фармаваньня летувісаў была тэрыторыя паміж сярэдняй плыньню [[Нёман]]а, рэкамі [[Вяльля|Вяльлёй]] і [[Мерычанка]]й, адкуль летувісы пашыраліся на поўнач (да [[Земгалы|земгалаў]] і [[Селы|селаў]]) і на захад, асымілюючы мясцовае насельніцтва. Прыхільнікі гэтай тэорыі лічаць, што ў выніку колькаснага разрастаньня летувіскага этнасу адбылося разгалінаваньне родаплемянной структуры летувісаў у канцы I тысячагодзьдзя н. э. на плямёны «ўсходніх летувісаў» («уласна летувісаў» альбо «[[аўкштайты|аўкштайтаў]]»), якія разьмяшчаліся ў тым ліку на землях [[Нальшаны|Нальшанаў]] і [[Дзяволтва|Дзяволтвы]], і «летувісаў-жамойтаў» або проста [[жамойты|жамойтаў]] (на паўднёвых землях сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну [[Жамойць|Жамойці]]), сфармаваных у выніку асыміляцыі летувіскімі перасяленцамі (на заходнім кірунку міграцыі) часткі [[Куршы (народ)|куршаў]] і іншых заходнебалцкіх плямёнаў<ref>{{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1к}} С. 23—24.</ref>. Паводле гэтай тэорыі, з утварэньнем [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]] у сярэдзіне XIII—XV стагодзьдзяў адбывалася асыміляцыя летувісамі іншых балцкіх плямёнаў — паўднёвых частак селаў, земгалаў і куршаў, а таксама нейкіх частак [[Яцьвягі|яцьвягаў]], [[Скалвы|скальваў]] і [[Прусы|прусаў]], што прывяло да чарговага дэмаграфічнага і тэрытарыяльнага разрастаньня летувіскага этнасу<ref name="LKE-385">{{Літаратура/Летува: кароткая энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 385.</ref>. Па-за межамі ВКЛ у выніку міграцыі часткі летувіскага насельніцтва з тэрыторыі Жамойці і асыміляцыі летувісамі часткі балцкага насельніцтва (галоўным чынам, прусаў і скальваў) у [[Прусія|Прусіі]] ў XVI ст. утварылася асобная этнічная група летувісаў — г.зв. [[летувінінкі]]<ref name="LKE-385"/>. Паводле другой тэорыі, этнагенез летувіскага этнасу мае больш позьняе паходжаньне, пры гэтым адмаўляецца этнічнае адзінства балцкіх плямёнаў літвы і жамойтаў у VI — першай палове XIII стагодзьдзяў. Прыхільнікі гэтай тэорыі лічаць, што ўтварэньне летувіскага этнасу пачалося толькі ў межах ВКЛ з другой паловы XIII ст. і стала вынікам кансалідацыі балцкіх плямёнаў [[літва (племя)|літвы]] (на думку прыхільнікаў гэтай тэорыі, дала імя новаму этнасу), жамойтаў і частак селаў, земгалаў, куршаў, яцьвягаў, скальваў і прусаў<ref>Унуковіч Ю. Літоўцы // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 212.</ref>. Паводле трэцяй тэорыі, якой прытрымліваецца частка беларускіх навукоўцаў, сучасны летувіскі этнас узьнік у часы ВКЛ галоўным чынам на аснове балцкага племені [[Жамойты|жамойтаў]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 157.</ref><ref name="Arlou-2012-32">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 32, 102.</ref>, у склад якога ўвайшла пэўная частка іншых балцкіх плямёнаў (куршаў, прусаў, скальваў, яцьвягаў і інш.), у тым ліку балцкія плямёны [[нальшаны]] і [[дзяволтва]] — балтамоўныя жыхары паўночнай (балцкай) часткі ўласна Літвы<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—154.</ref>, якая і дала новаму этнасу ў больш позьнія часы імя летувісы ([[Беларускі афіцыйны правапіс|афіц.]] ''літоўцы''), а большая частка самога племені літвы на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] славянізавалася ў часы ВКЛ<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 118, 133.</ref>. [[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і Летува («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]] Апошняя тэорыя знаходзіць пэўныя пацьверджаньні ў афіцыйных дакумэнтах і выданьнях [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], зь якіх вынікае, што фармаваньне летувіскай нацыі адбывалася ў другой палове XIX ст. пры спрыяньні расейскіх уладаў. У 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] — жамойты, якія размаўляюць па-жамойцку, тым часам большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў размаўляюць па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Пры гэтым летувісы ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}) ў гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў Расеі: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Тым часам жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў (у г.зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''»{{Заўвага|{{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}}<ref>Valančius M. Maskoliams katalikus persekiojant. — Kaunas, 1929. P. 76—77.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. А ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] за 1874 год зазначалася, што ў Прусіі ўсіх летувісаў, што жывуць у Расейскай імпэрыі, называюць жамойтамі{{Заўвага|{{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}}<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>}}. У 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, таксама пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў{{Заўвага|{{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}}}}<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. У 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы звычайна называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі» і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў{{Заўвага|{{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}}<ref>K-o šešėlis. Patėmyjimai iš šalies // Saulėteka. Nr. 7, 1900. P. 191.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаўся агляд аўтарам Ковенскае губэрні, якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснае [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. С. XXIX.</ref>). У 1893 годзе паведамлялася, што «''...Жамойць, або, як яна сама сябе называе, «сьвятая Жамойць», засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Нацыянальная мова летувісаў — [[Летувіская мова|летувіская]] (усходнебалтыйская падгрупа [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]]). Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай ''жамойцкай мовы'' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Летувісы ў Беларусі]] * [[Жмогусы]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1}} * {{Літаратура/Летува: кароткая энцыкляпэдыя (1989)}} {{Балтыйскія плямёны}} [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Народы Аўстраліі]] [[Катэгорыя:Народы Бразыліі]] [[Катэгорыя:Народы Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Народы Нямеччыны]] [[Катэгорыя:Народы Канады]] [[Катэгорыя:Народы Латвіі]] [[Катэгорыя:Народы Летувы]] [[Катэгорыя:Народы Польшчы]] [[Катэгорыя:Этнічныя групы Расеі]] [[Катэгорыя:Этнічныя групы ЗША]] pg1o0m0d09ya0wibzrzrqmt31nz89hr 2331438 2331437 2022-08-05T20:27:03Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ п. wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|ліцьвіны|ліцьвінамі (літоўцамі)}} {{Іншыя значэньні|Жамойты (неадназначнасьць)}} {{Этнас |Назва='''Летувісы''' |Выява={{nowrap|[[File:Laurynas Gucevicius.jpg|90x90px|Лаўрын Гуцэвіч]] [[File:Valancius.jpg|90x90px|Мацей Валанчэўскі]] [[File:Simonas Daukantas.png|90x90px|Сыманас Даўкантас]]<br/><small>[[Лаўрын Гуцэвіч|Л. Гуцэвіч]]{{•}}[[Мацей Казімер Валанчэўскі|М. Валанчэўскі]]{{•}}[[Сыманас Даўкантас|С. Даўкантас]]</small><br/>[[File:Antanas-Smetona-before-IWW.jpg|90x90px|Антанас Сьмятона]] [[File:Jonas Basanavicius (1851-1927) cropped.jpg|90x90px|Ёнас Басанавічус]] [[File:Vydūnas 1930.jpg|90x90px|Відунас]]<br/><small>[[Антанас Сьмятона|А. Сьмятона]]{{•}}[[Ёнас Басанавічус|Ё. Басанавічус]]{{•}}[[Відунас]]</small><br/>[[File:Antanas Baranauskas in 1899 portrait (cropped).jpeg|90x90px|Антанас Баранаўскас]] [[File:Mikalojus Konstantinas Čiurlionis photo portrait.jpg|90x90px|Мікалоюс Чурлёніс]] [[File:Sabonis Lipofsky (1 of 1).JPG|90x90px|Арвідас Сабоніс]]<br/><small>[[Антанас Баранаўскас|А. Баранаўскас]]{{•}}[[Мікалоюс Чурлёніс|М. Чурлёніс]]{{•}}[[Арвідас Сабоніс|А. Сабоніс]]</small>}} |Колькасьць= каля 4,5 млн |Рэгіёны=[[Летува]]:<br />{{лік|2561314}}<ref>{{Спасылка|url=http://statistics.bookdesign.lt/dalis_04.pdf|загаловак=Ethnicity, mother tongue and religion|мова=en|камэнтар=зьвесткі перапісу 2011 году|дата=13 красавіка 2016}}</ref><br /> [[ЗША]]:<br />{{лік|652790}}<ref>[https://archive.today/20200214011013/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_14_1YR_S0201&prodType=table American FactFinder - Results]{{ref-en}}</ref><br /> [[Бразылія]]: <br />{{лік|100000}}<ref>{{Артыкул|выданьне=Lithuanian Airlines|год=1996|загаловак=Lithuania in the World|месца=Vilnius|volume=4 (3)}}</ref><ref>Eliane Sebeika Rapchan [http://www.historica.arquivoestado.sp.gov.br/materias/anteriores/edicao10/materia01/texto01.pdfLituanos e seus descendentes reflexões sobre a identidade nacional numa comunidade de imigrantes]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-pt}}</ref><br /> [[Вялікабрытанія]]:<br />{{лік|97000}}<ref>{{кніга|url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_407038.pdf|загаловак=2011 Census Analysis: Ethnicity and Religion of the Non-UK Born Population in England and Wales|старонкі=21|частка=The number and percentage of the non-UK born population by world region and the top ten countries within each world region|дата публікацыі=18 чэрвеня 2015|мова=en}}</ref><br /> [[Канада]]: <br />{{лік|49130}}<ref>[https://web.archive.org/web/20160826212059/http://www12.statcan.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=1&PID=105396&PRID=0&PTYPE=105277&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2013&THEME=95&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= 2011 National Household Survey: Data tables | Ethnic Origin (264), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age Groups (10) and Sex (3) for the Population in Private Households of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2011 National Household Survey]</ref><br /> [[Расея]]:<br />{{лік|45600}}<ref>{{Спасылка|url=http://fadn.gov.ru/atlas-narodov-rossii/litovtsy|загаловак=Федеральное агентство по делам национальностей|дата=13 красавіка 2016|мова=ru}}</ref><br /> [[Ірляндыя]]:<br />{{лік|24628}}<ref>{{Кніга|url=http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/PROFILES,OF,NATIONALITIES,1-5.pdf|загаловак=Profiles of nationalities|pages=32|год=2006|камэнтар=вынікі перапісу насельніцтва 2006 году}}</ref><br />[[Латвія]]:<br /> &nbsp;&nbsp;24&nbsp;426<br /> [[Аргентына]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 30&nbsp;000<br />[[Гішпанія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 25&nbsp;000<br /> [[Польшча]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 15&nbsp;000<br /> [[Аўстралія]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 12&nbsp;317 <br /> [[Украіна]]: <br /> &nbsp;&nbsp;11&nbsp;000<br />[[Беларусь]]:<br />5087<ref>{{Спасылка|url=http://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.8-0.pdf|загаловак=Население по национальности и родному языку|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|праект=Перепись населения Республики Беларусь 2009 года|дата публікацыі=12.08.2010|мова=ru}}</ref> |Мовы=[[летувіская мова]] |Рэлігіі=[[каталіцтва]] |Блізкія этнасы=[[латышы]], [[жамойты]], [[беларусы]]{{Заўвага|Пра даўнія этнакультурныя повязі сьведчыць падабенства пэўных элемэнтаў матэрыяльнай культуры, пласт беларусізмаў у [[летувіская мова|летувіскай мове]], а таксама пласт летувізмаў у [[беларуская мова|беларускай]]}}<ref>{{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995|к}} С. 432.</ref> }} '''Летувісы''' (гістарычныя '''жамойты'''<ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Ці праўда, што літоўцы заваёўвалі Беларусь? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>; саманазва {{мова-lt|lietuviai|скарочана}}, адз. лік {{мова-lt|lietuvis|скарочана}}) — [[Эўропа|эўрапейская]] [[нацыя]], асноўнае насельніцтва [[Летува|Летувы]] (2&nbsp;561&nbsp;314 або каля 84% насельніцтва краіны на 2011 год). У значнай колькасьці таксама жывуць у [[ЗША]] (каля 660 тыс.), [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Ірляндыя|Ірляндыі]], [[Бразылія|Бразыліі]], [[Канада|Канадзе]], [[Расея|Расеі]] (каля 25 тыс. у адной толькі [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]]). Агульная колькасьць у сьвеце складае каля 4,5 млн. Карыстаюцца [[Летувіская мова|летувіскай мовай]], створанай у канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай ''жамойцкай мовы'' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Паводле веры пераважна [[каталіцызм|каталікі]]. == Назва == {{Асноўны артыкул|Жмогусы|Жамойты}} Паводле гісторыка і этноляга [[Ігар Чаквін|Ігара Чаквіна]], беларускамоўныя [[ліцьвіны]] гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі<ref name="Cakvin-2001">{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>{{Заўвага|Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. S. 491.</ref>. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча]]» 1925 году, а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''». Тым часам у беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала', якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў — [[жамойць]] — вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям'я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'<ref>Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.</ref>. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])<ref>[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.</ref>}}. Тым часам жыхары [[Жамойць|Жамойці]] не называлі сябе ліцьвінамі<ref name="Cakvin-2001"/>. Ужо ў 1854 годзе называньне [[Жамойты|жамойтаў]] «літвой» крытыкавалася на старонках першага ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] масавага прыватнага часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: «''…дарма адну частку гэтага народа называюць літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, жамойць. Абедзьве яны — тая ж жамойць <…> Слова Літва <…> належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства. <…> Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — літува <…>, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. <…> Латышы, альбо леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай чудзьдзю, не называюць сябе літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — жамогусы, жамогі альбо жамодзі, сямогі альбо сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе земме, семме, а гэта значыць толькі „свая зямля“ падобна таму, як сома альбо суомі, „свая зямля“ Фінляндыя і суомалайне, „людзі сваёй зямлі“, фіны, альбо фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва <...> принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства. <...> Если жители чудской части отзываются, что они — Литува <...>, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. <...>. Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы»|скарочана}}}}. Тым часам у другой палове XIX ст. ліцьвінамі звычайна называлі [[беларусы|беларусаў]], а летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>, што «''...назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова»''» ({{мова-ru|...названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский»|скарочана}})}}. Тое, што «''ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі''», падкрэсьліваў яшчэ ў 1921 годзе мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 10.</ref>, такую ж думку ў 1934 годзе выказваў загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]] [[Тамаш Грыб]]: «''Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі [[Люцічы|Люцічамі]], Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], нельга блытаць летувісаў (цяперашніх «літоўцаў») з старажытнымі ліцьвінамі, якія жылі на тэрыторыі Беларусі і ўдзельнічалі ў [[Этнагенэз беларусаў|фармаваньні]] беларускага этнасу<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref>. [[Сяргей Дубавец]] і [[Генадзь Сагановіч]] таксама зьвяртаюць на тое, што ўжываньне саманазвы сучаснай нацыі — летувісы — дазваляе пазьбегнуць тэрміналягічнай блытаніны<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.</ref>. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня [[Германцы|германцаў]] на ўсход у 800—1400 гадох, на якой летувісы азначаюцца [[Латышы|латышамі]] ({{мова-en|Letts|скарочана}}). Атляс гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}. [[Нью-Ёрк]], 1926 г.]] Яшчэ ў 1837 годзе народжаны на [[Менскі павет|Меншчыне]] пісьменьнік [[Тадэвуш Булгарын]] выкарыстоўваў у сваёй кнізе «Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях» дзеля азначэньня старажытнага народу назву ''летувы''{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135.</ref>, тым часам назву ''Letuwis'' у польскамоўным тэксьце ўжываў яшчэ ў 1809 годзе гісторык [[Іяхім Лялевель]]<ref>Lelewel J. Wzmianka o naydawnieyszych Dziejopisach Polskich. — Warszawa, 1809. [https://books.google.by/books?id=l9NlAAAAcAAJ&pg=PA43&dq=letuwis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiU4tTKuLD5AhUEt6QKHVEwBGkQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=letuwis&f=false S. 43].</ref>{{Заўвага|{{мова-pl|«Między wyrazem Estji, a Letuwis i Welta, zdają mi się nadto wielkie różnice ażeby jich pojednać. Położenie niezmienne Estji nad Wisłą, a Letuwis za Niemnem, od tego pojednania wstrzymuje: chyba własne Prusaków nazwanie było do Estów podobne, wszakże tego niewiemy»|скарочана}}}}. У 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}} прапанаваў аддзяляць летувісаў ({{мова-pl|Letuwisi|скарочана}} з вытворным прыметнікам ''letuwiski'') ад ліцьвінаў і зазначаў, што пра патрэбу такога разьмежаваньня раней казалі [[Бэнэдыкт Дыбоўскі]] і Ян Обст<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр'ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. <…> Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта Ягайла, Хадкевіч, Міцкевіч, Пілсудзкі і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. <...> Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}<ref>Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул, у якім таксама прапанаваў тэрміналягічна аддзяляць летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}} з прыметнікам ''letuwski'') ад гістарычных ліцьвінаў<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім»<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. З 1990-х гадоў летувісы выступаюць супраць ужываньня ўласных саманазваў Летува і летувісы ў іншых мовах (хоць у выпадку іншых уласных імёнаў, зьвязаных зь Вялікім Княствам Літоўскім, яны ў тэкстах на іншых мовах, наадварот, выкарыстоўваюць летувіскія формы<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>), тым часам гэтая тэрміналёгія мае даўнюю традыцыю ў самой Летуве. Напрыклад, у 1928 годзе для шматлікай супольнасьці расейскіх [[стараверы|старавераў]], што жылі ў Летувіскай рэспубліцы, на заказ урадоўцаў зрабілі афіцыйны [[Расейская мова|расейскі]] пераклад [[Гімн Летувы|дзяржаўнага гімну]], які пачынаўся словамі: {{мова-ru|«Летува, отчизна наша...»|скарочана}}<ref name="Arlou-2012-33">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.</ref>. Назва летувісы<ref>Польска-беларускі слоўнік / Słownik polsko-białoruski. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская Энцыклапедыя, 2004. {{ISBN|985-11-0307-1}}. — С. 280.</ref> пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўцы]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Як адзначаецца ў энцыкляпэдычным даведніку «Народная культура Беларусі» (пад рэдакцыяй доктара гістарычны навук [[Віктар Цітоў|Віктара Цітова]]), які выйшаў у 2002 годзе ў выдавецтве [[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]: «''Сучасныя Л. называюць сваю краіну Летувой, а сябе — летувісамі, і гэтыя назвы зьяўляюцца больш дакладнымі і гістарычна апраўданымі, чым „Літва“ і „літоўцы“, якія на працягу некалькіх вякоў ужываліся ў адносінах да Беларусі''»<ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>. == Этнагенэз == [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, большая частка якога азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Працэс фармаваньня летувіскай нацыі заняў дастаткова працяглы пэрыяд і адбываўся пад уплывам геаграфічна-кліматычных, сацыяльна-эканамічных, палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама агульнаэўрапейскіх этнічных тэндэнцыяў. У навуцы няма адназначнасьці што да храналягічных і тэрытарыяльных рамак фармаваньня летувіскага народу. [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар летувісаў мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»{{Заўвага|Яшчэ ў 1943 годзе барон Ойген фон Энгельгардт у сваёй фундамэнтальнай манаграфіі «Weissruthenien. Volk und Land», выдадзенай у [[Вена|Вене]], адзначаў, што Жамойць і жамойты — гэта асноўная зямля і асноўнае племя летувісаў ({{мова-de|«das Kernland und den Kernstamm der Litauer, die Shamaiten»|скарочана}})<ref>Engelhardt E. Weissruthenien. Volk und Land. — Wien, 1943. S. 38.</ref>}}]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Паводле першай тэорыі, якой прытрымліваюцца асобныя сучасныя летувіскія аўтары, летувіскі [[этнас]] узьнік прыкладна ў VI—VII стагодзьдзях. У гэты час, на думку прыхільнікаў гэтай тэорыі, адбылося разгалінаваньне ўсходніх [[Балты|балтаў]] на летувісаў і [[Латгалы|латгалаў]] і адпаведна разгалінаванне [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[Латыская мова|латыскай]] моваў з аднаго кораня. Тэорыя сьцьвярджае, што месцам фармаваньня летувісаў была тэрыторыя паміж сярэдняй плыньню [[Нёман]]а, рэкамі [[Вяльля|Вяльлёй]] і [[Мерычанка]]й, адкуль летувісы пашыраліся на поўнач (да [[Земгалы|земгалаў]] і [[Селы|селаў]]) і на захад, асымілюючы мясцовае насельніцтва. Прыхільнікі гэтай тэорыі лічаць, што ў выніку колькаснага разрастаньня летувіскага этнасу адбылося разгалінаваньне родаплемянной структуры летувісаў у канцы I тысячагодзьдзя н. э. на плямёны «ўсходніх летувісаў» («уласна летувісаў» альбо «[[аўкштайты|аўкштайтаў]]»), якія разьмяшчаліся ў тым ліку на землях [[Нальшаны|Нальшанаў]] і [[Дзяволтва|Дзяволтвы]], і «летувісаў-жамойтаў» або проста [[жамойты|жамойтаў]] (на паўднёвых землях сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну [[Жамойць|Жамойці]]), сфармаваных у выніку асыміляцыі летувіскімі перасяленцамі (на заходнім кірунку міграцыі) часткі [[Куршы (народ)|куршаў]] і іншых заходнебалцкіх плямёнаў<ref>{{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1к}} С. 23—24.</ref>. Паводле гэтай тэорыі, з утварэньнем [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]] у сярэдзіне XIII—XV стагодзьдзяў адбывалася асыміляцыя летувісамі іншых балцкіх плямёнаў — паўднёвых частак селаў, земгалаў і куршаў, а таксама нейкіх частак [[Яцьвягі|яцьвягаў]], [[Скалвы|скальваў]] і [[Прусы|прусаў]], што прывяло да чарговага дэмаграфічнага і тэрытарыяльнага разрастаньня летувіскага этнасу<ref name="LKE-385">{{Літаратура/Летува: кароткая энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 385.</ref>. Па-за межамі ВКЛ у выніку міграцыі часткі летувіскага насельніцтва з тэрыторыі Жамойці і асыміляцыі летувісамі часткі балцкага насельніцтва (галоўным чынам, прусаў і скальваў) у [[Прусія|Прусіі]] ў XVI ст. утварылася асобная этнічная група летувісаў — г.зв. [[летувінінкі]]<ref name="LKE-385"/>. Паводле другой тэорыі, этнагенез летувіскага этнасу мае больш позьняе паходжаньне, пры гэтым адмаўляецца этнічнае адзінства балцкіх плямёнаў літвы і жамойтаў у VI — першай палове XIII стагодзьдзяў. Прыхільнікі гэтай тэорыі лічаць, што ўтварэньне летувіскага этнасу пачалося толькі ў межах ВКЛ з другой паловы XIII ст. і стала вынікам кансалідацыі балцкіх плямёнаў [[літва (племя)|літвы]] (на думку прыхільнікаў гэтай тэорыі, дала імя новаму этнасу), жамойтаў і частак селаў, земгалаў, куршаў, яцьвягаў, скальваў і прусаў<ref>Унуковіч Ю. Літоўцы // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 212.</ref>. Паводле трэцяй тэорыі, якой прытрымліваецца частка беларускіх навукоўцаў, сучасны летувіскі этнас узьнік у часы ВКЛ галоўным чынам на аснове балцкага племені [[Жамойты|жамойтаў]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 157.</ref><ref name="Arlou-2012-32">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 32, 102.</ref>, у склад якога ўвайшла пэўная частка іншых балцкіх плямёнаў (куршаў, прусаў, скальваў, яцьвягаў і інш.), у тым ліку балцкія плямёны [[нальшаны]] і [[дзяволтва]] — балтамоўныя жыхары паўночнай (балцкай) часткі ўласна Літвы<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—154.</ref>, якая і дала новаму этнасу ў больш позьнія часы імя летувісы ([[Беларускі афіцыйны правапіс|афіц.]] ''літоўцы''), а большая частка самога племені літвы на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] славянізавалася ў часы ВКЛ<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 118, 133.</ref>. [[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і Летува («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]] Апошняя тэорыя знаходзіць пэўныя пацьверджаньні ў афіцыйных дакумэнтах і выданьнях [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], зь якіх вынікае, што фармаваньне летувіскай нацыі адбывалася ў другой палове XIX ст. пры спрыяньні расейскіх уладаў. У 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] — жамойты, якія размаўляюць па-жамойцку, тым часам большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў размаўляюць па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Пры гэтым летувісы ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}) ў гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў Расеі: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Тым часам жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў (у г.зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''»{{Заўвага|{{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}}<ref>Valančius M. Maskoliams katalikus persekiojant. — Kaunas, 1929. P. 76—77.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. А ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] за 1874 год зазначалася, што ў Прусіі ўсіх летувісаў, што жывуць у Расейскай імпэрыі, называюць жамойтамі{{Заўвага|{{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}}<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>}}. У 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, таксама пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў{{Заўвага|{{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}}}}<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. У 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы звычайна называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі» і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў{{Заўвага|{{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}}<ref>K-o šešėlis. Patėmyjimai iš šalies // Saulėteka. Nr. 7, 1900. P. 191.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаўся агляд аўтарам Ковенскае губэрні, якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснае [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. С. XXIX.</ref>). У 1893 годзе паведамлялася, што «''...Жамойць, або, як яна сама сябе называе, «сьвятая Жамойць», засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Нацыянальная мова летувісаў — [[Летувіская мова|летувіская]] (усходнебалтыйская падгрупа [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]]). Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай ''жамойцкай мовы'' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Летувісы ў Беларусі]] * [[Жмогусы]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1}} * {{Літаратура/Летува: кароткая энцыкляпэдыя (1989)}} {{Балтыйскія плямёны}} [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Народы Аўстраліі]] [[Катэгорыя:Народы Бразыліі]] [[Катэгорыя:Народы Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Народы Нямеччыны]] [[Катэгорыя:Народы Канады]] [[Катэгорыя:Народы Латвіі]] [[Катэгорыя:Народы Летувы]] [[Катэгорыя:Народы Польшчы]] [[Катэгорыя:Этнічныя групы Расеі]] [[Катэгорыя:Этнічныя групы ЗША]] qw5mzyvt2eyiktgk0chm787soehjxpx 0 44313 2331426 2331401 2022-08-05T19:45:23Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Папулярызацыя ў ХІХ — XX стагодзьдзях */ удакл. wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Краіна = [[Летува]] |Статус = Афіцыйны этнаграфічны рэгіён |Цэнтар = [[Панявеж]] |Мапа = Mapa Aukshtoty.png }} '''Аўкшто́та''', пазьней '''Аўкшта́йція'''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Аўкштайція // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 266.</ref> (''Аўкштайтыя''<ref name="Cakvin-1989">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Аўкштайты // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 41.</ref>, {{мова-lt|Aukštaitija|скарочана}}) — сучасны этнаграфічны рэгіён [[Летува|Летувы]], які знаходзіцца на паўночным усходзе краіны, у басэйне ракі [[Вяльля|Вяльлі]]. Ня мае статусу палітычнай або адміністрацыйнай адзінкі, аднак улады Летувы зацьвердзілі яго межы на афіцыйным узроўні<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_e?p_id=220186&p_query=D%CBL%20ETNOGRAFINI%D8%20REGION%D8%20RIB%D8%20NUSTATYMO&p_tr2=2. Рэкамэндацыі Рады аховы этнічнае культуры Летувы № 1 аб усталяваньні межаў этнаграфічных рэгіёнаў ад 17 верасьня 2003 году.]</ref>. Паводле летувіскіх мовазнаўцаў, на гэтай тэрыторыі ўжываецца адна зь дзьвюх дыялектных групаў [[Летувіская мова|летувіскай мовы]] — [[Аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкая]]. Насельніцтва рэгіёну летувіскія этнографы вылучаюць у асобную этнаграфічную групу [[Аўкштайты|аўкштайтаў]]. Лічыцца гістарычным цэнтрам Летувіскай дзяржавы<ref>Suziedelis S. Historical Dictionary of Lithuania. — Scarecrow Press, 2011. P. 189.</ref><ref>Ragauskaitė A. Ethnocultural regionalization of Lithuania or all the truth about our regions // Acta Museologica Lithuanica. Vol. 4 (2019). P. 167.</ref><ref>[https://turizmogidas.lt/ru/o-litve/etnokulturnye-regiony-litvy/ Этнокультурные регионы Литвы]{{ref-ru}}, Turizmo Gidas</ref>. Аўкштота — назва памежнай тэрыторыі ў часы змаганьня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]], вядомая выняткова зь [[Нямецкая мова|нямецка-]] і [[Лацінская мова|лацінамоўных]] крыніцаў (1323—1420 гады). Знаходзілася на поўнач ад ракі Вяльлі, паабапал ракі [[Сьвятая (рака)|Сьвятой]] і ахоплівала [[Вількамір]], [[Уцяна|Уцяну]], [[Таўрагіны]], [[Больнікі (Летува)|Больнікі]], [[Маляты]], [[Дубінкі]], [[Гедройцы (мястэчка)|Гедройцы]], [[Немянчын]], [[Кернаў]], [[Шашолы]], [[Пабойск]], [[Рогава]], [[Кейданы]], [[Шаты]], [[Жэймы]], [[Кульва|Кульву]], [[Ворлава|Ворлаву]] і [[Коўна|Коўну]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref>. Не атаясамлівалася з [[Літва старажытная|уласна Літвой]]<ref name="Urban-2001-105">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105.</ref> (азначаная тэрыторыя суадносіцца з пазьнейшым [[харонім]]ам XVI ст. «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>). == Назва == Назва «Аўкштота» паходзіць з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]: магчыма, гэтую назву ўтварылі мясцовыя насельнікі балтыйскага паходжаньня, або, паводле [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а, адпаведную зямлю так называлі [[жамойты]]<ref name="Urban-2001-37"/>. [[Файл:LietuvaPhysicalMap-lessdetail (lang-be).svg|значак|Фізычная мапа Летувы]] Паводле афіцыйна прынятай у Летуве вэрсіі, назва Аўкштоты ўтварылася празь яе разьмяшчэньне на ўзвышшы ў параўнаньні з [[Жамойць|Жамойцю]] (што ў выпадку межаў афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну цалкам супярэчыць рэльефу мясцовасьці) — ад [[Летувіская мова|летувіскага]] слова ''aukštas'', якое азначае 'высокі'. Падобную [[Этымалёгія|этымалёгію]] самой назвы (але без адсылкі да Жамойці) сьцьвердзіў у 1820 годзе [[Малая Летува|пруска-летувіскі]] пастар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Рэза||ru|Реза, Людвикас}}, камэнтуючы ўжытую [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацеем Стрыйкоўскім]] назву ''Austechiam'' (пры цытаваньні вытрымкі з [[Хроніка Прускай зямлі|Хронікі Прускай зямлі]] пра падзеі 1294—1300 гадоў) датычна «''морскай правінцыі''», якая «''пад гэтай назвай улучала ўсю тэрыторыю Жамойці і [[Курляндыя|Куроніі]], прылеглыя да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]''» і «''якая цяпер завецца Angsztyta ('высокае месца')''»{{Заўвага|{{мова-la|«Strykouius rectius regionem illam scripsit Austechiam quae hodiernis diebus Angsztyta (locus altus) vocatur. <…> Austechiam prouinciam fuisse dicit maritimam. Totam nimirum Samogitiae et Curoniae terram, quae mare Balticum adjacet, sub hoc nomine complectitur»|скарочана}}}}<ref>De religionis Christianae in Lithuanorum gente primordiis. — Regiomonti, 1820. [https://books.google.by/books?id=r4DMY84dlfwC&pg=PA4&dq=Austechiam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE-uGf98z1AhXEh_0HHVfgCLQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Austechiam&f=false P. 4].</ref>. На думку гісторыка [[Вячаслаў Насевіч|Вячаслава Насевіча]], назву «Аўкштота», магчыма, утварылі штучна (паводле аналёгіі з агучанай пазьней у палітычных мэтах этымалёгіяй назвы Жамойці), каб падмацаваць правы вялікіх князёў літоўскіх на Жамойць<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевiч В.]] Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. — {{Менск (Мінск)}}: 1993. С. 20.</ref>. == У гістарычных крыніцах == [[Файл:Samland-Samogitie-Semigallo (1768).jpg|значак|[[Жамойць]] (''Samogitia'') і прылеглыя да яе [[Самбія|Самляндыя]] (''Samland'') і [[Зэмгалія|Сэмігалія]] (''Semigallo''), з мапы 1768 г.]] Назва «Аўкштота» сустракаецца ў некалькіх лацінамоўных і нямецкамоўных хроніках і афіцыйных дакумэнтах, тым часам няма ніводнага ўпаміну пра яе ў дакумэнтах [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў афіцыйнай [[Беларуская мова|беларускай мове]], у [[Беларуска-літоўскія летапісы|літоўскіх (беларускіх) летапісах]], у апісаньнях Літвы замежнымі падарожнікамі і візытантамі двара [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў]] у [[Вільня|Вільні]], у афіцыйным ліставаньні з [[Ватыкан]]ам. Усё гэта сьведчыць пра тое, што Аўкштота, з усяго відаць, азначала невялікую памежную паласу (усходнюю частку Жамойці), якая ня мела вялікага значэньня<ref name="Panucevic-2014-290">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 290.</ref>. Рускія летапісы, якія ведаюць назву «Літва» зь сярэдзіны XI ст. і падрабязна апісваюць дачыненьні [[Кіеўская Русь|Русі]] з суседнімі (у тым ліку балтыйскімі) плямёнамі, не ўпамінаюць Аўкштоту. [[Галіцка-Валынскі летапіс]], які лічыцца адной з найважнейшых крыніцаў з гісторыі [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]], [[Жамойты|жамойтаў]], [[Яцьвягі|яцьвягаў]] і [[Прусія|прусаў]] у XIII ст. і генэзы Вялікага Княства Літоўскага, таксама не ўпамінае Аўкштоты. Аўтар лацінамоўнага трактату «Апісаньня земляў» ([[Дублінская хроніка]]) другой паловы XIII ст., які быў на каранацыі [[Міндоўг]]а, упамінае [[Жамойць]], Літву, Нальшчаны, Яцьвезь, але таксама не ўжывае назвы «Аўкштота»<ref>[https://belhistory.com/alba-ruscia.html Апісанне земляў (з Дублінскага рукапісу XIII ст.). Alba Ruscia] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 6, 1993. С. 63—68.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Аўкштоту зьмяшчаецца ў мірнай дамове ад 2 кастрычніка 1323 году, складзенай [[Гедзімін]]ам, каралём Літвы ({{мова-de|«Gedеminne, de koning van Lethowen»|скарочана}}), з магістрам [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]], рыскім арцыбіскупам і месьцічамі [[Рыга|Рыгі]], а таксама з намесьнікам караля [[Данія|Даніі]] ў [[Эстонія|Эстоніі]]: «''…з нашага боку зямля Аўкштота і Жамойць, Пскоў і ўсе [землі] русаў, якімі мы валодаем''» ({{мова-de|«...van unser wegene dat lant to '''Eusteythen''' unde Sameyten, Plessekowe unde alle der Russen, de under uns besethen sin»|скарочана}}<ref>Пашуто В. Т. Русь. Прибалтика. Папство. — М., 2011. [https://books.google.by/books?id=_XoyDwAAQBAJ&pg=PA516&dq=van+unser+wegene+dat+lant+to+Eusteythen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiHmo2t5Mr1AhXJsaQKHVSdABQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=van%20unser%20wegene%20dat%20lant%20to%20Eusteythen&f=false С. 516].</ref>). Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў гэтым афіцыйным дакумэнце, хоць і ўпамінаюцца землі Аўкштоты і Жамойці, але сам вялікі князь Гедзімін тытулюецца як «''кароль Літвы''»<ref name="Urban-2001-33-34">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 33—34.</ref>. Увогуле, ніводны зь вялікіх князёў літоўскіх ніколі не тытуляваўся «''князем Аўкштоты''»<ref name="Urban-2001-105"/>. У пагадненьні адзначаліся памежныя «мірныя зоны», да якіх залічвалася Жамойць і Аўкштота, [[Пскоўская зямля]] ды іншыя «землі русаў», падпарадкаваныя Гедзіміну<ref name="Urban-2001-104">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 104.</ref>. З гэтага вынікае, што Аўкштота не атаясамлівалася з уласна Літвой і была адной зь «мірных зонаў», прылеглых да межаў Лівонскага ордэну<ref name="Urban-2001-105">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105.</ref>. * 1320-я гады (пра падзеі 1294—1300 гадоў) — [[Хроніка Прускай зямлі]]: «''У той час Людвік фон Лібэнцэль быў комтурам Рагніта, які з сваімі братамі і зброяносцамі правёў шмат слаўных войнаў супраць ліцьвінаў. Шматразова ён меў вайну на караблях, адну ў Аўкштоце [Аўштэхіі], зямлі караля Літвы, у якой спаліў сяло, званае Рамэны, якое паводле іх веры было сьвятым, схапіўшы ўсіх і забіўшы''»<ref name="Panucevic-2014-287">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287.</ref>{{Заўвага|{{мова-la|«Eodem tempore frater Lodewicus de Libencele fuit commendator de Raganita, qui cum suis fratribus et armigeris multa bella gloriose gessit contra Lethowinos. Navale bellum multiplex habuit, unum versus '''Austechiam''', terram regis Lethowie, in qua villam dictam Romene, que secundum ritus eorum sacra fuit, combussit, captis omnibus et occisis»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 1. Band. — Leipzig, 1861. [https://books.google.by/books?id=YX8OAAAAYAAJ&pg=PA159&dq=Austechiam,+terram+regis+Lethowie&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi10rrE5sr1AhXB8qQKHeeEDfYQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Austechiam%2C%20terram%20regis%20Lethowie&f=false S. 159].</ref>}}. * 1324—1331 гады — паведамленьне комтура [[Рагніт]]а комтуру [[Кёнігзбэрг]]у пра заяву літоўскага ўцекача (на момант публікацыі ў 1873 годзе захавалася часткова): «''кароль Аўкштоты''» ({{мова-la|«rex de '''Owsteiten'''»|скарочана}})<ref>Altpreußische Monatsschrift. 10. Band. — Königsberg, 1873. [https://books.google.by/books?id=fM5BbKw8_vkC&pg=PA81&dq=rex+de+Owsteiten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi8xNas2sr1AhVliv0HHbZEAHIQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=rex%20de%20Owsteiten&f=false S. 81].</ref>. * 1327—1329 гады — дакумэнт Рагніцкага комтурства: «''…тры рабы-ўцекачы з Аўкштоты… якія сьцьвярджалі, што жылі каля [[Горадня|Горадні]]''» ({{мова-la|«...tres servos fugitivos de '''Owehsteten'''... qui eciam asserunt omnes de Owehsteten circa Garten domi esse»|скарочана}})<ref>Preussisches Urkundenbuch. — Königsberg, 1962. [https://books.google.by/books?id=krFDAQAAMAAJ&q=Owehsteten+Garten&dq=Owehsteten+Garten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOj8733Mr1AhVilP0HHeXOAegQ6AF6BAgCEAI S. 447].</ref>. * 1337 год, 12 сьнежня — була імпэратара [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Людвіка Баварскі|Людвіка Баварскага]]: «''…землі няверных, ворагаў Хрыста, ліцьвінаў, а менавіта Аўкштоту, Жамойць, Каршовію, Русь ды іншыя землі, якія належаць да гэтых краёў…''» ({{мова-la|«...terram infidelium Litwinorum Crucis christi inimicorum, videlicet '''Ochsteten''' Samayten Karsow Ruzen ceterasque partes prenominatis terris adiacentibus cum omnibus suis pertinenciis et partibu...»|скарочана}})<ref>Codex diplomaticus Lithuaniae. — Vratislavieae, 1845. [https://books.google.by/books?id=pzVNAAAAcAAJ&pg=PA45&dq=Litwinorum+Ochsteten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjt4cy23sr1AhUuhf0HHVtKCc8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Litwinorum%20Ochsteten&f=false S. 45].</ref>. * 1338 год — Хроніка рыцараў Тэўтонскага ордэну: «''кароль Аўкштоты і Жамойці''» ({{мова-de|«Die coninck van '''Ansteiden''' ende van Sameyten»|скарочана}})<ref>Veteris aevi analecta. T. X. — Lugdunum Batavorum, 1710. [https://books.google.by/books?id=MeNB_FQi1y4C&pg=PA223&dq=Die+coninck+van+Ansteiden+ende+van+Sameyten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3qouq58r1AhUN7rsIHT-BCy4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20coninck%20van%20Ansteiden%20ende%20van%20Sameyten&f=false P. 223].</ref>. Як паказвае Павал Урбан, невядомы аўтар хронікі недакладна датаваў падзеі, сьцьвярджаючы пра складаньне па 1342 годзе мірнага пагадненьня паміж магістрам Лівонскага ордэну Эвэргардам з Мунгайму (памёр у 1340 годзе) і «''каралём Аўкштоты і Жамойці''». Напраўду справа тычылася гандлёвага пагадненьня 1338 году, аформленага з «''магістрам Лівоніі''» ад імя «''Гедзіміна, караля Літвы''», таму прыведзены тытул — з усяго відаць, памылка аўтара<ref name="Urban-2001-35-36">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 35—36.</ref>. * 1348 год — [[Віганд Марбурскі]]: «''…на зямлю Літвы, а менавіта ў Аўкштоту…''» ({{мова-de|«...in das Land Litten, nemlich in '''Auchstetter'''...»|скарочана}})<ref>Codex Diplomaticus Prussicus. 3. Band. — Königsberg, 1848. [https://books.google.by/books?id=ns5TAAAAcAAJ&pg=PA80&dq=%22Auchstetter%22+gegent&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiK76Ot6Mr1AhVDuqQKHZnfCdwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22Auchstetter%22%20gegent&f=false S. 80].</ref>. * перад 1357 годам — [[Герман Вартбэрг]]: «''У гэтым часе ліцьвіны мясьцінаў Стрыпейкі, Упіта, Вайсьвільцы, Аўкштота [Аўштайта] хацелі перасяліцца ў Літву; што не дазволіў ім зьдзейсьніць магістар''» ({{мова-la|«Hoc tempore Letwini de Stripeyke, Opythen, Mezevilte, de '''Austeyten''' volebant se a Lethowia transferre; sed refutati per magistrum»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA70&dq=Opythen+Austeyten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHv6Sv6cr1AhURCewKHdksAx0Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Opythen%20Austeyten&f=false S. 70].</ref>. [[Файл:Samogitia (F. Wit, 1689).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ каля 1689 году (поўнач — направа, уверсе — захад), дзе Жамойць падзяляецца дзьве часткі: «[[Варні|Worniae]] Territorium», прылеглую да [[Балтыйскае мора|мора]] і «[[Расены|Rosienae]] Territorium», прылеглую да [[Літва старажытная|Літвы]]]] Як зазначае Павал Урбан, калі б Аўкштота ў тым часе дзяржаўна атаясамлівалася з уласна Літвой, то «''ліцьвіны з Аўкштоты''» ня мелі б патрэбы з «Аўкштоты-Літвы» зноў перасяліцца ў Літву<ref name="Urban-2001-37"/>. * 1367 год — Герман Вартбэрг: вышэйшы маршалак Тэўтонскага ордэну Генінг Шындэкопф «''у вышэйшай зямлі Літвы… спустошыў і спапяліў мясцовасьці Шаты, Ворлава… і прыйшоў да Коўны…''»<ref name="Urban-2001-34">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 34.</ref> ({{мова-la|«in superioribus partibus Letwinorum... in ore gladiis omnes vastavitque flammis et cede regiones Sethen, Warlowe... quousque pervenitur circa Novum Kauve...»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA80&dq=in+superioribus+partibus+Letwinorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH_pyu68r1AhW-57sIHXvuCFsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=in%20superioribus%20partibus%20Letwinorum&f=false S. 80].</ref> * 1372 год<ref name="Panucevic-2014-287-288>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287—288.</ref> — Герман Вартбэрг: «''…спустошылі зямлю Высокую, Вайсьвільцы, Упіту''» ({{мова-la|«...terre vastate in eo sunt Veyseke, Waysevilte, Opiten»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA93&dq=sunt+Veyseke&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwijq6GKlMv1AhWLyaQKHbBXAnEQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=sunt%20Veyseke&f=false S. 93].</ref> * 1373 год — Герман Вартбэрг: вялікі магістар Тэўтонскага ордэну [[Вінрых з Кніпроду]] «''вывеў сваіх супраць ліцьвінаў у зямлю Аўкштоту, дзе кароль Кейстут ім ня даў пераправіцца. Магістар пайшоў далей уздоўж Вяльлі, жадаючы пераправіцца. Але кароль і там ім ня даў гэтага… Так Магістр спустошыў зямлю ўздоўж Вяльлі да самога Вількаміру. Па тым павёў свае войскі ў зямлю Жамойць…''»{{Заўвага|{{мова-la|«...eduxit suos contra Letwinos in terram '''Austheithen''', ubi rex Keinstut cum suo exercitu non permittens eum transire. Magister procedens ad terram Nerghe, ubi putabat se transiturum. Rex autem et ibi eum prohibuit... Vastavit igitur magister generalis terram circa usque Valkenberge. Deinde direxit suos ad terram Seymen...»|скарочана}}<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA96&dq=in+terram+Austheithen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjnseWO7Mr1AhV0i_0HHUY0D6MQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=in%20terram%20Austheithen&f=false S. 96].</ref>}} * 1374 год — Герман Вартбэрг: вышэйшы маршалак Тэўтонскага ордэну Рудыгер з Эльнэру «''быў з двума войскамі ў землях ліцьвінаў пад назваю Аўкштота [Аўштайта], моцна спусташаючы яе тры дні і тры ночы''» ({{мова-la|«fuit cum duobus in terris Letwinorum nomine '''Austheythen''', tribus diebus et noctibus potenter vastando»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA96&dq=nomine+Austheythen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3jMDrl8v1AhXIlP0HHRvPCy0Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=nomine%20Austheythen&f=false S. 96].</ref> * паміж 1384 і 1401 гадамі — «''Дарогі ў Аўкштоту або Верхнюю Літву''» ({{мова-de|«Wege nach '''Auxteten''' oder Ober-Littauen»|скарочана}})<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=OsvtAAAAIAAJ&pg=PA688&dq=Auxteten+Ober-L%D1%96ttauen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXoqCA7sr1AhXLlP0HHegqApgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Auxteten%20Ober-L%D1%96ttauen&f=false P. 688].</ref>, дзе большасьць дарог мела зьвязкі зь [[Вільня]]й, [[Трокі|Трокамі]] і [[Горадня]]й, у тым ліку ўпамінаюцца такія дарогі: № 62 — празь Візну (у [[Мазавецкае княства|Мазоўшы]]) у Горадню; № 63 — праз [[Райгорад]] у Горадню, № 79 — розныя дарогі між Трокамі і Горадняй; № 83 — дарога з Горадні ў [[Салечнікі]]; № 84 — дарога з Салечнікаў у [[Ваўкавыск]], праз Дубічы і [[Васілішкі]]; № 89 — дарога ў [[Астрына|Астрыну]] праз Горадню і [[Азёры (Гарадзенская вобласьць)|Азёры]]; № 91 — дарога з Горадні ў [[Крэва]], праз Астрыну, Васілішкі, [[Ліда|Ліду]], [[Ліпнішкі]], [[Гальшаны]]; № 93 — дарога ў Горадню, упамінаюцца [[Дубна]], [[Дзярэчын]], [[Слонім]], Васілішкі, Астрына, Ваўкавыск; № 94 — дарога зь Візны ў [[Наваградак]]; № 96 — дарога ў Ліду, упамінаюцца Наваградак, Астрына, Васілішкі; № 97 — дарога з Ваўкавыску ў Наваградак, упамінаецца Слонім; упамінаюцца яшчэ дарогі праз Крэва, Гальшаны, [[Ашмяны]], Дудзішкі, [[Меднікі]]; № 98, 99 — дарогі з Горадні ў Наваградак; № 100 — дарога з [[Трабы|Трабаў]] у Наваградак, упамінаюцца Крэва, Валожын, Бакшты, [[Любча]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. * 1412 год — дакумэнт Тэўтонскага ордэну, заснаваны на апытаньнях пажылых людзей, пераважна былых служкаў ордэну (у тым ліку жамойтаў), і выкарыстаны на арбітражным працэсе: «''Таксама замак Вялёна прускія браты заваявалі 11 гадоў таму ад няверных і ворагаў нашай веры ліцьвінаў, якіх называлі аўкштотамі<ref name="Urban-2001-34"/>, а кіраўнікамі ў іх былі Сурмін, Матэйка і Гаштольд. А таксама, што памянёныя кіраўнікі, ад якіх быў адваяваны замак Вялёна, як ужо пісалася, былі ліцьвінамі, і іх род і цяпер завецца ліцьвінкамі і ліцьвінамі, і жывуць яны ў Літве, у Кульве каля Вількаміру, а не ў жамойцкай зямлі. Таксама, што і замак Вялёна, да яго заваяваньня прускімі братамі, як ужо казалі, утрымліваўся і забясьпечваўся ліцьвінамі, якіх звалі і цяпер яшчэ называюць аўкштотамі<ref name="Urban-2001-35">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 35.</ref>, а не жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-de|«It. das hus Willune haben di heren von Prusen angewunnen vor xl jaren von den vngeloubigen vnd vinden vnszn heligen geloubens Littowen, di genant woren '''Austenten''', vnd di hobetlute his by namen Surmynne, Mattewike vnd Gawstad. It. das di dri negest oben bescreben hobetlute, von den das hus Willune gewunnen wart, alz vor ist gescreben, woren Littowen, vnd ir geschlechte is noch czu deser czit Littowes vnd Littowen vnd wonen in Littowen im lande czu Coluwa bi Wilkenberg vnd nicht im lande czu Samayten. It. das hus Willune, e das is von den heren von Prusen gewunen wart, alz in dem andren negesten obengescreben artikel ist vsgesprochen, wart is gespiset vnd gehalden von den Litiowen, di '''Awstayten''' genant woren vnd noch heysen vnd nicht von den Samayten»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=bVJkXD7G_iAC&pg=PA711&dq=hus+Willune+Austenten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj2rMfn7sr1AhWC-qQKHf0SCEQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=hus%20Willune%20Austenten&f=false P. 711].</ref>}} [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Жамойць (''Samogitie'') займае ўсю будучую «Аўкштайцію». З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Апошні гістарычны ўпамін пра Аўкштоту зьмяшчаецца ў лісьце вялікага князя Вітаўта да імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 11 сакавіка 1420 году (беларускі пераклад даецца паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 280, 287.</ref>, які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>): {{Цытата|Але паколькі Жамойць ёсьць зямлёй ніжэйшай да зямлі Літвы, таму яна называецца Жамойцю, што ў літоўскай [мове] тлумачыцца як ніжэйшая зямля. Жамойты ж Літву называюць Аўкштота, што ёсьць вышэйшая зямля ў адносінах да зямлі Жамойтаў{{Заўвага|Варыянт перакладу паводле Паўла Урбана<ref name="Urban-2001-23">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 23.</ref>: «''Але дзеля таго, што зямля Жамойтаў ёсьць зямля ніжэйшая ў параўнаньні зь зямлёй Літвы, дык называецца Жамойцю, што ў літоўскай мове перакладаецца як зямля ніжэйшая. Жамойты, папраўдзе, Літву называюць Аўкштотай, што значыць зямля вышэйшая ў параўнаньні зь зямлёй Жамойтаў''».}}. {{арыгінал|la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur. Samoyte vero Lythwaniam appelant '''Auxstote''', quod est terra superior respectu terre Samaytarum. }} }} Гісторыкі Вацлаў Пануцэвіч, Павал Урбан і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць увагу на тое, што гэты ліст ёсьць дыпляматычным дакумэнтам, створаным дзеля дасягненьня канкрэтных палітычных мэтаў — давесьці законныя правы на тэрыторыю Жамойці, уважаючы яе за складовую частку Літоўскага гаспадарства. Таму ён ня можа лічыцца сьведчаньнем незацікаўленага назіральніка<ref name="Panucevic-2014-287"/>. Пагатоў, у ім зьмяшчаюцца сьцьверджаньні, якія не адпавядаюць праўдзе<ref name="Urban-2001-22-27">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref> і, з усяго відаць, зьявіліся зь сьвядомай волі аўтара дакумэнта<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 143.</ref>. Вацлаў Пануцэвіч паказвае, што сьцьверджаньне Вітаўта пра назву Жамойці — гэта хітры, але адначасна і супярэчлівы довад: «''Жамойцю таму называецца, бо гэта ў мове жамойцкага насельніцтва абазначае, што ў перакладзе на літоўскую мову раўназначна з terra inferior, нізінай''»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 281, 287.</ref>. Адпаведна, і заўвага Вітаўта, што жамойты называюць Аўкштотай ''Літву'', мае характар не навуковы, але чыста палітычны<ref name="Panucevic-2014-287"/>. <gallery caption="Тэрыторыя сучаснага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайціі» як частка Жамойці на мапах XIX—XX стагодзьдзяў" widths="150" heights="150" class="center"> Szamaiten (Samogitien) (H. Kieper, 1849).jpg|З мапы тэрыторыі колішняй [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] нямецкага географа {{Артыкул у іншым разьдзеле|Генрых Кіпэрт|Генрыха Кіпэрта|en|Heinrich Kiepert}}, 1849 г. Samogitia (1855).jpg|Мапа Жамойцкай дыяцэзіі, 1855 г. Żmudź (Samogitia) (1904).jpg|З мапы тэрыторыі колішняй Рэчы Паспалітай польскага географа {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Налкоўскі|Вацлава Налкоўскага|pl|Wacław Nałkowski}}, 1904 г. Samogitia (1919).jpg|Мапа Жамойцкай дыяцэзіі, 1919 г. </gallery> == Папулярызацыя ў ХІХ — XX стагодзьдзях == [[Файл:Simono Daukanto - Budas senoves lietuviu - kalnenu ir zemaiciu - 1845 AD.jpg|значак|Вокладка кнігі [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''»), 1845 г.]] Да вяртаньня ва ўжытак і папулярызацыі назвы «Аўкштота» ў XIX ст. прычыніўся пруска-нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яганэс Фогт||ru|Фохт, Иоганнес}} (з 1856 году сябра-карэспандэнт [[Санкт-Пецярбурская акадэмія навук|Санкт-Пецярбурскай акадэміі навук]]), які ў другім томе сваёй «Гісторыі Прусіі» ({{мова-de|«Geschichte Preussens»|скарочана}}, 1827 год), выдадзенай гатычным шрыфтам у [[Кёнігзбэрг]]у, сьцьвярджаў, што «Аўкштотай» («верхняй зямлёй») называўся ўвесь рэгіён на [[Нёман|Нёмане]] на захад ад [[Вялёна|Вялёны]], а жыхароў гэтага рэгіёну называлі «аўкштотамі». Ён жа выдзяляў, апроч Жамойці («ніжняй зямлі»), яшчэ і «сярэднюю зямлю»{{Заўвага|{{мова-de|«Eigentlich hieß das ganze Gebiet von Welun (Wiliona) an der Memel östlich hin das Land Austeten oder Austetten, wie denn auch die Bewohner „die Austeten“ genannt wurden. <...> dieses Gebiet Austeten das s. g. Oberland von Samaiten, superiores partes; die Gegenden von Welun an bis Widuckeln, Rossiene und Erogel nannte man das Mittelland, mediae partes und die Gebiete von Medeniken, Wangen u. s. w. das Niederland, partes inferiores»|скарочана}}<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. 1. Band — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=xr_fcQI_Mn4C&pg=PA61-IA1&dq=%22Auxstote%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH8P6708z1AhUKiv0HHZUTCK84ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false S. 62].</ref>}}. У чацьвертым томе гэтай жа працы (1830 год) Фогт апублікаваў ліст Вітаўта ад 1420 году<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. 4. Band — Königsberg, 1830. [https://books.google.by/books?id=AccBAAAAYAAJ&pg=PA11&dq=%22Auxstote%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH8P6708z1AhUKiv0HHZUTCK84ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false S. 11].</ref>. У 1837 годзе вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» [[Паганства|паганскіх]] багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-[[Індыя|індыйскай]]» рэлігіі «ліцьвінаў»<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>, выдаў у Вільні другі том «Гісторыі літоўскага народу» ({{мова-pl|Dzieje starożytne narodu litewskiego|скарочана}}), дзе з спасылкай на Фогта (які «''знайшоў довады гэтага ў Кёнігзбэрскім архіве''») заявіў, што «''Літва… падзялялася на дзьве паловы: вышэйшую, якая называлася Аўкштотай{{Заўвага|Тут Нарбут ужыў невытлумачальную зь летувіскай мовы памылковую форму ''Auxstole''<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 1. — Kraków, 1874. [https://books.google.by/books?id=OeQAAAAAYAAJ&pg=RA1-PA368&dq=Auxstole&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJgP-SqM31AhVRlP0HHcTzAKQQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=Auxstole&f=false S. 368].</ref>, якую як асноўную форму назвы (на яго думку) паўтарыў на наступнай старонцы. Гэтую ж памылковую форму ён паўтарыў у сваёй публікацыі «Oznaczenie granic Litwy właściwej od strony Słowiańszczyzny» (1856 год)<ref name="Vnukovic-2021-38">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 38.</ref>}}, у лацінскіх аўтараў Austechia, і на ніжэйшую або Жамойць''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Litwa... dzieliła się na dwie połowy: wyższą, nazywaną Auxstole, w autorach łacińskich Austechia i na niższą czyli Žomajten»|скарочана}}}} і таксама зьмясьціў тэкст ліста вялікага князя Вітаўта<ref>Dzieje starożytne narodu litewskiego. T. 2. — Wilno, 1837. S. 387—[https://books.google.by/books?id=JuMGAAAAYAAJ&pg=PA388&dq=Auxstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwpq65tsv1AhXlh_0HHSrjCYw4FBDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false 388].</ref> (у сваёй пазьнейшай публікацыі 1856 году «Oznaczenie granic Litwy właściwej od strony Słowiańszczyzny» Нарбут, увогуле, абвясьціў «Аўкштоту» разам з Жамойцю і дзьвюма прыдуманымі ім правінцыямі — «Няромай» і «Пялюзіяй» — «''сапраўднай Літвой''»<ref name="Vnukovic-2021-38"/>). Ад гэтага часу назва «Аўкштота» («Аўкштайція») пачала выкарыстоўвацца ў розных публікацыях, дзе гэтым тэрмінам пазначаліся тыя альбо іншыя землі на ўсход ад Жамойці, тым часам назвай «[[Аўкштайты|аўкштайты]]» пачалі называць жыхароў адпаведных земляў. Аднак яшчэ ў 1891 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вялікая агульная ілюстраваная энцыкляпэдыя||pl|Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana}} сьведчыла, што шырокія масы мясцовага насельніцтва ня ведаюць тэрміну «Аўкштота» і не ўжываюць яго ў штодзённым жыцьці як геаграфічную назву{{Заўвага|{{мова-pl|«Aukstote, Auxstote... Nazwa ta, dziś przes Litwinów nie używana»|скарочана}}}}<ref>Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. T. 5—6. — Warszawa, 1891. [https://books.google.by/books?id=cNcDAAAAYAAJ&pg=PA450&dq=Aukstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj20eDXtMv1AhVAlP0HHeAKAdg4ChDoAXoECAUQAg#v=onepage&q=Aukstote&f=false S. 450].</ref>. Калі ў 1822 годзе [[Сыманас Даўкантас]] — адзін зь першых ідэолягаў [[Летувіскі нацыянальны рух|летувіскага нацыянальнага руху]] — выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), то ўжо ў 1845 годзе (па выхадзе публікацыяў Яганэса Фогта і Тэадора Нарбута) ён выдаў сваё дасьледаваньне пад назвай «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»{{Заўвага|У выдадзенай на заказ [[Міністэрства замежных справаў Летувы]] «Гісторыі Летувы» ({{мова-ru|«История Литвы»|скарочана}}) назву гэтай кнігі Даўкантаса падалі як «Звычаі старажытных летувісаў, аўкштайтаў і жамойтаў» ({{мова-ru|«Обычаи древних литовцев, аукштайтов и жемайтов»|скарочана}})<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 125.</ref>}}). Такім парадкам Даўкантас пераклаў старажытны нямецка-лацінскі тэрмін уласным летувіскім наватворам «горнікі» (ад {{мова-lt|kalnas|скарочана}} 'гара'), чым засьведчыў няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты»). Тое, што Даўкантас «''першым прыдумаў і выкарыстаў тэрмін дзеля апісаньня этнаграфічнай супольнасьці, вядомай цяпер як аўкштайты''», прызнаецца ў сучасных летувіскіх школьных падручніках<ref>Martišiūtė-Linartienė A. [https://nullroute.lt/mirrors/texts/Liet_k_chrestomatija_11_klasei.pdf Elektroninė literatūros chrestomatija 11 klasei]. — Vilnius, 2011. P. 608.</ref>. Ужо ў 1850 годзе пруска-нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Нэсэльман||ru|Нессельман, Георг Генрих Фердинанд}} заявіў у сваім слоўніку, нібы расейскія летувісы, або жамойты, называюць прускіх летувісаў «''Létuwninkai kalninni''» з прычыны ўзгорыстай мясцовасьці{{Заўвага|{{мова-de|«Létuwninkai kalpinni werden die Preußischen Littauer von den Russischen (Zémaiczei) genannt wegen des hügligen Terrains»|скарочана}}}}<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA174&dq=K%C3%A4lninnis++L%C3%A9tuwninkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjNxICojtr1AhXOwKQKHXQ-ClQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=K%C3%A4lninnis%20%20L%C3%A9tuwninkai&f=false S. 174].</ref>. Неўзабаве, аднак, расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] паказаў, што Нэсэльман напраўду ўзяў адпаведную назву з выдадзенай у 1842 годзе кнігі Даўкантаса «Лемантар летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»), памылкова прыняўшы азначэньне «летувіска-горны» за сынонім «[[Прускія летувісы|пруска-летувіскі]]»<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>. Апроч таго, Мікуцкі засьведчыў, што слова «''kalnėnai''» ('горныя, горцы') Даўкантас проста выдумаў{{Заўвага|{{мова-ru|«выдуманное г. Довконтом слово kalnienaj (горные, горцы)»|скарочана}}}}<ref name="Mikucki-1855-109"/>. У той жа працы 1855 году Мікуцкі згадаў назву «аўкштоты» («аўкштайты»), раскрыўшы лёгіку яе зьяўленьня: «''Жамойты — Нізоўцы, летувісы, якія жывуць у нізоўі Нёмана. <…> Калі былі (і ёсьць) Нізоўцы, мусяць быць і Вярхоўцы; і сапраўды былі''». Як галоўны довад даўнейшага існаваньня летувісаў-«вярхоўцаў» ён прывёў тэкст ліста Вітаўта ад 1420 году<ref name="Mikucki-1855-108">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. С. 108.</ref>. Прытым летувісаў свайго часу Мікуцкі, паводле асаблівасьцяў іх мовы, падзяліў на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109"/>. Пра няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты») адукаванымі коламі колішняй [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] таксама сьведчыць крытыка штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва, пазьней вядомую як «аўкштайты». Адпаведная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}», які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, дзе цяперашні афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Аўкштайція» азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Пытаньне этымалёгіі і лякалізацыі назвы «Аўкштота» падрабязна разглядаў у 1875 гозе лінгвіст і этнограф [[Ян Карловіч]] (ужо па тым, як некалькі аўтараў абвясьцілі яе «''назвай уласна Літвы, якую ўжываюць жамойты''») і пераканаўча засьведчыў, што ў тагачаснай Жамойці ня ведалі і не ўжывалі назвы «Аўкштота»{{Заўвага|{{мова-pl|«Na Żmudzi... tego wyrazu lud nie zna a zatem i Litwy nim nie nazywa»|скарочана}}}}. Таксама ён зьвярнуў увагу на тое, што ў летувіскім слоўніку Нэсэльмана сьцьвярджалася, нібы некалькі падобных назваў (''Auksztininkai'' як назва жыхароў ваколіцаў вёскі Budweten і ''Auksztinélei'' як назва жыхароў ваколіцаў [[Рагніт]]у, дадзеная ім жыхарамі ваколіцаў [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA16&dq=Auksztininkai+Auksztinelei&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1yYbCqtn1AhWg8LsIHdspA98Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Auksztininkai%20Auksztinelei&f=false S. 16].</ref>) бытавалі пасярод прускіх летувісаў (у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»)<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. [https://books.google.by/books?id=BrViAAAAcAAJ&pg=PA187&dq=Aukstote,+Auxstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOiZPRj9n1AhUbhP0HHSatDkcQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Aukstote%2C%20Auxstote&f=true S. 187].</ref>. Тым часам крыніцай зьяўленьня назвы «Аўкштота» Карловіч проста назваў публікацыю ліста Вітаўта ад 1420 году, адзначаючы, што цяжка меркаваць, ці Вітаўт утварыў гэтую назву сам, паводле аналёгіі з Жамойцю, або тая назва сапраўды бытавала за яго часамі<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 188.</ref>. У той жа працы Карловіч заявіў, што ўведзены раней нямецкім мовазнаўцам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аўгуст Шляйхэр|Аўгустам Шляйхэрам|ru|Шлейхер, Август}} падзел летувіскай мовы на гаворкі «верхнелетувіскую» (або проста летувіскую) і «ніжнелетувіскую» (або жамойцкую) ёсьць «''вельмі ўдалым''», дзеля чаго зьвярнуўся да зьняпраўджанай раней Мікуцкім назвы «''Kalnėnai''» («горнікі»), заявіўшы, што на той час у [[Цельшыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Цельшыцкім павеце]] так ужо называлі жыхароў ваколіцаў [[Вількамір]]у і Вільні<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 189, 251—252.</ref>. Далей Карловіч зазначыў, што напраўду гаворак летувіскай мовы, апроч дзьвюх памянёных, існуе вялікае мноства: «''можна сказаць, што ў кожнай парафіі — свая гаворка''»<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 252.</ref>. У 1876 годзе пруска-летувіскі лінгвіст прафэсар [[Кёнігзбэрскі ўнівэрсытэт|Кёнігзбэрскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Куршат||ru|Куршат, Фридрих}} пісаў: «''У XV ст. ўсходняя Жамойць называлася Аўкштотай, паводле цяперашняага прастамоўя Aukßtocźiai ('горныя', 'горнікі')''»{{Заўвага|{{мова-de|«Im 15. Jahrhundert wurde das östliche Samogizien Auxtote, nach gegenwärtiger Volkssprache Aukstocíiai (die Hohen, die Hochländer) genannt»|скарочана}}}}<ref>Kurschat F. Grammatik der littauischen Sprache. — Halle, 1876. [https://books.google.by/books?id=r6YFAAAAQAAJ&pg=PA5&dq=Lietuvininkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj4hYfwsN_1AhURHOwKHWjfDMc4ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=Lietuvininkai&f=false S. 5].</ref>. Яшчэ ў 1895 годзе народжаны ў ваколіцах [[Расены|Расенаў]] летувіскі гісторык [[Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч]] у артыкуле «Жамойць» [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў]] (том 14), хоць ужо і азначаў «жамойцкімі» паветамі толькі Шавельскі, Расенскі, Цельшаўскі і заходнюю частку [[Ковенскі павет (Расейская імпэрыя)|Ковенскага]] (да ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]])<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795].</ref>, аднак прытым прызнаваў, што «''надзвычай цяжка вызначыць мяжу паміж летувісамі вышэйшымі і ніжэйшамі, або жамойтамі — з прычыны браку этнаграфічных адрозьненьняў паміж імі»<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/802 S. 802].</ref>. [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой цяперашняя «Аўкштайція» мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] У ХІХ — XX стагодзьдзях, па ўзьнікненьні летувіскага нацыянальнага руху, «Аўкштайціяй» пачалі называць цэнтральную і ўсходнюю частку сучаснай Летувы, а тэрмінам «аўкштайты» — этнаграфічную групу летувісаў<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Аўкштайція // {{Літаратура/БЭ|2к}} С. 86.</ref>. Пашырэньне назвы «аўкштайты» ў гэты час зьвязваюць з этнанімічнай дыфэрэнцыяцыяй паміж [[Летувісы|летувісамі]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]<ref name="Cakvin-1989"/>. Тым часам лучнасьць гаворак «аўкштайтаў» атрымала ў лінгвістаў назву «аўкштайцкі дыялект» летувіскай мовы. Сваім парадкам тэрмінам «аўкштайты» некаторыя археолягі пачалі рэтраспэктыўна называць насельніцтва, якое стварыла археалягічныя культуры, што займаюць тэрыторыю цэнтральнай Летувы, а некаторыя навукоўцы пачалі таксама рэтраспэктыўна ўжываць датычна стваральнікаў гэтых археалягічных культураў азначэньне «група балтыйскіх плямёнаў аўкштайты»<ref>{{Літаратура/БЭ|2к}} С. 86.</ref>. У 2003 годзе ўлады Летувы ўсталявалі афіцыйныя межы этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція»<ref>Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Як заўважыў летувіскі этноляг Ж. Шакніс, мапы этнаграфічных рэгіёнаў Летувы (у адрозьненьне ад [[Латвія|Латвіі]], [[Эстонія|Эстоніі]] або [[Фінляндыя|Фінляндыі]]) вельмі доўгі час не друкаваліся нават у абагульняльных працах зь летувіскай этналёгіі<ref name="Vnukovic-2021-42">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 42.</ref>. У 2006 годзе частка летувіскіх аўтараў (у тым ліку мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]]) прызналі супярэчнасьць канцэпцыі «Аўкштайціі»: «''такім чынам, варта вызнаць, што паняцьце этнаграфічнай Аўкштайціі не ўстаялася''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Таким образом, понятие этнографической Аукштайтии следует признать не устоявшимся»|скарочана}}}}<ref>Зинкявичюс З., Лухтанас А., Чеснис Г. Откуда родом литовцы. — Вильнюс, 2006. С. 131.</ref>. Як адзначае Вацлаў Пануцэвіч<ref name="Panucevic-2014-279">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 279.</ref>: {{Цытата|Адным з шырока пашыраных у сучаснай літаратуры «доказаў» на тое, быццам Жамойдзь і Літва тварылі адну непадзельную цэласьць, як тэрытарыяльную, так і этнічную, ёсьць так званая аўкштоцкая легенда, або твораны міт Аўкштоты. Сутнасьць гэтай легенды або міту заключаецца ў тым, быццам у склад Літвы, як агульнага назову, уваходзілі два плямёны з сваімі аддзельнымі тэрыторыямі: Жамойць і Аўкштота, terra inferior і terra superior}} == Сымбалі == Сучасныя сымбалі летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція» (сьцяг і герб) распрацавалі і зацьвердзілі ў 2006 годзе<ref>[https://numismag.com/en/2020/01/14/rolandas-rimkunas-creator-of-e2-lithuanian-regions-coins-series/ Rolandas Rimkūnas, creator of €2 lithuanian regions coins series], Numismag, 14 студзеня 2020 г.</ref>. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == [[Файл:Liet-etno-regionai.png|міні|{{Легенда|#fec0c0|Зацьверджаная на афіцыйным узроўні тэрыторыя летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція»}}]] Сучасны летувіскі этнаграфічны рэгіён «Аўкштайція» знаходзіцца ў паўночна-ўсходняй частцы краіны. Буйныя месты: * [[Панявеж]] — лічыцца сталіцай * [[Янава (Летува)|Янава]] * [[Уцяна]] * [[Кейданы]] * [[Вісагіня]] (будавалася за савецкім часам, таму большасьць жыхароў — [[расейцы]] і [[беларусы]]) * [[Вількамір]] * [[Радзівілішкі]] == Мова == {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў настаўніцкай сэмінарыі, адкрытай уладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў [[Панявеж]]ы — сталіцы сучаснай «Аўкштайціі»: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Паводле летувіскіх мовазнаўцаў, у афіцыйным этнаграфічным рэгіёне «Аўкштайція» размаўляюць на [[аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкіх дыялектах]] летувіскай мовы. Прытым згодна зь іх новымі сьцьверджаньнямі, летувіская мова падзяляецца ня толькі на [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]] і аўкштайцкі дыялекты, але і на яшчэ два субдыялекты — судоўскі і [[дзукійскі дыялект|дзукійскі]], якія разам утвараюць аўкштайцкую дыялектную групу. Да аўкштайцкіх дыялектаў належаць гаворкі, на якіх засноўваецца [[літаратурная мова|літаратурная летувіская мова]] — гаворкі захаду этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція», у ваколіцах [[Коўна|Коўны]]. На думку [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], аўкштайцкі дыялект — які правільней называць верхнежамойцкім — утварыўся пад уплывам беларускай мовы і славянскага насельніцтва на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]]<ref name="Panucevic-2014-289">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 289.</ref>. == Традыцыйны строй == Паводле летувіскіх этнографаў, існаваў традыцыйны строй летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція». Адметная рыса жаночага строю — пераважнае выкарыстаньне белага колеру ў адзеньні. Жаночы строй складаўся з доўгай белай ільняной кашулі, некалькіх спадніц, белага фартуху з геамэтрычным арнамэнтам чырвонай ніткай уздоўж яго нізу, гарсэту, доўгага поясу, шыйных упрыгожваньняў, галаўнога ўбору й скуранога абутку. Узімку насілі шарсьцяныя ўкарочаныя або доўгія паліто. Белыя кашулі часьцей за ўсё ўпрыгожвалі простай геамэтрычнай вышыўкай чырвонай ніткай на манжэтах. Спадніцы былі ў клетку й фармаваліся з спалучэньня чатырох асноўных колераў: чырвонага, зялёнага, жоўтага й чорнага. Апраналася ня менш за 2 спадніцы, а напрыгажэйшая апраналася паверх астатніх. Гарсэты дзяліліся на два віды: першы, які ад таліі пачынаў зьбірацца ў складкі, і другі, які быў прамы. Жанчыны «Аўкштайціі» насілі пераважна каралавыя, бурштынавыя ці шкляныя шыйныя ўпрыгожваньні. Асноўнымі сярод галаўных убораў былі наміткі, якія насіліся толькі замужнімі жанчынамі й павязваліся вельмі своеасаблівым чынам, прыкрываючы скулы й шыю, а таксама кароны й чапцы, часта ўпрыгожаныя кветкамі (маладыя дзяўчыны). Мужчынскі строй складаўся з доўгіх вузкіх часьцей даматканых, шарсьцяных ці паўшарсьцяных нагавіцаў натуральных ці цёмных колераў, белай кашулі, камізэлькі, шэйнай хусткі, лямцавага паліто пераважна шэрага ці карычневага колеру, радзей чорнага ці цёмна-сіняга, плеценага або зьвітанага поясу яркіх колераў, фэтравага капелюша й скураных ботаў, якія падвязваліся тонкімі паяскамі<ref>{{Кніга|аўтар = Jurkuvienė T.|частка = |загаловак = Lietuvių tautinis kostiumas|арыгінал = |спасылка = http://www.kainos.lt/lietuviu-tautinis-kostiumas-lithuanian-national-co-p122099|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БЭ|2}} * Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия A, Гуманитарные науки. № 1, 2021. С. 37—49. * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс: Eugrimas, 2013. — 318 с. {{ISBN|978-609-437-207-0}}. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зьдзіслаў Сіцька]], [http://pawet.net/ns/2007/28/%E2%84%96_28_(816).html Па слядах літвы], [[Pawet.net]], 25 ліпеня 2007 г. {{Рэгіёны Летувы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Аўкштота| ]] [[Катэгорыя:Рэгіёны Летувы]] [[Катэгорыя:Традыцыйная культура]] 8ko3g7zact3unr094cnnmhsotmay13a 2331429 2331426 2022-08-05T19:57:16Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Папулярызацыя ў ХІХ — XX стагодзьдзях */ больш пасуе да [[Аўкштайты]], куды і перанёс wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Краіна = [[Летува]] |Статус = Афіцыйны этнаграфічны рэгіён |Цэнтар = [[Панявеж]] |Мапа = Mapa Aukshtoty.png }} '''Аўкшто́та''', пазьней '''Аўкшта́йція'''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Аўкштайція // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 266.</ref> (''Аўкштайтыя''<ref name="Cakvin-1989">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Аўкштайты // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 41.</ref>, {{мова-lt|Aukštaitija|скарочана}}) — сучасны этнаграфічны рэгіён [[Летува|Летувы]], які знаходзіцца на паўночным усходзе краіны, у басэйне ракі [[Вяльля|Вяльлі]]. Ня мае статусу палітычнай або адміністрацыйнай адзінкі, аднак улады Летувы зацьвердзілі яго межы на афіцыйным узроўні<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_e?p_id=220186&p_query=D%CBL%20ETNOGRAFINI%D8%20REGION%D8%20RIB%D8%20NUSTATYMO&p_tr2=2. Рэкамэндацыі Рады аховы этнічнае культуры Летувы № 1 аб усталяваньні межаў этнаграфічных рэгіёнаў ад 17 верасьня 2003 году.]</ref>. Паводле летувіскіх мовазнаўцаў, на гэтай тэрыторыі ўжываецца адна зь дзьвюх дыялектных групаў [[Летувіская мова|летувіскай мовы]] — [[Аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкая]]. Насельніцтва рэгіёну летувіскія этнографы вылучаюць у асобную этнаграфічную групу [[Аўкштайты|аўкштайтаў]]. Лічыцца гістарычным цэнтрам Летувіскай дзяржавы<ref>Suziedelis S. Historical Dictionary of Lithuania. — Scarecrow Press, 2011. P. 189.</ref><ref>Ragauskaitė A. Ethnocultural regionalization of Lithuania or all the truth about our regions // Acta Museologica Lithuanica. Vol. 4 (2019). P. 167.</ref><ref>[https://turizmogidas.lt/ru/o-litve/etnokulturnye-regiony-litvy/ Этнокультурные регионы Литвы]{{ref-ru}}, Turizmo Gidas</ref>. Аўкштота — назва памежнай тэрыторыі ў часы змаганьня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]], вядомая выняткова зь [[Нямецкая мова|нямецка-]] і [[Лацінская мова|лацінамоўных]] крыніцаў (1323—1420 гады). Знаходзілася на поўнач ад ракі Вяльлі, паабапал ракі [[Сьвятая (рака)|Сьвятой]] і ахоплівала [[Вількамір]], [[Уцяна|Уцяну]], [[Таўрагіны]], [[Больнікі (Летува)|Больнікі]], [[Маляты]], [[Дубінкі]], [[Гедройцы (мястэчка)|Гедройцы]], [[Немянчын]], [[Кернаў]], [[Шашолы]], [[Пабойск]], [[Рогава]], [[Кейданы]], [[Шаты]], [[Жэймы]], [[Кульва|Кульву]], [[Ворлава|Ворлаву]] і [[Коўна|Коўну]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref>. Не атаясамлівалася з [[Літва старажытная|уласна Літвой]]<ref name="Urban-2001-105">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105.</ref> (азначаная тэрыторыя суадносіцца з пазьнейшым [[харонім]]ам XVI ст. «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>). == Назва == Назва «Аўкштота» паходзіць з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]: магчыма, гэтую назву ўтварылі мясцовыя насельнікі балтыйскага паходжаньня, або, паводле [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а, адпаведную зямлю так называлі [[жамойты]]<ref name="Urban-2001-37"/>. [[Файл:LietuvaPhysicalMap-lessdetail (lang-be).svg|значак|Фізычная мапа Летувы]] Паводле афіцыйна прынятай у Летуве вэрсіі, назва Аўкштоты ўтварылася празь яе разьмяшчэньне на ўзвышшы ў параўнаньні з [[Жамойць|Жамойцю]] (што ў выпадку межаў афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну цалкам супярэчыць рэльефу мясцовасьці) — ад [[Летувіская мова|летувіскага]] слова ''aukštas'', якое азначае 'высокі'. Падобную [[Этымалёгія|этымалёгію]] самой назвы (але без адсылкі да Жамойці) сьцьвердзіў у 1820 годзе [[Малая Летува|пруска-летувіскі]] пастар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Рэза||ru|Реза, Людвикас}}, камэнтуючы ўжытую [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацеем Стрыйкоўскім]] назву ''Austechiam'' (пры цытаваньні вытрымкі з [[Хроніка Прускай зямлі|Хронікі Прускай зямлі]] пра падзеі 1294—1300 гадоў) датычна «''морскай правінцыі''», якая «''пад гэтай назвай улучала ўсю тэрыторыю Жамойці і [[Курляндыя|Куроніі]], прылеглыя да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]''» і «''якая цяпер завецца Angsztyta ('высокае месца')''»{{Заўвага|{{мова-la|«Strykouius rectius regionem illam scripsit Austechiam quae hodiernis diebus Angsztyta (locus altus) vocatur. <…> Austechiam prouinciam fuisse dicit maritimam. Totam nimirum Samogitiae et Curoniae terram, quae mare Balticum adjacet, sub hoc nomine complectitur»|скарочана}}}}<ref>De religionis Christianae in Lithuanorum gente primordiis. — Regiomonti, 1820. [https://books.google.by/books?id=r4DMY84dlfwC&pg=PA4&dq=Austechiam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE-uGf98z1AhXEh_0HHVfgCLQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Austechiam&f=false P. 4].</ref>. На думку гісторыка [[Вячаслаў Насевіч|Вячаслава Насевіча]], назву «Аўкштота», магчыма, утварылі штучна (паводле аналёгіі з агучанай пазьней у палітычных мэтах этымалёгіяй назвы Жамойці), каб падмацаваць правы вялікіх князёў літоўскіх на Жамойць<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевiч В.]] Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. — {{Менск (Мінск)}}: 1993. С. 20.</ref>. == У гістарычных крыніцах == [[Файл:Samland-Samogitie-Semigallo (1768).jpg|значак|[[Жамойць]] (''Samogitia'') і прылеглыя да яе [[Самбія|Самляндыя]] (''Samland'') і [[Зэмгалія|Сэмігалія]] (''Semigallo''), з мапы 1768 г.]] Назва «Аўкштота» сустракаецца ў некалькіх лацінамоўных і нямецкамоўных хроніках і афіцыйных дакумэнтах, тым часам няма ніводнага ўпаміну пра яе ў дакумэнтах [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў афіцыйнай [[Беларуская мова|беларускай мове]], у [[Беларуска-літоўскія летапісы|літоўскіх (беларускіх) летапісах]], у апісаньнях Літвы замежнымі падарожнікамі і візытантамі двара [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў]] у [[Вільня|Вільні]], у афіцыйным ліставаньні з [[Ватыкан]]ам. Усё гэта сьведчыць пра тое, што Аўкштота, з усяго відаць, азначала невялікую памежную паласу (усходнюю частку Жамойці), якая ня мела вялікага значэньня<ref name="Panucevic-2014-290">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 290.</ref>. Рускія летапісы, якія ведаюць назву «Літва» зь сярэдзіны XI ст. і падрабязна апісваюць дачыненьні [[Кіеўская Русь|Русі]] з суседнімі (у тым ліку балтыйскімі) плямёнамі, не ўпамінаюць Аўкштоту. [[Галіцка-Валынскі летапіс]], які лічыцца адной з найважнейшых крыніцаў з гісторыі [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]], [[Жамойты|жамойтаў]], [[Яцьвягі|яцьвягаў]] і [[Прусія|прусаў]] у XIII ст. і генэзы Вялікага Княства Літоўскага, таксама не ўпамінае Аўкштоты. Аўтар лацінамоўнага трактату «Апісаньня земляў» ([[Дублінская хроніка]]) другой паловы XIII ст., які быў на каранацыі [[Міндоўг]]а, упамінае [[Жамойць]], Літву, Нальшчаны, Яцьвезь, але таксама не ўжывае назвы «Аўкштота»<ref>[https://belhistory.com/alba-ruscia.html Апісанне земляў (з Дублінскага рукапісу XIII ст.). Alba Ruscia] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 6, 1993. С. 63—68.</ref>. Першы пісьмовы ўпамін пра Аўкштоту зьмяшчаецца ў мірнай дамове ад 2 кастрычніка 1323 году, складзенай [[Гедзімін]]ам, каралём Літвы ({{мова-de|«Gedеminne, de koning van Lethowen»|скарочана}}), з магістрам [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]], рыскім арцыбіскупам і месьцічамі [[Рыга|Рыгі]], а таксама з намесьнікам караля [[Данія|Даніі]] ў [[Эстонія|Эстоніі]]: «''…з нашага боку зямля Аўкштота і Жамойць, Пскоў і ўсе [землі] русаў, якімі мы валодаем''» ({{мова-de|«...van unser wegene dat lant to '''Eusteythen''' unde Sameyten, Plessekowe unde alle der Russen, de under uns besethen sin»|скарочана}}<ref>Пашуто В. Т. Русь. Прибалтика. Папство. — М., 2011. [https://books.google.by/books?id=_XoyDwAAQBAJ&pg=PA516&dq=van+unser+wegene+dat+lant+to+Eusteythen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiHmo2t5Mr1AhXJsaQKHVSdABQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=van%20unser%20wegene%20dat%20lant%20to%20Eusteythen&f=false С. 516].</ref>). Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў гэтым афіцыйным дакумэнце, хоць і ўпамінаюцца землі Аўкштоты і Жамойці, але сам вялікі князь Гедзімін тытулюецца як «''кароль Літвы''»<ref name="Urban-2001-33-34">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 33—34.</ref>. Увогуле, ніводны зь вялікіх князёў літоўскіх ніколі не тытуляваўся «''князем Аўкштоты''»<ref name="Urban-2001-105"/>. У пагадненьні адзначаліся памежныя «мірныя зоны», да якіх залічвалася Жамойць і Аўкштота, [[Пскоўская зямля]] ды іншыя «землі русаў», падпарадкаваныя Гедзіміну<ref name="Urban-2001-104">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 104.</ref>. З гэтага вынікае, што Аўкштота не атаясамлівалася з уласна Літвой і была адной зь «мірных зонаў», прылеглых да межаў Лівонскага ордэну<ref name="Urban-2001-105">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105.</ref>. * 1320-я гады (пра падзеі 1294—1300 гадоў) — [[Хроніка Прускай зямлі]]: «''У той час Людвік фон Лібэнцэль быў комтурам Рагніта, які з сваімі братамі і зброяносцамі правёў шмат слаўных войнаў супраць ліцьвінаў. Шматразова ён меў вайну на караблях, адну ў Аўкштоце [Аўштэхіі], зямлі караля Літвы, у якой спаліў сяло, званае Рамэны, якое паводле іх веры было сьвятым, схапіўшы ўсіх і забіўшы''»<ref name="Panucevic-2014-287">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287.</ref>{{Заўвага|{{мова-la|«Eodem tempore frater Lodewicus de Libencele fuit commendator de Raganita, qui cum suis fratribus et armigeris multa bella gloriose gessit contra Lethowinos. Navale bellum multiplex habuit, unum versus '''Austechiam''', terram regis Lethowie, in qua villam dictam Romene, que secundum ritus eorum sacra fuit, combussit, captis omnibus et occisis»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 1. Band. — Leipzig, 1861. [https://books.google.by/books?id=YX8OAAAAYAAJ&pg=PA159&dq=Austechiam,+terram+regis+Lethowie&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi10rrE5sr1AhXB8qQKHeeEDfYQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Austechiam%2C%20terram%20regis%20Lethowie&f=false S. 159].</ref>}}. * 1324—1331 гады — паведамленьне комтура [[Рагніт]]а комтуру [[Кёнігзбэрг]]у пра заяву літоўскага ўцекача (на момант публікацыі ў 1873 годзе захавалася часткова): «''кароль Аўкштоты''» ({{мова-la|«rex de '''Owsteiten'''»|скарочана}})<ref>Altpreußische Monatsschrift. 10. Band. — Königsberg, 1873. [https://books.google.by/books?id=fM5BbKw8_vkC&pg=PA81&dq=rex+de+Owsteiten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi8xNas2sr1AhVliv0HHbZEAHIQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=rex%20de%20Owsteiten&f=false S. 81].</ref>. * 1327—1329 гады — дакумэнт Рагніцкага комтурства: «''…тры рабы-ўцекачы з Аўкштоты… якія сьцьвярджалі, што жылі каля [[Горадня|Горадні]]''» ({{мова-la|«...tres servos fugitivos de '''Owehsteten'''... qui eciam asserunt omnes de Owehsteten circa Garten domi esse»|скарочана}})<ref>Preussisches Urkundenbuch. — Königsberg, 1962. [https://books.google.by/books?id=krFDAQAAMAAJ&q=Owehsteten+Garten&dq=Owehsteten+Garten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOj8733Mr1AhVilP0HHeXOAegQ6AF6BAgCEAI S. 447].</ref>. * 1337 год, 12 сьнежня — була імпэратара [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Людвіка Баварскі|Людвіка Баварскага]]: «''…землі няверных, ворагаў Хрыста, ліцьвінаў, а менавіта Аўкштоту, Жамойць, Каршовію, Русь ды іншыя землі, якія належаць да гэтых краёў…''» ({{мова-la|«...terram infidelium Litwinorum Crucis christi inimicorum, videlicet '''Ochsteten''' Samayten Karsow Ruzen ceterasque partes prenominatis terris adiacentibus cum omnibus suis pertinenciis et partibu...»|скарочана}})<ref>Codex diplomaticus Lithuaniae. — Vratislavieae, 1845. [https://books.google.by/books?id=pzVNAAAAcAAJ&pg=PA45&dq=Litwinorum+Ochsteten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjt4cy23sr1AhUuhf0HHVtKCc8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Litwinorum%20Ochsteten&f=false S. 45].</ref>. * 1338 год — Хроніка рыцараў Тэўтонскага ордэну: «''кароль Аўкштоты і Жамойці''» ({{мова-de|«Die coninck van '''Ansteiden''' ende van Sameyten»|скарочана}})<ref>Veteris aevi analecta. T. X. — Lugdunum Batavorum, 1710. [https://books.google.by/books?id=MeNB_FQi1y4C&pg=PA223&dq=Die+coninck+van+Ansteiden+ende+van+Sameyten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3qouq58r1AhUN7rsIHT-BCy4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20coninck%20van%20Ansteiden%20ende%20van%20Sameyten&f=false P. 223].</ref>. Як паказвае Павал Урбан, невядомы аўтар хронікі недакладна датаваў падзеі, сьцьвярджаючы пра складаньне па 1342 годзе мірнага пагадненьня паміж магістрам Лівонскага ордэну Эвэргардам з Мунгайму (памёр у 1340 годзе) і «''каралём Аўкштоты і Жамойці''». Напраўду справа тычылася гандлёвага пагадненьня 1338 году, аформленага з «''магістрам Лівоніі''» ад імя «''Гедзіміна, караля Літвы''», таму прыведзены тытул — з усяго відаць, памылка аўтара<ref name="Urban-2001-35-36">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 35—36.</ref>. * 1348 год — [[Віганд Марбурскі]]: «''…на зямлю Літвы, а менавіта ў Аўкштоту…''» ({{мова-de|«...in das Land Litten, nemlich in '''Auchstetter'''...»|скарочана}})<ref>Codex Diplomaticus Prussicus. 3. Band. — Königsberg, 1848. [https://books.google.by/books?id=ns5TAAAAcAAJ&pg=PA80&dq=%22Auchstetter%22+gegent&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiK76Ot6Mr1AhVDuqQKHZnfCdwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22Auchstetter%22%20gegent&f=false S. 80].</ref>. * перад 1357 годам — [[Герман Вартбэрг]]: «''У гэтым часе ліцьвіны мясьцінаў Стрыпейкі, Упіта, Вайсьвільцы, Аўкштота [Аўштайта] хацелі перасяліцца ў Літву; што не дазволіў ім зьдзейсьніць магістар''» ({{мова-la|«Hoc tempore Letwini de Stripeyke, Opythen, Mezevilte, de '''Austeyten''' volebant se a Lethowia transferre; sed refutati per magistrum»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA70&dq=Opythen+Austeyten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHv6Sv6cr1AhURCewKHdksAx0Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Opythen%20Austeyten&f=false S. 70].</ref>. [[Файл:Samogitia (F. Wit, 1689).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ каля 1689 году (поўнач — направа, уверсе — захад), дзе Жамойць падзяляецца дзьве часткі: «[[Варні|Worniae]] Territorium», прылеглую да [[Балтыйскае мора|мора]] і «[[Расены|Rosienae]] Territorium», прылеглую да [[Літва старажытная|Літвы]]]] Як зазначае Павал Урбан, калі б Аўкштота ў тым часе дзяржаўна атаясамлівалася з уласна Літвой, то «''ліцьвіны з Аўкштоты''» ня мелі б патрэбы з «Аўкштоты-Літвы» зноў перасяліцца ў Літву<ref name="Urban-2001-37"/>. * 1367 год — Герман Вартбэрг: вышэйшы маршалак Тэўтонскага ордэну Генінг Шындэкопф «''у вышэйшай зямлі Літвы… спустошыў і спапяліў мясцовасьці Шаты, Ворлава… і прыйшоў да Коўны…''»<ref name="Urban-2001-34">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 34.</ref> ({{мова-la|«in superioribus partibus Letwinorum... in ore gladiis omnes vastavitque flammis et cede regiones Sethen, Warlowe... quousque pervenitur circa Novum Kauve...»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA80&dq=in+superioribus+partibus+Letwinorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH_pyu68r1AhW-57sIHXvuCFsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=in%20superioribus%20partibus%20Letwinorum&f=false S. 80].</ref> * 1372 год<ref name="Panucevic-2014-287-288>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287—288.</ref> — Герман Вартбэрг: «''…спустошылі зямлю Высокую, Вайсьвільцы, Упіту''» ({{мова-la|«...terre vastate in eo sunt Veyseke, Waysevilte, Opiten»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA93&dq=sunt+Veyseke&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwijq6GKlMv1AhWLyaQKHbBXAnEQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=sunt%20Veyseke&f=false S. 93].</ref> * 1373 год — Герман Вартбэрг: вялікі магістар Тэўтонскага ордэну [[Вінрых з Кніпроду]] «''вывеў сваіх супраць ліцьвінаў у зямлю Аўкштоту, дзе кароль Кейстут ім ня даў пераправіцца. Магістар пайшоў далей уздоўж Вяльлі, жадаючы пераправіцца. Але кароль і там ім ня даў гэтага… Так Магістр спустошыў зямлю ўздоўж Вяльлі да самога Вількаміру. Па тым павёў свае войскі ў зямлю Жамойць…''»{{Заўвага|{{мова-la|«...eduxit suos contra Letwinos in terram '''Austheithen''', ubi rex Keinstut cum suo exercitu non permittens eum transire. Magister procedens ad terram Nerghe, ubi putabat se transiturum. Rex autem et ibi eum prohibuit... Vastavit igitur magister generalis terram circa usque Valkenberge. Deinde direxit suos ad terram Seymen...»|скарочана}}<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA96&dq=in+terram+Austheithen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjnseWO7Mr1AhV0i_0HHUY0D6MQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=in%20terram%20Austheithen&f=false S. 96].</ref>}} * 1374 год — Герман Вартбэрг: вышэйшы маршалак Тэўтонскага ордэну Рудыгер з Эльнэру «''быў з двума войскамі ў землях ліцьвінаў пад назваю Аўкштота [Аўштайта], моцна спусташаючы яе тры дні і тры ночы''» ({{мова-la|«fuit cum duobus in terris Letwinorum nomine '''Austheythen''', tribus diebus et noctibus potenter vastando»|скарочана}})<ref>Hermanni de Wartberge Chronicon livoniae. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=V0Ypx8MwG2EC&pg=PA96&dq=nomine+Austheythen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3jMDrl8v1AhXIlP0HHRvPCy0Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=nomine%20Austheythen&f=false S. 96].</ref> * паміж 1384 і 1401 гадамі — «''Дарогі ў Аўкштоту або Верхнюю Літву''» ({{мова-de|«Wege nach '''Auxteten''' oder Ober-Littauen»|скарочана}})<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=OsvtAAAAIAAJ&pg=PA688&dq=Auxteten+Ober-L%D1%96ttauen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXoqCA7sr1AhXLlP0HHegqApgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Auxteten%20Ober-L%D1%96ttauen&f=false P. 688].</ref>, дзе большасьць дарог мела зьвязкі зь [[Вільня]]й, [[Трокі|Трокамі]] і [[Горадня]]й, у тым ліку ўпамінаюцца такія дарогі: № 62 — празь Візну (у [[Мазавецкае княства|Мазоўшы]]) у Горадню; № 63 — праз [[Райгорад]] у Горадню, № 79 — розныя дарогі між Трокамі і Горадняй; № 83 — дарога з Горадні ў [[Салечнікі]]; № 84 — дарога з Салечнікаў у [[Ваўкавыск]], праз Дубічы і [[Васілішкі]]; № 89 — дарога ў [[Астрына|Астрыну]] праз Горадню і [[Азёры (Гарадзенская вобласьць)|Азёры]]; № 91 — дарога з Горадні ў [[Крэва]], праз Астрыну, Васілішкі, [[Ліда|Ліду]], [[Ліпнішкі]], [[Гальшаны]]; № 93 — дарога ў Горадню, упамінаюцца [[Дубна]], [[Дзярэчын]], [[Слонім]], Васілішкі, Астрына, Ваўкавыск; № 94 — дарога зь Візны ў [[Наваградак]]; № 96 — дарога ў Ліду, упамінаюцца Наваградак, Астрына, Васілішкі; № 97 — дарога з Ваўкавыску ў Наваградак, упамінаецца Слонім; упамінаюцца яшчэ дарогі праз Крэва, Гальшаны, [[Ашмяны]], Дудзішкі, [[Меднікі]]; № 98, 99 — дарогі з Горадні ў Наваградак; № 100 — дарога з [[Трабы|Трабаў]] у Наваградак, упамінаюцца Крэва, Валожын, Бакшты, [[Любча]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. * 1412 год — дакумэнт Тэўтонскага ордэну, заснаваны на апытаньнях пажылых людзей, пераважна былых служкаў ордэну (у тым ліку жамойтаў), і выкарыстаны на арбітражным працэсе: «''Таксама замак Вялёна прускія браты заваявалі 11 гадоў таму ад няверных і ворагаў нашай веры ліцьвінаў, якіх называлі аўкштотамі<ref name="Urban-2001-34"/>, а кіраўнікамі ў іх былі Сурмін, Матэйка і Гаштольд. А таксама, што памянёныя кіраўнікі, ад якіх быў адваяваны замак Вялёна, як ужо пісалася, былі ліцьвінамі, і іх род і цяпер завецца ліцьвінкамі і ліцьвінамі, і жывуць яны ў Літве, у Кульве каля Вількаміру, а не ў жамойцкай зямлі. Таксама, што і замак Вялёна, да яго заваяваньня прускімі братамі, як ужо казалі, утрымліваўся і забясьпечваўся ліцьвінамі, якіх звалі і цяпер яшчэ называюць аўкштотамі<ref name="Urban-2001-35">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 35.</ref>, а не жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-de|«It. das hus Willune haben di heren von Prusen angewunnen vor xl jaren von den vngeloubigen vnd vinden vnszn heligen geloubens Littowen, di genant woren '''Austenten''', vnd di hobetlute his by namen Surmynne, Mattewike vnd Gawstad. It. das di dri negest oben bescreben hobetlute, von den das hus Willune gewunnen wart, alz vor ist gescreben, woren Littowen, vnd ir geschlechte is noch czu deser czit Littowes vnd Littowen vnd wonen in Littowen im lande czu Coluwa bi Wilkenberg vnd nicht im lande czu Samayten. It. das hus Willune, e das is von den heren von Prusen gewunen wart, alz in dem andren negesten obengescreben artikel ist vsgesprochen, wart is gespiset vnd gehalden von den Litiowen, di '''Awstayten''' genant woren vnd noch heysen vnd nicht von den Samayten»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=bVJkXD7G_iAC&pg=PA711&dq=hus+Willune+Austenten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj2rMfn7sr1AhWC-qQKHf0SCEQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=hus%20Willune%20Austenten&f=false P. 711].</ref>}} [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Жамойць (''Samogitie'') займае ўсю будучую «Аўкштайцію». З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Апошні гістарычны ўпамін пра Аўкштоту зьмяшчаецца ў лісьце вялікага князя Вітаўта да імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 11 сакавіка 1420 году (беларускі пераклад даецца паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 280, 287.</ref>, які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>): {{Цытата|Але паколькі Жамойць ёсьць зямлёй ніжэйшай да зямлі Літвы, таму яна называецца Жамойцю, што ў літоўскай [мове] тлумачыцца як ніжэйшая зямля. Жамойты ж Літву называюць Аўкштота, што ёсьць вышэйшая зямля ў адносінах да зямлі Жамойтаў{{Заўвага|Варыянт перакладу паводле Паўла Урбана<ref name="Urban-2001-23">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 23.</ref>: «''Але дзеля таго, што зямля Жамойтаў ёсьць зямля ніжэйшая ў параўнаньні зь зямлёй Літвы, дык называецца Жамойцю, што ў літоўскай мове перакладаецца як зямля ніжэйшая. Жамойты, папраўдзе, Літву называюць Аўкштотай, што значыць зямля вышэйшая ў параўнаньні зь зямлёй Жамойтаў''».}}. {{арыгінал|la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur. Samoyte vero Lythwaniam appelant '''Auxstote''', quod est terra superior respectu terre Samaytarum. }} }} Гісторыкі Вацлаў Пануцэвіч, Павал Урбан і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць увагу на тое, што гэты ліст ёсьць дыпляматычным дакумэнтам, створаным дзеля дасягненьня канкрэтных палітычных мэтаў — давесьці законныя правы на тэрыторыю Жамойці, уважаючы яе за складовую частку Літоўскага гаспадарства. Таму ён ня можа лічыцца сьведчаньнем незацікаўленага назіральніка<ref name="Panucevic-2014-287"/>. Пагатоў, у ім зьмяшчаюцца сьцьверджаньні, якія не адпавядаюць праўдзе<ref name="Urban-2001-22-27">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref> і, з усяго відаць, зьявіліся зь сьвядомай волі аўтара дакумэнта<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 143.</ref>. Вацлаў Пануцэвіч паказвае, што сьцьверджаньне Вітаўта пра назву Жамойці — гэта хітры, але адначасна і супярэчлівы довад: «''Жамойцю таму называецца, бо гэта ў мове жамойцкага насельніцтва абазначае, што ў перакладзе на літоўскую мову раўназначна з terra inferior, нізінай''»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 281, 287.</ref>. Адпаведна, і заўвага Вітаўта, што жамойты называюць Аўкштотай ''Літву'', мае характар не навуковы, але чыста палітычны<ref name="Panucevic-2014-287"/>. <gallery caption="Тэрыторыя сучаснага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайціі» як частка Жамойці на мапах XIX—XX стагодзьдзяў" widths="150" heights="150" class="center"> Szamaiten (Samogitien) (H. Kieper, 1849).jpg|З мапы тэрыторыі колішняй [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] нямецкага географа {{Артыкул у іншым разьдзеле|Генрых Кіпэрт|Генрыха Кіпэрта|en|Heinrich Kiepert}}, 1849 г. Samogitia (1855).jpg|Мапа Жамойцкай дыяцэзіі, 1855 г. Żmudź (Samogitia) (1904).jpg|З мапы тэрыторыі колішняй Рэчы Паспалітай польскага географа {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Налкоўскі|Вацлава Налкоўскага|pl|Wacław Nałkowski}}, 1904 г. Samogitia (1919).jpg|Мапа Жамойцкай дыяцэзіі, 1919 г. </gallery> == Папулярызацыя ў ХІХ — XX стагодзьдзях == [[Файл:Simono Daukanto - Budas senoves lietuviu - kalnenu ir zemaiciu - 1845 AD.jpg|значак|Вокладка кнігі [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''»), 1845 г.]] Да вяртаньня ва ўжытак і папулярызацыі назвы «Аўкштота» ў XIX ст. прычыніўся пруска-нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яганэс Фогт||ru|Фохт, Иоганнес}} (з 1856 году сябра-карэспандэнт [[Санкт-Пецярбурская акадэмія навук|Санкт-Пецярбурскай акадэміі навук]]), які ў другім томе сваёй «Гісторыі Прусіі» ({{мова-de|«Geschichte Preussens»|скарочана}}, 1827 год), выдадзенай гатычным шрыфтам у [[Кёнігзбэрг]]у, сьцьвярджаў, што «Аўкштотай» («верхняй зямлёй») называўся ўвесь рэгіён на [[Нёман|Нёмане]] на захад ад [[Вялёна|Вялёны]], а жыхароў гэтага рэгіёну называлі «аўкштотамі». Ён жа выдзяляў, апроч Жамойці («ніжняй зямлі»), яшчэ і «сярэднюю зямлю»{{Заўвага|{{мова-de|«Eigentlich hieß das ganze Gebiet von Welun (Wiliona) an der Memel östlich hin das Land Austeten oder Austetten, wie denn auch die Bewohner „die Austeten“ genannt wurden. <...> dieses Gebiet Austeten das s. g. Oberland von Samaiten, superiores partes; die Gegenden von Welun an bis Widuckeln, Rossiene und Erogel nannte man das Mittelland, mediae partes und die Gebiete von Medeniken, Wangen u. s. w. das Niederland, partes inferiores»|скарочана}}<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. 1. Band — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=xr_fcQI_Mn4C&pg=PA61-IA1&dq=%22Auxstote%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH8P6708z1AhUKiv0HHZUTCK84ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false S. 62].</ref>}}. У чацьвертым томе гэтай жа працы (1830 год) Фогт апублікаваў ліст Вітаўта ад 1420 году<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. 4. Band — Königsberg, 1830. [https://books.google.by/books?id=AccBAAAAYAAJ&pg=PA11&dq=%22Auxstote%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH8P6708z1AhUKiv0HHZUTCK84ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false S. 11].</ref>. У 1837 годзе вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» [[Паганства|паганскіх]] багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-[[Індыя|індыйскай]]» рэлігіі «ліцьвінаў»<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>, выдаў у Вільні другі том «Гісторыі літоўскага народу» ({{мова-pl|Dzieje starożytne narodu litewskiego|скарочана}}), дзе з спасылкай на Фогта (які «''знайшоў довады гэтага ў Кёнігзбэрскім архіве''») заявіў, што «''Літва… падзялялася на дзьве паловы: вышэйшую, якая называлася Аўкштотай{{Заўвага|Тут Нарбут ужыў невытлумачальную зь летувіскай мовы памылковую форму ''Auxstole''<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 1. — Kraków, 1874. [https://books.google.by/books?id=OeQAAAAAYAAJ&pg=RA1-PA368&dq=Auxstole&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJgP-SqM31AhVRlP0HHcTzAKQQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=Auxstole&f=false S. 368].</ref>, якую як асноўную форму назвы (на яго думку) паўтарыў на наступнай старонцы. Гэтую ж памылковую форму ён паўтарыў у сваёй публікацыі «Oznaczenie granic Litwy właściwej od strony Słowiańszczyzny» (1856 год)<ref name="Vnukovic-2021-38">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 38.</ref>}}, у лацінскіх аўтараў Austechia, і на ніжэйшую або Жамойць''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Litwa... dzieliła się na dwie połowy: wyższą, nazywaną Auxstole, w autorach łacińskich Austechia i na niższą czyli Žomajten»|скарочана}}}} і таксама зьмясьціў тэкст ліста вялікага князя Вітаўта<ref>Dzieje starożytne narodu litewskiego. T. 2. — Wilno, 1837. S. 387—[https://books.google.by/books?id=JuMGAAAAYAAJ&pg=PA388&dq=Auxstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwpq65tsv1AhXlh_0HHSrjCYw4FBDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false 388].</ref> (у сваёй пазьнейшай публікацыі 1856 году «Oznaczenie granic Litwy właściwej od strony Słowiańszczyzny» Нарбут, увогуле, абвясьціў «Аўкштоту» разам з Жамойцю і дзьвюма прыдуманымі ім правінцыямі — «Няромай» і «Пялюзіяй» — «''сапраўднай Літвой''»<ref name="Vnukovic-2021-38"/>). Ад гэтага часу назва «Аўкштота» («Аўкштайція») пачала выкарыстоўвацца ў розных публікацыях, дзе гэтым тэрмінам пазначаліся тыя альбо іншыя землі на ўсход ад Жамойці, тым часам назвай «[[Аўкштайты|аўкштайты]]» пачалі называць жыхароў адпаведных земляў. Аднак яшчэ ў 1891 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вялікая агульная ілюстраваная энцыкляпэдыя||pl|Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana}} сьведчыла, што шырокія масы мясцовага насельніцтва ня ведаюць тэрміну «Аўкштота» і не ўжываюць яго ў штодзённым жыцьці як геаграфічную назву{{Заўвага|{{мова-pl|«Aukstote, Auxstote... Nazwa ta, dziś przes Litwinów nie używana»|скарочана}}}}<ref>Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. T. 5—6. — Warszawa, 1891. [https://books.google.by/books?id=cNcDAAAAYAAJ&pg=PA450&dq=Aukstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj20eDXtMv1AhVAlP0HHeAKAdg4ChDoAXoECAUQAg#v=onepage&q=Aukstote&f=false S. 450].</ref>. Калі ў 1822 годзе [[Сыманас Даўкантас]] — адзін зь першых ідэолягаў [[Летувіскі нацыянальны рух|летувіскага нацыянальнага руху]] — выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), то ўжо ў 1845 годзе (па выхадзе публікацыяў Яганэса Фогта і Тэадора Нарбута) ён выдаў сваё дасьледаваньне пад назвай «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»{{Заўвага|У выдадзенай на заказ [[Міністэрства замежных справаў Летувы]] «Гісторыі Летувы» ({{мова-ru|«История Литвы»|скарочана}}) назву гэтай кнігі Даўкантаса падалі як «Звычаі старажытных летувісаў, аўкштайтаў і жамойтаў» ({{мова-ru|«Обычаи древних литовцев, аукштайтов и жемайтов»|скарочана}})<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 125.</ref>}}). Такім парадкам Даўкантас пераклаў старажытны нямецка-лацінскі тэрмін уласным летувіскім наватворам «горнікі» (ад {{мова-lt|kalnas|скарочана}} 'гара'), чым засьведчыў няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты»). Тое, што Даўкантас «''першым прыдумаў і выкарыстаў тэрмін дзеля апісаньня этнаграфічнай супольнасьці, вядомай цяпер як аўкштайты''», прызнаецца ў сучасных летувіскіх школьных падручніках<ref>Martišiūtė-Linartienė A. [https://nullroute.lt/mirrors/texts/Liet_k_chrestomatija_11_klasei.pdf Elektroninė literatūros chrestomatija 11 klasei]. — Vilnius, 2011. P. 608.</ref>. Ужо ў 1850 годзе пруска-нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Нэсэльман||ru|Нессельман, Георг Генрих Фердинанд}} заявіў у сваім слоўніку, нібы расейскія летувісы, або жамойты, называюць прускіх летувісаў «''Létuwninkai kalninni''» з прычыны ўзгорыстай мясцовасьці{{Заўвага|{{мова-de|«Létuwninkai kalpinni werden die Preußischen Littauer von den Russischen (Zémaiczei) genannt wegen des hügligen Terrains»|скарочана}}}}<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA174&dq=K%C3%A4lninnis++L%C3%A9tuwninkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjNxICojtr1AhXOwKQKHXQ-ClQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=K%C3%A4lninnis%20%20L%C3%A9tuwninkai&f=false S. 174].</ref>. Неўзабаве, аднак, расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] паказаў, што Нэсэльман напраўду ўзяў адпаведную назву з выдадзенай у 1842 годзе кнігі Даўкантаса «Лемантар летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»), памылкова прыняўшы азначэньне «летувіска-горны» за сынонім «[[Прускія летувісы|пруска-летувіскі]]»<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>. Апроч таго, Мікуцкі засьведчыў, што слова «''kalnėnai''» ('горныя, горцы') Даўкантас проста выдумаў{{Заўвага|{{мова-ru|«выдуманное г. Довконтом слово kalnienaj (горные, горцы)»|скарочана}}}}<ref name="Mikucki-1855-109"/>. У той жа працы 1855 году Мікуцкі згадаў назву «аўкштоты» («аўкштайты»), раскрыўшы лёгіку яе зьяўленьня: «''Жамойты — Нізоўцы, летувісы, якія жывуць у нізоўі Нёмана. <…> Калі былі (і ёсьць) Нізоўцы, мусяць быць і Вярхоўцы; і сапраўды былі''». Як галоўны довад даўнейшага існаваньня летувісаў-«вярхоўцаў» ён прывёў тэкст ліста Вітаўта ад 1420 году<ref name="Mikucki-1855-108">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. С. 108.</ref>. Прытым летувісаў свайго часу Мікуцкі, паводле асаблівасьцяў іх мовы, падзяліў на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109"/>. Пра няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты») адукаванымі коламі колішняй [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] таксама сьведчыць крытыка штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва, пазьней вядомую як «аўкштайты». Адпаведная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}», які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, дзе цяперашні афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Аўкштайція» азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Пытаньне этымалёгіі і лякалізацыі назвы «Аўкштота» падрабязна разглядаў у 1875 гозе лінгвіст і этнограф [[Ян Карловіч]] (ужо па тым, як некалькі аўтараў абвясьцілі яе «''назвай уласна Літвы, якую ўжываюць жамойты''») і пераканаўча засьведчыў, што ў тагачаснай Жамойці ня ведалі і не ўжывалі назвы «Аўкштота»{{Заўвага|{{мова-pl|«Na Żmudzi... tego wyrazu lud nie zna a zatem i Litwy nim nie nazywa»|скарочана}}}}. Таксама ён зьвярнуў увагу на тое, што ў летувіскім слоўніку Нэсэльмана сьцьвярджалася, нібы некалькі падобных назваў (''Auksztininkai'' як назва жыхароў ваколіцаў вёскі Budweten і ''Auksztinélei'' як назва жыхароў ваколіцаў [[Рагніт]]у, дадзеная ім жыхарамі ваколіцаў [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA16&dq=Auksztininkai+Auksztinelei&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1yYbCqtn1AhWg8LsIHdspA98Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Auksztininkai%20Auksztinelei&f=false S. 16].</ref>) бытавалі пасярод прускіх летувісаў (у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»)<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. [https://books.google.by/books?id=BrViAAAAcAAJ&pg=PA187&dq=Aukstote,+Auxstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOiZPRj9n1AhUbhP0HHSatDkcQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Aukstote%2C%20Auxstote&f=true S. 187].</ref>. Тым часам крыніцай зьяўленьня назвы «Аўкштота» Карловіч проста назваў публікацыю ліста Вітаўта ад 1420 году, адзначаючы, што цяжка меркаваць, ці Вітаўт утварыў гэтую назву сам, паводле аналёгіі з Жамойцю, або тая назва сапраўды бытавала за яго часамі<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 188.</ref>. У той жа працы Карловіч заявіў, што ўведзены раней нямецкім мовазнаўцам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аўгуст Шляйхэр|Аўгустам Шляйхэрам|ru|Шлейхер, Август}} падзел летувіскай мовы на гаворкі «верхнелетувіскую» (або проста летувіскую) і «ніжнелетувіскую» (або жамойцкую) ёсьць «''вельмі ўдалым''», дзеля чаго зьвярнуўся да зьняпраўджанай раней Мікуцкім назвы «''Kalnėnai''» («горнікі»), заявіўшы, што на той час у [[Цельшыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Цельшыцкім павеце]] так ужо называлі жыхароў ваколіцаў [[Вількамір]]у і Вільні<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 189, 251—252.</ref>. Далей Карловіч зазначыў, што напраўду гаворак летувіскай мовы, апроч дзьвюх памянёных, існуе вялікае мноства: «''можна сказаць, што ў кожнай парафіі — свая гаворка''»<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 252.</ref>. У 1876 годзе пруска-летувіскі лінгвіст прафэсар [[Кёнігзбэрскі ўнівэрсытэт|Кёнігзбэрскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Куршат||ru|Куршат, Фридрих}} пісаў: «''У XV ст. ўсходняя Жамойць называлася Аўкштотай, паводле цяперашняага прастамоўя Aukßtocźiai ('горныя', 'горнікі')''»{{Заўвага|{{мова-de|«Im 15. Jahrhundert wurde das östliche Samogizien Auxtote, nach gegenwärtiger Volkssprache Aukstocíiai (die Hohen, die Hochländer) genannt»|скарочана}}}}<ref>Kurschat F. Grammatik der littauischen Sprache. — Halle, 1876. [https://books.google.by/books?id=r6YFAAAAQAAJ&pg=PA5&dq=Lietuvininkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj4hYfwsN_1AhURHOwKHWjfDMc4ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=Lietuvininkai&f=false S. 5].</ref>. [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой цяперашняя «Аўкштайція» мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] У ХІХ — XX стагодзьдзях, па ўзьнікненьні летувіскага нацыянальнага руху, «Аўкштайціяй» пачалі называць цэнтральную і ўсходнюю частку сучаснай Летувы, а тэрмінам «аўкштайты» — этнаграфічную групу летувісаў<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Аўкштайція // {{Літаратура/БЭ|2к}} С. 86.</ref>. Пашырэньне назвы «аўкштайты» ў гэты час зьвязваюць з этнанімічнай дыфэрэнцыяцыяй паміж [[Летувісы|летувісамі]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]<ref name="Cakvin-1989"/>. Тым часам лучнасьць гаворак «аўкштайтаў» атрымала ў лінгвістаў назву «аўкштайцкі дыялект» летувіскай мовы. Сваім парадкам тэрмінам «аўкштайты» некаторыя археолягі пачалі рэтраспэктыўна называць насельніцтва, якое стварыла археалягічныя культуры, што займаюць тэрыторыю цэнтральнай Летувы, а некаторыя навукоўцы пачалі таксама рэтраспэктыўна ўжываць датычна стваральнікаў гэтых археалягічных культураў азначэньне «група балтыйскіх плямёнаў аўкштайты»<ref>{{Літаратура/БЭ|2к}} С. 86.</ref>. У 2003 годзе ўлады Летувы ўсталявалі афіцыйныя межы этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція»<ref>Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Як заўважыў летувіскі этноляг Ж. Шакніс, мапы этнаграфічных рэгіёнаў Летувы (у адрозьненьне ад [[Латвія|Латвіі]], [[Эстонія|Эстоніі]] або [[Фінляндыя|Фінляндыі]]) вельмі доўгі час не друкаваліся нават у абагульняльных працах зь летувіскай этналёгіі<ref name="Vnukovic-2021-42">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 42.</ref>. У 2006 годзе частка летувіскіх аўтараў (у тым ліку мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]]) прызналі супярэчнасьць канцэпцыі «Аўкштайціі»: «''такім чынам, варта вызнаць, што паняцьце этнаграфічнай Аўкштайціі не ўстаялася''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Таким образом, понятие этнографической Аукштайтии следует признать не устоявшимся»|скарочана}}}}<ref>Зинкявичюс З., Лухтанас А., Чеснис Г. Откуда родом литовцы. — Вильнюс, 2006. С. 131.</ref>. Як адзначае Вацлаў Пануцэвіч<ref name="Panucevic-2014-279">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 279.</ref>: {{Цытата|Адным з шырока пашыраных у сучаснай літаратуры «доказаў» на тое, быццам Жамойдзь і Літва тварылі адну непадзельную цэласьць, як тэрытарыяльную, так і этнічную, ёсьць так званая аўкштоцкая легенда, або твораны міт Аўкштоты. Сутнасьць гэтай легенды або міту заключаецца ў тым, быццам у склад Літвы, як агульнага назову, уваходзілі два плямёны з сваімі аддзельнымі тэрыторыямі: Жамойць і Аўкштота, terra inferior і terra superior}} == Сымбалі == Сучасныя сымбалі летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція» (сьцяг і герб) распрацавалі і зацьвердзілі ў 2006 годзе<ref>[https://numismag.com/en/2020/01/14/rolandas-rimkunas-creator-of-e2-lithuanian-regions-coins-series/ Rolandas Rimkūnas, creator of €2 lithuanian regions coins series], Numismag, 14 студзеня 2020 г.</ref>. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == [[Файл:Liet-etno-regionai.png|міні|{{Легенда|#fec0c0|Зацьверджаная на афіцыйным узроўні тэрыторыя летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція»}}]] Сучасны летувіскі этнаграфічны рэгіён «Аўкштайція» знаходзіцца ў паўночна-ўсходняй частцы краіны. Буйныя месты: * [[Панявеж]] — лічыцца сталіцай * [[Янава (Летува)|Янава]] * [[Уцяна]] * [[Кейданы]] * [[Вісагіня]] (будавалася за савецкім часам, таму большасьць жыхароў — [[расейцы]] і [[беларусы]]) * [[Вількамір]] * [[Радзівілішкі]] == Мова == {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў настаўніцкай сэмінарыі, адкрытай уладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў [[Панявеж]]ы — сталіцы сучаснай «Аўкштайціі»: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Паводле летувіскіх мовазнаўцаў, у афіцыйным этнаграфічным рэгіёне «Аўкштайція» размаўляюць на [[аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкіх дыялектах]] летувіскай мовы. Прытым згодна зь іх новымі сьцьверджаньнямі, летувіская мова падзяляецца ня толькі на [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]] і аўкштайцкі дыялекты, але і на яшчэ два субдыялекты — судоўскі і [[дзукійскі дыялект|дзукійскі]], якія разам утвараюць аўкштайцкую дыялектную групу. Да аўкштайцкіх дыялектаў належаць гаворкі, на якіх засноўваецца [[літаратурная мова|літаратурная летувіская мова]] — гаворкі захаду этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція», у ваколіцах [[Коўна|Коўны]]. На думку [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], аўкштайцкі дыялект — які правільней называць верхнежамойцкім — утварыўся пад уплывам беларускай мовы і славянскага насельніцтва на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]]<ref name="Panucevic-2014-289">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 289.</ref>. == Традыцыйны строй == Паводле летувіскіх этнографаў, існаваў традыцыйны строй летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція». Адметная рыса жаночага строю — пераважнае выкарыстаньне белага колеру ў адзеньні. Жаночы строй складаўся з доўгай белай ільняной кашулі, некалькіх спадніц, белага фартуху з геамэтрычным арнамэнтам чырвонай ніткай уздоўж яго нізу, гарсэту, доўгага поясу, шыйных упрыгожваньняў, галаўнога ўбору й скуранога абутку. Узімку насілі шарсьцяныя ўкарочаныя або доўгія паліто. Белыя кашулі часьцей за ўсё ўпрыгожвалі простай геамэтрычнай вышыўкай чырвонай ніткай на манжэтах. Спадніцы былі ў клетку й фармаваліся з спалучэньня чатырох асноўных колераў: чырвонага, зялёнага, жоўтага й чорнага. Апраналася ня менш за 2 спадніцы, а напрыгажэйшая апраналася паверх астатніх. Гарсэты дзяліліся на два віды: першы, які ад таліі пачынаў зьбірацца ў складкі, і другі, які быў прамы. Жанчыны «Аўкштайціі» насілі пераважна каралавыя, бурштынавыя ці шкляныя шыйныя ўпрыгожваньні. Асноўнымі сярод галаўных убораў былі наміткі, якія насіліся толькі замужнімі жанчынамі й павязваліся вельмі своеасаблівым чынам, прыкрываючы скулы й шыю, а таксама кароны й чапцы, часта ўпрыгожаныя кветкамі (маладыя дзяўчыны). Мужчынскі строй складаўся з доўгіх вузкіх часьцей даматканых, шарсьцяных ці паўшарсьцяных нагавіцаў натуральных ці цёмных колераў, белай кашулі, камізэлькі, шэйнай хусткі, лямцавага паліто пераважна шэрага ці карычневага колеру, радзей чорнага ці цёмна-сіняга, плеценага або зьвітанага поясу яркіх колераў, фэтравага капелюша й скураных ботаў, якія падвязваліся тонкімі паяскамі<ref>{{Кніга|аўтар = Jurkuvienė T.|частка = |загаловак = Lietuvių tautinis kostiumas|арыгінал = |спасылка = http://www.kainos.lt/lietuviu-tautinis-kostiumas-lithuanian-national-co-p122099|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БЭ|2}} * Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия A, Гуманитарные науки. № 1, 2021. С. 37—49. * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс: Eugrimas, 2013. — 318 с. {{ISBN|978-609-437-207-0}}. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зьдзіслаў Сіцька]], [http://pawet.net/ns/2007/28/%E2%84%96_28_(816).html Па слядах літвы], [[Pawet.net]], 25 ліпеня 2007 г. {{Рэгіёны Летувы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Аўкштота| ]] [[Катэгорыя:Рэгіёны Летувы]] [[Катэгорыя:Традыцыйная культура]] fx7kw5igjyvnr4g1aeku0fum647cmlp 0 57171 2331462 2269344 2022-08-06T07:42:34Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Навасёлкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Навасёлкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Навасёлкаў |Трансьлітараваная назва = Navasiolki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1552 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]] |Сельсавет = [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 125 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 999 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247924 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 24 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 1 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Навасёлкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 256</ref> — [[вёска]] ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], за 22 км на паўночны захад ад [[Капаткевічы|Капаткевічаў]], за 50 км на поўнач ад [[Петрыкаў|Петрыкава]]. Навасёлкі ўваходзяць у склад і зьяўляюцца цэнтрам [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскага сельсавету]]. == Гісторыя == Найраней Навасёлкі згаданыя ў апісаньні [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] 1552 года. Належалі да Скавішынскай нядзелі{{заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзяляліся Мазырская і Бчыцкая воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П. Г. Клепатский. Т. 1. Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 192—193</ref>.}} Бчыцкай воласьці [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Побач зь імі названыя таксама сёлы Піліпавічы, Ванюжычы, Камаровічы, Бобрык, Грабаў, Хваставічы{{заўвага|Усе пералічаныя паселішчы, акрамя Хваставічаў, існуюць і сёньня, а Ванюжычы і Піліпавічы (Філіпавічы) — у складзе Навасёлкаўскага сельсавету.}}, якія ўсе разам мелі 71-го жыхара<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 640—641</ref>. {{пачатак цытаты}}''Дани з нихъ меду 10 кадей, серебра за бобры и за куницы 5 коп грошей, тивунщины и приставки 20 безменовъ, выкоту 30 грошей, писчого 20 грошей, овса 2 ведеръ, сыровъ 5, масла безменъ, пшона 2 безмены, з 2 куровъ грошъ, за 2 хлебы грошъ, за 2 вощины полтора гроша: – 10 кадь, 3 камени, 2 безмены, 5 копъ и полъ 4 гроша.''{{канец цытаты}} == Насельніцтва == * 1999 год — 1413 чалавек * 2010 год — 999 чалавек == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://weather-in.by/by/gomel%27skaja/912 Прагноз надвор’я ў в. Навасёлкі] {{Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)}} {{Петрыкаўскі раён}} [[Катэгорыя:Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]] 1jqj1n4a4lcss5lbdlaexbputhma0i0 2331464 2331462 2022-08-06T07:43:11Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Навасёлкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Навасёлкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Навасёлкаў |Трансьлітараваная назва = Navasiolki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1552 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]] |Сельсавет = [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 125 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 999 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247924 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 24 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 1 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьнізу |Водступ подпісу на мапе = 2.5 |Commons = |Сайт = }} '''Навасёлкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 256</ref> — [[вёска]] ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], за 22 км на паўночны захад ад [[Капаткевічы|Капаткевічаў]], за 50 км на поўнач ад [[Петрыкаў|Петрыкава]]. Навасёлкі ўваходзяць у склад і зьяўляюцца цэнтрам [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскага сельсавету]]. == Гісторыя == Найраней Навасёлкі згаданыя ў апісаньні [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] 1552 года. Належалі да Скавішынскай нядзелі{{заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзяляліся Мазырская і Бчыцкая воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П. Г. Клепатский. Т. 1. Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 192—193</ref>.}} Бчыцкай воласьці [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Побач зь імі названыя таксама сёлы Піліпавічы, Ванюжычы, Камаровічы, Бобрык, Грабаў, Хваставічы{{заўвага|Усе пералічаныя паселішчы, акрамя Хваставічаў, існуюць і сёньня, а Ванюжычы і Піліпавічы (Філіпавічы) — у складзе Навасёлкаўскага сельсавету.}}, якія ўсе разам мелі 71-го жыхара<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 640—641</ref>. {{пачатак цытаты}}''Дани з нихъ меду 10 кадей, серебра за бобры и за куницы 5 коп грошей, тивунщины и приставки 20 безменовъ, выкоту 30 грошей, писчого 20 грошей, овса 2 ведеръ, сыровъ 5, масла безменъ, пшона 2 безмены, з 2 куровъ грошъ, за 2 хлебы грошъ, за 2 вощины полтора гроша: – 10 кадь, 3 камени, 2 безмены, 5 копъ и полъ 4 гроша.''{{канец цытаты}} == Насельніцтва == * 1999 год — 1413 чалавек * 2010 год — 999 чалавек == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://weather-in.by/by/gomel%27skaja/912 Прагноз надвор’я ў в. Навасёлкі] {{Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)}} {{Петрыкаўскі раён}} [[Катэгорыя:Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]] er17zpjk2jrs9svvb54ijhmiwpto3ln 2331465 2331464 2022-08-06T07:43:46Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Навасёлкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Навасёлкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Навасёлкаў |Трансьлітараваная назва = Navasiolki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1552 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]] |Сельсавет = [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 125 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 999 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247924 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 24 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 1 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьнізу |Водступ подпісу на мапе = 3.5 |Commons = |Сайт = }} '''Навасёлкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 256</ref> — [[вёска]] ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], за 22 км на паўночны захад ад [[Капаткевічы|Капаткевічаў]], за 50 км на поўнач ад [[Петрыкаў|Петрыкава]]. Навасёлкі ўваходзяць у склад і зьяўляюцца цэнтрам [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскага сельсавету]]. == Гісторыя == Найраней Навасёлкі згаданыя ў апісаньні [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] 1552 года. Належалі да Скавішынскай нядзелі{{заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзяляліся Мазырская і Бчыцкая воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П. Г. Клепатский. Т. 1. Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 192—193</ref>.}} Бчыцкай воласьці [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Побач зь імі названыя таксама сёлы Піліпавічы, Ванюжычы, Камаровічы, Бобрык, Грабаў, Хваставічы{{заўвага|Усе пералічаныя паселішчы, акрамя Хваставічаў, існуюць і сёньня, а Ванюжычы і Піліпавічы (Філіпавічы) — у складзе Навасёлкаўскага сельсавету.}}, якія ўсе разам мелі 71-го жыхара<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 640—641</ref>. {{пачатак цытаты}}''Дани з нихъ меду 10 кадей, серебра за бобры и за куницы 5 коп грошей, тивунщины и приставки 20 безменовъ, выкоту 30 грошей, писчого 20 грошей, овса 2 ведеръ, сыровъ 5, масла безменъ, пшона 2 безмены, з 2 куровъ грошъ, за 2 хлебы грошъ, за 2 вощины полтора гроша: – 10 кадь, 3 камени, 2 безмены, 5 копъ и полъ 4 гроша.''{{канец цытаты}} == Насельніцтва == * 1999 год — 1413 чалавек * 2010 год — 999 чалавек == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://weather-in.by/by/gomel%27skaja/912 Прагноз надвор’я ў в. Навасёлкі] {{Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)}} {{Петрыкаўскі раён}} [[Катэгорыя:Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]] koalgk7jztccqwjx66fn03t7iuu87iu 2331466 2331465 2022-08-06T07:44:07Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Навасёлкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Навасёлкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Навасёлкаў |Трансьлітараваная назва = Navasiolki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1552 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]] |Сельсавет = [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 125 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 999 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247924 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 24 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 1 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Навасёлкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 256</ref> — [[вёска]] ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]], за 22 км на паўночны захад ад [[Капаткевічы|Капаткевічаў]], за 50 км на поўнач ад [[Петрыкаў|Петрыкава]]. Навасёлкі ўваходзяць у склад і зьяўляюцца цэнтрам [[Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)|Навасёлкаўскага сельсавету]]. == Гісторыя == Найраней Навасёлкі згаданыя ў апісаньні [[Мазырскі замак|Мазырскага замку]] 1552 года. Належалі да Скавішынскай нядзелі{{заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзяляліся Мазырская і Бчыцкая воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П. Г. Клепатский. Т. 1. Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 192—193</ref>.}} Бчыцкай воласьці [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Побач зь імі названыя таксама сёлы Піліпавічы, Ванюжычы, Камаровічы, Бобрык, Грабаў, Хваставічы{{заўвага|Усе пералічаныя паселішчы, акрамя Хваставічаў, існуюць і сёньня, а Ванюжычы і Піліпавічы (Філіпавічы) — у складзе Навасёлкаўскага сельсавету.}}, якія ўсе разам мелі 71-го жыхара<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 640—641</ref>. {{пачатак цытаты}}''Дани з нихъ меду 10 кадей, серебра за бобры и за куницы 5 коп грошей, тивунщины и приставки 20 безменовъ, выкоту 30 грошей, писчого 20 грошей, овса 2 ведеръ, сыровъ 5, масла безменъ, пшона 2 безмены, з 2 куровъ грошъ, за 2 хлебы грошъ, за 2 вощины полтора гроша: – 10 кадь, 3 камени, 2 безмены, 5 копъ и полъ 4 гроша.''{{канец цытаты}} == Насельніцтва == * 1999 год — 1413 чалавек * 2010 год — 999 чалавек == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://weather-in.by/by/gomel%27skaja/912 Прагноз надвор’я ў в. Навасёлкі] {{Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)}} {{Петрыкаўскі раён}} [[Катэгорыя:Навасёлкаўскі сельсавет (Петрыкаўскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]] 1t0lsfs1sn8vxq1o68zyk7wcopvjxmh 0 57179 2331468 2297005 2022-08-06T08:01:17Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Навасёлкі}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Навасёлкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Навасёлкаў |Трансьлітараваная назва = Navasiołki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1532 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 38 |Год падліку колькасьці = 2021 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247620 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 26 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 52 |Даўгата сэкундаў = 44 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Навасёлкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 314</ref> — [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Навасёлкі ўваходзяць у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[File:Пячатка 1513 г. Сямёна Палазовіча, намесніка оўруцкага.png|150пкс|значак|зьлева|Пячатка оўруцкага намесьніка Сенка Полаза (Палазовіча). 1513 г.]][[File:Герб Друцк князёў Любецкіх (Відэніцкіх).png|150пкс|значак|зьлева|Герб «Друцк» князёў Друцкіх (Любецкіх).]] Ці не ўпершыню паселішча згаданае ў лісьце караля [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонта Старога]] ад 3 сакавіка 1532 году{{заўвага|М. К. Любаўскі ў свой час памылкова атаясаміў сяло з [[Навасёлкі (Каленкавіцкі раён)|Навасёлкамі]] Іпскай нядзелі{{заўвага|Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Мазырская воласьць, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці<ref>Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П. Г. Клепатский. Т. 1. Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 191</ref>.}} Мазырскай воласьці<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 644</ref>, аддадзенымі каралём у трыманьне пісару Федку Сьвятошу ў 1514 г.<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511–1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508–1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). – Vilnius: Žara, 2002 [2004]. № 478; Любавский, М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 238</ref>, а каля 1535 г. — князю Уладзімеру Пуціўльскаму. Тады як нашыя Навасёлкі месьціліся на тэрыторыі Брагінскай воласьці. Памылка была запазычана С. В. Марцэлевым<ref>Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2. Кн. 2. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск: БелЭн, 2005. С. 451</ref>.}}, якім маёнткі нябожчыка пана Сямёна Палазовіча перадаваліся яго зяцю князю Дзьмітрыю Відэніцкаму (Любецкаму)<ref>Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського. // Україна в Центрально-Східній Европі. 2008. № 8. С. 69 – 70</ref>: {{пачатак цытаты}}''Воеводе киевъскому, державцы свислоцкому пану [[Андрэй Неміровіч|Андрею Якубовичу Немировича]]. Жаловалъ нам дворянинъ нашъ княз Дмитреи Романовичъ Виденецкии о томъ, што жъ которые именя мелъ державца речицкии тесть его, небожчикъ панъ Семенъ Полозовичъ наимя Ухобное, Углядковичи, [[Белы Бераг (Нараўлянскі раён)|Белыи Берегъ]], Виточов, Мартиновичи, [[Хвойнікі|Хвоиники]], [[Астрагляды|Остроглядовичи]], Новоселки а двор с пустовщинами у замку [[Кіеў|Киеве]] и на месте, и во [[Оўруч|Вручомъ]]. И тые деи онъ вси именя свои держалъ за даниною и листы отца нашого [[Казімір Ягелончык|Казимера]], короля, и брата нашого [[Аляксандр Ягелончык|Александра]], королеи ихъ милости и нашими... и приказуемъ тобе, ажо бы еси тых именеи со всимъ с тымъ князю Дмитру поступилъ...''{{канец цытаты}} 6 кастрычніка 1541 году паміж князем Аляксандрам Міхайлавічам Вішнявецкім, дзедзічам Брагінскіх добраў, і князем Дзмітрыем Раманавічам Відэніцкім, уладальнікам добраў Астраглядавіцкіх, было дасягнута пагадненьне, згодна зь якім, першы саступіў грунт для вёскі Навасёлкі, наўзамен чаго атрымаў грунты для вёсак [[Веляцін]] і [[Мікулічы (Брагінскі раён)|Мікулічы]]<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 3, 4</ref>. У ходзе адміністрацыйнай рэформы 1565–1566 гадоў была вызначана мяжа Кіеўскага павету на ўчастку, дзе знаходзілася Брагінская воласьць: «… ''Мозырскою границою до Брагиньское границы, а Брагиньскою границою до Днепра, по левои стороне пущаючи волость Речицкую, до Любеча…_… а Словешнею доловъ ажъ до Припети, по правои стороне поветъ Киевъскии, а по левои Мозырскии, а черезъ реку Припеть, оставуючи полеве Речицу со всими границами, а поправу Брягинь со всим поветомъ Киевским ажъ до Днепра''…»<ref>Русская историческая библиотека. Т. XXX. Литовская метрика. Отд. 1-2. Ч. 3. Т. 1. – Юрьев, 1914. Стб. 892, 893</ref>. Навасёлкі — у Кіеўскім павеце і намінальна{{заўвага|Астраглядавічы і Хвойнікі, зь якімі Навасёлкі непарыўна зьвязаныя, вылучаныя з Брагінскай воласьці яшчэ ў 1504 г.<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 3, 200. Sygn. 2. S. 78</ref>}} ў Брагінскай воласьці. Увогуле, ад свайго заснаваньня і да парэформавага пэрыяду ўжо ў Расейскай імпэрыі Навасёлкі належалі тым уладальнікам, што і Хвойнікі з Астраглядамі, г. зн. пасьля Любецкіх, — Харлінскім, Абрамовічу, Бжазоўскім, Шуйскім і Прозарам<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12—18</ref>.[[File:POL COA Bończa.svg|150пкс|значак|Герб «Бонча» роду Харлінскіх.]] 26 верасьня 1568 году ў Кіеўскім замкавым судзе актыкаваны пратэст пана Шчаснага Харлінскага, харунжага кіеўскага, з нагоды адабраньня грунту вёскі Навасёлкі і прылучэньня да ўгодзьдзяў вёскі Кажушкі біскупа кіеўскага Мікалая Паца<ref name="fn1">AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 31—32</ref>. Дачка князя Дзьмітрыя і Фенны Палазовічаўны Любецкіх, сястра нябожчыка князя Богуша, таксама Фенна, якая пасьля сьмерці мужа Мельхіёра Насілоўскага ўзяла шлюб з вышэйзгаданым Шчасным Харлінскім гербу Бонча, у сьнежні 1568 году запісала на яго «''именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хойники{{заўвага|Гэта ці ня першы вядомы выпадак выкарыстаньня ў пісьмовай крыніцы палянізаванай формы замест арыгінальнай назвы Хвойнікі.}}, Остроглядовичи, Новоселки…''»<ref>Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII стст. — Киев, 1911. С. 224—227</ref>. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году [[Кіеўскае ваяводзтва]] (у тым ліку Навасёлкі) было далучана да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === 7 днём верасьня 1572 году датаваны ліст біскупа кіеўскага Мікалая Паца [[возны|вознаму]], у якім той паведаміў, што загадаў падданым сваім кажушкаўскім, каб да вострава Замошша, прыналежнага да вёскі Навасёлкі, «nie wdzierali się». 3 жніўня 1578 года біскуп М. Пац зьвярнуўся да пана Шчаснага Харлінскага, абы той забараніў свайму ўрадніку і падданым навасёлкаўскім чыніць крыўды яго кажушкаўцам і забірацца ў іх грунты. 26 днём лютага 1579 года пазначана разьмежаваньне ўгодзьдзяў вёсак Кажушкі біскупа М. Паца і Навасёлкі пана Ш. Харлінскага, выкананае «przez sędziow obranych»<ref name="fn1"/>. 6 красавіка 1590 году ў Кіеўскі [[гродзкі суд]] накіраваны пратэст пана Шчаснага Харлінскага, падкаморага кіеўскага, на адрас князя Аляксандра Вішнявецкага, старосты чаркаскага, які наслаў быў некалькі соцень падданых сваіх брагінскіх на чале з ураднікам Кірыянам Вайніловічам на вёскі Навасёлкі, [[Храпкаў]], [[Багушы (Брагінскі раён)|Багушы]] і [[Руднае (Хвойніцкі раён)|Руднае]], да ключа Астраглядавіцкага прыналежныя, а яны людзей зьбілі і скалечылі, каморы і іншыя будынкі пашкодзілі, начыньне рознае, худобу з быдлам пазабіралі і да [[Брагін|ключа Брагінскага]] адвялі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 7</ref>. У актах трыбунальскіх што да Кіеўскага ваяводзтва, у дакумэнце ад 22 чэрвеня 1600 году засьведчаная нязгода пана Шчаснага Харлінскага з тым, як разьмежаваныя грунты яго Астраглядавічаў, Навасёлак, Хвойнікаў з прыналежнымі князю Адаму, сыну Аляксандра, Вішнявецкаму сёламі Мікулічы, Веляцін, [[Лісьцьвін]], а таксама яго Багушэвічаў (Багушоў), [[Плоскае (Хвойніцкі раён)|Плоскага]], [[Паселічы|Паселічаў]], Хвойнікаў, Навасёлак з прыналежнымі князю Міхаілу, сыну Міхаіла, Вішнявецкаму Глухавічамі, [[Бабчын]]ам, з тым, як падзеленыя дубровы, урочышчы, з папсаваньнем старых памежных знакаў. Крыху раней, 20 чэрвеня 1600 году, Ш. Харлінскі выдаў свайму сыну Мікалаю ''zapis wieczysty'', 26 чэрвеня ў Люблінскім трыбунале прызнаны, на добры ў Кіеўскім ваяводзтве Кароны: двор Астраглядавічы з «прыселкамі» — сёламі Астраглядавічы, Хвойнікі, Навасёлкі, [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]], [[Вялікі Бор (Хвойніцкі раён)|Вялікі Бор]] і яшчэ дзевяцю паселішчамі, а таксама на двор і частку зь сямі пляцаў у Кіеве<ref>Źródła dziejowe (далей: ŹD). T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział II-gi. / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 57, 60; АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 46 — 47</ref>. Пры разьмежаваньні Кіеўскага ваяводзтва Каралеўства Польскага і Мазырскага павету Вялікага Княства Літоўскага ў сьнежні 1621 — студзені 1622 гадоў мястэчка і вёску Хойнікі, сяло Навасёлкі і іншыя пана Мікалая Харлінскага, а таксама сёлы Брагінскай воласці за ракой Сычоўкай паны камісары згодна засьведчылі прыналежнымі да ваяводзтва Кіеўскага<ref>ŹD. T. XX: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. IX. Dział I-szy. — Warszawa, 1894. S. 96 — 97; Крикун Н. Г. Административно-территориальное устройство Правобережной Украины в XV—XVIII вв. — Киев, 1992. С. 142—145.</ref>. [[File:Jastrzębiec Abramowiczów.jpg|150пкс|значак|зьлева|Герб Ястрабец зьменены паноў Абрамовічаў.]]7 чэрвеня 1623 году датаваны судовы дэкрэт, у якім удава Гальшка Харлінская абвінавачвала паноў Станіслава, Юрыя і астатніх Харлінскіх, родных братоў і сваякоў мужа Мікалая, за гвалтоўны наезд на замак і вёску Астраглядавічы, мястэчка Новы Харленж (Хвойнікі), вёскі Хвойнікі, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], [[Рашаў]], [[Карчовае]], Навасёлкі, Лаханію, [[Стралічаў]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]]{{заўвага|Яшчэ названыя 14 паселішчаў, акрамя «іншых вёсак і прыселкаў».}}<ref>ŹD. T. XXI. S. 637</ref>. У 1627 годзе пані Гальшка (Гэлена) Харлінская склала тэстамэнт, паводле якога добры Астраглядавічы пераходзілі да ваяводзіча смаленскага [[Мікалай Абрамовіч|Мікалая Абрагамовіча (Абрамовіча)]]<ref>AGAD. ApiJ. Sygn. 1. S. 56</ref>, жанатага зь яе дачкой Евай. У 1628 годзе з 8 дымоў вёсак Дворышча і Навасёлкі, якія былі ў заставе ў пана Зыгмунта Копэця, выплачвалася па 3 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. — С. 396—397</ref>. 8 ліпеня 1631 году запісам у актах Кіеўскага земскага суда{{заўвага|22 жніўня 1631 г. тое зроблена і ў Жытомірскім гродзкім судзе.}} нарэшце засьведчана пагадненьне на саступку часткі Астраглядаўскіх добраў Шчасным, сынам Станіслава, Харлінскім пану Лукашу Мадлішэўскаму, мужу ўдавы Гальшкі, за суму ў 60 000 польскіх злотых. У пераліку вёсак названыя і Навасёлкі<ref>AGAD. ApiJ. Sygn. 1. S. 59</ref>. 16 красавіка 1637 году М. Абрамовіч за плату ў 12 000 злотых перадаў фальварак і сяло Руднае ды сёлы Дворышча і Навасёлкі на тры гады ў карыстаньне зямяніну Стэфану Воўку<ref>Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów MK184 z Archiwum Głównego Akt Dawnych [Electronic resource] / Oprac. Janusz Dąbrowski. № 62 – Mode of access: [http://www.agad.gov.pl/inwentarze/6SumariuszMK184.pdf]</ref>. У тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1734 году сказана, што вёска Навасёлкі ў складзе Хвойніцкай воласьці належала князю Ігнацыю Шуйскаму, харунжычу берасьцейскаму<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285</ref>. У 1754 годзе з 26 двароў (×6 — прыкладна 156 жыхароў) вёскі Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 4 злотых і 1 грош, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 16 злотых і 4 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. / Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192</ref>. 13 і 15 лістапада 1773 году, паводле актаў Оўруцкага гродзкага суда, узнавіліся памежныя канфлікты што да ўгодзьдзяў вёсак Навасёлкі Хвойніцкага маёнтку князёў Шуйскіх (апякуноў Людвікі Шуйскай), старостаў ніжынскіх, і Кажушкі Нараўлянскага маёнтку [[войскі|войскага]] мазырскага [[Ян Мікалай Аскерка|Яна Мікалая, сына Рафала, Аскеркі]]. Пачаліся яны з пасечанага і папаленага хвойніцкага (навасёлкаўскага) лесу. 28 лютага 1778 году ў оўруцкія кнігі было нават занесена разьмежаваньне часоў біскупа М. Паца і харунжага Ш. Харлінскага (1579 г.). 8 лютага, 19 красавіка і 30 чэрвеня 1787 году датаваныя судовыя абвінавачваньні сужэнствам [[Караль Прозар|Каралем і Людвікай Канстанцыяй з князёў Шуйскіх Прозарамі]] Яна Аскеркі, [[стражнік польны літоўскі|стражніка польнага літоўскага]], у тым, што насланыя ім кажушкаўцы навасёлкаўцаў зьбілі-скалечылі, зьнішчылі межы, пакапалі капцы ды новыя, выгодныя для сябе насыпалі. 23 лютага 1793 году ў Оўруцкім гродзе «przez ugodę wieczystą» была зацьверджана мапа пазначанай капцамі мяжы паміж вёскамі Навасёлкі [[абозны|абозных]] Прозараў і Кажушкі стражніка Аскеркі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 32—34</ref>. === Расейская імпэрыя === Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Навасёлкі — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. 30 чэрвеня 1803 году было складзена, а 13 сакавіка 1806 году зьмешчана да кніг Рэчыцкага земскага суда разьмежаваньне добраў Хвойнікі абозных літоўскіх Караля і Людвікі Прозараў, [[Тульгавічы]] харунжага мазырскага Феліцыяна Стоцкага і [[Барбароў]] тытулярнага саветніка Андрэя фон Гольста. Грунты хвойніцкіх Навасёлак у тым дакуменце ў чарговы раз разьмяжоўваліся з угодзьдзямі прылегласьці Barborowszczyzny Кажушак, а таксама Тульгавічаў і фальварка [[Бабчын]] hrabstwa Brahińskiego<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 12. S. 17–24</ref>. Інвэнтар Юзафаўскага (Езапоўскага) маёнтку 1844 года засьведчыў прыналежнасьць Навасёлак з 68 сем'ямі ў складзе фальварку [[Дэлістаў]] пану Юзафу, сыну Караля, Прозару<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1481. А. 25 і наст.</ref>. У энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі» сказана, што ў 1850 годзе ў вёсцы было 68 двароў, 494 жыхары. «Список населённых мест Минской губернии на 1857 год» паказвае, што 443 жыхароў Навасёлак зьяўляліся прыхаджанамі Міхайлаўскай царквы ў сяле Стралічаў<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Навасёлкі адміністрацыйна належалі да Хвойніцкай воласьці. На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 218 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Навасёлкаўскага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. Паводле перапісу 1897 года, у Навасёлках — 135 двароў, 819 жыхароў, капліца, школа граматы і хлебазапасны магазын. На 1909 год у вёсцы было 155 двароў, 913 жыхароў<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 136</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Навасёлкі, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Навасёлкаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 63 і 122 вучні<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. 1 сьнежня 2009 году сельсавет, у склад якога ўваходзяць Навасёлкі, перайменаваны з [[Дварышчанскі сельсавет (Хвойніцкі раён)|Дварышчанскага]] ў [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131029210409/http://www.pravo.by/pdf/2009-309/2009-309(003-022).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Хойникского района Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 1 декабря 2009 г. № 290]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 1999 год — 168 чалавек * 2010 год — 99 чалавек * 2021 год — 26 двароў, 38 жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20211020015326/http://hoiniki.gov.by/ru/sudkovskiy/ Інфармацыя аб насельніцтве Судкоўскага сельсавету на 01.01.2021г.]</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] fzj0iepflgont49ahan5fp5ptj6jaci 0 71220 2331421 2198959 2022-08-05T17:50:49Z Niegodzisie 58934 /* Дыскаграфія */ wikitext text/x-wiki {{Музычны гурт | Фота = | Подпіс = | Назва = The Mars Volta | Гады = | Адкуль = [[ЗША]] | Мова = | Жанр = [[Прагрэсіў-рок]] | Афіцыйная старонка = [http://www.themarsvolta.com www.themarsvolta.com] | Удзельнікі = [[Амар Радрыгес-Лопэс]]<br />[[Сэдрык Біксьлер-Завала]]<br />[[Ісая Оўэнз|Ісая «Ikey» Оўэнз]]<br />[[Хуан Альдэрэтэ]]<br />[[Марсэль Радрыгес-Лопэс]]<br />[[Дэйвід Элітч]]<br />[[Джон Фрушыянтэ]] }} '''The Mars Volta''' — амэрыканскі [[рок-музыка|рок]]-гурт, які быў створаны ў [[2001]] годзе [[Амар Радрыгес-Лопэс|Амарам Радрыгесам-Лопэсам]] і [[Сэдрык Біксьлер-Завала|Сэдрыкам Біксьлерам-Завалам]]. == Дыскаграфія == ;Студыйныя альбомы * ''[[De-Loused in the Comatorium]]'' (2003) * ''[[Frances the Mute]]'' (2005) * ''[[Amputechture]]'' (2006) * ''[[The Bedlam in Goliath]]'' (2008) * ''[[Octahedron]]'' (2009) * ''Noctourniquet'' (2012) * ''The Mars Volta'' (2022) {{Накід:Музыка}} [[Катэгорыя:Рок-гурты ЗША]] htmhp66hyo91238j2ez5h513luojwl6 0 111178 2331427 1754700 2022-08-05T19:49:33Z Pierre L'iserois 66839 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Альхоўцы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Альхоўцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Альхоўцаў |Трансьлітараваная назва = Aĺchoŭcy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] |Сельсавет = [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 102 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 21 |Шырата сэкундаў = 35.9 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 26 |Даўгата сэкундаў = 50.9 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Альхо́ўцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 491</ref> — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]]. == Гісторыя == У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.</ref>. 10 кастрычніка 2013 году перададзеная зь ліквідаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркоўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавету]] ў склад [[Станіславоўскі сельсавет|Станіславоўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D913v0060692&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2010 год — 102 чалавекі * 1999 год — 73 чалавекі * 1931 год — 40 чалавек<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> * 1921 год — 79 чалавекi<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 75.</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{SgKP|VII|448|Olchowce, wieś, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}} {{Станіславоўскі сельсавет}} {{Шаркоўшчынскі раён}} [[Катэгорыя:Станіславоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]] 5zeigmjcgq2wefgebrldlgrrpype13c 0 111184 2331425 1754760 2022-08-05T19:22:02Z Pierre L'iserois 66839 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Навасельле}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Навасельле |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Навасельля |Трансьлітараваная назва = Navasieĺlie |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] |Сельсавет = [[Більдзюскі сельсавет|Більдзюскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 417 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 23 |Шырата сэкундаў = 25 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 4.4 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Навасе́льле'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 492</ref> — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], уваходзіць у склад [[Більдзюскі сельсавет|Більдзюскага сельсавету]]. == Гісторыя == У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.</ref>. 10 кастрычніка 2013 году перададзеная зь ліквідаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркоўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавету]] ў склад [[Більдзюскі сельсавет|Більдзюскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D913v0060692&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2010 год — 417 чалавек * 1999 год — 302 чалавекі * 1931 год — 74 чалавекi<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> * 1921 год — 65 чалавек<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{SgKP|VII|278|Nowosiółki, wieś, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}} {{Більдзюскі сельсавет}} {{Шаркоўшчынскі раён}} [[Катэгорыя:Більдзюскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]] 5eony6rklqe60cixh0oml0t9kwpoewz 0 115397 2331448 2044572 2022-08-05T22:37:08Z Aboubacarkhoraa 76355 #WPWP wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} [[Файл:Harmattan_1991_(14504728141).jpg|значак|308x308пкс]] '''Фарана́''' ({{мова-fr|Faranah}}) — адзін зь васьмі рэгіёнаў [[Гвінэя|Гвінэі]], які месьціцца ў цэнтры краіны й мяжуе зь [[Сьера-Леонэ]] на паўднёвым-захадзе й з [[Малі]] на поўначы. Адміністрацыйны цэнтар — [[Фарана]]. Плошча — 35 581 км², насельніцтва складае 602 845 (на 1996 год). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{Накід:Гвінэя}} {{Рэгіёны Гвінэі}} t2jpwh34hi7vdgkjq1299ddffv2n0dp 2 116075 2331406 2292925 2022-08-05T15:20:00Z Zemant 9706 🇧🇾🇧🇾🇧🇾🇧🇾🧟‍♂️ wikitext text/x-wiki Мой Радавод<ref>«Родовод» — открытое многоязычное генеалогическое древо http://ru.rodovid.org/wk/Запись:393042</ref>. Если хочешь узнать обо мне больше, напиши Zemant в поисковике. {{Удзельнік/Уступ да НАТО}} {{Удзельнік/Праваслаўны хрысьціянін}} {{Удзельнік/Падабаецца ўкраінская мова}} {{Удзельнік/Гісторыя ВКЛ}} {{Удзельнік/Палітыка}} {{Удзельнік/З ЗША}} {{Удзельнік/Гісторыя Рэчы Паспалітай}} {{Удзельнік/Геральдыка}} {{Удзельнік/З Турава}} [[File:Codex Bergshammar - GDL 1.png|150px|]] [[File:Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg|border|150x470px|algin=right|]] [[File:OUN-r Flag 1941.svg|100px]] {{Babel-3|ru|be|rue-1|en-3}} {{Славянскія разьдзелы Вікіпэдыі|mode=flag}} [[ru:User:Zemant]] [[en:User:Zemant]] [[de:User:Zemant]] [[fr:User:Zemant]] [[es:User:Zemant]] [[it:User:Zemant]] [[be:User:Zemant]] [[kk:User:Zemant]] [[uk:User:Zemant]] [[pl:User:Zemant]] [[ja:User:Zemant]] [[nl:User:Zemant]] [[pt:User:Zemant]] [[he:User:Zemant]] t7q3xwyt6o568w9cqium7e0n4uaiipy 0 129908 2331494 2310109 2022-08-06T10:26:42Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік сакральнай архітэктуры |Назва = Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя |Выява = Лынтупы, касьцёл сьв. апостала Андрэя.jpg |Подпіс выявы = Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Мястэчка]] |Месцазнаходжаньне = [[Лынтупы]] |Заснаваньне = 1914 |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 18 |Даўгата сэкундаў = 44 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = }} '''Касьцёл Сьвято́га Апо́стала Андрэ́я'''{{Заўвага|У некаторых крыніцах памылкова значыцца пад тытулам [[Андрэй Баболя|Сьвятога Андрэя Баболі]]}} — помнік архітэктуры пачатку XX стагодзьдзя ў [[Лынтупы|Лынтупах]]. Знаходзіцца ў цэнтры [[мястэчка]], на гістарычным Рынку{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''вуліца Красільнікава, 1''}}. [[Рымска-Каталіцкі Касьцёл на Беларусі|Дзейнічае]]. Твор архітэктуры [[нэабарока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Парафія ў Лынтупах вядзе сваю гісторыю з XV стагодзьдзя. Першы драўляны касьцёл пад тытулам [[Андрэй (апостал)|Сьвятога Апостала Андрэя]] тут збудавалі каля 1459 году. Таго ж году пан Андрэй Даўгердавіч у сваёй [[Лацінская мова|лацінскай]] дароўнай грамаце касьцёлу ўжыў «''народныя''» словы «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.</ref> — гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам [[ліцьвіны|літоўскіх князёў і баяраў]], дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта [[беларуская мова|беларускія словы]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. У 1640 годзе Аляксандар Чарніцкі збудаваў пры касьцёле капліцу з цэглы, падараваў яму 8-пудовы звон і літурічнае начыньне. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Лынтупы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл працягваў дзейнічаць. У 1908—1914 гадох вялося будаваньне новага мураванага касьцёла. === Найноўшы час === За савецкім часам набажэнствы ў касьцёле не перапыняліся. == Архітэктура == Помнік архітэктуры [[нэабарока]]. Гэта манумэнтальная 2-вежавая 3-[[нэф]]авая [[базыліка]] з паўцыркульнай [[апсыда]]й. 2-ярусны асноўны аб’ём хаваецца за кулісай галоўнага [[фасад]]а, цэнтар якога вылучаецца 2-ярусным [[рызаліт]]ам пад 3-кутным франтонам. Барокавая дынаміка і архітэктурная плястыка найбольш выяўляюцца ў верхніх ярусах вежаў, завершаных гранёнымі ліхтарамі, падзеленых прафіляванымі карнізамі і пілястрамі. Рытміку бакавых фасадаў ствараюць высокія аркавыя аконныя праёмы. У інтэр’еры захоўваецца абраз «Сьвятая Ганна», які датуецца канцом XVIII — пачаткам XIX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы на Беларусі (2001)|к}}</ref>. == Галерэя == === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (1915-18).jpg|З боку Рынку, 1915—1918 гг. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (7).jpg|З боку Рынку. Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (1917) (2).jpg|З боку Рынку, 1917 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916).jpg|Інтэр’ер. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} Łyntupy, Śviatoha Andreja, Brama. Лынтупы, Сьвятога Андрэя, Брама (1916).jpg|Брама, 1916 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (4).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (5).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Rynak. Лынтупы, Рынак (24.04.1921).jpg|24 красавіка 1921 г. Łyntupy, Śviancianskaja. Лынтупы, Сьвянцянская (F. Krauskopf, 1916) (2).jpg|З боку Сьвянцянскай вуліцы. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} Łyntupy, Śviancianskaja. Лынтупы, Сьвянцянская (F. Krauskopf, 1916) (8).jpg|З боку Сьвянцянскай вуліцы. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} Łyntupy, Śviancianskaja. Лынтупы, Сьвянцянская (F. Krauskopf, 1916) (3).jpg|З боку Сьвянцянскай вуліцы. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1916) (5).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1916).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1915-18).jpg|Ф. Краўскопф, {{nowrap|1915—1918 гг.}} Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1915-18) (4).jpg|Ф. Краўскопф, {{nowrap|1915—1918 гг.}} </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Сьвятога Андрэя (1915-18).jpg|1915—1918 гг. Łyntupy. Лынтупы (1917).jpg|1917 г. Łyntupy. Лынтупы (1915-18) (7).jpg|1915—1918 гг. Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1916) (6).jpg|Аэрафотаздымак. {{nowrap|Ф. Краўскопф}}, 1918 г. </gallery> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Каталіцкія храмы на Беларусі (2001)}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|5032|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя ў Лынтупах}} * {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 28 ліпеня 2017| url = https://catholic.by/3/kasciol/parishes/20-vicebsk/3741-lyntupy-parafiya-svyatoga-andreya-apostala | загаловак = Лынтупы — парафія Сьвятога Андрэя Апостала | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Catholic.by]]| дата доступу = 10 лютага 2020 | мова = | камэнтар = }} [[Катэгорыя:Касьцёлы Віцебскай дыяцэзіі]] [[Катэгорыя:Лынтупы]] 9jkzw2fgc6hvcmqvm2qsxhegim8huln 2331495 2331494 2022-08-06T10:27:22Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Гістарычныя здымкі */ п. wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік сакральнай архітэктуры |Назва = Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя |Выява = Лынтупы, касьцёл сьв. апостала Андрэя.jpg |Подпіс выявы = Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Мястэчка]] |Месцазнаходжаньне = [[Лынтупы]] |Заснаваньне = 1914 |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 18 |Даўгата сэкундаў = 44 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = }} '''Касьцёл Сьвято́га Апо́стала Андрэ́я'''{{Заўвага|У некаторых крыніцах памылкова значыцца пад тытулам [[Андрэй Баболя|Сьвятога Андрэя Баболі]]}} — помнік архітэктуры пачатку XX стагодзьдзя ў [[Лынтупы|Лынтупах]]. Знаходзіцца ў цэнтры [[мястэчка]], на гістарычным Рынку{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''вуліца Красільнікава, 1''}}. [[Рымска-Каталіцкі Касьцёл на Беларусі|Дзейнічае]]. Твор архітэктуры [[нэабарока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Парафія ў Лынтупах вядзе сваю гісторыю з XV стагодзьдзя. Першы драўляны касьцёл пад тытулам [[Андрэй (апостал)|Сьвятога Апостала Андрэя]] тут збудавалі каля 1459 году. Таго ж году пан Андрэй Даўгердавіч у сваёй [[Лацінская мова|лацінскай]] дароўнай грамаце касьцёлу ўжыў «''народныя''» словы «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.</ref> — гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам [[ліцьвіны|літоўскіх князёў і баяраў]], дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта [[беларуская мова|беларускія словы]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. У 1640 годзе Аляксандар Чарніцкі збудаваў пры касьцёле капліцу з цэглы, падараваў яму 8-пудовы звон і літурічнае начыньне. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Лынтупы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл працягваў дзейнічаць. У 1908—1914 гадох вялося будаваньне новага мураванага касьцёла. === Найноўшы час === За савецкім часам набажэнствы ў касьцёле не перапыняліся. == Архітэктура == Помнік архітэктуры [[нэабарока]]. Гэта манумэнтальная 2-вежавая 3-[[нэф]]авая [[базыліка]] з паўцыркульнай [[апсыда]]й. 2-ярусны асноўны аб’ём хаваецца за кулісай галоўнага [[фасад]]а, цэнтар якога вылучаецца 2-ярусным [[рызаліт]]ам пад 3-кутным франтонам. Барокавая дынаміка і архітэктурная плястыка найбольш выяўляюцца ў верхніх ярусах вежаў, завершаных гранёнымі ліхтарамі, падзеленых прафіляванымі карнізамі і пілястрамі. Рытміку бакавых фасадаў ствараюць высокія аркавыя аконныя праёмы. У інтэр’еры захоўваецца абраз «Сьвятая Ганна», які датуецца канцом XVIII — пачаткам XIX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы на Беларусі (2001)|к}}</ref>. == Галерэя == === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (1915-18).jpg|З боку Рынку, 1915—1918 гг. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (7).jpg|З боку Рынку. Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (1917) (2).jpg|З боку Рынку, 1917 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916).jpg|Інтэр’ер. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} Łyntupy, Śviatoha Andreja, Brama. Лынтупы, Сьвятога Андрэя, Брама (1916).jpg|Брама, 1916 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (5).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy, Rynak, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Рынак, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (8).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Rynak. Лынтупы, Рынак (24.04.1921).jpg|24 красавіка 1921 г. Łyntupy, Śviancianskaja. Лынтупы, Сьвянцянская (F. Krauskopf, 1916) (2).jpg|З боку Сьвянцянскай вуліцы. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} Łyntupy, Śviancianskaja. Лынтупы, Сьвянцянская (F. Krauskopf, 1916) (4).jpg|З боку Сьвянцянскай вуліцы. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} Łyntupy, Śviancianskaja. Лынтупы, Сьвянцянская (F. Krauskopf, 1916) (3).jpg|З боку Сьвянцянскай вуліцы. Ф. Краўскопф, {{nowrap|1916 г.}} </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1916) (5).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1916).jpg|Ф. Краўскопф, 1916 г. Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1915-18).jpg|Ф. Краўскопф, {{nowrap|1915—1918 гг.}} Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1915-18) (4).jpg|Ф. Краўскопф, {{nowrap|1915—1918 гг.}} </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Łyntupy, Śviatoha Andreja. Лынтупы, Сьвятога Андрэя (1915-18).jpg|1915—1918 гг. Łyntupy. Лынтупы (1917).jpg|1917 г. Łyntupy. Лынтупы (1915-18) (7).jpg|1915—1918 гг. Łyntupy. Лынтупы (F. Krauskopf, 1916) (6).jpg|Аэрафотаздымак. {{nowrap|Ф. Краўскопф}}, 1918 г. </gallery> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Каталіцкія храмы на Беларусі (2001)}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|5032|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя ў Лынтупах}} * {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 28 ліпеня 2017| url = https://catholic.by/3/kasciol/parishes/20-vicebsk/3741-lyntupy-parafiya-svyatoga-andreya-apostala | загаловак = Лынтупы — парафія Сьвятога Андрэя Апостала | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Catholic.by]]| дата доступу = 10 лютага 2020 | мова = | камэнтар = }} [[Катэгорыя:Касьцёлы Віцебскай дыяцэзіі]] [[Катэгорыя:Лынтупы]] ad374j634gio1z4wjycaozlqinu0fp8 0 132274 2331430 2273020 2022-08-05T19:57:34Z 109.237.2.66 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Хашымін |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Хашыміну |Назва на мове краіны = Thành phố Hồ Chí Minh |Код мовы назвы краіны = vi |Краіна = Віетнам |Герб = Saigon-Ho Chi Minh City.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = 1698 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 2096.56 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 7400000 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = +7 |Летні час = |Сьпіс тэлефонных кодаў = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = Vista de Ciudad Ho Chi Minh desde Bitexco Financial Tower, Vietnam, 2013-08-14, DD 13.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 10 |Шырата хвілінаў = 46 |Шырата сэкундаў = 10 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 106 |Даўгата хвілінаў = 40 |Даўгата сэкундаў = 55 |Назва мапы = |Альтэрнатыўная мапа = |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.hochiminhcity.gov.vn/ www.hochiminhcity.gov.vn] }} '''Хашымі́н''' ({{мова-vi|Thành phố Hồ Chí Minh}}) — найбуйнейшы горад [[Віетнам]]у. Насельніцтва на 2009 год — 7 400 000 чалавек. Клімат гораду тыповы для паўночнага [[Віетнам]]у: сьпякотнае і вільготнае лета з частымі дажджамі, адносна прахалодныя і сухія зімы. [[Катэгорыя:Гарады Віетнаму]] 869k9lr837ivn5xqfb3xzhmmesiz6ca 0 161589 2331456 2330442 2022-08-06T06:02:28Z Mashkawat.ahsan 76266 Відэа #WPWP wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра мову |Назва мовы = Украінская мова |Назва мовы ў арыгінале = Українська мова |Выява = Slavic languages 2000s.png |Подпіс да выявы = Сучасныя славянскія мовы, традыцыйная клясыфікацыя па геаграфічным прынцыпе. {{Легенда|#8B5742|украінская мова}} |Шырыня выявы = 250пкс |Краіны ўжываньня = [[Украіна]], [[Расея]], [[Беларусь]], [[Польшча]], [[Малдова]], [[Славаччына]], [[Румынія]], [[Казахстан]] |Рэгіён = [[Усходняя Эўропа]] |Колькасьць карыстальнікаў = мова камунікацыі ад 41 млн<ref name="Ethnologue">[http://photius.com/rankings/languages2.html «Ethnologue», 13 выданьне]. {{ref-en}}</ref> да ~ 45 млн. Родная~ 37 млн<ref>[https://web.archive.org/web/20110807023956/http://www.ethnologue.org/ethno_docs/distribution.asp?by=size Статыстыка моў з сайту «ethnologue.org»]. {{ref-en}}</ref> Другая мова ~15 млн<ref>[https://web.archive.org/web/20121105101026/http://archive.mignews.com.ua/articles/283917.html Апытаньне цэнтру эканамічных і палітычных дасьледваньняў ім. А. Разумкова]. {{ref-ru}}</ref> |Клясыфікацыя = {{Просты сьпіс| *[[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]] :** [[Славянскія мовы|Славянская]] ::*** [[Усходнеславянскія мовы|Усходнеславянская]] }} |Афіцыйная мова ў = [[Украіна]]<br /> * ''[[Рэспубліка Крым]]''{{Заўвага|Дэ-юрэ — тэрыторыя Ўкраіны як [[Аўтаномная Рэспубліка Крым]], дэ-факта пад кантролем Расейскай Фэдэрацыі.}}<ref name=federal>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 21 сакавіка 2014| url = http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?92495| копія = | дата копіі = | загаловак = Фэдэральны канстытуцыйны закон аб прыняцьці ў Расейскую Фэдэрацыю Рэспублікі Крым і ўтварэньні ў складзе Расейскай Фэдэрацыі новых суб’ектаў — Рэспублікі Крым і места фэдэральнага значэньня Севастопаль| фармат = | назва праекту = | выдавец = Дзяржаўная Дума Расейскай Фэдэрацыі, Рада Фэдэрацыі| дата = 1 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> [[Прыднястроўе]]<ref name=Pr1>[http://zakon-pmr.com/DetailDoc.aspx?document=62295 Конституція ПМР]{{ref-ru}}</ref> <small>(непрызнаная дзяржава)</small><br /> '''Рэгіянальная:'''<br /> [[Малдова]] * [[Аўтаномнае тэрытарыяльнае ўтварэньне з асаблівым прававым статусам Прыднястроўе|АТУ Прыднястроўе]]<ref name='ATU'>[http://lex.justice.md/index.php?action=view&view=doc&lang=2&id=313004 Закон № 173 от 22.07.2005 об основных положениях особого правового статуса населенных пунктов левобережья Днестра (Приднестровья)]. Статья 6 {{ref-ru}}</ref> [[Румынія]]<ref name=autogenerated224 /><ref name = Romania>[https://web.archive.org/web/20070221075455/http://www.dri.gov.ro/documents/li_h1206.pdf#page=3 HOTARARE nr. 1.206 din 27 noiembrie 2001 pentru aprobarea Normelor de aplicare a dispozitiilor privitoare la dreptul cetatenilor apartinand unei minoritati nationale de a folosi limba materna în administratia publica locala, cuprinse în Legea administratiei publice locale nr. 215/2001]</ref> * Жудэц ''Марамурэш''{{Заўвага|Жудэц — назва [[павет]]аў у [[Румынія|Румыніі]].}} ** 7 камунаў * Жудэц ''Сучава'' ** 3 камуны * Жудэц ''Караш-Сэвэрын'' ** 2 камуны * Жудэц ''Тыміш'' ** 2 камуны [[Славаччына]]<ref name=autogenerated224 /><ref name = karpatnews>[http://karpatnews.in.ua/news/49941 У Словаччині збільшиться кількість населених пунктів, де офіційно вживатиметься мова нацменшин]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&nbsp;— Karpatnews {{ref-uk}}</ref><br /> * 18 населеных пунктаў * 68 населеных пунктаў <small>([[Русінская мова|русінская]])</small> [[Сэрбія]]<ref name=autogenerated224 >[http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1 List of declarations made with respect to treaty No. 148 (Status as of: 21/9/2011) // Council of Europe]. Рэгулюецца «Эўрапейскай хартыяй рэгіянальных моў» {{ref-en}}</ref> * [[Ваяводзіна|АК Ваяводзіна]] <small>([[Русінская мова|русінская]])</small> [[Польшча]]<ref name=autogenerated224 /><br /> [[Харватыя]]<ref name="UMUCH">[https://web.archive.org/web/20130505204933/http://languagecharter.eokik.hu/docs/AppliedToLanguages/Ukrainian_in_Croatia_chP2%263.pdf Украінская мова ў Харватыі]. {{ref-en}}</ref><br /> [[Босьнія і Герцагавіна]]<ref name=autogenerated224 /><br /> '''Мова нацыянальнай меншасьці:'''<br /> [[Чэхія]]<ref name="languages">[http://www.vlada.cz/en/pracovni-a-poradni-organy-vlady/rnm/historie-a-soucasnost-rady-en-16666/ National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic]{{ref-en}}</ref> |Рэгулюецца = [[Нацыянальная акадэмія навук Украіны]]: Інстытут украінскай мовы, Украінскі моўна-інфармацыйны фонд, Інстытут мовазнаўства імя А. А. Патэбні |Код па ISO 639-1 = uk |Код па ISO 639-2(B) = ukr |Код па ISO 639-2(T) = ukr |Код па SIL = UKR }} '''Украі́нская мо́ва''' ({{мова-uk|українська мова}}, [[IPA]]: [ukrɑˈjɪɲsʲkɑ ˈmɔwɑ], гістарычныя назвы — ''рус[ь]кая, русінская''<ref>''С.&nbsp;Я.&nbsp;Єрмоленко'' Історія української літературної мови // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref><ref>[http://izbornyk.org.ua/ohukr/ohu04.htm Іван Огієнко. Історія української літературної мови]{{ref-uk}}</ref><ref>[http://litopys.org.ua/rizne/ukrtable.htm Історичний розвиток української мови]{{ref-uk}}</ref>) — [[нацыянальная мова]] [[Украінцы|ўкраінцаў]]. Адносіцца да [[Славянскія мовы|славянскай галіны]] [[Індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]]. Колькасьць носьбітаў — каля 45 млн, большасьць зь якіх жыве ва [[Украіна|Ўкраіне]]. Зьяўляецца [[Дзяржаўная мова|дзяржаўнай мовай]] ва Ўкраіне<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/content/chapter01.html Конституція України // ст. 10-я]{{ref-uk}}</ref>, адна зь дзяржаўных у [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка|Прыднястроўі]]. Распаўсюджаная таксама ў [[Беларусь|Беларусі]]<ref>''О. І. Скопненко'' Українська мова в Білорусі // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Малдова|Малдове]]<ref>''Н.&nbsp;П.&nbsp;Прилито.'' Українська мова в Молдові // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref><ref>''Убийвовк Н.'' Українська мова в Придністров'ї: минуле і перспективи // «Мово­знавство. Доповіді та повідомлення на IV Міжнар. конгресі україністів». К., 2002 {{ref-uk}}</ref>, [[Польшча|Польшчы]]<ref>''Й. О. Дзендзелівський'' Українська мова в Польщі // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Расея|Расеі]]<ref>''Н.&nbsp;П.&nbsp;Прилито.'' Українська мова в європейській частині Росії // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref><ref>''Н.&nbsp;П.&nbsp;Прилито.'' Українська мова в Сибіру та на Далекому Сході // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Румынія|Румыніі]]<ref>''С. В. Семчинський''. Українська мова в Румунії // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Славаччына|Славаччыне]]<ref>''Й.&nbsp;О.&nbsp;Дзендзелівський.'' Українська мова у Словаччині // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Казахстан]]е<ref>''С.&nbsp;Ф.&nbsp;Клименко, В.&nbsp;В.&nbsp;Степаненко.'' Українська мова в Казахстані // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Аргентына|Аргентыне]], [[Бразылія|Бразыліі]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]<ref>''Р. П. Зорівчак.'' Українська мова у Великій Британії // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Канада|Канадзе]]<ref>''Р.&nbsp;П.&nbsp;Зорівчак.'' Українська мова в Канаді // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[ЗША]]<ref>''Р.&nbsp;П.&nbsp;Зорівчак.'' Українська мова у США // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> і іншых краінах, дзе жывуць украінцы. Украінскай мовай у сьвеце карыстаюцца ад 41 да 45 млн чалавек, яна зьяўляецца другой або трэцяй [[Славянскія мовы|славянскай мовай]] паводле колькасьці носьбітаў (пасьля [[Расейская мова|расейскай]] і, магчыма, [[Польская мова|польскай]]) і ўваходзіць у трэці дзясятак распаўсюджаных моваў сьвету{{Заўвага|Глядзіце таксама [[сьпіс моваў па колькасьці носьбітаў]]{{ref-en}}}}. Навука аб украінскай мове завецца ''лінгвістычнай украіністыкай'' або ''ўкраінскай філялёгіяй''. [[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|250px|Украінская мова]] Для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўваюць адаптаваную [[Кірыліца|кірыліцу]] («[[Грамадзянскі шрыфт|грамадзянка]]»), зрэдку — [[Украінская лацінка|лацінку]] ў розных варыянтах. Правілы ўкраінскай мовы рэгулюе [[Нацыянальная акадэмія навук Украіны]], у прыватнасьці ''Інстытут украінскай мовы НАН Украіны'' (гісторыя, граматыка, лексыкалёгія, тэрміналёгія, анамастыка, стылістыка і культура маўленьня, дыялекталёгія, сацыялінгвістыка), ''Украінскі моўна-інфармацыйны фонд НАН'' (кампутарная лінгвістыка, слоўнікі), ''Інстытут мовазнаўства імя А. А. Патэбні НАН'' (украінская мова ў стасунках зь іншымі мовамі). Штогод 9 лістапада ва Ўкраіне адзначаецца [[Дзень украінскага пісьменства і мовы]]. == Клясыфікацыя == Паводле традыцыйнай генэалягічнай клясыфікацыі, украінская мова належыць да [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскай групы]] [[Славянскія мовы|славянскай галіны]] [[Індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]]<ref>Сучасна українська мова : Підручник / Пономарів О. Д., Різун В. В., Шевченко Л. Ю. та ін.; за ред. Пономарева О. Д.&nbsp;— вид.2-ге —К. : Либідь , 2001&nbsp;— 400 с.&nbsp;— {{ISBN|966-06-0173-5}}.&nbsp;— стор. 5 {{ref-uk}}</ref><ref>''Васенко Л. А., Дубічинський В. В., Кримець О.&nbsp;М.''&nbsp;Фахова українська мова. Центр учбової літератури&nbsp;— К., 2007.&nbsp;— стор. 7 {{ref-uk}}</ref><ref>''С. В. Семчинський.'' Генеалогічні класифікація мов // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>. Сучасныя дасьледаваньні, аднак, паказваюць, што ўкраінская мова ў фанэтыцы і граматыцы мае больш агульных рысаў зь [[Верхнелужыцкая мова|верхнелужыцкай]] ды [[Беларуская мова|беларускай]] мовамі (29 агульных рысаў), [[Ніжнелужыцкая мова|ніжнелужыцкай]] мовай (27 агульных рысаў), [[Чэская мова|чэскай]] і [[Славацкая мова|славацкай]] мовамі (23 агульныя рысы), [[Польская мова|польскай]] (22 агульныя рысы), [[Харвацкая мова|харвацкай]] і [[Баўгарская мова|баўгарскай]] мовамі (21 агульная рыса), [[Сэрбская мова|сэрбскай]] і [[Македонская мова|македонскай]] мовамі (20 агульных рысаў), вымерлай [[Палабская мова|палабскай]] мовай (19 агульных рысаў), [[Славенская мова|славенскай]] мове (18 агульных рысаў), чым з [[Расейская мова|расейскай]] (11 агульных рысаў)<ref name=tishenko>''Тищенко К. Н.'' [https://web.archive.org/web/20121202133102/http://img.tyzhden.ua/Content/PhotoAlbum/2012/10_12/04/tyshenko/tyshenko.pdf Правда про походження української мови]. {{ref-uk}}</ref>. Найбліжэйшай генэалягічна да ўкраінскай ёсьць беларуская мова<ref>Беларуска-украінскіе ізалексы.&nbsp;— Мінск, 1971.&nbsp;— 125 с.</ref><ref>''Сцяцко П.&nbsp;У.''&nbsp;Словаутваральныя регіяналізмы беларускай мовы, агульные з украінскай мовай // Проблеми дослідження діалектної лексики і фразеології української мови. Тези доповідей.&nbsp;— Ужгород, 1978.&nbsp;— С. 66-67.</ref><ref>''Янкова Т.&nbsp;С.''&nbsp;Із спостережень над перехідними говірками між українською та білоруською мовами (за матеріалами фразеології) // Праці ХІІ Республіканської діалектологічної наради.&nbsp;— К.: Наук. думка, 1971.&nbsp;— С. 382—388. {{ref-uk}}</ref> (з IX—XI стагодзьдзяў абедзьве мовы часткова фармаваліся на сумеснай дыялектнай базе — у прыватнасьці паўночная дыялектная група ўкраінскай мовы ўдзельнічала ў фармаваньні гутарковай беларускай мовы [[Палесьсе|Палесься]]<ref>''Бузук П.'' Взаємовідносини між укр. та білорус. мовами. «Зап. Істор.-філол. відділу УАН», 1926, кн. 7&nbsp;— 8 {{ref-uk}}</ref>, абодва народы ў сярэднявеччы мелі агульную [[Старабеларуская мова|пісьмовую кніжную ўкраінска-беларускую мову]]<ref>''Гумецька Л.&nbsp;Л.''&nbsp;Уваги до укр.-білорус. мовних зв’язків періоду XIV&nbsp;— XVII ст. // Дослідження з укр. та рос. мов. К., 1964 {{ref-uk}}</ref><ref>''Анічэнка У.&nbsp;В.''&nbsp;Беларус.-укр. пісьмовамоўныя сувязі. Менск, 1969</ref>). Паводле тыпалягічнай клясыфікацыі, украінская — флектыўная мова<ref>''С.&nbsp;В.&nbsp;Семчинський'' Типологічна класифікація мов // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>. == Графіка == Традыцыйна для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўвалі [[Кірыліца|кірылічныя літары]]. Гэта зьвязана з [[Праваслаўе|усходнім абрадам]] украінскай царквы, якая доўгі час была магутным, амаль адзіным распаўсюднікам адукацыі. Да XVIII стагодзьдзя ўжываўся клясычны кірылічны шрыфт, у XVI—XVII стагодзьдзях паралельна выкарыстоўваўся таксама «''казацкі [[хуткапіс]]''», у якім напісаньне літар было іншым («хвалістым» або «барочным»)<ref>[http://litopys.org.ua/rizne/mitch.htm Віталій Мітченко. Мистецтво скоропису в просторі українського бароко] {{ref-uk}}</ref>. У XVII стагодзьдзі [[Пётар Магіла]]<ref>Всероссийский «словарь-толкователь» / Под ред. В.&nbsp;В.&nbsp;Жукова.&nbsp;— 1-е изд.&nbsp;— СПб.: А.&nbsp;А.&nbsp;Каспари, 1893—1895.&nbsp;— Т. 1.&nbsp;— С. 445. {{ref-ru}}</ref> распрацаваў спрошчаны кірылічны шрыфт, які пазьней у [[Расейская Імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўвёў [[Пётар I]] пад назваю «[[грамадзянка]]». З Расеі выкарыстаньне гэтага шрыфту распаўсюдзілася і на іншыя народы, якія ўжывалі кірылічнае пісьмо. Такім чынам стварэньне новай украінскай артаграфіі адбывалася на базе грамадзянкі. Сёньня для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўваюць адаптаваную кірылічную азбуку з 33 літар. Асаблівасьцямі ўкраінскага альфабэту ў параўнаньні зь іншымі кірылічнымі зьяўляецца наяўнасьць літар <big>''[[ґ]], [[є]]''</big> ды <big>''[[ї]]''</big> (<big>''[[ґ]]''</big> ужываюць таксама ва [[Урумская мова|ўрумскім]] і, часам, у [[Беларускі альфабэт|беларускім]] альфабэтах). {{Украінскі альфабэт}} * Таксама як і ў беларускай мове, ва ўкраінскай ёсьць [[апостраф]]: {{мова|uk|''дев’ять''}} (дзевяць), {{мова|uk|''пам’ять''}} (памяць){{Заўвага|Тут і далей ''курсівам'' пазначаны ўкраінскія словы паводле афіцыйнага ўкраінскага правапісу, у дужках — беларускія пераклады, акрамя выпадкаў поўнага супадзеньня ў напісаньні.}}; * '''''Е е''''' — адпаведнік беларускай літары і гука '''Э э'''; * '''''Є є''''' — гук [йэ], адпаведнік беларускай літары '''Е е'''. * '''''Ї ї''''' — гук [йі], ужываны і ў беларускай мове: да іх [да '''йі'''х], выбаіна [выба'''йі'''на]; * '''''Щ щ''''' — гук [шч], ня можа быць мяккім, толькі цьвёрдым{{Заўвага|Астатнія літары ўкраінскага альфабэту пазначаюцца і вымаўляюцца гэтаксама як і ў беларускай мове.}}. У розныя гістарычныя эпохі для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўвалі таксама [[Украінская лацінка|лацінскі альфабэт]] розных рэдакцыяў. Сёньня ўкраінская лацінка ня мае адзінага стандарту і афіцыйнага статусу (на афіцыйным узроўні замацаваныя толькі правілы трансьлітарацыі з кірыліцы на лацінку). Яе ўжываньне вельмі абмежаванае: як правіла гэта публікацыі на тэму ўласна ўкраінскай лацінкі<ref>[http://www.ji.lviv.ua/n23texts/chornovol.htm Ігор Чорновол. Латинка в українському правописі: ретроспектива і perspektyva]</ref>. Дыскусіі па ўніфікацыі і магчымым укараненьні лацінкі ва ўкраінскім правапісе адбываліся спачатку ў [[Галіцыя|Галіцыі]] і [[Букавіна|Букавіне]] ў 1830-я, 1850-я гады, пасьля ў 1920-я гады ва [[УССР]], а пасьля ў 1991 годзе яны аднавіліся ўжо ў незалежнай Украіне. == Адрозьненьні ад іншых славянскіх моваў == Украінская мова як асобная [[Славянскія мовы|славянская мова]], мае шматлікія рысы, якія збліжаюць або аддаляюць яе ад суседніх славянскіх моваў — [[Польская мова|польскай]], [[Беларуская мова|беларускай]], [[Расейская мова|расейскай]], [[Баўгарская мова|баўгарскай]] і [[Славацкая мова|славацкай]]{{Заўвага|Глядзіце таксама сьпіс Сўодэша для славянскіх моў [http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Swadesh_lists_for_Slavic_languages Swadesh lists for Slavic languages] {{ref-en}}}}. З пункту гледжаньня лексыкі бліжэйшай да ўкраінскай зьяўляецца [[беларуская мова]] (ад 75% да 84% агульнай лексыкі), затым польская (70% агульнай лексыкі), славацкая (68% агульнай лексыкі) і расейская мова (62% агульнай лексыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20150501234649/http://langs.com.ua/movy/zapoz/2.htm Мови Європи: відстані між мовами за словниковим складом]. {{ref-uk}}</ref>). Напрыклад, па сваім лексычным складзе [[ангельская мова]] адрозьніваецца ад [[Галяндзкая мова|галяндзкай]] на 37%, а [[Швэдзкая мова|швэдзкая]] ад [[Нарвэская мова|нарвэскай]] на 16%. Сваю спэцыфіку мова выяўляе на ўзроўні словаўтваральных мадэляў і, найбольш рэльефна, на ўзроўні лексыкі — гэтак званых лексычных [[украінізм]]аў<ref name="Tsaruk">Українська мова серед інших слов’янських: етнологічні та граматичні параметри: Монографія / О. Царук.&nbsp;— Дніпропетровськ: Наука і освіта, 1998.&nbsp;— 324 с {{ref-uk}}</ref>. На [[Фанэтыка|фанэтычным]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічным]] узроўні ўкраінскую мову адрозьнівае: * найбольшая колькасьць гукаў (фанэмаў) з усіх славянскіх моваў — 48; * высокая вакальнасьць — «празрыстасьць», гучнасьць<ref>''Тимошенко П. Д.'' Засоби милозвучності (евфонії) української мови. УМШ, 1952, №&nbsp;4 {{ref-uk}}</ref>; * пасьлядоўна захаваная [[флексія]] [[Клічны склон|клічнага склону]] (у адрозьненьне ад іншых усходнеславянскіх моваў)<ref>''Тимченко Є''. Вокатив і інструменталь в українській мові.&nbsp;— К.:ДУАН, 1926. {{ref-uk}}</ref>; * паралельна выкарыстоўваюцца флексіі [[давальны склон|давальнага склону]] для назоўнікаў мужчынскага роду: {{мова|uk|''директор-'''у'''''}}, {{мова|uk|''директор-'''ові'''''}} (дырэктару); * захаваны паралельныя формы стварэньня будучага часу: {{мова|uk|''ходитиму, буду ходити''}} (буду хадзіць). === Лексыка === Асноўны слоўнікавы фонд украінскай мовы зьмяшчае чатыры пласты славянскіх словаў: агульнаіндаэўрапейская лексыка ({{мова|uk|''батько''}} (бацька), {{мова|uk|''матір''}} (маці), {{мова|uk|''сестра''}} (сястра), {{мова|uk|''дім''}} (дом), {{мова|uk|''вовк''}} (воўк), {{мова|uk|''бути''}} (быць), {{мова|uk|''жити''}} (жыць), {{мова|uk|''їсти''}} (есьці) і г. д.); праславянскія словы ({{мова|uk|''коса''}} (каса), {{мова|uk|''сніп''}} (сноп), {{мова|uk|''жито''}} (жыта), {{мова|uk|''віл''}} (вол), {{мова|uk|''корова''}} (карова), {{мова|uk|''ловити''}} (лавіць) і г. д.); уласна ўкраінскія словы, уласьцівыя ў асноўным украінскай мове ({{мова|uk|''кисень''}} ([[тлен]]), {{мова|uk|''водень''}} ([[вадатвор]]), {{мова|uk|''мрія''}} (мроя), {{мова|uk|''зволікати''}} (марудзіць), {{мова|uk|''зайвий''}} (лішні), {{мова|uk|''байдуже''}} (абыякава), {{мова|uk|''примхи''}} (прымхі), {{мова|uk|''перекотиполе''}} (павей) і г. д.); запазычаньні зь іншых славянскіх моваў<ref>Етимологічний словник української мови: У 7 т. / Редкол. О.&nbsp;С.&nbsp;Мельничук (голов. ред.) та ін.&nbsp;— К.: Наук. думка, 1983&nbsp;— .&nbsp;— {{ISBN|966-00-0816-3}}. Т. 5: Р&nbsp;— Т / Уклад.: Р.&nbsp;В.&nbsp;Болдирєв та ін.&nbsp;— 2006.&nbsp;— 704 с {{ISBN|966-00-0785-X}}.&nbsp;— стор. 27-28 {{ref-uk}}</ref><ref>[http://langs.com.ua/publics/KM/Zapozychennia/index.htm Запозичення до української мови]. {{ref-uk}}</ref><ref>Історія запозичення слів до українського словника.{{ref-uk}}</ref> (зь [[Беларуская мова|беларускай]] — {{мова|uk|''розкішний''}} (раскошны), {{мова|uk|''обридати''}} (абрыднуць), {{мова|uk|''нащадок''}} (нашчадак), {{мова|uk|''ззаду''}}; з [[Польская мова|польскай]] — {{мова|uk|''перешкода''}} (перашкода), {{мова|uk|''недолугий''}} (шалапутны), {{мова|uk|''дощенту''}} (дашчэнту), {{мова|uk|''обіцяти''}} (абяцаць), {{мова|uk|''цікавий''}} (цікавы), {{мова|uk|''гасло''}} (лёзунг), {{мова|uk|''міць''}} (імгненьне), {{мова|uk|''шлюб''}}, {{мова|uk|''завжди''}} (заўсёды); з [[Чэская мова|чэскай]] — {{мова|uk|''брама'', ''огида''}} (агіда), {{мова|uk|''ярко''}} (ярка), {{мова|uk|''паркан'', ''карк''}} (карак); з [[Сэрбская мова|сэрбскай]] — {{мова|uk|''хлопець''}} (хлопец), з [[Баўгарская мова|баўгарскай]] — {{мова|uk|''храм'', ''глава'', ''владика''}} (уладыка), {{мова|uk|''сотворити''}} (зьдзейсьніць); з [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]] мовы — {{мова|uk|''приязнь''}} (прыхільнасьць), {{мова|uk|''злочин''}} (злачынства){{Заўвага|У сувязі зь вялікай колькасьцю запазычаньняў з польскай, нямецкай, чэскай і лаціны, на пачатку станаўленьня сучасная ўкраінская мела большае лексычнае падабенства з заходнеславянскімі мовамі, чым з царкоўнаславянскай і расейскай<ref>Yaroslav Hrytsak. „On Sails and Gales, and Ships Driving in Various Directions: Post-Soviet Ukraine as a Test Case for the Meso-Area Concept“. In: Kimitaka Matsuzato ed. Emerging meso-areas in the former socialist countries: histories revived or improvised?. Slavic Research Center, Hokkaido University. 2005. p. 57.{{ref-en}}</ref>. У сярэдзіне XVII стагодзьдзя лінгвістычныя разыходжаньні паміж украінскай і расейскай мовамі мелі такі сур’ёзны характар, што існавала неабходнасьць у наяўнасьці талмача-перакладніка падчас [[Пераяслаўская рада|Пераяслаўскай рады]], між [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] і прадстаўнікамі маскоўскага цара<ref>Nicholas Chirovsky. (1973). On the historical beginnings of Eastern Slavic Europe: readings New York: Shevchenko Scientific Society, pg. 184{{ref-en}}</ref>.}}<ref>[https://web.archive.org/web/20110522141625/http://www.ukrlit.vn.ua/info/criticism/staroslovyanizm.html Старослов’янізми]. {{ref-uk}}</ref>, запазычаньні з розных цюрскіх моваў — {{мова|uk|''кавун'', ''торба'', ''тютюн''}} (тытунь), запазычаньні з германскіх моваў — {{мова|uk|''фарба'', ''дах''}}. Рэшту лексыкі складаюць позьнія запазычаньні, сярод якіх найбольш зь мёртвых клясычных моваў — [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкай]] — {{мова|uk|''огірок''}} (агурок), {{мова|uk|''троянда''}} (ружа); [[Лаціна|лаціны]] — {{мова|uk|''мета''}} (мэта), {{мова|uk|''раптом''}} (раптам). За [[УССР|савецкім часам]] у лексычны склад увайшло шмат расеізмаў — {{мова|uk|''копійка''}} (капейка), {{мова|uk|''вертоліт''}} (верталёт). Апошнім часам лексычны склад актыўна папаўняецца запазычаньнямі з [[Ангельская мова|ангельскае]] мовы. Агульнае разьвіцьцё мовы адбываецца за кошт унутраных рэсурсаў украінскае мовы: новыя словы ўзьнікаюць на базе ўжо існых<ref name=mfa>[https://web.archive.org/web/20060625132447/http://mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/content/392.htm Українська мова]. сайт МЗС України{{ref-uk}}</ref>. Антрапаніміка{{Заўвага|Антрапаніміка — тут: украінскія імёны}} ўкраінскай мовы зазнала моцны ўплыў [[хрысьціянства]] і [[Грэцкая мова|грэцкай]] мовы. Лексычна ўкраінская мова паўплывала на іншыя суседнія славянскія мовы, перш за ўсё на польскую<ref>[http://www.nbuv.gov.ua/portal/Natural/Vdpu/Soc_komun/2008_1/45.html Харченко І. До проблеми польсько-українських мовних зв’язків] {{ref-uk}}</ref> і расейскую літаратурныя мовы{{Заўвага|Абумоўлена перш за ўсё даволі працяглым знаходжаньнем украінскіх зямель у складзе гэтых суседніх дзяржаў.}}. Да многіх моў сьвету ўвайшлі ўкраінскія словы<ref>[http://litopys.org.ua/ukrmova/um121.htm З ЕНЦИКЛОПЕДІЇ «УКРАЇНСЬКА МОВА»] {{ref-uk}}</ref>: {{мова|uk|«''гопак''»}}, {{мова|uk|«''козак''»}}, {{мова|uk|«''стэп''»}}, {{мова|uk|«''бандура''»}}, {{мова|uk|«''борщ''»}} (да польскай былі запазычаны ўкраінскія словы {{мова|pl|„hreczka”}} — {{мова|uk|''гречка''}}, {{мова|pl|„chory”}} — {{мова|uk|''хворий''}}, да расейскай {{мова|ru|«вареники»}} — {{мова|uk|''вареники''}}, {{мова|ru|«пасека»}} — {{мова|uk|''пасека''}}, {{мова|ru|«бублик»}} — {{мова|uk|''бублик''}}, {{мова|ru|«подполковник»}} — {{мова|uk|''підполковник''}} і інш. === Уплыў на беларускую мову === Украінскія запазычаньні ў беларускай мове пазначаюцца тэрмінам ''[[украінізм]]''. Украінская лексыка пачала пранікаць у практыку беларускага пісьменства ўжо прынамсі з XV стагодзьдзя, чаму спрыялі творы на аснове ўкраінскіх крыніцаў; творы, напісаныя на беларуска-ўкраінскім этнічным памежжы, перамяшчэньне цэнтру праваслаўя ВКЛ у Кіеў і паходжаньне некаторых пісьменьнікаў тагачаснай тэрыторыі Беларусі з сучаснай Украіны. Існавала таксама лексыка, што мела ўкраінскую агаласоўку, лексычныя або словаўтваральныя ўкраінізмы, а таксама зьмяшэньне на пісьме літараў ''и''—''ы'', ''ѣ''—''и''<ref name="энцык"/>. У пэўнай ступені новая хваля ўкраінізмаў адзначаецца ў новай гісторыі, калі ў ХХ стагодзьдзі ў сучасную літаратурную беларускую мову трапілі словы, утвораныя на аснове ўкраінскіх лексычных мадэляў (напрыклад, ''барацьбіт'', ''дзеяслоў''), а таксама словы для спэцыфічных паняткаў украінскай культуры (гл. вышэй). Некаторы ўкраінскі ўплыў бачны на ўзорах беларускіх дыялектаў (напрыклад, [[паўднёва-заходні дыялект|паўднёва-заходнім]])<ref name="энцык"/>. === Дыялекты === [[Файл:Map of Ukrainian dialects.png|міні|260пкс|Мапа ўкраінскіх дыялектаў:{{легенда|#5987FF|Паўночная група}}{{легенда|#FFD326|Паўднёва-ўсходняя група}}{{легенда|#FF4E44|Паўднёва-заходняя група}}]] У сучаснай украінскай мове вылучаюць тры асноўныя дыялекты<ref>''Жилко Ф.&nbsp;Т.''&nbsp;Нариси з діалектології української мови. К., 1966; {{ref-uk}}</ref><ref>''Бевзенко С.&nbsp;П.''&nbsp;Українська діалектологія. К., 1980 {{ref-uk}}</ref><ref name="AUM">Атлас української мови у 3-ох томах {{ref-uk}}</ref>: * '''''паўночны (палескі) дыялект'''''<ref>''Никончук М. В.'' [http://izbornyk.org.ua/ukrmova/um161.htm Північне наріччя] // Українська мова: Енциклопедія. — Киев: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> — да паўночнага дыялекту належыць усходнепалеская, сярэднепалеская і заходнепалеская гаворкі<ref name="AUM"/>. На поўначы дыялекты мяжуюць зь пераходнымі ўкраінска-беларускімі дыялектамі [[Берасьцейшчына|Берасьцейшчыны]] і [[Піншчына|Піншчыны]]<ref>Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Менск, 1963</ref>. Гаворкі гэтых рэгіёнаў адрозьніваецца ў бок фанэтычнага зьмяшэньня ўкраінскай мовы з расейскаю і беларускаю мовамі. * '''''паўднёва-заходні дыялект''''' <ref>''Гриценко П. Е.'' [http://litopys.org.ua/ukrmova/um159.htm Південно-західне наріччя] // Українська мова: Енциклопедія. — Киев: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> — да паўднёва-заходняга дыялекту адносяцца ''валынская, падольская, надднястранская, надсянская, покуцка-букавінская, гуцульская, байкаўская, закарпацкая'' гаворкі<ref name="AUM"/>. Паўднёва-заходні дыялект адрозьніваецца значнай дыялектнай раздробленасьцю, абумоўленай іншамоўным уплывам ([[Польская мова|польскім]], [[Славацкая мова|славацкім]], [[Вугорская мова|вугорскім]], [[Румынская мова|румынскім]]), працяглым адасабленьнем тых ці іншых гаворак у межах розных дзяржаваў і адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак, часткова геаграфічнымі ўмовамі (адноснай ізаляцыяй у горных раёнах [[Карпаты|Карпат]]). Фанэтычныя асаблівасьці: цьвёрды гук ''р'': {{мова|uk|''бура, гира, радно''}} (літаратурна {{мова|uk|''буря, гиря, рядно́''}} — бура, гіра, коўдра); канчатак ''-є'' замест ''-я'' і адсутнасьць даўжыні зычнага: {{мова|uk|''житє, весілє, зілє''}} ({{мова|uk|''життя, весілля, зілля''}} — жыцьцё, вясельле, зельле); адрозьненьні ў склонавых канчатках: {{мова|uk|''батькови, ковальови, коньом, земльою, на поли''}} ({{мова|uk|''батькові, ковалеві, конем, землею, на полі''}} — бацьку, кавалю, канём, зямлёю, на полі); канчатак ''-ий'' замест ''-ій'': {{мова|uk|''синий, третий''}} ({{мова|uk|''синій, третій''}} — сіні, трэці). Апроч таго да паўднёва-заходняга дыялекту некаторыя лінгвісты адносяць асобную [[Русінская мікрамова|русінскую мікрамову]]. * '''''паўднёваўсходні дыялект'''''<ref>''Железняк М. Г.'' [http://izbornyk.org.ua/ukrmova/um160.htm Південно-східне наріччя] // Українська мова: Енциклопедія. — Киев: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> — да гэтага дыялекту належыць ''сярэднепадняпроўская, стэпавая'' і ''слабажанская'' гаворкі<ref name="AUM"/>. Гаворкі Сярэдняй Наддняпраншчыны ляглі ў аснову сучаснай украінскай літаратурнай мовы. Асаблівасьці: зьмяшэньне ў маўленьні безнаціскных ''е'' і ''и'': {{мова|uk|''сеило, веишневий, зеилений''}} (літаратурна {{мова|uk|''село, вешневий, зелений''}} — сяло, вішнёвы, зялёны); канчаткі ''-ю'' і ''-е'' ў 1-ай і 3-ай асобах: {{мова|uk|''ходю́, носю́, хо́де, но́се''}} (літаратурна {{мова|uk|''ходжу, ношу, ходить, носить''}} — хаджу, нашу, ходзіць, носіць). === Суржык === {{Асноўны артыкул|Суржык}} [[Файл:SurzhykUse.png|міні|260пкс|Выкарыстаньне [[суржык]]у ў рэгіёнах Украіны, дадзеныя Кіеўскага міжнароднага інстытуту сацыялёгіі, 2003 год]] [[Суржык]]ам называюць ненарматыўнае маўленьне ўкраінскаю, якое ўвабрала ў сябе элемэнты расейскае мовы — перш за ўсё лексычныя і ў меншай ступені марфалягічныя (фанэтыка і граматыка застаюцца ўкраінскімі). Гэтая зьява ўзьнікла ў канцы XVII — пачатку XVIII стагодзьдзяў, калі асыміляцыйная палітыка [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] перапыніла разьвіцьцё стараўкраінскай пісьмовай традыцыі на захопленых землях усходняй Украіны<ref name="масенко">Лариса Масенко. Суржик: між мовою і язиком. Київ, 2011 {{ref-uk}}</ref>. Тэрмін «суржык» для абазначэньня моўнай зьявы пачалі выкарыстоўваць у першай чвэрці XX стагодзьдзя. Верагодна, гэты тэрмін паходзіць з народнае гаворкі, дзе ў літаральным сэнсе абазначаў сумесь розных відаў збожжа, а ў пераносным — чалавека зьмешанага паходжаньня<ref name="масенко"/>. Пры гэтым даць агульную характарыстыку суржыку вельмі цяжка з прычыны шырокай рэгіянальнай і індывідуальнай варыятыўнасьці. Нягледзячы на агульныя рысы, на індывідуальным узроўні суржыкамоўцы прымаюць розную колькасьць расеізмаў, ступень марфалягічнага скажэньня лексыкі таксама розная<ref name="масенко"/>. == Фанэтыка == {{Асноўны артыкул|Фаналёгія ўкраінскай мовы}} Украінская мова мае найбольшую колькасьць [[фанэма]]ў сярод славянскіх моваў — 48{{Заўвага|Тоўстым шрыфтам пазначанае гучаньне фанэмы беларускім альфабэтам}}<ref>''Коструба П.&nbsp;П.''&nbsp; Фонологічна система української літературної мови. Чергування фонем і його функції // Сучасна українська літературна мова. Вступ. Фонетика / Відп. ред. М.&nbsp;А.&nbsp;Жовтобрюх.&nbsp;— К., 1969. {{ref-uk}}</ref>: * 6 галосных: {{IPA|[ɑ]}}&nbsp;— '''а''', {{IPA|[ɛ]}}&nbsp;— ''е'', {{IPA|[i]}}&nbsp;— ''’і''', {{IPA|[u]}}&nbsp;— '''у''', {{IPA|[ɔ]}}&nbsp;— '''о''', {{IPA|[ɪ]}}&nbsp;— '''и'''; * 32 асноўныя зычныя: {{IPA|[m]}}&nbsp;— '''м''', {{IPA|[n]}}&nbsp;— '''н''', {{IPA|[nʲ]}}&nbsp;— '''нь''', {{IPA|[b]}}&nbsp;— '''б''', {{IPA|[d]}}&nbsp;— '''д''', {{IPA|[d͡z]}}&nbsp;— '''дз''', {{IPA|[d͡zʲ]}}&nbsp;— '''дзь''', {{IPA|[d͡ʒ]}}&nbsp;— '''дж''', {{IPA|[dʲ]}}&nbsp;— '''дь''', {{IPA|[ɡ]}}&nbsp;— '''ґ''', {{IPA|[p]}}&nbsp;— '''п''', {{IPA|[t]}}&nbsp;— '''т''', {{IPA|[t͡s]}}&nbsp;— '''ц''', {{IPA|[t͡sʲ]}}&nbsp;— '''ць''', {{IPA|[t͡ʃ]}}&nbsp;— '''ч''', {{IPA|[tʲ]}}&nbsp;— '''ть''', {{IPA|[k]}}&nbsp;— '''к''', {{IPA|[w]}}&nbsp;— '''в''', {{IPA|[j]}}&nbsp;— '''й''', {{IPA|[ɦ]}}&nbsp;— '''г''', {{IPA|[z]}}&nbsp;— '''з''', {{IPA|[zʲ]}}&nbsp;— '''зь''', {{IPA|[ʒ]}}&nbsp;— '''ж''', {{IPA|[f]}}&nbsp;— '''ф''', {{IPA|[s]}}&nbsp;— '''с''', {{IPA|[sʲ]}}&nbsp;— '''сь''', {{IPA|[ʃ]}}&nbsp;— '''ш''', {{IPA|[x]}}&nbsp;— '''х''', {{IPA|[l]}}&nbsp;— '''л''', {{IPA|[lʲ]}}&nbsp;— '''ль''', {{IPA|[rʲ]}}&nbsp;— '''рь''', {{IPA|[r]}}&nbsp;— '''р''', 10 падвоеных зычных: {{IPA|[ɲː]}}&nbsp;— '''мяккая нн''', {{IPA|[ɟː]}}&nbsp;— '''мяккая дд''', {{IPA|[cː]}}&nbsp;— '''мяккая тт''', {{IPA|[ʎː]}}&nbsp;— '''мяккая лл''', {{IPA|[t͡sʲː]}}&nbsp;— '''мяккая цц''', {{IPA|[zʲː]}}&nbsp;— '''мяккая зз''', {{IPA|[sʲː]}}&nbsp;— '''мяккая сс''', {{IPA|[t͡ʃʲː]}}&nbsp;— '''мяккая чч''', {{IPA|[ʒʲː]}}&nbsp;— '''мяккая жж''', {{IPA|[ʃʲː]}}&nbsp;— '''мяккая шш'''. === Галосныя гукі === [[Галосныя гукі|Галосных гукаў]] ва ўкраінскай мове шэсьць ({{IPA|[ɑ]}}&nbsp;— ''a'', {{IPA|[ɛ]}}&nbsp;— ''e'', {{IPA|[i]}}&nbsp;— ''i'', {{IPA|[u]}}&nbsp;— ''y'', {{IPA|[ɔ]}}&nbsp;— ''o'', {{IPA|[ɪ]}}&nbsp;— ''и''), акрамя таго ёсьць напаўгалосны {{IPA|[j]}}&nbsp;— ''й'' (паводле іншай клясыфікацыі гэта шчылінны санорны сярэднеязыкавы цьвёрдападнёбны мяккі зычны). Украінскія галосныя — поўнага ўтварэньня. Яны вымаўляюцца дакладна і выразна як у націскной пазыцыі, так і ў ненаціскной, але ў ненаціскных пазыцыях вымаўляюцца прыкладна ўдвая карацей, і, як вынік, больш выразна, што найбольш прыкметна для галосных зь вельмі падобнымі [[Артыкуляцыя|артыкуляцыйнымі]] парамэтрамі. Аднак ва ўкраінскай мове няма кароткіх рэдукаваных галосных, ненаціскныя галосныя, гэтак жа як і націскныя зьяўляецца гукамі поўнага ўтварэньня. Спалучэньне ''й'' з галоснай перадаюць адной літарай (''я, є, ї, ю''). Няма звыклай для беларускага альфабэту [[Літара ё|літары ё]], на пісьме перадаецца спалучэньнем «''йо''», а таксама (толькі ў асобных дыялектах) спалучэньнем «''йи''». === Зычныя гукі === Большасьць [[Зычныя|зычных]] мае 3 разнавіднасьці: цьвёрды, мяккі ([[Паляталізацыя|паляталізаваны]]) і доўгі, напрыклад: ''л'', ''л^ь'', ''лл'' або ''н'', ''н^ь'', ''нн''. На пісьме разнавіднасьць зычнага звычайна абазначаюць наступным галосным. У асобных выпадках ужываюць асаблівы знак мяккасьці — ''ь'' і цьвёрдасьці — ''апостраф''. Для пазначэньня даўгаты зычны пішуць двойчы запар. Гукі ''d͡z'' (''дз'') і гук ''d͡ʒ'' (''дж''), як і ў беларускай мове, ня маюць адмысловых літараў для пазначэньня: кожны зь іх пазначаюць дзьвюма літарамі. Ва ўкраінскай ёсьць доўгія зычныя гукі, якія зьяўляюцца рэалізатарамі дзьвюх аднолькавых зычных фанэмаў. <center> {| class="wikitable" |- |/nʲ/ || {{мова|uk|''знання''}} (веды/[аў])|| [znɑˈɲːɑ] || [''знан':а́''] |- |/dʲ/|| {{мова|uk|''суддя''}} (судзьдзя)|| [suˈɟːɑ] || [''суд':а́''] |- |/tʲ/ || {{мова|uk|''життя''}} (жыцьцё/[ця])|| [ʒɪ̞ˈcːɑ] || [''жи^ет':а́''] |- |/lʲ/ || {{мова|uk|''зілля''}} (зельле/[ля])|| [ˈzʲiʎːɑ] || [''з’і́л':а''] |- |/t͡sʲ/ || {{мова|uk|''міццю''}} (моцай) || [ˈmʲit͡sʲːu] || [''м’і́ц':у''] |- |/zʲ/ || {{мова|uk|''мотуззя''}} (вяроўка/[кі])|| [moˈtuzʲːɑ] || [''мо^уту́з':а''] |- |/sʲ/ || {{мова|uk|''колосся''}} (калосьсе/[ся]|| [kɔˈlɔsʲːɑ] || [''коло́с':а''] |- |/t͡ʃ/ || {{мова|uk|''обличчя''}} (твар/[ру])|| [ɔˈblɪt͡ʃʲːɑ] || [''обли́ч’:а''] |- |/ʒ/ || {{мова|uk|''збіжжя''}} (збожжа)|| [ˈzbʲiʒʲːɑ] || [''зб’і́ж’:а''] |- |/ʃ/ || {{мова|uk|''затишшя''}} (зацішша)||[zɑˈtɪʃʲːɑ] || [''зати́ш’:а''] |}</center> У некаторых паўднёва-ўсходніх гаворках /rʲ/ таксама асыміляваў наступны /j/, утвараючы мяккі доўгі [rʲː], напрыклад {{мова|uk|''пірря''}} (пёры) [ˈpirʲːɐ] [п’і́р':а], літаратурна ''пір’я'' [ˈpirjɐ] [п’і́рйа]. == Вымаўленьне == {{Асноўны артыкул|Артаэпія ўкраінскай мовы}} Ва ўкраінскай літаратурнай мове [[Артаэпія ўкраінскай мовы|вымаўленьне слоў і словазлучэньняў]] падпарадкоўваецца наступным правілам: === Галосныя гукі === * Галосныя гукі ва ўкраінскай літаратурнай мове пад націскам вымаўляюцца выразна, дакладна: {{мова|uk|[''нака́з'']}}, {{мова|uk|[''го́рдість'']}} (гонар), {{мова|uk|[''у́сно'']}} (вусна), {{мова|uk|[''се́ла'']}} (вёскі), {{мова|uk|[''кри́ця'']}} (сталь), {{мова|uk|[''лі́вий'']}} (левы). Для літаратурнай мовы характэрнае таксама выразнае вымаўленьне '''[а]''', '''[у]''', '''[і]''', '''[о]''' у ненаціскных складах: {{мова|uk|[''малина'']}} (маліна), {{мова|uk|[''кувати'']}} (куваць), {{мова|uk|[''пішоў'']}} (пайшоў), {{мова|uk|[''молоко'']}} (малако). * У ненаціскных складах '''[е]''' вымаўляецца з набліжэньнем да '''[и]''', а '''[и]''' гучыць падобна да '''[е]'''. Напрыклад: {{мова|uk|[''се^ило'']}} (вёска), {{мова|uk|[''те^иче'']}} (цячэ), {{мова|uk|[''ди^евис'']}} (глядзі). Аднак у залежнасьці ад месца ў слове, ад характару суседніх гукаў набліжэньне '''[е]''' да '''[и]''' і '''[и]''' да '''[е]''' не заўсёды аднолькавае. Перад складам з націскным '''[е]''' галосны '''[и]''' вымаўляецца як '''[еи]''', a галосны '''[е]''' перад складам з націскным '''[и]''' гучыць як '''[иі]''' {{мова|uk|[''т'''еи'''хенький'']}} (ціхенькі) {{мова|uk|[''м'''иі'''ні'']}} (мне). Ненаціскны '''[и]''' перад наступным '''[й]''' вымаўляецца выразна {{мова|uk|[''добрий'']}} (добры), {{мова|uk|[''ч'''еи'''рвоний'']}} (чырвоны)<ref>''Тоцька Н. І.'' Сучасна українська літературна мова. Фонетика, орфоепія, графіка, орфографія. — К., 1981 {{ref-uk}}</ref>. === Зычныя гукі === * Звонкія зычныя '''[дж]''', '''[дз]''', '''[дз']''' ва ўкраінскай літаратурнай мове вымаўляюцца як адзіны гук, што адрозьнівае іх ад вымаўленьня гукаспалучэньняў '''[д]''' + '''[ж]''', '''[д]''' + '''[з]''', '''[д]''' + '''[з']'''. * Шыпячыя зычныя '''[ж]''', '''[ч]''', '''[ш]''', '''[дж]''' перад галоснымі '''[а]''', '''[о]''', '''[у]''', '''[е]''', '''[и]''' і перад зычнымі вымаўляюцца ва ўкраінскай літаратурнай мове цьвёрда. * У маўленчым струмені зычныя гукі '''[ж]''', '''[ч]''', '''[ш]''' прыпадабняюцца наступным гукам '''[з]''', '''[ц]''', '''[з]''', а гукі '''[з]''', '''[ц]''', '''[з]''' прыпадабняюцца наступным '''[ж]''', '''[ч]''', '''[ш]'''. Вымаўляецца {{мова|uk|[''звазься''], [''стезьці''], [''смієсься''], [''не муцься''], [''ріцьці''], [''зрішши''], [''жчепленьня'']}}, пішацца {{мова|uk|''зважся''}} (наважся), {{мова|uk|''стежці''}} (сьцежцы), {{мова|uk|''смієшся''}} (сьмяесься), {{мова|uk|''не мучся''}} (не пакутуй), {{мова|uk|''річці''}} (рэчцы), {{мова|uk|''зрісши''}} (павялічыўшыся), {{мова|uk|''зчеплення''}} (счапленьне). * У маўленчым струмені спалучэньне мяккага гуку '''[т']''' зь мяккімі '''[з']''' або '''[ц']''' утварае падоўжаны мяккі гук '''[ц':]''' або '''[ц']'''. Вымаўляецца {{мова|uk|[''робиецьца''], [''тіцьці''], [''брацький'']}}, пішацца {{мова|uk|''робиться''}} (робіцца), {{мова|uk|''тітці''}} (цётцы), {{мова|uk|''братський''}} (братэрскі). * У маўленчым струмені звонкі гук '''[з]''' у спалучэньні зь іншымі зычнымі вымаўляецца звонка: {{мова|uk|''з'ї[з]д''}} (зьезд), {{мова|uk|''[з]боку''}}, {{мова|uk|''[з]года''}}, {{мова|uk|''лі[з]ти''}} (лезьці), {{мова|uk|''Моро[з]ко''}} (Марозка). Прэфікс '''''з''''', як [[прыназоўнік]], перад глухім зычным пераходзіць у '''''с'''''-: вымаўляецца {{мова|uk|[сьцідити]}}, пішацца {{мова|uk|''зцідити''}} (зцадзіць), вымаўляецца {{мова|uk|[''ссушити'']}}, пішацца {{мова|uk|''зсушити''}} (засушыць). Зьмена прэфікса '''''з'''''- на '''''с'''''- замацоўваецца правапісам, калі прэфікс стаіць перад '''[к]''', '''[п]''', '''[т]''', '''[х]''', '''[ф]''': {{мова|uk|''сказати''}} (сказаць), {{мова|uk|''спитати''}} (спытаць), {{мова|uk|''стурбований''}} (занепакоены), {{мова|uk|''схилити''}} (схіліць), {{мова|uk|''сфотографувати''}} (сфатаграфаваць). * У маўленчым струмені глухія зычныя перад звонкімі прыпадабняюцца да парных звонкіх, азванчаюцца: вымаўляецца {{мова|uk|[''бородьба'']}}, але пішацца {{мова|uk|''боротьба''}} (барацьба), вымаўляецца {{мова|uk|[''прозьба'']}}, але пішацца {{мова|uk|''просьба''}}, вымаўляецца {{мова|uk|[''ходжби'']}}, але пішацца {{мова|uk|''хоч би''}} (хоць бы). * У маўленчым струмені зычныя '''[д]''', '''[т]''', '''[л]''', '''[н]''', '''[з]''', '''[с]''', '''[ц]''' у спалучэньні зь мяккімі зычнымі мякчэюць: {{мова|uk|[''міцьнісьть''], [''пісьля''] [''сьвято''] [''гідьні'']}}, пішацца: {{мова|uk|''міцність''}} (моцнасьць), {{мова|uk|''після''}} (пасьля), {{мова|uk|''свято''}} (сьвята), {{мова|uk|''гідні''}} (годныя). * Зычны '''[в]''' у канцы склада, у пачатку слова перад зычным вымаўляецца як нескладовы гук '''[ў]''', які ня можа прыпадабняцца глухому зычнаму '''[ф]'''. У маўленчым струмені адбываецца чаргаваньне гукаў '''[у]''' — '''[в]''', '''[і]''' — '''[й]''', што дазваляе пазьбягаць непажаданага, цяжкага для вымаўленьня зьбегу зычных гукаў. * Чаргаваньне '''[у]''' — '''[в]''', '''[і]''' — '''[й]''' залежыць ад таго, якім гукам — зычным ці галосным — сканчаецца папярэдняе слова і пачынаецца наступнае: {{мова|uk|''А скільки '''в'''[''ў''] нас багатства і щастя золотого''}} (а колькі ў нас багацьця і шчасьця залатога). * У пачатку маўленьня перад словам, якое пачынаецца зычным гукам, вымаўляецца і адпаведна пішацца '''[у]''': {{мова|uk|'''''У''' лісі був, а дров не бачи'''в'''[''ў'']''}} (У лесе быў, а дроваў ня бачыў). Перад словам, якое пачынаецца з галоснага, гучыць зычны '''[в]''': {{мова|uk|'''''В'''[''ў''] автобусі ба­гато людей''}} (у аўтобусе багата людзей). Чаргаваньне '''[у]''' — '''[в]''' у пачатку словаў залежыць ад значэньня слова. Правапіс замацоўвае напісаньне некаторых словаў толькі з '''[у]''' ці толькі з '''[в]''': {{мова|uk|''утиск''}} (уціск), {{мова|uk|''угруповання''}} (групоўка), {{мова|uk|''уряд''}} (урад), {{мова|uk|''указ''}} (указ), {{мова|uk|''влада''}} (улада), {{мова|uk|''власний''}} (уласны), {{мова|uk|''вплив''}} (уплыў), {{мова|uk|вправа}} (управа [кірунак]), але зь іншым значэньнем — {{мова|uk|''управа''}} (управа [на кагосьці]), {{мова|uk|''враження''}} (уражаньне), але {{мова|uk|''ура­ження''}} (паражэньне), {{мова|uk|''вступ''}} (уступленьне), але {{мова|uk|''уступ''}} (уступ [прыступка]). == Граматыка == === Словаўтварэньне === Ва ўкраінскай мове вылучаюць марфалягічныя і немарфалягічныя спосабы словаўтварэньня<ref>Словотвір сучасної української літературної мови. К., 1979. {{ref-uk}}</ref>. Да марфалягічных спосабаў адносяцца наступныя тыпы ўтварэньня<ref>''Клименко Н.&nbsp;Ф.''&nbsp;Система афіксального словотворення сучасної української мови. К., 1973 {{ref-uk}}</ref>: * [[суфікс]]альны (спосаб утварэньня словаў з дапамогай суфіксу: {{мова|uk|''гарячий → гаряч'''еньк'''ий''}} (гарачы → гарач'''аньк'''і), {{мова|uk|''слухати → слух'''ач'''''}} (слухаць → слух'''ач'''), {{мова|uk|''вітер → вітер'''ець'''''}} (вецер → ветр'''ык'''); * [[Прыстаўка (мовазнаўства)|прыставачны]] (спосаб утварэньня словаў з дапамогай словаўтваральных [[прэфікс]]аў: {{мова|uk|''давати → '''на'''давати''}} (даваць → '''на'''даваць), {{мова|uk|''хто → ніхто''}}, {{мова|uk|''в’язати}} → {{мова|uk|'''ви'''в’язати''}} (вязаць → '''зь'''вязаць); * прыставачна-суфіксальны (дазваляе ствараць словы адначасовым даданьнем да ўтваральнай асновы словаўтваральнага прэфіксу і суфіксу: {{мова|uk|''межа → '''без'''меж'''н'''ий''}} (мяжа → '''бязь'''меж'''н'''ы), {{мова|uk|''при дорозі → '''при'''дорож'''н'''ій''}} (пры дарозе → '''пры'''дарож'''н'''ы); * [[Афікс|безафіксны]] (спосаб утварэньня словаў шляхам скарачэньня зыходнага слова: {{мова|uk|''переходити → перехід''}} (пераходзіць → пераход), {{мова|uk|''нічний → ніч''}} (начны → ноч); * складаньня асноваў і словаў (спосаб утварэньня словаў, пры якім дзьве і больш асновы аб’ядноўваюцца ў адно слова: {{мова|uk|''хмари чесати → хмарочос''}} (часаць хмары → хмарачос), {{мова|uk|''синій + жовтий → синьо-жовтий''}} (сіні + жоўты → сіня-жоўты). Пры немарфалягічных спосабах утварэньне новага слова адбываецца: * празь зьліцьцё цэлага словазлучэньня: {{мова|uk|''цього дня → сьогодні''}} (сяго дня → сёньня), {{мова|uk|''добра ніч → добраніч''}} (добрая ноч → дабранач); * праз набыцьцё словам новага значэньня: {{мова|uk|''корінь''^{у рослин} → ''корінь''^{у математиці}}} (корань^{у расьлінаў} → корань^{у матэматыцы}); {{мова|uk|''супутник''^людина → ''супутник''^{космічний апарат}}} (спадарожнік^{чалавек} → спадарожнік^{касьмічны апарат}); * шляхам пераходу адной часьціны мовы ў іншую: {{мова|uk|''операційна''}} (апэрацыйная), {{мова|uk|''швидка''}} (хуткая). Яшчэ адной разнавіднасьцю словаўтварэньня зьяўляецца [[абрэвіяцыя]]: {{мова|uk|''медсестра ← медична сестра''}} (мэдсястра ← мэдычная сястра), {{мова|uk|''ЛПУ ← Ліберальна партія України''}} (ЛПУ ← Лібэральная партыя Ўкраіны), {{мова|uk|''ДЕК ← державна екзаменаційна комісія''}} (ДЭК ← дзяржаўная экзамэнацыйная камісія) і г. д. === Марфалёгія === Ва ўкраінскай мове традыцыйна вылучаюць дзесяць часьцін мовы<ref>''Жовтобрюх М А., Кулик Б.&nbsp;М.''&nbsp;Курс сучасної української літературної мови.&nbsp;— К., 1965.&nbsp;— Ч. І. {{ref-uk}}</ref><ref>''Вихованець І. Р.'' Части­ни мови в семантико-граматичному аспекті. К., 1988 {{ref-uk}}</ref>: * '''самастойныя''': [[назоўнік]], [[дзеяслоў]], [[прыметнік]], [[лічэбнік]], [[займеньнік]], [[прыслоўе]]; * '''службовыя''' (не выконваюць сынтаксычнай ролі ў сказе): [[злучнік]], [[прыназоўнік]], [[часьціца]]; * [[выклічнік]]. Назоўнік, прыметнік, лічэбнік, займеньнік і дзеяслоў зьяўляюцца зьменнымі часьцінамі мовы (скланяюцца), іншыя часьціны зьяўляюцца нязьменнымі. Ва ўкраінскай мове вылучаюць сем склонаў<ref>''Вихованець І. Р.'' Система відмінків української мови. К., 1987 {{ref-uk}}</ref>: ([[Назоўны склон|назоўны]], [[Родны склон|родны]], [[Давальны склон|давальны]], [[Вінавальны склон|вінавальны]], [[Творны склон|творны]], [[Месны склон|месны]], [[Клічны склон|клічны]]) і два лікі ([[Адзіночны лік|адзіночны]] і [[Множны лік|множны]])<ref>''І. Р. Вихованець''. Відмінювання // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>. [[Парны лік]], які быў уласьцівы [[Стараславянская мова|стараславянскай мове]], толькі часам праяўляецца ў сучаснай украінскай мове{{Заўвага|Гэтаксама як і ў сучаснай беларускай мове.}}, напрыклад, у творным склоне: {{мова|uk|''очима, плечима''}} (вачыма, плячыма), нароўні з {{мова|uk|''очами, плечами''}} (вачамі, плячамі)<ref>''М. А. Жовтобрюх''. Двоїна // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>. Існуе тры граматычныя роды: [[Мужчынскі род|мужчынскі]], [[Жаночы род|жаночы]] і [[Ніякі род|ніякі]]<ref>''Самійленко С. П.'' Категорія роду // Українська мова і література в школі. — 1965, № 10; 1966, № 5{{ref-uk}}</ref>. '''Назоўнік''' зьмяняецца па ліках, скланяецца: <center> {| class="wikitable" |+ Скланеньне назоўнікаў | Склон ''(укр.)'' || Прыклад ''(укр.)'' || Склон ''(бел.)'' || Прыклад ''(бел.)'' |- | {{мова|uk|'''називний''' '' хто / що?''}} || {{мова|uk|брат, мова}} || '''назоўны''' ''хто/што?''|| брат, мова |- | {{мова|uk|'''родовий''' ''кого / чого?''}} || {{мова|uk|брата, мови}} || '''родны''' ''каго / чаго?''|| брата, мовы |- | {{мова|uk|'''давальний''' ''кому / чому?''}} || {{мова|uk|братові/у, мові}} || '''давальны''' ''каму / чаму?''|| брату, мове |- | {{мова|uk|'''знахідний''' ''кого / що?''}} || {{мова|uk|брата, мову}} || '''вінавальны''' '' каго / што?''|| брата, мову |- | {{мова|uk|'''орудний''' ''ким / чим?''}} || {{мова|uk|братом, мовою/й}} || '''творны''' ''кім / чым?''|| братам, моваю/й |- | {{мова|uk|'''місцевий ''' ''о/на/у/по/ кому / чому?''}} || {{мова|uk|по браті/ові, у мові}} || '''месны''' ''аб/па/на/па кім / чым?''|| аб браце, у мове |- | {{мова|uk|'''кличний''' ''хто / що?''}} || {{мова|uk|брате, мово}} || '''клічны'''{{Заўвага|Нягледзячы на тое, што асобна [[клічны склон]] у беларускай мове не вылучаюць, у ёй захаваўся шэраг слоў з падобнаю клічнаю формаю.}} || браце, '''—''' |- |}</center> '''Дзеяслоў''' мае 4 часы: [[цяперашні час|цяперашні]] — {{мова|uk|''читає''}} (чытае), [[мінулы час|мінулы]] — {{мова|uk|''читав''}} (чытаў), [[будучы час|будучы]], які мае тры формы: простую — {{мова|uk|''читатиме''}} (будзе чытаць / чытацьме), складзеную — {{мова|uk|''буде читати''}} (будзе чытаць) і даўномінулую — {{мова|uk|''був читав''}} (быў чытаў). Усе дзеясловы дзеляцца на два трываньні — закончанае і незакончанае. У мінулым часе дзеяслоў ня мае характарыстыкі асобы, затое мае характарыстыку роду<ref>''Русанівський В.&nbsp;М.''&nbsp;Дієслово // Безпояско О. К., Городенська К. Г., Русанівський В.&nbsp;М.&nbsp;Граматика української мови: Морфологія.&nbsp;— К.: Либідь, 2003 {{ref-uk}}</ref>. Да дзеяслова таксама традыцыйна адносяць [[дзеепрыслоўе]] і [[дзеепрыметнік]]<ref>''Гнатюк Г.&nbsp;М.''&nbsp;Дієприкметник у сучасній українській літературній мові.&nbsp;— К., 1982 {{ref-uk}}</ref>. '''Прыметнік''' — нязначная колькасьць прыметнікаў мужчынскага роду разам з агульнаўжывальнай поўнай формай мае кароткую (нязьменную) форму: {{мова|uk|''ясен''}} (ясны), {{мова|uk|''дрібен''}} (дробны), {{мова|uk|''зелен''}} (зялёны), {{мова|uk|''повен''}} (поўны), {{мова|uk|''славен''}} (слаўны), {{мова|uk|''красен''}} (красны), {{мова|uk|''винен''}} (вінны), {{мова|uk|''потрібен''}} (патрэбны), {{мова|uk|''певен''}} (пэўны), {{мова|uk|''годен''}} (годны), {{мова|uk|''ладен''}} (ладны), {{мова|uk|''рад''}} (рады){{Заўвага|Калі-некалі, асабліва ў мастацкай літаратуры, падобныя кароткія формы дзеепрыметнікаў сустракаюцца і ў беларускай мове: патрэбен, красен, вінен і г. д.}}. Поўныя формы прыметнікаў могуць мець не ўласьцівую ўкраінскай мове нясьціслую форму (толькі прыметнікі жаночага і ніякага роду, сустракаюцца ў асноўным у народнай творчасьці і паэтыцы) у назоўным і вінавальным склонах адзіночнага і множнага лікаў<ref>''Пронь К.&nbsp;Л''.&nbsp;Нестягнені форми прикметників в українській мові // Українська мова і література в школі.&nbsp;— 1972.&nbsp;— №&nbsp;7 {{ref-uk}}</ref>: {{мова|uk|''гарная''}} (пекная), {{мова|uk|''гарнеє''}} (пекнае), {{мова|uk|''гарнії''}} (пекныя); {{мова|uk|''синяя''}} (сіняя), {{мова|uk|''синєє''}} (сіняе), {{мова|uk|''синії''}} (сініі); замест традыцыйнага ўжываньня {{мова|uk|''гарна'', ''гарне'', ''гарні''; ''синя'', ''синє'', ''сині''}}. == Гісторыя == Аб паходжаньні і станаўленьні ўкраінскай мовы існуе шмат вэрсіяў <ref>''Онуфрієнко Г. С., Хваткова С.&nbsp;О.''&nbsp;Проблема походження й періодизації української мови в концепціях і гіпотезах ХХ століття: Зб. наук. пр. VI Всеукр. наук.-практ. конф. «Державна етнонаціональна політика: правовий та культурологічний аспекти в умовах Півдня України» / Під заг. ред. М.&nbsp;В.&nbsp;Дєдкова.&nbsp;— Запоріжжя: Облдержадміністрація, ЗНТУ, 2005. {{ref-uk}}</ref>, найбольш вядомыя зь якіх — [[Праславянская мова|праславянская]]<ref>''Півторак Г.&nbsp;П.''&nbsp;Українці&nbsp;— звідки ми і наша мова.&nbsp;— К., 1993. {{ref-uk}}</ref><ref>''Німчук В.&nbsp;В.''&nbsp;Аспекти дослідження етноглотогенезу українців // Пам’ятки писемності східнослов’янськими мовами ХІ-XVIII ст.&nbsp;— К., 1995 {{ref-uk}}</ref><ref>''Півторак Г.&nbsp;П.''&nbsp;Хронологічні межі формування української мови як мовної системи // Пам’ятки писемності східнослов’янськими мовами ХІ-XVIII ст.&nbsp;— К., 1995. {{ref-uk}}</ref>, [[Старажытнаруская мова|старажытнаруская]]<ref>''Шахматов А.&nbsp;А.''&nbsp;Очерк древнейшего периода истории русского языка. {{ref-uk}}</ref><ref>''Шахматов О. О., Кримський А. Ю.'' Нариси з історії української мови та хрестоматія з пам’ятників письменської староукраїнщини ХІ-XVIII&nbsp;вв. // Короткий нарис історії української мови.&nbsp;— К., 1924. {{ref-uk}}</ref>, паўднёваруская<ref>''Житецький П.&nbsp;Г.''&nbsp;Очерк звуковой истории малоруського наречия.&nbsp;— К., 1876. {{ref-uk}}</ref><ref>''Потебня А. А.'' К истории звуков руського язика.&nbsp;— Воронеж, 1876. {{ref-uk}}</ref>. Паводле нядаўна апублікаванай гіпотэзы ўкраінскага мовазнаўцы К. Н. Цішчанка, украінская мова зьяўляецца вынікам інтэграцыі трох дыялектаў праславянскай мовы: [[Паляне|палянскага]], [[Драўляне|драўлянскага]] і [[Севяране|севяранскага]]<ref name=tishenko/>. === Сярэднявечча === [[Файл:Словарь 1596 г. Лаврына Зызания Тустановского.jpg|міні|зьлева|150пкс|Аркуш зь першага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] (1596), зьлева словы на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]], справа — адпаведнікі «простай мовай»]] Гісторыя ўкраінскай мовы пачынаецца ад [[праславянская мова|праславянскага моўнага адзінства]] (да VI стагодзьдзя н. э.). Дакладна ўстаноўлена, што спэцыфічныя моўныя рысы ўкраінскай мовы сустракаюцца ўжо ў помніках XI—XII стагодзьдзяў, якія паходзяць з Паўднёвай Русі<ref>''Франко І.'' Студії над найдавнішим київським літописом. // Франко І. Зібрання творів, т. 6. К., 1976 {{ref-uk}}</ref>. Яны сыстэматычна выяўляюцца ў помніках позьняга часу (XIV—XV стагодзьдзяў). Украінскі этнас фармаваўся ў нетрах [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]], перш за ўсё на аснове насельніцтва [[Кіеўскае княства|Кіеўскага]], [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага]], [[Пераяслаўскае княства|Пераяслаўскага]], [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцкага і Валынскага]] княстваў. Кансалідацыі ўкраінскага народу, станаўленьню ягонай мовы перашкаджала тая акалічнасьць, што пасьля мангольскага нашэсьця ў XIII стагодзьдзі ўкраінскія землі ўваходзілі ў склад розных дзяржаваў. Так, [[Чарнігаў|Чарнігава]]-[[Северская зямля|Севершчына]], [[Падольле]] і [[Кіеў]]шчына зь Пераяслаўшчынай, а таксама вялікая частка [[Валынь|Валыні]] належалі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]] з афіцыйнаю «рус[ь]кай», г. зн. агульнай [[Старабеларуская мова|старабеларуска-ўкраінскай]] мовай; Паўночная [[Букавіна]] стала часткаю [[Малдаўскае княства|Малдаўскага княства]] — тут таксама доўгі час усе дзяржаўныя справы вяліся на «рус[ь]кай» мове; частку Заходняй Валыні і [[Галічына|Галічыну]] захапіла [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшча]], а [[Закарпацьце]] — [[Вугоршчына]]. Ужо ў пэрыяд існаваньня ВКЛ гаворкі ўкраінскае мовы кантактавалі з нормамі маўленьня [[старабеларуская мова|старабеларускае мовы]]. [[Украінізмы]] ў тагачаснай беларускай літаратуры вядомыя прынамсі з XV стагодзьдзя і ўкараняліся дзякуючы творам на аснове ўкраінскіх крыніцаў; твораў, створаных на этнічным беларуска-ўкраінскім памежжы, а таксама дзякуючы перамяшчэньню цэнтру [[ВКЛ|літоўскага]] праваслаўя зь [[Вільня|Вільні]] ў [[Кіеў]]. Зь іншага боку, трапленьню ў старабеларускую мову ўкраінізмаў спрыялі аўтары паходжаньнем з украінскіх зямель, якія тварылі на тэрыторыях сучаснай Беларусі. Да гэтых украінізмаў адносілася ня толькі лексыка, але й словы з украінскай агаласоўкай, лексычныя або словаўтваральныя ўкраінізмы<ref name="энцык">{{Кніга|аўтар=У. В. Анічэнка|частка=Украінізм|загаловак=Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=[[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі]]|год=2003|том=16|старонкі=206|старонак=576|сэрыя=|isbn=985-11-0263-6|наклад=10 000}}</ref>. Асабліва вялікае значэньне для кансалідацыі ўкраінскага народу і ягонай мовы, разьвіцьця яго самасьвядомасьці і дзяржаўнасьці меў Кіеў. Гэты горад стаў магутным цэнтрам разьвіцьця і распаўсюду навукі, адукацыі і культуры, тут зарадзіліся ідэі народна-вызваленчай барацьбы супраць чужаземнага прыгнёту. У 2-й палове XVI — 1-й палове XVII стагодзьдзяў украінцы засялялі ў асноўным Кіеўшчыну, Чарнігаўшчыну, Палтаўшчыну, Брацлаўшчыну (Падольле), Запорожжа, Валынь, Галічыну, Паўночную Букавіну і Закарпацкую Русь. У гэты час узмацняецца міграцыйны рух украінцаў з захаду на ўсход — на поўдзень Кіеўшчыны, Брацлаўшчыну, левабярэжную Ўкраіну, Слабажаншчыну. Характэрныя фанэтычныя, граматычныя і лексычныя рысы ўкраінскай народнай мовы ўвайшлі ў яе першую літаратурную форму — агульную [[Старабеларуская мова|старабеларуска-ўкраінскую літаратурную мову]]. У некаторых тагачасных пісьмовых помніках фіксуюцца такія напісаньня, як ''ш'''і'''сть'' замест ''ш'''е'''сть'', адбываецца чаргаваньне '''''в''''' з '''''у''''' ('''''у'''жити'' — '''''в'''жити'', '''''у'''тиск'' — '''''в'''тиск''), ужываюцца мясцовыя народныя словы (''верховина'' — верхняя плынь ракі, ''грунь'' — пагорак, ''криничина'' — мясцовасьць, багатая на крыніцы, ''полонина'' — горная паша і інш.), юрыдычная тэрміналёгія (''дідич, дідизна, займище, закоп, нащадок, осадити, податок'') і інш. З XV стагодзьдзя ва Ўкраіну пранікаюць [[Рэфармацыя|рэфарматарскія ідэі]], выкліканыя зьяўленьнем перакладаў [[Эвангельле|эвангельскіх]] тэкстаў стараўкраінскаю (старабеларускаю) літаратурнаю мовай, якая з адзінафункцыянальнай (дзелавой) становіцца поліфункцыянальнай, што значна пашырае яе слоўнік і ўзбагачае выражэнчыя магчымасьці. === Новы і найноўшы час === [[Файл:1897 Ukrainians.jpg|міні|260пкс|Распаўсюджаньне ўкраінскай мовы, 1897 год]] [[Файл:UkrSchool.jpeg|міні|зьлева|[[Русіфікацыя|Антырусіфікацыйны]] плякат «Украінскім дзецям — украінскую школу!»]] На пачатку XVIII стагодзьдзя ўказам расейскага цара [[Пётар I|Пятра I]] ва Ўсходняй Украіне было забаронена друкаваць на ўкраінскай мове рэлігійную літаратуру. Гэта адбілася на кнігавыдавецкай справе ў цэлым. Украінская мова прымусова выцясьнялася расейскай<ref>[https://web.archive.org/web/20111210083555/http://dhost.info/newbabilon/ukrvidr/r1_3.html ''І. В. Діяк.'' У братніх обіймах. (Українська мова в Російській імперії) // Українське відродження або нова русифікація (2000)]</ref>. Тым ня менш, украінская мова працягвала функцыянаваць на заходнеўкраінскіх землях, якія знаходзіліся ў складзе [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]]. З канца XVIII стагодзьдзя зараджаецца новая ўкраінская літаратурная мова на народнай аснове. Такія ўкраінамоўныя пісьменьнікі як [[Іван Катлярэўскі]], [[Тарас Шаўчэнка]], [[Іван Франко]], [[Панас Мірны]], [[Міхайла Кацюбінскі]], [[Леся Ўкраінка]] і іншыя сваёй творчасьцю ўзьнялі новую ўкраінскую літаратурную мову да ўзроўню агульнанароднай<ref>''Левченко Г.&nbsp;А.''&nbsp;Нариси з історії української літературної мови першої половини XIX ст. К.-Х., 1946. {{ref-uk}}</ref><ref>''Білодід І. К.'' Т.&nbsp;Г.&nbsp;Шевченко в історії укр. літ. мови. К., 1964. {{ref-uk}}</ref><ref>''Білодід І. К.'' Каменяр українського слова. К., 1966. {{ref-uk}}</ref><ref>''Тимошенко П.&nbsp;Д.''&nbsp;Хрестоматія мат-лів з історії української літературної мови, ч. 2. К., 1961. {{ref-uk}}</ref><ref>''Грицютенко І. Є.'' Питання розвитку української літературної мови XIX ст. у висвітленні Панаса Мирного. УМШ, 1957, №&nbsp;5; {{ref-uk}}</ref><ref>''Статєєва В. І'' Українські письменники про проблеми літературної мови та мовознавства кінця XIX&nbsp;— поч. XX ст. Ужгород, 1997. {{ref-uk}}</ref>. У 1860—1880-х гадох разьвіцьцё ўкраінскай літаратурнай мовы штучна абмяжоўвалася царскімі забаронамі (''Валуеўскі цыркуляр 1863'', ''Эмскі акт 1876'')<ref>Національні процеси в Україні. Історія і сучасність.&nbsp;— К., 1997.&nbsp;— Ч. 1.&nbsp;— С.260-261. {{ref-uk}}</ref><ref>''Грушевский М.'' Очерк истории украинского народа.&nbsp;— К., 1991.&nbsp;— С. 332—333. {{ref-ru}}</ref>. З пачатку XX стагодзьдзя ўкраінская літаратурная мова была адзначана ня толькі ў мастацкай, але ў навуковай і публіцыстычнай літаратуры. Асабліва бурна яна разьвіваецца пасьля аднаўленьня ўкраінскай дзяржаўнасьці (1917) і практычна да канца 1-й трэці XX стагодзьдзя яна ўваходзіць ва ўсе сфэры грамадзкага жыцьця, стаўшы інструмэнтам асьветы, навукі і культуры, спрыяе росту новай украінскай інтэлігенцыі. І хоць у гады бальшавіцкіх рэпрэсіяў рабілася ўсё, каб замарудзіць працэс разьвіцьця ўкраінскай мовы<ref>Мовна політика в УРСР: історія лінгвоциду // Українська мова у ХХ сторіччі: історія лінгвоциду. Документи і матеріали. За ред. Л. Масенко. К.: Вид. дім Києво-Могилянська академія&nbsp;— 2005. {{ref-uk}}</ref><ref>''Дзюба І. М.'' Інтернаціоналізм чи русифікація?&nbsp;— К. : Видавничий дім «KM Academia», 1998,&nbsp;— с. 276 {{ref-uk}}</ref>, аднак зьнішчыць мову, укаранёную ў сыстэме адукацыі і культуры, сродках масавай інфармацыі, было ўжо немагчыма. Новы наступ на яе быў зьдзейсьнены ў часы [[застой|застою]] — украінская мова пачала зьнікаць з навучальных установаў, навукі, іншых сфэраў грамадзкага жыцьця. У 1989 годзе дзякуючы намаганьням патрыятычнай грамадзкасьці быў прыняты Закон [[УССР]] «Пра мовы ва Ўкраінскай ССР», які надаў украінскай мове статус дзяржаўнай. Гэты статус быў замацаваны ў [[Канстытуцыя Ўкраіны|Канстытуцыі Ўкраіны]] 1996 году. === Назвы === Назву «ўкраінская мова» ўжывалі, пачынаючы з XVI стагодзьдзя, для абазначэньня мовы паўднёварускіх зямель [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], аднак да сярэдзіны XIX стагодзьдзя асноўнай назвай гэтай мовы была «[[стараўкраінская мова|рус[ь]кая мова]]»{{Заўвага|Руская мова — гэтую назву ў той час ужывалі і да мовы сучасных беларускіх зямель.}}. Гэта пачало ўносіць блытаніну з моманту далучэньня Ўкраіны да [[Масковія|Масковіі]] (пазьней да [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]), бо расейцы з XVIII стагодзьдзя пачалі пазначаць сваю мову падобным [[прыметнік]]ам ({{мова-ru|русский язык}}). Пасьля пэўнага пэрыяду ваганьняў між тымі ці іншымі назвамі менавіта назва «ўкраінская мова» паступова перамагла ва ўсіх украінскіх рэгіёнах. У розны час, між іншага, мелі ўжытак наступныя назвы: * ''проста мова'' ў позьнім [[Сярэднявечча|сярэднявеччы]] ў процівагу кніжнай<ref>[http://kogni.narod.ru/gediminas.htm Вячеслав Вс. Иванов. Славянские диалекты в соотношении с другими языками Великого княжества Литовского] {{ref-ru}}</ref>; * ''маларасейская / маларуская'' мова ці ''паўднёварасейская / паўднёваруская'' гаворка ў Расейскай імпэрыі; * ''русінская мова'' (афіцыйна), ''рус[ь]кая мова'' (гутаркова) ў [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]]; * ''вуграрус[ь]кая'' або ''карпатарус[ь]кая'' гаворка ў [[Вугоршчына|Вугоршчыне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150328222428/http://ukrcenter.com/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE-%D0%A7%D1%83%D1%87%D0%BA%D0%B0/26265/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%96%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8C-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D1%86%D1%96%D0%B2-%D1%83-%D0%A5%D0%A5-%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%96%D1%82%D1%82%D1%96 Національна свідомість закарпатських українців у ХХ столітті. Павло Чучка] {{ref-uk}}</ref>. === Правапісныя нормы === [[Файл:Shevchenko Bukvar p12.jpg|міні|160пкс|«''Рукописна азбука велика''» (1861) [[Тарас Шаўчэнка|Т. Шаўчэнкі]], складзена украінскага правапісным варыянтам 1876—1905 гадоў]] З XVIII стагодзьдзя існавалі і канкуравалі некалькі сыстэм украінскага правапісу (да 50-ці рознай ступені распаўсюджанасьці, у тым ліку і чыста індывідуальныя<ref>Український правопис. Київ: Наукова думка, 1993. С. 3 {{ref-uk}}</ref>) з розным складам альфабэту і заснаваныя на розных прынцыпах. Іх можна падзяліць на тры асноўныя групы: * '''(Паў)фанэтычныя сыстэмы на аснове [[Кірыліца|кірыліцы]]''' : :* правапіс [[Іван Катлярэўскі|І. Катлярэўскага]] (1798): пераходны ад этымалягічнага да фанэтычнага; :* правапіс граматыкі ''А. Паўлоўскага'' (1818): гук [i] незалежна ад паходжаньня перадаецца цераз ''і'', [je], ['е] цераз ѣ, [jo], ['о] цераз ''іô'', [g] цераз ''кг''; няма ''и''; :* правапіс слоўніка ''Бялецкага-Насенка'' (1840-я); :* афіцыйны варыянт украінскага правапісу 1876—1905 гадоў у Расейскай імпэрыі (на ім пісаў свае вершы, між іншага, [[Тарас Шаўчэнка]]): максымальна набліжаны да дарэформеннага расейскага правапісу, існавалі літары ''ы'', ''ъ'', не існавала ''є'', ''ї'', апострафа. * '''Этымалягічныя сыстэмы''': :* сыстэма Максімовіча — «максімовічаўка» (1827); :* закарпацкі правапіс (да 1940-х). * '''Фанэтычныя сыстэмы на аснове зьмененага альфабэту''': :* правапіс «''Русалкі Днястровай''» (1837): ''и, i, ѣ, є, џ, ў''; няма ''ы'', ''ъ''; :* сыстэма ''П. Куліша'' — «кулішоўка» (1850-я): ''і, i, е, є'', разьдзяляльны ''ъ''; ''g'' або ''ґ''; няма ''ы''; :* сыстэма ''М. Драгаманава'' — «драгаманаўка» (1870-я): ''і, i, j''; няма ''ѣ, ю, я, ш, ы, ъ''; :* сыстэма ''Я. Жэляхоўскага'' — «[[жэляхоўка]]» (1886): склад альфабэту тоесны цяперашняму ўкраінскаму; :* фанэтычны правапіс слоўніка ''Б. Грынчанка'' (1907—1909); :* афіцыйныя зводы артаграфіі 1921 году<ref>[http://izbornyk.org.ua/pravopys/pravopys2012.htm УКРАЇНСЬКИЙ ПРАВОПИС).{{ref-uk}}</ref>. :* у 1928—1933 гады афіцыйна існаваў [[украінскі правапіс 1928 году]], называны таксама «скрыпнікаўскім» (па прозьвішчы аднаго з аўтараў правапіснага зводу ''М. Скрыпніка''). :* [[Украінскі правапіс 1933 году|ўкраінскі правапіс 1933]], 1946, 1960, 1990, [[Украінскі правапіс 1993 году|1993]] гадоў. З канца 1930-х гадоў пачынаецца плянамернае збліжэньне ўкраінскага правапісу з расейскім. Новы правапіс, які ўвайшоў у абарот яшчэ да вайны, замацоўваецца рэформай 1946 году. :* у 2019 годзе быў прыняты [[Украінскі правапіс 2019 году|новы правапіс]], які вярнуў частку нормаў [[Украінскі правапіс 1928 году|правапісу 1928 года]]. == Распаўсюджанасьць == === Геаграфія распаўсюджаньня === Геаграфічна тэрыторыя распаўсюджаньня ўкраінскай мовы разьмяшчаецца між арэалам распаўсюджаньня [[Расейская мова|расейскай мовы]] на паўночным усходзе (пазьней таксама і на ўсходзе), [[Беларуская мова|беларускай]] на поўначы, [[Польская мова|польскай]] і [[Славацкая мова|славацкай]] на захадзе, [[Баўгарская мова|баўгарскай]] на паўднёвым-захадзе. Зь неславянскіх моваў украінская прыкладна ад 895 году мяжуе на захадзе з [[Вугорская мова|вугорскай]], якая належыць да [[уральскія мовы|ўральскай]] сям’і, на паўднёвым захадзе з румынскай і ейных [[Малдаўская мова|малдаўскіх гаворак]] ([[Раманскія мовы|раманская група]]), якія прынамсі з XIII стагодзьдзя разарвалі непасрэдны кантакт між украінскай і [[Баўгарская мова|баўгарскай]] мовамі; да 1945 году і з пачатку 1990-х гадоў таксама і з крымскататарскай мовай, якая належыць да цюрскай моўнай сям’і. Раней кантакты ўкраінскай мовы зь цюрскімі былі больш моцныя і разнастайныя: печанегі (X—XI стагодзьдзі), полаўцы (XI—XIII стагодзьдзі) і [[татары]] (ад XIII стагодзьдзя) межавалі зь ёй на ўсходзе і паўднёвым усходзе, а часам пранікалі і ўглыб украінскай тэрыторыі, [[туркі]] межавалі з украінскімі землямі на поўдні (асабліва ў XVII—XVIII стагодзьдзях). У асобных рэгіёнах украінская мова мела цесныя кантакты таксама з румынскай (Букавіна, Паўночная Бэсарабія, Буджак, Прыднястроўе), вугорскай (Закарпацьце), славацкай (Прашыўшчына ў Славаччыне) і беларускай (Берасьцейшчына, Чарнігаўшчына) мовамі. Кантакты зь [[Немцы|нямецкімі]], [[Армяне|армянскімі]], [[сэрбы|сэрбскімі]] і іншымі народамі былі абмежаваныя ў часе і тэрытарыяльна<ref>[http://izbornyk.org.ua/shevelov/shev03.htm Історична фонологія української мови. Ю. Шевельов]{{ref-uk}}</ref>. === Колькасьць носьбітаў === [[Файл:Ukraine census 2001 Ukrainian.svg|260пкс|міні|Украінская мова як родная па абласьцёх, вынік перапісу 2001 году]] Украінская мова зьўляецца роднай мовай украінцаў, якія пражываюць на тэрыторыі Ўкраіны (па перапісе 2001 году роднай яе лічылі 32 млн 600 тыс. чалавек — 67,5% насельніцтва Ўкраіны, і 85,2% этнічных украінцаў<ref>[https://web.archive.org/web/20040907225125/http://ukrcensus.gov.ua/results/general/language/ Всеукраїнський перепис населення 2001 р.] {{ref-uk}}</ref>) і за межамі Ўкраіны: у [[Расея|Расеі]] (валодае 1 млн 800 тыс. чалавек <ref>[https://web.archive.org/web/20120329195736/http://perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_04.xls Всероссийская перепись населения 2002 г.] {{ref-ru}}</ref>), [[Малдова|Малдове]] (без уліку Прыднястроўя ўкраінская зьяўляецца роднай для 181 тыс. чалавек<ref>[http://statistica.md/recensamint/Caracteristici_demografice_ro.doc Перепись населения Молдовы 2004 р.] {{ref-ro}}, {{ref-ru}}, {{ref-en}}</ref><ref>[http://statistica.md/pageview.php?l=ru&idc=295&id=2234 Національності Молдови за регіоном]. {{ref-ro}}</ref>, [[Канада|Канадзе]] (валодае 174 тыс. чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20130309151710/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/tbt/Rp-eng.cfm?TABID=1&LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=837928&GK=0&GRP=1&PID=89189&PRID=0&PTYPE=88971,97154&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2006&THEME=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&D1=0&D2=0&D3=0&D4=0&D5=0&D6=0 Перапіс насельніцтва Канады 2006 году] {{ref-en}}</ref>), [[ЗША]] (129 тыс. носьбітаў<ref>[http://mla.org/map_data_results&mode=lang_tops&SRVY_YEAR=2000&lang_id=641 Перапіс насельніцтва ЗША 2000 г.] {{ref-en}}</ref>), [[Казахстан]]е (размаўляюць украінскай 128 тыс. чалавек<ref>[http://www2.ohchr.org/english/issues/minorities/docs/WP5.doc Колькасьць украінцаў, якія валодаюць украінскаю моваю ў Казахстане]. {{ref-en}}</ref>), [[Беларусь|Беларусі]] (роднай называе 116 тыс. чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=Марына Носава|загаловак=За студзень—ліпень 2009 года колькасьць насельніцтва Беларусі зьменшылася на 12,9 тысячы чалавек|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/08/26/324704_324722|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=26 жніўня 2009|дата доступу=5 чэрвеня 2013}}</ref><ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Большасьць насельніцтва карыстаецца расейскай мовай, але і беларуская нам родная|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=43525|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[Газэта]]|год=19 верасьня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/index.php?idate=2009-09-19 177 (26535)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/43504/19ver-4.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>), [[Румынія|Румыніі]] (57 тыс. носьбітаў<ref>[http://wiki.answers.com/Q/How_many_languages_are_spoken_in_romania Нацыянальны перапіс насельніцтва 2002 г.] {{ref-en}}</ref>), [[Польшча|Польшчы]] (23 тыс. чалавек, якія стала пражываюць на тэрыторыі Польшчы<ref name="polandlanguages">[https://web.archive.org/web/20110514010027/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl7.xls Польскі перапіс насельніцтва 2002 г.] {{ref-pl}}</ref> і ад 20 да 450 тыс. чалавек зь ліку працоўных [[Эміграцыя|эмігрантаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131126090430/http://www.aber.ac.uk/mercator/images/Martapaper.pdf Мовы меншасьцяў Польшчы]. {{ref-en}}</ref><ref>[http://khpg.org/index.php?id=1207780279 Трудова міграція українців за кордон]. {{ref-uk}}</ref>), [[Бразылія|Бразыліі]] (ня менш за 17 тыс. носьбітаў), [[Славаччына|Славаччыне]] (11 тыс. чалавек, якія назвалі сваю мову ўкраінскай<ref name="slovakia1">[https://web.archive.org/web/20090726100339/http://www.mercator-research.eu/minority-languages/Language-Factsheets/minority-language-education-in-slovakia Мовы меншасьцяў у Славаччыне]. {{ref-en}}</ref> і 24 тыс. чалавек, якія назвалі сваёй мовай [[Русінская мова|русінскую]]<ref name="slovakia2">[https://web.archive.org/web/20091215072644/http://mfa.gov.ua/slovakia/en/2667.htm Сайт амбасады Ўкраіны ў Славаччыне]. {{ref-en}}</ref>) і іншых краінах. Украінская мова займае па колькасьці яе носьбітаў, паводле розных крыніцаў, 25<ref name="top">[http://vistawide.com/languages/top_30_languages.htm 30 найбуйнейшых моў сьвету]. {{ref-en}}</ref> або, магчыма, 22 месца<ref name="second">[https://web.archive.org/web/20101210130620/http://langs.com.ua/movy/demogr.htm Мови світу за демографічною потужністю]. {{ref-uk}}</ref> у сьвеце. Яна таксама трэцяя<ref name="top"/> або другая<ref name="second"/> па распаўсюджанасьці сярод славянскіх моваў. Па розных ацэнках у сьвеце ў цэлым на ўкраінскай мове размаўляе ад 41 млн<ref name="Ethnologue"/> да 45 млн чалавек<ref name=mfa/>. == Статус == Да 1990-х гадоў украінская мова больш за 350 год знаходзілася пад забаронай ці ў прыгнечаным становішчы, зазнала рэпрэсіі й ня мела паўнапраўнага дзяржаўнага статусу ў тых краінах, у склад якіх уваходзілі ўкраінскія землі{{Заўвага|У [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ад 1614 году, калі [[польская мова|польскай мовай]] замест кніжнай [[Старабеларуская мова|украінска-беларускай]] упершыню быў складзены [[Статуты ВКЛ|Літоўскі статут]], да часоў развалу [[СССР]], калі ўкраінскай мове быў нададзены статус афіцыйнай ва Ўкраіне.}}. === Ранейшыя часы === Украінская мова была дзяржаўнай ці рэгіянальнай, між іншым, у такіх дзяржавах і адміністрацыйных суб’ектах, як: * [[Украінская Народная Рэспубліка]] (1917—1920)<ref>[http://histua.com/knigi/istoriya-derzhavi-i-prava-ukraini-zaruba/zagalna-harakterstka-zakonodavstva-19171920-rr Заруба В. М. Історія держави і права України] {{ref-uk}}</ref>; * [[Украінская дзяржава]] (1918); * [[Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка]] (1918—1919)<ref>[http://www.hai-nyzhnyk.in.ua/doc2/1919%20%2802%29%2015.%20zakon%20pro%20movu.php Закон Української Національної Ради про уживання української мови у внутрішнім і зовнішнім урядуванні державних властей і урядів, публічних інституцій і державних підприємств у Західній області Української Народної Республіки] {{ref-uk}}</ref>; * [[Кубанская Народная Рэспубліка]] (1918—1920); * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зялёны Клін|Зялёны Клін|ru|Зелёный Клин}} (''Зялёная Ўкраіна'') (1918—1922); :* З 1850 па 1918 год украінская (русінская) мова была краёвай мовай у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Галіцыі і Ладамэрыі|Каралеўстве Галіцыі і Ладамэрыі|uk|Королівство Галичини та Володимирії}} ў складзе [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]] <ref>[https://web.archive.org/web/20160305031713/http://radnuk.info/statti/250-istoriuaprava/15001-2011-01-21-04-10-07.html В.Я Марковський ПРАВОВИЙ СТАТУС УКРАЇНСЬКОЇ МОВИ В АВСТРО-УГОРСЬКІЙ ІМПЕРІЇ] {{ref-uk}}</ref>; :* З 1938 па 1939 год была афіцыйнай у аўтаномнай [[Падкарпацкая Русь|Падкарпацкай Рус́і]] (''Падкарпацкай Украіне'') у складзе [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]]; :* Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] на падкантрольных [[Трэці Райх|Трэцяму Райху]] ўкраінскіх землях у складзе марыянэткавых і самаабвешчаных дзяржаўных утварэньняў<ref>[https://web.archive.org/web/20130502235755/http://exlibris.org.ua/distrikt/ Василь Офіцинський ДИСТРИКТ ГАЛИЧИНА (1941—1944)]{{ref-uk}}</ref>; :* Ва [[УССР|Ўкраінскай ССР]] украінская мова афіцыйна выкарыстоўвалася з 1920 па 1989 год нароўні з расейскай, была дзяржаўнай мовай (1989—1991)<ref>[https://web.archive.org/web/20110522142649/http://www.ccu.gov.ua/doccatalog/document?id=9344 Рішення Конституційного Суду України] щодо застосування державної мови органами державної влади, органами місцевого самоврядування та використання її у навчальному процесі в навчальних закладах України {{ref-uk}}</ref>; :* Афіцыйна выкарыстоўвалася Ўрадам УНР у выгнаньні (1920—1992); :* З 1 па 5 чэрвеня 2006 году была рэгіянальнай у дзяржаўным саюзе [[Сэрбія і Чарнагорыя|Сэрбіі і Чарнагорыі]]<ref>[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/indepth/story/2006/04/060410_serbia_language.shtml З 1 червня українська — офіційна мова у Сербії]{{ref-uk}}</ref>. === Сучаснасьць === [[Файл:50 PMR 2000 ruble obverse.jpg|240пкс|міні|Надпіс украінскаю «''Придністровський Республіканський Банк''», грошы [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]]]] * [[Украіна]] У адпаведнасьці з артыкулам 10 (Разьдзел I — «Агульныя палажэньні») [[Канстытуцыя|Канстытуцыі]] [[Украіна|Ўкраіны]]<ref>[http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=254%EA%2F96-%E2%F0 Конституція України]. {{ref-uk}}</ref>, украінская мова зьяўляецца адзінай [[Дзяржаўная мова|дзяржаўнай мовай]] Украіны. * [[ПМР|Прыднястроўе]] (непрызнаная рэспубліка) У адпаведнасьці з артыкулам 12 Канстытуцыі непрызнанай [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка|Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспублікі]], украінская мова, нароўні з малдаўскай і расейскай, зьяўляецца адной з трох афіцыйных моў ПМР<ref name=Pr1 />. * [[Расея]] У выніку падзеяў [[крымскі крызіс (2014)|крымскага крызісу]] й наступнай [[расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|інтэрвэнцыі]] Расеі ва Ўкраіну 18 сакавіка Расеяй і самаабвешчанымі ўладамі паўвостраву Крым было зацьверджанае фактычнае далучэньне тэрыторыі паўвостраву Крым да Расеі. На месцы дэ-факта скасаванай [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспублікі Крым]] Украіны ўладамі Расеі было абвешчанае ўтварэньне [[Рэспубліка Крым|Рэспублікі Крым]], адной зь дзяржаўных моваў якой стала ўкраінская мова<ref name=federal/>. Севастопальская меская рада (не ўваходзіць у Аўтаномную Рэспубліку Крым) расейскімі ўладамі пераўтвораная ў места фэдэральнага значэньня Севастопаль, якое паводле Канстытуцыі Расейскай Фэдэрацыі ня можа ўстанаўліваць дзяржаўную мову. За межамі Ўкраіны і Прыднястроўя статус украінскай мовы рэгулюе «Эўрапейская хартыя рэгіянальных моў»<ref name=autogenerated224 />. ''Статус рэгіянальнай мовы:'' * [[Румынія]]<ref name=autogenerated224 /> :* Жудэц ''Марамурэш'' :** 7 камунаў :* Жудэц ''Сучава'' :** 3 камуны :* Жудэц ''Караш-Сэвэрын'' :** 2 камуны :* Жудэц ''Тыміш'' :** 2 камуны * [[Малдова]] :* [[Аўтаномнае тэрытарыяльнае ўтварэньне з асаблівым прававым статусам Прыднястроўе|АТУ Прыднястроўе]]<ref name='ATU' /> * [[Славаччына]]<ref name=autogenerated224 /><ref name = karpatnews /><ref>[http://www.zbierka.sk/sk/predpisy/184-1999-z-z.p-4824.pdf Predpis č. 184/1999 Z. z. Zákon o používaní jazykov národnostných menšín] {{ref-sl}}</ref> :* 18 населеных пунктаў :* 68 населеных пунктаў (русінская) * [[Сэрбія]]<ref name=autogenerated224 /> :* [[Ваяводзіна|АК Ваяводзіна]] (русінская)<ref name = VOJVODINE>[http://dopuna.ingpro.rs/Aktuelni%20tekstovi/28259.htm Статут Аутономне Покрајине Војводине] {{ref-sr}}</ref> * [[Польшча]]<ref name=autogenerated224 /> * [[Харватыя]]<ref name="UMUCH" /> * [[Босьнія і Герцагавіна]]<ref name=autogenerated224 /> ''Мова нацменшасьці:'' * [[Чэхія]]<ref name="languages" /> === Рэлігійныя ўстановы і цэрквы === ==== Праваслаўныя цэрквы ==== Паводле артыкула 14 разьдзелу II «Памесны Сабор» Статуту аб кіраваньні [[Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхату|Ўкраінскай праваслаўнай царквой Кіеўскага патрыярхату]] яе афіцыйнай мовай сабору і вядзеньня пратаколаў зьяўляецца ўкраінская мова<ref>[https://web.archive.org/web/20130528045643/http://cerkva.info/uk/statut.html СТАТУТ ПРО УПРАВЛІННЯ УКРАЇНСЬКОЇ ПРАВОСЛАВНОЇ ЦЕРКВИ КИЇВСЬКИЙ ПАТРІАРХАТ]{{ref-uk}}</ref>. Таксама ўкраінская выкарыстоўваецца як мова набажэнстваў, навучаньня, пропаведзяў, тэалягічнай і царкоўнай літаратуры<ref>[http://risu.org.ua/ua/index/blog/~ydorosh/48366/ Патріарх Філарет: Київський Патріархат проти другої державної мови] — Релігійно-інформаційна служба України {{ref-uk}}</ref> З 1919 году ўкраінская мова нароўні з царкоўнаславянскай зьяўляецца мовай набажэнстваў ва {{артыкул у іншым разьдзеле|Украінская аўтакефальная праваслаўная царква|Ўкраінскай аўтакефальнай праваслаўнай царкве|uk|Українська автокефальна православна церква}}<ref>[http://blyzhchedoboga.com.ua/ukrayinska-avtokefalna-pravoslavna-tserkva/ Українська Автокефальна Православна Церква] — Ближче до Бога, грудень 8, 2011 {{ref-uk}}</ref>. Украінская мова выкарыстоўваецца для правядзеньня набажэнстваў у некаторых парафіях ''Украінскае Праваслаўнае Царквы маскоўскага патрыярхату'', якая ўваходзіць у склад [[Расейская Праваслаўная Царква|Расейскай Праваслаўнай Царквы]] на правах самаўраднай царквы з правамі шырокай аўтаноміі<ref>[http://risu.org.ua/ua/index/all_news/orthodox/uoc/51223/ В УПЦ (МП) готові перейти на українську мову Богослужінь] — Релігійно-інформаційна служба України {{ref-uk}}</ref>. Украінская мова нароўні з [[Ангельская мова|ангельскай]] выкарыстоўваецца ва ''Ўкраінскай праваслаўнай царкве Канады'', якая зьяўляецца самаўраднай царквой у складзе [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскай праваслаўнай царквы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130918092650/http://stsophiemontreal.org/missionCommittee/UkrainianBrochure.pdf Українська Православна Катедра Святої Софії] {{ref-uk}}</ref> Украінскія супольнасьці [[Польская Праваслаўная Царква|Польскай Праваслаўнай Царквы]] ўжываюць украінскую мову ў чытаньні [[Біблія|Сьвятога Пісаньня]] і ў пропаведзі<ref>[https://web.archive.org/web/20140514123856/http://uaoc.net/2011/05/polska/ Польська православна церква стає … польськомовною] — Автокефалія {{ref-uk}}</ref>. ==== Ватыкан, Сьвяты Прастол і Каталіцкая Царква ==== Паводле першага пункту «Рашэньняў і пастаноў ухваленых Сынодам біскупаў ''Украінскае грэка-каталіцкай царквы'', які адбыўся ў [[Рым]]е ў дні з 24 верасьня па 8 кастрычніка 1939 году» Ўкраінская грэка-каталіцкая царква ў сваім набажэнстве выкарыстоўвае ўкраінскую мову, хоць яе афіцыйнай літургічнай мовай зьяўляецца царкоўна-славянская<ref>[http://risu.org.ua/ua/index/blog/~nykodym/40150/ Феномен літургійної мови] — Релігійно-інформаційна служба України {{ref-uk}}</ref>. === Міжнароднае тэле- і радыёвяшчаньне === Украінская мова выкарыстоўваецца шэрагам міжнародных дзяржаўных тэлеканалаў, сярод іх: * Закарпацкая абласная дзяржаўная тэлерадыёкампанія «''Тиса-1''» — украінскі дзяржаўны тэлеканал, заснаваны ў 1968 годзе{{Заўвага|Тут і далей: вяшчае на ўкраінскай мове з моманту стварэньня (калі не ўказана асобна іншага).}}<ref>[https://web.archive.org/web/20130205041230/http://www.tysa1.tv/index.php/home/pro-telekanal-tysa-1 Про нас] — Тиса {{ref-uk}}</ref>. * [[Голас Амэрыкі]] — амэрыканскі дзяржаўны тэлеканал, вяшчае на ўкраінскай мове з 1933 году<ref>[https://web.archive.org/web/20130308022403/http://ukrainian.voanews.com/info/about_us/1933.html Про нас] — Голос Америки {{ref-uk}}</ref>. * [[УТР]] (Дзяржаўная тэлерадыёкампанія Сусьветная служба «''Українське телебачення і радіомовлення''») — украінскі дзяржаўны тэлеканал, заснаваны ў 2003 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20130421085026/http://www.utr.tv/channel.html Державна телерадіокомпанія "Всесвітня служба «Українське телебачення і радіомовлення»] {{ref-uk}}</ref>. * [[Euronews]] — тэлеканал Эўрапейскага вяшчальнага саюзу, вядзе вяшчаньне на ўкраінскай мове з 2009 году<ref>[http://ua.euronews.com/distribution/ Мовлення] — Euronews {{ref-uk}}</ref>. * ''Перший Ukraine'' — украінскі дзяржаўны тэлеканал, заснаваны ў 2012 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20130415225009/http://firstua.com/uk/about Перший Ukraine. Про канал] {{ref-uk}}</ref>. Таксама ўкраінскаю вядуць сваё вяшчаньне такія прыватныя міжнародныя тэлеканалы, як: [[Міжнародны славянскі канал]], ''Інтер +'', ''1+1 International''. Украінскаю моваю вядзе радыёвяшчаньня шэраг дзяржаўных міжнародных радыёстанцыяў, сярод якіх: * ''Радыё Ватыкан'' — дзяржаўнае радыё Ватыкану, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 1939 году<ref name = RadioHist>[https://archive.is/20120707114731/daa-dxer.narod.ru/history.htm МІЖНАРОДНЕ РАДІОМОВЛЕННЯ УКРАЇНСЬКОЮ МОВОЮ. З ІСТОРІЇ]{{ref-uk}}</ref><ref name = RadioStat>[https://archive.is/20130407011133/daa-dxer.narod.ru/stations.htm МІЖНАРОДНЕ РАДІОМОВЛЕННЯ УКРАЇНСЬКОЮ МОВОЮ. РАДІОСТАНЦІЇ] {{ref-uk}}</ref>. * ''Сусьветная служба Радыё Румынія'' — дзяржаўнае радыё Румыніі, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 1941 году (рэгулярныя перадачы з 1994 году)<ref name = RadioHist/><ref>[https://web.archive.org/web/20120617115219/http://www.rri.ro/cat.shtml?lang=12&sec=111 Частоти] — Всесвітня служба Радіо Румунія {{ref-uk}}</ref>. * ''Радыё Прыднястроўя'' — дзяржаўнае радыё непрызнанай [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка|Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспублікі]], створанае ў 1991 годзе<ref>[http://www.radiopmr.org/ Радио Приднестровья]{{ref-ru}}</ref>. * ''Польскае радыё для замежжа'' — дзяржаўнае радыё Польшчы, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 1992 году<ref name = RadioHist/><ref>[https://web.archive.org/web/20150222045206/http://www.polradio.pl/5/34/Artykul/84769 Polskie Radio dla Zagranicy] {{ref-pl}}</ref>. * ''[[Голас Расеі]]'' — дзяржаўнае радыё Расеі, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 2003 году (праграма «Мая Ўкраіна» Нацыянальнага радыё Ўкраіны, уласнае вяшчаньне з 2009 году)<ref name = RadioHist/><ref name = RadioStat/>. * ''Міжнароднае радыё Кітаю'' — дзяржаўнае радыё [[КНР]], украінскамоўны сайт быў запушчаны ў 2008 годзе<ref name = RadioStat/>. Таксама ўкраінскаю моваю вядуць міжнароднае радыёвяшчаньне прыватныя радыёстанцыі, такія як: [[Радыё Свабода]], ''[[Транссусьветнае радыё]] — Украіна'', ''Голас Бібліі'', ''Радыё Тэос'', ''Адвэнтысцкае сусьветнае радыё — Голас Надзеі''. == Глядзіце таксама == * [[Вуграруская мова]] * [[Мовы Ўкраіны]] * [[Русінская мова]] * [[Сьпіс Сўодэша для падляскае, беларускае і ўкраінскае моваў]] * [[Сьпіс Сўодэша для славянскіх моваў]] * [[Пераклады Бібліі на ўкраінскую мову]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|3}} == Літаратура == * Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор ''В. Кубійович''. — Париж; Нью-Йорк: Молоде життя, 1954—1989.{{ref-uk}} * Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}}{{ref-uk}} * Словник української мови в 11-ти т. — К.: Наукова думка, 1970—1980.{{ref-uk}} * Словник української мови. У 20-ти т. / Український мовно-інформаційний фонд НАН України; за ред. ''В. М. Русанівського''. — Київ: Наукова думка, 2010. — Т.1. А — Б. — 911 с.{{ref-uk}} * Український орфографічний словник: понад 175 тис. слів / уклали: ''В. В. Чумак'' [та ін.]; за ред. ''В. Г. Скляренка''. — Вид. 9-е, переробл. і доповн. — Київ: Дніпро, 2009. — 1011 с — (Словники України). — {{ISBN|978-966-507-260-7}}{{ref-uk}} * Етимологічний словник української мови: В 7 т. / АН УРСР. Ін-т мовознавства ім. О. О. Потебні; Редкол. ''О. С. Мельничук'' (головний ред.) та ін. — К.: Наук. думка, 1982.{{ref-uk}} * Фразеологічний словник української мови у 2-х т.- К.:Наук. думка, 1993.{{ref-uk}} == Вонкавыя спасылкі == {{Interwiki|uk|ўкраінскай|}} {{Вікікнігі|Украінская мова}} {{Commons}} * {{YouTube|vnDt3Uly2RI|logo=1|Так буде українською}} * [http://sum.in.ua/ Тлумачальны «Слоўнік украінскай мовы» ў 11 т. (1970—1980)] {{ref-uk}} * [http://www.ulif.org.ua/dictua/ «Слоўнікі Ўкраіны on-line»: граматычны слоўнік, слоўнікі сынонімаў, антонімаў, фразэалёгіі]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-uk}} * [http://www.internetpolyglot.com/russian/lessons-uk-ru Урокі ўкраінскай мовы на Інтэрнэт Паліглоце ] {{ref-ru}} * {{Спасылка|url=http://franklang.ru/44/index.php?option=com_content&view=category&id=31&Itemid=57|загаловак=Матэрыялы для засваеньня ўкраінскай мовы|копія=http://web.archive.org/web/20130522082321/http://franklang.ru/44/index.php?option=com_content&view=category&id=31&Itemid=57|мова=ru}} * [http://lcorp.ulif.org.ua/dictua/ Украінскі лінгвістычны партал] {{ref-uk}} * [http://litmisto.org.ua/?page_id=6961 Сучасная ўкраінская літаратурная мова] {{ref-uk}} {{Славянскія мовы}} {{Афіцыйныя мовы ў Расеі}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Украінская мова| ]] 0vk3jlkslosq6e09mgqbmayybg044qr 0 164376 2331493 2178056 2022-08-06T10:24:15Z Dymitr 10914 артаграфія, стыль, выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Ўолтэр Брус Ўіліс''' ({{мова-en|Walter Bruce Willis}}; нар. 19 сакавіка 1955 году) — [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскі]] актор, рэжысэр й пісьменьнік. Сваю дзейнасьць пачаў у тэатрах і на тэлебачаньні ў 1980-я гады. Найбольш вядомым посьпехам быў тады сэрыял ''«[[Сьвятло месяца]]»'' (1985—1989). Але найбольшую вядомасьць у ЗША й у сьвеце атрымала стружка ''«[[Цьвёрды арэшак]]»'' (1988), дзе ён згуляў ролю Джона Маклэйна. Разам з тым Ўіліс згуляў у больш 60-ці карцінах. Шмат зь якіх займелі сусьветны розгалас. Сярод іх ''«[[Крымінальнае чытво]]»'' (1994), ''«[[12 малпаў]]»'' (1995), ''«[[Пяты элемэнт]]»'' (1997), ''«[[Армагедон (фільм)|Армагедон]]»'' (1998), ''«[[Шостае пачуцьцё]]»'' (1999), ''«[[Нязломны]]»'' (2000), ''«[[Горад грахоў (фільм)|Горад грахоў]]»'' (2005), ''«[[РЭД]]»'' (2010) і ''«[[Нястрыманыя 2]]»'' (2012). Ўіліс быў жанаты зь вядомай акторкай [[Дэмі Мур]]. Яны маюць трох дачок, але ў 2000 годзе яны разжаніліся. Іхны шлюб доўжыўся 13 гадоў. З 2009 году Ўіліс жанаты з мадэлькай [[Эмі Гэмінк]], зь якою мае двух дачок. == Біяграфія == === Паходжаньне === Ўіліс нарадзіўся 19 сакавіка 1955 году ў [[Ідар-Абэрштайн]]е ў фэдэральнай зямлі [[Райнлянд-Пфальц]], што месьціцца ў Заходняй Нямеччыне. Ягоны бацька Дэйвід Ўіліс быў амэрыканскім ваяром, што служыў у [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Ягоная матка Марлен была [[Немцы|немкаю]]. У 1957 годзе пасьля звальненьня з войска тата забраў сям’ю на сваю радзіму ў штат [[Нью-Джэрзі]]. Маці працавала ў банку, а тата зарабляў на жыцьцё рамонтнікам аўтамабіляў. === Пачатак кар’еры === Пад час навучаньня ў школе Ўіліс пачаў удзельнічаць у школьных тэатральных гуртках. Пасьля заканчэньня школы пачаў працаваць ахоўнікам або вартаўнiком на АЭС у Сэйлеме. У 1980-я гады пачаў спрабаваць гуляць у тэатрах. Ён зьняўся ў некаторых карцінах. Ўіліс пакінуў [[Нью-Ёрк]] і ад’ехаў у [[Каліфорнія|Каліфорнію]], дзе выконваў ролі ў некаторых тэлевізыйных перадачах. У 1984 годзе згуляў ролю другога пляну ў кароткай дзеі ў карціне ''«[[Паліцыя Маямі]]»''. У 1985 годзе меў кароткі выступ у карціне ''«Цёмны загон»''. Але вядомасьць прынесла яму выкананьне ролі дэтэктыва ў тэлесэрыяле ''«[[Сьвятло месяца]]»'', які выходзіў на тэлевізіі з 1985 па 1989 гады. Затым Ўіліс здымаўся ў карцінах ''«[[Блэйк Эдўардс]]»'' (1987), ''«[[Сьляпая сустрэча]]»'' поруч з [[Кім Бэсынджэр]]. Найбольш вядомым для актора стала карціна ''«[[Цьвёрды арэшак]]»'' (1988), дзе згуляў Джона Маклэйна. Затым меў ролі ў карцінах, якія ўжо ня мелі такога посьпеху, як гэты фільм. У канцы 1980-х гадоў Ўіліс запісаў зборнік песень. === 1990-я гады === У 1990-я гады актор спрабаваў здымацца ў працягах найбольш пасьпяховай карціны ''«Цьвёрды арэшак»''. Ён зьявіўся ў кінастужках ''«[[Цьвёрды арэшак 2]]»'' (1990) і ''«[[Цьвёрды арэшак 3: Помста]]»'' (1995). У пачатку 1990-х гадоў Ўіліс здымаўся ў няўдалых карцінах, што не прыносілі вядомасьць і добры прыбытак. У 1994 годзе ён выканаў кароткую ролю ў карціне ''«[[Крымінальнае чытво]]»''. У 1996 годзе гуляў у дзіцячых маляваных карцінах, дзе агучваў ролі. Усяго зьняўся ў розных карцінах, але большасьць было няўдалымі. Толькі адну зь іх ''«[[Армагедон (фільм)|Армагедон]]»'' (1998) можна назваць посьпехам. === 2000-я гады === [[Файл:BruceWillis2002.jpg|значак|Ўіліс атрымаў узнагароду Чалавек году ў 2002 годзе.]] У 2000 годзе, Ўіліс атрымаў узнагароду Эмі за ролю таты ў камэдыі. У гэтым жа годзе ён зьявіўся у фільме ''«[[Дзевяць крокаў]]»'', дзе выканаў ролю Тульпана-забойцы. З гэтага часу актор пачаў здымацца ў фільмах штогод, але якасьць гэтых кінастужак была сумнеўнай. У 2007 годзе зьняўся ў працягу сваёй вядомай франшызы ''«[[Цьвёрды арэшак 4]]»''. Разам з тым зьяўляўся ў фільмах разам з [[Арнольд Шварцэнэгер|Арнольдам Шварцэнэгерам]], [[Сылвэстэр Сталонэ|Сылвэстрам Сталонэ]] ды іншымі акторамі. == Сям’я == У канцы 1987 году Ўіліс пазнаёміўся з [[Дэмі Мур]]. 21 лістапада 1987 году ён жаніўся зь ёю. Яна нарадзіла яму трох дачок: Рамэр Ўіліс (нар. 16 жніўня 1988 году), Скаўт Лору Ўіліс (нар. 20 ліпеня 1991 году), Талула Бэл Ўіліс (нар. 3 лютага 1994 году). Пазьней 18 кастрычніка 2000 году Ўіліс разжаніўся з Дэмі Мур. Потым ён меў стасункі з акторкаю [[Брук Бэрнз]], але ў 2004 годзе яны разышліся. 21 сакавіка 2009 году ажаніўся з мадэлькай [[Эма Гэмінк|Эмай Гэмінк]]. Яна нарадзіла яму двух дачок, як то Мэйбэл Рэй Ўіліс (нар. 1 красавіка 2012 году) і Эвэлін Пэн Ўіліс (нар. 5 траўня 2014 году). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000246}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую мужчынскую ролю на тэлівізіі — камэдыя альбо м’юзыкал}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ўіліс, Брус}} [[Катэгорыя:Акторы ЗША]] rcqsp6nlmar2n7xniw9yt6m4z529n5v 0 164415 2331480 2330368 2022-08-06T09:02:56Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Чырвоны (фільм)]] у [[Рэд]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = «Чырвоны» |арыгназва = {{мова-en|Red|скарочана}} |выява = |памер = |подпіс = |рэжысэр = Робэрт Швэнтке |прадусар = Лярэнца дзі Банавэнтура<br>Марк Вахрадыян |сцэнарыст = Джон Гэбэр<br>Эрык Гэбэр |ролі = [[Брус Ўіліс]]<br />[[Морган Фрымэн]]<br />[[Джон Малкавіч]] |кампазытар = Крыстоф Бэк |апэратар = Фляр’ян Болгаўз |мантаж = Том Ноўбл |вытворчасьць = [[ЗША]] |дата = 29 верасьня 2010 |час = 111 хвілінаў |мова = [[ангельская мова|ангельская]] |краіна = [[ЗША]] |бюджэт = 58 млн [[$]] |прыбытак = 199 млн [[$]] }} '''«Чырвоны»''' (інш. [[пераклад]]ы: {{мова-bg|Шалёныя страшныя пэнсіі|скарочана}}, {{мова-mk|Адстаўны, надзвычай небясьпечны|скарочана}}, {{мова-lv|Адстаўныя і асабліва небясьпечныя агенты|скарочана}}, {{мова-de|Старэй, цьвярдзей, лепей|скарочана}}, {{мова-vi|[[ЦРУ]] вяртаецца|скарочана}}, {{мова-zh|Звышнебясьпечны агент|скарочана}} і {{мова-th|Упартыя вяртаюцца да жорсткасьці|скарочана}}) — амэрыканскі фільм, зьняты ў 2010 годзе. Галоўныя ролі гралі [[Брус Ўіліс]], [[Морган Фрымэн]], [[Джон Малкавіч]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.red-themovie.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] mbpr4agi4fzfwd4r9ql1mund3nhzg3e 2331485 2331480 2022-08-06T09:04:00Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]], артаграфія wikitext text/x-wiki {{Фільм |выява = РЭД фільм.jpg }} '''«Рэд»''' (інш. [[пераклад]]ы: {{мова-bg|Шалёныя страшныя пэнсіі|скарочана}}, {{мова-mk|Адстаўны, надзвычай небясьпечны|скарочана}}, {{мова-lv|Адстаўныя і асабліва небясьпечныя агенты|скарочана}}, {{мова-de|Старэй, цьвярдзей, лепей|скарочана}}, {{мова-vi|[[ЦРУ]] вяртаецца|скарочана}}, {{мова-zh|Звышнебясьпечны агент|скарочана}} і {{мова-th|Упартыя вяртаюцца да жорсткасьці|скарочана}}) — амэрыканскі фільм, зьняты ў 2010 годзе. Галоўныя ролі гралі [[Брус Ўіліс]], [[Морган Фрымэн]], [[Джон Малкавіч]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.red-themovie.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] pl58sawk98lcdr1m1za4c8vulbjkz52 2331486 2331485 2022-08-06T09:05:08Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Рэд]] у [[РЭД]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki {{Фільм |выява = РЭД фільм.jpg }} '''«Рэд»''' (інш. [[пераклад]]ы: {{мова-bg|Шалёныя страшныя пэнсіі|скарочана}}, {{мова-mk|Адстаўны, надзвычай небясьпечны|скарочана}}, {{мова-lv|Адстаўныя і асабліва небясьпечныя агенты|скарочана}}, {{мова-de|Старэй, цьвярдзей, лепей|скарочана}}, {{мова-vi|[[ЦРУ]] вяртаецца|скарочана}}, {{мова-zh|Звышнебясьпечны агент|скарочана}} і {{мова-th|Упартыя вяртаюцца да жорсткасьці|скарочана}}) — амэрыканскі фільм, зьняты ў 2010 годзе. Галоўныя ролі гралі [[Брус Ўіліс]], [[Морган Фрымэн]], [[Джон Малкавіч]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.red-themovie.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] pl58sawk98lcdr1m1za4c8vulbjkz52 2331490 2331486 2022-08-06T09:05:20Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Фільм |выява = РЭД фільм.jpg }} '''«РЭД»''' (інш. [[пераклад]]ы: {{мова-bg|Шалёныя страшныя пэнсіі|скарочана}}, {{мова-mk|Адстаўны, надзвычай небясьпечны|скарочана}}, {{мова-lv|Адстаўныя і асабліва небясьпечныя агенты|скарочана}}, {{мова-de|Старэй, цьвярдзей, лепей|скарочана}}, {{мова-vi|[[ЦРУ]] вяртаецца|скарочана}}, {{мова-zh|Звышнебясьпечны агент|скарочана}} і {{мова-th|Упартыя вяртаюцца да жорсткасьці|скарочана}}) — амэрыканскі фільм, зьняты ў 2010 годзе. Галоўныя ролі гралі [[Брус Ўіліс]], [[Морган Фрымэн]], [[Джон Малкавіч]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.red-themovie.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] rw2f5pgvqf3w43bc6ok420b3352vxed 0 168284 2331412 2331341 2022-08-05T16:10:39Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Музыка |Імя = Ўілі Нэльсан |Подпіс = |Лёга = |Фота = Willie Nelson at Farm Aid 2009 (cropped).jpg |Апісаньне_фота = Ўілі Нэльсан на канцэрце Farm Aid 2009 |Поўнае_імя = William Hugh Nelson |Дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|29|4|1933|1}} |Месца_нараджэньня = [[Эбат]], [[Тэхас]] |Гады = 1956 — цяпер |Прафэсіі = [[музыка]], [[актор]], [[кінарэжысэр]] |Інструмэнты = [[сьпеў]], [[электрагітара|электра-]], [[акустычная гітара|акустычная]] і [[Клясычная гітара|клясычная]] [[гітара|гітары]] |Жанры = [[кантры]], [[рок-музыка|рок]], [[поп]] |Псэўданімы = |Гурты = Raychecks, Cherokee Cowboys, Grand Ole Opry, [[The Highwaymen]] |Супрацоўніцтва = |Лэйблы = [[Liberty Records|Liberty]], [[RCA Records|RCA]], [[Atlantic Records|Atlantic]], [[Columbia Records|Columbia]], [[Island Records|Island]], Justice Records,<!--(1996–2002)--> [[Lost Highway Records|Lost Highway]]<!-- (2002 – 2012) -->, [[Legacy Recordings]]<!-- (2012 – present) --> |Узнагароды = |Сайт = [http://www.willienelson.com/ Афіцыйны сайт] }} '''Ўі́лі Нэ́льсан''' ({{мова-en|Willie Nelson}}, поўнае імя {{мова-en|William Hugh Nelson|скарочана}}; нарадзіўся 29 красавіка 1933 году) — адзін з самых вядомых выканаўцаў музыкі [[кантры]] XX стагодзьдзя, уладальнік мноства ўзнагародаў, у тым ліку прэміяў «[[Грэмі]]» ў катэгорыях «Музычная легенда» (1990) і «за жыцьцёвыя дасягненьні» (1999). Аўтар антываеннай баляды «Whatever Happened to Peace on Earth», у часе вайны ў [[Ірак]]у, пасьля чаго многія амэрыканскія кантры-радыёстанцыі пачалі байкатаваць ягоныя песьні<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=98992 Палітычныя сьпевы], [[Наша Ніва]], 29.10.2004</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.allmusic.com/cg/amg.dll?p=amg&sql=11:v7lvad5kv8w2~T1 Біяграфія на All Music Guide] * {{imdb імя|id= 0005268|name=Willie Nelson}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нэльсан, Ўілі}} [[Катэгорыя:Музыкі ў жанры кантры]] [[Катэгорыя:Сьпевакі ЗША]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты прэміі American Music Awards]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты прэміі «Грэмі»]] eym8p9z1r3j1oawpvdtv87ftadjn5sl 0 171468 2331496 2326821 2022-08-06T10:31:41Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ + wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Літва старажытная|старажытнай Літвой}} {{Адміністрацыйная адзінка |Краіна = [[Летува]] і [[Расея]] |Уваходзіць у = Летува і Расея (раней [[Прусія]], [[Нямецкая імпэрыя]]) |Статус = Афіцыйны этнаграфічны рэгіён у Летуве |Цэнтар = [[Клайпеда]] }} '''Мала́я Летува́''' ({{Мова-lt|Mažoji Lietuva|скарочана}}, {{Мова-de|Kleinlitauen|скарочана}}), раней '''Пруская Летува''' ({{Мова-lt|Prūsų Lietuva|скарочана}}, {{Мова-de|Preußisch-Litauen|скарочана}}) — сучасны [[этнаграфічны рэгіён]] на захадзе [[Летува|Летувы]] і гістарычны рэгіён [[Прусія|Прусіі]], пазьней [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] ў [[Нямеччына|Нямеччыне]], дзе жылі прускія [[жамойты]] (пазьней [[прускія летувісы]]). Малая Летува была паўночнай часткай гэтай нямецкай правінцыі і атрымала сваю назву паводле мясцовага насельніцтва, мову якога ў Прусіі з 1579 году пачалі называць [[Летувіская мова|летувіскай («літоўскай»)]], у той час як гэтую ж мову ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] называлі жамойцкай{{Заўвага|Факт масавага і традыцыйнага называньня ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] мовы [[Летувісы|летувісаў]] (у тым ліку мовы прускіх [[Жамойты|жамойтаў]] у «Малой Летуве») ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь [[Вільня|Вільні]] <...> дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref> — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>}}<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Малая Летува — частка гістарычнай [[Жамойць|Жамойці]], якая з 1422 году канчаткова апынулася ў складзе [[Прусія|Прусіі]], а не Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. == Назва == [[Файл:Phinni-Chrones (1478).jpg|значак|''Phinni'' ([[Фіна-вугорскія мовы|фіны]]) каля ўтоку [[Нёман]]а (''Chrones''). Мапа 1478 г., створаная паводле апісаньня мапаў [[Кляўдыюс Пталемэй|Пталемэя]]]] Назва Малая Літва ({{мова-de|Klein Litauen|скарочана}}) упершыню зьявілася ў [[Хронікі Прусіі|хроніках Прусіі]] аўтарства [[Сымон Грунаў|Сымона Грунаў]] і [[Лукаш Давід|Лукаша Давіда]] ў пачатку XVI стагодзьдзя<ref name="BRE-2010">Литва Малая // Большая Российская энциклопедия: в 30 т. Т. 17. — Москва, 2010. С. 628.</ref>. Аднак паводле Лукаша Давіда, Малой Літвой была [[Гарадзенскае княства|Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.</ref><ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—23.</ref><ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // Спадчына. № 5—6, 2000. С. 90—95.</ref>. Доўгі час правінцыя ўсходняй Прусіі, большая частка якой пазьней стала спарадычна называцца Прускай або Малой Летувой, выступала пад назвай [[Самбія]] (Самбійскае біскупства або Самляндыя, у скандынаўскіх сагах — ''Sembia'', ''Semland''). На думку гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], гэтая назва мае жамойцкае паходжаньне і абазначае [[Жамойты|жамойтаў (жэймаў)]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 108—109.</ref>. Адпаведна, назвы ''Seme'', ''Sembia'' або ''Sambia'' — гэта [[Лацінская мова|лацінізаваная]] форма ад ''Žeme''<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 279.</ref> (Жэмія<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 204.</ref>). [[Файл:Samogitia-Samaide (S. Sarnicki, 1584-86).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (''Samogitia'') і пруская (''Samaide''). Фрагмэнт мапы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіслаў Сарніцкі|С. Сарніцкага|pl|Stanisław Sarnicki}}, 1584—1586 гг.]] Брытанскі этноляг і лінгвіст, прафэсар [[Лёнданскі ўнівэрсытэт|Лёнданскага ўнівэрсытэту]] і сябра [[Лёнданскае каралеўскае таварыства|Лёнданскага каралеўскага таварыства]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Робэрт Гордан Лейтэм||en|Robert Gordon Latham}} яшчэ ў 1859 годзе адзначаў лучнасьць назваў ''Samland'' і ''Samogitia'' ды іхную повязь зь фінскай назвай ''Suome'': «''Магчыма, ніводны прастаўнік [[Балтыйскія мовы|літоўскай сям’і]] не ўзыходзіць да арыгінальнага літоўскага грунту. Тое, што ад пачатку было літоўскім, цяпер стала польскім або нямецкім. Тое, што цяпер літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}}, ад пачатку было [[Фіна-вугорскія народы|фінскім]]''»{{Заўвага|{{мова-en|«It is possible that at the present moment no single representative of the Lithuanic family may stand on soil originally Lithuanic. What was originally Lithuanic is now Polish or German. What is now Lithuanic was originally Fin»|скарочана}}}}<ref>Latham R. G. Descriptive Ethnology: Europe, Africa, India. — London, 1859. [https://books.google.by/books?id=KQBAAQAAMAAJ&pg=PA4&dq=Samogitia+samland&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjc26PNhKj1AhVf57sIHe8LAUcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Samogitia%20samland&f=false P. 4].</ref>. [[Файл:Samogitia-Samaidae (W. Grodecki, 1558, 1570).jpg|значак|''Samogitia'' і ''Samaidae''. {{nowrap|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Градзецк|В. Градзецкі|pl|Wacław Grodziecki}}}}, 1570 г. (1558 г.)]] Нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вольфганг Мэнцэль||en|Wolfgang Menzel}} у 1862 годзе выводзіў ад фінскай саманазвы ''Suomalainen'', апроч ''Samland'' і ''Samogitien'', яшчэ і ''Samojeden'' — назву [[Самадыйскія народы|самаедаў]]{{Заўвага|{{мова-de|«Die Finnen nennen sich selbst Suomalainen, daher die Namen Samland, Samogitien, Samojeden»|скарочана}}}}<ref>Menzel W. Allgemeine Weltgeschichte von Anfang bis jetzt. — Stuttgart, 1862. [https://books.google.by/books?id=ayaN93Mpe38C&pg=RA1-PA445&dq=Samland+Samoyeden&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiQ76WIrKr1AhVz8LsIHS2cA78Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samland%20Samoyeden&f=false S. 445].</ref>. А прускі гісторык і этнограф, прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэрдынанд Мюлер||fr|Ferdinand Heinrich Müller}} зазначаў у 1837 годзе бясспрэчнасьць агульнага паходжаньня назваў прускай Самляндыі і самаедаў{{Заўвага|{{мова-de|«Müller immer nur Samogiten genannt, und gleich wie dieser Name auf das litthauische Samogitien oder Schamaiten hinweiset, so hat unstreitig auch das preußische Samland rücksichtlich des Namens einen gemeinsamen Ursprung mit den Samojeden»|скарочана}}}}<ref>Müller F. H. Der Ugrische Volksstamm oder Untersuchungen über die Ländergebiete am Ural und am Kaukasus in historischer, geographischer und ethnographischer Beziehung. — Berlin, 1837. [https://books.google.by/books?id=AmNMAAAAcAAJ&pg=PA314&dq=Samland+Samoyeden&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiQ76WIrKr1AhVz8LsIHS2cA78Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Samland&f=false S. 314].</ref>. [[Файл:Provincia S. Joachimi Ord. Excalc. SSS Trinitatis Red. Capt. post introductionen Religiosor sui Ordinis A.D. 1684 in Regnum Poloniae et M.D. Lith.jpg|значак|Мапа [[Ордэн трынітарыяў|трынітарскіх]] [[кляштар]]аў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе пад назвай «Жамойць» ({{мова-la|Samogitia|скарочана}}) аб'ядноўваюцца землі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага староства]] і [[Самбія|Самбіі]], каля 1748 г.{{Заўвага|Сярод іншага, на гэтай мапе пазначаюцца Польшча Малая (Polonia Minor) і Вялікая (Polonia Major)}}]] Увогуле, ідэнтычнасьць назваў {{мова-de|Schamaiten, Samland|скарочана}} з {{мова-la|Samogitia|скарочана}} і {{мова-pl|Żmudź|скарочана}} сьцьвярджалася яшчэ ў выдадзеным у 1860 годзе афіцыйным даведніку Міністэрства ўнутраных справаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]{{Заўвага|{{мова-ru|«Народ этот называл себя „Жемайтис“, а свою землю „Жемаицей“ или „Жемайчис“ <…>, из чего Немцы сделали Schamaiten и Samland, ученые — Samogitia, а поляки — Żmudź»|скарочана}}}}<ref>Городские поселения в Российской Империи. Т. 1. — СПб., 1860. [https://books.google.by/books?id=IGhbAAAAQAAJ&pg=RA1-PA508&dq=Samogitia+samland&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjc26PNhKj1AhVf57sIHe8LAUcQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samogitia%20samland&f=false С. 508—509].</ref>. Раней, у 1847 годзе ў часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася, што «''Самаеды, Самагіты, [[Земгалы|Самігалы]], Сембы або Самлянд ёсьць народамі, прыналежнымі да Фінскага кораню''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Самоеды, Самогиты, Самигалы, Сембы или Самланд суть народы, принадлежащие у Финскому корню»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Ч. 56, 1847. [https://books.google.by/books?id=ZiIZAQAAIAAJ&pg=RA5-PA130&dq=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%8B,+%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw2vWH48D1AhU4g_0HHUNwBk4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%8B%2C%20%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8A&f=false С. 130].</ref>, а ў 1858 годзе тоеснасьць назваў ''Semben'', ''Samland'' і ''Samogitia'' адзначаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Вельтман||ru|Вельтман, Александр Фомич}}<ref>Вельтман А. Аттила и Русь IV и V века. Свод исторических и народных преданий. — М., 1858. [https://books.google.by/books?id=rcIaAAAAYAAJ&pg=PA107&dq=Samogitia+samland&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjc26PNhKj1AhVf57sIHe8LAUcQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Samogitia%20samland&f=false С. 107].</ref>. На падабенства і, адпаведна, гістарычную лучнасьць назваў ''Sami'', ''Sambi'', ''Sameyten'' і ''Shemaiter'' таксама зьвяртаў увагу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстантын Грэвінгк||ru|Гревингк, Константин Иванович}} у 1870 годзе{{Заўвага|{{мова-de|«Zemaitis heisst aber litauisch ein Niederländer (żemas, niedrig, unten) im Gegensatz von Auksztutis (auksztas, hoch) dem Ober- oder Hochländer und erscheint mir diese Deutung deshalb am annehmbarsten, weil sie auch für jene ältere Zeit Gültigkeit hat, wo vielleicht die Namen Sami, Sambi, Sameyten und Shemaiter zusammenfielen und noch keine Namensscheidung der Samländer und Shemaiter bestand»|скарочана}}}}<ref>Grewingk C. Ueber heidnische Gräber Russisch Litauens und einiger benachbarter Gegenden: insbesondere Lettlands und Weissrusslands. — Dorpat, 1870. [https://books.google.by/books?id=vIwIAAAAQAAJ&pg=PA51&dq=Litauisch+Reussisch+genannt&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiI4Nyyjp31AhVR77sIHUJbCAMQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=Litauisch%20Reussisch%20genannt&f=false S. 51].</ref>. Тым часам поўнае атаясамліваньне нямецкай назвы Самляндыі з Жамойцю («''Samaide = Žemaitija''») сьцьвярджалася яшчэ ў міжваеннай летувіскай навуковай пэрыёдыцы<ref>[https://books.google.by/books?id=a0MZAQAAIAAJ&q=Samaide+SAMOGITIA&dq=Samaide+SAMOGITIA&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiDqdL79Kf1AhWe_rsIHb3MC8IQ6AF6BAgEEAI Technika; Édition Periodique de la Faculté Technique Á l’Université Lithuanienne de Vytautas le Grand. Nr. 6, 1930].</ref> (як і атаясамліваньне ''Samen'' і ''Samaiten'' у якасьці нямецкіх назваў жамойтаў<ref>[https://books.google.by/books?id=aUYyAQAAIAAJ&q=Samaiten+samen+%C5%BDemai%C4%8Diai&dq=Samaiten+samen+%C5%BDemai%C4%8Diai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi43ML0-PX1AhWrg_0HHYlmCIYQ6AF6BAgFEAI Technika; Édition Periodique de la Faculté Technique Á l’Université Lithuanienne de Vytautas le Grand. Nr. 7, 1933].</ref>), а таксама ў выдадзенай на эміграцыі ў 1948 годзе «Гісторыі летувіскай нацыі»{{Заўвага|{{мова-en|«Gordecius, just like his contemporary Stryjkowski, simply called Samland peninsula and the environs of Königsberg „Samaide“, that is Samagitia»|скарочана}}}}<ref>Jurgėla C. R. History of the Lithuanian Nation. — New York: Lithuanian Cultural Institute, 1948. [https://books.google.by/books?id=cbYmAQAAMAAJ&q=Samaide+samland&dq=Samaide+samland&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj48uSLgKj1AhXo8rsIHe-ZByAQ6AF6BAgCEAI P. 26].</ref>. Нямецкі энцыкляпэдыст XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер||ru|Цайлер, Мартин}}, які карыстаўся шматлікімі гістарычнымі працамі і геаграфічнымі апісаньнямі, у сваім дапоўненым і перапрацаваным «Іншым апісаньні Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Insaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Іншае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref> пры выкладаньні гісторыі і геаграфіі Прусіі (як васала Рэчы Паспалітай) не згадаў хоць-якой («Прускай», «Малой») «Літвы» як краіны (зямлі, гістарычнага рэгіёну) у складзе гэтага герцагства{{Заўвага|Адзначаючы толькі, што ў [[Інстэрбург]]у (стаіць на паўднёвым беразе ракі [[Прэгола|Прэголы]]) «''у часы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каспар Генэнбэргер|Генэнбэргера|en|Caspar Hennenberger}}, жылі амаль толькі літоўцы, і звыш 15 тысячаў былі шаўцамі''»}}. Таксама ён засьведчыў гістарычную прыналежнасьць [[Клайпеда|Клайпеды (Мэмэлю)]] да Самляндыі: «''У 1323 годзе Самлянд у Прусіі спустошылі ліцьвіны, якія люта абыйшліся з замкам Мэмэль, або Memelo; замак аднак выстаяў''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=samland&f=false S. 199].</ref>. Яшчэ ў 1420 годзе пасланцы вялікага князя [[Вітаўт]]а на арбітражным працэсе наконт дзяржаўнай прыналежнасьці Жамойці, які праходзіў ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]], сьцьвярджалі перад судом, што існавала «''тры зямлі Жамойтаў''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 24.</ref>. Паводле Вацлава Пануцэвіча, жамойцкае сялянскае насельніцтва складала падуладную большасьць у пэўных землях [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] (Самляндыя), Вялікага Княства Літоўскага (Жамойць) і [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 269.</ref>. Тым часам Марцін Цайлер пры апісаньні [[Елгава|Мітавы]] (сталіцы [[Зэмгалія|Зэмгаліі]]) зазначаў, што паводле [[Альбэрт Каяловіч|Альбэрта Каяловіча]], «''у 1315 годзе, альбо каля таго часу, лівонцы аднялі ў ліцьвінаў гэтую частку Samogitien, якая цяпер называецца [[Курляндыя]], альбо Curonia''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=snippet&q=anno%20Curonia&f=false S. 213].</ref>, а таксама, што «''ў Samogitien, або Samaiten, або Sudinia, якую ў частцы Прусіі таксама называюць Sambiam, уладарыў брат узгаданага Lituonis, Saimo''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Sudinia%20Sambiam&f=false S. 102].</ref>. У [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі|Хроніцы Эўрапейскай Сарматыі]], апублікаванай у 1582 годзе, паведамлялася<ref> Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiej Rusi Maciejá Stryjkowskiego. T. 1. — Warszawa, 1846. [https://books.google.by/books?id=p5IwAQAAMAAJ&pg=RA1-PA148&dq=Wespocie&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicisy36Y72AhVr7rsIHWITCJAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=sambiej%20samland&f=false S. 148].</ref>: {{Цытата|А ў Прусіі, Самбіі, краі, які называюць па-нямецку Судавэн, Самлянд, і каля Інстэрборгу, Рагнеты і ў Курляндзкім краі сельскія мужыкі, якія ўсе ёсьць жамойтамі і размаўляюць на жамойцкай мове аж да Караляўца, што я сам чуў і бачыў… {{арыгінал|pl|W Prusiech zaś w Sambiej, którą ziemię zowią po niemiecku Sudawen, Samland i około Insterborku, Ragnety i w Kurlandskiej ziemi chłopstwo sielskie, którzy są wszyscy Żmodzinowie i żmodzkim językiem aż do Królewca, com sam słyszał i widział, mówią…}}| }} Назву «Пруская Летува»<ref name="Nikalajeu-2009-81">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 81.</ref> ({{мова-la|Lithuania Borussica|скарочана}} — «Пруская Літва») датычна большай часткі Самляндыі ўпершыню ўжылі на нямецкай мапе 1735 году{{Заўвага|У 1724 годзе курфюрст брандэнбурскі Фрыдрых I Гогенцолерн, які яшчэ ў 1701 годзе абвясьціў сябе «''каралём прускім''», ужыў назву «Літва» ({{мова-de|Litthauen|скарочана}}) у сваім загадзе, які выдалі па-нямецку, па-летувіску і па-польску<ref name="LTSR-1969-28">Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 28.</ref>, у 1733 годзе ён аддаў загад датычна «''прускіх і літоўскіх земляў''»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 261.</ref>, а ў 1739 годзе — датычнай «''земляў Прусіі і Літвы''»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 62.</ref>}}, прытым яе адразу зьмясьцілі ў назове гэтай мапы<ref>Betgen I. F. [https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/item/YOKISL5RWCCRRC4GRPQBFZSARH4HLEAG Lithuania Borussica : Cum Privilegio Sac. Caes. Maiestatis] — Nürnberg, 1735.</ref>. І толькі ў 1795 годзе на нямецкай мапе Каралеўства Прусіі замест «Прускай Летувы» ўжылі назву «Малая Летува» ({{мова-de|Klein Litauen|скарочана}} — «Малая Літва»), адпаведную памянёнай Сымонам Грунаў<ref>Lukoševičius V. Lithuania Minor and Prussia on the old. maps (1525—1808) // Geodesy and Cartography. Vol. 39 (1). P. 27.</ref> (прытым назва «Самляндыя» з гэтай мапы, увогуле, зьнікла<ref>Güssefeld F. L. [https://kolekcijos.biblioteka.vu.lt/en/islandora/object/atmintis%3AVUB01_000354210 Charte von dem Königreich Preusse]. — Nürnberg, 1795.</ref>). Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што назву «Малая Летува»<ref name="Nikalajeu-2009-81"/><ref name="Arlou-2012-349>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref><ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://archive.svaboda.org/prahram/belraz/razd3.html Беласточчына: Беларуская Галічына: Гутарка з Алегам Латышонкам], [[Радыё Свабода]], 1998 г.</ref><ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref><ref>Васілеўскі П. Пра нашы помнікі, «своеасаблівае варварства» і «людзей асобага складу» // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 273.</ref> («Малая Літва») датычна колішняй часткі [[Жамойць|Жамойці]] папулярызавалі ў сваіх працах летувіскія гісторыкі<ref name="Urban-2001-110"/>. <gallery caption="Жамойць у Вялікім Княстве Літоўскім і ў Герцагстве Прусіі на старых мапах" widths="215" heights="180" class="center"> Samauin-Samaiden (H. Zell, 1542, 1573).jpg|''Samauin'' і ''Samaiden''. Г. Цэль, 1573 г. (1542 г.) Samogesthia-Samaitin-Samaiden (G. Gastaldi, 1562).jpg|''Samogesthia'', ''Samaitin'' і ''Samaiden''. {{nowrap|Г. Гастальдзі}}, 1562 г. Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|''Samogitia'' і ''Samaide''. А. Артэліюс, 1570 г.<ref name="Panucevic-271-272">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref> </gallery> <gallery widths="215" heights="180" class="center"> Samogitia-Samaidae (A. Pograbski, 1570).jpg|''Samogitia'' і ''Samaidae''. А. Паграбскі, 1570 г. Samogita-Samaide (W. Godreccio, 1592).jpg|''Samogita'' і ''Samaide''. В. Градзецкі, {{nowrap|1592 г.}} Samogitia-Samaide (G. Magini, 1596).jpg|''Samogitia'' і ''Samaide''. Г. Магіні, 1596 г. </gallery> == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Blaeu 1645 - Prussia.jpg|значак|Мапа Прусіі з пазначэньнем гістарычных рэгіёнаў{{Заўвага|Жамойць пачынаецца на паўночным усходзе ад Прусіі, [[Літва старажытная|Літва]] — на ўсходзе ў [[Гарадзенскі павет|Гарадзенскім павеце]] Вялікага Княства Літоўскага, прытым ані «Прускай Літвы», ані «Малой Літвы» на мапе няма}}, 1645 г.]] Паводле археалягічных дасьледаваньняў, у V ст. на землях сучаснай Малой Летувы адзначаецца масавае зьяўленьне жамойцкіх плоскіх магілаў і зьнікненьне ранейшых курганоў<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 169.</ref>. Ад гэтага ж часу назва «[[Самбія]]» (''Sembia'') пачынае часта выступаць у скандынаўскіх крыніцах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 168.</ref>. Тым часам назва «Прусія» ўпершыню ўпамінаецца ў пісьмовых крыніцах толькі ў канцы X стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 170.</ref>. У XI ст. гэтая назва хутка пашырылася ўва ўсіх крыніцах, сьпярша як тлумачэньне да Самбіі, а потым як самастойная назва<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 171.</ref>. Паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], прычынай зьяўленьня і пашырэньня назвы Прусія была міграцыя ў гэтыя землі славянскага племені пружанаў (у крыніцах — ''Prissani'', ''Bruzi''), якое перад X ст. знаходзілася ў ваколіцах [[Гавэльбэрг]]а над ракой [[Гавэль]] і было галіной [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 179, 189.</ref>. На яго думку, прылічэньне старажытных прусаў да балтыйскай (жамойцкай) групы ёсьць неабгрунтаваным<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 186.</ref>, на што таксама зьвяртае ўвагу [[Павал Урбан]]<ref name="Urban-1964">[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/Pra_nacyjanalny_charaktar_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha_j_histarycny_termin_Litva.html Пра нацыянальны характар Вялікага Княства Літоўскага й гістарычны тэрмін «Літва»] // Запісы. № 3 (9), 1964. С. 35—90.</ref>{{Заўвага|[[Адам Брэмэнскі]] ў сваёй царкоўнай гісторыі, пералічваючы народы ўзьбярэжжа Балтыйскага мора, у адным месцы гаворыць, што яго паўднёвы бераг засяляюць славяне ({{мова-la|Itague latere illius ponti ad austro Sclavi, ad aquilone Suedi possederunt|скарочана}}), а ў іншым месцы, пералічваючы абтокі, якія належалі славянам, успамінае пра «абток Землянд», заселены прусамі ({{мова-la|Tertia est illa quae Semland dicitur, contigua Ruzzis et Polanis; hаnс іnhаbitаnt Sеmbi vеl Рruzzi...|скарочана}}). Таксама адзін з спадарожнікаў [[Сьвяты Бруна|Сьвятога Бруна]] Віпэрт у сваіх успамінах занатаваў, што ў Прусіі іх ветліва прыняў «кароль Нотымер» (Нотымер або Нотымір — гэта адно зь імёнаў, пашыраных сярод славянаў<ref name="Urban-1964"/>). Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы''». Тым часам нямецкі гісторык XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыштоф Гарткнох||pl|Krzysztof Hartknoch}} давёў, што мова старажытных прусаў была славянізаванай, збліжанай з мовамі ліцьвінаў, палякаў і русінаў<ref name="Urban-2001-15">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.</ref>. Таксама паводле {{Артыкул у іншым разьдзеле|Славянская хроніка|Славянскай хронікі|ru|Славянская хроника}}, «''Шматлікія ёсьць славянскія народы. Яны жывуць на пабярэжжы Балтыйскага мора... Паўднёвае ўзьбярэжжа займаюць славянскія народы, зь якіх першай ад усходу ёсьць Русь, далей ідуць Палякі, зь якімі мяжуюць ад поўначы Прусы, ад поўдня — Багемы і Маравы і Карынты побач Сербаў (лужыцкіх). Калі залічыць яшчэ Ваграў да славяншчыны, як некаторыя ўважаюць дзеля таго, што яны ня розьняцца ані вонкавым выглядам, ані мовай, дык славянская мова ахапляе так вялікую прастору, што яе амаль нельга агарнуць. Усе гэтыя народы, з выняткам Прусаў, ёсьць хрысьціянскімі''»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 180.</ref>}}. Тым часам сучасны мовазнаўца [[Ігар Клімаў]] характарызуе прусаў як «''групу заходнебалтыйскіх плямёнаў''», найбольшымі зь якіх называе [[яцьвягі|яцьвягаў]] і [[Галінды|галіндаў]], адзначаючы, што яшчэ ў пачатку XV ст. «''палову жыхароў крыжацкай дзяржавы складалі прусы''»<ref>Клімаў І. Прусы // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 467.</ref>. [[Файл:Samogitie-Samland (1735).jpg|значак|Жамойць: пруская (Samland) і літоўская (Samogitie), 1735 г.]] Паводле Пятра з Дусбургу<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 183.</ref>, на тэрыторыі сучаснай Малой Летувы мелі існаваць акругі Самбія, Надровія і Склавонія. Мяркуецца, што да зьяўленьня ў Прусіі [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] (XIII ст.) дзьве апошнія тэрыторыі насялялі балтыйскія плямёны [[надровы]] і [[скалвы]]. Тым часам, на думку Вацлава Пануцэвіча, у гэтых акругах асноўнае насельніцтва складалі жамойты, але паноўнай верхавінай былі пружаны-люцічы<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 202—206.</ref> (як і ў суседніх землях пры Балтыйскім моры<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 215, 236.</ref>, у тым ліку ва ўласна Жамойці<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 27.</ref>). Пра сьляды ранейшага [[Славянскія мовы|славянскага]] жыхарства ў «''жамойцкіх Прусах [[Калінінград|каралявецкіх]]''» ({{мова-pl|«żmudzkich Prusach królewieckich»|скарочана}}) яшчэ ў 1855 годзе пісаў [[Іяхім Лялевель]]<ref>Lelewel J. Polska wieków średnich: czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia. — Poznań, 1855. [https://books.google.by/books?id=oFMBJT3perQC&pg=PA432&dq=jezyku+%C5%BBmudzkim+Kr%C3%B3lewiec&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiL6oytjfH1AhXQQvEDHS7aAN84KBDoAXoECAIQAg#v=snippet&q=%C5%BCmudzkich%20Prusach%20kr%C3%B3lewieckich&f=false S. 432].</ref>. [[Файл:Пруссия Польская, Пруссия, Самогития Польская (А. Нагаев, 1757).jpg|значак|Расейская марская мапа 1757 г., на якой прыналежная да [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] частка Прусіі значыцца як «Прусія Польская» (у адрозьненьне ад Каралеўства Прусіі), а прыналежная да Рэчы Паспалітай частка Жамойці — як «Жамойць Польская»]] У выніку войнаў між ордэнам і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]] землі Прусіі былі спустошаныя, а вялікія князі літоўскія мусілі ўрэшце аддаць усю Жамойць крыжакам. Паводле Вацлава Пануцэвіча, ад крыжакоў на гэтых землях найперш цярпела славянская верхавіна, якая заўзята бараніла свае вольнасьці, тым часам падуладнае славянам жамойцкае насельніцтва не чыніла супраціву немцам або, увогуле, ішло на супрацу зь імі<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 205.</ref>. === Пад уладай Прусіі === [[Файл:Samland-Samogitie-Semigallo (1768).jpg|значак|Жамойць: пруская (Samland) і літоўская (Samogitie), і прылеглая [[Зэмгалія]] (Semigallo), 1768 г.]] Па пераможнай [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (1410 год), хоць [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Вітаўт]] імкнуўся вярнуць ад Тэўтонскага ордэну ўсю Жамойць у яе «''старых межах на Нёмане''», але мусіў задаволіцца, як сам казаў у 1420 годзе толькі тым, «''чым валодаў''». У выніку, паводле [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]] 1422 году, значная частка тэрыторыі Жамойці перайшла да [[Прусія|Прусіі]] — ад замка [[Юрбург]]у над Нёманам на ўсходзе да [[Паланга|Палангі]] з [[Клайпеда]]й над Балтыйскім морам на захадзе<ref name="Urban-2001-110"/>. Прытым у тэксьце дамовы пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''…замак Мэмэль [[Летувіская мова|па-жамойцку]] завецца Клайпеда''»{{Заўвага|{{мова-la|«...castrum Memel in Samogitico Glaupeda appelatum»|скарочана}}, а таксама паводле тэксту дамовы 1436 году: {{мова-la|«...castrum Memel in Samogitico Clupeda appellatum»|скарочана}}}}<ref>Современник. Т. 7, 1860. [https://books.google.by/books?id=1CkYAAAAYAAJ&pg=PA13&dq=castrum+Memel+in+Samogitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC45qwpO70AhUXQ_EDHSg2CGYQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=castrum%20Memel%20in%20Samogitico&f=false С. 13].</ref>. Уся тэрыторыя прускай Жамойці ўвайшла ў склад [[Самбійскае біскупства|Самбійскага біскупства]]. У 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў Самбіі, у тым ліку «''мовай [[Жамойты|жамойтаў]]''»<ref name="Urban-2001-110"/> (польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзіслаў Абрагам||be|Уладзіслаў Генрык Францішак Абрагам}} нават адмыслова ўдакладняў у 1914 годзе, што «''гэтая була датычылася прускай Жамойці, а не літоўскай, Самбійскага біскупства Каталіцкага касьцёла ў Прусіі, а не ў ВКЛ''»{{Заўвага|{{мова-pl|«bulla ta dotyczy przecież Żmudzi pruskiej, a nie litewskiej, kościoła w Prusiech zakonnych dyecezyi sambijskiej a nie w W. X. Lit.»|скарочана}}}}<ref>Abraham W. Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Warszawa, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PA205&dq=%C5%BBmud%C5%BAi+Pruskiej&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4xJ-KkPH1AhV0SfEDHVpXBEoQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%C5%BBmud%C5%BAi%20Pruskiej&f=false S. 205].</ref>). 28 лютага 1506 году [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль польскі]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь літоўскі]] [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] накіраваў у [[Ватыкан]] дакумэнт, у якім прасіў заснаваць асобную Прускую каталіцкую мітраполію, якая мелася стаць асобным царкоўным княствам на чале з арцыбіскупам. Да гэтага княства-мітраполіі прапанавалася далучыць Жамойцкую каталіцкую япархію, што фактычна азначала вылучэньне тэрыторыі Жамойці з складу Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, у самім дакумэнце Жамойць мела непрывабную характарыстыку: адзначалася, што празь яе тэрыторю было небясьпечна падарожнічаць з [[Прусія|Прусіі]] ў [[Рыга|Рыгу]]. Як зазначае [[Павал Урбан]], гэты праект сьведчыў пра іншароднасьць Жамойці ў складзе ВКЛ і большую этнічную блізкасьць літоўскіх жамойтаў з карэнным насельніцтвам Прусіі (прускімі жамойтамі)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 90—91.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 212.</ref>. Па [[Сэкулярызацыя|сэкулярызацыі]] Тэўтонскага ордэну [[Самбійскі край]], або Самлянд (колішняе Самбійскае біскупства), знаходзіўся ў складзе [[Герцагства Прусія|Герцагства Прусіі]] (1525—1618), [[Брандэнбурска-Прускае Герцагства|Брандэнбурска-Прускага Герцагства]] (1618—1701), [[Каралеўства Прусія|Каралеўства Прусіі]] з сталіцай у [[Бэрлін]]е (1701—1871). У 1657 годзе Прусія скарысталася [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайной Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667 гады) і [[Швэдзкі патоп|Швэдзкім патопам 1655 году]], каб пазбавіцца васальнай залежнасьці ад [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. А з пачаткам [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] (1700—1721 гады) у 1701 годзе курфюрст брандэнбурскі [[Фрыдрых I Гогенцолерн]] каранаваўся «каралём прускім» (раней назва «прускі» была толькі ў тытуле каралёў польскіх і вялікіх князёў літоўскіх, напрыклад, паводле [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1529 году]] — «''Жыґімонт, з божае міласьці кароль Польскі, вялікі князь Літоўскі, Рускі, Прускі, Жамойцкі, Мазавецкі і іных''»). Улады Рэчы Паспалітай не прызналі гэтага тытулу, бо апроч Герцагства Прусіі, існавала таксама правінцыя [[Каралеўская Прусія]], якая ўваходзіла ў склад [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Каралеўства Польскага]]. У 1707—1711 гадох голад і эпідэмія чумы значна скарацілі колькасьць насельніцтва як прускай, так і літоўскай Жамойці. Фрыдрых I Гогенцолерн дзеля пераадоленьня значных стратаў насельніцтва запрасіў у Каралеўства Прусію нямецкамоўных каляністаў з [[Аўстрыя|Аўстрыі]], нямецкіх княстваў [[Нямеччына|Нямеччыны]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]] і [[Нідэрлянды|Галяндыі]]<ref name="BRE-2010"/>. У 1764 годзе аслабленая Рэч Паспалітая пад замежным ціскам прызнала тытул «караля прускага» за [[Фрыдрых II Гогенцолерн|Фрыдрыхам II Гогенцолернам]], які ў 1772 годзе ў выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] [[Анэксія|анэксаваў]] у Польшчы правінцыю Каралеўскую Прусію. А ў выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Каралеўства Прусія анэксавала часткі прылеглых да «Прускай Літвы» [[Гарадзенскае ваяводзтва|Гарадзенскага]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага]] ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага (уласна [[Літва старажытная|Літвы]]). У 1823 і 1832 гадох у Кёнігзбэргу пачалі выходзіць першыя рэлігійныя пэрыядычныя выданьні на летувіскай мове. У 1849 годзе з ініцыятывы і пры падтрымцы нямецкіх уладаў Прусіі пачала выдавацца летувіская газэта «Keleivis»<ref name="Volter-1898">{{Літаратура/ЭСБЭ|Прусские литовцы|аўтар = Вольтер Э. |том = XXVa|старонкі = 623—626}}</ref>. Увогуле, у XIX ст. Малая Летува стала базай пастаўкі летувіскамоўных кніг для руху летувіскіх [[Кніганошы|кніганошаў]] у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Хоць з утварэньнем у 1871 годзе [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] ў дзяржаве запанавала палітыка ўніфікацыі, што прычынілся да германізацыі мясцовага летувіскага насельніцтва, аднак у 1898 годзе ў [[Энцыкляпэдычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|Энцыкляпэдычным слоўніку Бракгаўза і Эфрона]] адзначалася: «''Шмат зрабіў прускі ўрад дзеля асьветы летувісаў. У Кёнігзбэргу дзеля будучых пастараў летувіскіх прыходаў дзейнічае летувіская сэмінарыя, і летувіская мова выкладаецца на факультэтах багаслоўскім і філязофскім двума прафэсарамі. У Тыльзыце і Мэмэлі летувіская мова выкладаецца як у рэальнай вучэльні, так і ў гімназіях''»<ref name="Volter-1898"/>. <gallery caption="Пруская Жамойць (Малая Летува) на старых мапах" widths="150" heights="150" class="center"> Prefettura di Szamland (G. Vignola, 1689).jpg|«Prefettura di Szamland» («[[Самбійскі край]]»), 1689 г. Cercle de Samland (D. Vaugondy, 1748).jpg|«Cercle de Samland», 1748 г. Samland-Litauen (L. Euler, 1753).jpg|«Samland» («Самлянд») і «Litauen» («Літва»), 1753 г. Prussian Lithuania (A. Dury, 1763).jpg|«Prussian Lithuania» («Пруская Літва»), 1763 г. </gallery> === Найноўшы час === [[Файл:Etnoregionai.png|значак|Малая Летува (чырвоным) на мапе [[Рэгіёны Летувы|афіцыйных этнаграфічных рэгіёнаў Летувы]]]] Па [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайне]] [[Летува]] запатрабавала Малую Летуву ад Нямецкай імпэрыі, аднак згодна з [[Вэрсальская мірная дамова 1919 году|Вэрсальскай дамовай]] (1919 год) большая частка яе тэрыторыі засталася ў складзе Нямеччыны, а меншая частка — [[Клайпедзкі край]] — у 1920 годзе перайшла пад мандат [[Ліга Нацыяў|Лігі Нацыяў]]. У 1923 годзе Летува [[Анэксія|анэксавала]] Клайпедзкі край, што выклікала пратэсты з боку мясцовага насельніцтва: гэтак, 8 красавіка ў Клайпедзе вайскоўцы разагналі 9-тысячны мітынг, удзельнікі якога крычалі летувіскім салдатам «''Жамойты, прэч!''» ({{мова-de|«Szameiten, raus!»|скарочана}})<ref name="Jokubauskas-2017-677">Jokubauskas V. Threats and challenges to the security and stability of the state of Lithuania: historical perspective // Journal of Security and Sustainability Issues. Vol. 6, Nr. 4, 2017. P. 677.</ref>. У 1939 годзе [[Трэці Райх]] захапіў Клайпедскі край, які ўвайшоў у склад зямлі Прусіі. Па заканчэньні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], паводле пастановы [[Патсдамская канфэрэнцыя|Патсдамскай канфэрэнцыі]] (1945 год), тэрыторыю Малой Летувы падзялілі паміж [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]] ([[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летувіскай ССР]] і [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|Расейскай СФСР]]) і [[Польшча]]й<ref name="BRE-2010"/>. Па [[Распад СССР|распадзе СССР]] невялікая частка Малой Летувы на ўсход ад [[Нёман]]у разам з Клайпедай знаходзіцца ў межах Летувы, малая частка на скрайнім поўдні — у [[Польшча|Польшчы]], а асноўная тэрыторыя — частка [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]] [[Расея|Расеі]]. == Сымбалі == [[Файл:Prussenfürst.JPG|значак|Сьцяг (з выявай багоў ''Patolos'', ''Perkunos'' и ''Potrimpos''{{Заўвага|[[Вацлаў Пануцэвіч]] зазначае, што жамойцкія канчаткі да імёнаў гэтых багоў — Пекла ([[Чарнабог]]), [[Пярун]] і Патрэба ([[Даждзьбог|Дажбог]]) — у XVI ст. дапісаў Лукаш Давід<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 190.</ref>}}) і герб (зь мядзьведзем) «старажытных прусаў», 1584 г.]] У 1879 годзе нямецкі філёзаф і мовазнаўца [[Георг Заўэрвайн]] (1831—1904; народжаны ў [[Гановэр]]ы, у 1875 годзе пераехаў у [[Клайпеда|Клайпеду]], дзе вывучыў летувіскую мову) напісаў песьню «Летувінінкамі мы нарадзіліся» ({{мова-lt|Lietuvninkai mes esam gimę|скарочана}}, {{мова-de|Als Litauer sind wir geboren|скарочана}}, пазьней пераробленую ў «Летувісамі мы нарадзіліся» — {{мова-lt|Lietuviais esame mes gimę|скарочана}}), якая лічыцца неафіцыйным гімнам Малой Летувы<ref>Vareikis V. Memellander/Klaipėdiškiai Identity and German­Lithuanian Relations in Lithuania Minor in the Nine­teenth and Twentieth centuries // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 58.</ref>. 7-я страфа гэтага гімну прысьвячаецца нямецкаму імпэратару Вільгельму I. Тым часам беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў 1918 годзе менавіта падтрымка [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] стала вызначальнай у стварэньні Летувіскай дзяржавы з сталіцай у [[Вільня|Вільні]] (хоць, паводле перапісу насельніцтва 1897 году, летувісаў у гэтым месьце было менш за 2%)<ref name="Arlou-2012-349/>. Сьцягам Малой Летувы лічыцца прастакутнае палотнішча з трох роўных гарызантальных палосаў: верхняй — зялёнага, сярэдняй — белага і ніжняй — чырвонага колеру. Такі сьцяг разам зь [[Сьцяг Летувы|сьцягам]] і [[Герб Летувы|гербам]] Летувы зьмясьцілі на {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тыльзыцкі акт|Тыльзыцкім акце 1918 году|en|Act of Tilsit}}. == Адміністрацыйна-тэрытарыльны падзел == [[Файл:Klaipėda. Senamiestis.jpg|значак|Старое места ў [[Клайпеда|Клайпедзе]]]] Тэрыторыя Малой Летувы ўваходзіць у склад [[Клайпедзкі павет|Клайпедзкага]] і [[Таўроскі павет|Таўроскага]] паветаў Летувы (афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Малая Летува») і [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьці]] Расеі. Месты афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «Малая Летува» ў Летуве: * [[Клайпеда]] * [[Шылакарчма]] * [[Нярынга]] * [[Пагегі]] * [[Прэкуле]] * [[Смольнікі (горад)|Смольнікі]] * [[Панямунь (Летува)|Панямунь]] Месты колішняй Малой Летувы ў сучаснай Калінінградзкай вобласьці Расеі: * [[Тыльзыт|Тыльзыт (Савецк)]] * [[Інстэрбург|Інстэрбург (Чарняхоўск)]] * [[Гумбінэн|Гумбінэн (Гусеў)]] * [[Рагніт|Рагніт (Нёман)]] * [[Даркемэн|Даркемэн (Азёрск)]] * [[Лабяў|Лабяў (Палеск)]] * [[Гайнрыхсвальдэ|Гайнрыхсвальдэ (Слаўск)]] * [[Шталюпёнэн|Шталюпёнэн (Несьцераў)]] * [[Лаздэнэн|Лаздэнэн (Красназнаменск)]] <gallery caption="Славутасьці Малой Летувы" widths="150" heights="150" class="center"> Замок Рагнит в 2021 году.jpg|Руіны замка ў Рагніце Tilsit Queen Louise-Bridge.jpg|Мост над Нёманам у Тыльзыце Šilutė, liuteronų bažnyčia.jpg|Кірха ў [[Шылакарчма|Шылакарчме]] Juodkrantė Curonian Spit - panoramio (7).jpg|Кірха ў [[Нярынга|Нярынзе]] </gallery> == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Прускія летувісы|Летувісы|Жамойты}} [[Файл:Ostpreussen 1905.svg|значак|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Прусіі ў XIX ст.]] [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня [[Германцы|германцаў]] на ўсход у 800—1400 гадох, на якой усе летувісы азначаюцца [[Латышы|латышамі]] ({{мова-en|Letts|скарочана}}). Атляс гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}. [[Нью-Ёрк]], 1926 г.]] Карэннае насельнітва сучаснай Малой Летувы нязьменна захоўвала сваю мову і звычаі да XIX ст. Паводле зьвестак XVIII і XIX ст. тагачасная жамойцкая (летувіская) мяжа практычна не зьмянялася і адпавядала лініі пашырэньня жамойцкага насельніцтва з часоў Пятра з Дусбургу (XIV ст.), што пацьвярджаецца гістарычнымі і археалягічнымі зьвесткамі<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 210—211.</ref>. Прытым на захад і поўдзень ад гэтай мяжы захоўвалася карэннае славянскае (прускае) насельніцтва<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 212—215.</ref>. {| class="wikitable sortable" |+Летувіскамоўнае насельніцтва Ўсходняй Прусіі<ref>Belzyt L. Sprachliche Minderheiten im preussischen Staat 1815—914. Marburg, 1998.</ref> ! rowspan="2" |Павет (Kreis) ! rowspan="2" |Акруга (Regierungsbezirk) ! colspan="2" |1825 ! colspan="2" |1834 ! colspan="2" |1846 |- !Колькасьць !% !Колькасьць !% !Колькасьць !% |- |Лабяў |Кёнігзбэрг |8,806 |28.3 |11,993 |33.0 |14,454 |32.3 |- |Мэмэль |Кёнігзбэрг |19,422 |52.5 |22,386 |59.6 |26,645 |58.1 |- |Гейдэкруг |Гумбінэн |16,502 |71.9 |18,112 |71.8 |22,475 |68.7 |- |Інстэрбург |Гумбінэн |10,108 |25.0 |9,537 |18.3 |5,399 |9.3 |- |Нідэрунг |Гумбінэн |18,366 |49.1 |20,173 |45.7 |20,206 |41.0 |- |Пількален |Гумбінэн |11,271 |38.5 |10,687 |34.1 |13,820 |34.4 |- |Рагніт |Гумбінэн |15,711 |47.8 |18,443 |46.6 |19,888 |42.6 |- |Шталюпёнэн |Гумбінэн |5,435 |20.7 |5,312 |16.8 |5,907 |15.7 |- |Тыльзыт |Гумбінэн |18,057 |47.5 |22,471 |50.5 |26,880 |48.6 |} Да 1873 году палітыка германізацыі летувіскамоўнага насельніцтва Ўсходняй Прусіі не праводзілася, аднак азначанае насельніцтва ахвотна засвойвала нямецкую мову і культуру<ref name="Arnašius-2002">Arnašius H. [https://web.archive.org/web/20080531031428/http://ausis.gf.vu.lt/mg/nr/2002/078/078vok.html Vokiečiai Klaipėdoje] // Mokslas Ir Gyvenimas. Nr. 7—8. 2002.</ref>. У адрозьненьне ад летувіскамоўнага насельніцтва Расейскай імпэрыі, пераважна каталікоў, прускія летувісы галоўным парадкам спавядалі [[Лютэранства|лютэранства]]. Апроч таго, яны выкарыстоўвалі для летувіскай мовы іншую арфаграфію і гатычны шрыфт, а паводле культуры былі блізкімі да немцаў і выступалі як актыўныя патрыёты Нямецкай дзяржавы<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78.</ref>. Нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што яшчэ ў другой палове XIX ст. летувісы ў Расейскай імпэрыі лічылі прускіх летувісаў жамойтамі{{Заўвага|Сярод іншага, адным зь сьведчаньняў папулярнасьці ў тагачасным сьвеце ўспрыманьня летувісаў Самляндыі як жамойтаў ёсьць артыкул пра [[Бурштын (каштоўны камень)|бурштын]], зьмешчаны ў шэрагу [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскіх]] энцыкляпэдыяў канца XIX — пачатку XX ст.: «''Большая частка бурштыну ў сьвеце сёньня пастаўляецца з рэгіёну, вядомага як Самлянд, на ўсходнім прускім узьбярэжжы Балтыйскага мора... Здабыўцы бурштыну ня ёсьць немцамі, а жамойтамі [[Куршы (народ)|куршаўскага]] паходжаньня...''» ({{мова-en|The bulk of the amber supply of the world comes from the region known as the Samland on the east Prussia coast of the Baltic... The amber fishermen are not Germans, but a Samaite race of Kurish origin...|скарочана}})<ref> The Standard American Encyclopedia of Arts, Sciences, History, Biography, Geography, Statistics, and General Knowledge. — New York, 1897. [https://books.google.by/books?id=oJwzAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=%22Samaite+race+of+Kurish+origin%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5o9He3sj1AhVD7rsIHWEoDxwQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22Samaite%20race%20of%20Kurish%20origin%22&f=false P. 94].</ref><ref>The People's cyclopedia of universal knowledge. — New York — San Francisco, 1897. [https://books.google.by/books?id=ZSvnAAAAMAAJ&q=%22Samaite+race+of+Kurish+origin%22&dq=%22Samaite+race+of+Kurish+origin%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5o9He3sj1AhVD7rsIHWEoDxwQ6AF6BAgFEAI P. 94].</ref><ref>The American Comprehensive Encyclopedia of Useful Knowledge. Vol 1. — Chicago, 1898. [https://books.google.by/books?id=Uyk6r9LJpRkC&pg=PA94&dq=%22Samaite+race+of+Kurish+origin%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5o9He3sj1AhVD7rsIHWEoDxwQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22Samaite%20race%20of%20Kurish%20origin%22&f=false P. 94].</ref><ref>The Century Reference Library of Universal Knowledge. — Chicago, 1909. [https://books.google.by/books?id=YUUxAQAAMAAJ&pg=PA56&dq=%22Samaite+race+of+Kurish+origin%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5o9He3sj1AhVD7rsIHWEoDxwQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22Samaite%20race%20of%20Kurish%20origin%22&f=false P. 56].</ref>}}, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў{{Заўвага|{{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}}}}<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. Тое, што ў Прусіі ўсіх летувісаў, якія жывуць у Расейскай імпэрыі, называюць жамойтамі, таксама зазначалася ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] за 1874 год{{Заўвага|{{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}}<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>}}. Раней, у 1850 годзе гэта засьведчыў у сваім летувіскім слоўніку пруска-нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Нэсэльман||ru|Нессельман, Георг Генрих Фердинанд}}<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA543&dq=samogitien+niederunger&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjzls2eitr1AhVriv0HHZB9BXoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=samogitien%20niederunger&f=false S. 543].</ref>. А ў 1858 годзе тое, што «''ўва ўсёй Прускай Летуве кожнага расейскага падданага летувіскай нацыянальнасьці, незалежна ад яго дыялекту, называюць жамойтам''» адмыслова падкрэсьліваў нямецкі мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аўгуст Шляйхэр||ru|Шлейхер, Август}}{{Заўвага|{{мова-de|«...im ganzen preussischen Litauen heisst jeder russische unterthan, der der litauischen nation angehört, ohne rücksicht auf seine mundart Żemaitis»|}}}}<ref> Beiträge zur vergleichenden Sprachforschung auf dem Gebiete der arischen, celtischen und slawischen Sprachen. Band 1. — Berlin, 1858. [https://books.google.by/books?id=h0hKAAAAcAAJ&pg=PA244&dq=schleicher+nesselman+zemaitis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfwq2ij9r1AhX9if0HHUPxCpEQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=schleicher%20nesselman%20zemaitis&f=false S. 244].</ref>. Жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) захапляўся нацыянальным жыцьцём прускіх летувісаў, якіх, аднак, называў «жамойтамі», а іх мову «жамойцкай»<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>: {{Цытата| ...[у Прусіі] ёсьць шмат жамойтаў-каталікоў, якія... гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову {{арыгінал|lt|...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško}}|Valančius M. Maskoliams katalikus persekiojant. — Kaunas, 1929. P. 76—77.}} У 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў{{Заўвага|{{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}}<ref>K-o šešėlis. Patėmyjimai iš šalies // Saulėteka. Nr. 7, 1900. P. 191.</ref>}}<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>. Па анэксіі [[Клайпедзкі край|Клайпедзкага краю]] Летувой у 1923 годзе, большасьць яго жыхароў працягвалі ідэнтыфікаваць сябе як немцаў і стабільна галасавалі за арыентаваныя на Нямеччыну палітычныя партыі<ref name="Arnašius-2002"/><ref name="Jokubauskas-2017-677"/>. У 1939 годзе насельніцтва краю актыўна падтрымлівала яго анэксію [[Трэці Райх|Трэцім Райхам]]<ref name="Jokubauskas-2017-679">Jokubauskas V. Threats and challenges to the security and stability of the state of Lithuania: historical perspective // Journal of Security and Sustainability Issues. Vol. 6, Nr. 4, 2017. P. 679.</ref>. Па сканчэньні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] далучаны да [[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летувіскай ССР]] Клайпедзкі край пакінула абсалютная большасьць яго жыхароў (у канцы XX ст. налічвалася толькі некалькі сотняў «летувінінкаў»<ref name="Vnukovic-2021-43">Внуковіч Ю. Вынаходніцтва этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі і Літвы: параўнальная характарыстыка // Вестник Полоцкого государственного университета. № 1, 2021. С. 43.</ref>). Тым часам з заходняй частцы Малой Летувы, далучанай да [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]], савецкія ўлады прымусова выселілі ўсё мясцовае насельніцтва — як немцаў, так і летувісаў. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref name="Urban-1972">[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref>: {{мова-de|Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche|скарочана}} (1545 год){{Заўвага|Яшчэ ў 1820 годзе пруска-летувіскі пастар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Рэза||ru|Реза, Людвикас}} зазначаў пра летувіскі катэхізм 1547 году: «''У цэлым гэты катэзіхм вельмі набліжаецца да старапрускага, выдадзенага ў 1545 годзе ў самляндзкім дыялекце''» ({{мова-pl|«W ogólności zaś katechizm wiele się zbliźa do staro-Pruskiego w roku 1545 w dialekcie Samlandzkim wydanego»|скарочана}})<ref>Roczniki towarzystwa warszawskiego przyiaciol nauk. T. 13, 1820. [https://books.google.by/books?id=PGpVAAAAcAAJ&pg=RA1-PA122&dq=samlandzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjV087jwev1AhUF8rsIHR9VDTEQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=samlandzkim&f=false S. 122].</ref>}}]] [[Файл:Samagithia-Samatini-Samaiden (C. Vopel, 1566).jpg|значак|Фрагмэнт мапы Эўропы К. Вопэля з надпісам «прусы» ({{мова-de|Prussen|скарочана}}) на месцы Малой Летувы, 1566 г.]] У сярэдзіне XVI ст. менавіта ў прускай частцы Жамойці, названай пазьней «Малой Летувой», пачалося летувіскае кнігадрукаваньне (прытым на летувіскай мове дагэтуль не існавала рукапіснай кніжнасьці і, увогуле, пісьменства<ref name="Nikalajeu-2009-81"/>). Гэта тлумачыцца падтрымкай у тыя часы ўладамі Прусіі працэсаў [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] (якая ўхваляла пераход да «зразумелых» масам, народных моваў у набажэнстве), прыняцьцем [[лютэранства]] ў якасьці афіцыйнай канфэсіі і пераходам замест [[лаціна|лаціны]] на [[нямецкая мова|нямецкую мову]] набажэнстваў. Увогуле, афіцыйная падтрымка кнігадрукаваньня і асьветы на мове мясцовага насельніцтва мела на мэце атрымаць падтрымку нямецкай улады з боку шырокіх масаў насельніцтва Прусіі<ref name="BRE-2010"/>. [[Файл:Samaiten (1593).jpg|значак|Жамойты (''Samaiten'') пры ўтоцы [[Нёман]]у. З мапы [[Інфлянты|Інфлянтаў]], 1593 г.]] [[Летува|Летувіская дзяржава]] на афіцыйным узроўні лічыць першай летувіскай кнігай «Катэхізм» [[Марцін Мажвід|Марціна Мажвіда]], выдадзены ў 1547 годзе. Аднак беларускія гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]] зьвяртаюць увагу на тое, што напраўду першую летувіскую кнігу выдалі на два гады раней — у 1545 годзе, хоць мова гэтай кнігі і называецца «прускай». Тым часам у «Катэхізьме» Мажвіда і наступнай летувіскай кнізе 1559 году выданьня назва мовы не ўпамінаецца, што ёсьць сьведчаньнем разуменьня мовы гэтых дзьвюх кніг таксама як «прускай»<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Пра падобнае разуменьне назвы адпаведнай мовы самім ініцыятарам летувіскага друку герцагам прускім [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхтам Гогенцолернам]] сьведчыць дададзенае ім тлумачэньне «''прусы або судавы''» ({{мова-la|«Prutheni vel Sudini»|скарочана}}, ад гэтак званага «Судаўскага трыкутніка» ў паўночна-ўсходнім куце Прусіі<ref name="Panucevic-271"/>) пры адрозьненьні ў яго гаспадарстве трох розных моваў (польскай, літоўскай і «прускай») і трох адпаведных народаў ([[Палякі|палякаў]], [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] і «прусаў або судаваў») у «Ordinatio de alumnis illustrissimi principis» — дакумэнце 1544 году на ўсталяваньне 24 стыпэндыяў на лютэранскіх місіянэраў. Увогуле, пра такое ж разуменьне жамойцкай мовы сучасьнікамі Альбрэхта Гогенцолерна сьведчыць пасьлядоўнае пазначэньне на тагачасных мапах назвай Жамойць (''Samaide'') прасторы з «прускай» мовай. Тым часам само выданьне жамойцкага «Катэхізьму» Мажвіда спатрэбілася таму, што першы катэхізм не дасягнуў сваёй мэты, бо з прычыны вялікай прымесі германізмаў яго мова была недаступнай для жамойцкага насельніцтва<ref name="Panucevic-271-272"/>{{Заўвага|Сярод іншага, у 1868 годзе ў [[Ляйпцыг|ляйпцыскім]] часопісе «Unsere Zeit. Deutsche Revue der Gegenwart» зазначалася: «''Як так атрымалася, што летувісы цяпер жывуць у паўночна-ўсходняй частцы краіны на месцы старых прусаў і што ў іх мове нідзе няма нават сьлядоў старапрускай мовы, застаецца невытлумачальным''» ({{мова-de|«Wie es gekommen ist, daß jetzt in dem nordöstlichen Theile des Landes in den Sitzen der alten Preußen Litauer wohnen und daß in deren Sprache nirgends auch nur eine Spur des Altpreußischen zu finden ist, das hat man doch nicht aufzuklären vermocht»|скарочана}})<ref>Unsere Zeit. Deutsche Revue der Gegenwart. — Leipzig, 1868. [https://books.google.by/books?id=2rlPAAAAcAAJ&pg=PA218&dq=%22der+alten+Preu%C3%9Fen+Litauer%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj624KN8d71AhUWrqQKHShABKMQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22der%20alten%20Preu%C3%9Fen%20Litauer%22&f=false S. 218].</ref>}}. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]], 1547 г.]] Зь іншага боку, усталяваньне ў 1544 годзе Альбрэхтам Гогенцолернам 24 стыпэндыяў на лютэранскіх місіянэраў, зь якіх 7 мусілі былі добра валодаць літоўскай мовай (а яшчэ 7 — польскай)<ref name="Panucevic-270">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 270.</ref> сьведчыла пра яго зацікаўленасьць у магчымасьці друкаваць рэлігійную літаратуру літоўскай (беларускай) мовай, што раней выявілася ў справе з [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]], які ў 1530 годзе, відаць, на просьбу гэрцага прыбыў у Кёнігзбэрг, дзе яго прынялі зь вялікай пашанай і апекай, і залічылі да грамадзянаў Прусіі (аднак зь нявысьветленых прычынаў Скарына пакінуў краіну ў тым жа годзе). Апроч таго, паводле Вацлава Пануцэвіча, лісты Альбрэхта Гогенцолерна да біскупа Прусіі з 1536—1545 гадоў сьведчаць пра захаваньне ў яго гаспадарстве літоўскай мовы, якой гаварыла славянскае насельніцтва на поўдзень і паўднёвы ўсход ад ракі [[Прэгола|Прэголы]] — старажытнай мяжы з жамойтамі<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 129, 169, 196, 272.</ref>{{Заўвага|Прыкладам славянскай мовы прусаў ёсьць запісаная ў тыя часы лямэнтацыя («Lamentationes Prussorum funebres...»): «''Halele, lele, y za ty nie miel szto jesty albo pity, y procz ty umarł? Halele, lele, y za ty nie miel krasi młodzice, y procz ty umarł?»''<ref name="Panucevic-210">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 210.</ref><ref>Hartknoch C. Alt- und neues Preussen oder Preussischer Historien. — Frankfurt — Liepzig, 1684. [https://books.google.by/books?id=Y6ti39Z-7cgC&pg=RA2-PA86&dq=%22y+za+ty+nie+miel+szto%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj665qkz8j1AhU4g_0HHWLkDtg4FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%22y%20za%20ty%20nie%20miel%20szto%22&f=false S. 85].</ref>}}. Сярод іншага, першы афіцыйны загад прускага гаспадара (1724 год) датычна «Літвы» як часткі Прусіі, апроч летувіскай, пераклалі яшчэ і на славянскую — польскую мову<ref name="LTSR-1969-28"/>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці Альбрэхта Гогенцолерна (пляменьніка вялікага князя літоўскага [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]], хоць і яго супраціўніка<ref name="Nikalajeu-2009-81"/>), выхаванцы заснаванай ім Кёнігзбэрскай акадэміі, [[жамойты]] з паходжаньня, выдалі чарговы жамойцкі катэхізм, дзе мова выданьня ўжо азначалася як летувіская («літоўская»). Ад гэтага часу ў кожнай наступнай жамойцкай кнізе падкрэсьлівалася, што гэта — «літоўская» мова<ref name="Panucevic-274">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>. Аднак яшчэ ў XVII ст. польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}} засьведчыў, што «пруская мова» катэхізму 1545 году — гэта тое ж самае, што і тагачасная мова прускіх летувісаў{{Заўвага|{{мова-pl|«wspomniony Praetoriusz uważa po prostu tak nazwany język staro-pruski za jedno i to samo, co język pruskich Litwinów»|скарочана}}}}<ref>Sieniawski K. E. Biskupstwo Warminskie, jego zalozenie i rozwoj na Ziemi pruskie. — Poznań, 1878. S. [https://books.google.by/books?id=bM3xb5oFPcQC&pg=PA122&dq=Hartknoch+pruski+litewskim+jezyk&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipg7_3wvP1AhVSlP0HHf9PA5wQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Praetoriusz%20pruskich%20Litwin%C3%B3w%20%20&f=false 120]—121.</ref>. Тым часам аўтары кнігі «[[Рыга|Riga]] Literata», надрукаванай у 1699 годзе, фактычна атаясамілі жамойцкую і прускую мовы, калі дзеля высьвятленьня этымалёгіі назвы [[Інфлянты|Інфлянтаў (Лівоніі)]] пасьля эстонскага ({{мова-la|Esthonico|скарочана}}) ''Liva'' і перад латыскім ({{мова-la|Lettice|скарочана}}) ''Laivas'' прывялі «жамойцка-прускае» ({{мова-la|Samogithico & Prussico|скарочана}}) ''Lewas'' або ''Loiwas''<ref>Riga Literata. — Rostochii, 1699. [https://books.google.by/books?id=Eo1OwWzPaCgC&pg=PP7&dq=Samogithico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiO9ZPTvIn2AhUoRfEDHciFC5kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Samogithico&f=false P. A 2].</ref>. А ў першай палове XVIII ст. пруска-летувіскі лютэранскі пастар [[Крысьціонас Данелайціс]] пісаў<ref>Dundzila V. R. [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:lGTdw3gtSNgJ:www.draugas.org/key_dnlh/dn/issues/2014-06-15-DRAUGASNEWS.pdf+&cd=5&hl=be&ct=clnk&gl=by A Summer that Offers No Respite] // Draugas News. Nr. 6, 2014. P. 12.</ref>: {{Цытата|Але цяпер і мы, хоць і хрысьціянскія прусы, Так, мы, летувінінкі, надта перапаўняем сябе... {{арыгінал|lt|Ogi dabar jau mes, krikščionimis būdami prūsai, <br> Mes lietuvninkai taip baisiai ryt nesigėdim...}}| }} [[Файл:Samogitico (1851).jpg|значак|Старонка каталёгу бібліятэкі ў [[Крэтынга|Крэтынзе]], дзе выдадзены ў Прусіі летувіска-нямецкі слоўнік азначылі як «''жамойцка-нямецкі''», 1851 г.]] Тое, што мова першых летувіскіх выданьняў была мовай жамойтаў (засноўвалася на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>), прызнае летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]], які, аднак, высоўвае ўласнае тлумачэньне{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}} пра існаваньне ў кнігах XVII ст. яшчэ двух варыянтаў пісьмовай летувіскай мовы: блізкага да мовы прускіх жамойтаў сярэдняга варыянту, заснаванага на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў [[Жамойць|Жамойцкім старостве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай) і ўсходняга — уласна «летувіскай мовы». Тым часам ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы, што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Вільня|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>. Як адзначае Зінкявічус, ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»'', прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі: * «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год) * «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год) * «Ключ нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Clavis Germanico-Lithvana|скарочана}}, Фрыдрых Прэторыюс, 1680 год, рукапіс) * «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год) * «Слоўнік летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Vocabularium Litthuanico-Germanicum, et Germanico-Litthvanicum|скарочана}}, Фрыдрых Вільгельм Гаак, 1730 год) * «Лексыкон нямецка-летувіскі і летувіска-нямецкі» ({{мова-la|Lexicon Germanico-Lithvanicum et Lithvanico-Germanicum|скарочана}}, Якуб Брадоўскі, да 1744 году, рукапіс) * «Разгляд летувіскай мовы ў яе вытоках» ({{мова-la|Betrachtung der littauischen Sprache in ihrem Ursprunge|скарочана}}, Філіп Руіг, 1745 год) * «Летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі лексыкон» ({{мова-la|Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon|скарочана}}, Філіп Руіг, 1747 год), тым часам рэдкі асобнік гэтага слоўніка, што трапіў у кнігазбор на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага, азначылі ў каталёзе бібліятэкі кляштару францішканаў у [[Крэтынга|Крэтынзе]] як «''Жамойцка-нямецкі слоўнік''» ({{мова-la|«Dictionarium Samogitico-Germanicum»|скарочана}}) * «Пачаткі граматыкі летувіскай мовы» ({{мова-la|Anfangsgründe einer Littauischen Grammatick|скарочана}}, Фрыдрых Руіг, 1747 год) * «Новая летувіская граматыка» ({{мова-la|Neue Littauische Grammatik|скарочана}}, 1791 год) [[Файл:Der Preussische Litthau (1744).jpg|значак|{{мова-de|«Der Preussische Litthau»|скарочана}} — «Пруская Літва». З выдадзенай у [[Гданьск|Данцыгу]] кнігі пруска-нямецкага пастара Тэадора Лепнэра, 1744 г.]] Выкарыстаньне летувіскай мовы ў Прусіі дзеля пашырэньня [[лютэранства]] сярод летувісаў прымусіла зьвярнуцца да гэтай мовы [[Езуіты|езуітаў]] — галоўных дзеячоў [[Контрарэфармацыя|Контрарэфармацыі]] ў Вялікім Княстве Літоўскім, што прычыніліся да друкаваньня летувіскамоўных кніг у [[Вільня|Вільні]]<ref name="Nikalajeu-2009-82">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 82.</ref>. Гісторык [[Павал Урбан]] адзначае, што менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці сьпярша ў Прусіі, а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту ў другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы з гэтай і шэрагу іншых прычынаў (заняпад літоўскай каталіцкай традыцыі пры пераходзе магнатаў у [[кальвінізм]] і [[арыянства]], узвышэньне польскай мовы ў выніку Рэфармацыі і яе пранікненьне ў Вялікае Княства Літоўскае празь [[Люблінская унія|Люблінскую унію]], сьмерць апошняга з [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]], узмацненьне [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з узвышэньнем [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]] па заняцьці туркамі [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]], празьмернае захапленьне праваслаўнымі ліцьвінамі [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовай]] як «сапраўднай» і «годнай праваслаўя») адзначае таксама гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274—277.</ref>. Адну з прычынаў пашырэньня назвы «літоўская» на жамойцкую мову Павал Урбан бачыць ва ўплыве папулярнай тады [[Палямонавічы|тэорыі пра «рымлянскае паходжаньне»]] старажытных ліцьвінаў і жамойтаў<ref name="Urban-1972"/>. Тым часам адно з магчымых тлумачэньняў прыўлашчваньня назвы «літоўская мова» з боку саміх жамойтаў агучвалася яшчэ ў 1854 годзе: «''Вядома, што ў прыбалтыйскіх [[Чудзь|чудзкіх]] пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, „мове зямлі“. Як у літоўскай чудзі, альбо [[жмогусы|жамогусаў]], відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе „літоўскай“, што слова „Літва“ было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой чудзь гэтая належала''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.»|скарочана}}}}<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>. У 1579—1590 гадох [[Ёнас Брэткунас]] пераклаў у Кёнігзбэргу [[Біблія|Біблію]] на летувіскую мову, але гэты пераклад ня выйшаў з друку. У XVIII ст. лютэранскі пастар [[Крысьціонас Данелайціс]] стварыў тут першую вершаваную паэму («Поры году») на летувіскай мове, якая, аднак, выйшла з друку і стала вядомай шырокім колам толькі ў XIX ст.: упершыню гэтую паэму апублікаваў [[Людвікас Рэза]] ў 1816 годзе ў Кёнігзбэргу, але не ў арыгінале, а на нямецкай мове<ref name="BRE-2010"/>. Менавіта ў Кёнігзбэргу ў 1735 годзе надрукавалі першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову<ref>Зинкявичюс З. Откуда родом литовцы. — Вильнюс, 2006. С. 134.</ref>. Тым часам польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», азначаў гэтую біблію ў сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>. Увогуле, тэндэнцыя пераважнага друкаваньня летувіскіх кніг у Прусіі захоўвалася і ў XVIII ст.: калі ў Вялікім Княстве Літоўскім цалкам або часткова па-летувіску выйшла з друку 167 выданьняў, то ў Прусіі — 243<ref name="Nikalajeu-2009-82"/>. У другой палове XIX ст. [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] — першы жамойцкі біскуп сялянскага паходжаньня — наладзіў друк летувіскіх кніг у прускай Жамойці, каб пашыраць іх у расейскай Жамойці. Дзеля такіх мэтаў надрукавалі больш за 1800 найменьняў кніг агульным накладам у 6 мільёнаў асобнікаў<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 131—132.</ref>. Увогуле, у [[Тыльзыт|Тыльзыце]] і Кёнігзбэргу да 1904 году выдалі па-летувіску каля 3300 найменьняў кніг і каля 120 пэрыядычных выданьняў агульным накладам некалькі мільёнаў асобнікаў<ref name="Arlou-2012-349"/>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: «''Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах''» ({{мова-de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»|скарочана}})<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>. У 1858 годзе пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. <gallery caption="Этнаграфічныя мапы (па вынаходніцтве «[[аўкштайты|аўкштайтаў]]»), на якіх прускія летувісы азначаюцца жамойтамі" widths="215" heights="180" class="center"> Ethnic composition of the westernmost parts of the Russian Empire, Erckert, 1863.jpg|''Самогиты''. [[Радэрык фон Эркерт|Р. Эркерт]], 1863 г. Tableau Ethnographique (Georg Ferdinand Robert d'Erckert, 1863).jpg|''Samogitiens''. Р. Эркерт, 1863 г. Mapa etnologiczna ludów Litwy i Rusi przerobiona z Atlasu Erkerta (J. Talko-Hryncewicz, 1893).jpg|''Żmujdźini''. Ю. Талька-Грынцэвіч, 1893 г. </gallery> == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * Jokubauskas V. [http://jssidoi.org/jssi/uploads/papers/24/Jokubauskas_Threats_and_challenges_to_the_security_and_stability_of_the_state_of_Lithuania_historical_perspective.pdf Threats and challenges to the security and stability of the state of Lithuania: historical perspective] // Journal of Security and Sustainability Issues. Vol. 6, Nr. 4, 2017. P. 673—689. * Lukoševičius V. Lithuania Minor and Prussia on the old. maps (1525—1808) // Geodesy and Cartography. Vol. 39 (1). P. 23—39. * Vareikis V. [https://www.journals.vu.lt/sociologija-mintis-ir-veiksmas/article/view/7233/5047 Memellander/Klaipėdiškiai Identity and German­Lithuanian Relations in Lithuania Minor in the Nine­teenth and Twentieth centuries] // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 54—65. * Pocytė S. [https://www.journals.vu.lt/sociologija-mintis-ir-veiksmas/article/download/7236/4798/ Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje] // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 77—89. * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс: Eugrimas, 2013. — 318 с. {{ISBN|978-609-437-207-0}}. * История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс: Мокслас, 1978. — 676 с. == Вонкавыя спасылкі == * [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], [https://news.arche.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/11039 Летувіскі нацыянальны рух], [[ARCHE Пачатак]], 12 сакавіка 2013 г. {{Рэгіёны Летувы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Летувы]] [[Катэгорыя:Геаграфія Прусіі]] rn9genhp8cxf1okb3b6pmugsjb2f0ur 0 195242 2331447 2177161 2022-08-05T22:35:29Z Dymitr 10914 дададзеная [[Катэгорыя:Фільмы Робэрта Зэмэкіса]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = Форэст Гамп |арыгназва = Forrest Gump |выява = Forrestgump-logo.svg |подпіс = |рэжысэр = [[Робэрт Зэмэкіс]] |прадусар = [[Ўэндзі Файнэрман]]<br />[[Стыў Тыш]]<br />[[Стыў Старкі]] |сцэнарыст = [[Эрык Рот]]<br />[[Ўінстан Грум]] (раман) |дыктар = |ролі = [[Том Гэнкс]]<br />[[Робін Райт]]<br />[[Гэры Сыніз]]<br />[[Майкелці Ўільямзан]] |кампазытар = [[Алан Сыльвэстры]] |апэратар = [[Дон Бэрджэс]] |мантаж = |вытворчасьць = [[Paramount Pictures]] |дата = 6 ліпеня 1994 (ЗША) |час = 142 хвіліны |мова = [[ангельская мова|ангельская]] |краіна = [[ЗША]] |бюджэт = $55 000 000 |прыбытак = $677 945 399 |папярэдні = |наступны = |сайт = |imdb = 0109830 }} «'''Фо́рэст Гамп'''» ({{мова-en|Forrest Gump}}) — дзявяты фільм рэжысэра [[Робэрт Зэмэкіс|Робэрта Зэмэкіса]], які выйшаў на экраны ў 1994 годзе. Гэта найбольш пасьпяховы фільм рэжысэра, які быў прызнаны найлепшым згодна меркаваньня гледачоў (першае месца па зборах у 1994 годзе), так і сярод крытыкаў і прафэсійных кінэматаграфістаў (38 узнагарод, уключаючы прэмію «[[Оскар]]»). У фільме галоўны герой — Форэст Гамп (сугучна з анг. ''forest gump'', то бок «дурань зь лесу») з выдуманага гораду Грынбоў, штат [[Алабама]]. Па сюжэце, разумова адсталага Форэста жыцьцё як птушынае пяро праносіць праз найважнейшыя падзеі амэрыканскай гісторыі другой паловы XX стагодзьдзя. Але ён не губляецца і, дзякуючы сваім спартовым здольнасьцям, добраму характару і прышчэпленай маці незвычайнай жыцьцяўстойлівасьці, зьдзяйсьняе ваенныя подзьвігі, дамагаецца «амэрыканскай мары» і міжволі, уплывае на палітыку і культуру ЗША. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * {{IMDb title|0109830|Форэст Гамп}} {{Прэмія «Оскар» за найлепшы фільм}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшы фільм — драма}} [[Катэгорыя:Фільмы 1994 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы-драмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы на ангельскай мове]] [[Катэгорыя:Фільмы Робэрта Зэмэкіса]] g3rd6b270sklwbbig6l34bjt6il196n 2331455 2331447 2022-08-06T05:21:24Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Фільм |назва = Форэст Гамп |арыгназва = Forrest Gump |выява = Forrestgump-logo.svg |подпіс = |рэжысэр = [[Робэрт Зэмэкіс]] |прадусар = [[Ўэндзі Файнэрман]]<br />[[Стыў Тыш]]<br />[[Стыў Старкі]] |сцэнарыст = [[Эрык Рот]]<br />[[Ўінстан Грум]] (раман) |дыктар = |ролі = [[Том Гэнкс]]<br />[[Робін Райт]]<br />[[Гэры Сыніз]]<br />[[Майкелці Ўільямзан]] |кампазытар = [[Алан Сыльвэстры]] |апэратар = [[Дон Бэрджэс]] |мантаж = |вытворчасьць = [[Paramount Pictures]] |дата = 6 ліпеня 1994 (ЗША) |час = 142 хвіліны |мова = [[ангельская мова|ангельская]] |краіна = [[ЗША]] |бюджэт = $55 000 000 |прыбытак = $677 945 399 |папярэдні = |наступны = |сайт = |imdb = 0109830 }} «'''Фо́рэст Гамп'''» ({{мова-en|Forrest Gump}}) — дзявяты фільм рэжысэра [[Робэрт Зэмэкіс|Робэрта Зэмэкіса]], які выйшаў на экраны ў 1994 годзе. Гэта найбольш пасьпяховы фільм рэжысэра, які быў прызнаны найлепшым згодна меркаваньня гледачоў (першае месца па зборах у 1994 годзе), так і сярод крытыкаў і прафэсійных кінэматаграфістаў (38 узнагарод, уключаючы прэмію «[[Оскар]]»). У фільме галоўны герой — Форэст Гамп (сугучна з анг. ''forest gump'', то бок «дурань зь лесу») з выдуманага гораду Грынбоў, штат [[Алабама]]. Па сюжэце, разумова адсталага Форэста жыцьцё як птушынае пяро праносіць праз найважнейшыя падзеі амэрыканскай гісторыі другой паловы XX стагодзьдзя. Але ён не губляецца і, дзякуючы сваім спартовым здольнасьцям, добраму характару і прышчэпленай маці незвычайнай жыцьцяўстойлівасьці, зьдзяйсьняе ваенныя подзьвігі, дамагаецца «амэрыканскай мары» і міжволі, уплывае на палітыку і культуру ЗША. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb title|0109830|Форэст Гамп}} {{Прэмія «Оскар» за найлепшы фільм}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшы фільм — драма}} [[Катэгорыя:Фільмы 1994 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы-драмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы на ангельскай мове]] [[Катэгорыя:Фільмы Робэрта Зэмэкіса]] 12eldnqdxwq1mlx1cu6psgg95e5czel 0 195907 2331459 2326894 2022-08-06T07:30:10Z Hleb23 72152 даданьне карткі wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў |выява = [[Файл:Wanda-Metropolitano.jpg|512x512пкс]] |подпіс = [[Мэтрапалітана (стадыён)|Ванда Мэтрапалітана]] |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 26 чэрвеня — 29 жніўня 2018<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 18 верасьня 2018 — 1 чэрвеня 2019 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 79 (зь 54 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br />Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Тотэнгэм Готспур]]<br />Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]], [[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]]<br />Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]],<br />[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд]], [[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />125 у асноўнай частцы, 312 — з улікам кваліфікацый |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />366 (2.93 у сярэднім за гульню) ў асноўнай частцы, 577 (1.85 у сярэднім) у пераліку за ўсе стадыі разам |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />6,163,044 (49,304 штоматч у сярэднім) (статыстыка маецца толькі ў асноўнай частцы) |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />[[Ліянэль Мэсі]] ([[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]''',''' 12 галоў) |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|← 2017—18]] І 2018—2019 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|2019—20 →]]'' }} '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] 2018—2019 гадоў''' — 64-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 27-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. Упершыню сыстэма відэаасістэнта рэфэры (VAR) выкарыстоўвалася ў спаборніцтвах з раўнду шаснаццаці. [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Мэтрапалітана (стадыён)|Ванда Мэтрапалітана]]» ў [[Мадрыд]]зе ([[Гішпанія]]) 1 чэрвеня 2019 году. У фінале «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» перамог «[[Тотэнгэм Готспур]]» зь лікам 2:0 і 6 раз у сваёй гісторыі стаў пераможцам турніру. «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» стаў трэцьцяй камандай у гісторыі пасьля «[[Рэал Мадрыд|Рэала]]» ў 1966 годзе і «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляна]]» ў 2003 годзе, каму столькі разоў скаралася Ліга чэмпіёнаў. Гэты фінальны двубой стаў другім агульнаангельскім у гісторыі пасьля перамогі «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» над «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» ў [[Масква|Маскве]] ў 2008 годзе. Перамога ў фінале надала «Лівэрпулю» аўтаматычную кваліфікацыю ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 і права гуляць у Супэркубку УЭФА 2019 і Клюбным чэмпіянаце сьвету па футболе 2019, у двох апошніх зь якіх яны перамаглі. Паколькі «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» й «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]» таксама выйшлі ў фінал Лігі Эўропы УЭФА 2019, гэта быў першы сэзон, у якім было некалькі фіналаў буйных эўрапейскіх клюбных спаборніцтваў з удзелам камандаў з адной краіны. На пачатак турніру дзейным чэмпіёнам зьяўляўся «[[Рэал Мадрыд]]», які перамог у чатырох з апошніх пяці розыгрышаў, у тым ліку ў кожным з апошніх трох, быў выбіты «[[Аякс Амстэрдам|Аяксам]]» у 1/8 фіналу. Нягледзячы на ​​тое, што «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]» вылецеў у паўфінале, ён згуляў больш матчаў, чым любая іншая каманда раней, бо ім трэба было згуляць шэсьць матчаў кваліфікацыі Лігі чэмпіёнаў. == Зьмены фармату == 9 сьнежня 2016 году УЭФА пацьвердзіў плян рэфармаваньня Лігі чэмпіёнаў УЭФА на цыкл 2018—2021 гадоў, які быў абвешчаны 26 жніўня 2016 году. Згодна з новымі правіламі, пераможцы Лігі Эўропы УЭФА папярэдняга сэзону будуць аўтаматычна кваліфікавацца ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА (раней яны аўтаматычна кваліфікаваліся ў раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф, але яны праходзілі ў групавы раўнд, калі ўладальнік тытулу Лігі чэмпіёнаў кваліфікаваўся празь лігу сваёй краіны, хоць гэтае павышэньне да групавога этапу было зроблена ва ўсіх трох сэзонах з моманту зацьверджаньня перад сэзонам 2015-16). У той жа час, чатыры лепшыя каманды зь ліг чатырох нацыянальных асацыяцый, якія займаюць лідзіруючыя месцы ў сьпісе каэфіцыентаў краін УЭФА, таксама будуць аўтаматычна кваліфікавацца ў групавы этап. Толькі шэсьць каманд выйдуць у групавы этап праз кваліфікацыйныя раўнды, у параўнаньні зь дзесяцю ў папярэднім сэзоне. Гэта быў таксама першы год, калі быў створаны папярэдні раунд. Сьпецыяльны міні-турнір для чатырох апошніх нацыянальных асацыяцый па каэфіцыентах краін УЭФА. Адзіночныя паўфінальныя й фінальны матчы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 79 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя [[Ліхтэнштайн]]а) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2017-18]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2017-18]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў «[[Рэал Мадрыд]]» прайшоў кваліфікацыю праз сваю ўнутраную лігу, таму дадатковае месца для ўладальнікаў тытулу Лігі чэмпіёнаў не было патрэбным{{Заўвага|адпаведныя зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях|назва=спасылка на ніжэйшы разьдзел аб разьмеркаваньнях}}. Пераможцы Лігі Эўропы УЭФА 2017—2018 гадоў, «[[Атлетыка Мадрыд]]», кваліфікаваліся праз сваю ўнутраную лігу, што азначае, што дадатковае месца для ўладальнікаў тытулу Лігі Эўропы не было патрэбным{{Заўвага|назва=спасылка на ніжэйшы разьдзел аб разьмеркаваньнях}}. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]] |104.998 | rowspan="4" |4 | |- !2 |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]] |79.498 | |- !3 |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]] |75.962 | |- !4 |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]] |73.332 | |- !5 |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]] |56.665 | rowspan="2" |3 | |- !6 |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]] |50.532 | |- !7 |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]] |49.332 | rowspan="9" |2 | |- !8 |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]] |42.633 | |- !9 |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]] |42.400 | |- !10 |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]] |39.200 | |- !11 |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]] |33.175 | |- !12 |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]] |32.075 | |- !13 |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]] |31.063 | |- !14 |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]] |27.900 | |- !15 |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]] |25.350 | |- !16 |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]] |25.250 | rowspan="4" |1 | |- !17 |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]] |24.350 | |- !18 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]] |24.000 | |- !19 |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]] |19.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]] |19.750 | rowspan="12" |1 | |- !21 |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]] |19.725 | |- !22 |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]] |19.375 | |- !23 |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]] |18.925 | |- !24 |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]] |18.550 | |- !25 |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]] |18.325 | |- !26 |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]] |17.750 | |- !27 |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]] |15.875 | |- !28 |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]] |15.375 | |- !29 |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]] |15.250 | |- !30 |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]] |13.125 | |- !31 |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]] |11.750 | |- !32 |[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]] |11.000 |0 |(АУС) |- !33 |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]] |9.500 | rowspan="5" |1 | |- !34 |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]] |9.500 | |- !35 |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]] |8.375 | |- !36 |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]] |7.650 | |- !37 |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]] |6.625 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !38 |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]] |6.575 | rowspan="18" |1 | |- !39 |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]] |6.500 | |- !40 |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]] |6.375 | |- !41 |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]] |6.125 | |- !42 |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]] |5.625 | |- !43 |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]] |5.250 | |- !44 |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]] |5.250 | |- !45 |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]] |5.125 | |- !46 |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]] |4.875 | |- !47 |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]] |4.500 | |- !48 |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]] |4.125 | |- !49 |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]] |4.000 | |- !50 |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]] |3.875 | |- !51 |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]] |3.500 | |- !52 |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]] |2.500 | |- !53 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]] |1.165 | |- !54 |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]] |0.333 | |- !55 |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]] |0.000 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацелі тытулаў Лігі Чэмпіёнаў і Лігі Эўропы — [[Рэал Мадрыд]] ды [[Атлетыка Мадрыд]] адпаведна гарантавалі сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што празь перамогі ў фіналах пяпярэдніх розыгрышаў эўрапейскіх фіналаў, што праз трапляньне ў чацьвёрку найлепшых гішпанскіх камандаў, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся й у месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў: * Чэмпіён 11 асацыяцыі (Чэхіі) ўступае ў розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф. * Чэмпіён 13 асацыяцыі (Нідэрляндаў) уступае ў розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыі замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду. * Чэмпіён 15 асацыяцыі (Аўстрыі) ўступае ў розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду. * Чэмпіёны 18 ды 19 асацыяцый (Даніі й Беларусі адпаведна) ўступаюць ў розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду. * Каманда 5 асацыяцыі (Францыі), што заняла трэцяе месца, выйшла ў групавы этап замест трэцяга кваліфікацыйнага раунда. * Другія месцы 10 і 11 асацыяцый (Турэччыны й Чэхіі) выйшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд замест другога. {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 52-55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (32 каманды) | * 31 чэмпіён з асацыяцый 20-51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 16-19 | * 16 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпёны з асацыяцый 12-15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцый 14-15 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 5 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 7-11 * 1 бронзавы прызэр з асацыяцыі 6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцый 12-13 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-11 * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1-6 * 5 бронзавых прызэраў з асацыяцый 1-5 * 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (3-і)^ЛЧ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (2-і)^ЛЭ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (1-ая) |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]] (4-ая) |- |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]] ([[Гельзэнкірхэн]]) (2-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]] ([[Зынсгайм]]) (3-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (4-ая) |- |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (2-і) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (3-і) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (4-ы) |- |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (1-ы) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (2-і) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Рома Рым|Рома]] ([[Рым]]) (3-яя) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (4-ы) |- |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (2-і){{Заўвага|Манака - гэта клюб, які базуецца ў Манака (не з'яўляецца членам УЭФА), але ўдзельнічаў у Лізе чэмпіёнаў праз адну з пуцёвак за Францыю (любыя пункты, якія яны зарабілі, улічваюцца ў агульным заліку Францыі).}} |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Алімпік Ліён|Алімпік]] ([[Ліён]]) (3-і) |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Лякаматыў Масква|Лякаматыў]] ([[Масква]]) (1-ы) |- |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] ЦСКА ([[Масква]]) (2-і) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ы) |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (1-ы) | |- |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) (1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя) |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[АЕК Атэны|АЕК]] ([[Атэны]]) (1-ыя) |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) (3-і) |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Стандард Льеж|Стандард]] ([[Льеж]]) (2-і) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (2-ая) |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |- |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (2-ое) |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (2-ая) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (1-ы) |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы) |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] ([[Барысаў]]) (1-ае) |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] ([[Базэль]]) (2-і) |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] ([[Тэсалёнікі]]) (2-і) |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (2-і) |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая) |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]] ([[Кукес]]) (2-і){{Заўвага|У сакавіку 2018 году «Скендэрбэў» быў адхілены ад удзелу ў клюбных спаборніцтвах УЭФА на 10 гадоў за дамоўныя матчы. Паколькі яны сталі чэмпіёнамі альбанскай Супэрлігі 2017-18, Кукес, які заняў другое месца ў лізе, трапіў у Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 замест Лігі Эўропы УЭФА 2018-19.}} |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |- |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ([[Нур-Султан]]) (1-ая) |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Корк Сіці]] ([[Корк]]) (1-ыя) |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |- |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Гапаэль Бээршэба|Гапаэль]] ([[Бээршэба]]) (1-ы) |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Алімпія Любляна|Алімпія]] ([[Любляна]]) (1-ая) |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Крузэйдэрз Бэлфаст|Крузэйдэрз]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Спартак Трнава|Спартак]] ([[Трнава]]) (1-ы) |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Тарпэда Кутаісі|Тарпэда]] ([[Кутаісі]]) (1-ае) |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ([[Мар’ямпаль]]) (1-ая) |- |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]] ([[Нікасія]]) (1-ы) |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэхэрвар Сэкешфэхэрвар|Фэхэрвар]] ([[Сэкешфэхэрвар]]) (1-ы) |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Спартакс Юрмала|Спартакс]] ([[Юрмала]]) (1-ы) |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] ([[Валета]]) (1-ая) |- |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]] ([[Тронгэйм]]) (1-ы) |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) (1-ая) |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) |- |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая) |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Вікінгур Лейрвік|Вікінгур]] ([[Лейрвік]]) (1-ы) |- |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] ([[Санта-Калёма]]) (1-ая) |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіяры́та]] ([[Монтэджардына]]) (1-ая) |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] ([[Гнілане]]) (1-ая) |} == Расклад матчаў == Расклад спаборніцтваў выглядаў наступным чынам (усе лёсаваньні праходзілі ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Наён|Ньёне]], калі не пазначана іншае). {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |12 чэрвеня 2018 |26 чэрвеня 2018 (паўфіналы) |29 чэрвеня 2018 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд | rowspan="2" |19 чэрвеня 2018 |10-11 ліпеня 2018 |17-18 ліпеня 2018 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |24-25 ліпеня 2018 |31 ліпеня — 1 жніўня 2018 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |23 ліпеня 2018 |7-8 жніўня 2018 |14 жніўня 2018 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |6 жніўня 2018 |21-22 жніўня 2018 |28-29 жніўня 2018 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |30 жніўня 2018 ([[Манака]]) | colspan="2" |18-19 верасьня 2018 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |2-3 кастрычніка 2018 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |23-24 кастрычніка 2018 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |6-7 лістапада 2018 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |27-28 лістапада 2018 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |11-12 сьнежня 2018 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |17 сьнежня 2018 |12-13 & 19-20 лютага 2019 |5-6 & 12-13 сакавіка 2019 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |15 сакавіка 2019 |9-10 красавіка 2019 |16-17 красавіка 2019 |- |Паўфіналы |30 красавіка — 1 траўня 2019 |7-8 траўня 2019 |- |Фінал | colspan="2" |1 чэрвеня 2019 году на стадыёне «[[Мэтрапалітана (стадыён)|Ванда Мэтрапалітана]]» ў [[Мадрыд]]зе |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === У папярэднім раўндзе каманды былі падзеленыя на сеяныя і нясеяныя па іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2018 , а затым гуляліся паўфінальныя й фінальны адзіночныя матчы. Лёсаваньне папярэдняга раунду адбылося 12 чэрвеня 2018 году. Паўфінальны раунд быў гуляўся 26 чэрвеня, а фінальны раунд — 29 чэрвеня 2018 году, абодзьве стадыі гуляліся на [[Стадыён «Вікторыя»|стадыёне «Вікторыя»]] ў [[Гібральтар|Гібральтары]]. Пераможаныя ў абодвух паўфінальных і фінальным раундзе выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга Эўропы УЭФА 2018-19|Лігі Эўропы УЭФА 2018-19]]. {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Лік !! Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" align="center" | Паўфіналы ! |- | [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] || align="center" | 0:2 (д.ч.){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час|назва=дадатковы час}} || '''[[Дрыта Гнілане|Дрыта]]''' |[[Джэўдэт Шабані|Шабані]] 99' (0:1), [[Фідан Гербешы|Гербешы]] 105+3' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:2) |- | [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] || align="center" | 0:2 || '''[[Лінкальн Рэд Імпс]]''' |[[Энтані Ален Эрнандэс|Эрнандэс]] 2' (0:1), [[Аляксандр Марэна Лопера|Алекс]] 51' (0:2) |- ! colspan="3" align="center" |Фінал ! |- | [[Лінкальн Рэд Імпс]] || align="center" | 1:4 (д.ч.){{Заўвага|назва=дадатковы час}} || '''[[Дрыта Гнілане|Дрыта]]''' |[[Лірыдон Ілаз Лецы|Лецы]] 2' (0:1), [[Педра Караль|Караль]] 61' (1:1), [[Лірыдон Ілаз Лецы|Лецы]] 105+3' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Джэўдэт Шабані|Шабані]] 120' (1:3), [[Хаджы Нязірадж|Нязірадж]] 120+4' (1:4) |} Перамога «[[Дрыта Гнілане|Дрыты]]» 26 чэрвеня 2018 году стала першай перамогай каманды, якая прадстаўляе [[Косава]], у любым спаборніцтве УЭФА. === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раунду адбылося 19 чэрвеня 2018 году. Першыя матчы гуляліся 10 й 11 ліпеня, а матчы ў адказ — 17 й 18 ліпеня 2018 году. Хто атрымаў паразу, выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга Эўропы УЭФА 2018-19|Лігі Эўропы УЭФА 2018-19]], за выключэннем адной каманды, што па выніках лёсаваньня атрымала пуцёўку ў трэці кваліфікацыйны раунд [[Ліга Эўропы УЭФА 2018-19|Лігі Эўропы УЭФА 2018-19]]. {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч !Галы й галеадоры |- | [[Тарпэда Кутаісі]] || align="center" | 2:4 || '''[[Шэрыф Тыраспаль]]''' || 2:1 || 0:3 | # [[Зігуі Бадзібанга|Бадзібанга]] 14' (0:1), [[Георгі Кімадзэ|Кімадзэ]] 24' (1:1), [[Георгі Кухіанідзэ|Кухіанідзэ]] 64' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1) # [[Зігуі Бадзібанга|Бадзібанга]] 9' (2:2), [[Жаалісан Сантас Алівэйра|Алівэйра]] 40' (2:3), 55' (2:4) |- | '''[[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]]''' || align="center" | 5:4 || [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] || 5:0 || 0:4 | # [[Ізаір Эміні|Эміні]] 14' (1:0), [[Бесарт Ібраімі|Ібраімі]] 38' (2:0), 53' (3:0), 60' (4:0), 66' (5:0) # [[Дын Эбэ|Эбэ]] 15' (5:1), [[Дэніэл Стывен Рэдманд|Рэдманд]] 30' (5:2), [[Бэнджамін Кабанга|Кабанга]] 35' (5:3), [[Кёртыс Бірн|Бірн]] 90+6' (5:4) |- | '''[[Судува Мар’ямпаль]]''' || align="center" | 3:2 || [[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]] || 3:1 || 0:1 | # [[Рыгіна Цыцылія|Цыцылія]] 9' (1:0), 13' (2:0), 19' (3:0), [[Вандэрсан дэ Жэсус Мартынс|Каж'ю]] 90+4' (3:1) # [[Мікаэль Франк Потэ|Потэ]] 20' (3:2) |- | [[Алімпія Любляна]] || align="center" | 0:1 || '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 0:1 || 0:0 | # [[Ўайлд-Дональд Гер'е|Гер'е]] 79' (0:1) # — |- | [[Ф91 Дудэлянж]] || align="center" | 2:3 || '''[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]]''' || 1:1 || 1:2 | # [[Сабольч Хусьці|Хусьці]] 42' (0:1), [[Браян Мелісу|Мелісу]] 58' (1:1) # [[Данка Лазовіч|Лазовіч]] 18' (1:2), [[Клемент Куцюр'е|Куцюр'е]] 54' (2:2), [[Марка Шчэпавіч|Шчэпавіч]] 54' (2:3) |- | [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] || align="center" | 0:5 || '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' || 0:3 || 0:2 | # [[Серхіа Карлёс Странбэрг|Странбэрг]] 13' (0:1), [[Арнар Інгві Траўстасан|Траўстасан]] 39' (0:2), [[Нільс Маркус Розэнбэрг|Розэнбэрг]] 82' (0:3) # [[Серхіа Карлёс Странбэрг|Странбэрг]] 55' (0:4), [[Ён Эрык Антон Лёрсан|Лёрсан]] 60' (0:5) |- | [[Вікінгур Лейрвік]] || align="center" | 2:5 || '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]]''' || 1:2 || 1:3 | # [[Себастыян Даальстрэм|Даальстрэм]] 9' (0:1), [[Этлі Грэгерсэн|Грэгерсэн]] 29' (аўтагол) (0:2), [[Гунар Ватгамар|Ватгамар]] 51' (1:2) # [[Жаао Кляўс дэ Мелю|Мелю]] 1' (1:3), [[Эванс Менса|Менса]] 10' (1:4), [[Моштаг Ягубі|Ягубі]] 19' (1:5), [[Гунар Ватгамар|Ватгамар]] 21' (2:5) |- | '''[[Лудагорац Разград]]''' || align="center" | 9:0 || [[Крузэйдэрз Бэлфаст|Крузэйдэрз]] || 7:0 || 2:0 | # [[Марселя Насімента да Коста|Марселіньё]] 25' (1:0), [[Родні Браўн|Браўн]] 40' (аўта) (2:0), [[Клаўдзій Андрэй Кэшэру|Кэшэру]] 53' (3:0), [[Марселя Насімента да Коста|Марселіньё]] 66' (4:0), [[Якуб Сьвярчок|Сьвярчок]] 73' (5:0), 78' (6:0), 80' (7:0) # [[Родні Браўн|Браўн]] 11' (аўта) (8:0), [[Якуб Сьвярчок|Сьвярчок]] 65' (9:0) |- | [[Корк Сіці]] || align="center" | 0:4 || '''[[Легія Варшава]]''' || 0:1 || 0:3 | # [[Міхал Кухарчык|Кухарчык]] 79' (0:1) # [[Хасэ Кантэ Мартынэс|Кантэ]] 28' (0:2), [[Міраслаў Радавіч|Радавіч]] 73' (пэн.) (0:3), [[Карлёс Даніэль Лёпэс Ўэска|Карлітас]] 89' (0:4) |- | [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] || align="center" | 2:3 || '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 1:0 || 1:3 | # [[Эйдур Арон Сігурб'ёрнсан|Сігурб'ёрнсан]] 84' (1:0) # [[Нікляс Бэндтнар|Бэндтнар]] 55' (пэн.) (1:1), [[Андэрс Трондсэн|Трондсэн]] 72' (1:2), [[Крыстын Фрэйр Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 85' (пэн.) (2:2), [[Нікляс Бэндтнар|Бэндтнар]] 90+4' (пэн.) (2:3) |- | '''[[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]]''' || align="center" | 1:1 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] || 0:0 || 1:1 | # — # [[Сант'яга Маляна|Маляна]] 67' (0:1), [[Іраклій Дзарыя|Дзарыя]] 84' (1:1) |- | [[Флёра Талін]] || align="center" | 2:7 || '''[[Гапаэль Бээршэба]]''' || 1:4 || 1:3 | # [[Бэн Сахар|Сахар]] 18' (0:1), [[Шыр Мэір Зэдэк|Зэдэк]] 36' (пэн.) (0:2), [[Ханан Маман|Маман]] 53' (0:3), [[Раўно Сапінен|Сапінен]] 73' (пэн.) (1:3), [[Гэн Эзра|Эзра]] 85' (1:4) # [[Гэн Эзра|Эзра]] 15' (1:5), [[Ханан Маман|Маман]] 27' (1:6), [[Маор Меліксан|Меліксан]] 48' (1:7), [[Раўно Аліку|Аліку]] 86' (2:7) |- | [[Спартакс Юрмала]] || align="center" | 0:2 || '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' || 0:0 || 0:2 | |- | [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] || align="center" | 0:6 || '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' || 0:3 || 0:3 | |- | '''[[Спартак Трнава]]''' || align="center" | 2:1 || [[Зрынскі Мостар]] || 1:0 || 1:1 | |- | '''[[Астана (футбольны клюб)|Астана]]''' || align="center" | 3:0 || [[Сут’еска Нікшыч]] || 1:0 || 2:0 | |} === Другі кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[Астана (футбольны клюб)|Астана]]''' ||align="center"| 2:1 || [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] || 2:1 || 0:0 |- | [[Лудагорац Разград]] ||align="center"| 0:1 || '''[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]]''' || 0:0 || 0:1 |- | [[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]] ||align="center"| 0:3 || '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 0:0 || 0:3 |- | [[ЧФР Клуж]] ||align="center"| 1:2 || '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' || 0:1 || 1:1 |- | '''[[Дынама Загрэб]]''' ||align="center"| 7:2 || [[Гапаэль Бээршэба]] || 5:0 || 2:2 |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' ||align="center"| 5:0 || [[Судува Мар’ямпаль]] || 3:0 || 2:0 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | '''[[БАТЭ Барысаў]]''' ||align="center"| 2:1 || [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] || 0:0 || 2:1 |- | '''[[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]]''' ||align="center"| 1:0 || [[Шэрыф Тыраспаль]] || 1:0 || 0:0 |- | [[Легія Варшава]] ||align="center"| 1:2 || '''[[Спартак Трнава]]''' || 0:2 || 1:0 |- | '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' ||align="center"| 3:1 || [[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]] || 3:1 || 0:0 |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | '''[[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]]''' ||align="center"| 5:1 || [[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] || 2:1 || 3:0 |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' ||align="center"| 5:1 || [[Штурм Грац]] || 2:0 || 3:1 |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ||align="center"| 2:3 || '''[[АЕК Атэны]]''' || 1:1 || 1:2 |- | '''[[Рэд Бул Зальцбург]]''' ||align="center"| 4:0 || [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] || 3:0 || 1:0 |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Спартак Трнава]] || 1:1 || 2:1 |- | [[Карабах Агдам|Карабах]] ||align="center"| 1:2 || '''[[БАТЭ Барысаў]]''' || 0:1 || 1:1 |- | [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ||align="center"| 0:3 || '''[[Дынама Загрэб]]''' || 0:2 || 0:1 |- | [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ||align="center"| 1:1 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || '''[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]]''' || 1:1 || 0:0 |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | [[Стандард Льеж]] ||align="center"| 2:5 || '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 2:2 || 0:3 |- | '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''' ||align="center"| 2:1 || [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] || 1:0 || 1:1 |- | [[Славія Прага]] ||align="center"| 1:3 || '''[[Дынама Кіеў]]''' || 1:1 || 0:2 |- | '''[[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак Масква]] || 3:2 || 0:0 |} === Раўнд плэй-оф === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' ||align="center"| 2:2 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Рэд Бул Зальцбург]] || 0:0 || 2:2 |- | [[БАТЭ Барысаў]] ||align="center"| 2:6 || '''[[ПСВ Эйндговэн]]''' || 2:3 || 0:3 |- | '''[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Дынама Загрэб]] || 1:1 || 2:1 |- | [[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]] ||align="center"| 2:3 || '''[[АЕК Атэны]]''' || 1:2 || 1:1 |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''' ||align="center"| 5:2 || [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] || 1:1 || 4:1 |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' ||align="center"| 3:1 || [[Дынама Кіеў]] || 3:1 || 0:0 |} == Групавы этап == {{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}} {{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў|Лігі Эўропы]]}} === Група A === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Барусія Дортмунд]] |В1 = 4|Н1 = 1|П1 = 1|РМ1 = 10–2|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Атлетыка Мадрыд]] |В2 = 4|Н2 = 1|П2 = 1|РМ2 = 9–6|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] |В3 = 1|Н3 = 3|П3 = 2|РМ3 = 6–5|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Манака (футбольны клюб)|Манака]]|В4 = 0|Н4 = 1|П4 = 5|РМ4 = 2–14| }} === Група B === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]|В1 = 4|Н1 = 2|П1 = 0|РМ1 = 14–2|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Тотэнгэм Готспур]] |В2 = 2|Н2 = 2|П2 = 2|РМ2 = 9–10|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Інтэрнацыянале Мілян]] |В3 = 2|Н3 = 2|П3 = 2|РМ3 = 6–7|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[ПСВ Эйндговэн]] |В4 = 0|Н4 = 2|П4 = 4|РМ4 = 6–13| }} === Група C === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]|В1 = 3|Н1 = 2|П1 = 1|РМ1 = 17–9|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |В2 = 3|Н2 = 0|П2 = 3|РМ2 = 9–7|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Напалі Нэапаль|Напалі]] |В3 = 2|Н3 = 3|П3 = 1|РМ3 = 7–5|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Црвена Зьвезда Бялград]] |В4 = 1|Н4 = 1|П4 = 4|РМ4 = 5–17| }} === Група D === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] |В1 = 5|Н1 = 1|П1 = 0|РМ1 = 15–6|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]|В2 = 3|Н2 = 2|П2 = 1|РМ2 = 6–4|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] |В3 = 1|Н3 = 1|П3 = 4|РМ3 = 5–8|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Лякаматыў Масква]] |В4 = 1|Н4 = 0|П4 = 5|РМ4 = 4–12| }} === Група E === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Баварыя Мюнхэн]] |В1 = 4|Н1 = 2|П1 = 0|РМ1 = 15–5|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Аякс Амстэрдам|Аякс]]|В2 = 3|Н2 = 3|П2 = 0|РМ2 = 11–5|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Бэнфіка Лісабон]] |В3 = 2|Н3 = 1|П3 = 3|РМ3 = 6–11|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[АЕК Атэны]] |В4 = 0|Н4 = 0|П4 = 6|РМ4 = 2–13| }} === Група F === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Манчэстэр Сіці]] |В1 = 4|Н1 = 1|П1 = 1|РМ1 = 16–6|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Алімпік Ліён]] |В2 = 1|Н2 = 5|П2 = 0|РМ2 = 12–11|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Шахтар Данецк]] |В3 = 1|Н3 = 3|П3 = 2|РМ3 = 8–16|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]]|В4 = 0|Н4 = 3|П4 = 3|РМ4 = 11–14| }} === Група G === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Рэал Мадрыд]] |В1 = 4|Н1 = 0|П1 = 2|РМ1 = 12–5|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Рома Рым|Рома]] |В2 = 3|Н2 = 0|П2 = 3|РМ2 = 11–8|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Вікторыя Пльзень]] |В3 = 2|Н3 = 1|П3 = 3|РМ3 = 7–16|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]]|В4 = 2|Н4 = 1|П4 = 3|РМ4 = 8–9| }} === Група H === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |В1 = 4|Н1 = 0|П1 = 2|РМ1 = 9–4|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Манчэстэр Юнайтэд]] |В2 = 3|Н2 = 1|П2 = 2|РМ2 = 7–4|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]|В3 = 2|Н3 = 2|П3 = 2|РМ3 = 6–6|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] |В4 = 1|Н4 = 1|П4 = 4|РМ4 = 4–12| }} == 1/8 фіналу == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]] || 2:10 || '''[[Манчэстэр Сіці]]''' || 2:3 || 0:7 |- | [[Атлетыка Мадрыд]] || 2:3 || '''[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]''' || 2:0 || 0:3 |- | '''[[Манчэстэр Юнайтэд]]''' || 3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] || 0:2 || 3:1 |- | '''[[Тотэнгэм Готспур]]''' || 4:0 || [[Барусія Дортмунд]] || 3:0 || 1:0 |- | [[Алімпік Ліён]] || 1:5 || '''[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]''' || 0:0 || 1:5 |- | [[Рома Рым|Рома]] || 3:4 || '''[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]''' || 2:1 || 1:3 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 5:3 || [[Рэал Мадрыд]] || 1:2 || 4:1 |- | '''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' || 3:1 || [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] || 0:0 || 3:1 |} == 1/4 фіналу == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 3:2 || [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] || 1:1 || 2:1 |- | '''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' || 6:1 || [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] || 2:0 || 4:1 |- | '''[[Тотэнгэм Готспур]]''' || 4:4 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Манчэстэр Сіці]] || 1:0 || 3:4 |- | [[Манчэстэр Юнайтэд]] || 0:4 || '''[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]''' || 0:1 || 0:3 |} == 1/2 фіналу == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | '''[[Тотэнгэм Готспур]]''' || 3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] || 0:1 || 3:2 |- | [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] || 3:4 || '''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' || 3:0 || 0:4 |} == Фінал == {{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019 году}} {{Справаздача пра матч |дата = 1 чэрвеня 2018 |час = 21:00 ([[UTC+2]]) |стадыён = [[Ванда Мэтрапалітана]], [[Мадрыд]] |гледачы = 63 272 |судзьдзя = [[Дамір Скаміна]] ([[Славенія]]) |каманда1 = [[Тотэнгэм Готспур]] |лік = 0:2 |каманда2 = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |галы1 = |галы2 = [[Магамэд Саляг|Саляг]], 2’ ([[пэнальці (футбол)|пэн]].)<br />[[Дывок Арыгі|Арыгі]], 87’ |пратакол = [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=2019/matches/round=2000984/match=2025486/index.html Пратакол] }} == Глядзіце таксама == * [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Афіцыйная старонка]{{Ref-en}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2018]] [[Катэгорыя:2018 год у футболе]] [[Катэгорыя:2019 год у футболе]] kg3x122ni1752wt7ufgr0nze1aadw8h 2331460 2331459 2022-08-06T07:32:47Z Hleb23 72152 касьметыка wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў |выява = [[Файл:Wanda-Metropolitano.jpg|512x512пкс]] |подпіс = [[Мэтрапалітана (стадыён)|Ванда Мэтрапалітана]] |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 26 чэрвеня — 29 жніўня 2018<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 18 верасьня 2018 — 1 чэрвеня 2019 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 79 (зь 54 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br />Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Тотэнгэм Готспур]]<br />Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]], [[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]]<br />Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]],<br />[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд]], [[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />125 у асноўнай частцы, 312 — з улікам кваліфікацый |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />366 (2.93 у сярэднім за гульню) ў асноўнай частцы,<br />577 (1.85 у сярэднім) у пераліку за ўсе стадыі разам |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />6,163,044 (49,304 штоматч у сярэднім) (статыстыка маецца толькі ў асноўнай частцы) |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />[[Ліянэль Мэсі]] ([[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]''',''' 12 галоў) |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|← 2017—18]] І 2018—2019 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|2019—20 →]]'' }} '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] 2018—2019 гадоў''' — 64-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 27-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. Упершыню сыстэма відэаасістэнта рэфэры (VAR) выкарыстоўвалася ў спаборніцтвах з раўнду шаснаццаці. [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Мэтрапалітана (стадыён)|Ванда Мэтрапалітана]]» ў [[Мадрыд]]зе ([[Гішпанія]]) 1 чэрвеня 2019 году. У фінале «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» перамог «[[Тотэнгэм Готспур]]» зь лікам 2:0 і 6 раз у сваёй гісторыі стаў пераможцам турніру. «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» стаў трэцьцяй камандай у гісторыі пасьля «[[Рэал Мадрыд|Рэала]]» ў 1966 годзе і «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляна]]» ў 2003 годзе, каму столькі разоў скаралася Ліга чэмпіёнаў. Гэты фінальны двубой стаў другім агульнаангельскім у гісторыі пасьля перамогі «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» над «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» ў [[Масква|Маскве]] ў 2008 годзе. Перамога ў фінале надала «Лівэрпулю» аўтаматычную кваліфікацыю ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 і права гуляць у Супэркубку УЭФА 2019 і Клюбным чэмпіянаце сьвету па футболе 2019, у двох апошніх зь якіх яны перамаглі. Паколькі «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» й «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]» таксама выйшлі ў фінал Лігі Эўропы УЭФА 2019, гэта быў першы сэзон, у якім было некалькі фіналаў буйных эўрапейскіх клюбных спаборніцтваў з удзелам камандаў з адной краіны. На пачатак турніру дзейным чэмпіёнам зьяўляўся «[[Рэал Мадрыд]]», які перамог у чатырох з апошніх пяці розыгрышаў, у тым ліку ў кожным з апошніх трох, быў выбіты «[[Аякс Амстэрдам|Аяксам]]» у 1/8 фіналу. Нягледзячы на ​​тое, што «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]» вылецеў у паўфінале, ён згуляў больш матчаў, чым любая іншая каманда раней, бо ім трэба было згуляць шэсьць матчаў кваліфікацыі Лігі чэмпіёнаў. == Зьмены фармату == 9 сьнежня 2016 году УЭФА пацьвердзіў плян рэфармаваньня Лігі чэмпіёнаў УЭФА на цыкл 2018—2021 гадоў, які быў абвешчаны 26 жніўня 2016 году. Згодна з новымі правіламі, пераможцы Лігі Эўропы УЭФА папярэдняга сэзону будуць аўтаматычна кваліфікавацца ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА (раней яны аўтаматычна кваліфікаваліся ў раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф, але яны праходзілі ў групавы раўнд, калі ўладальнік тытулу Лігі чэмпіёнаў кваліфікаваўся празь лігу сваёй краіны, хоць гэтае павышэньне да групавога этапу было зроблена ва ўсіх трох сэзонах з моманту зацьверджаньня перад сэзонам 2015-16). У той жа час, чатыры лепшыя каманды зь ліг чатырох нацыянальных асацыяцый, якія займаюць лідзіруючыя месцы ў сьпісе каэфіцыентаў краін УЭФА, таксама будуць аўтаматычна кваліфікавацца ў групавы этап. Толькі шэсьць каманд выйдуць у групавы этап праз кваліфікацыйныя раўнды, у параўнаньні зь дзесяцю ў папярэднім сэзоне. Гэта быў таксама першы год, калі быў створаны папярэдні раунд. Сьпецыяльны міні-турнір для чатырох апошніх нацыянальных асацыяцый па каэфіцыентах краін УЭФА. Адзіночныя паўфінальныя й фінальны матчы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 79 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя [[Ліхтэнштайн]]а) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2017-18]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2017-18]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў «[[Рэал Мадрыд]]» прайшоў кваліфікацыю праз сваю ўнутраную лігу, таму дадатковае месца для ўладальнікаў тытулу Лігі чэмпіёнаў не было патрэбным{{Заўвага|адпаведныя зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях|назва=спасылка на ніжэйшы разьдзел аб разьмеркаваньнях}}. Пераможцы Лігі Эўропы УЭФА 2017—2018 гадоў, «[[Атлетыка Мадрыд]]», кваліфікаваліся праз сваю ўнутраную лігу, што азначае, што дадатковае месца для ўладальнікаў тытулу Лігі Эўропы не было патрэбным{{Заўвага|назва=спасылка на ніжэйшы разьдзел аб разьмеркаваньнях}}. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]] |104.998 | rowspan="4" |4 | |- !2 |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]] |79.498 | |- !3 |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]] |75.962 | |- !4 |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]] |73.332 | |- !5 |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]] |56.665 | rowspan="2" |3 | |- !6 |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]] |50.532 | |- !7 |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]] |49.332 | rowspan="9" |2 | |- !8 |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]] |42.633 | |- !9 |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]] |42.400 | |- !10 |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]] |39.200 | |- !11 |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]] |33.175 | |- !12 |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]] |32.075 | |- !13 |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]] |31.063 | |- !14 |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]] |27.900 | |- !15 |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]] |25.350 | |- !16 |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]] |25.250 | rowspan="4" |1 | |- !17 |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]] |24.350 | |- !18 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]] |24.000 | |- !19 |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]] |19.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]] |19.750 | rowspan="12" |1 | |- !21 |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]] |19.725 | |- !22 |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]] |19.375 | |- !23 |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]] |18.925 | |- !24 |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]] |18.550 | |- !25 |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]] |18.325 | |- !26 |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]] |17.750 | |- !27 |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]] |15.875 | |- !28 |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]] |15.375 | |- !29 |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]] |15.250 | |- !30 |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]] |13.125 | |- !31 |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]] |11.750 | |- !32 |[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]] |11.000 |0 |(АУС) |- !33 |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]] |9.500 | rowspan="5" |1 | |- !34 |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]] |9.500 | |- !35 |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]] |8.375 | |- !36 |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]] |7.650 | |- !37 |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]] |6.625 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !38 |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]] |6.575 | rowspan="18" |1 | |- !39 |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]] |6.500 | |- !40 |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]] |6.375 | |- !41 |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]] |6.125 | |- !42 |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]] |5.625 | |- !43 |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]] |5.250 | |- !44 |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]] |5.250 | |- !45 |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]] |5.125 | |- !46 |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]] |4.875 | |- !47 |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]] |4.500 | |- !48 |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]] |4.125 | |- !49 |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]] |4.000 | |- !50 |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]] |3.875 | |- !51 |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]] |3.500 | |- !52 |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]] |2.500 | |- !53 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]] |1.165 | |- !54 |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]] |0.333 | |- !55 |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]] |0.000 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацелі тытулаў Лігі Чэмпіёнаў і Лігі Эўропы — [[Рэал Мадрыд]] ды [[Атлетыка Мадрыд]] адпаведна гарантавалі сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што празь перамогі ў фіналах пяпярэдніх розыгрышаў эўрапейскіх фіналаў, што праз трапляньне ў чацьвёрку найлепшых гішпанскіх камандаў, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся й у месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў: * Чэмпіён 11 асацыяцыі (Чэхіі) ўступае ў розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф. * Чэмпіён 13 асацыяцыі (Нідэрляндаў) уступае ў розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыі замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду. * Чэмпіён 15 асацыяцыі (Аўстрыі) ўступае ў розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду. * Чэмпіёны 18 ды 19 асацыяцый (Даніі й Беларусі адпаведна) ўступаюць ў розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду. * Каманда 5 асацыяцыі (Францыі), што заняла трэцяе месца, выйшла ў групавы этап замест трэцяга кваліфікацыйнага раунда. * Другія месцы 10 і 11 асацыяцый (Турэччыны й Чэхіі) выйшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд замест другога. {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 52-55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (32 каманды) | * 31 чэмпіён з асацыяцый 20-51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 16-19 | * 16 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпёны з асацыяцый 12-15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцый 14-15 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 5 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 7-11 * 1 бронзавы прызэр з асацыяцыі 6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцый 12-13 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-11 * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1-6 * 5 бронзавых прызэраў з асацыяцый 1-5 * 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (3-і)^ЛЧ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (2-і)^ЛЭ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (1-ая) |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]] (4-ая) |- |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]] ([[Гельзэнкірхэн]]) (2-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]] ([[Зынсгайм]]) (3-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (4-ая) |- |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (2-і) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (3-і) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (4-ы) |- |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (1-ы) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (2-і) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Рома Рым|Рома]] ([[Рым]]) (3-яя) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (4-ы) |- |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (2-і){{Заўвага|Манака - гэта клюб, які базуецца ў Манака (не з'яўляецца членам УЭФА), але ўдзельнічаў у Лізе чэмпіёнаў праз адну з пуцёвак за Францыю (любыя пункты, якія яны зарабілі, улічваюцца ў агульным заліку Францыі).}} |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Алімпік Ліён|Алімпік]] ([[Ліён]]) (3-і) |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Лякаматыў Масква|Лякаматыў]] ([[Масква]]) (1-ы) |- |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] ЦСКА ([[Масква]]) (2-і) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ы) |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (1-ы) | |- |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) (1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя) |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[АЕК Атэны|АЕК]] ([[Атэны]]) (1-ыя) |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) (3-і) |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Стандард Льеж|Стандард]] ([[Льеж]]) (2-і) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (2-ая) |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |- |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (2-ое) |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (2-ая) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (1-ы) |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы) |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] ([[Барысаў]]) (1-ае) |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] ([[Базэль]]) (2-і) |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] ([[Тэсалёнікі]]) (2-і) |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (2-і) |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая) |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]] ([[Кукес]]) (2-і){{Заўвага|У сакавіку 2018 году «Скендэрбэў» быў адхілены ад удзелу ў клюбных спаборніцтвах УЭФА на 10 гадоў за дамоўныя матчы. Паколькі яны сталі чэмпіёнамі альбанскай Супэрлігі 2017-18, Кукес, які заняў другое месца ў лізе, трапіў у Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 замест Лігі Эўропы УЭФА 2018-19.}} |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |- |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ([[Нур-Султан]]) (1-ая) |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Корк Сіці]] ([[Корк]]) (1-ыя) |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |- |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Гапаэль Бээршэба|Гапаэль]] ([[Бээршэба]]) (1-ы) |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Алімпія Любляна|Алімпія]] ([[Любляна]]) (1-ая) |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Крузэйдэрз Бэлфаст|Крузэйдэрз]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Спартак Трнава|Спартак]] ([[Трнава]]) (1-ы) |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Тарпэда Кутаісі|Тарпэда]] ([[Кутаісі]]) (1-ае) |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ([[Мар’ямпаль]]) (1-ая) |- |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]] ([[Нікасія]]) (1-ы) |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэхэрвар Сэкешфэхэрвар|Фэхэрвар]] ([[Сэкешфэхэрвар]]) (1-ы) |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Спартакс Юрмала|Спартакс]] ([[Юрмала]]) (1-ы) |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] ([[Валета]]) (1-ая) |- |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]] ([[Тронгэйм]]) (1-ы) |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) (1-ая) |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) |- |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая) |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Вікінгур Лейрвік|Вікінгур]] ([[Лейрвік]]) (1-ы) |- |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] ([[Санта-Калёма]]) (1-ая) |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіяры́та]] ([[Монтэджардына]]) (1-ая) |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] ([[Гнілане]]) (1-ая) |} == Расклад матчаў == Расклад спаборніцтваў выглядаў наступным чынам (усе лёсаваньні праходзілі ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Наён|Ньёне]], калі не пазначана іншае). {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2018-19 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |12 чэрвеня 2018 |26 чэрвеня 2018 (паўфіналы) |29 чэрвеня 2018 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд | rowspan="2" |19 чэрвеня 2018 |10-11 ліпеня 2018 |17-18 ліпеня 2018 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |24-25 ліпеня 2018 |31 ліпеня — 1 жніўня 2018 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |23 ліпеня 2018 |7-8 жніўня 2018 |14 жніўня 2018 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |6 жніўня 2018 |21-22 жніўня 2018 |28-29 жніўня 2018 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |30 жніўня 2018 ([[Манака]]) | colspan="2" |18-19 верасьня 2018 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |2-3 кастрычніка 2018 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |23-24 кастрычніка 2018 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |6-7 лістапада 2018 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |27-28 лістапада 2018 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |11-12 сьнежня 2018 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |17 сьнежня 2018 |12-13 & 19-20 лютага 2019 |5-6 & 12-13 сакавіка 2019 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |15 сакавіка 2019 |9-10 красавіка 2019 |16-17 красавіка 2019 |- |Паўфіналы |30 красавіка — 1 траўня 2019 |7-8 траўня 2019 |- |Фінал | colspan="2" |1 чэрвеня 2019 году на стадыёне «[[Мэтрапалітана (стадыён)|Ванда Мэтрапалітана]]» ў [[Мадрыд]]зе |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === У папярэднім раўндзе каманды былі падзеленыя на сеяныя і нясеяныя па іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2018 , а затым гуляліся паўфінальныя й фінальны адзіночныя матчы. Лёсаваньне папярэдняга раунду адбылося 12 чэрвеня 2018 году. Паўфінальны раунд быў гуляўся 26 чэрвеня, а фінальны раунд — 29 чэрвеня 2018 году, абодзьве стадыі гуляліся на [[Стадыён «Вікторыя»|стадыёне «Вікторыя»]] ў [[Гібральтар|Гібральтары]]. Пераможаныя ў абодвух паўфінальных і фінальным раундзе выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга Эўропы УЭФА 2018-19|Лігі Эўропы УЭФА 2018-19]]. {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Лік !! Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" align="center" | Паўфіналы ! |- | [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] || align="center" | 0:2 (д.ч.){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час|назва=дадатковы час}} || '''[[Дрыта Гнілане|Дрыта]]''' |[[Джэўдэт Шабані|Шабані]] 99' (0:1), [[Фідан Гербешы|Гербешы]] 105+3' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:2) |- | [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] || align="center" | 0:2 || '''[[Лінкальн Рэд Імпс]]''' |[[Энтані Ален Эрнандэс|Эрнандэс]] 2' (0:1), [[Аляксандр Марэна Лопера|Алекс]] 51' (0:2) |- ! colspan="3" align="center" |Фінал ! |- | [[Лінкальн Рэд Імпс]] || align="center" | 1:4 (д.ч.){{Заўвага|назва=дадатковы час}} || '''[[Дрыта Гнілане|Дрыта]]''' |[[Лірыдон Ілаз Лецы|Лецы]] 2' (0:1), [[Педра Караль|Караль]] 61' (1:1), [[Лірыдон Ілаз Лецы|Лецы]] 105+3' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Джэўдэт Шабані|Шабані]] 120' (1:3), [[Хаджы Нязірадж|Нязірадж]] 120+4' (1:4) |} Перамога «[[Дрыта Гнілане|Дрыты]]» 26 чэрвеня 2018 году стала першай перамогай каманды, якая прадстаўляе [[Косава]], у любым спаборніцтве УЭФА. === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раунду адбылося 19 чэрвеня 2018 году. Першыя матчы гуляліся 10 й 11 ліпеня, а матчы ў адказ — 17 й 18 ліпеня 2018 году. Хто атрымаў паразу, выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга Эўропы УЭФА 2018-19|Лігі Эўропы УЭФА 2018-19]], за выключэннем адной каманды, што па выніках лёсаваньня атрымала пуцёўку ў трэці кваліфікацыйны раунд [[Ліга Эўропы УЭФА 2018-19|Лігі Эўропы УЭФА 2018-19]]. {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч !Галы й галеадоры |- | [[Тарпэда Кутаісі]] || align="center" | 2:4 || '''[[Шэрыф Тыраспаль]]''' || 2:1 || 0:3 | # [[Зігуі Бадзібанга|Бадзібанга]] 14' (0:1), [[Георгі Кімадзэ|Кімадзэ]] 24' (1:1), [[Георгі Кухіанідзэ|Кухіанідзэ]] 64' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1) # [[Зігуі Бадзібанга|Бадзібанга]] 9' (2:2), [[Жаалісан Сантас Алівэйра|Алівэйра]] 40' (2:3), 55' (2:4) |- | '''[[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]]''' || align="center" | 5:4 || [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] || 5:0 || 0:4 | # [[Ізаір Эміні|Эміні]] 14' (1:0), [[Бесарт Ібраімі|Ібраімі]] 38' (2:0), 53' (3:0), 60' (4:0), 66' (5:0) # [[Дын Эбэ|Эбэ]] 15' (5:1), [[Дэніэл Стывен Рэдманд|Рэдманд]] 30' (5:2), [[Бэнджамін Кабанга|Кабанга]] 35' (5:3), [[Кёртыс Бірн|Бірн]] 90+6' (5:4) |- | '''[[Судува Мар’ямпаль]]''' || align="center" | 3:2 || [[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]] || 3:1 || 0:1 | # [[Рыгіна Цыцылія|Цыцылія]] 9' (1:0), 13' (2:0), 19' (3:0), [[Вандэрсан дэ Жэсус Мартынс|Каж'ю]] 90+4' (3:1) # [[Мікаэль Франк Потэ|Потэ]] 20' (3:2) |- | [[Алімпія Любляна]] || align="center" | 0:1 || '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 0:1 || 0:0 | # [[Ўайлд-Дональд Гер'е|Гер'е]] 79' (0:1) # — |- | [[Ф91 Дудэлянж]] || align="center" | 2:3 || '''[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]]''' || 1:1 || 1:2 | # [[Сабольч Хусьці|Хусьці]] 42' (0:1), [[Браян Мелісу|Мелісу]] 58' (1:1) # [[Данка Лазовіч|Лазовіч]] 18' (1:2), [[Клемент Куцюр'е|Куцюр'е]] 54' (2:2), [[Марка Шчэпавіч|Шчэпавіч]] 54' (2:3) |- | [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] || align="center" | 0:5 || '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' || 0:3 || 0:2 | # [[Серхіа Карлёс Странбэрг|Странбэрг]] 13' (0:1), [[Арнар Інгві Траўстасан|Траўстасан]] 39' (0:2), [[Нільс Маркус Розэнбэрг|Розэнбэрг]] 82' (0:3) # [[Серхіа Карлёс Странбэрг|Странбэрг]] 55' (0:4), [[Ён Эрык Антон Лёрсан|Лёрсан]] 60' (0:5) |- | [[Вікінгур Лейрвік]] || align="center" | 2:5 || '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]]''' || 1:2 || 1:3 | # [[Себастыян Даальстрэм|Даальстрэм]] 9' (0:1), [[Этлі Грэгерсэн|Грэгерсэн]] 29' (аўтагол) (0:2), [[Гунар Ватгамар|Ватгамар]] 51' (1:2) # [[Жаао Кляўс дэ Мелю|Мелю]] 1' (1:3), [[Эванс Менса|Менса]] 10' (1:4), [[Моштаг Ягубі|Ягубі]] 19' (1:5), [[Гунар Ватгамар|Ватгамар]] 21' (2:5) |- | '''[[Лудагорац Разград]]''' || align="center" | 9:0 || [[Крузэйдэрз Бэлфаст|Крузэйдэрз]] || 7:0 || 2:0 | # [[Марселя Насімента да Коста|Марселіньё]] 25' (1:0), [[Родні Браўн|Браўн]] 40' (аўта) (2:0), [[Клаўдзій Андрэй Кэшэру|Кэшэру]] 53' (3:0), [[Марселя Насімента да Коста|Марселіньё]] 66' (4:0), [[Якуб Сьвярчок|Сьвярчок]] 73' (5:0), 78' (6:0), 80' (7:0) # [[Родні Браўн|Браўн]] 11' (аўта) (8:0), [[Якуб Сьвярчок|Сьвярчок]] 65' (9:0) |- | [[Корк Сіці]] || align="center" | 0:4 || '''[[Легія Варшава]]''' || 0:1 || 0:3 | # [[Міхал Кухарчык|Кухарчык]] 79' (0:1) # [[Хасэ Кантэ Мартынэс|Кантэ]] 28' (0:2), [[Міраслаў Радавіч|Радавіч]] 73' (пэн.) (0:3), [[Карлёс Даніэль Лёпэс Ўэска|Карлітас]] 89' (0:4) |- | [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] || align="center" | 2:3 || '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 1:0 || 1:3 | # [[Эйдур Арон Сігурб'ёрнсан|Сігурб'ёрнсан]] 84' (1:0) # [[Нікляс Бэндтнар|Бэндтнар]] 55' (пэн.) (1:1), [[Андэрс Трондсэн|Трондсэн]] 72' (1:2), [[Крыстын Фрэйр Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 85' (пэн.) (2:2), [[Нікляс Бэндтнар|Бэндтнар]] 90+4' (пэн.) (2:3) |- | '''[[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]]''' || align="center" | 1:1 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] || 0:0 || 1:1 | # — # [[Сант'яга Маляна|Маляна]] 67' (0:1), [[Іраклій Дзарыя|Дзарыя]] 84' (1:1) |- | [[Флёра Талін]] || align="center" | 2:7 || '''[[Гапаэль Бээршэба]]''' || 1:4 || 1:3 | # [[Бэн Сахар|Сахар]] 18' (0:1), [[Шыр Мэір Зэдэк|Зэдэк]] 36' (пэн.) (0:2), [[Ханан Маман|Маман]] 53' (0:3), [[Раўно Сапінен|Сапінен]] 73' (пэн.) (1:3), [[Гэн Эзра|Эзра]] 85' (1:4) # [[Гэн Эзра|Эзра]] 15' (1:5), [[Ханан Маман|Маман]] 27' (1:6), [[Маор Меліксан|Меліксан]] 48' (1:7), [[Раўно Аліку|Аліку]] 86' (2:7) |- | [[Спартакс Юрмала]] || align="center" | 0:2 || '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' || 0:0 || 0:2 | |- | [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] || align="center" | 0:6 || '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' || 0:3 || 0:3 | |- | '''[[Спартак Трнава]]''' || align="center" | 2:1 || [[Зрынскі Мостар]] || 1:0 || 1:1 | |- | '''[[Астана (футбольны клюб)|Астана]]''' || align="center" | 3:0 || [[Сут’еска Нікшыч]] || 1:0 || 2:0 | |} === Другі кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[Астана (футбольны клюб)|Астана]]''' ||align="center"| 2:1 || [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] || 2:1 || 0:0 |- | [[Лудагорац Разград]] ||align="center"| 0:1 || '''[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]]''' || 0:0 || 0:1 |- | [[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]] ||align="center"| 0:3 || '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 0:0 || 0:3 |- | [[ЧФР Клуж]] ||align="center"| 1:2 || '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' || 0:1 || 1:1 |- | '''[[Дынама Загрэб]]''' ||align="center"| 7:2 || [[Гапаэль Бээршэба]] || 5:0 || 2:2 |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' ||align="center"| 5:0 || [[Судува Мар’ямпаль]] || 3:0 || 2:0 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | '''[[БАТЭ Барысаў]]''' ||align="center"| 2:1 || [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] || 0:0 || 2:1 |- | '''[[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]]''' ||align="center"| 1:0 || [[Шэрыф Тыраспаль]] || 1:0 || 0:0 |- | [[Легія Варшава]] ||align="center"| 1:2 || '''[[Спартак Трнава]]''' || 0:2 || 1:0 |- | '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' ||align="center"| 3:1 || [[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]] || 3:1 || 0:0 |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | '''[[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]]''' ||align="center"| 5:1 || [[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] || 2:1 || 3:0 |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' ||align="center"| 5:1 || [[Штурм Грац]] || 2:0 || 3:1 |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ||align="center"| 2:3 || '''[[АЕК Атэны]]''' || 1:1 || 1:2 |- | '''[[Рэд Бул Зальцбург]]''' ||align="center"| 4:0 || [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] || 3:0 || 1:0 |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Спартак Трнава]] || 1:1 || 2:1 |- | [[Карабах Агдам|Карабах]] ||align="center"| 1:2 || '''[[БАТЭ Барысаў]]''' || 0:1 || 1:1 |- | [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ||align="center"| 0:3 || '''[[Дынама Загрэб]]''' || 0:2 || 0:1 |- | [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ||align="center"| 1:1 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || '''[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]]''' || 1:1 || 0:0 |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | [[Стандард Льеж]] ||align="center"| 2:5 || '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 2:2 || 0:3 |- | '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''' ||align="center"| 2:1 || [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] || 1:0 || 1:1 |- | [[Славія Прага]] ||align="center"| 1:3 || '''[[Дынама Кіеў]]''' || 1:1 || 0:2 |- | '''[[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак Масква]] || 3:2 || 0:0 |} === Раўнд плэй-оф === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград]]''' ||align="center"| 2:2 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Рэд Бул Зальцбург]] || 0:0 || 2:2 |- | [[БАТЭ Барысаў]] ||align="center"| 2:6 || '''[[ПСВ Эйндговэн]]''' || 2:3 || 0:3 |- | '''[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Дынама Загрэб]] || 1:1 || 2:1 |- | [[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|МОЛ Відзі]] ||align="center"| 2:3 || '''[[АЕК Атэны]]''' || 1:2 || 1:1 |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''' ||align="center"| 5:2 || [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] || 1:1 || 4:1 |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' ||align="center"| 3:1 || [[Дынама Кіеў]] || 3:1 || 0:0 |} == Групавы этап == {{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}} {{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў|Лігі Эўропы]]}} === Група A === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Барусія Дортмунд]] |В1 = 4|Н1 = 1|П1 = 1|РМ1 = 10–2|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Атлетыка Мадрыд]] |В2 = 4|Н2 = 1|П2 = 1|РМ2 = 9–6|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] |В3 = 1|Н3 = 3|П3 = 2|РМ3 = 6–5|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Манака (футбольны клюб)|Манака]]|В4 = 0|Н4 = 1|П4 = 5|РМ4 = 2–14| }} === Група B === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]|В1 = 4|Н1 = 2|П1 = 0|РМ1 = 14–2|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Тотэнгэм Готспур]] |В2 = 2|Н2 = 2|П2 = 2|РМ2 = 9–10|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Інтэрнацыянале Мілян]] |В3 = 2|Н3 = 2|П3 = 2|РМ3 = 6–7|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[ПСВ Эйндговэн]] |В4 = 0|Н4 = 2|П4 = 4|РМ4 = 6–13| }} === Група C === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]|В1 = 3|Н1 = 2|П1 = 1|РМ1 = 17–9|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |В2 = 3|Н2 = 0|П2 = 3|РМ2 = 9–7|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Напалі Нэапаль|Напалі]] |В3 = 2|Н3 = 3|П3 = 1|РМ3 = 7–5|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Црвена Зьвезда Бялград]] |В4 = 1|Н4 = 1|П4 = 4|РМ4 = 5–17| }} === Група D === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] |В1 = 5|Н1 = 1|П1 = 0|РМ1 = 15–6|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]|В2 = 3|Н2 = 2|П2 = 1|РМ2 = 6–4|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] |В3 = 1|Н3 = 1|П3 = 4|РМ3 = 5–8|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Лякаматыў Масква]] |В4 = 1|Н4 = 0|П4 = 5|РМ4 = 4–12| }} === Група E === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Баварыя Мюнхэн]] |В1 = 4|Н1 = 2|П1 = 0|РМ1 = 15–5|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Аякс Амстэрдам|Аякс]]|В2 = 3|Н2 = 3|П2 = 0|РМ2 = 11–5|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Бэнфіка Лісабон]] |В3 = 2|Н3 = 1|П3 = 3|РМ3 = 6–11|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[АЕК Атэны]] |В4 = 0|Н4 = 0|П4 = 6|РМ4 = 2–13| }} === Група F === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Манчэстэр Сіці]] |В1 = 4|Н1 = 1|П1 = 1|РМ1 = 16–6|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Алімпік Ліён]] |В2 = 1|Н2 = 5|П2 = 0|РМ2 = 12–11|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Шахтар Данецк]] |В3 = 1|Н3 = 3|П3 = 2|РМ3 = 8–16|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]]|В4 = 0|Н4 = 3|П4 = 3|РМ4 = 11–14| }} === Група G === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Рэал Мадрыд]] |В1 = 4|Н1 = 0|П1 = 2|РМ1 = 12–5|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Рома Рым|Рома]] |В2 = 3|Н2 = 0|П2 = 3|РМ2 = 11–8|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Вікторыя Пльзень]] |В3 = 2|Н3 = 1|П3 = 3|РМ3 = 7–16|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА Масква]]|В4 = 2|Н4 = 1|П4 = 3|РМ4 = 8–9| }} === Група H === {{ФутболТабліца10 |Каманда1 = [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |В1 = 4|Н1 = 0|П1 = 2|РМ1 = 9–4|Колер1 = #ccffcc |Каманда2 = [[Манчэстэр Юнайтэд]] |В2 = 3|Н2 = 1|П2 = 2|РМ2 = 7–4|Колер2 = #ccffcc |Каманда3 = [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]|В3 = 2|Н3 = 2|П3 = 2|РМ3 = 6–6|Колер3 = #ccccff |Каманда4 = [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] |В4 = 1|Н4 = 1|П4 = 4|РМ4 = 4–12| }} == 1/8 фіналу == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]] || 2:10 || '''[[Манчэстэр Сіці]]''' || 2:3 || 0:7 |- | [[Атлетыка Мадрыд]] || 2:3 || '''[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]''' || 2:0 || 0:3 |- | '''[[Манчэстэр Юнайтэд]]''' || 3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] || 0:2 || 3:1 |- | '''[[Тотэнгэм Готспур]]''' || 4:0 || [[Барусія Дортмунд]] || 3:0 || 1:0 |- | [[Алімпік Ліён]] || 1:5 || '''[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]''' || 0:0 || 1:5 |- | [[Рома Рым|Рома]] || 3:4 || '''[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]''' || 2:1 || 1:3 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 5:3 || [[Рэал Мадрыд]] || 1:2 || 4:1 |- | '''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' || 3:1 || [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] || 0:0 || 3:1 |} == 1/4 фіналу == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 3:2 || [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] || 1:1 || 2:1 |- | '''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' || 6:1 || [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] || 2:0 || 4:1 |- | '''[[Тотэнгэм Готспур]]''' || 4:4 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Манчэстэр Сіці]] || 1:0 || 3:4 |- | [[Манчэстэр Юнайтэд]] || 0:4 || '''[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]''' || 0:1 || 0:3 |} == 1/2 фіналу == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | '''[[Тотэнгэм Готспур]]''' || 3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] || 0:1 || 3:2 |- | [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] || 3:4 || '''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' || 3:0 || 0:4 |} == Фінал == {{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019 году}} {{Справаздача пра матч |дата = 1 чэрвеня 2018 |час = 21:00 ([[UTC+2]]) |стадыён = [[Ванда Мэтрапалітана]], [[Мадрыд]] |гледачы = 63 272 |судзьдзя = [[Дамір Скаміна]] ([[Славенія]]) |каманда1 = [[Тотэнгэм Готспур]] |лік = 0:2 |каманда2 = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |галы1 = |галы2 = [[Магамэд Саляг|Саляг]], 2’ ([[пэнальці (футбол)|пэн]].)<br />[[Дывок Арыгі|Арыгі]], 87’ |пратакол = [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=2019/matches/round=2000984/match=2025486/index.html Пратакол] }} == Глядзіце таксама == * [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Афіцыйная старонка]{{Ref-en}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2018]] [[Катэгорыя:2018 год у футболе]] [[Катэгорыя:2019 год у футболе]] 3urencdb77vj04b35zgxdpsssl2hz5x 0 215067 2331461 2325389 2022-08-06T07:42:10Z Hleb23 72152 даданьне карткі wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў |выява = [[Файл:LuzLissabon.jpg|513x513пкс]] |подпіс = [[Эштадыю да Луш]] |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 25 чэрвеня — 28 жніўня 2019<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 17 верасьня 2019 — 23 жніўня 2020 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 79 (зь 54 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]<br />Срэбны чэмпіён — [[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br />Паўфіналісты — [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]], [[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Алімпік Ліён]]<br />Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]],<br />[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]], [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />119 (без уліку кваліфікацыі) |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />386 (без уліку кваліфікацыі) — 3.24 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />4,758,398 (39,987 штоматч у сярэднім) |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />[[Робэрт Левандоўскі]] ([[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]''',''' 15 галоў) |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|← 2019—20]] І 2020—2021 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|2021—22 →]]'' }} '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] 2019—2020 гадоў''' — 65-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 28-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. Мюнхэнская «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» перамагла ў [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фінале]] «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]» на «[[Эштадыю да Луш]]» у [[Лісабон|Лісабоне]], [[Партугалія]], зь лікам 1:0 і 6 раз у сваёй гісторыі стала пераможцам турніру, да ўсяго яна стала першай уладальніцай Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў, хто перамог ва ўсіх матчах на ​​турніры. Акрамя таго, немцы забясьпечылі свой другі кантынентальны трэбл (набор чэмпіёнскіх трафэяў), стаўшы толькі другім эўрапейскім клюбам, якому гэта ўдалося. У якасьці пераможцаў яны атрымалі права згуляць супраць «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільлі]]», пераможцаў [[Ліга Эўропы УЭФА 2019–2020|Лігі Эўропы УЭФА 2019–2020]], у [[Супэркубак УЭФА 2020|Супэркубку УЭФА 2020]], а таксама кваліфікаваліся на клюбны чэмпіянат сьвету па футболе 2020 у [[Катар|Катары]]. Яны перамаглі ў абодвух спаборніцтвах. Паколькі яны ўжо кваліфікаваліся ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–2021 дзякуючы сваім выступам у бундэсьлізе, месца, першапачаткова зарэзэрваванае для ўладальнікаў тытулаў Лігі чэмпіёнаў, было перададзена камандзе, якая заняла першае месца ў [[Эрэдывізія 2019-20|Эрэдывізіі 2019–2020]] ([[Аякс Амстэрдам|Аякс]]), бо нідэрляндзкая асацыяцыя - 11-я ў рэйтынгу асацыяцыяў, падрабязнасьці ў сьпісе допуску гэтага сэзону, які быў прыпынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]]. Праз наступствы [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі COVID-19]] турнір быў прыпынены ў сярэдзіне сакавіка 2020 году й аднавіўся ў жніўні. Чвэрцьфіналы, як і ўсе астатнія матчы праводзіліся ў адзіночных матчах на выбываньне на нэйтральных пляцоўках у [[Лісабон|Лісабоне]], [[Партугалія]] (на стадыёнах [[Эштадыю да Луш]] (Estádio da Luz) і [[Жазэ Алваладэ]] (Estádio José Alvalade)) за зачыненымі дзвярыма з 12 па 23 жніўня. У адпаведнасці з увядзеньнем сыстэмы відэаасістэнта рэфэры (VAR), яна выкарыстоўвалася з раунду плэй-оф. «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» быў дзейным чэмпіёнам, але яны разам зь іншымі фіналістамі леташняга сэзону - «[[Тотэнгэм Готспур]]» выбылі ў 1/8 фіналу пасьля параз ад «[[Атлетыка Мадрыд]]» і «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]» адпаведна. == Папярэдні раўнд == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Лік !! Каманда 2 |- !colspan="3" align="center"| Паўфіналы |- | '''[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]]''' ||align="center"| 1:0 || [[Лінкальн Рэд Імпс]] |- | [[Трэ Пэнэ Сэравале|Трэ Пэнэ]] ||align="center"| 0:1 || '''[[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]]''' |- !colspan="3" align="center"|Фінал |- | '''[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]]''' ||align="center"| 2:1 || [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Першы кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | '''[[Нымэ Калью Талін|Нымэ Калью]]''' ||align="center"| 2:2 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] || 0:1 || 2:1 |- | [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ||align="center"| 1:2 || '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' || 0:0 || 1:2 |- | [[Арарат-Армэнія Ерэван|Арарат-Армэнія]] ||align="center"| 3:4 || '''[[АІК Стакгольм|АІК]]''' || 2:1 || 1:3 |- | [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ||align="center"| 2:3 || '''[[ЧФР Клуж]]''' || 1:0 || 1:3 |- | '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''' ||align="center"| 5:3 || [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] || 2:1 || 3:2 |- | [[Партызані Тырана]] ||align="center"| 0:2 || '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 0:0 || 0:2 |- | [[Слован Браціслава]] ||align="center"| 2:2 (2:3, [[пэнальці (футбол)|пэн]].) || '''[[Сут’еска Нікшыч]]''' || 1:1 || 1:1 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] ||align="center"| 2:5 || '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' || 1:3 || 1:2 |- | [[Шэрыф Тыраспаль]] ||align="center"| 3:4 || '''[[Сабуртала Тбілісі|Сабуртала]]''' || 0:3 || 3:1 |- | [[Ф91 Дудэлянж]] ||align="center"| 3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || '''[[Валета (футбольны клюб)|Валета]]''' || 2:2 || 1:1 |- | [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ||align="center"| 0:6 || '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 0:2 || 0:4 |- | [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ||align="center"| 0:5 || '''[[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' || 0:3 || 0:2 |- | '''[[Дандолк (футбольны клюб)|Дандолк]]''' ||align="center"| 0:0 (5:4, [[пэнальці (футбол)|пэн]].) || [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] || 0:0 || 0:0 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | '''[[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] || 2:2 || 1:0 |- | '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]]''' ||align="center"| 5:2 || [[ГБ Торсгаўн]] || 3:0 || 2:2 |- | '''[[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Пяст Глівіцы|Пяст]] || 1:1 || 2:1 |} === Другі кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[ЧФР Клуж]]''' ||align="center"|3:2|| [[Макабі Тэль-Авіў]] || 1:0<ref>{{Спасылка|url=https://sportarena.by/football/game/18808260/protokol/|загаловак=“ЧФР Клуж - Маккаби Тель-Авив” - протокол и статистика матча|выдавец=sportarena.by|мова=ru|дата публікацыі=24 ліпеня 2019}}</ref> || 2:2<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026979--m-tel-aviv-vs-cfr-cluj/|загаловак=Маккаби ТА-ЧФР | выдавец=UEFA.com|мова=ru|дата публікацыі=30 ліпеня 2019}}</ref> |- | [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] ||align="center"|2:3|| '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 2:1 || 0:2<ref>{{Спасылка|url=https://fcbate.by/ru/season/tournaments/id6|загаловак=Лига чемпионов|выдавец=Официальный сайт » ФК БАТЭ|мова=ru|дата=16 жніўня 2020}}</ref> |- | [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ||align="center"|1:2|| '''[[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]]''' || 0:2<ref>{{Спасылка|url=https://teams.by/club/versusteam/762/547/|загаловак=Статистика личных встреч Копенгаген Копенгаген - Нью-Сейнтс Освестри|выдавец=www.teams.by|дата=16 жніўня 2020|мова=ru}}</ref> || 0:1<ref>{{Спасылка|url=https://www.eurosport.ru/football/champions-league/2019-2020/live_mtc1112101.shtml|загаловак=Онлайн Копенгаген - Нью Сейнтс|дата публікацыі=31 ліпеня 2019|выдавец=Eurosport|мова=ru}}</ref> |- | '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''' ||align="center"|4:2|| [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] || 3:1 || 1:1<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026982--valletta-vs-ferencvaros/|загаловак=Валлетта-Ференцварош | выдавец=UEFA.com|дата публікацыі=3 ліпеня 2019|мова=ru}}</ref> |- | [[Дандолк (футбольны клюб)|Дандолк]] ||align="center"|1:4|| '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 1:1<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026970--dundalk-vs-qarabag/|загаловак=Дандолк-Карабах | выдавец=UEFA.com|мова=ru|дата публікацыі=24 ліпеня 2019}}</ref> || 0:3<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026983--qarabag-vs-dundalk/statistics/?referrer=%2Fuefachampionsleague%2Fseason%3D2020%2Fmatches%2Fround%3D2001137%2Fmatch%3D2026983%2Fstatistics%2Findex|загаловак=Карабах-Дандолк | выдавец=UEFA.com|мова=ru|дата публікацыі=31 ліпеня 2019}}</ref> |- | [[Сабуртала Тбілісі|Сабуртала]] ||align="center"|0:5|| '''[[Дынама Загрэб]]''' || 0:2 || 0:3<ref name=eurosport>{{Спасылка|url=https://www.eurosport.ru/football/champions-league/|загаловак=Лига чемпионов УЕФА-2020-2021|выдавец=Eurosport|мова=ru|дата=16 жніўня 2020}}</ref> |- | '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' ||align="center"|7:0|| [[Нымэ Калью Талін|Нымэ Калью]] || 5:0 || 2:0<ref name=eurosport/> |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' ||align="center"|3:2|| [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] || 2:0 || 1:2<ref name=eurosport/> |- | [[Сут’еска Нікшыч]] ||align="center"|0:4|| '''[[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]]''' || 0:1 || 0:3<ref name=eurosport/> |- | '''[[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' ||align="center"|4:4 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[АІК Стакгольм|АІК]] || 2:1 || 2:3<ref name=eurosport/> |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | [[Вікторыя Пльзень]] ||align="center"|0:4|| '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]''' || 0:0 || 0:4<ref name=eurosport/> |- | [[ПСВ Эйндговэн]] ||align="center"|4:4|| '''[[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]]''' || 3:2 || 1:2<ref name=eurosport/> |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- ! colspan="5" align="center" | Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[ЧФР Клуж]]''' || align="center" |5:4|| [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] || 1:1 || 4:3 |- | '''[[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]]''' || align="center" |3:2|| [[Карабах Агдам|Карабах]] || 1:2 || 2:0 |- | [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] || align="center" |4:5|| '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 2:2 || 2:3 |- | '''[[Дынама Загрэб]]''' || align="center" |5:1|| [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] || 1:1 || 4:0 |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' || align="center" |2:2 (7:6, [[пэнальці (футбол)|пэн]].)|| [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] || 1:1 || 1:1 |- | [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]|| align="center" |2:6|| '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 1:3 || 1:3 |- ! colspan="5" align="center" | Шлях лігі |- | [[Вікторыя Пльзень|Істанбул Башакшэхір]] || align="center" |0:3|| '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]''' || 0:1 || 0:2 |- | [[Краснадар (футбольны клюб)|'''Краснадар''']] || align="center" |3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}})|| [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] || 0:1 || 3:2 |- |'''[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]''' |4:3 |[[Дынама Кіеў]] |1:0 |3:3 |- |[[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] |2:5 |'''[[ЛАСК Лінц|ЛАСК]]''' |1:2 |1:3 |} == Раўнд плэй-оф == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- ! colspan="5" align="center" | Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[Дынама Загрэб]]''' || align="center" |3:1|| [[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]] || 2:0 || 1:1 |- | [[ЧФР Клуж]] || align="center" |0:2|| [[Славія Прага|'''Славія''']] || 0:1 || 0:1 |- | [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] || align="center" |3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}})|| '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' || 2:2 || 1:1 |- | [[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]] || align="center" |0:2|| '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 0:0 || 0:2 |- ! colspan="5" align="center" | Шлях лігі |- | [[ЛАСК Лінц|ЛАСК]] || align="center" |1:3|| '''[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]''' || 0:1 || 1:2 |- | '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]''' || align="center" |6:1|| [[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]] || 4:0 || 2:1 |} == Групавы этап == {{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}}{{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў|Лігі Эўропы]]}} '''Група A'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]|П4=4|Н4=2|В4=0|Каманда4=[[Галатасарай Стамбул | Галатасарай]]|Колер3=#ccccff|РМ3=4–12|П3=3|Н3=3|В3=0|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Пары Сэн-Жэрмэн]]|РМ2=14–8|П2=1|Н2=2|В2=3|Каманда2=[[Рэал Мадрыд]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=17–2|П1=0|Н1=1|В1=5|РМ4=1–14}}'''Група В'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]|П4=5|Н4=0|В4=1|Каманда4=[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]|Колер3=#ccccff|РМ3=8–14|П3=4|Н3=1|В3=1|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|РМ2=18–14|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Тотэнгэм Готспур]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=24–5|П1=0|Н1=0|В1=6|РМ4=3–20}}'''Група С'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Шахтар Данецк]]|П4=3|Н4=2|В4=1|Каманда4=[[Дынама Загрэб]]|Колер3=#ccccff|РМ3=8–13|П3=2|Н3=3|В3=1|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|РМ2=8–12|П2=3|Н2=1|В2=2|Каманда2=[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=16–4|П1=0|Н1=2|В1=4|РМ4=10–13}}'''Група D'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Баер Левэркузэн|Баер 04]]|П4=5|Н4=0|В4=1|Каманда4=[[Лякаматыў Масква]]|Колер3=#ccccff|РМ3=5–9|П3=4|Н3=0|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]|РМ2=8–5|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=12–4|П1=0|Н1=1|В1=5|РМ4=4–11}}'''Група E'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Рэд Бул Зальцбург|РБ Зальцбург]]|П4=5|Н4=1|В4=0|Каманда4=[[Генк (футбольны клюб)|Генк]]|Колер3=#ccccff|РМ3=16–13|П3=3|Н3=1|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|РМ2=11–4|П2=0|Н2=3|В2=3|Каманда2=[[Напалі Нэапаль|Напалі]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=13–8|П1=1|Н1=1|В1=4|РМ4=5–20}}'''Група F'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]|П4=4|Н4=2|В4=0|Каманда4=[[Славія Прага]]|Колер3=#ccccff|РМ3=10–9|П3=3|Н3=1|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]|РМ2=8–8|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Барусія Дортмунд]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=9–4|П1=0|Н1=2|В1=4|РМ4=4–10}}'''Група G'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]|П4=3|Н4=1|В4=2|Каманда4=[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]|Колер3=#ccccff|РМ3=10–11|П3=3|Н3=1|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]|РМ2=9–8|П2=2|Н2=2|В2=2|Каманда2=[[Алімпік Ліён]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=10–8|П1=1|Н1=2|В1=3|РМ4=7–9}}'''Група H'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]|П4=5|Н4=1|В4=0|Каманда4=[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]|Колер3=#ccccff|РМ3=12–6|П3=1|Н3=2|В3=3|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]|РМ2=11–9|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=9–7|П1=1|Н1=2|В1=3|РМ4=4–14}} == 1/8 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |[[Тотэнгэм Готспур]] |0:4 |'''[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]''' |0:1 |0:3 |- |[[Атлетыка Мадрыд|'''Атлетыка Мадрыд''']] |4:2 |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |1:0 |3:2 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- |'''[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]''' |8:4 |[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]] |4:1 |4:3 |- |[[Барусія Дортмунд]] |2:3 |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|'''Пары Сэн-Жэрмэн''']] |2:1 |0:2 |- |[[Рэал Мадрыд]] |2:4 |'''[[Манчэстэр Сіці]]''' |1:2 |1:2 |- |'''[[Алімпік Ліён]]''' |2:2 |[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |1:0 |1:2 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) |- |[[Напалі Нэапаль|Напалі]] |2:4 |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|'''Барсэлёна''']] |1:1 |1:3 |- |[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] |1:7 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |0:3 |1:4 |} <nowiki>*</nowiki>Першыя матчы згулялі 18, 19, 26 й 27 лютага, адказныя прызначылі на 10-11 ды 17-18 сакавіка 2020 году, але, у сувязі з [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміяй COVID-19]], перанесеныя на 7-8 жніўня 2020 году. <nowiki>**</nowiki>Астатнія стадыі праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію]] складаліся ды праводзіліся з аднога матчу ў кожнай пары. == 1/4 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 |- |'''[[Манчэстэр Сіці]]''' |1:3 |[[Алімпік Ліён]] |- |'''[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]''' |2:1 |[[Атлетыка Мадрыд]] |- |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |2:8 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |- |[[Аталянта Бэргама|Аталянта]] |1:2 |'''[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]''' |} <nowiki>*</nowiki>Матчы былі згуляныя з 12 па 15 жніўня 2020 году. == 1/2 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 |- |[[Алімпік Ліён]] |0:3 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |- |[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]] |0:3 |'''[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]''' |} <nowiki>*</nowiki>Лёсаваньне адбылося неўзабаве пасьля 1/4, матчы згулялі 18 й 19 жніўня 2020 году. == Фінал == {{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году}} {{Справаздача пра матч|дата=23 жніўня 2020|час=20:00 ([[UTC+1]])|стадыён=[[Эштадыю да Луш]], [[Лісабон]]|гледачы=без гледачоў|судзьдзя=[[Даніеле Арсата]] ([[Італія]])|каманда1=[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]|лік=0:1|каманда2=[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|галы1=[[Кінгсьлі Каман|Каман]], 59’|пратакол=[http://www.https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2030150--paris-vs-bayern/ Пратакол]}} == Глядзіце таксама == * [[Ліга Эўропы УЭФА 2019—2020 гадоў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Афіцыйная старонка]{{Ref-en}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2019]] [[Катэгорыя:2019 год у футболе]] [[Катэгорыя:2020 год у футболе]] 5jhwzq00uttur65ub5hrgik3itzmrxo 2331467 2331461 2022-08-06T07:47:22Z Hleb23 72152 выпраўленьне памылак wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў |выява = [[Файл:LuzLissabon.jpg|513x513пкс]] |подпіс = [[Эштадыю да Луш]] |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 25 чэрвеня — 28 жніўня 2019<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 17 верасьня 2019 — 23 жніўня 2020 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 79 (зь 54 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]<br />Срэбны чэмпіён — [[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br />Паўфіналісты — [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]], [[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Алімпік Ліён]]<br />Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]],<br />[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]], [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />119 (без уліку кваліфікацыі) |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />386 (без уліку кваліфікацыі) — 3.24 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />4,758,398 (39,987 штоматч у сярэднім) |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />[[Робэрт Левандоўскі]] ([[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]''',''' 15 галоў) |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|← 2018—19]] І 2019—2020 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|2020—21 →]]'' }} '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] 2019—2020 гадоў''' — 65-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 28-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. Мюнхэнская «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» перамагла ў [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фінале]] «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]» на «[[Эштадыю да Луш]]» у [[Лісабон|Лісабоне]], [[Партугалія]], зь лікам 1:0 і 6 раз у сваёй гісторыі стала пераможцам турніру, да ўсяго яна стала першай уладальніцай Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў, хто перамог ва ўсіх матчах на ​​турніры. Акрамя таго, немцы забясьпечылі свой другі кантынентальны трэбл (набор чэмпіёнскіх трафэяў), стаўшы толькі другім эўрапейскім клюбам, якому гэта ўдалося. У якасьці пераможцаў яны атрымалі права згуляць супраць «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільлі]]», пераможцаў [[Ліга Эўропы УЭФА 2019–2020|Лігі Эўропы УЭФА 2019–2020]], у [[Супэркубак УЭФА 2020|Супэркубку УЭФА 2020]], а таксама кваліфікаваліся на клюбны чэмпіянат сьвету па футболе 2020 у [[Катар|Катары]]. Яны перамаглі ў абодвух спаборніцтвах. Паколькі яны ўжо кваліфікаваліся ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–2021 дзякуючы сваім выступам у бундэсьлізе, месца, першапачаткова зарэзэрваванае для ўладальнікаў тытулаў Лігі чэмпіёнаў, было перададзена камандзе, якая заняла першае месца ў [[Эрэдывізія 2019-20|Эрэдывізіі 2019–2020]] ([[Аякс Амстэрдам|Аякс]]), бо нідэрляндзкая асацыяцыя - 11-я ў рэйтынгу асацыяцыяў, падрабязнасьці ў сьпісе допуску гэтага сэзону, які быў прыпынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]]. Праз наступствы [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі COVID-19]] турнір быў прыпынены ў сярэдзіне сакавіка 2020 году й аднавіўся ў жніўні. Чвэрцьфіналы, як і ўсе астатнія матчы праводзіліся ў адзіночных матчах на выбываньне на нэйтральных пляцоўках у [[Лісабон|Лісабоне]], [[Партугалія]] (на стадыёнах [[Эштадыю да Луш]] (Estádio da Luz) і [[Жазэ Алваладэ]] (Estádio José Alvalade)) за зачыненымі дзвярыма з 12 па 23 жніўня. У адпаведнасці з увядзеньнем сыстэмы відэаасістэнта рэфэры (VAR), яна выкарыстоўвалася з раунду плэй-оф. «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» быў дзейным чэмпіёнам, але яны разам зь іншымі фіналістамі леташняга сэзону - «[[Тотэнгэм Готспур]]» выбылі ў 1/8 фіналу пасьля параз ад «[[Атлетыка Мадрыд]]» і «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]» адпаведна. == Папярэдні раўнд == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Лік !! Каманда 2 |- !colspan="3" align="center"| Паўфіналы |- | '''[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]]''' ||align="center"| 1:0 || [[Лінкальн Рэд Імпс]] |- | [[Трэ Пэнэ Сэравале|Трэ Пэнэ]] ||align="center"| 0:1 || '''[[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]]''' |- !colspan="3" align="center"|Фінал |- | '''[[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]]''' ||align="center"| 2:1 || [[Санта-Калёма (футбольны клюб)|Санта-Калёма]] |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Першы кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- | '''[[Нымэ Калью Талін|Нымэ Калью]]''' ||align="center"| 2:2 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] || 0:1 || 2:1 |- | [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ||align="center"| 1:2 || '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' || 0:0 || 1:2 |- | [[Арарат-Армэнія Ерэван|Арарат-Армэнія]] ||align="center"| 3:4 || '''[[АІК Стакгольм|АІК]]''' || 2:1 || 1:3 |- | [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ||align="center"| 2:3 || '''[[ЧФР Клуж]]''' || 1:0 || 1:3 |- | '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''' ||align="center"| 5:3 || [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] || 2:1 || 3:2 |- | [[Партызані Тырана]] ||align="center"| 0:2 || '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 0:0 || 0:2 |- | [[Слован Браціслава]] ||align="center"| 2:2 (2:3, [[пэнальці (футбол)|пэн]].) || '''[[Сут’еска Нікшыч]]''' || 1:1 || 1:1 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] ||align="center"| 2:5 || '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' || 1:3 || 1:2 |- | [[Шэрыф Тыраспаль]] ||align="center"| 3:4 || '''[[Сабуртала Тбілісі|Сабуртала]]''' || 0:3 || 3:1 |- | [[Ф91 Дудэлянж]] ||align="center"| 3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || '''[[Валета (футбольны клюб)|Валета]]''' || 2:2 || 1:1 |- | [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ||align="center"| 0:6 || '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 0:2 || 0:4 |- | [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ||align="center"| 0:5 || '''[[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' || 0:3 || 0:2 |- | '''[[Дандолк (футбольны клюб)|Дандолк]]''' ||align="center"| 0:0 (5:4, [[пэнальці (футбол)|пэн]].) || [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] || 0:0 || 0:0 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- | '''[[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Фэранікелі Глогавац|Фэранікелі]] || 2:2 || 1:0 |- | '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]]''' ||align="center"| 5:2 || [[ГБ Торсгаўн]] || 3:0 || 2:2 |- | '''[[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]''' ||align="center"| 3:2 || [[Пяст Глівіцы|Пяст]] || 1:1 || 2:1 |} === Другі кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- !colspan="5" align="center"| Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[ЧФР Клуж]]''' ||align="center"|3:2|| [[Макабі Тэль-Авіў]] || 1:0<ref>{{Спасылка|url=https://sportarena.by/football/game/18808260/protokol/|загаловак=“ЧФР Клуж - Маккаби Тель-Авив” - протокол и статистика матча|выдавец=sportarena.by|мова=ru|дата публікацыі=24 ліпеня 2019}}</ref> || 2:2<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026979--m-tel-aviv-vs-cfr-cluj/|загаловак=Маккаби ТА-ЧФР | выдавец=UEFA.com|мова=ru|дата публікацыі=30 ліпеня 2019}}</ref> |- | [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] ||align="center"|2:3|| '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 2:1 || 0:2<ref>{{Спасылка|url=https://fcbate.by/ru/season/tournaments/id6|загаловак=Лига чемпионов|выдавец=Официальный сайт » ФК БАТЭ|мова=ru|дата=16 жніўня 2020}}</ref> |- | [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ||align="center"|1:2|| '''[[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]]''' || 0:2<ref>{{Спасылка|url=https://teams.by/club/versusteam/762/547/|загаловак=Статистика личных встреч Копенгаген Копенгаген - Нью-Сейнтс Освестри|выдавец=www.teams.by|дата=16 жніўня 2020|мова=ru}}</ref> || 0:1<ref>{{Спасылка|url=https://www.eurosport.ru/football/champions-league/2019-2020/live_mtc1112101.shtml|загаловак=Онлайн Копенгаген - Нью Сейнтс|дата публікацыі=31 ліпеня 2019|выдавец=Eurosport|мова=ru}}</ref> |- | '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''' ||align="center"|4:2|| [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] || 3:1 || 1:1<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026982--valletta-vs-ferencvaros/|загаловак=Валлетта-Ференцварош | выдавец=UEFA.com|дата публікацыі=3 ліпеня 2019|мова=ru}}</ref> |- | [[Дандолк (футбольны клюб)|Дандолк]] ||align="center"|1:4|| '''[[Карабах Агдам|Карабах]]''' || 1:1<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026970--dundalk-vs-qarabag/|загаловак=Дандолк-Карабах | выдавец=UEFA.com|мова=ru|дата публікацыі=24 ліпеня 2019}}</ref> || 0:3<ref>{{Спасылка|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/match/2026983--qarabag-vs-dundalk/statistics/?referrer=%2Fuefachampionsleague%2Fseason%3D2020%2Fmatches%2Fround%3D2001137%2Fmatch%3D2026983%2Fstatistics%2Findex|загаловак=Карабах-Дандолк | выдавец=UEFA.com|мова=ru|дата публікацыі=31 ліпеня 2019}}</ref> |- | [[Сабуртала Тбілісі|Сабуртала]] ||align="center"|0:5|| '''[[Дынама Загрэб]]''' || 0:2 || 0:3<ref name=eurosport>{{Спасылка|url=https://www.eurosport.ru/football/champions-league/|загаловак=Лига чемпионов УЕФА-2020-2021|выдавец=Eurosport|мова=ru|дата=16 жніўня 2020}}</ref> |- | '''[[Сэлтык Глазга|Сэлтык]]''' ||align="center"|7:0|| [[Нымэ Калью Талін|Нымэ Калью]] || 5:0 || 2:0<ref name=eurosport/> |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' ||align="center"|3:2|| [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] || 2:0 || 1:2<ref name=eurosport/> |- | [[Сут’еска Нікшыч]] ||align="center"|0:4|| '''[[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]]''' || 0:1 || 0:3<ref name=eurosport/> |- | '''[[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' ||align="center"|4:4 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) || [[АІК Стакгольм|АІК]] || 2:1 || 2:3<ref name=eurosport/> |- !colspan="5" align="center"| Шлях лігі |- | [[Вікторыя Пльзень]] ||align="center"|0:4|| '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]''' || 0:0 || 0:4<ref name=eurosport/> |- | [[ПСВ Эйндговэн]] ||align="center"|4:4|| '''[[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]]''' || 3:2 || 1:2<ref name=eurosport/> |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- ! colspan="5" align="center" | Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[ЧФР Клуж]]''' || align="center" |5:4|| [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] || 1:1 || 4:3 |- | '''[[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]]''' || align="center" |3:2|| [[Карабах Агдам|Карабах]] || 1:2 || 2:0 |- | [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] || align="center" |4:5|| '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 2:2 || 2:3 |- | '''[[Дынама Загрэб]]''' || align="center" |5:1|| [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] || 1:1 || 4:0 |- | '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' || align="center" |2:2 (7:6, [[пэнальці (футбол)|пэн]].)|| [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] || 1:1 || 1:1 |- | [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]|| align="center" |2:6|| '''[[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]]''' || 1:3 || 1:3 |- ! colspan="5" align="center" | Шлях лігі |- | [[Вікторыя Пльзень|Істанбул Башакшэхір]] || align="center" |0:3|| '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]''' || 0:1 || 0:2 |- | [[Краснадар (футбольны клюб)|'''Краснадар''']] || align="center" |3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}})|| [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] || 0:1 || 3:2 |- |'''[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]''' |4:3 |[[Дынама Кіеў]] |1:0 |3:3 |- |[[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] |2:5 |'''[[ЛАСК Лінц|ЛАСК]]''' |1:2 |1:3 |} == Раўнд плэй-оф == {| class="wikitable" |- ! Каманда 1 !! Агульны лік !! Каманда 2 !! Першы матч !! Другі матч |- ! colspan="5" align="center" | Шлях чэмпіёнаў |- | '''[[Дынама Загрэб]]''' || align="center" |3:1|| [[Русэнборг Тронгэйм|Русэнборг]] || 2:0 || 1:1 |- | [[ЧФР Клуж]] || align="center" |0:2|| [[Славія Прага|'''Славія''']] || 0:1 || 0:1 |- | [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] || align="center" |3:3 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}})|| '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''' || 2:2 || 1:1 |- | [[АПОЭЛ Нікасія|АПОЭЛ]] || align="center" |0:2|| '''[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]''' || 0:0 || 0:2 |- ! colspan="5" align="center" | Шлях лігі |- | [[ЛАСК Лінц|ЛАСК]] || align="center" |1:3|| '''[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]''' || 0:1 || 1:2 |- | '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]''' || align="center" |6:1|| [[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]] || 4:0 || 2:1 |} == Групавы этап == {{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}}{{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў|Лігі Эўропы]]}} '''Група A'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]|П4=4|Н4=2|В4=0|Каманда4=[[Галатасарай Стамбул | Галатасарай]]|Колер3=#ccccff|РМ3=4–12|П3=3|Н3=3|В3=0|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Пары Сэн-Жэрмэн]]|РМ2=14–8|П2=1|Н2=2|В2=3|Каманда2=[[Рэал Мадрыд]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=17–2|П1=0|Н1=1|В1=5|РМ4=1–14}}'''Група В'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]|П4=5|Н4=0|В4=1|Каманда4=[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]|Колер3=#ccccff|РМ3=8–14|П3=4|Н3=1|В3=1|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|РМ2=18–14|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Тотэнгэм Готспур]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=24–5|П1=0|Н1=0|В1=6|РМ4=3–20}}'''Група С'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Шахтар Данецк]]|П4=3|Н4=2|В4=1|Каманда4=[[Дынама Загрэб]]|Колер3=#ccccff|РМ3=8–13|П3=2|Н3=3|В3=1|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|РМ2=8–12|П2=3|Н2=1|В2=2|Каманда2=[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=16–4|П1=0|Н1=2|В1=4|РМ4=10–13}}'''Група D'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Баер Левэркузэн|Баер 04]]|П4=5|Н4=0|В4=1|Каманда4=[[Лякаматыў Масква]]|Колер3=#ccccff|РМ3=5–9|П3=4|Н3=0|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]|РМ2=8–5|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=12–4|П1=0|Н1=1|В1=5|РМ4=4–11}}'''Група E'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Рэд Бул Зальцбург|РБ Зальцбург]]|П4=5|Н4=1|В4=0|Каманда4=[[Генк (футбольны клюб)|Генк]]|Колер3=#ccccff|РМ3=16–13|П3=3|Н3=1|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|РМ2=11–4|П2=0|Н2=3|В2=3|Каманда2=[[Напалі Нэапаль|Напалі]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=13–8|П1=1|Н1=1|В1=4|РМ4=5–20}}'''Група F'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]|П4=4|Н4=2|В4=0|Каманда4=[[Славія Прага]]|Колер3=#ccccff|РМ3=10–9|П3=3|Н3=1|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]|РМ2=8–8|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Барусія Дортмунд]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=9–4|П1=0|Н1=2|В1=4|РМ4=4–10}}'''Група G'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]|П4=3|Н4=1|В4=2|Каманда4=[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]|Колер3=#ccccff|РМ3=10–11|П3=3|Н3=1|В3=2|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]|РМ2=9–8|П2=2|Н2=2|В2=2|Каманда2=[[Алімпік Ліён]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=10–8|П1=1|Н1=2|В1=3|РМ4=7–9}}'''Група H'''{{ФутболТабліца10||Каманда3=[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]|П4=5|Н4=1|В4=0|Каманда4=[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]|Колер3=#ccccff|РМ3=12–6|П3=1|Н3=2|В3=3|Колер2=#ccffcc|Каманда1=[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]|РМ2=11–9|П2=2|Н2=1|В2=3|Каманда2=[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]|Колер1=#ccffcc|РМ1=9–7|П1=1|Н1=2|В1=3|РМ4=4–14}} == 1/8 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |[[Тотэнгэм Готспур]] |0:4 |'''[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]''' |0:1 |0:3 |- |[[Атлетыка Мадрыд|'''Атлетыка Мадрыд''']] |4:2 |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |1:0 |3:2 ({{падказка|д. ч.|дадатковы час}}) |- |'''[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]''' |8:4 |[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]] |4:1 |4:3 |- |[[Барусія Дортмунд]] |2:3 |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|'''Пары Сэн-Жэрмэн''']] |2:1 |0:2 |- |[[Рэал Мадрыд]] |2:4 |'''[[Манчэстэр Сіці]]''' |1:2 |1:2 |- |'''[[Алімпік Ліён]]''' |2:2 |[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |1:0 |1:2 ({{падказка|г. в.|правіла галоў на выезьдзе}}) |- |[[Напалі Нэапаль|Напалі]] |2:4 |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|'''Барсэлёна''']] |1:1 |1:3 |- |[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] |1:7 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |0:3 |1:4 |} <nowiki>*</nowiki>Першыя матчы згулялі 18, 19, 26 й 27 лютага, адказныя прызначылі на 10-11 ды 17-18 сакавіка 2020 году, але, у сувязі з [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміяй COVID-19]], перанесеныя на 7-8 жніўня 2020 году. <nowiki>**</nowiki>Астатнія стадыі праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію]] складаліся ды праводзіліся з аднога матчу ў кожнай пары. == 1/4 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 |- |'''[[Манчэстэр Сіці]]''' |1:3 |[[Алімпік Ліён]] |- |'''[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]''' |2:1 |[[Атлетыка Мадрыд]] |- |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |2:8 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |- |[[Аталянта Бэргама|Аталянта]] |1:2 |'''[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]''' |} <nowiki>*</nowiki>Матчы былі згуляныя з 12 па 15 жніўня 2020 году. == 1/2 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 |- |[[Алімпік Ліён]] |0:3 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |- |[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]] |0:3 |'''[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]''' |} <nowiki>*</nowiki>Лёсаваньне адбылося неўзабаве пасьля 1/4, матчы згулялі 18 й 19 жніўня 2020 году. == Фінал == {{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году}} {{Справаздача пра матч|дата=23 жніўня 2020|час=20:00 ([[UTC+1]])|стадыён=[[Эштадыю да Луш]], [[Лісабон]]|гледачы=без гледачоў|судзьдзя=[[Даніеле Арсата]] ([[Італія]])|каманда1=[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]|лік=0:1|каманда2=[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|галы1=[[Кінгсьлі Каман|Каман]], 59’|пратакол=[http://www.https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2030150--paris-vs-bayern/ Пратакол]}} == Глядзіце таксама == * [[Ліга Эўропы УЭФА 2019—2020 гадоў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Афіцыйная старонка]{{Ref-en}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2019]] [[Катэгорыя:2019 год у футболе]] [[Катэгорыя:2020 год у футболе]] b2c7v15pfi1itulqgage8a2o7fqbi2c 14 219847 2331452 2101080 2022-08-06T04:47:39Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Віетнам}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты па краінах]] [[Катэгорыя:Геаграфія Віетнаму|Населеныя пункты]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]] hgdswv7sbsx6je1f3zxujvab7wzjntd 14 219862 2331451 2101115 2022-08-06T04:45:38Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Віетнам}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Віетнаму| ]] [[Катэгорыя:Гарады Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] [[Катэгорыя:Гарады Азіі паводле краінаў]] [[Катэгорыя:Гарады краін]] teuv1lf5lc606hovs4zmbrrt9gpv4m5 0 241154 2331441 2288823 2022-08-05T20:39:56Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгорыі wikitext text/x-wiki {{Навуковец | Імя=Караліна Мацкевіч | Дата нараджэньня=1966 | Месца нараджэньня=Менск, Беларусь | Альма-матэр=Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі, Шэфілдзкі ўнівэрсытэт | Навуковая сфэра=біблістыка, біблійная крытыка, беларусістыка | Месца працы=Гітрапскі коледж Лёнданскага ўнівэрсытэту | Навуковая ступень=Доктарка біблістыкі }} '''Каралíна Мацкéвіч''' ({{Н|1}} 1966, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская і брытанская біблеістка, доктарка [[Біблістыка|біблістыкі]], дзяячка беларускай [[Дыяспара|дыяспары]] ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. == Жыцьцяпіс == Скончыла [[Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі|Беларускі Дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі]] (сёньня [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт|Дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]])<ref>Наталля Гардзіенка, Беларусы ў Вялікабрытаніі, Мн.: Медысонт, 2010. (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18), с. 549. </ref>. У канцы 80-х — пачатку 90-х была актывісткай «[[Талака (таварыства)|Талакі]]», каардынатаркай Канфэдэрацыі беларускіх суполак, працавала ў рэдакцыі часопіса «[[Унія (часопіс)|Унія]]»<ref>Анкета пасьля лета. Караліна Мацкевіч: «''Мае дочкі, народжаныя ў Ангельшчыне, гавораць па-беларуску''», Радыё Свабода, 18 верасень 2019, https://www.svaboda.org/a/30169734.html</ref>. Караліна Мацкевіч вывучала тэалёгію ў Лёнданскім місіянэрскім інстытуце і Каталіцкім інстытуце ў [[Парыж]]ы. Абараніла дысэртацыю па біблійнай крытыцы ў Шэфілдзкім унівэрсытэце. Выкладае ў Гітрапскім каледжы біблістыкі [[Лёнданскі ўнівэрсытэт|Лёнданскага ўнівэрсытэту]]. Зьяўляецца адказнай экзамэнатаркай Міжнароднага бакаляўрыяту па беларускай літаратуры. Сябра Бібліятэчнай рады Скарынаўскай бібліятэкі-музэя ў Лёндане<ref>''Старонка Бібліятэкі-музэя Ф. Скарыны'', https://web.archive.org/web/20210226091619/https://www.skaryna.org.uk/about_bel/rada/</ref>. Шмат перакладае з розных моваў, разам з [[Уладзіслаў Гарбацкі|У. Гарбацкім]] удзельнічае ў стварэньні беларуска-францускага слоўніка. == Бібліяграфія == ===== ''Кнігі'' ===== * Karalina Matskevich, The Construction of Gender and Identity in Genesis: The Subject and the Other. T&T Clark, 2019. ISBN: 9780567695512<ref>https://rbecs.org/category/karalina-matskevich/</ref>. ===== ''Артыкулы'' ===== * Mother’s Land, the Land of the Shadow: Binary Structures and the Feminine in the Jacob Narrative (Gen. 25:19-37:1), in P. Hardwick and D. Kennedy (eds.), The Survival of Myth: Innovation, Singularity and Alterity (Cambridge: Cambridge Scholars, 2010), pp. 5-30. * Double-plotting in the Garden: Stylistics of Ambiguity in Genesis 2-3, in K. Vermeulen and E. Hayes (eds.), Doubling and Duplicating in the Book of Genesis (Eisebrauns, 2016). * Journeys on the Other Side with Babkoŭ, Leśmian and Carroll, in Jim Dingley (ed.), Between the Lands. From Poland to Russia via Belarus and Ukraine: a journey through cinema, history, literature, memory and music. * Abraham’s Offering in Genesis 22:1-19: Journey of a Symbol (па-беларуску), in I. Dubianetskaya, A. McMillin, H. Sahanovic (ed.), Your Sun Shall Never Set Again, and Your Moon Shall Wane No More, 2009. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мацкевіч, Караліна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1966 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]] [[Катэгорыя:Беларускія багасловы]] [[Катэгорыя:Асобы Менску]] [[Катэгорыя:Асобы Лёндану]] 3dr9vww4duyevwy8ceavbfikaqgfz0n 2331442 2331441 2022-08-05T20:43:08Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki {{Навуковец | Імя=Караліна Мацкевіч | Дата нараджэньня=1966 | Месца нараджэньня=Менск, Беларусь | Альма-матэр=Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі, Шэфілдзкі ўнівэрсытэт | Навуковая сфэра=біблістыка, біблійная крытыка, беларусістыка | Месца працы=Гітрапскі коледж Лёнданскага ўнівэрсытэту | Навуковая ступень=Доктарка біблістыкі }} '''Каралíна Мацкéвіч''' ({{Н|1}} 1966, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская і брытанская біблеістка, доктарка [[Біблістыка|біблістыкі]], дзяячка беларускай [[Дыяспара|дыяспары]] ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. == Жыцьцяпіс == Скончыла [[Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі|Беларускі Дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі]] (сёньня [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт|Дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]])<ref>Наталля Гардзіенка, Беларусы ў Вялікабрытаніі, Мн.: Медысонт, 2010. (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18), с. 549. </ref>. У канцы 80-х — пачатку 90-х была актывісткай «[[Талака (таварыства)|Талакі]]», каардынатаркай Канфэдэрацыі беларускіх суполак, працавала ў рэдакцыі часопіса «[[Унія (часопіс)|Унія]]»<ref>Анкета пасьля лета. Караліна Мацкевіч: «''Мае дочкі, народжаныя ў Ангельшчыне, гавораць па-беларуску''», Радыё Свабода, 18 верасень 2019, https://www.svaboda.org/a/30169734.html</ref>. Караліна Мацкевіч вывучала [[Тэалёгія|тэалёгію]] ў Лёнданскім місіянэрскім інстытуце і Каталіцкім інстытуце ў [[Парыж]]ы. Абараніла дысэртацыю па біблійнай крытыцы ў Шэфілдзкім унівэрсытэце. Выкладае ў Гітрапскім каледжы біблістыкі [[Лёнданскі ўнівэрсытэт|Лёнданскага ўнівэрсытэту]]. Зьяўляецца адказнай экзамэнатаркай Міжнароднага бакаляўрыяту па [[Беларуская літаратура|беларускай літаратуры]]. Сябра Бібліятэчнай рады [[Скарынаўская бібліятэка-музэй|Скарынаўскай бібліятэкі-музэя]] ў [[Лёндан|Лёндане]]<ref>''Старонка Бібліятэкі-музэя Ф. Скарыны'', https://web.archive.org/web/20210226091619/https://www.skaryna.org.uk/about_bel/rada/</ref>. Шмат перакладае з розных моваў, разам з [[Уладзіслаў Гарбацкі|У. Гарбацкім]] удзельнічае ў стварэньні беларуска-францускага [[Слоўнік|слоўніка]]. == Бібліяграфія == ===== ''Кнігі'' ===== * Karalina Matskevich, The Construction of Gender and Identity in Genesis: The Subject and the Other. T&T Clark, 2019. ISBN: 9780567695512<ref>https://rbecs.org/category/karalina-matskevich/</ref>. ===== ''Артыкулы'' ===== * Mother’s Land, the Land of the Shadow: Binary Structures and the Feminine in the Jacob Narrative (Gen. 25:19-37:1), in P. Hardwick and D. Kennedy (eds.), The Survival of Myth: Innovation, Singularity and Alterity (Cambridge: Cambridge Scholars, 2010), pp. 5-30. * Double-plotting in the Garden: Stylistics of Ambiguity in Genesis 2-3, in K. Vermeulen and E. Hayes (eds.), Doubling and Duplicating in the Book of Genesis (Eisebrauns, 2016). * Journeys on the Other Side with Babkoŭ, Leśmian and Carroll, in Jim Dingley (ed.), Between the Lands. From Poland to Russia via Belarus and Ukraine: a journey through cinema, history, literature, memory and music. * Abraham’s Offering in Genesis 22:1-19: Journey of a Symbol ([[Беларуская мова|па-беларуску]]), in I. Dubianetskaya, A. McMillin, H. Sahanovic (ed.), Your Sun Shall Never Set Again, and Your Moon Shall Wane No More, 2009. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мацкевіч, Караліна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1966 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]] [[Катэгорыя:Беларускія багасловы]] [[Катэгорыя:Асобы Менску]] [[Катэгорыя:Асобы Лёндану]] 41c6bcq9j2jntca36rlfs3l139cyq5q 2331454 2331442 2022-08-06T04:59:18Z Taravyvan Adijene 1924 −[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1966 годзе]]; −[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]]; −[[Катэгорыя:Асобы Менску]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Навуковец | Імя = Караліна Мацкевіч | Альма-матэр = Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі, Шэфілдзкі ўнівэрсытэт | Навуковая сфэра = біблістыка, біблійная крытыка, беларусістыка | Месца працы = Гітрапскі коледж Лёнданскага ўнівэрсытэту | Навуковая ступень = Доктарка біблістыкі }} '''Каралíна Мацкéвіч''' ({{Н|1}} 1966, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская і брытанская біблеістка, доктарка [[Біблістыка|біблістыкі]], дзяячка беларускай [[Дыяспара|дыяспары]] ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. == Жыцьцяпіс == Скончыла [[Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі|Беларускі Дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі]] (сёньня [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт|Дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]])<ref>Наталля Гардзіенка, Беларусы ў Вялікабрытаніі, Мн.: Медысонт, 2010. (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18), с. 549. </ref>. У канцы 80-х — пачатку 90-х была актывісткай «[[Талака (таварыства)|Талакі]]», каардынатаркай Канфэдэрацыі беларускіх суполак, працавала ў рэдакцыі часопіса «[[Унія (часопіс)|Унія]]»<ref>Анкета пасьля лета. Караліна Мацкевіч: «''Мае дочкі, народжаныя ў Ангельшчыне, гавораць па-беларуску''», Радыё Свабода, 18 верасень 2019, https://www.svaboda.org/a/30169734.html</ref>. Караліна Мацкевіч вывучала [[Тэалёгія|тэалёгію]] ў Лёнданскім місіянэрскім інстытуце і Каталіцкім інстытуце ў [[Парыж]]ы. Абараніла дысэртацыю па біблійнай крытыцы ў Шэфілдзкім унівэрсытэце. Выкладае ў Гітрапскім каледжы біблістыкі [[Лёнданскі ўнівэрсытэт|Лёнданскага ўнівэрсытэту]]. Зьяўляецца адказнай экзамэнатаркай Міжнароднага бакаляўрыяту па [[Беларуская літаратура|беларускай літаратуры]]. Сябра Бібліятэчнай рады [[Скарынаўская бібліятэка-музэй|Скарынаўскай бібліятэкі-музэя]] ў [[Лёндан]]е<ref>''Старонка Бібліятэкі-музэя Ф. Скарыны'', https://web.archive.org/web/20210226091619/https://www.skaryna.org.uk/about_bel/rada/</ref>. Шмат перакладае з розных моваў, разам з [[Уладзіслаў Гарбацкі|У. Гарбацкім]] удзельнічае ў стварэньні беларуска-францускага [[слоўнік]]а. == Бібліяграфія == ===== ''Кнігі'' ===== * Karalina Matskevich, The Construction of Gender and Identity in Genesis: The Subject and the Other. T&T Clark, 2019. ISBN: 9780567695512<ref>https://rbecs.org/category/karalina-matskevich/</ref>. ===== ''Артыкулы'' ===== * Mother’s Land, the Land of the Shadow: Binary Structures and the Feminine in the Jacob Narrative (Gen. 25:19-37:1), in P. Hardwick and D. Kennedy (eds.), The Survival of Myth: Innovation, Singularity and Alterity (Cambridge: Cambridge Scholars, 2010), pp. 5-30. * Double-plotting in the Garden: Stylistics of Ambiguity in Genesis 2-3, in K. Vermeulen and E. Hayes (eds.), Doubling and Duplicating in the Book of Genesis (Eisebrauns, 2016). * Journeys on the Other Side with Babkoŭ, Leśmian and Carroll, in Jim Dingley (ed.), Between the Lands. From Poland to Russia via Belarus and Ukraine: a journey through cinema, history, literature, memory and music. * Abraham’s Offering in Genesis 22:1-19: Journey of a Symbol ([[Беларуская мова|па-беларуску]]), in I. Dubianetskaya, A. McMillin, H. Sahanovic (ed.), Your Sun Shall Never Set Again, and Your Moon Shall Wane No More, 2009. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мацкевіч, Караліна}} [[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]] [[Катэгорыя:Беларускія багасловы]] [[Катэгорыя:Асобы Лёндану]] 1uhsxg09e6don7r572aie8y9vs465lp 0 246874 2331449 2331395 2022-08-06T04:41:56Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = |Трансьлітараваная назва = Hałki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1512 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 113 |Год падліку колькасьці = 2004 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 27 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Га́лкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}'''</ref>. — [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскага сельсавету]]. Да 26 верасьня 2006 году вёска ўваходзіла ў склад [[Асарэвіцкі сельсавет|Асарэвіцкага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190922194610/http://pravo.by/pdf/2006-175/2006-175(003-054).pdf «Об изменении административно-территориального устройства районов Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 26 сентября 2006 г. № 295]{{Ref-ru}}</ref>. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === За 36 км на паўднёвы ўсход ад [[Брагін]]а, 13 км ад чыгуначнай станцыі Ёлча (на лініі [[Чарнігаў]] — [[Оўруч]]), 150 км ад [[Гомель|Гомеля]], 1 км ад дзяржаўнай мяжы з Украінай. == Транспартная сістэма == Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[аўтамабільная дарога|аўтадарозе]] Брагін — [[Камарын]]. Пляноўка складаецца з крывалінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. На поўначы ўчастак адасобленай забудовы — кароткая дугападобная вуліца. Жылыя хаты драўляныя, сядзібнага тыпу. == Гісторыя == Выяўленыя археолягамі паселішча эпохі неаліту (250 м на паўднёвы захад ад вёскі), паселішча раньняга жалезнага веку і эпохі Кіеўскай Русі (500 м на ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Стонча) сьведчаць пра засяленьне тутэйшых месцаў з глыбокай старажытнасьці. === Вялікае Княства Літоўскае === «''Сяло Брагінскае''» Галкі ўпершыню згаданае ў Акце абмежаваньня Брагінскай воласьці, датаваным 7 сакавіка 1512 году, і прызначалася каралём Жыгімонтам Старым князю Міхаілу Васільевічу Збараскаму, родапачынальніку князёў Вішнявецкіх{{заўвага|У 1490, 1511, 1512 гадах ён ужо, бывала, падпісваўся Вішнявецкім, а ў 1517 годзе, незадоўга да сьмерці, Вішнявецкім і Збараскім<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 553</ref>.}}: «''Лета Божага тысяча пяцьсот дванаццатага месяца марца сёмага дня_За Указам Гасударскім Найясьнейшага Караля Яго Міласьці Зыгмонта, а за паданым чалабіцьцем князя Міхайла Васілевіча Збараскага, я, Іван Андрэевіч Кміцічаў, дзяржаўца трактамірскі і дымірскі, дваранін Яго Міласьці Каралеўскай, выехаўшы на імене воласьці Брагіня, каторага воласьць раней прыналежная была да Яго Міласьці Гасудара Караля Вялікага Князя Літоўскага, аглядаў я рубеж той воласьці, каторая пачынаецца з гары рэчкаю Брагінкаю ўніз да ракі Дняпра, а Дняпром угору да сяла Брагінскага Гал'''э'''к{{заўвага|Тэкст абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. у фондах НГАБ у Менску (раней у фондах НГАБ у Горадні) вядомы з польскамоўнай актавай кнігі Мазырскага гродзкага суда як запіс ад 2 жніўня 1776 г., таму ў ім прысутныя і палянізмы.}}, ад таго сяла ідучы да места Брагіня ад рогу вострава Юркоўскага…''»<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049адв.</ref>{{заўвага|Поўны зьмест дамэнту гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/braginski_akt_1512_g/0-140# С. Бельскі. Акт абмежаваньня Брагінскай воласьці]}}. У 1514 годзе{{Заўвага|М. К. Любаўскі меркаваў, што падараваньне адбылося ў год праведзенага абмежаваньня — 1512, гл.: Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 239}} кароль падараваў князю «''тую волостку Брягин з местом и с корчмами, и з мытом, и з городищом, и со всими селы, и з людми, кром тых сел, што первеи того кому у тои волости будем дали''»<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511—1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508—1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). — Vilnius: Žara, 2002 [2004]. С. 240</ref>. Брагінская воласьць (і сяло Галкі) належала да [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва, названае княствам (разам з Брагінам і Галкамі), як раней Падляская і Валынская землі, было далучана («''вернута''») да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 77 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === У сакавіку 1574 году маёнтак Брагін быў падзелены паміж унукамі князя М. В. Збараскага князямі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі. «''Село Галки з людми данными, данью грошовою и медовою, з дубровами, с чертежами, лесы, полми, сеножатми, гоны бобровыми и ловы пташиными''» дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 1. – Мінск, 2000. С. 189</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна сьцьвярджае, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Галкі<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Вышэйзгаданая звестка на 1512 год засталася аўтару невядомай. Раней, не сустрэўшы Галкі ні ў адной люстрацыі Любецкага староства, залічыў паселішча ў склад апошняга выключна з-за разьмяшчэньня яго між вёскамі Вяльле і Асарэвічы, што сам і адзначыў<ref>Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). – Минск, 2017. С. 17</ref>. Ці ня лепш было абмежавацца любецкім селішчам Галькаў (Halków), пра якое сапраўды ёсьць сьведчаньні ў крыніцах<ref>Metryka Litewska. Księga wpisów. Nr. 131. Opracował Andrzej Rachuba. — Warszawa, 2001. S. 152, 153</ref>? Варта, аднак, мець на ўвазе і іншае. Яшчэ з 2005 г. аўтар настойвае на рэальнасьці створанай ім фантасмагорыі, г. зн. на прыналежнасьці самога Брагіна і воласьці альбо іх паловы да Любецкага староства<ref>Кондратьєв І. В. Лоєвське староство у 1585 – середині ХVII ст. // Пятыя міжнародныя Доўнараўскія чытанні. – Гомель, 2005. С. 197; Кондратьєв І. В. Любецьке староство (XVI – середина XVII ст.). /І. В. Кондратьєв – Чернігівський національний педагогічний університет ім. Т. Г. Шевченка; Історико-археологічний музейний комплекс «Древній Любеч». – Чернігів: Видавець Лозовий В. М., 2014. С. 20, 69, 79, 196–197</ref>. Пра Брагінскую воласьць у яго складзе можна прачытаць і ў артыкуле В. С. Пазднякова «Любеч» у 3-м дадатковым томе энцыкляпэдыі «Вялікае Княства Літоўскае» (2010); апошняе, напэўна, шкодзіць рэпутацыі беларускага выданьня.}}. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Галкі, атрымаў у спадчыну ад праваслаўных князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх католік князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай» ў Кароне. У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. На 1683 год у вёсцы Галкі Брагінскіх добраў пана Канецпольскага{{Заўвага|Пасля князёў Вішнявецкіх малодшай лініі імі да канца лета 1682 г. валодаў кракаўскі кашталян пан Станіслаў Канецпольскі.}} было 18 дымоў (×6 — прыблізна 108 жыхароў). Пазьней частка вяскоўцаў з-за гвалту, як ад казакоў, так і ад жаўнераў урадавых войскаў, адыйшла ў іншыя, больш спакойныя мясьціны, пра што паведамлялі пад прысягай у Оўруцкім гродзкім судзе сьведкі мешчанін Юры Андрыевіч і лясьнічы Лаўрын 14 верасьня 1686 году.<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 489, 550 — 551</ref>{{Заўвага|Выдаўцы адпаведнага дакумэнта ў «Архиве Юго-Западной России» падалі назву вёскі як Hatki (замест Hałki), але колькасьць адыйшоўшых дымоў (ośm) адпавядае колькасьці тых, што засталіся ды паднявольна ўтрымлівалі казакоў Апостала Шчуроўскага (dziesięć).}}. 28 чэрвеня 1687 году Галкі названыя ў справе Оўруцкага [[гродзкі суд|гродзкага суда]] сярод паселішчаў часткі Брагінскага маёнтку ваяводзіча бэлзскага, каралеўскага палкоўніка Яна Аляксандра Канецпольскага, зруйнаваных працяглым (ад лістапада 1686 году да самых [[сёмуха|świątek zielonych]]) пастоем рэестравых казакоў запароскага палкоўніка Паўла Апостала Шчуроўскага. У 10 яго пазасталых дымах (каля 60 жыхароў) разьмясьціліся на пакорм 12 казакоў і 10 коней. Вяскоўцаў прымусілі справіць 3 вазы, кожны з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2,8237 л}} дзёгцю; зь іх выбралі здору, солі на 45 злотых, гарэлкі, рыбы, мяса, алею, тытуню, хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, абутку на 67 злотых; асобна пану палкоўніку Шчуроўскаму і сотніку Русановічу далі 126 злотых, 18 вёдраў {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}}, 139 вёдраў аўсу, солі на 3 злотыя<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 151—152</ref>. Згодна з «Тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 г.», складзеным на падставе папярэдняй люстрацыі, вёска Галкі — у палове Брагінскага маёнтку, якую дагэтуль шмат гадоў трымаў у заставе ад паноў Канецпольскіх дорпацкі падкаморы пан Аляксандар Антоні Бандынэлі<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 283—285</ref>. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні ў родзе Вішнявецкіх]] ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia... na Brahiniu»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. – Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. На 1754 год з 25 двароў (прыблізна 150 жыхароў) вёскі Галкі Брагінскага маёнтку выплачвалася «do grodu» (Оўруцкага замка) 3 злотыя, 26 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 15 злотых і 16 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 187</ref>. У тым жа годзе маёнтак Брагін быў куплены ў княгіні Эльжбэты, дачкі Міхала Сэрвацыя, Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім. Перапісы габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Галках адпаведна 4, 4 чалавек (głow), прыналежных да Брагінскага кагалу, і хрысьціяніна (пагалоўшчыне не падлягаў)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. – Киев, 1890. С. 302, 392, 711</ref>{{Заўвага|На Гэнэральнай мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» [[Вялікі гістарычны атляс Беларусі|Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі]], на якой адлюстраваная сытуацыя пярэдадня падзелаў Рэчы Паспалітай, Галкі пазначаны ў складзе Лоеўскага графства стражніка літоўскага Юзафа Юдыцкага і яго нашчадкаў на тэрыторыі Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва ВКЛ (Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122.), што супярэчыць усім прыведзеным вышэй сьведчаньням. Галкі, хоць і разьмешчаныя паміж колішнімі любецкімі сёламі Асарэвічы і Вяльле, але ніколі да Любецка-Лоеўскага староства не належалі і не падзялялі лёс апошняга ў XVII ст., калі частка яго далучана да Вялікага Княства.}}. === Расейская імпэрыя === У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1793 годзе Галкі апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182</ref>. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вядома, што вёскі Галкі, Бярозкі, Савічы, сёлы Ёлча, Грушна і іншыя былі ў заставе ў пана Ігнацыя Шышкі, а належалі ротмістру троцкаму пану Валенцію Зялёнку<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>{{Заўвага|Відавочна, зноў жа застаўным правам, бо ў XIX ст. тыя паселішчы названыя ўласнасьцю Ракіцкіх.}}. Паводле энцыкляпэдыі [[Гарады і вёскі Беларусі]] ў 1811 годзе — уладаньне паноў Ракіцкіх. У 1850 годзе ў вёсцы было 14 двароў. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 91 жыхар вёскі Галкі быў прыхаджанінам Ёлчанскай Сьвята-Міхайлаўскай царквы<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 706</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Ёлчанскай воласьці. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Галкі заставаліся ў прыходзе Міхайлаўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 75</ref>. На 1897 год налічвалася 35 двароў, 250 жыхароў, дзейнічала карчма. У 1909 годзе ў вёсцы 50 двароў, 234 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 35</ref>. === Найноўшая гісторыя === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галкі ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Пасьля вяртаньня ў склад [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 сьнежня 1927 году вёска зьяўлялася цэнтрам [[Галкаўскі сельсавет|Галкаўскага сельсавету]] Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай]] акругі. У 1929 годзе арганізаваны [[калгас]]. З 29 лютага 1938 году Камарынскі раён увайшоў у склад Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў верасьні 1943 году акупанты спалілі 99 двароў, забілі 18 жыхароў. У баях, якія тут вялі 9-ы гвардзейскі стралковы і 7-ы гвардзейскі кавалерыйскі карпусы, загінулі 295 салдат, у іх ліку [[Герой Савецкага Саюзу|Героі Савецкага Саюзу]] К. Д. Грыцынін і Т. Т. Міндзігулаў, якія былі пахаваны ў брацкай магіле на паўднёва-заходняй ускраіне вёскі. Адважна змагаўся полк пад камандаваньнем А. П. Сярогіна. Многім байцам і камандзірам прысвоена званьне Героя. З 8 студзеня 1954 году ў складзе Камарынскага раёну Гомельскай вобласьці. 25 сьнежня 1962 году Камарынскі раён скасаваны, Галкі апынуліся ў межах Брагінскага раёну. У складзе калгасу імя М. В. Фрунзэ (цэнтар — вёска Асарэвічы). == Насельніцтва == === Дынаміка === * 1850 год — 14 двароў. * 1897 год — 35 двароў, 250 жыхароў (паводле перапісу). * 1908 год — 50 двароў. * 1940 год — 106 двароў, 316 жыхароў. * 1959 год — 423 жыхара (паводле перапісу). * 2004 год — 63 гаспадаркі, 113 жыхароў. * 2006 год (01.01.2006) — 60 гаспадарак, 105 чалавек, зь якіх 7 ва ўзросьце да 16 гадоў, 42 — у працаздольным і 56 — старэйшым за працаздольны. == Вядомыя выхадцы == * Дзьмітры Шыраканаў — акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, доктар філязофскіх навук, прафэсар<ref>[http://nasb.gov.by/rus/members/academicians/shirokanov.php]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} [[Катэгорыя:Новаялчанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Брагінскага раёну]] ieywhiansggjntr0956fs41iv1j0san 0 251935 2331428 2326856 2022-08-05T19:56:46Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Гісторыя */ + wikitext text/x-wiki [[Файл:Liet-etno-regionai.png|міні|{{Легенда|#fec0c0|Зацьверджаная на афіцыйным узроўні тэрыторыя летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота|Аўкштайція]]»}}]] '''Аўкштайты''' ({{мова-lt|Aukštaičiai|скарочана}}) — сучасная этнаграфічная група [[Летувісы|летувісаў]] на ўсходзе і ў цэнтры [[Летува|Летувы]]. Паводле летувіскіх этнографаў, займаюць пераважна тэрыторыю афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота|Аўкштайція]]» і, паводле летувіскіх мовазнаўцаў, гавораць на адной зь дзьвюх дыялектных групаў летувіскай мовы — [[Аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкай]]. Хоць існуе толькі адзін гістарычны дакумэнт, дзе ўпамінаюцца «аўкштоты» («аўкштайты»), а ў XIX ст. гэтай назвы (як і геаграфічнай назвы «Аўкштота») [[ліцьвіны]]{{Заўвага|{{мова-pl|«Aukstote, Auxstote... Nazwa ta, dziś przes Litwinów nie używana»|скарочана}}<ref>Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. T. 5—6. — Warszawa, 1891. [https://books.google.by/books?id=cNcDAAAAYAAJ&pg=PA450&dq=Aukstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj20eDXtMv1AhVAlP0HHeAKAdg4ChDoAXoECAUQAg#v=onepage&q=Aukstote&f=false S. 450].</ref>}} і [[жамойты]]{{Заўвага|{{мова-pl|«Na Żmudzi... tego wyrazu lud nie zna a zatem i Litwy nim nie nazywa»|скарочана}}<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. [https://books.google.by/books?id=BrViAAAAcAAJ&pg=PA187&dq=Aukstote,+Auxstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOiZPRj9n1AhUbhP0HHSatDkcQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Aukstote%2C%20Auxstote&f=true S. 187].</ref>}} ня ведалі і не ўжывалі, некаторыя сучасныя археолягі рэтраспэктыўна называюць «аўкштайтамі» насельніцтва, якое стварыла археалягічныя культуры, што займаюць тэрыторыю цэнтральнай Летувы, а некаторыя навукоўцы рэтраспэктыўна ўжываюць датычна стваральнікаў адпаведных археалягічных культураў азначэньне «група [[Балты|балтыйскіх плямёнаў]] аўкштайты»<ref>{{Літаратура/БЭ|2к}} С. 86.</ref>. == Назва == [[Файл:Simono Daukanto - Budas senoves lietuviu - kalnenu ir zemaiciu - 1845 AD.jpg|значак|Вокладка кнігі [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''»), 1845 г.]] {{Асноўны артыкул|Аўкштота}} Назву «аўкштайты» ўтварылі ў другой палове XIX ст. ад назвы [[Аўкштота]], якую вярнулі ва ўжытак і пачалі папулярызаваць у летувіскай форме «Аўкштайція» прыхільнікі [[Паганства|паганскай]] і [[Балтыйскія мовы|балтыйскай]] канцэпцыі ўтварэньня Вялікага Княства Літоўскага па публікацыі ў 1830 годзе (паўторна [[Тэадор Нарбут|Тэадорам Нарбутам]] у 1837 годзе) ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, дзе ён з палітычных мэтаў заявіў імпэратару [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонту Люксэмбурскаму]], што [[жамойты]] называюць [[Літва старажытная|Літву]] Аўкштотай<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref><ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 143.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Darbay senuju Lituwiu yr Žemaycziu (1822).jpg|значак|Вокладка кнігі С. Даўкантаса «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbay senuju Lituwiu yr Žemaycziu''»), 1822 г.]] Адзіны гістарычны пісьмовы ўпамін пра аўкштотаў (у адрозьненьне ад Аўкштоты як геаграфічнай назвы) датуецца 1412 годам і зьмяшчаецца ў дакумэнце [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]], выкарыстаным на арбітражным працэсе. Гэты дакумэнт засноўваецца на апытаньнях пажылых людзей, пераважна былых служкаў ордэну, у тым ліку жамойтаў: «''Таксама замак [[Вялёна]] прускія браты заваявалі 11 гадоў таму ад няверных і ворагаў нашай веры [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]], якіх называлі аўкштотамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 34.</ref>, а кіраўнікамі ў іх былі Сурмін, Матэйка і Гаштольд. А таксама, што памянёныя кіраўнікі, ад якіх быў адваяваны замак Вялёна, як ужо пісалася, былі ліцьвінамі, і іх род і цяпер завецца ліцьвінкамі і ліцьвінамі, і жывуць яны ў Літве, у Кульве каля Вількаміру, а не ў жамойцкай зямлі. Таксама, што і замак Вялёна, да яго заваяваньня прускімі братамі, як ужо казалі, утрымліваўся і забясьпечваўся ліцьвінамі, якіх звалі і цяпер яшчэ называюць аўкштотамі<ref name="Urban-2001-35">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 35.</ref>, а не жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-de|«It. das hus Willune haben di heren von Prusen angewunnen vor xl jaren von den vngeloubigen vnd vinden vnszn heligen geloubens Littowen, di genant woren '''Austenten''', vnd di hobetlute his by namen Surmynne, Mattewike vnd Gawstad. It. das di dri negest oben bescreben hobetlute, von den das hus Willune gewunnen wart, alz vor ist gescreben, woren Littowen, vnd ir geschlechte is noch czu deser czit Littowes vnd Littowen vnd wonen in Littowen im lande czu Coluwa bi Wilkenberg vnd nicht im lande czu Samayten. It. das hus Willune, e das is von den heren von Prusen gewunen wart, alz in dem andren negesten obengescreben artikel ist vsgesprochen, wart is gespiset vnd gehalden von den Litiowen, di '''Awstayten''' genant woren vnd noch heysen vnd nicht von den Samayten»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=bVJkXD7G_iAC&pg=PA711&dq=hus+Willune+Austenten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj2rMfn7sr1AhWC-qQKHf0SCEQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=hus%20Willune%20Austenten&f=false P. 711].</ref>}}. У 1827 годзе пруска-нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яганэс Фогт||ru|Фохт, Иоганнес}} (з 1856 году сябра-карэспандэнт Санкт-Пецярбурскай акадэміі навук) у другім томе сваёй «Гісторыі Прусіі» ({{мова-de|«Geschichte Preussens»|скарочана}}), выдадзенай гатычным шрыфтам у [[Кёнігзбэрг]]у, заявіў, што «Аўкштотай» («верхняй зямлёй») называўся ўвесь рэгіён на Нёмане на захад ад [[Вялёна|Вялёны]], а жыхароў гэтага рэгіёну называлі «аўкштотамі»{{Заўвага|{{мова-de|«Eigentlich hieß das ganze Gebiet von Welun (Wiliona) an der Memel östlich hin das Land Austeten oder Austetten, wie denn auch die Bewohner „die Austeten“ genannt wurden»|скарочана}}<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. 1. Band — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=xr_fcQI_Mn4C&pg=PA61-IA1&dq=%22Auxstote%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH8P6708z1AhUKiv0HHZUTCK84ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false S. 62].</ref>}}. У чацьвертым томе гэтай жа працы (1830 год) Фогт апублікаваў ліст Вітаўта ад 1420 году, дзе гаворка вядзецца пра Аўкштоту як геаграфічную назву. Калі ў 1822 годзе [[Сыманас Даўкантас]] — адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху — выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), то ўжо ў 1845 годзе (па публікацыях Фогта і Нарбута) ён выдаў сваё дасьледаваньне пад назвай «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»{{Заўвага|У выдадзенай на заказ [[Міністэрства замежных справаў Летувы]] «Гісторыі Летувы» ({{мова-ru|«История Литвы»|скарочана}}) назву гэтай кнігі Даўкантаса падалі як «Звычаі старажытных летувісаў, аўкштайтаў і жамойтаў» ({{мова-ru|«Обычаи древних литовцев, аукштайтов и жемайтов»|скарочана}})<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 125.</ref>}}). Такім парадкам Даўкантас пераклаў старажытны нямецка-лацінскі тэрмін уласным летувіскім наватворам «горнікі» (ад {{мова-lt|kalnas|скарочана}} 'гара'), чым засьведчыў няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты»). Тое, што Даўкантас «''першым прыдумаў і выкарыстаў тэрмін дзеля апісаньня этнаграфічнай супольнасьці, вядомай цяпер як аўкштайты''», прызнаецца ў сучасных летувіскіх школьных падручніках<ref>Martišiūtė-Linartienė A. [https://nullroute.lt/mirrors/texts/Liet_k_chrestomatija_11_klasei.pdf Elektroninė literatūros chrestomatija 11 klasei]. — Vilnius, 2011. P. 608.</ref>. Ужо ў 1850 годзе пруска-нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Нэсэльман||ru|Нессельман, Георг Генрих Фердинанд}} заявіў у сваім слоўніку, нібы расейскія летувісы, або жамойты, называюць прускіх летувісаў «''Létuwninkai kalninni''» з прычыны ўзгорыстай мясцовасьці{{Заўвага|{{мова-de|«Létuwninkai kalpinni werden die Preußischen Littauer von den Russischen (Zémaiczei) genannt wegen des hügligen Terrains»|скарочана}}}}<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA174&dq=K%C3%A4lninnis++L%C3%A9tuwninkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjNxICojtr1AhXOwKQKHXQ-ClQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=K%C3%A4lninnis%20%20L%C3%A9tuwninkai&f=false S. 174].</ref>. Неўзабаве, аднак, расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] паказаў, што Нэсэльман напраўду ўзяў адпаведную назву з выдадзенай у 1842 годзе кнігі Даўкантаса «Лемантар летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»), памылкова прыняўшы азначэньне «летувіска-горны» за сынонім «[[Прускія летувісы|пруска-летувіскі]]»<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>. Апроч таго, Мікуцкі засьведчыў, што слова «''kalnėnai''» ('горныя, горцы') Даўкантас проста выдумаў{{Заўвага|{{мова-ru|«выдуманное г. Довконтом слово kalnienaj (горные, горцы)»|скарочана}}}}<ref name="Mikucki-1855-109"/>. У той жа працы 1855 году Мікуцкі згадаў назву «аўкштоты» («аўкштайты»), раскрыўшы лёгіку яе зьяўленьня: «''Жамойты — Нізоўцы, летувісы, якія жывуць у нізоўі Нёмана. <…> Калі былі (і ёсьць) Нізоўцы, мусяць быць і Вярхоўцы; і сапраўды былі''». Як галоўны довад даўнейшага існаваньня летувісаў-«вярхоўцаў» ён прывёў тэкст ліста Вітаўта ад 1420 году<ref name="Mikucki-1855-108">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. С. 108.</ref>. Прытым летувісаў свайго часу Мікуцкі, паводле асаблівасьцяў іх мовы, падзяліў на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109"/>. Пра няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты») адукаванымі коламі колішняй Рэчы Паспалітай таксама сьведчыць крытыка штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва, пазьней вядомую як «аўкштайты». Адпаведная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, дзе цяперашні афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Аўкштайція» азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Спроба Нэсэльмана назваць «летувісамі-горнікамі» прускіх летувісаў знайшла свой працяг у прэсе, калі ў 1867 годзе ў некалькіх выданьнях перадрукавалі артыкул з {{Артыкул у іншым разьдзеле|The Pall Mall Gazette||en|The Pall Mall Gazette}}, у якім аўтар даводзіў, што згадка ў тагачаснай расейскай статыстыцы пра «Zmudzo-Lethonians» як апошніх з «старажытных [[Прусія|прусаў]]» ёсьць няслушнай, бо «''…тэрмін жамойт… азначае нізоўца, у адрозьненьне ад летувісаў-вярхоўцаў Прусіі. <…> Але гэтыя жамойты ня ёсьць прусамі, але сапраўднымі летувісамі…''»{{Заўвага|{{мова-en|«…term Zemaitis… meaning a Lowlander, as opposed to the Upper Lithuanians of Prussia. <…> But these Samogitians are not Prussians, but true Lithuanians…»|скарочана}}}}<ref>Trübner’s American and Oriental Literary Record. Nr. 23—24, 1867. [https://books.google.by/books?id=NiUwAAAAYAAJ&pg=PA417&dq=Zmudzo-Lethonians&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjb85fe5uH1AhVASPEDHU9zBOkQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=Zmudzo-Lethonians&f=false P. 417].</ref><ref>The Eclectic Magazine: Foreign Literature. Vo. VI, 1867. [https://books.google.by/books?id=npGUr31SmeYC&pg=PA381&dq=%C5%BBemaitis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJzLqv4eH1AhXM6aQKHU_mBQ04HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%C5%BBemaitis&f=false P. 381].</ref><ref>Public Opinion. Vol. XI, 1867. [https://books.google.by/books?id=IhO_nmtc28MC&pg=PA131&dq=Zmudzo-Lethonians&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3w4GM5-H1AhXqQvEDHWduAkg4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=Zmudzo-Lethonians&f=false P. 131].</ref>. У 1876 годзе пруска-летувіскі лінгвіст прафэсар [[Кёнігзбэрскі ўнівэрсытэт|Кёнігзбэрскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Куршат||ru|Куршат, Фридрих}} засьведчыў, што тыя летувісы ў Расейскай імпэрыі, якія жывуць «''ва ўсходняй Жамойці''» і якіх «''мясцовыя жыхары называюць жамойтамі''», сябе называюць «''сапраўднымі летувісамі''», а жыхароў заходняй Жамойці і прускіх летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-de|«Die in russisch Littauen oder Samogizien wohnenden Littauer werden von den hiesigen Źemaīcźiai, die Niederländer, die in polnisch Littauen, südlich vom Memelstrome wohnenden, Gudaī genannt. In Samogizien bezeichnen aber die dort östlich wohnenden Littauer sich selbst als die eigentlichen Lietuwininkai oder Lietuwiai, ihre westlichen Nachbarn aber als Žemaīcźiai, die weiter östlich und südöstlich wohnenden Weissrussen Gudai, mein südlich preussisches Littauisch aber źemaitißkai»|скарочана}}}}. Таксама ён зазначыў, што «''У XV ст. ўсходняя Жамойць называлася Аўкштотай, паводле цяперашняага прастамоўя Aukßtocźiai ('горныя', 'горнікі')''»{{Заўвага|{{мова-de|«Im 15. Jahrhundert wurde das östliche Samogizien Auxtote, nach gegenwärtiger Volkssprache Aukstocíiai (die Hohen, die Hochländer) genannt»|скарочана}}}}<ref>Kurschat F. Grammatik der littauischen Sprache. — Halle, 1876. [https://books.google.by/books?id=r6YFAAAAQAAJ&pg=PA5&dq=Lietuvininkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj4hYfwsN_1AhURHOwKHWjfDMc4ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=Lietuvininkai&f=false S. 5].</ref>. Раней, у 1862 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (найперш у [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]]) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў Расеі: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой цяперашняя «Аўкштайція» мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] У 1885 годзе ў расейскай прэсе асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Разам з тым, у навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаўся агляд аўтарам Ковенскае губэрні: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. С. XXIX.</ref>). У 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. Яшчэ ў 1895 годзе народжаны ў ваколіцах [[Расены|Расенаў]] летувіскі гісторык [[Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч]] у артыкуле «Жамойць» [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў]] (том 14), хоць ужо і азначаў «жамойцкімі» паветамі толькі Шавельскі, Расенскі, Цельшаўскі і заходнюю частку [[Ковенскі павет (Расейская імпэрыя)|Ковенскага]] (да ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]])<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795].</ref>, аднак прытым прызнаваў, што «''надзвычай цяжка вызначыць мяжу паміж летувісамі вышэйшымі і ніжэйшамі, або жамойтамі, — з улікам браку этнаграфічных адрозьненьняў паміж імі»<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/802 S. 802].</ref>. У ХІХ — XX стагодзьдзях, па ўзьнікненьні летувіскага нацыянальнага руху, тэрмінам «аўкштайты» пачалі называць этнаграфічную групу летувісаў ў цэнтральнай і ўсходняй частцы сучаснай Летувы, якую абвясьцілі «Аўкштотай» — «верхняй, або ўласнай Літвой» у дадатак да Жамойці, якую абвясьцілі «ніжняй Літвой». Пашырэньне назвы «аўкштайты» ў гэты час зьвязваюць з этнанімічнай дыфэрэнцыяцыяй паміж [[Летувісы|летувісамі]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]<ref name="Cakvin-1989">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Аўкштайты // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 41.</ref>. У XX ст. летувіскія гісторыкі высунулі тэорыю «старажытналетувіскага этнасу». Паводле гэтай тэорыі, у канцы I тысячагодзьдзя н. э. у выніку колькаснага разрастаньня летувіскага этнасу адбылося разгалінаваньне родаплемянной структуры летувісаў на плямёны «ўсходніх летувісаў» («уласна летувісаў» альбо «аўкштайтаў»), якія разьмяшчаліся ў тым ліку на землях [[Нальшаны|Нальшанаў]] і [[Дзяволтва|Дзяволтвы]], і «летувісаў-жамойтаў» або проста [[жамойты|жамойтаў]] (на паўднёвых землях сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «[[Жамойць]]»), сфармаваных у выніку асыміляцыі летувіскімі перасяленцамі (на заходнім кірунку міграцыі) часткі [[Куршы (народ)|куршаў]] ды іншых заходнебалцкіх плямёнаў<ref>{{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1к}} С. 23—24.</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Паводле летувіскіх мовазнаўцаў, этнаграфічная група «аўкштайты» ў афіцыйным этнаграфічным рэгіёне «Аўкштайція» размаўляюць на [[аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкіх дыялектах]] летувіскай мовы. Прытым згодна зь іх новымі сьцьверджаньнямі, летувіская мова падзяляецца ня толькі на [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]] і аўкштайцкі дыялекты, але і на яшчэ два субдыялекты — судоўскі і [[дзукійскі дыялект|дзукійскі]], якія разам утвараюць аўкштайцкую дыялектную групу. Да аўкштайцкіх дыялектаў належаць гаворкі, на якіх засноўваецца [[літаратурная мова|літаратурная летувіская мова]] — гаворкі захаду этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція», у ваколіцах [[Коўна|Коўны]]. На думку [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], аўкштайцкі дыялект — які правільней называць верхнежамойцкім — утварыўся пад уплывам беларускай мовы і славянскага насельніцтва на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]]<ref name="Panucevic-2014-289">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 289.</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Аўкштота]] [[Катэгорыя:Балты]] 3x3qpc153yl7zurd8x4ohyj3kv6czis 2331432 2331428 2022-08-05T19:58:34Z Kazimier Lachnovič 1079 пунктуацыя wikitext text/x-wiki [[Файл:Liet-etno-regionai.png|міні|{{Легенда|#fec0c0|Зацьверджаная на афіцыйным узроўні тэрыторыя летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота|Аўкштайція]]»}}]] '''Аўкштайты''' ({{мова-lt|Aukštaičiai|скарочана}}) — сучасная этнаграфічная група [[Летувісы|летувісаў]] на ўсходзе і ў цэнтры [[Летува|Летувы]]. Паводле летувіскіх этнографаў, займаюць пераважна тэрыторыю афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота|Аўкштайція]]» і, паводле летувіскіх мовазнаўцаў, гавораць на адной зь дзьвюх дыялектных групаў летувіскай мовы — [[Аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкай]]. Хоць існуе толькі адзін гістарычны дакумэнт, дзе ўпамінаюцца «аўкштоты» («аўкштайты»), а ў XIX ст. гэтай назвы (як і геаграфічнай назвы «Аўкштота») [[ліцьвіны]]{{Заўвага|{{мова-pl|«Aukstote, Auxstote... Nazwa ta, dziś przes Litwinów nie używana»|скарочана}}<ref>Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. T. 5—6. — Warszawa, 1891. [https://books.google.by/books?id=cNcDAAAAYAAJ&pg=PA450&dq=Aukstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj20eDXtMv1AhVAlP0HHeAKAdg4ChDoAXoECAUQAg#v=onepage&q=Aukstote&f=false S. 450].</ref>}} і [[жамойты]]{{Заўвага|{{мова-pl|«Na Żmudzi... tego wyrazu lud nie zna a zatem i Litwy nim nie nazywa»|скарочана}}<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. [https://books.google.by/books?id=BrViAAAAcAAJ&pg=PA187&dq=Aukstote,+Auxstote&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOiZPRj9n1AhUbhP0HHSatDkcQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Aukstote%2C%20Auxstote&f=true S. 187].</ref>}} ня ведалі і не ўжывалі, некаторыя сучасныя археолягі рэтраспэктыўна называюць «аўкштайтамі» насельніцтва, якое стварыла археалягічныя культуры, што займаюць тэрыторыю цэнтральнай Летувы, а некаторыя навукоўцы рэтраспэктыўна ўжываюць датычна стваральнікаў адпаведных археалягічных культураў азначэньне «група [[Балты|балтыйскіх плямёнаў]] аўкштайты»<ref>{{Літаратура/БЭ|2к}} С. 86.</ref>. == Назва == [[Файл:Simono Daukanto - Budas senoves lietuviu - kalnenu ir zemaiciu - 1845 AD.jpg|значак|Вокладка кнігі [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''»), 1845 г.]] {{Асноўны артыкул|Аўкштота}} Назву «аўкштайты» ўтварылі ў другой палове XIX ст. ад назвы [[Аўкштота]], якую вярнулі ва ўжытак і пачалі папулярызаваць у летувіскай форме «Аўкштайція» прыхільнікі [[Паганства|паганскай]] і [[Балтыйскія мовы|балтыйскай]] канцэпцыі ўтварэньня Вялікага Княства Літоўскага па публікацыі ў 1830 годзе (паўторна [[Тэадор Нарбут|Тэадорам Нарбутам]] у 1837 годзе) ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, дзе ён з палітычных мэтаў заявіў імпэратару [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонту Люксэмбурскаму]], што [[жамойты]] называюць [[Літва старажытная|Літву]] Аўкштотай<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref><ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 143.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Darbay senuju Lituwiu yr Žemaycziu (1822).jpg|значак|Вокладка кнігі С. Даўкантаса «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbay senuju Lituwiu yr Žemaycziu''»), 1822 г.]] Адзіны гістарычны пісьмовы ўпамін пра аўкштотаў (у адрозьненьне ад Аўкштоты як геаграфічнай назвы) датуецца 1412 годам і зьмяшчаецца ў дакумэнце [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]], выкарыстаным на арбітражным працэсе. Гэты дакумэнт засноўваецца на апытаньнях пажылых людзей, пераважна былых служкаў ордэну, у тым ліку жамойтаў: «''Таксама замак [[Вялёна]] прускія браты заваявалі 11 гадоў таму ад няверных і ворагаў нашай веры [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]], якіх называлі аўкштотамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 34.</ref>, а кіраўнікамі ў іх былі Сурмін, Матэйка і Гаштольд. А таксама, што памянёныя кіраўнікі, ад якіх быў адваяваны замак Вялёна, як ужо пісалася, былі ліцьвінамі, і іх род і цяпер завецца ліцьвінкамі і ліцьвінамі, і жывуць яны ў Літве, у Кульве каля Вількаміру, а не ў жамойцкай зямлі. Таксама, што і замак Вялёна, да яго заваяваньня прускімі братамі, як ужо казалі, утрымліваўся і забясьпечваўся ліцьвінамі, якіх звалі і цяпер яшчэ называюць аўкштотамі<ref name="Urban-2001-35">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 35.</ref>, а не жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-de|«It. das hus Willune haben di heren von Prusen angewunnen vor xl jaren von den vngeloubigen vnd vinden vnszn heligen geloubens Littowen, di genant woren '''Austenten''', vnd di hobetlute his by namen Surmynne, Mattewike vnd Gawstad. It. das di dri negest oben bescreben hobetlute, von den das hus Willune gewunnen wart, alz vor ist gescreben, woren Littowen, vnd ir geschlechte is noch czu deser czit Littowes vnd Littowen vnd wonen in Littowen im lande czu Coluwa bi Wilkenberg vnd nicht im lande czu Samayten. It. das hus Willune, e das is von den heren von Prusen gewunen wart, alz in dem andren negesten obengescreben artikel ist vsgesprochen, wart is gespiset vnd gehalden von den Litiowen, di '''Awstayten''' genant woren vnd noch heysen vnd nicht von den Samayten»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=bVJkXD7G_iAC&pg=PA711&dq=hus+Willune+Austenten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj2rMfn7sr1AhWC-qQKHf0SCEQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=hus%20Willune%20Austenten&f=false P. 711].</ref>}}. У 1827 годзе пруска-нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яганэс Фогт||ru|Фохт, Иоганнес}} (з 1856 году сябра-карэспандэнт Санкт-Пецярбурскай акадэміі навук) у другім томе сваёй «Гісторыі Прусіі» ({{мова-de|«Geschichte Preussens»|скарочана}}), выдадзенай гатычным шрыфтам у [[Кёнігзбэрг]]у, заявіў, што «Аўкштотай» («верхняй зямлёй») называўся ўвесь рэгіён на Нёмане на захад ад [[Вялёна|Вялёны]], а жыхароў гэтага рэгіёну называлі «аўкштотамі»{{Заўвага|{{мова-de|«Eigentlich hieß das ganze Gebiet von Welun (Wiliona) an der Memel östlich hin das Land Austeten oder Austetten, wie denn auch die Bewohner „die Austeten“ genannt wurden»|скарочана}}<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. 1. Band — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=xr_fcQI_Mn4C&pg=PA61-IA1&dq=%22Auxstote%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH8P6708z1AhUKiv0HHZUTCK84ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Auxstote&f=false S. 62].</ref>}}. У чацьвертым томе гэтай жа працы (1830 год) Фогт апублікаваў ліст Вітаўта ад 1420 году, дзе гаворка вядзецца пра Аўкштоту як геаграфічную назву. Калі ў 1822 годзе [[Сыманас Даўкантас]] — адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху — выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), то ўжо ў 1845 годзе (па публікацыях Фогта і Нарбута) ён выдаў сваё дасьледаваньне пад назвай «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»{{Заўвага|У выдадзенай на заказ [[Міністэрства замежных справаў Летувы]] «Гісторыі Летувы» ({{мова-ru|«История Литвы»|скарочана}}) назву гэтай кнігі Даўкантаса падалі як «Звычаі старажытных летувісаў, аўкштайтаў і жамойтаў» ({{мова-ru|«Обычаи древних литовцев, аукштайтов и жемайтов»|скарочана}})<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 125.</ref>}}). Такім парадкам Даўкантас пераклаў старажытны нямецка-лацінскі тэрмін уласным летувіскім наватворам «горнікі» (ад {{мова-lt|kalnas|скарочана}} 'гара'), чым засьведчыў няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты»). Тое, што Даўкантас «''першым прыдумаў і выкарыстаў тэрмін дзеля апісаньня этнаграфічнай супольнасьці, вядомай цяпер як аўкштайты''», прызнаецца ў сучасных летувіскіх школьных падручніках<ref>Martišiūtė-Linartienė A. [https://nullroute.lt/mirrors/texts/Liet_k_chrestomatija_11_klasei.pdf Elektroninė literatūros chrestomatija 11 klasei]. — Vilnius, 2011. P. 608.</ref>. Ужо ў 1850 годзе пруска-нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Нэсэльман||ru|Нессельман, Георг Генрих Фердинанд}} заявіў у сваім слоўніку, нібы расейскія летувісы, або жамойты, называюць прускіх летувісаў «''Létuwninkai kalninni''» з прычыны ўзгорыстай мясцовасьці{{Заўвага|{{мова-de|«Létuwninkai kalpinni werden die Preußischen Littauer von den Russischen (Zémaiczei) genannt wegen des hügligen Terrains»|скарочана}}}}<ref>Nesselmann G. H. F. Wörterbuch der littauischen sprachen. — Königsberg, 1850. [https://books.google.by/books?id=lB8tAAAAYAAJ&pg=PA174&dq=K%C3%A4lninnis++L%C3%A9tuwninkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjNxICojtr1AhXOwKQKHXQ-ClQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=K%C3%A4lninnis%20%20L%C3%A9tuwninkai&f=false S. 174].</ref>. Неўзабаве, аднак, расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] паказаў, што Нэсэльман напраўду ўзяў адпаведную назву з выдадзенай у 1842 годзе кнігі Даўкантаса «Лемантар летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»), памылкова прыняўшы азначэньне «летувіска-горны» за сынонім «[[Прускія летувісы|пруска-летувіскі]]»<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>. Апроч таго, Мікуцкі засьведчыў, што слова «''kalnėnai''» ('горныя, горцы') Даўкантас проста выдумаў{{Заўвага|{{мова-ru|«выдуманное г. Довконтом слово kalnienaj (горные, горцы)»|скарочана}}}}<ref name="Mikucki-1855-109"/>. У той жа працы 1855 году Мікуцкі згадаў назву «аўкштоты» («аўкштайты»), раскрыўшы лёгіку яе зьяўленьня: «''Жамойты — Нізоўцы, летувісы, якія жывуць у нізоўі Нёмана. <…> Калі былі (і ёсьць) Нізоўцы, мусяць быць і Вярхоўцы; і сапраўды былі''». Як галоўны довад даўнейшага існаваньня летувісаў-«вярхоўцаў» ён прывёў тэкст ліста Вітаўта ад 1420 году<ref name="Mikucki-1855-108">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. С. 108.</ref>. Прытым летувісаў свайго часу Мікуцкі, паводле асаблівасьцяў іх мовы, падзяліў на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109"/>. Пра няведаньне тэрміну «аўкштоты» («аўкштайты») адукаванымі коламі колішняй Рэчы Паспалітай таксама сьведчыць крытыка штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва, пазьней вядомую як «аўкштайты». Адпаведная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Littauischen Sprachgebiets (1876).jpg|значак|Мапа абшару з часткова [[Летувіская мова|летувіскамоўным]] насельніцтвам, дзе цяперашні афіцыйны этнаграфічны рэгіён «Аўкштайція» азначаецца [[Жамойць|Жамойцю]] ({{мова-de|Samogitien|скарочана}}), 1876 г.]] Спроба Нэсэльмана назваць «летувісамі-горнікамі» прускіх летувісаў знайшла свой працяг у прэсе, калі ў 1867 годзе ў некалькіх выданьнях перадрукавалі артыкул з {{Артыкул у іншым разьдзеле|The Pall Mall Gazette||en|The Pall Mall Gazette}}, у якім аўтар даводзіў, што згадка ў тагачаснай расейскай статыстыцы пра «Zmudzo-Lethonians» як апошніх з «старажытных [[Прусія|прусаў]]» ёсьць няслушнай, бо «''…тэрмін жамойт… азначае нізоўца, у адрозьненьне ад летувісаў-вярхоўцаў Прусіі. <…> Але гэтыя жамойты ня ёсьць прусамі, але сапраўднымі летувісамі…''»{{Заўвага|{{мова-en|«…term Zemaitis… meaning a Lowlander, as opposed to the Upper Lithuanians of Prussia. <…> But these Samogitians are not Prussians, but true Lithuanians…»|скарочана}}}}<ref>Trübner’s American and Oriental Literary Record. Nr. 23—24, 1867. [https://books.google.by/books?id=NiUwAAAAYAAJ&pg=PA417&dq=Zmudzo-Lethonians&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjb85fe5uH1AhVASPEDHU9zBOkQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=Zmudzo-Lethonians&f=false P. 417].</ref><ref>The Eclectic Magazine: Foreign Literature. Vo. VI, 1867. [https://books.google.by/books?id=npGUr31SmeYC&pg=PA381&dq=%C5%BBemaitis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJzLqv4eH1AhXM6aQKHU_mBQ04HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%C5%BBemaitis&f=false P. 381].</ref><ref>Public Opinion. Vol. XI, 1867. [https://books.google.by/books?id=IhO_nmtc28MC&pg=PA131&dq=Zmudzo-Lethonians&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3w4GM5-H1AhXqQvEDHWduAkg4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=Zmudzo-Lethonians&f=false P. 131].</ref>. У 1876 годзе пруска-летувіскі лінгвіст прафэсар [[Кёнігзбэрскі ўнівэрсытэт|Кёнігзбэрскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Куршат||ru|Куршат, Фридрих}} засьведчыў, што тыя летувісы ў Расейскай імпэрыі, якія жывуць «''ва ўсходняй Жамойці''» і якіх «''мясцовыя жыхары называюць жамойтамі''», сябе называюць «''сапраўднымі летувісамі''», а жыхароў заходняй Жамойці і прускіх летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-de|«Die in russisch Littauen oder Samogizien wohnenden Littauer werden von den hiesigen Źemaīcźiai, die Niederländer, die in polnisch Littauen, südlich vom Memelstrome wohnenden, Gudaī genannt. In Samogizien bezeichnen aber die dort östlich wohnenden Littauer sich selbst als die eigentlichen Lietuwininkai oder Lietuwiai, ihre westlichen Nachbarn aber als Žemaīcźiai, die weiter östlich und südöstlich wohnenden Weissrussen Gudai, mein südlich preussisches Littauisch aber źemaitißkai»|скарочана}}}}. Таксама ён зазначыў, што «''У XV ст. ўсходняя Жамойць называлася Аўкштотай, паводле цяперашняага прастамоўя Aukßtocźiai ('горныя', 'горнікі')''»{{Заўвага|{{мова-de|«Im 15. Jahrhundert wurde das östliche Samogizien Auxtote, nach gegenwärtiger Volkssprache Aukstocíiai (die Hohen, die Hochländer) genannt»|скарочана}}}}<ref>Kurschat F. Grammatik der littauischen Sprache. — Halle, 1876. [https://books.google.by/books?id=r6YFAAAAQAAJ&pg=PA5&dq=Lietuvininkai&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj4hYfwsN_1AhURHOwKHWjfDMc4ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=Lietuvininkai&f=false S. 5].</ref>. Раней, у 1862 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (найперш у [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]]) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў Расеі: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой цяперашняя «Аўкштайція» мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] У 1885 годзе ў расейскай прэсе асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Разам з тым, у навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаўся агляд аўтарам Ковенскае губэрні: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. С. XXIX.</ref>). У 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. Яшчэ ў 1895 годзе народжаны ў ваколіцах [[Расены|Расенаў]] летувіскі гісторык [[Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч]] у артыкуле «Жамойць» [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў|Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў]] (том 14), хоць ужо і азначаў «жамойцкімі» паветамі толькі Шавельскі, Расенскі, Цельшаўскі і заходнюю частку [[Ковенскі павет (Расейская імпэрыя)|Ковенскага]] (да ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]])<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/795 S. 795].</ref>, аднак прытым прызнаваў, што «''надзвычай цяжка вызначыць мяжу паміж летувісамі вышэйшымі і ніжэйшамі, або жамойтамі, — з улікам браку этнаграфічных адрозьненьняў паміж імі''»<ref>Dowojna-Sylwestrowicz M. Żmudź // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|14к}} [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/802 S. 802].</ref>. У ХІХ — XX стагодзьдзях, па ўзьнікненьні летувіскага нацыянальнага руху, тэрмінам «аўкштайты» пачалі называць этнаграфічную групу летувісаў ў цэнтральнай і ўсходняй частцы сучаснай Летувы, якую абвясьцілі «Аўкштотай» — «верхняй, або ўласнай Літвой» у дадатак да Жамойці, якую абвясьцілі «ніжняй Літвой». Пашырэньне назвы «аўкштайты» ў гэты час зьвязваюць з этнанімічнай дыфэрэнцыяцыяй паміж [[Летувісы|летувісамі]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]<ref name="Cakvin-1989">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Аўкштайты // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 41.</ref>. У XX ст. летувіскія гісторыкі высунулі тэорыю «старажытналетувіскага этнасу». Паводле гэтай тэорыі, у канцы I тысячагодзьдзя н. э. у выніку колькаснага разрастаньня летувіскага этнасу адбылося разгалінаваньне родаплемянной структуры летувісаў на плямёны «ўсходніх летувісаў» («уласна летувісаў» альбо «аўкштайтаў»), якія разьмяшчаліся ў тым ліку на землях [[Нальшаны|Нальшанаў]] і [[Дзяволтва|Дзяволтвы]], і «летувісаў-жамойтаў» або проста [[жамойты|жамойтаў]] (на паўднёвых землях сучаснага летувіскага этнаграфічнага рэгіёну «[[Жамойць]]»), сфармаваных у выніку асыміляцыі летувіскімі перасяленцамі (на заходнім кірунку міграцыі) часткі [[Куршы (народ)|куршаў]] ды іншых заходнебалцкіх плямёнаў<ref>{{Літаратура/Гісторыя Летувы (2005)|1к}} С. 23—24.</ref>. == Мова == {{Асноўны артыкул|Летувіская мова}} Паводле летувіскіх мовазнаўцаў, этнаграфічная група «аўкштайты» ў афіцыйным этнаграфічным рэгіёне «Аўкштайція» размаўляюць на [[аўкштайцкі дыялект|аўкштайцкіх дыялектах]] летувіскай мовы. Прытым згодна зь іх новымі сьцьверджаньнямі, летувіская мова падзяляецца ня толькі на [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]] і аўкштайцкі дыялекты, але і на яшчэ два субдыялекты — судоўскі і [[дзукійскі дыялект|дзукійскі]], якія разам утвараюць аўкштайцкую дыялектную групу. Да аўкштайцкіх дыялектаў належаць гаворкі, на якіх засноўваецца [[літаратурная мова|літаратурная летувіская мова]] — гаворкі захаду этнаграфічнага рэгіёну «Аўкштайція», у ваколіцах [[Коўна|Коўны]]. На думку [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], аўкштайцкі дыялект — які правільней называць верхнежамойцкім — утварыўся пад уплывам беларускай мовы і славянскага насельніцтва на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]]<ref name="Panucevic-2014-289">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 289.</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Аўкштота]] [[Катэгорыя:Балты]] 5yzqsgska3caxxjpq9fgd9jkiwbp58g 0 252237 2331492 2291255 2022-08-06T09:18:41Z Dymitr 10914 /* Біяграфія */ выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} Дама '''Гэ́лен Мі́рэн''' ({{мова-en|Helen Mirren}}; нарадзілася 26 ліпеня 1945 году) — ангельская акторка. Уладальніца шматлікіх узнагародаў, у тым ліку прэміяў [[Оскар]], [[Залаты Глёбус]], [[BAFTA]] ды іншых. == Біяграфія == Нарадзілася ў сям’і расейскага эмігранта Васіля Міронава, выгнаньніка праз шляхетнае паходжаньне, і ангелькі з працоўнае клясы, якая паходзіла з [[Ўэст Гэм]]у. Гадавалася ў мястэчку [[Лі-он-Сі]] ў графстве [[Эсэкс]] і яшчэ ў школе захапілася тэатрам, бяручы ўдзел у школьных пастаноўках. У наступным выступала на сцэне Нацыянальнага моладзевага тэатру, дзе ў тым ліку выконвала ролю Клеапатры ў спэктаклі ''«[[Антоніюс і Клеапатра]]»'' ў 1965 годзе, калі яе запрасілі далучыцца да [[Каралеўская шэксьпіраўская трупа|Каралеўскай шэксьпіраўскай трупы]], перш чым яна дэбютавала на сцэне Ўэст-Энду ў 1975 годзе. З таго часу Мірэн таксама мела посьпех на тэлебачаньні і кіно. Ейнай прарыўнай роляй у кіно сталася праца ў фільме ''«[[Доўгая Вялікая пятніца]]»'' (1980). А за ролю ў фільме ''«[[Кэл (фільм)|Кэл]]»'' (1984) яна атрымала прэмію [[Канскі кінафэстываль|Канскага кінафэстывалю]] за найлепшую жаночую ролю. Іншыя значныя кінастужкі акторкі ўлучаюць фільмы ''«[[2010 (фільм)|2010]]»'' (1984), ''«[[Кухар, злодзей, ягоная жонка і ейны палюбоўнік]]»'' (1989), ''«[[Навука для місіс Тынгл]]»'' (1999), ''«[[Дзяўчаты з календару]]»'' (2003), ''«[[Каралева (фільм, 2006)|Каралева]]»'' (2006), ''«[[Гічкок (фільм)|Гічкок]]»'' (2012), ''«[[Прыправы і жарсьці]]»'' (2014), ''«[[Жанчына ў золаце]]»'' (2015), ''«[[Спрытны хлус]]»'' (2019). Яна таксама брала ўдзел у здымках шэрагу баевікоў, як то ''«[[РЭД]]»'' (2010) і ''«[[РЭД 2]]»'' (2013), дзе выканала ролю зайбоцы з ангельскай выведкі МІ6. Мірэн таксама зьявілася ў фільмах франшызы ''«[[Фарсаж (франшыза)|Фарсаж]]»'', як то ''«[[Фарсаж 8]]»'' (2017), ''«[[Фарсаж: Гобс і Шоў]]»'' (2019) і ''«[[Фарсаж 9]]»'' (2021). За фільмы ''«[[Вар’яцтва караля Джорджа]]»'' (1994), ''«[[Госфард-парк]]»'' (2001) і ''«[[Апошняя станцыя]]»'' (2009) акторка атрымала намінацыі на прэмію Оскар. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.helenmirren.com/ Афіцыйны сайт]. * {{IMDb імя|id=0000545}} {{Прэмія «Оскар» за найлепшую жаночую ролю}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую жаночую ролю — драма}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую жаночую ролю на тэлівізіі — мінісэрыял альбо тэлефільм}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мірэн, Гэлен}} [[Катэгорыя:Брытанскія акторкі]] e0n8fhixh6dcz3rjkyui4bjpi5z9mws 0 252999 2331457 2299300 2022-08-06T06:50:07Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki '''Тацяна Ісаева''' ([[Украінская мова|па-ўкраінску]]: ''Тетяна Ісаєва''; нар. 2 жніўня 1959, [[Харкаў]], [[Украіна]]) — украінская [[гендэрная дасьледніца]], фэмінісцкая [[Гісторыя|гістарыца]], заснавальніца першага (і адзінага) [[Музэй|музэю]] ва Ўкраіне, прысьвечанага гісторыі жанчынаў, [[Фэмінісцкі рух|фэмінісцкаму руху]] і забесьпячэньню гендэрнай роўнасьці — GENDER CULTURE CENTRE (Харківський Музей жіночої й гендерної історії)<ref>[http://gender.at.ua/ <small>http://gender.at.ua/</small>]</ref>. Аўтарка ідэі і рэдактарка інфармацыйна-асьветніцкага выданьня па гендэрнай тэматыцы «Я». {{Асоба|арыгінал імя=Тетяна Ісаєва|імя пры нараджэньні=Тацяна Ісаева|род дзейнасьці=Актывізм, фэмінізм, гендэрныя дасьледаваньні, музэйная справа|дата нараджэньня=2 жніўня 1959|месца нараджэньня=Харкаў, Украіна|грамадзянства=Украіна|альма-матэр=Харкаўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт культуры, Харкаўскі палітэхнічны ўнівэрсытэт|прафэсіі=Бібліятэкарка, гендэрная трэнерка, фэмінісцкая гістарыца|навуковая сфэра=Гендэрныя дасьледаваньні, музэйная справа|месца працы=Музэй жаночай і гендэрнай гісторыі, Харкаў, Украіна|вядомы=Заснавальніца першага і адзінага ва Ўкраіне Музэю жаночай і гендэрнай гісторыі}} == Жыцьцяпіс і гендэрная дзейнасьць== Нарадзілася ў [[Харкаў|Харкаве]]. 1976-1980 — навучаньне ў Харкаўскім дзяржаўным інстытуце культуры, спэцыяльнасьць "бібліятэкарка-бібліёграфка". 1986—2008 — загадніца бібліятэкі гімназіі №116 Харкава. 2003-2009 — аўтарка ідэі, рэдактарка інфармацыйна-асьветніцкага выданьня гендэрнай тэматыкі «Я» ГІАЦ «КРОНА»: распрацоўка канцэпцыі 26 нумароў часопіса, пошук і рэдагаваньне матэрыялаў, праца з аўтарамі, напісаньне артыкулаў. 2008-2013 — загадніца адзьдзелу Харкаўскага абласнога моладзевага цэнтру . З 2009 году зьяўляецца аўтаркай ідэі і кіраўніцай праекту «Створимо музей про себе!»: стварэньне першага ва Ўкраіне гендэрнага музею — Музею гісторыі жанчынаў і гендэру<ref><small>Команда проекту, Ісаєва Тетяна, Музей жіночої та гендерної історії, http://gender.at.ua/index/0-4</small></ref>. 2012—2014 — навучаньне на [[Магістратура|магістратуры]] «[[Пэдагогіка]] вышэйшай школы» НТУ Харкаўскага палітэхнічнага ўнівэрсытэту. 2018 — кіраўніца праекту «Музей жіночої та гендерної історії — музей для діалогу» пры падтрымцы Ўкраінскага культурнага фонду<ref><small>ЖиваЯ (7 січня 2019). Документальний фільм «Феміністка» — Тетяна Ісаєва — серія 2, https://www.youtube.com/watch?v=LUSYp7isx-M&ab_channel=%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%AF</small></ref>. З 2017 году — дырэктарка праекту «Центр гендерної культури — майданчик для розширення прав та можливостей жінок та молоді» пры падтрымцы [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага зьвязу]]. Каардынатарка напрамку «Gendermuseum»<ref> <small>Європейський простір. euprostir.org.ua, https://euprostir.org.ua/stories/134808</small></ref>. З 2015 году — [[Трэнэр|трэнерка]] праграмы «Розширення підприємницьких та лідерських можливостей для жінок» USAID / FINREP-II. Правядзеньне 20 трэнінгаў па фінансавай [[Пісьменнасьць|пісьменьнасьці]], [[Жаночае лідарства|жаночаму лідарству,]] [[Валянтэрства|валянтэрству]]. == Публікацыі == • Музей історії жіноцтва, історії жіночого та гендерного руху як центр інтерактивної гендерної освіти та виховання// Матеріали науково-практичної конференції «Європейські та традиційні українські цінності очима сучасної української молоді», Х., 2012 • Про гендер цікаво: експозиціями Музею історії жіноцтва, історії жіночого та гендерного руху. Каталог//Авторка концепції та укладачка Т. А. Ісаєва. — Х., 2010 • Інформаційні ресурси з гендерної проблематики: Зб. Практичні аспекти впровадження принципу рівних прав та можливостей жінок і чоловіків в діяльності ВР України. — К. Програма сприяння парламенту II, 2010 • Ісаєва Т. А. Жіночий міст через океан<ref>[https://web.archive.org/web/20190408161837/http://politikan.com.ua/2/0/0/18410.htm <small>https://web.archive.org/web/20190408161837/http://politikan.com.ua/2/0/0/18410.htm</small>]</ref> • Ісаєва Т. А. Гендерний музей в Україні: реальність, перспективи, проблеми<ref>[http://gender.at.ua/publ/2-1-0-41 <small>http://gender.at.ua/publ/2-1-0-41</small>]</ref> • Ісаєва Т. А. Історія із продовженням… • Ісаєва Т. А. Паритетна демократія. Навіщо Україні гендерний музей?: інтерв’ю • Ісаєва Т. А. Музей історії жіноцтва, історії жіночого та ґендерного руху, с.91-94<ref>[http://www.library.univ.kiev.ua/ukr/host/viking/db/ftp/univ/ua/ua_2010_04.pdf <small>http://www.library.univ.kiev.ua/ukr/host/viking/db/ftp/univ/ua/ua_2010_04.pdf</small>]</ref> • Museum of the women’s history, history of the feminine and gender movement. Why? Ukrainian Gender Museum// Catalogue of 2 International Congress of women’s museums, Bonn, 2009<ref>[https://museumaktuell.de/index.php?site=download_liste&action=show&downID=45 <small>https://museumaktuell.de/index.php?site=download_liste&action=show&downID=45</small>]</ref> • Ісаєва, Тетяна. Налагодження мостів — шлях для просування ідей гендерної рівності в суспільство. Австрійський шлях до гендерної рівності // Гендерний журнал «Я». — 2007. — № 18: Равные права и равные возможности женщин и мужчин • Ісаєва, Тетяна. Жіноча школа НАТО — школа відповідальної жінки: сторінки зі щоденника // Гендерний журнал «Я». — 2008. — Спец. вип. «Лучшие практики решения гендерных проблем» • Ісаєва Тетяна. Політика з людським обличчям — це і є гендерний підхід<ref>[https://www.prostir.ua/?focus=tetyana-isajeva-polityka-z-lyudskym-oblychchyam-tse-i-je-hendernyj-pidhid <small>https://www.prostir.ua/?focus=tetyana-isajeva-polityka-z-lyudskym-oblychchyam-tse-i-je-hendernyj-pidhid</small>]</ref>. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 2 жніўня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Харкаве]] [[Катэгорыя:Украінскія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Украінскія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Гендэрная роўнасьць]] [[Катэгорыя:Гендэрныя дасьледаваньні]] [[Катэгорыя:Жаночая гісторыя]] [[Катэгорыя:Жаночая культура]] ndlp808105wwol13syf2ep35whtxzvp 0 255969 2331419 2326741 2022-08-05T17:36:45Z Hleb23 72152 даданьне карткі wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў |выява = [[Файл:StadeFranceNationsLeague2018.jpg|360x360пкс]] |подпіс = Стад Дэ Франс |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 22 чэрвеня — 25 жніўня 2021<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 14 верасьня 2021 — 28 траўня 2022 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 80 (зь 54 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд]]<br />Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br />Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]]<br />Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]], [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]],<br />[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд]] |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />125 (без уліку кваліфікацыі) |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />380 (без уліку кваліфікацыі) — 3.04 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />4,402,255 (35,218 штоматч у сярэднім) |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />[[Карым Бэнзэма]] ([[Рэал Мадрыд]], 15 галоў) |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|← 2020—21]] І 2021—2022 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|2022—23 →]]'' }} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021-22''' — 67 розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 30-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. Дзейным чэмпіёнам на пачатак турніру зьяўляўся [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], які перамог у двух сэзонах розыгрышаў(заваяваў 2 тытулы), апошні ў папярэднім розыгрышы. [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у камуне [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]] за 5 км на поўнач ад Парыжу, Францыя. Першапачаткова плянавалася згуляць фінал на [[Альянц Арэна|Альянц Арэне]] ў [[Мюнхэн]]е. Аднак празь перанос ды зьмену месца [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу 2020 году]], усе гаспадары фіналаў былі перанесены гэтакім жа чынам на год раней, таму [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал 2022 году]] мусіў прыняць [[Санкт-Пецярбург]]. Але праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал]] у рэшце рэшт быў перанесены ў [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]. Пераможца розыгрышу Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў розыгрыш наступнага году ў групавы этап [[Ліга Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў]], таксама атрымлівае права на ўдзел у гульне супраць пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў]] за [[Супэркубак УЭФА]]. Гэты сэзон быў першым з 1999—2000 (то быў першы сэзон пасьля роспуску [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка Ўладальнікаў Кубкаў]]) дзе 3 галоўных Эўрапейскіх клюбных спаборніцтвы (УЭФА Ліга Чэмпіёнаў, [[Ліга Эўропы УЭФА|УЭФА Ліга Эўропы]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|УЭФА Ліга Канфэрэнцыяў]]) былі арганізаваныя УЭФА. Фармат Лігі Чэмпіёнаў застаўся безь зьмяненьняў, але каманды, якія выбылі з папярэдняга раўнду й першага кваліфікацыйнага, цяпер пераводзілісь у Лігу Канфэрэнцыяў замест Лігі Эўропы. Абаронца тытулу, Лёнданскі [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] быў выбіты ў чвэрцьфінале [[Рэал Мадрыд|Мадрыдскім Рэалам]]. 24 чэрвеня 2021 году УЭФА ўхваліў прапанову аб адмене [[правіла выязнога голу]] ва ўсіх [[Клюбныя спаборніцтвы УЭФА|клюбных спаборніцтвах УЭФА]], якое выкарыстоўвалася з 1965 году. Адпаведна, калі ў двухматчавым супрацьстаяньні дзьве каманды заб’юць аднолькавую колькасьць галоў, пераможца ня будзе вызначацца колькасьцю галоў у гасьцях, забітых кожнай камандай, а будзе праводзіцца яшчэ 30 хвілін дадатковага часу, і калі дзьве каманды зноў заб’юць (не заб’юць) аднолькавую колькасьць галоў у дадатковы час, пераможца будзе вызначаны ў выніку серыі пэнальці. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 80 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|Лігі Эўропы УЭФА 2020-21]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2021-22 праз Ангельскую Прэмьер Лігу, але як пермаможца Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызэру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] перамог у Лізе Эўропы 2020-21, праваліўшы адбор ў Ля Лізе, заняўшы там сёмае месца, значыць [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў замест месца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лізе Канфэрэныяў]] празь 7 месца ў Ля Лізе. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — Дадтковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]] |102.283 | rowspan="4" |4 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|УЭЛ]]) |- !2 |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]] |90.462 | |- !3 |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]] |74.784 | |- !4 |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]] |70.653 | |- !5 |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]] |59.248 | rowspan="2" |3 | |- !6 |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]] |49.449 | |- !7 |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]] |45.549 | rowspan="9" |2 | |- !8 |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]] |37.900 | |- !9 |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]] |36.100 | |- !10 |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]] |35.750 | |- !11 |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]] |33.600 | |- !12 |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]] |32.925 | |- !13 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]] |29.250 | |- !14 |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]] |27.875 | |- !15 |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]] |27.300 | |- !16 |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]] |26.400 | |- !18 |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]] |26.300 | |- !19 |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]] |25.500 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]] |24.875 | rowspan="11" |1 | |- !21 |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]] |22.750 | |- !22 |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]] |21.750 | |- !23 |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]] |19.625 | |- !24 |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]] |19.250 | |- !25 |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]] |18.875 | |- !26 |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]] |18.750 | |- !27 |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]] |17.375 | |- !28 |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]] |16.700 | |- !29 |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]] |16.625 | |- !30 |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]] |15.875 | |- !31 |[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]] |13.500 |0 |(АУС) |- !32 |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]] |13.000 | rowspan="6" |1 | |- !33 |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]] |12.875 | |- !34 |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]] |8.000 | |- !35 |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]] |7.875 | |- !36 |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]] |7.625 | |- !37 |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]] |7.625 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !38 |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]] |7.375 | rowspan="18" |1 | |- !39 |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]] |7.375 | |- !40 |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]] |6.875 | |- !41 |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]] |6.750 | |- !42 |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]] |6.700 | |- !43 |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]] |6.500 | |- !44 |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]] |5.750 | |- !45 |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]] |5.750 | |- !46 |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]] |5.375 | |- !47 |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !48 |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]] |4.875 | |- !49 |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]] |4.750 | |- !50 |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]] |4.375 | |- !51 |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]] |4.375 | |- !52 |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]] |4.000 | |- !53 |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]] |3.750 | |- !54 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]] |2.831 | |- !55 |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]] |0.666 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што празь перамогу ў пяпярэднім розыгрышу, што праз трапляньне ў чацьвёрку найлепшых ангельскіх камандаў, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся й у месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў: * Чэмпіён 11 асацыяцыі (Турэччыны) ўступае ў розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф. * Чэмпіён 13 асацыяцыі (Даніі) ўступае ў розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыі замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду. * Чэмпіён 15 асацыяцыі (Чэхіі) ўступае ў розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду. * Чэмпіёны 18 ды 19 асацыяцый (Грэцыі й Сэрбіі адпаведна) уступаюць ў розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду. {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 52-55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (32 каманды) | * 31 чэмпіён з асацыяцый 20-51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (26 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 16-19 | * 16 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (6 камандаў) | * 6 срэбных чэмпёнаў з асацыяцый 10-15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцый 14-15 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 3 срэбных чэмпіёны з асацыяцый 7-9 * 2 бронзавыя прызэры з асацыяцый 5-6 | * 3 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцый 12-13 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-11 * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1-6 * 4 бронзавыя прызэры з асацыяцый 1-4 * 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазыцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сэзону. * Прп-: пазыцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сэзонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамэндацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (4-ы)^ЛЧ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] (ЛЭ) |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (1-ы) |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (2-і) |- |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (3-яя) |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (2-і) |- |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (3-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (2-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (3-яя) |- |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]] (4-ы) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (1-ы) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (2-і) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]] ([[Бэргама]]) (3-яя) |- |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]] (1-ы) |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (2-і) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (1-ы) |- |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (2-і) |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]] ([[Санкт-Пецярбург]]) (1-ы) |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (1-ае) |- |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] ([[Стамбул]]) (1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]]) (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (1-ы) |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) (2-ы) |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] (2-і) |- |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (2-і) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) (1-ая) |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя) |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) (2-і) |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) (2-і) |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |- |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (2-і) |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]]) (2-ая) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) |- |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]]) (1-ы) |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]]) (1-ыя) |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |- |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы) |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая) |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Сабота]]) (1-ая) |- |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) (1-ая) |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |- |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]](1-ая) |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]]) (1-ая) |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) (1-ая) |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]]) (1-ы) |- |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) (1-ае) |- |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (Прп-2-і) |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) (Прп-1-ы) |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) (1-ыя) |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) (1-ая) |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая) | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] (1-ая) |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]]) (1-ы) |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]]) (1-ае) |} Заўвагі: # '''[[Ісьляндыя]]:''' Па рашэньні Ісьляндзкай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] з Рэйк’явіку, бо ён знаходзіўся першым у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз панэмію [[Ковід-19]]. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай Футбольнай Фэдэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор для іх праходзіць па швайцарскай квоце. Адзінае Эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны Кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Мальта]]:''' Па рашэньні Мальтыйскай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Гамрун Спартанз]] з Гамруна, але ён быў адхілены ад удзелу ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 праз забарону за ўдзел у дамоўленых матчах у 2013. [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] з Паолы заняў месца Гамрун Спартанз, ён знаходзіўся другім у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію Ковід-19]]. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які прайшоў у пятніцу, а гэтаксама асноўнага фіналу, які прайшоў у суботу. Некаторыя адпаведныя матчы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду згулялі толькі ў аўторак праз [[Супэркубак УЭФА 2021 году]] ў наступную сераду (адносна таго гульнявога тыдня). Заплянаваны час пачаткаў, пачынаючы з раўнду плэй-оф: 19:45 (замест 19:55 раней) і 22:00 (па Менскаму часе). Усе лёсаваньні прайшлі ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Наён|Ньёне]], за выключэньнем лёсаваньня групавога этапу, якое адбылося ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]], 26 жніўня 2021 году. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |8 Чэрвеня 2021 |22 Чэрвеня 2021 (паўфіналы) |25 Чэрвеня 2021 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |15 Чэрвеня 2021 |6-7 Ліпеня 2021 |13-14 Ліпеня 2021 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |16 Чэрвеня 2021 |20-21 Ліпеня 2021 |27-28 Ліпеня 2021 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |19 Ліпеня 2021 |3-4 Жніўня 2021 |10 Жніўня 2021 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 Жніўня 2021 |17-18 Жніўня 2021 |24-25 Жніўня 2021 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |26 Жніўня 2021 | colspan="2" |14-15 Верасьня 2021 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |28-29 Верасьня 2021 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |19-20 Кастрычніка 2021 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |2-3 Лістапада 2021 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |23-24 Лістапада 2021 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |7-8 Сьнежня 2021 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |13 Сьнежня 2021 |15-16 & 22-23 Лютага 2022 |8-9 & 15-16 Сакавіка 2022 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |18 Сакавіка 2022 |5-6 Красавіка 2022 |12-13 Красавіка 2022 |- |Паўфіналы |26-27 Красавіка 2022 |3-4 Траўня 2022 |- |Фінал | colspan="2" |28 Траўня 2022 году на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]] |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 8 чэрвеня а 13 гадзіны па Менскаму часе. Матчы папярэдняга раўнду складаліся з паўфіналаў 22 жніўня ды фіналу 25 жніўня, спачатку матчы мусілі прайсьці на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]], але праз абмежаваньні ў сувязі з пандэміяй [[ковід-19]] на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]] былі перанесеныя ў [[Альбанія|Альбанію]] ў гарады [[Эльбасан]] і [[Дурэс]]. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Астатнія ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна перайшлі ў другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 |- ! colspan="3" |Паўфіналы |- |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]]) |0:2 |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])''' |- |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]]) |0:1 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] '''[[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |- ! colspan="3" |Фінал |- |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])''' |2:0 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 15 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 6 й 7 ліпеня, а матчы ў адказ — 13 й 14 ліпеня 2021 году. Пераможцы двубою выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Хто атрымаў паразу — былі пераведзеныя ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) |2-7 |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] '''[[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])''' |2-2 |0-5 |- |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] '''[[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |3-2<ref>Удзельнікі, якія атрымалі паразу тут, перайшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі канферэнцыяў Эўропы.</ref> |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |2-0 |1-2 |- |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])''' |2-1 |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] ([[Рыга|з аднайменнага горада]]) |1-0 |1-1 |- |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] ([[Будэ|з гораду Будэ]]) |2-5 |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] '''[[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])''' |2-3 |0-2 |- |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) |2-3 |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] '''[[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])''' |2-2 |0-1 (д. ч.<ref name=":0">Пераможца быў вызначаны ў дадатковы час</ref>) |- |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |7-1 |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) |3-1 |4-0 |- |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] '''[[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])''' |4-3 |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]]) |3-1 |1-2 (д. ч.<ref name=":0" />) |- |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) |0-6 |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] '''[[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])''' |0-1 |0-5 |- |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]]) |0-5 |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] '''[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0-4 |0-1 |- |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) |2-4 |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] '''[[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])''' |1-2 |1-2 |- |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |1-3 |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] '''[[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])''' |1-1 |0-2 |- |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] '''[[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |2-0 |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |1-0 |1-0 |- |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |6-1 |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]]) |3-0 |3-1 |- |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] '''[[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |5-2 |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |3-1 |2-1 |- |[[Файл:Estonia.png|frameless]] '''[[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])''' |5-0 |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |2-0 |3-0 |- |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |5-2 |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) |3-2 |2-0 |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 16 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 20 й 21 ліпеня, другія — 27 ды 28 ліпеня 2021 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі атрымалі наступныя месцы працягваньня ўдзелу ў частцы шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Чэмпіёнскі шлях |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3-0 |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) |2-0 |1-0 |- |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |2-3 |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] '''[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])''' |0-0 |2-3 |- |'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])''' |3-1 |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) |2-1 |1-0 |- |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) |1-4 |'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0-1 |1-3 |- |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])''' |2-0 |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]]) |1-0 |1-0 |- |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]]) |2-6 |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])''' |2-1 |0-5 |- |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |1-4 |'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])''' |1-2 |0-2 |- |'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])''' |4-3 |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |2-1 |2-2 |- |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5-1 |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |2-0 |3-1 |- |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]]) |1-3 |'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |0-0 |1-3 |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Шлях прадстаўнікоў лігі |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) |2-3 |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] '''[[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])''' |2-1 |0-2 |- |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) |2-3 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] '''[[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |1-1 |1-2 (д. ч.<ref name=":0" />) |- |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] '''[[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])''' |7-2 |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) |5-1 |2-1 |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 19 ліпеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 3 й 4 жніўня, другія — 10 жніўня 2021 году. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў кваліфікацыйны раўнд плэй-оф адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях кваліфікацыйнага раўнду плэй-оф [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія з паразай са шляху прадстаўнікоў лігі трапілі адразу ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Чэмпіёнскі шлях |'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |2-1 |'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]]''' [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) |1-1 |1-0 |- |'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]]''' [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) |2-4 |'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])''' |1-1 |1-3 |- |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |3-3 (1-4<ref>Вынік матчу быў вызначаны па [[Пэнальці (футбол)|пэнальці]]</ref>) |'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |1-1 |2-2 (д. ч.<ref name=":0" />) |- |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |1-2 |'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |1-1 |0-1 |- |'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])''' |4-2 |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2-1 |2-1 |- |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |2-1 |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) |2-0 |0-1 |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])''' |4-0 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |3-0 |1-0 |- |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) |0-4 |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])''' |0-2 |0-2 |- |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] ([[Генк|з аднайменнага горада]]) |2-4 |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] '''[[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])''' |1-2 |1-2 |- |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]]) |1-5 |'''[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])''' |0-2 |1-3 |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду плэй-оф адбылося 2 жніўня 2021 году а 13:00 па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 17 й 18 жніўня, гасьцёвыя — 24 й 25 жніўня 2021 году. Пераможцы матчаў выйшлі ў групавы этап. Пераможаныя былі пераведзены ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022|Лігі Эўропы]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Чэмпіёнскі шлях |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] '''[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]])''' |4-2 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]]) |2-1 |2-1 |- |'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])''' |6-4 |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]]''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |3-2 |3-2 |- |'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])''' |3-2 |'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]]''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |2-0 |1-2 |- |'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |3-0 |'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]]''' [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |3-0 |0-0 |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''[[Файл:France-flag.png|frameless]]''' [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]]) |2-3 |'''[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])''' |0-1 |2-2 (д. ч.<ref name=":0" />) |- |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])''' |2-1 |'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]]''' [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |2-1 |0-0 |} == Групавы этап == Лёсаваньне групавога этапу прайшло ў [[Стамбул]]е ([[Турэччына]]) 26 жніўня 2021 году. 32 каманды былі падзеленыя на восем групаў па чатыры ў кожнай. Для лёсаваньня каманды былі разьмеркаваныя на чатыры кошыкі, кожны з васьмі камандаў, паводля наступных прынцыпаў: * У кошык 1 трапілі [[Ліга Чэмпіёнаў 2020-2021|чэмпіёны Лігі Чэмпіёнаў]] і [[Ліга Эўропы 2020-2021|Лігі Еўропы]], а таксама чэмпіёны шасьці лепшых асацыяцыяў на падставе іх [[Табліца прадстаўніцтва краін у эўракубках|каэфіцыентаў УЭФА 2021 году]]. * Кошыкі 2, 3 й 4 зьмяшчаюць астатнія каманды, пасеяныя паводля іхных клюбных [[Табліца каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] 2021 году. Каманды з адной асацыяцыі, гэтаксама па палітычных матывах каманды [[Украіна|Ўкраіны]] ды [[Расея|Расеі]], не маглі трапіць у адну групу. Матчы прайшлі 14-15 верасьня, 28-29 верасьня, 19-20 кастрычніка, 2-3 лістапада, 23-24 лістапада і 7-9 сьнежня 2021 году. Дзьве найлепшыя каманды кожнай групы выйшлі ў 1/8 фіналу. Каманды, якія занялі трэцяе месца, былі пераведзены ў раўнд плэй-оф [[Лігі Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігі Эўропы]], а каманды, якія занялі чацьвёртае месца, выбылі з эўрапейскіх спаборніцтваў у гэтым сэзоне. [[Тыраспаль]]скі «[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]]» дэбютаваў на групавым этапе. Ён стаў першай камандай з [[Малдова|Малдовы]], якая згуляла ў групавым этапе Лігі чэмпіёнаў.{{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}}{{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы]]}}'''Група А''' {{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]|В1=4|Н1=0|П1=2|РМ1=18–10|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]|В2=3|Н2=2|П2=1|РМ2=13–8|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=15–14|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–20}} '''Група Б'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=17–6|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]|В2=2|Н2=1|П2=3|РМ2=7–8|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]|В3=1|Н3=2|П3=3|РМ3=4–11|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–9}} '''Група В<ref>Пры роўнай колькасьці пунктаў далей у Лізе чэмпіёнаў рушыў Спортынг празь лепшую розьніцу забітых галоў у асабістых сустрэчах +1 > −1</ref>'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=20–5|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]|В2=3|Н2=0|П2=3|РМ2=14–12|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Барусія Дортмунд|Барусія]]|В3=3|Н3=0|П3=3|РМ3=10–11|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]]|В4=0|Н4=0|П4=6|РМ4=3–19}} '''Група Г'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Рэал Мадрыд|Рэал]]|В1=5|Н1=0|П1=1|РМ1=14–3|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=8–5|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=7–11|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Шахтар Данецк|Шахтар]]|В4=0|Н4=2|П4=4|РМ4=2–12}} '''Група Д'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=22–3|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]|В2=2|Н2=2|П2=2|РМ2=7–9|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=2–9|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Дынама Кіеў|Дынама]]|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=1–11}} '''Група Е'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]]|В1=3|Н1=2|П1=1|РМ1=11–8|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=12–9|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]|В3=1|Н3=3|П3=2|РМ3=12–13|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]]|В4=1|Н4=2|П4=3|РМ4=7–12}} '''Група Ё'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]|В1=3|Н1=2|П1=1|РМ1=7–4|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=8–6|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]]|В3=1|Н3=3|П3=2|РМ3=5–5|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]]|В4=1|Н4=2|П4=3|РМ4=5–10}} '''Група Ж'''{{ФутболТабліца10||Каманда1=[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]|В1=5|Н1=0|П1=1|РМ1=10–6|Колер1=#ccffcc|Каманда2=[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]|В2=4|Н2=1|П2=1|РМ2=13–4|Колер2=#ccffcc|Каманда3=[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]|В3=1|Н3=2|П3=3|РМ3=10–10|Колер3=#ccccff|Каманда4=[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=1–14}} == Плэй-оф == У раўндзе асноўнага плэй-оф каманды гулялі паміж сабою ў двух матчах дома і ў гасьцях, за выключэненем аднаматчавага фіналу. Мэханізм лёсаваньняў ды гульняў кожнага раўнду быў наступным: * У лёсаваньні 1/8 фіналу восем пераможцаў групаў былі пасеянымі, а восем тых, што занялі другое месца, выцягваліся з другога кошыка. Да пасеяных камандаў выцягваліся ў супэрнікі тыя, хто ня быў пасеянымі. Каманды з адной групы або з адной асацыяцыі не маглі трапіць адна супраць адной. * У лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў не было пасеяў, і каманды з адной групы або з аднаго аб’яднаньня маглі згуляць паміж сабой. Паколькі лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў праводзіліся разам да вынікаў чвэрцьфіналаў, асобы пераможцаў чвэрцьфіналу не былі вядомыя на момант лёсаваньня. Таксама было праведзена лёсаваньне, каб вызначыць, які пераможца паўфіналу быў вызначаны ў якасьці «хатняй» каманды для фіналу (у адміністрацыйных мэтах, паколькі ён праходзіў на нэўтральнай пляцоўцы). == 1/8 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |[[Бэнфіка Лісабон|'''Бэнфіка''']] |3:2 |[[Аякс Амстэрдам|Аякс]] |2:2 |1:0 | # [[Душан Тадыч|Тадыч]] 18' (0:1), [[Сэбаст’ен Алер|Алер]] 28' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:1), 29' (1:2), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 72' (2:2) # [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 77' (3:2) |- |[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] |1:2 |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|'''Лівэрпул''']] |0:2 |1:0 | # [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 75' (0:1), [[Магамэд Саляг|Саляг]] 83' (0:2) # [[Ляўтара Мартынэс|Мартынэс]] 62' (1:2) |- |[[Вільярэал (футбольны клюб)|'''Вільярэал''']] |4:1 |[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |1:1 |3:0 | # [[Душан Влахавіч|Влахавіч]] 1' (0:1), [[Даніель Парэха|Парэха]] 66' (1:1) # [[Жэрар Марэна Балягера|Марэна]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Паў Франсіска Торэс|Торэс]] 85' (3:1), [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |- |[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] |2:8 |[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']] |1:1 |1:7 | # [[Чуквубуіке Адаму|Адаму]] 21' (1:0), [[Кінгсьлі Каман|Каман]] 90' (1:1) # [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 12' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:3), 23' (1:4), [[Сэрж Гнабры|Гнабры]] 31' (1:5), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (1:6), [[Маўрыц К’ергор|К’ергор]] 70' (2:6), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (2:7), [[Лерой Санэ|Санэ]] 85' (2:8) |- |[[Спортынг Лісабон|Спортынг]] |0:5 |'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]''' |0:5 |0:0 | # [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 7' (0:1), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 17' (0:2), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 32' (0:3), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 44' (0:4), [[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]] 58' (0:5) # - |- |[[Атлетыка Мадрыд|'''Атлетыка''']] |2:1 |[[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] |1:1 |1:0 | # [[Жуан Фэлікс|Фэлікс]] 7' (1:0), [[Энтані Элянга|Элянга]] 80' (1:1) # [[Рэнан Лодзі|Лодзі]] 41' (2:1) |- |[[Чэлсі Лёндан|'''Чэлсі''']] |4:1 |[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]] |2:0 |2:1 | # [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 8' (1:0), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 63' (2:0) # [[Бурак Ілмаз|Ілмаз]] 38' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 45+3' (3:1), [[Сэсар Асьпілікуэта|Асьпілікуэта]] 71' (4:1) |- |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] |2:3 |[[Рэал Мадрыд|'''Рэал''']] |1:0 |1:3 | # [[Кіліян Мбапэ]] 90+4' (1:0) # [[Кіліян Мбапэ]] 39' (2:0), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 61' (2:1), 76' (2:2), 78' (2:3) |} == Чвэрцьфіналы == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] |4:6 |'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' |1:3 |3:3 | # [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 17' (0:1), [[Садыё Манэ|Манэ]] 34' (0:2), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 49' (1:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 87' (1:3) # [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 21' (1:4), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 32' (2:4), [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 55' (2:5), 65' (2:6), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 73' (3:6), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 82' (4:6) |- |'''[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]''' |2:1 |[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] |1:0 |1:1 | # [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' (1:0) # [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 52' (1:1), [[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]] 88' (2:1) |- |'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]''' |1:0 |[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] |1:0 |0:0 | # [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 70' (1:0) # - |- |[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] |4:5(д. ч.<ref name=":0" />) |'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]''' |1:3 |3:2 | # [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 21' (0:1), 24' (0:2), [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 40' (1:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 46' (1:3) # [[Мэйсан Маўнт|Маўнт]] 15' (2:3), [[Антоніё Рудыгер|Рудыгер]] 51' (3:3), [[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]] 75' (4:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 80' (4:4), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 96' (4:5) |} == Паўфіналы == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' |5:2 |[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] |2:0 |3:2 | # [[Пэрвіс Эступіньян|Эступіньян]] 53' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Садыё Манэ|Манэ]] 55' (2:0) # [[Буляй Дыя|Дыя]] 3' (2:1), [[Франсіс Каклен|Каклен]] 41' (2:2), [[Фабію Энрыке Таварэс|Фабію]] 62' (3:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 67' (4:2), [[Садыё Манэ|Манэ]] 74' (5:2) |- |[[Манчэстэр Сіці|Сіці]] |5:6(д. ч.<ref name=":0" />) |'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]''' |4:3 |1:3 | # [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 2' (1:0), [[Габрыел Жэзус|Жэзус]] 11' (2:0),[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 33' (2:1), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 53' (3:1), [[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]] 55' (3:2), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 74' (4:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 82' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:3) # [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 73' (5:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 90' (5:4), 90+1' (5:5), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 95' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (5:6) |} == Фінал == {{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022 году}} {{Справаздача пра матч|дата=28 траўня 2022|час=22:36 (Па менскаму часе)|стадыён=[[Стад дэ Франс]], [[Сэн-Дэні]]|гледачы=каля 75,000|судзьдзя=[[Клеман Цюрпэн]] ([[Францыя]])|каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|лік=0:1|каманда2=[[Рэал Мадрыд|Рэал]]|галы1=|галы2=[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]], 59’|пратакол=[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2034586--liverpool-vs-real-madrid/ Справаздача]}} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды плэй-оф. === Сьпіс найлепшых галеадораў === {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Галы !За якую колькасьць хвілін |- |1 |[[Карым Бэнзэма]] |[[Рэал Мадрыд]] |15 |1106 |- |2 |[[Робэрт Левандоўскі]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |13 |876 |- |3 |[[Сэбаст’ен Алер]] |[[Аякс Амстэрдам]] |11 |668 |- |4 |[[Магамэд Саляг]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |8 |1008 |- | rowspan="2" |5 |[[Крыстафэр Нкюнкю]] |[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]] | rowspan="2" |7 |531 |- |[[Рыяд Магрэз]] |[[Манчэстэр Сіці]] |986 |- | rowspan="5" |7 |[[Крыштыяну Раналду]] |[[Манчэстэр Юнайтэд]] | rowspan="5" |6 |611 |- |[[Дарвін Нуньес]] |[[Бэнфіка Лісабон]] |613 |- |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |673 |- |[[Лерой Санэ]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |798 |- |[[Арно Грунэвэльд]] |[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] |906 |} === Сьпіс найлепшых асістэнтаў === {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Асісты !За якую колькасьць хвілін |- |1 |[[Бруну Фэрнандыш]] |[[Манчэстэр Юнайтэд]] |7 |520 |- | rowspan="2" |2 |[[Лерой Санэ]] |[[Баварыя Мюнхэн]] | rowspan="2" |6 |798 |- |[[Вінісіюс Жуніёр]] |[[Рэал Мадрыд]] |1199 |- |4 |[[Антані Матэўс дус Сантус]] |[[Аякс Амстэрдам]] |5 |577 |- | rowspan="7" |5 |[[Жуан Марыю]] |[[Бэнфіка Лісабон]] | rowspan="7" |4 |493 |- |[[Жэрар Марэна Балягера]] |[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] |524 |- |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |673 |- |[[Кевін дэ Бройнэ]] |[[Манчэстэр Сіці]] |734 |- |[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |794 |- |[[Эт’ен Капу]] |[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] |1046 |- |[[Лука Модрыч]] |[[Рэал Мадрыд]] |1077 |} === Каманда сэзону === Група тэхнічнага вывучэньня УЭФА выбрала ў якасьці каманды турніру наступных гульцоў. {| class="wikitable" !Пазыцыя !Гулец !Каманда |- |Брамнік |[[Тыбо Куртуа]] |[[Рэал Мадрыд]] |- | rowspan="4" |Абаронцы |[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |- |[[Антоніё Рудыгер]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Вірджыл ван Дэйк]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |- |[[Эндру Робэртсан]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |- | rowspan="3" |Паўабаронцы |[[Кевін дэ Бройнэ]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- |[[Фабію Энрыке Таварэс]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |- |[[Лука Модрыч]] |[[Рэал Мадрыд]] |- | rowspan="3" |Нападнікі |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |- |[[Карым Бэнзэма]] |[[Рэал Мадрыд]] |- |[[Вінісіюс Жуніёр]] |[[Рэал Мадрыд]] |} === Гулец сэзону === * [[Карым Бэнзэма]] (Рэал Мадрыд) === Малады гулец сэзону === * [[Вінісіюс Жуніёр]] (Рэал Мадрыд) Крыніцы {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2021]] [[Катэгорыя:2021 год у футболе]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] exzpdg7tu4yvzmxzsxs8vv5kmoyg9ll 0 256392 2331413 2331296 2022-08-05T16:54:42Z Hleb23 72152 спробы з дапамогай Бога (бязь ведаў) дадаць картку-шаблён + даданьне 1 спасылкі на новаствораную старонку wikitext text/x-wiki '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' Удзельнікі асноўнай часткі: 32<br />Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />67/310 (з улікам кваліфікацыі) — 21,61% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />177 (з улікам кваліфікацыі) — 2,642 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |9 жніўня 2022 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="8" |3-10 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] gzc0y9kaxxpxkluv9it7i2a6sp1tv18 2331414 2331413 2022-08-05T16:55:55Z Hleb23 72152 даданьне шрыфту wikitext text/x-wiki '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />67/310 (з улікам кваліфікацыі) — 21,61% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />177 (з улікам кваліфікацыі) — 2,642 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |9 жніўня 2022 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="8" |3-10 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] fzdiqbvi1jo7cwgbaa0htaskpjuc7d7 2331415 2331414 2022-08-05T16:58:24Z Hleb23 72152 даданьне двукроп'я wikitext text/x-wiki '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />67/310 (з улікам кваліфікацыі) — 21,61% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />177 (з улікам кваліфікацыі) — 2,642 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |9 жніўня 2022 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="8" |3-10 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] pxe09ao7rvtjj92oqpyp8pjaxh02i83 2331416 2331415 2022-08-05T16:59:44Z Hleb23 72152 мяккі знак wikitext text/x-wiki '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />67/310 (з улікам кваліфікацыі) — 21,61% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />177 (з улікам кваліфікацыі) — 2,642 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |9 жніўня 2022 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="8" |3-10 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] 0ttmk64b1ss9eczj4l15cn0wtv2mmh5 2331417 2331416 2022-08-05T17:02:04Z Hleb23 72152 разьмяшчэньне wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />67/310 (з улікам кваліфікацыі) — 21,61% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />177 (з улікам кваліфікацыі) — 2,642 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.<br /> [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |9 жніўня 2022 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="8" |3-10 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] hnvudq95dscpkrgyjwtf997sr334djj 2331418 2331417 2022-08-05T17:14:34Z Hleb23 72152 даданьне шрыфту, бо той тут кажа аб тым, чы працягвае ўдзел удзельнік wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />67/310 (з улікам кваліфікацыі) — 21,61% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />177 (з улікам кваліфікацыі) — 2,642 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />'''''{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў''''' |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.<br /> [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |9 жніўня 2022 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="8" |3-10 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] hw09mmsa9r4mslh47r0dtw0br4xw7qj 0 256664 2331443 2329596 2022-08-05T21:14:23Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ + wikitext text/x-wiki '''Жмогусы''' ({{мова-lt|žmogus|скарочана}} у адзіночным ліку, {{мова-lt|žmonių|скарочана}} — у множным) — гістарычнае найменьне і саманазва [[жамойты|жамойтаў]] (пазьней [[летувісы|летувісаў]]). == Назва == [[Файл:Samogitia o Samodzka zemla (V. Coronelli, 1690).jpg|значак|[[Жамойць]] з мапы [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] 1690 году: поруч з лацінскай назвай (''Samogitia'') даецца [[Старабеларуская мова|беларуская]] (''Samodzka zemla'') — на мове [[ліцьвіны|ліцьвінаў]], тым часам для [[Курляндыя|Курляндыі]], дзе панавала [[Немцы|нямецкая]] з паходжаньня і мовы шляхта, на мапе даецца нямецкая назва (''Kurland'')]] З сучаснай летувіскай мовы слова ''žmogus'' перакладаецца на [[Беларуская мова|беларускую]] як «чалавек» (адпаведна, ''žmonių'' — гэта «людзі»). Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Патоцкі||pl|Jan Potocki (1761–1815)}} ў сваёй працы «Працяг дасьледаваньня Сарматыі» ({{мова-fr|«Suite des Recherches sur la Sarmatie»|скарочана}}), выдадзенай у 1793 годзе, сьцьвярджаў сапраўднай назвай [[Жамойць|Жамойці]] форму ''Zmodz''{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што старажытная (прынамсі за часамі вялікага князя [[Вітаўт]]а) саманазва Жамойці і жамойтаў магла не адпавядаць сучасным летувіскім формам ''Žemaitija'' і ''Žemaičiai''<ref name="Urban-2001-105">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105.</ref>}}, якую выводзіў з слова ''zmogus'', «''што на мове гэтай краіны азначае чалавека''»<ref>Potocki J. Suite des Recherches sur la Sarmatie. L. 5. — Varsovie, 1792. P. 3.</ref>{{Заўвага|У 1809 годзе гісторык [[Іяхім Лялевель]] выказваў сумнеў у агучанай у 1808 годзе былым езуітам [[Францішак Ксавэры Богуш|Францішкам Ксавэрам Богушам]] этымалёгіі славянскай назвы Жамойці ад летувіскай назвы яе жыхароў-нізоўцаў ({{мова-pl|«Co do mnie, to bynajmniej tego nawet nie wiem, czy nazwanie Zmudzi ma mieszkańca dolnego oznaczać, Ziemaiten, żemiausis»|скарочана}})<ref>Lelewel J. Wzmianka o naydawnieyszych Dziejopisach Polskich. — Warszawa, 1809. [https://books.google.by/books?id=l9NlAAAAcAAJ&pg=PA48&dq=Zmudzi+ziemaiten&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj03rnUzLD5AhUGyqQKHRWVDvAQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Zmudzi%20ziemaiten&f=false S. 48].</ref>}}. У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}}, адзначаючы папулярную ўжо ў той час этымалёгію Жамойці ад летувіскай назвы нізіны{{Заўвага|Увогуле, традыцыя выводзіць этымалёгію Жамойці ад летувіскай назвы нізіны ўзыходзіць да ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году нямецкаму імпэратару, а асаблівую папулярнасьць гэтая вэрсія набыла па публікацыі адпаведнага ліста пруска-нямецкім гісторыкам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яганэс Фогт|Яганэсам Фогтам|ru|Фохт, Иоганнес}} у 1830 годзе. Аднак гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]], [[Павал Урбан]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць увагу на тое, што гэты ліст ёсьць дыпляматычным дакумэнтам, створаным дзеля дасягненьня канкрэтных палітычных мэтаў — давесьці законныя правы на тэрыторыю Жамойці, уважаючы яе за складовую частку Літоўскага гаспадарства. Таму ён ня можа лічыцца сьведчаньнем незацікаўленага назіральніка<ref name="Panucevic-2014-287">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 287.</ref>. Пагатоў, у ім зьмяшчаюцца сьцьверджаньні, якія не адпавядаюць праўдзе<ref name="Urban-2001-22-27">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22—27.</ref> і, з усяго відаць, зьявіліся зь сьвядомай волі аўтара дакумэнта<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 143.</ref>. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што гэты ліст ёсьць напраўду чарговым сьведчаньнем таго, што Вітаўт [[Ліцьвіны#Літоўская мова|называў «літоўскай» беларускую мову]]: сама назва Жамойці, трансьлітараваная з вуснай мовы Вітаўта, запісваецца ў чыста славянскай форме (''Szomoyth''), а пададзеныя ў лісьце словы пра адзін народ і адну мову Літвы і Жамойці азначалі, што ў Жамойці жыло нямала ліцьвінаў, які складалі амаль усю шляхту Жамойці, і супольнай мовай шляхты Літвы і Жамойці была беларуская (тагачасная літоўская) мова; беспасярэднім сьведчаньнем гэтага ёсьць ужыты Вітаўтам у тым жа лісьце выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''» ({{мова-la|indagines, alias in vulgari hayn|скарочана}}). Пра тую ж літоўскую мову сьведчыў у 1517 годзе [[Сігізмунд Гербэрштэйн]], пішучы, што ліцьвіны дасылаюць у Жамойць ураднікаў, якіх ліцьвіны «''ў сваёй мове''» называюць «староста» (''Starosta'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 208.</ref>}} (а таксама спробу патлумачыць назву [[Літва|Літвы]] ад {{мова-lv|leijsch, leija|скарочана}} 'нізкі'), зьвяртаў увагу на магчымую повязь назвы Жамойці зь летувіскім словам ''žmogus''{{Заўвага|{{мова-ru|«Но не должно ли обратить в сем случае внимание и на то, что по-литовски Žmogus значит человека?»|скарочана}}}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. [https://books.google.by/books?id=6FdcAAAAcAAJ&pg=PA5&dq=%D0%B2%D1%8A+%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A+%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+Zmogus&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC9Kzphuz1AhUkQ_EDHYkhApoQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D1%8A%20%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%20Zmogus&f=false 6].</ref>. Беспасярэдняя повязь назвы Жамойці і яе [[Лацінская мова|лацінскай]] формы ''Samogitia'' зь летувіскай саманазвай «жмогусы» (формы ''жамогусы'', ''жамогі'', ''жамодзі'', ''сямогі'', ''сямодзі'') сьцьвярджалася ў публікацыі 1854 году, дзе гэтыя назвы параўноўваліся з ''Suomi'' ([[Фінляндыя]], 'свая зямля') і ''suomalainen'' ([[фіны|фін]], 'чалавек сваёй зямлі')<ref name="BDT-1854">Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>. Як паказвае беларускі гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]], у аснове назвы Жамойці ляжыць летувіскае слова ''žemė'', якое значыць «краіна, зямля, заселеная адным племем», што адпавядае [[Фіна-вугорскія мовы|фінскаму]] паняцьцю ''ma'' (''Suo-ma'', ''Pier-ma'', ''Kastro-ma'' ды іншым)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 279.</ref>. Сваім парадкам, глыбейшымі адпаведнікамі назвы жамойтаў (жамойці) выступаюць паняцьці «краёўцы», «тутэйшыя»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 169.</ref>. [[Этымалёгія|Этымалягічная]] повязь паміж ''žemė'', жмогусамі (саманазвай жамойцкіх сялянаў, «земцаў») і Жамойцю (Жмудзю) сьцьвярджалася яшчэ ў выданьні 1879 году<ref>Русский вестник. Т. 142, 1879. [https://books.google.by/books?id=pQbZ4ID_choC&pg=PA750&dq=%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjW0ZyMvYP5AhVN8rsIHS0hD-EQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%8A&f=false С. 750].</ref>. Сучаснае летувіскае ''žmogus'' лінгвісты выводзяць ад старажытнай формы ''žmuõ''<ref>The Journal of Indo-European Studies. 1995. [https://books.google.by/books?id=cqUYAAAAYAAJ&q=but+plur+.+%C5%BEmon%C4%97s+,+etc.&dq=but+plur+.+%C5%BEmon%C4%97s+,+etc.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiKgtXs_rL4AhUXgP0HHdQ9BHwQ6AF6BAgKEAI P. 179].</ref> (''žmu''<ref>Трусман Ю. Ю. Этимология местных названий Витебской губернии. — Ревель, 1897. [https://books.google.by/books?id=_HhJAAAAYAAJ&pg=PA65&dq=%C5%BEmu+%C5%BEmogus&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjl8a3N_LL4AhXNiv0HHWo2DtEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%C5%BEmu%20%C5%BEmogus&f=false С. 65].</ref><ref>Meillet A. Le nom d’homme // Linguistique historique et linguistique générale. — Paris, 1921. [https://jjda.ie/main/JJDA/f/FF/fnbs/n53all.htm P. 272].</ref>). Сярод іншага, яшчэ чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык|Павал Шафарык]] зьвяртаў увагу на тое, што роднасныя жамойтам [[латышы]] гістарычна называлі Жамойць «''Smuddu''» або «''Smuhdschu-semme''»<ref>Шафарик П. И. Славянския древности. Т. 1, кн. 1. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=vnJBAAAAYAAJ&pg=RA1-PA231&dq=Smuddu&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBk9SIpY_5AhXPtqQKHbHwDq0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Smuddu&f=false С. 231].</ref>{{Заўвага|Паводле слоўніка [[Курляндыя|курляндзка]]-нямецкага лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Штэндэр|Фрыдрыха Штэндэра|en|Gotthard Friedrich Stender}}, надрукаванага ў 1789 годзе, латышы ўжывалі да жамойтаў прыметнікі ''Smuddu'', ''Smudschu'', ''Smuhdschu'' ({{мова-lv|Smuddu/Smudschu semme|скарочана}} — Жамойцкая зямля, Жамойць<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=snippet&q=smuddu&f=false S. 378].</ref>, {{мова-lv|Smuhdschu walloda|скарочана}} — жамойцкая мова<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=Smuhdschu%20walloda&f=false S. 280].</ref>)}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.</ref>), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў (жамойць), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. == Гістарычныя сьведчаньні == * У 1793 годзе нямецкі філёзаф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Эрых Бістэр||en|Johann Erich Biester}} надрукаваў у часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Berlinische Monatsschrift||en|Berlinische Monatsschrift}} артыкул «Пра [[Цыганы|цыганоў]]; асабліва ў Каралеўстве Прусіі» ({{мова-de|«Über die Zigeuner; besonders im Königreich Preußen»|скарочана}}), дзе засьведчыў, што [[Прускія летувісы|прускі летувіс]] выкарыстоўвае саманазву ''jmonus'' — каб адрозьніць сябе ад немца, якога называе ''Wokjetis''. Але разам з тым, заявіў, што прускі летувіс выкарыстоўвае і іншую саманазву — ''Letuwninkis'' або ''Letuwninkas'' — ад назвы краіны, дзе ён жыве (''Letuwa'' — ад г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летувы]]», ранейшай [[Самбія|Самляндыі]]), дадаўшы, што хоць «''жыхары польскага Вялікага Княства Літоўскага напраўду называюцца жамойтамі, нізоўцамі, але прусы звычайна і амаль пагардліва называюць іх гудамі»{{Заўвага|{{мова-de|«Will der Littauer sich nehmlich von einem Deutschen unterscheiden, so nennt er sich jmonus, einen Mienschen, und jenen Wokjetis, einen Auslander, Barbaren. Sonst aber heißt der Preussische Littauer, und nennt sich selbst, Letuwninkis oder Letuwninkas: von dem Lande welches er bewohnt, Letuwa Littauern. Die Einwohner im Polnischen Großherzogthum Littauen heißen eigentlich Jemaitschei, Niedrunger; ​allein die Preussischen nennen sie, gewöhnlich und fast verächtlich, Guddai: welches Wort, Ostermeiern zufolge, höchstwahrs scheinlich durch Gothen übersetzt werden muß»|скарочана}}}}<ref>Berlinische Monatsschrift. Band 21, 1793. [https://books.google.by/books?id=v0goAAAAYAAJ&pg=PA368&dq=Letuwninkas&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiwtrD5-t71AhVj7rsIHQDVAZE4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Letuwninkas&f=false S. 368].</ref>. * У 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}», які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і ўсходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}, зьявілася крытыка штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы [[Ліцьвіны|літва]] на частку жамойцкага насельніцтва, пазьней вядомую як «[[аўкштайты]]» — жыхары этнаграфічнай «[[Аўкштота|Аўкштайціі]]»<ref name="BDT-1854"/>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romеі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} * Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. * Выдадзеныя ў 1861 годзе «Матэрыялы для геаграфіі і статыстыкі Расеі, сабраныя афіцэрамі Генэральнага штабу» засьведчылі, што летувісы [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] ўсё яшчэ называлі сябе жмогусамі: «''Цыганы… на сваёй гаворцы называюць сябе Romma, па-індыйску значыць муж. Напаўдзікія народы ўвогуле называюць сябе народам; у гэтай назьве заўсёды праглядаецца пагарда і непавага да іншых нацыянальнасьцяў. Гэтак летувіс дагэтуль называе сябе жмогус — чалавек''»<ref>Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Виленская губерния. — СПб., 1861. [https://books.google.by/books?id=e7dNDpREqPcC&pg=PA302&dq=%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjW0ZyMvYP5AhVN8rsIHS0hD-EQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%8A&f=false С. 302].</ref>. * У трэцім томе часопісу «Вестник Западной России» ([[Вільня]], 1866 год) зазначалася, што жмогусамі сябе называюць жамойты ({{мова-ru|«Жмогус — человек, так называют себя жмудины»|скарочана}})<ref>Вестник Западной России. Т. 3, кн. 4. — Вильна, 1866. [https://books.google.by/books?id=bpMZAAAAYAAJ&pg=RA5-PA159&dq=%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisz63OxIP5AhVB8LsIHZBtDog4ChDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. * У 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам [[Балтыйскія мовы|балтыйскай]] філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што на той час летувісы ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] лічылі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, прытым самі прускія летувісы працягвалі называць жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў{{Заўвага|{{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}}}}<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1887 годзе ён засьведчыў шырокае бытаваньне сярод прускіх летувісаў саманазвы ''žmogus'' (жмогус), у тым ліку дзеля адрозьненьня летувісаў ад іншых нацыянальнасьцяў{{Заўвага|{{мова-de|«Interessant ist es daß der liebe Gott als žmogus bezeichnet wird, denn so nennt der Litauer nur seinesgleichen; sieht er einen Geistlichen, irgend einen Deutschen, einen Juden heranfahren, so sagt er kunigs — Wókëtis — Żýds atwažiūje; sagt er žmogus atważiữje so ist der Nahende zweifellos ein Litauer»|скарочана}}}}<ref>Mitteilungen der Litauischen literarischen Gesellschaft. Band 2. — Heidelberg, 1887. [https://books.google.by/books?id=3NdLAAAAYAAJ&pg=PA34&dq=%C5%BEmogus+nennt&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWk9Pop9_1AhXvif0HHQIwDDoQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%C5%BEmogus%20nennt&f=false S. 34].</ref>. * У 1890 годзе бытаваньне назвы «жмогусы» ({{мова-pl|żmogusi|скарочана}}) на беларуска-польска-летувіскім этнічным памежжы засьведчыў [[Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў]]<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11к}} [https://books.google.by/books?id=Uk1WHatAL34C&pg=PA619&dq=zmogus+cz%C5%82owiek&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi6w6_kyIP5AhVm_bsIHTFGDLI4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=zmogus%20cz%C5%82owiek&f=false S. 619].</ref>. * У томе 26 навуковага выданьня «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаўся агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць]], а сябе жмогусамі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&pg=PR29&dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. XXIX].</ref>. * Беларускі пісьменьнік і мовазнаўца [[Максім Гарэцкі]] засьведчыў у сваім рамане «На імпэрыялістычнай вайне» (1925 год) называньне жамойтаў (летувісаў) «жмудзінамі» і «жмудзякамі», але часьцей — «жмогусамі»{{Заўвага|«''Чы пан ест поляк? — спытаўся ў мяне крамнік, мусіць, абпалячаны жмогус, калі я купляў у яго паперу і гаварыў зь ім па-беларуску. <…> Потым нешта з адчаем гаворыць па-жмудзінску. — Што яна кажа? — пытаемся. — Кажа: ізноў прыйдуць немцы. Дурная баба! — тлумачыць старэнькі жмогус з голенымі вусамі <…> …яблыкас (гэтае слова стварыў «па-жмудзінску» сам) <…> Не разумеюць маёй мовы жмудзячкі''»<ref>[[Максім Гарэцкі]], [https://knihi.com/Maksim_Harecki/Na_impieryjalistycnaj_vajnie.html На імперыялістычнай вайне], [[Беларуская Палічка]]</ref>}}. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Гісторыя Летувы]] [[Катэгорыя:Летувіская мова]] 5i1geziacpzko08xhvaomu76ugq1box 0 256880 2331469 2325554 2022-08-06T08:01:38Z Hleb23 72152 даданьне карткі wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў |выява = [[Файл:Porto Estádio do Dragão 1.jpg|399x399пкс]] |подпіс = [[Эштадыю ду Драган]] |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 8 жніўня 2020 — 30 верасьня 2020<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 20 кастрычніка 2020 — 29 траўня 2021 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 79 (зь 54 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br />Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]]<br />Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд]], [[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br />Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]],  [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]],<br />[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]],  [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд]] |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />125 (без уліку кваліфікацыі) |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />366 (без уліку кваліфікацыі) — 2.93 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />180,049 (1,440 штоматч у сярэднім) |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />[[Эрлінг Голян]] ([[Барусія Дортмунд]], 10 галоў) |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|← 2019—20]] І 2020—2021 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|2021—22 →]]'' }} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 гадоў''' — 66 розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 29-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. Дзейным чэмпіёнам на пачатак турніру зьяўляўся [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]], якая перамагла ў шасьці сэзонах розыгрышаў(заваявала 6 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Эштадыю ду Драган]]» у горадзе [[Порту]], [[Партугалія]]. [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскі стадыён імя Атацюрка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]], першапачаткова быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію ковід-19]] у Эўропе ён быў перанесены на стадыён «[[Эштадыю да Луш]]», [[Лісабон]], [[Партугалія]]. [[Стамбул]] зноў быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фіналу 2021 году]], але ў рэшце рэшт быў перанесены на [[Эштадыю ду Драган]] пасьля таго, як [[Турэччына]] была ўнесеная ў Чырвоны сьпіс [[Вялікабрытанія|Злучанага Каралеўства]] для турыстаў, а разьмяшчэньне ў [[Ангельшчына|Ангельшчыне]] было гэтаксама выключана. Мюнхэнская [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] была дзеючым чэмпіёнам, але выбыла ў чвэрцьфінале ад [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]], якіх яны перамаглі ў фінале летась. У якасьці пераможцаў Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» згуляў супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэала]]», пераможцаў [[Ліга Эўропы УЭФА 2020–21|Лігі Эўропы УЭФА 2020–21]], у [[Суперкубак УЭФА 2021 году|Суперкубку УЭФА 2021 году]]. Яны таксама сталі эўрапейскімі ўдзельнікамі ды пераможцамі клюбнага чэмпіянату сьвету па футболе 2021 году. Паколькі яны ўжо прайшлі кваліфікацыю ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021–2022 гадоў праз выступленьне ў [[Ангельская Прэм'ер-Ліга 2019-20|лізе]], месца, першапачаткова зарэзэрваванае для ўладальнікаў тытулу Лігі чэмпіёнаў, было перададзена чэмпіёнам турэцкай Супэрлігі 2020–21, [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташу]], 11-й асацыяцыі, паводле сьпісу доступу да наступнага сэзону. Сэзон 2020–21 быў апошнім сэзонам эўрапейскіх клюбных спаборніцтваў УЭФА, дзе захоўвалася [[правіла выязнога голу]]. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 79 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2019-2]]0 і [[Ліга Эўропы УЭФА 2019-20|Лігі Эўропы УЭФА 2019-20]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] адабралася ў Лігу Чэмпіёнаў 2020-21 праз [[Нямецкая Бундэсьліга 2019-20|Нямецкую Бундэсьлігу]], але як пермаможца Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2019-20 будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызэру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А Сэвільля перамагла ў Лізе Эўропы 2019-20, адабраўшыся ў Ля Лізе, заняўшы там чацьвёртае месца, значыць Сэвільля зойме слот пераможцы Лігі Эўропы, а дадатковае месца ў групавым этапе Лізе Чэмпіёнаў атрымае іншая каманда зь "ніжэйшых" лігаў. === Рэйтынг асацыяцыяў === У Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–2021 гадоў асацыяцыям разьмяркоўваюцца месцы ў адпаведнасьці зь іх каэфіцыентамі УЭФА за 2019 год, якія ўлічваюць іх вынікі ў эўрапейскіх спаборніцтвах зь 2014–15 па 2018–2019 гады. Акрамя разьмеркаваньня на аснове каэфіцыентаў краіны, асацыяцыі могуць мець дадатковыя каманды, якія ўдзельнічаюць у Лізе чэмпіёнаў, як пазначана ніжэй: * (УЭЛ) — Дадтковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА 2019-20|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (УЧЛ) — Дадтковае месца для пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА]]. * (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]] |103.569 | rowspan="4" |4 |(УЭЛ) |- !2 |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]] |85.462 | |- !3 |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]] |74.725 | |- !4 |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]] |71.927 |(УЧЛ) |- !5 |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]] |58.498 | rowspan="2" |3 | |- !6 |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]] |50.549 | |- !7 |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]] |48.232 | rowspan="9" |2 | |- !8 |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]] |39.900 | |- !9 |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]] |38.900 | |- !10 |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]] |34.600 | |- !11 |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]] |32.433 | |- !12 |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]] |31.250 | |- !13 |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]] |28.675 | |- !14 |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]] |27.600 | |- !15 |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]] |27.375 | |- !16 |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]] |27.025 | rowspan="4" |1 | |- !17 |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]] |26.900 | |- !18 |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]] |24.925 | |- !19 |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]] |22.250 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]] |22.125 | rowspan="12" |1 | |- !21 |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]] |21.875 | |- !22 |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]] |20.900 | |- !23 |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]] |20.200 | |- !24 |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]] |19.250 | |- !25 |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]] |19.250 | |- !26 |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]] |19.000 | |- !27 |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]] |18.625 | |- !28 |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]] |17.500 | |- !29 |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]] |15.950 | |- !30 |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]] |15.625 | |- !31 |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]] |15.000 | |- !32 |[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]] |13.500 |0 |(АУС) |- !33 |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]] |10.500 | rowspan="6" |1 | |- !34 |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]] |8.000 | |- !35 |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]] |7.750 | |- !36 |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]] |7.500 | |- !37 |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]] |7.450 | |- !38 |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]] |7.275 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !39 |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]] |7.250 | rowspan="17" |1 | |- !40 |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]] |7.125 | |- !41 |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]] |6.750 | |- !42 |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]] |5.625 | |- !43 |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]] |5.500 | |- !44 |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]] |5.250 | |- !45 |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]] |5.125 | |- !46 |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]] |5.000 | |- !47 |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]] |4.750 | |- !48 |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]] |4.125 | |- !49 |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]] |4.125 | |- !50 |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]] |4.000 | |- !51 |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]] |4.000 | |- !52 |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]] |3.875 | |- !53 |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]] |2.500 | |- !54 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]] |1.831 | |- !55 |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]] |0.666 | |} |} === Разьмеркаваньне === У сьпіс допуску па змаўчаньні былі ўнесеныя зьмены, паколькі ўладальнікі тытулу Лігі чэмпіёнаў, [[Баварыя Мюнхэн|Мюнхэнская Баварыя]], і ўладальнікі тытулу Лігі Эўропы, [[Сэвільля (футбольны клюб)|Севільля]], якім было гарантавана месца ў групавым этапе Лігі чэмпіёнаў, ужо кваліфікаваліся ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў праз свае ўнутраныя лігі. Аднак у выніку затрымкі раскладу ў эўрапейскіх сэзонах 2019–20 і 2020–2021 гадоў праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] эўрапейскі сэзон 2020–21 распачаўся да завяршэньня эўрапейскага сэзону 2019–2020 гадоў. Такім чынам, зьмены ў сьпісе допуску, якія меліся быць унесеныя на аснове месцаў уладальнікаў чэмпіёнаў ЛЧ і Лігі Эўропы, не маглі быць гарантаванымі, пакуль не былі згуляныя матчы папярэдніх кваліфікацыйных раўндаў і/або іх лёсаваньне. УЭФА выкарыстаў «адаптыўную рэбалянсіроўку» для зьмены сьпісу допуску пасьля таго, як былі вызначаныя месцы для ўладальнікаў чэмпіёнаў Лігі Чэмпіёнаў і Лігі Эўропы, і раўнды, якія ўжо былі разыграныя да моманту вызначэньня ўладальнікаў тытулу, на гэта не паўплывалі (Правілы артыкулу 3.04 рэглямэнта правядзеньня турніру). Адпаведна былі ўнесеныя наступныя зьмены: * У той час, калі 9 й 10 жніўня 2020 году праводзіліся лёсаваньні першага ды другога кваліфікацыйных раўндаў (Шлях чэмпіёнаў), не было ўпэўненасьці, ці будзе вызвалена месца ўладальніка тытулу Лігі чэмпіёнаў, бо [[Алімпік Ліён|Ліён]] не прайшоў кваліфікацыю ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 праз сваю ўнутраную лігу. Такім чынам, гэтыя лёсаваньні праходзілі ў звычайным рэжыме ў адпаведнасьці са сьпісам допуску па змаўчаньні, але пад пытаньнем магчымай зьмены, тым ня менш лёсаваньні, якія прайшлі 18-19 й 25-26 жніўня 2020 году, не былі зьмененыя, бо пасьля паўфіналаў Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2019-20, якія прайшлі 18–19 жніўня 2020 году, было пацьверджана, што абодва фіналісты, Мюнхэнская [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ды [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмен]], ужо кваліфікаваліся ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 праз свае ўнутраныя лігі, што азначае, што месца ўладальніка тытулу Лігі чэмпіёнаў будзе вызваленае. У выніку з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (Шлях чэмпіёнаў), розыгрыш якога праходзіў 31 жніўня 2020 году, пачалося «адаптыўнае перабалянсаваньне», і ў сьпіс допуску былі ўнесеныя наступныя зьмены: # Чэмпіён асацыяцыі 11 ([[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]) «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]» увайшоў у групавы этап замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф (Шлях чэмпіёнаў). # Чэмпіёны 13 ды 14 асацыяцый ([[Чэхія|Чэхіі]] й [[Грэцыя|Грэцыі]] адпаведна) [[Славія Прага]] і [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякас]] выйшлі ў раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф (Шлях Чэмпіёнаў) замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (Шлях Чэмпіёнаў). * У той час, калі 10 жніўня 2020 году праводзілася лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду (Шлях лігі), не было ўпэўненасьці, ці будзе вызвалена месца ўладальніка тытулу Лігі Эўропы, бо чатыры чвэрцьфіналісты Лігі Эўропы 2019–2020 гадоў: [[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз]], [[Баер Левэркузэн]], [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] і [[Базэль (футбольны клюб)|Базэль]] не прайшлі кваліфікацыю ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 праз свае ўнутраныя лігі. Такім чынам, гэтае лёсаваньне праходзіла ў звычайным рэжыме ў адпаведнасьці са сьпісам допуску па змаўчаньні, але пад пытаньнем магчымай зьмены. Расклад матчаў, якія прайшлі 25-26 жніўня 2020 году, ня быў зьменены, бо пасьля матчаў, якія згулялі 10–11 жніўня 2020 году было пацьверджана, што ўсе чатыры паўфіналісты: [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]], [[Манчэстэр Юнайтэд]], [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] і данецкі [[Шахтар Данецк|Шахтар]], ужо кваліфікаваліся ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 праз свае ўнутраныя лігі, што азначае, што месца ўладальніка чэмпіёна ў Лізе Эўропы было вызваленае. У выніку «адаптыўная рэбалянсіроўка» пачалася з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (Шлях прадстаўнікоў лігі), розыгрыш якога праходзіў 31 жніўня 2020 году, і былі ўнесеныя наступныя зьмены ў сьпіс допуску: # Каманда асацыяцыі 5 ([[Францыя]]), якая заняла трэцяе месца, [[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]], выйшла ў групавы этап замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (Шлях прадстаўнікоў лігі). # Каманда асацыяцыі 6 ([[Расея]]), якая заняла трэцяе месца, [[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]], выйшла ў раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф (Шлях прадстаўнікоў лігі) замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (Шлях прадстаўнікоў лігі). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцый 52–55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (34 каманды) | * 33 чэмпіён з асацыяцый 18–51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (26 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 3 чэмпіёны з асацыяцый 15–17 | * 17 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (6 камандаў) | * 6 срэбных чэмпёнаў з асацыяцый 10–15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (16 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (10 камандаў) | | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (6 камандаў) | * 3 срэбных чэмпіёны з асацыяцый 7–9 | * 3 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 3 чэмпіёны з асацыяцый 12–14 | * 5 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | * 1 бронзавы прызэр з асацыяцыі 6 | * 3 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1–11 * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1–6 * 5 бронзавыя прызэры з асацыяцый 1–5 * 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1–4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === У пачатку красавіка 2020 году УЭФА абвясьціў, што праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у [[Эўропа|Эўропе]] тэрмін падачы заявак на турнір быў перанесены да наступнага паведамленьня. [[Зьвяз эўрапейскіх футбольных асацыяцыяў|УЭФА]] таксама накіраваў ліст усім асацыяцыям-чальцам аб тым, што ўнутраныя лігі павінны быць завершаны ў поўным аб’ёме без заўчаснага завяршэньня, каб кваліфікавацца на эўрапейскія спаборніцтвы. Пасьля сустрэчы зь 55 сваімі асацыяцыямі 21 красавіка 2020 году УЭФА настойліва рэкамэндаваў ім завяршыць унутраныя спаборніцтвы вышэйшай лігі і кубка, хоць у некаторых асаблівых выпадках, калі гэта немагчыма, УЭФА распрацуе рэкамэндацыі адносна ўдзелу ў сваіх клюбных спаборніцтвах на выпадак адмены лігі (й)або кубка. Пасьля паседжаньня Выканаўчага камітэту УЭФА 23 красавіка 2020 году УЭФА абвясьціў, што калі ўнутраныя спаборніцтвы будуць датэрмінова спынены па законных прычынах у адпаведнасьці з умовамі, зьвязанымі з аховай здароўя або эканамічнымі праблемамі, зацікаўленыя нацыянальныя асацыяцыі павінны выбраць свае каманды-ўдзельніцы на 2020–21 гады ў клюбныя спаборніцтвы УЭФА, грунтуючыся на спартовых заслугах ва ўнутраных спаборніцтвах 2019–2020 гадоў, і УЭФА пакідае за сабой права адмовіць у іх прыёме, калі УЭФА будзе меркаваць спыненьне спаборніцтваў нелегітымным або працэдуру адбору неаб’ектыўнай, непразрыстай і дыскрымінацыйнай, або каманда будзе ўспрымаецца грамадзкасьцю як несправядлівая. Прыпыненыя ўнутраныя спаборніцтвы таксама могуць быць адноўлены ў іншым фармаце, чым першапачатковы, такім чынам, што па-ранейшаму будзе спрыяць кваліфікацыі па спартовых заслугах. Усе лігі павінны паведаміць УЭФА да 25 траўня 2020 году, ці маюць намер аднавіць свае спаборніцтвы, але пазьней гэты тэрмін быў падоўжаны. 17 чэрвеня 2020 году УЭФА абвясьціў, што асацыяцыі павінны рэглямэнтаваць удзел сваіх камандаў да 3 жніўня 2020 году. Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазыцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сэзону. * Прп-: пазыцыі ў лігах праз прыпыненьне альбо па іншых прычынах падчас папярэдніх сэзонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамэндацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)^ЛЧ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)^ЛЭ |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы) |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |- |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (1-ы) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (2-і) |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (3-і) |- |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (1-ы) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]] ([[Бэргама]]) (3-яя) |- |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ляцыё Рым|Ляцыё]] ([[Рым]]) (4-ы) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (3-і) |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусія]] ([[Мёнхэнглядбах]]) (4-ая) |- |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (Прп-1-ы) |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (Прп-2-і) |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]] (Прп-3-і) |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]] ([[Санкт-Пецярбург]]) (1-ы) |- |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Лякаматыў Масква|Лякаматыў]] ([[Масква]]) (2-і) |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ы) |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (Прп-1-ы) |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (1-ы) |- |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Істанбул Башакшэхір]] ([[Стамбул]]) (1-ы) |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (Прп-1-ы) | | | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="2" |Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (1-ая) |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]] (3-і) | | | |- ! colspan="6" | |- !Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (2-ая) |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Гент (футбольны клюб)|Гент]] (Прп-2-і) |[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (2-ое) | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (1-ы) |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя) | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] ([[Стамбул]]) (3-і) |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[АЗ Алькмаар|АЗ]] ([[Алькмаар]]) (Прп-2-і) |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) (2-і) |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (2-ая) |- |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] ([[Тэсалёнікі]]) (2-і) |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Лякаматыва Загрэб|Лякаматыва]] ([[Загрэб]]) (2-ая) | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="9" |Першы кваліфікацыйны раўнд |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) (Прп-1-ая) |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (Прп-1-ы) |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Дынама Берасьце|Дынама]] ([[Берасьце]]) (1-ае) |- |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Юргордэн Стакгольм|Юргордэн]] ([[Стакгольм]]) (1-ы) |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Мольдэ (футбольны клюб)|Мольдэ]] (1-ае) |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ([[Нур-Султан]]) (1-ая) |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая) |- |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (Прн-1-ы) |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Тэль-Авіў|Макабі]] ([[Тэль-Авіў]]) (1-ы) |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы) |- |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Цэле (футбольны клюб)|Цэле]] (1-ае) |[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Сылекс Кратава|Сылекс]] ([[Кратава]]) (Прп-2-і) |- |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Дандолк (футбольны клюб)|Дандолк]] (1-ы) |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[КуПС Куопіё|КуПС]] ([[Куопіё]]) (1-ы) |- |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Рэйк’явік (футбольны клюб)|Рэйк’явік]] (1-ы) |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] (Прп-1-ае) |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ([[Мар’ямпаль]]) (1-ая) |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]](1-ая) |- |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) (Прп-1-ая) |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Арарат-Армэнія Ерэван|Арарат-Армэнія]] ([[Ерэван]]) (1-ыя) |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Фларыяна (футбольны клюб)|Фларыяна]] (1-ая) |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая) |- |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) (1-ае) |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) (Прп-1-ыя) |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) (Прп-1-ая) |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |- |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Эўропа Гібральтар|Эўропа]] ([[Гібральтар]]) (Прп-1-ая) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Трэ Фіёры Фіярэнтына|Трэ Фіёры]] ([[Ф’ёрэнтына|Фіярэнтына]]) (Прп-1-ыя) |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] ([[Гнілане]]) (1-ая) |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (Прн-1-ы) |} Заўвагі: # [[Азэрбайджан]]''':''' Прэм’ер-ліга Азэрбайджана 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Азэрбайджане. Лепшая каманда лігі на момант спыненьня, «[[Карабах Агдам|Карабах]]» (якія былі абвешчаныя чэмпіёнамі), была абраная Асацыяцыяй футбольных фэдэрацыяў Азэрбайджана для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд.. # [[Бэльгія]]: Першы дывізіён А Бэльгіі 2019–2020 гадоў быў спынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Бэльгіі. Дзьве найлепшыя каманды лігі на момант спыненьня, клюб «[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]» (які быў абвешчаны чэмпіёнам) і «[[Гент (футбольны клюб)|Гент]]», былі абраныя Каралеўскай футбольнай асацыяцыяй Бэльгіі для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў групавы этап і трэці адборачны раўнд адпаведна. # [[Босьнія і Герцагавіна]]: Прэм’ер-ліга Босьніі і Герцагавіны 2019–2020 гадоў была адмененая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Босьніі і Герцагавіне. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] (якія былі абвешчаныя чэмпіёнамі), была абраная Футбольнай асацыяцыяй Босьніі й Герцагавіны для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Кіпр]]: Першы дывізіён Кіпра 2019–2020 гадоў быў спынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] на Кіпры. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Амонія Нікасія|Амонія]], была абраная футбольнай асацыяцыяй Кіпра для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Ангельшчына]]: «[[Манчэстэр Сіці]]», каманда, якая заняла другое месца ў Прэм’ер-лізе 2019–20, кваліфікавалася ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21, але была адхіленая ад усіх клюбных спаборніцтваў УЭФА на 2020–21 і 2021–2022 гады. 14 лютага 2020 году ворганам УЭФА па фінансавым кантролі клюбаў з-за меркаваных парушэньняў Правілаў УЭФА аб фінансавай сумленнай гульні. Аднак Манчэстэр Сіці абскардзіў рашэньне ў Спартовым арбітражным судзе, і 13 ліпеня 2020 году было абвешчана, што забарона на ўдзел у клюбных спаборніцтвах УЭФА была адмененая, і яны могуць гуляць у Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21. # [[Францыя]]: Ліга 1 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Францыі. Тры найлепшыя каманды лігі на момант адмовы на аснове сярэдняй колькасьці пунктаў за матчы, якія правялі кожная каманда лігі, [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмен]] (якія былі абвешчаны чэмпіёнамі), [[Алімпік Марсэль]] і [[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]], былі абраныя для гульні ў 2020–2020 гадах Лігі чэмпіёнаў УЭФА ад Францускай футбольнай фэдэрацыі выйшлі ў групавы этап. # [[Гібральтар]]: Нацыянальная ліга Гібральтара 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Гібральтары. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Эўропа Гібральтар|Эўропа]], была абраная Футбольнай асацыяцыяй Гібральтара для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Люксэмбург]]: Нацыянальны дывізіён Люксэмбурга ў 2019–2020 гадах быў спынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Люксэмбургу. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Фоля Эш|Фоля]] (Эш-сюр-Альзэт), была абраная Фэдэрацыяй футбола Люксэмбурга для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Мальта]]: Прэм’ер-ліга Мальты 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] на Мальце. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Фларыяна (футбольны клюб)|Фларыяна]] (якая была абвешчана чэмпіёнам), была абраная Футбольнай асацыяцыяй Мальты для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Чарнагорыя]]: Першая ліга Чарнагорыі 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Чарнагорыі. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] (Падгорыца) (якая на той момант ужо была забясьпечана тытулам і была абвешчана чэмпіёнам), была абраная Футбольнай асацыяцыяй Чарнагорыі для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21, увайшоўшы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Нідэрлянды]]: Эрдывізія 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Нідэрляндах. Дзьве найлепшыя каманды лігі на момант адмовы, [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ды [[АЗ Алькмаар|АЗ]], былі выбраныя Каралеўскай футбольнай асацыяцыяй Нідэрляндаў для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў групавы этап і другі кваліфікацыйны раўнд адпаведна. # [[Паўночная Македонія]]: Першая футбольная ліга Македоніі 2019–2020 гадоў была спыненая праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Паўночнай Македоніі. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, «[[Вардар Скоп’е|Вардар]]» (якая была абвешчана чэмпіёнам), не змагла атрымаць ліцэнзію УЭФА, і ў выніку каманда, якая заняла другое месца, «[[Сылекс Кратава|Сылекс]]» была абраная для гульні ў сэзоне 2020/21 Лігі чэмпіёнаў УЭФА ад Фэдэрацыі футболу Паўночнай Македоніі, уваходзячы ў першы кваліфікацыйны раўнд. # [[Паўночная Ірляндыя]]: Прэм’ер-чэмпіянат Паўночнай Ірляндыі 2019–20 гадоў быў спынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Паўночнай Ірляндыі. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] (які быў абвешчаны чэмпіёнам), быў абраны для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21. # [[Сан-Марына]]: Сан-Марынскі 2019–2020 гадоў быў закінуты праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Сан-Марына. Лепшая каманда лігі на момант адмовы, [[Трэ Фіёры Фіярэнтына|Трэ Фіёры]] (Фіярэнтына) (якія былі абвешчаныя чэмпіёнамі), была абраная Фэдэрацыяй футболу Сан-Марына для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў, увайшоўшы ў папярэдні кваліфікацыйны раўнд. # [[Шатляндыя]]: Прэм’ер-чэмпіянат Шатляндыі 2019–20 гадоў быў спынены праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] у Шатляндыі. Найлепшая каманда лігі на момант адмовы па сярэдняй колькасьці пунктаў за матч, якія правялі кожная каманда лігі, [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] (які быў абвешчаны чэмпіёнам), быў абраны Шатляндзкай футбольнай асацыяцыяй для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21, увайшоўшы ў першы адборачны раўнд. # [[Турэччына]]: «[[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]]», каманда, якая заняла другое месца ў Супэрлізе 2019–2020 гадоў, атрымала бы кваліфікацыю ў другі кваліфікацыйны раўнд Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020–21, але была адхіленая ад усіх клюбных спаборніцтваў УЭФА на сэзон 2020–21. Ворган фінансавага кантролю УЭФА 3 чэрвеня 2020 году ў сувязі з парушэньнем Правілаў УЭФА аб фінансавай сумленнай гульні. «Трабзанспор» абскардзіў рашэньне ў Спартовым арбітражным судзе , але 30 ліпеня 2020 году было абвешчана, што забарона на іх удзел у клюбных спаборніцтвах УЭФА пакінутая ў сіле. У выніку каманда, якая заняла трэцяе месца, «[[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]]» кваліфікавалася на гэтае месца. # [[Ўэйлз]]: Прэм’ер Камры 2019–20 гадоў быў закінуты праз пандэмію [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід-19]] ва Ўйльзе. Лепшая каманда лігі на момант адмовы па сярэдняй колькасьці пунктаў за матч, якія правялі кожная каманда лігі, [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] (Конас-Кій) (якія былі абвешчаныя чэмпіёнамі), былі абраныя для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2020–21 гадоў Футбольнай асацыяцыяй Ўэйлзу і выйшлі ў першы кваліфікацыйны раўнд. == Расклад матчаў == Расклад спаборніцтваў быў наступным (усе лёсаваньні праводзіліся ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, калі не пазначана іншае). Першапачаткова турнір павінен быў пачацца ў чэрвені 2020 году, але быў перанесены на жнівень праз пандэмію [[ковід-19]] у Эўропе. Новы расклад быў абвешчаны Выканаўчым камітэтам УЭФА 17 чэрвеня 2020 году. Усе адборачныя матчы, за выключэньнем раўнду плэй-оф, праводзіліся як адзіночныя матчы, якія прымала адна з каманд па выніках лёсаваньня (за выключэньнем папярэдняга раўнду, які адбыўся на нэўтральным месцы). Першапачаткова лёсаваньне групавога этапу павінна было праводзіцца ў [[Культурны цэнтар Фонду Стаўраса Ніарха|Культурным цэнтры Фонду Стаўраса Ніарха]] ў [[Атэны|Атэнах]], [[Грэцыя]], але 9 верасьня 2020 году УЭФА абвясьціў, што ён будзе перанесены ў Ньён, але ў выніку быў праведзены ў суседняй [[Жэнэва|Жэнэве]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |17 Ліпеня 2020 |8 Жніўня 2020 (паўфіналы) |11 Жніўня 2021 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |9 Жніўня 2020 | colspan="2" |18-19 Жніўня 2020 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |10 Жніўня 2020 | colspan="2" |25-26 Жніўня 2020 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |31 Жніўня 2020 | colspan="2" |15-16 Верасьня 2020 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |1 Верасьня 2020 |22-23 Верасьня 2020 |29-30 Верасьня 2020 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |1 Кастрычніка 2020 ([[Жэнэва]]) | colspan="2" |20-21 Кастрычніка 2020 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |27-28 Кастрычніка 2020 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |3-4 Лістапада 2020 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |24-25 Лістапада 2020 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |1-2 Сьнежня 2020 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |8-9 Сьнежня 2020 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |14 Сьнежня 2020 |16-17 & 23-24 Лютага 2021 |9-10 & 16-17 Сакавіка 2021 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |19 Сакавіка 2021 |6-7 Красавіка 2021 |13-14 Красавіка 2021 |- |Паўфіналы |27-28 Красавіка 2021 |4-5 Траўня 2021 |- |Фінал | colspan="2" |29 Траўня 2022 году на стадыёне «[[Эштадыю ду Драган]]» у горадзе [[Порту]] |} == Наступствы пандэміі ковід-19 == У сувязі з пандэміяй [[Каранавірусная інфэкцыя (2019)|ковід(COVID)-19]] у Эўропе ў дачыненьні да спаборніцтваў дзейнічалі наступныя спэцыяльныя правілы: * Калі існавалі абмежаваньні на паездкі, зьвязаныя з пандэміяй ковід-19, якія не дазволілі гасьцявой камандзе ўехаць у краіну хатняй каманды або вярнуцца ў сваю краіну, матч можна было б згуляць у нэўтральнай краіне або ў краіне гасьцявой каманды, якая дазволіла правесьці матч на іншым месцы. * Калі каманда адмаўлялася гуляць або лічылася адказнай за тое, што матч не адбыўся, лічылася, што яна прайграла матч. Калі абедзьве каманды адмаўляліся гуляць або лічыліся вінаватымі ў тым, што матч не адбыўся, абедзьве каманды былі дыскваліфікаваныя. * Калі ў каманды былі гульцы і/або афіцыйныя асобы, якія далі станоўчы вынік на коронавірус SARS-2, што не дазволіла ім згуляць у матчы да ўстаноўленага УЭФА тэрміну, лічылася, што яны прайгралі матч. 24 верасьня 2020 году УЭФА абвясьціў, што з групавога этапу будзе дазволена пяць замен, а шостая — у дадатковы час. Аднак кожнай камандзе было дадзена толькі тры магчымасьці зрабіць замены падчас матчаў, з чацьвёртай магчымасьцю ў дадатковы час, за выключэньнем замен, зробленых у перапынку, перад пачаткам дадатковага часу і ў перапынку ў дадатковы час. Такім чынам, максімум дванаццаць гульцоў маглі быць занесены на лаўку запасных. Усе адборачныя матчы праходзілі за зачыненымі дзьвярыма. Пасьля частковага вяртаньня заўзятараў на [[Супэркубак УЭФА 2020 году]], УЭФА 1 кастрычніка 2020 году абвясьціла, што матчы, пачынаючы з групавога этапу, могуць праводзіцца з 30% напаўняльнасьцю, калі гэта дазволяць мясцовыя ўлады. Першапачаткова фінал павінен быў прайсьці на стадыёне «[[Крэстоўскі]]» ў [[Санкт-Пецярбург]]у ([[Расея]]). Аднак празь пераносы й перанос фіналу 2020 году ў [[Лісабон]], фінальныя гаспадары былі перанесены на год па раскладзе, таму [[Алімпійскі стадыён Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]], плянаваў правесьці фінал у 2021 годзе. Аднак 13 траўня 2021 году УЭФА абвясьціла, што фінал перанесены ў [[Порту]], праз каранавірусныя абмежаваньні ў Турэччыне, каб дазволіць фанатам наведаць матч. == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне папярэдняга раўнду адбылося 17 ліпеня 2020 году а 13:00 па менскім часе. Паўфіналы гуляліся 8 жніўня на стадыёне Спартовага цэнтру Колюврэ ў швайцарскім Ньёне. Фінал мусіў гуляцца там жа 11 жніўня, але матч быў адменены праз тое, што гульцы «Дрыты» патрапілі ў каранцін пасьля таго, як два гульцы далі станоўчы вынік на каранавірус SARS-2, а Лінфілд атрымаў тэхнічную перамогу зь лікам 3:0. Пераможаныя што ў паўфінале, што ў фінале, выйшлі ў другі кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы УЭФА 2020–21. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 |- ! colspan="3" |Паўфіналы |- |[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Трэ Фіёры Фіярэнтына|Трэ Фіёры]] ([[Ф’ёрэнтына|Фіярэнтына]]) |0:2 |'''[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |- |'''[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] ([[Гнілане]])''' |2:1 |[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |- ! colspan="3" |Фінал |- |[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Дрыта Гнілане|Дрыта]] ([[Гнілане]]) |0:3<ref name=":0">Тэхнічная перамога ў тры мячы праз станоўчыя вынікі на наяўнасьць каранавірусу ў супэрнікаў</ref> |'''[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду адбылося 9 жніўня 2020 а 13:00 па менскім часе. Матчы гуляліся 18 і 19 жніўня 2020 году. Матч паміж «[[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])» і «[[Слован Браціслава|Слованам]] ([[Браціслава]])» быў адменены праз тое, што гульцы «Слована» патрапілі на каранцін пасьля таго, як адзін з гульцоў атрымаў станоўчы тэст на каранавірус SARS-2, і KÍ атрымалі тэхнічную перамогу зь лікам 3–0. Пераможаныя выйшлі ў другі кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы УЭФА 2020–21. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 |- |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |2-0 |[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Юргордэн Стакгольм|Юргордэн]] ([[Стакгольм]]) |- |'''[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]])''' |6-0 |[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Рэйк’явік (футбольны клюб)|Рэйк’явік]] ([[Рэйк’явік|з аднайменнага горада]]) |- |'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])''' |1-0 |[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |- |'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |2-0 |[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) |- |[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) |0-2 |'''[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] ([[Сараева|з аднайменнага горада]])''' |- |'''[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])''' |5-0 |[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Эўропа Гібральтар|Эўропа]] ([[Гібральтар]]) |- |[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) |1-3 |'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |- |[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Арарат-Армэнія Ерэван|Арарат-Армэнія]] ([[Ерэван]]) |0-1<ref name=":1">Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час</ref> |'''[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]])''' |- |[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Фларыяна (футбольны клюб)|Фларыяна]] ([[Флярыяна|з аднайменнага горада]]) |0-2 |'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])''' |- |'''[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Тэль-Авіў|Макабі]] ([[Тэль-Авіў]])''' |2-0 |[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] ([[Рыга|з аднайменнага горада]]) |- |'''[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |4-0 |[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Сылекс Кратава|Сылекс]] ([[Кратава]]) |- |[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) |0-2 |'''[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] ([[Тырана|з аднайменнага горада]])''' |- |'''[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Дынама Берасьце|Дынама]] ([[Берасьце]])''' |6-3 |[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Астана (футбольны клюб)|Астана]] ([[Нур-Султан]]) |- |'''[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Мольдэ (футбольны клюб)|Мольдэ]] ([[Мольдэ|з аднайменнага горада]])''' |5-0 |[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[КуПС Куопіё|КуПС]] ([[Куопіё]]) |- |[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) |1-1<ref name=":1" />(2-4)<ref name=":2">Пераможца быў вызначаны ў пасьляматчавай сэрыі [[Пэнальці (футбол)|пэнальці]]</ref> |'''[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ([[Мар’ямпаль]])''' |- |'''[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Цэле (футбольны клюб)|Цэле]] ([[Цэле (Славенія)|з аднайменнага горада]])''' |3-0 |[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Дандолк (футбольны клюб)|Дандолк]] ([[Дандолк|з аднайменнага горада]]) |- |'''[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])''' |3-0<ref name=":0" /> |[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду прайшло 10 жніўня 2020 году а 13:00 па менскім часе. Матчы прайшлі 25 і 26 жніўня 2020 году. Зь дзесяці няўдачнікаў са Шляху чэмпіёнаў дзьве каманды, '''[[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]''' і '''[[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''', вызначаныя лёсаваньнем 31 жніўня 2020 году пасьля лёсаваньня другога кваліфікацыйнага раўнду Лігі Эўропы, выйшлі ў раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф Лігі Эўропы УЭФА 2020–21 (Шлях чэмпіёнаў), а астатнія восем камандаў выйшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы УЭФА 2020–21 (Шлях чэмпіёнаў). Пераможаныя са шляху прадстаўнікоў лігаў трапілі ў трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы УЭФА 2020–21 (Асноўны шлях). {| class="wikitable" |+Чэмпіёнскі шлях !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 |- |[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) |2–2<ref name=":1" />(5-6)<ref name=":2" /> |'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |- |'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])''' |3–1 |[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |- |[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) |1–2 |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |- |[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Судува Мар’ямпаль|Судува]] ([[Мар’ямпаль]]) |0–3 |'''[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Тэль-Авіў|Макабі]] ([[Тэль-Авіў]])''' |- |[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) |0–2<ref name=":1" /> |'''[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]])''' |- |[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Цэле (футбольны клюб)|Цэле]] ([[Цэле (Славенія)|з аднайменнага горада]]) |1–2 |'''[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Мольдэ (футбольны клюб)|Мольдэ]] ([[Мольдэ|з аднайменнага горада]])''' |- |[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |0–1 |'''[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |- |'''[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Дынама Берасьце|Дынама]] ([[Берасьце]])''' |2–1 |[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] ([[Сараева|з аднайменнага горада]]) |- |'''[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |2–1 |[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |- |[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] ([[Тырана|з аднайменнага горада]]) |0–1 |'''[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])''' |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[АЗ Алькмаар|АЗ]] ([[Алькмаар]])''' |3–1<ref name=":1" /> |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |- |'''[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] ([[Тэсалёнікі]])''' |3–1 |[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] ([[Стамбул]]) |- |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Лякаматыва Загрэб|Лякаматыва]] ([[Загрэб]]) |0–1 |'''[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]])''' |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 31 жніўня 2020 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Матчы прайшлі 15 і 16 верасьня 2020 году. Пераможаныя са шляху чэмпіёнаў трапілі ў раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф Лігі Эўропы УЭФА 2020–21. Тыя, хто атрымалі паразу на шляху прадстаўнікоў лігаў, выйшлі ў групавы этап лігі Эўропы 2020-21. {| class="wikitable" |+Чэмпіёнскі шлях !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 |- |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |2–1 |[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |- |[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |0–0<ref name=":1" />(5-6)<ref name=":2" /> |'''[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Мольдэ (футбольны клюб)|Мольдэ]] ([[Мольдэ|з аднайменнага горада]])''' |- |'''[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]])''' |1–1<ref name=":1" />(4-2)<ref name=":2" /> |[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |- |'''[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |3–0 |[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) |- |'''[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Тэль-Авіў|Макабі]] ([[Тэль-Авіў]])''' |1–0 |[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Дынама Берасьце|Дынама]] ([[Берасьце]]) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] ([[Тэсалёнікі]])''' |2–1 |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |- |'''[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2–0 |[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[АЗ Алькмаар|АЗ]] ([[Алькмаар]]) |- |'''[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Гент (футбольны клюб)|Гент]]''' |2–1 |[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду плэй-оф адбылося 1 верасьня 2020 году а 13:00 па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 22 й 23 верасьня, гасьцёвыя — 24 й 25 верасьня 2020 году. Пераможцы матчаў выйшлі ў групавы этап. Пераможаныя былі пераведзены ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігі Эўропы]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Чэмпіёнскі шлях |[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) |1-4 |'''[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |0-0 |1-4 |- |[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Тэль-Авіў|Макабі]] ([[Тэль-Авіў]]) |2-5 |'''[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]])''' |1-2 |1-3 |- |'''[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])''' |2-0 |[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) |2-0 |0-0 |- |[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Мольдэ (футбольны клюб)|Мольдэ]] ([[Мольдэ|з аднайменнага горада]]) |3-3<ref name=":3">Пераможца быў вызначаны па правіле выязнога голу (па пераважнай колькасьці забітых галоў у гасьцёх)</ref> |'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |3-3 |0-0 |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]]''' |4-2 |[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] ([[Тэсалёнікі]]) |2-1 |2-1 |- |[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Гент (футбольны клюб)|Гент]] |1-5 |'''[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |1-2 |0-3 |} == Групавы этап == Лёсаваньне групавога этапу прайшло ў [[Жэнэва|Жэнэве]], [[Швайцарыя]] 1 кастрычніка 2020 году. 32 каманды былі падзеленыя на восем групаў па чатыры ў кожнай. Для лёсаваньня каманды былі разьмеркаваныя на чатыры кошыкі, кожны з васьмі камандаў, паводля наступных прынцыпаў: * У кошык 1 трапілі [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|чэмпіёны Лігі Чэмпіёнаў]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2019-2020 гадоў|Лігі Еўропы]], а таксама чэмпіёны шасьці найлепшых асацыяцыяў на падставе іх [[Табліца прадстаўніцтва краін у эўракубках|каэфіцыентаў УЭФА 2020 году]]. Паколькі ўладальнік тытулу Лігі чэмпіёнаў, мюнхэнская [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]], таксама была чэмпіёнам краіны, чэмпіёны сёмай асацыяцыі, [[Порту (футбольны клюб)|Порту]], таксама быў пасеяны ў 1 кошыку. * Кошыкі 2, 3 й 4 зьмяшчаюць астатнія каманды, пасеяныя паводля іхных клюбных [[Табліца каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] 2020 году. Каманды з адной асацыяцыі, гэтаксама па палітычных матывах каманды [[Украіна|Ўкраіны]] ды [[Расея|Расеі]], не маглі трапіць у адну групу. Матчы прайшлі 20–21 кастрычніка, 27–28 кастрычніка, 3–4 лістапада 24–25 лістапада, 1–2 сьнежня і 8–9 сьнежня 2020 году. Дзьве найлепшыя каманды кожнай групы выйшлі ў 1/8 фіналу. Каманды, якія занялі трэцяе месца, былі пераведзены ў раўнд плэй-оф [[Лігі Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігі Эўропы]], а каманды, якія занялі чацьвёртае месца, выбылі з эўрапейскіх спаборніцтваў у гэтым сэзоне. [[Істанбул Башакшэхір]], [[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]], [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] і [[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]] дэбютавалі на групавым этапе. З выхадам [[Істанбул Башакшэхір|Істанбула Башакшэхір]]<nowiki/>а на групавы этап [[Стамбул]] стаў першым горадам, які быў прадстаўлены на групавым этапе чатырма рознымі камандамі (раней яго прадстаўлялі [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]], [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] і [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]]). Гэты сэзон стаў першым у гісторыі Лігі чэмпіёнаў, у якім на групавым этапе выступалі тры расейскія клюбы. {{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}}{{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2020—2021 гадоў|Лігі Эўропы]]}} === '''Група А''' === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|В1=5|Н1=1|П1=0|РМ1=18-5|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд]]|В2=2|Н2=3|П2=1|РМ2=7-8|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Рэд Бул Зальцбург]]|В3=1|Н3=1|П3=4|РМ3=10-17|Каманда4=[[Лякаматыў Масква]]|В4=0|Н4=3|П4=3|РМ4=5-10}} === '''Група Б<ref>Пры роўнай колькасьці пунктаў далей у Лізе чэмпіёнаў рушыла Барусія Мёнхэглядбах празь лепшую набраную колькасьць пунктаў у асабістых сустрэчах 6 > 0</ref>''' === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Рэал Мадрыд]]|В1=3|Н1=1|П1=2|РМ1=11-9|Каманда2=[[Барусія Мёнхэнглядбах]]|В2=2|Н2=2|П2=2|РМ2=6-9|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Шахтар Данецк]]|В3=2|Н3=2|П3=2|РМ3=5-12|Каманда4=[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]|В4=1|Н4=3|П4=2|РМ4=7-9|Колер2=#ccffcc}} === '''Група В'''<ref>Пры роўнай колькасьці пунктаў далей у [[Ліга Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігу Эўропы]] рушыў Алімпіякос празь лепшую колькасьць гасьцявых галоў у асабістых сустрэчах 1 > 0</ref> === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|В1=5|Н1=1|П1=0|РМ1=13-1|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]|В2=4|Н2=1|П2=1|РМ2=10-3|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]]|В3=1|Н3=0|П3=5|РМ3=2-10|Каманда4=[[Алімпік Марсэль]]|В4=1|Н4=0|П4=5|РМ4=2-13}} === '''Група Г''' === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|В1=4|Н1=1|П1=1|РМ1=10-3|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]|В2=3|Н2=2|П2=1|РМ2=10-8|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=7-7|Каманда4=[[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]]|В4=0|Н4=2|П4=4|РМ4=4-13}} === '''Група Д''' === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]|В1=4|Н1=2|П1=0|РМ1=14-2|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]]|В2=4|Н2=1|П2=1|РМ2=9-8|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Краснадар (футбольны клюб)|Краснадар]]|В3=1|Н3=2|П3=3|РМ3=6-11|Каманда4=[[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]]|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=3-11}} === '''Група Е''' === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Барусія Дортмунд|Барусія]]|В1=4|Н1=1|П1=1|РМ1=12-5|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Ляцыё Рым|Ляцыё]]|В2=2|Н2=4|П2=0|РМ2=11-7|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]|В3=2|Н3=2|П3=2|РМ3=8-10|Каманда4=[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=4-13}} === '''Група Ё''' <ref>Пры роўнай колькасьці пунктаў першым апынуўся Ювэнтус празь лепшую розьніцу забітых/прапушчаных галоў у асабістых сустрэчах +1 > -1</ref> === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]|В1=5|Н1=0|П1=1|РМ1=14-4|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]|В2=5|Н2=0|П2=1|РМ2=16-5|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Дынама Кіеў]]|В3=1|Н3=1|П3=4|РМ3=4-13|Каманда4=[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]|В4=0|Н4=0|П4=5|РМ4=5-17}} === '''Група Ж'''<ref>Пры роўнай колькасьці пунктаў першым апынуўся Пары Сэн-Жэрмэн празь лепшую колькасьць гасьцявых галоў у асабістых сустрэчах 1 > 0</ref> === {{ФутболТабліца10|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]|В1=4|Н1=0|П1=2|РМ1=13-6|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]|В2=4|Н2=0|П2=2|РМ2=11-12|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Манчэстэр Юнайтэд]]|В3=3|Н3=0|П3=3|РМ3=15-10|Каманда4=[[Істанбул Башакшэхір]]|В4=1|Н4=0|П4=5|РМ4=7-18}} == Плэй-оф == У раўндзе асноўнага плэй-оф каманды гулялі паміж сабою ў двух матчах дома і ў гасьцях, за выключэненем аднаматчавага фіналу. Мэханізм лёсаваньняў ды гульняў кожнага раўнду быў наступным: * У лёсаваньні 1/8 фіналу восем пераможцаў групаў былі пасеянымі, а восем тых, што занялі другое месца, выцягваліся з другога кошыка. Да пасеяных камандаў выцягваліся ў супэрнікі тыя, хто ня быў пасеянымі. Каманды з адной групы або з адной асацыяцыі не маглі трапіць адна супраць адной. * У лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў не было пасеяў, і каманды з адной групы або з аднаго аб’яднаньня маглі згуляць паміж сабой. Паколькі лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў праводзіліся разам да вынікаў чвэрцьфіналаў, асобы пераможцаў чвэрцьфіналу не былі вядомыя на момант лёсаваньня. Таксама было праведзена лёсаваньне, каб вызначыць, які пераможца паўфіналу быў вызначаны ў якасьці «хатняй» каманды для фіналу (у адміністрацыйных мэтах, паколькі ён праходзіў на нэўтральнай пляцоўцы). == 1/8 фіналу == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ляцыё Рым|Ляцыё]] ([[Рым]]) |2:6 |'''[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]])''' |1:4 |1:2 | # [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 9' (0:1), [[Джамал Мусіяля|Мусіяля]] 24' (0:2), [[Лерой Санэ|Санэ]] 42' (0:3), [[Франчэска Ачэрбі|Ачэрбі]] 47' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:4), [[Хаакін Карэа|Карэа]] 49' (1:4) # [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:5), [[Эрык Максім Шупо-Матынг|Шупо-Матынг]] 73' (1:6), [[Марка Паролё|Паролё]] 82' (2:6) |- |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |2:5 |'''[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]])''' |1:4 |1:1 | # [[Ліянэль Мэсі|Мэсі]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]] 32' (1:1), 65' (1:2), [[Мойс Кін|Кін]] 70' (1:3), [[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]] 85' (1:4) # [[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]] 31' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:5), [[Ліянэль Мэсі|Мэсі]] 37' (2:5) |- |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусія]] ([[Мёнхэнглядбах]]) |0:4 |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]])''' |0:2 |0:2 | # [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 29' (0:1), [[Габрыел Жэзус|Жэзус]] 65' (0:2) # [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 12' (0:3), [[Ількай Гюндаган|Гюндаган]] 18' (0:4) |- |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] |4:5 |'''[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]])''' |2:3 |2:2 | # [[Бэрнарду Сылва|Суса]] 7' (1:0), [[Магмуд Даўд|Даўд]] 19' (1:1), [[Эрлінг Голян|Голян]] 27' (1:2), 43' (1:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 84' (2:3) # [[Эрлінг Голян|Голян]] 35' (2:4), 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:5), [[Юсэф Эн-Нэсыры|Эн-Нэсыры]] 69' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), 90+6' (4:5) |- |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]] ([[Бэргама]]) |1:4 |'''[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]])''' |0:1 |1:3 | # [[Фэрлян Мэндзі|Мэндзі]] 86' (0:1) # [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 34' (0:2), [[Сэрхіё Рамас|Рамас]] (60') ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:3), [[Люіс Мурыель|Мурыель]] 83' (1:3), [[Марка Асэнсіё|Асэнсіё]] 85' (1:4) |- |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) |0:4 |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]''' |0:2 |0:2 | # [[Магамэд Саляг|Саляг]] 53' (0:1), [[Садыё Манэ|Манэ]] 58' (0:2) # [[Магамэд Саляг|Саляг]] 70' (0:3), [[Садыё Манэ|Манэ]] 74' (0:4) |- |'''[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]]''' |4:4<ref name=":3" /> |[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) |2:1 |2:3<ref name=":1" /> | # [[Мэгдзі Тарэмі|Тарэмі]] 2' (1:0), [[Муса Марэга]] 46' (2:0), [[Фэдэрыка К’еза|К’еза]] 82' (2:1) # [[Сэржыю Алівэйра|Алівэйра]] 19' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:1), [[Фэдэрыка К’еза|К’еза]] 82' (3:2), 63' (3:3), [[Сэржыю Алівэйра|Алівэйра]] 115' (4:3), [[Адрыен Раб’ё|Раб’ё]] 117' (4:4) |- |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) |0:3 |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]])''' |0:1 |0:2 | # [[Аліўе Жыру|Жыру]] 68' (0:1) # [[Гакім Зыеш|Зыеш]] 34' (0:2), [[Эмэрсан Палміеры|Палміеры]] 90+4' (0:3) |} == Чвэрцьфіналы == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) |3:3<ref name=":3" /> |'''[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]])''' |2:3 |1:0 | # [[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]] 3' (0:1), [[Маркас Аоас Карэа|Маркіньюс]] 28' (0:2), [[Эрык Максім Шупо-Матынг|Шупо-Матынг]] 37' (1:2), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 60' (2:2), [[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]] 68' (2:3) # [[Эрык Максім Шупо-Матынг|Шупо-Матынг]] 40' (3:3) |- |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]])''' |4:2 |[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) |2:1 |2:1 | # [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 19' (1:0), [[Марка Ройс|Ройс]] 84' (1:1), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 90' (2:1) # [[Джуд Бэлінггэм|Бэлінггэм]] 15' (2:2), [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 55' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:2), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 75' (4:2) |- |'''[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]])''' |3:1 |[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |3:1 |0:0 | # [[Вінісіюс Жуніёр|Жуніёр]] 27' (1:0), [[Марка Асэнсіё|Асэнсіё]] 36' (2:0), [[Магамэд Саляг|Саляг]] 51' (2:1), [[Вінісіюс Жуніёр|Жуніёр]] 65' (3:1) # - |- |[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] |1:2 |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]])''' |0:2 |1:0 | # [[Мэйсан Маўнт|Маўнт]] 32' (0:1), [[Бэн Чылўэл|Чылўэл]] 85' (0:2) # [[Мэгдзі Тарэмі|Тарэмі]] 90+4' (1:2) |} == Паўфіналы == {| class="wikitable" !Каманда 1 !Агульны лік !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) |1:4 |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]])''' |1:2 |0:2 | # [[Маркас Аоас Карэа|Маркіньюс]] 15' (1:0), [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 64' (1:1), [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 71' (1:2) # [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 11' (1:3), 63' (1:4) |- |[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) |1:3 |'''[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]])''' |1:1 |0:2 | # [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 14' (1:0), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 29' (1:1) # [[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]] 28' (1:2), [[Мэйсан Маўнт|Маўнт]] 85' (1:3) |} == Фінал == {{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году}} {{Справаздача пра матч|дата=29 траўня 2021|час=21:00 (Па менскаму часе)|стадыён=[[Эштадыю ду Драган]], [[Порту]]|гледачы=14,110|судзьдзя=[[Антоніё Матэў Ляёс]] ([[Гішпанія]])|каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|лік=0:1|каманда2=[[Чэлсі (футбольны клюб)|Чэлсі]]|галы1=|галы2=[[Кай Гавэрц|Гавэрц]], 42’|пратакол=[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2029498/ Справаздача]}} == Статыстыка == === Сьпіс найлепшых галеадораў === {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Галы !За якую колькасьць хвілін |- |1 |[[Эрлінг Голян]] |[[Барусія Дортмунд]] |10 |705 |- |2 |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |8 |900 |- | rowspan="7" |3-9 |[[Аліўе Жыру]] |[[Чэлсі Лёндан]] | rowspan="7" |6 |257 |- |[[Юсэф Эн-Нэсыры]] |[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] |386 |- |[[Маркус Рашфард]] |[[Манчэстэр Юнайтэд]] |416 |- |[[Альвара Марата]] |[[Ювэнтус Турын]] |597 |- |[[Нэймар]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |746 |- |[[Магамэд Саляг]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |781 |- |[[Кіліян Мбапэ|Карым Бэнзэма]] |[[Рэал Мадрыд]] |842 |- | rowspan="5" |10-14 |[[Чыра Імобіле]] |[[Ляцыё Рым]] | rowspan="5" |5 |417 |- |[[Робэрт Левандоўскі]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |514 |- |[[Ліянэль Мэсі]] |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | rowspan="2" |540 |- |[[Алясан Плеа]] |[[Барусія Мёнхэнглядбах]] |- |[[Сэржыю Алівэйра]] |[[Порту (футбольны клюб)|Порту]] |740 |} === Сьпіс найлепшых асістэнтаў === {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Асісты !За якую колькасьць хвілін |- |1 |[[Хуан Куадрада]] |[[Ювэнтус Турын]] |6 |551 |- | rowspan="3" |2-4 |[[Ёзуа Кіміх]] |[[Баварыя Мюнхэн]] | rowspan="3" |4 |617 |- |[[Кевін дэ Бройнэ]] |[[Манчэстэр Сіці]] |669 |- |[[Анхэль Дзі Марыя]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |697 |- | rowspan="11" |5-15 |[[Джэйдан Санча]] |[[Барусія Дортмунд]] | rowspan="11" |3 |386 |- |[[Алясан Плеа]] |[[Барусія Мёнхэнглядбах]] | rowspan="2" |540 |- |[[Душан Тадыч]] |[[Аякс Амстэрдам]] |- |[[Кінгсьлі Каман]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |579 |- |[[Анхэліньнё]] |[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]] |627 |- |[[Томас Мюлер]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |632 |- |[[Нэймар]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |746 |- |[[Кай Гавэрц]] |[[Чэлсі Лёндан]] |788 |- |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |900 |- |[[Лука Модрыч]] |[[Рэал Мадрыд]] |911 |- |[[Філ Фодэн]] |[[Манчэстэр Сіці]] |1066 |} === Каманда сэзону === Група тэхнічнага вывучэньня УЭФА выбрала ў якасьці каманды турніру 23 наступных гульцоў. {| class="wikitable" !Пазыцыя !Гулец !Каманда |- | rowspan="3" |Брамнік |[[Тыбо Куртуа]] |[[Рэал Мадрыд]] |- |[[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсан]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- |[[Эдуар Мэндзі]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- | rowspan="6" |Абаронцы |[[Сэсар Асьпілікуэта]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Рубэн Дыяш]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- |[[Маркас Аоас Карэа|Маркіньюс]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |- |[[Антоніё Рудыгер]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Бэн Чылўэл]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Давід Аляба]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |- | rowspan="8" |Паўабаронцы |[[Жоржэ Луіс Фрэлу Фільлю|Жаржыньню]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Мэйсан Маўнт]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Н’Галё Кантэ]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- |[[Кевін дэ Бройнэ]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- |[[Ількай Гюндаган]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- |[[Лука Модрыч]] |[[Рэал Мадрыд]] |- |[[Сэржыю Алівэйра]] |[[Порту (футбольны клюб)|Порту]] |- |[[Філ Фодэн]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- | rowspan="6" |Нападнікі |[[Эрлінг Голян]] |[[Барусія Дортмунд]] |- |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |- |[[Робэрт Левандоўскі]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |- |[[Кіліян Мбапэ|Карым Бэнзэма]] |[[Рэал Мадрыд]] |- |[[Нэймар]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |- |[[Ліянэль Мэсі]] |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |} === Гульцы сэзону === За гульцоў сэзону галасавалі трэнеры 32 камандаў групавога этапу, а таксама 55 журналістаў, адабраных групай Эўрапейскіх спартовых СМІ, якія прадстаўляюць кожную з асацыяцый-чальцоў УЭФА. Трэнерам не дазвалялася галасаваць за гульцоў сваёй каманды. Чальцы журы вызначалі тройку лепшых гульцоў: першы атрымаў пяць балаў, другі — тры, трэці — адзін. Вершыня сьпісу з трох найлепшых гульцоў была абвешчаная 13 жніўня 2021 году. Пераможцы былі аб’яўленыя й ушанаваныя прызамі падчас лёсаваньня групавога этапу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021-2022 ў Турэччыне 26 жніўня 2021 году. *Найлепшы брамнік {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Пункты |- ! colspan="4" |Вяршыня сьпісу трох найлепшых |- |1 |[[Эдуар Мэндзі]] |[[Чэлсі Лёндан]] |286 |- |2 |[[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсан]] |[[Манчэстэр Сіці]] |154 |- |3 |[[Тыбо Куртуа]] |[[Рэал Мадрыд]] |96 |- ! colspan="4" |Гульцы, што замыкаюцья дзясятку |- |4 |[[Кейляр Навас]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |50 |- |5 |[[Мануэль Ноер]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |36 |- |6 |[[Ян Облак]] |[[Атлетыка Мадрыд]] |35 |- |7 |[[Джанлюіджы Данарума]] |[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] |20 |- |8 |[[Марк-Андрэ тэр Штэген]] |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |13 |- | rowspan="2" |9 |[[Алісан Бэкер|Алісан]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] | rowspan="2" |4 |- |[[Агустын Марчэсын]] |[[Порту (футбольны клюб)|Порту]] |} *Найлепшы абаронца {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Пункты |- ! colspan="4" |Вершыня сьпісу трох найлепшых |- |1 |[[Рубэн Дыяш]] |[[Манчэстэр Сіці]] |217 |- |2 |[[Сэсар Асьпілікуэта]] |[[Чэлсі Лёндан]] |115 |- |3 |[[Антоніё Рудыгер]] |[[Чэлсі Лёндан]] |78<ref name=":4">Пры роўнай колькасьці пунктаў, вышэй меўся [[Антоніё Рудыгер]] праз большую колькасьць 5-пунктавых адзнак (максімальна-магчымая адзнака, што маглі прысудзіць журы)</ref> |- ! colspan="4" |Гульцы, што замыкаюцья дзясятку |- |4 |[[Маркас Аоас Карэа|Маркіньюс]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |78<ref name=":4" /> |- |5 |[[Т’ягу Сылва]] |[[Чэлсі Лёндан]] |59 |- |6 |[[Кайл Ўокер]] |[[Манчэстэр Сіці]] |35 |- |7 |[[Джорджа К’еліні]] |[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |18 |- |8 |[[Джон Стоўнз]] |[[Манчэстэр Сіці]] |15 |- | rowspan="2" |9 |[[Давід Аляба]] |[[Баварыя Мюнхэн]] | rowspan="2" |14 |- |[[Леанарда Бануччы]] |[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] |} *Найлепшы паўабаронца {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Пункты |- ! colspan="4" |Вершыня сьпісу трох найлепшых |- |1 |[[Н’Галё Кантэ]] |[[Чэлсі Лёндан]] |263 |- |2 |[[Кевін дэ Бройнэ]] |[[Манчэстэр Сіці]] |197 |- |3 |[[Жоржэ Луіс Фрэлу Фільлю|Жаржыньню]] |[[Чэлсі Лёндан]] |149 |- ! colspan="4" |Гульцы, што замыкаюцья дзясятку |- | rowspan="2" |4 |[[Ількай Гюндаган]] |[[Манчэстэр Сіці]] | rowspan="2" |15 |- |[[Мэйсан Маўнт]] |[[Чэлсі Лёндан]] |- | rowspan="2" |6 |[[Фрэнкі дэ Ёнг]] |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] | rowspan="2" |9 |- |[[Лука Модрыч]] |[[Рэал Мадрыд]] |- |8 |[[Пэдры]] |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |6 |- | rowspan="2" |9 |[[Кай Гавэрц]] |[[Чэлсі Лёндан]] | rowspan="2" |5 |- |[[Джарджыніё Вэйнальдум]] |[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |} *Найлепшы нападнік {| class="wikitable" !Месца !Гулец !Каманда !Пункты |- ! colspan="4" |Вершыня сьпісу трох найлепшых |- |1 |[[Эрлінг Голян]] |[[Барусія Дортмунд]] |202 |- |2 |[[Кіліян Мбапэ]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |154 |- |3 |[[Робэрт Левандоўскі]] |[[Баварыя Мюнхэн]] |104 |- ! colspan="4" |Гульцы, што замыкаюцья дзясятку |- |4 |[[Ліянэль Мэсі]] |[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] |76 |- |5 |[[Кіліян Мбапэ|Карым Бэнзэма]] |[[Рэал Мадрыд]] |70 |- |6 |[[Нэймар]] |[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]] |23 |- | rowspan="2" |7 |[[Кай Гавэрц]] |[[Чэлсі Лёндан]] | rowspan="2" |16 |- |[[Рагім Стэрлінг]] |[[Манчэстэр Сіці]] |- | rowspan="2" |9 |[[Рамэлю Люкаку]] |[[Інтэрнацыянале Мілян]] | rowspan="2" |6 |- |[[Мэйсан Маўнт]] |[[Чэлсі Лёндан]] |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:Уплыў пандэміі каранавіруснай інфэкцыі-2019]] [[Катэгорыя:2020 год у футболе]] [[Катэгорыя:2021 год у футболе]] d5pnp1l9e5pvk4hbav2rm2aavfaaf34 0 257935 2331463 2329680 2022-08-06T07:42:57Z Dymitr 10914 /* Біяграфія */ артаграфія wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Сты́вэн Ві́нсэнт Бушэ́мі''' ({{мова-en|Steven Vincent Buscemi}}; нар. {{ДН|13|12|1957}}, [[Бруклін]], [[Нью-Ёрк]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі актор і [[рэжысэр]]. Ляўрэат прэміяў «[[Эмі (прэмія)|Эмі]]» і «[[Залаты Глёбус]]». == Біяграфія == Нарадзіўся ў Брукліне ў сям’і санітарнага работніка італьянскага паходжаньня, які служыў у войску і браў удзел у [[Карэйская вайна|Карэйскай вайне]]. Мае двух братоў, адзін зь якіх таксама стаў акторам. Гадаваўся [[Каталіцтва|каталіком]]<ref>[https://web.archive.org/web/20111029094615/http://www.johnlahr.com/stevebuscemi.html «Steve Buscemi profile»]. John Lahr.</ref>. У школе займаўся барацьбой, выступаючы за школьную каманду, і браў удзел у драматычнай трупе. Вядомасьць Бушэмі прынесьлі такія фільмы, як то ''«[[Разьвітальныя позіркі]]»'' (1986), ''«[[Нью-Ёрскія гісторыі]]»'' (1989), ''«[[Таямнічы цягнік]]»'' (1989), ''«[[Шалёныя псы]]»'' (1992), ''«[[Роспачны]]»'' (1995), ''«[[Паветраная турма]]»'' (1997), ''«[[Армагедон (фільм, 1998)|Армагедон]]»'' (1998), ''«[[Шэрая зона (фільм)|Шэрая зона]]»'' (2001), ''«[[Прывідны сьвет]]»'' (2001), ''«[[Вялікая рыба (фільм)|Вялікая рыба]]»'' (2003) і ''«[[Сьмерць Сталіна]]»'' (2017). Ён таксама вядомы дзякуючы супрацоўніцтву з [[браты Коэн|братамі Коэн]], у якіх здымаўся ў фільмах ''«[[Мілерава скрыжаваньне]]»'' (1990), ''«[[Бартан Фінк]]»'' (1991), ''«[[Падручны Гадсакера]]»'' (1994), ''«[[Фарга (фільм, 1996)|Фарга]]»'' (1996) і ''«[[Вялікі Лябоўскі]]»'' 1998). На тэлебачаньні Бушэмі вядомы дзякуючы ролі Накі Томпсана ў крымінальным тэлесэрыяле ''«[[Падпольная імпэрыя]]»'' (2010—2014), якая прынесла яму прэмію «Залаты Глёбус», дзьве [[прэмія Гільдыі кінаактораў ЗША|прэміі Гільдыі кінаактораў ЗША]], а таксама дзьве намінацыі на «Эмі». Бушэмі дэбютаваў у якасьці рэжысэра ў 1996 годзе, зь фільмам ''«[[Пад шатамі крон]]»''. Ён таксама зьняў фільмы ''«[[Зьверафабрыка]]»'' (2000), ''«[[Самотны Джым]]»'' (2005) і ''«[[Інтэрвію (фільм, 2007)|Інтэрвію]]»'' (2007), і эпізоды такіх сэрыялаў, як то ''«[[Забойны аддзел (тэлесэрыял)|Забойны аддзел]]»'', ''«[[Клан Сапрана]]»'', ''«[[Турма Оз]]»'', ''«[[30 уразаў]]»'' і ''«[[Мэдычная сястра Джэкі]]»''. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000114}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую мужчынскую ролю на тэлівізіі — драма}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бушэмі, Стыў}} [[Катэгорыя:Акторы і акторкі ЗША]] 167qwf14dtxwqpsqwglp82uuovj3jly 1 258046 2331482 2330360 2022-08-06T09:02:56Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Чырвоны (фільм)]] у [[Абмеркаваньне:Рэд]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki == Назва == Лепш перанесьці ў РЭД, згодна зь існай агучкай на беларускую мову —<span style="text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;">'''[[Удзельнік:Dymitr|<span style='color: red'>Dy</span><span style='color: green'>mi</span><span style='color: blue'>tr</span>]]'''</span> 18:11, 29 ліпеня 2022 (+03) d9scqf84e5js1bk25t9ym4nt2h7pxvq 2331488 2331482 2022-08-06T09:05:08Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Рэд]] у [[Абмеркаваньне:РЭД]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki == Назва == Лепш перанесьці ў РЭД, згодна зь існай агучкай на беларускую мову —<span style="text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;">'''[[Удзельнік:Dymitr|<span style='color: red'>Dy</span><span style='color: green'>mi</span><span style='color: blue'>tr</span>]]'''</span> 18:11, 29 ліпеня 2022 (+03) d9scqf84e5js1bk25t9ym4nt2h7pxvq 0 258153 2331407 2331294 2022-08-05T15:53:04Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Марыя Мiцкевiч]] у [[Марыя Міцкевіч]]: Мяшанка кірыліцы і лацінкі wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Марыя Міцкевіч |партрэт = Maryja Kamenskaja Mickevic.jpg |імя пры нараджэньні = Марыя Каменская |род дзейнасьці = настаўніца, хатняя гаспадыня |дата нараджэньня = 7 лютага 1891 |месца нараджэньня = Ашмяны, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя |дата сьмерці = 21 траўня 1945 |месца сьмерці = Масква, СССР |месца пахаваньня = Вайсковыя могілкі, Менск |прафэсія = настаўніца |вядомы = жонка Якуба Коласа }} '''Марыя Мiцкéвiч''' (у дзявоцтве ''Марыя Каменская'', 7 лютага 1891, [[Ашмяны]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] ― 21 траўня 1945, [[Масква]], [[СССР]]) ― [[Беларусы|беларуская]] [[настаўніца]], [[жонка]] [[Якуб Колас|Якуба Коласа]]. == Жыцьцяпіс == Марыя Каменская нарадзілася ў [[Ашмяны|Ашмянах]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] 7 лютага 1891 году ў сям’і псаломніка Дзьмітрыя Каменскага, які быў родам з [[Яраслаўль|Яраслаўля]]. Маці Марыі – Марыя Цімафееўна – паходзіла з сям’і памешчыцы Генрыеты Гагэнлоэ, якая мела зямельныя ўладаньні ў [[Віленскі край|Віленскім краі]]. У Марыі было пяць братоў і сястра, якая памерла ў маладосьці. Марыя навучалася ў духоўнай навучальні, пасьля працавала настаўніцай чыгуначнай школы ў [[Вільня|Вільні]], потым — у [[Пінск|Пінску]]<ref name="zviazda">Кастусь Ладуцька. [https://zviazda.by/be/news/20220719/1658212878-yakub-kolas-maya-marusya-zabila-getu-adzinotu «Колас: „Мая Маруся забіла гэту адзіноту...“»], Звязда, 19 ліпеня 2022.</ref>. У Пінску пазнаёмілася з [[Якуб Колас|Якубам Коласам]] у [[1912]] годзе<ref name="belta">Аліна Грышкевіч. [https://blr.belta.by/comments/view/sjamejnaja-dynastyja-dauzhynej-pautara-stagoddzja-pra-muzu-jakuba-kolasa-i-les-jago-praunuchak-z-3163/ «Сямейная дынастыя даўжынёй паўтара стагоддзя: пра музу Якуба Коласа і лёс яго праўнучак з прозвішчам Міцкевіч»]. БЕЛТА. 3 жніўня 2021.</ref>. 3 чэрвеня 1913 Марыяй Каменская і Канстанцін Міцкевіч (Якуб Колас) пабраліся [[Шлюб|шлюбам]]. Вянчаліся ў Варварынскай царкве Пінску, якая з 1906 году належала чыгуначнаму ведамству<ref name="kolas-praekt">[https://sites.google.com/view/kolas-praekt/%D1%81%D1%8F%D0%BC%D1%8F/%D0%B6%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0-%D1%8F%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%B0-%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0 «Жонка Якуба Коласа»]. Праект «Шляхамі Я. Коласа», Навагрудзкі дзяржаўны сельскагаспадарчы прафэсійны ліцэй.</ref>. У 1914 годзе нарадзіўся першы [[сын]] — Даніла. У 1917 годзе — Юры, у 1926-м — Міхась<ref name="zviazda"/>. У час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] сям’я знаходзілася ў [[Бежанства|бежанстве]] ў [[Падмаскоўе|Падмаскоўі]], пасля ў [[Перм|Пярмі]] і [[Абаянскі раён|Абаяні]]. Марыя працягвала настаўнічаць. У 1921 годзе сям’я вярнулася ў [[Менск]]. З таго часу Марыя — [[хатняя гаспадыня]]<ref name="kolasmuseum">[http://kolasmuseum.by/be/novyya-videa-na-nashym-kanale/syonnya-dzen-naradzhennya-maryi-dzmitrye-ny-mickevich «Сёння дзень нараджэння Марыі Дзмітрыеўны Міцкевіч»]. Дзяржаўны літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа. 7 лютага 2021.</ref>. У гады [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] жонка Коласа часта хварэла. Сям’я жыла ў [[Эвакуацыя|эвакуацыі]] ў [[Ташкент|Ташкенце]]. На фронце прапаў без вестак сярэдні сын Юрка. Напрыканцы 1944 году стан здароўя Марыі істотна пагоршыўся. З пачатку 1945 г. яна знаходзілася ў маскоўскіх шпіталях. Памерла ў [[Масква|Маскве]] 21 траўня 1945 году<ref name="kolas-praekt"/>. Яе перавезлi ў Менск у труне на самалёце i пахавалi на [[Вайсковыя могілкі (Менск)|Вайсковых могiлках]]<ref name="kolasmuseum"/>. == Марыя і Якуб Колас == Менавiта з Марыі Якуб Колас "сьпiсваў" Сымонкаву Ганну ў паэме "[[Сымон-музыка]]". ''«...Ён нiколi не забудзе,'' ''Покi жыць на сьвеце будзе,'' ''Пары ясьненькiх вачок, Тонкiх бровак, тварык ветлы,'' ''I на губках такi сьветлы,'' ''Такi добранькi сьмяшок...'' ''Дык то Ганна! Ну й дзяўчынка!'' ''I прыўдалая ж яна!..»<ref name="kolas-praekt"/>'' Яшчэ да [[Вясельле|вясельля]] Якуб Колас прысьвяцiў Марусi цыкаль вершаў. З гэтай нiзкi захаваўся толькi адзiн верш — "Дзяўчыне"<ref name="kolasmuseum"/>. Марыя была першай слухачкай, чытачкай і нават крытыцай твораў свайго мужа. Ён вельмі паважаў думкі і ацэнкі Марусі<ref name="zviazda"/>. [[Расейцы|Расейка]] па нацыянальнасьці, сьведчыць сын Даніла Міцкевіч, Марыя дасканала ведала і любіла [[Беларуская мова|беларускую мову]], якая стала для яе роднай. Многім даказвала, што беларуская мова захавала больш ад старажытнаславянскай асновы, чым расейская. У доме гаварылі па-беларуску, і яна часам папраўляла дзяцей у правільным вымаўленьні словаў<ref name="belta"/>. == Літаратура == * «Ясная зорка Якуба Коласа» // укладальніцы Вера Міцкевіч, Васіліна Міцкевіч, [[Менск]], [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]], 2021. * «Табой я жыў, табой жыву...» // укладальніцы Вера Міцкевіч, Васіліна Міцкевіч, [[Выдавецкі дом «Звязда»|Менск, Выдавецкі дом «Звязда»]], 2022. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мiцкевiч, Марыя}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 7 лютага]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1891 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ашмянах]] [[Катэгорыя:Беларускія настаўнікі]] [[Катэгорыя:Якуб Колас]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Маскве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Вайсковых могілках]] [[Катэгорыя:Памерлі 21 траўня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1945 годзе]] [[Катэгорыя:Асобы Менску]] e7frlrfcgkqmevm7ui0e6fwpsghrvp9 2331410 2331407 2022-08-05T15:59:53Z Taravyvan Adijene 1924 кірылічная „і“ wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Марыя Міцкевіч |партрэт = Maryja Kamenskaja Mickevic.jpg |імя пры нараджэньні = Марыя Каменская |род дзейнасьці = настаўніца, хатняя гаспадыня |месца пахаваньня = Вайсковыя могілкі, Менск |прафэсія = настаўніца |вядомы = жонка Якуба Коласа }} '''Мары́я Міцкéвіч''' (у дзявоцтве ''Марыя Каменская'', 7 лютага 1891, [[Ашмяны]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] ― 21 траўня 1945, [[Масква]], [[СССР]]) ― [[Беларусы|беларуская]] [[настаўніца]], [[жонка]] [[Якуб Колас|Якуба Коласа]]. == Жыцьцяпіс == Марыя Каменская нарадзілася ў [[Ашмяны|Ашмянах]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] 7 лютага 1891 году ў сям’і псаломніка Дзьмітрыя Каменскага, які быў родам з [[Яраслаўль|Яраслаўля]]. Маці Марыі — Марыя Цімафееўна — паходзіла з сям’і памешчыцы Генрыеты Гагэнлоэ, якая мела зямельныя ўладаньні ў [[Віленскі край|Віленскім краі]]. У Марыі было пяць братоў і сястра, якая памерла ў маладосьці. Марыя навучалася ў духоўнай навучальні, пасьля працавала настаўніцай чыгуначнай школы ў [[Вільня|Вільні]], потым — у [[Пінск]]у<ref name="zviazda">Кастусь Ладуцька. [https://zviazda.by/be/news/20220719/1658212878-yakub-kolas-maya-marusya-zabila-getu-adzinotu «Колас: „Мая Маруся забіла гэту адзіноту…“»], Звязда, 19 ліпеня 2022.</ref>. У Пінску пазнаёмілася з [[Якуб Колас|Якубам Коласам]] у [[1912]] годзе<ref name="belta">Аліна Грышкевіч. [https://blr.belta.by/comments/view/sjamejnaja-dynastyja-dauzhynej-pautara-stagoddzja-pra-muzu-jakuba-kolasa-i-les-jago-praunuchak-z-3163/ «Сямейная дынастыя даўжынёй паўтара стагоддзя: пра музу Якуба Коласа і лёс яго праўнучак з прозвішчам Міцкевіч»]. БЕЛТА. 3 жніўня 2021.</ref>. 3 чэрвеня 1913 Марыяй Каменская і Канстанцін Міцкевіч (Якуб Колас) пабраліся [[Шлюб|шлюбам]]. Вянчаліся ў Варварынскай царкве Пінску, якая з 1906 году належала чыгуначнаму ведамству<ref name="kolas-praekt">[https://sites.google.com/view/kolas-praekt/%D1%81%D1%8F%D0%BC%D1%8F/%D0%B6%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0-%D1%8F%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%B0-%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0 «Жонка Якуба Коласа»]. Праект «Шляхамі Я. Коласа», Навагрудзкі дзяржаўны сельскагаспадарчы прафэсійны ліцэй.</ref>. У 1914 годзе нарадзіўся першы [[сын]] — Даніла. У 1917 годзе — Юры, у 1926-м — Міхась<ref name="zviazda"/>. У час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] сям’я знаходзілася ў [[Бежанства|бежанстве]] ў [[Падмаскоўе|Падмаскоўі]], пасля ў [[Перм|Пярмі]] і [[Абаянскі раён|Абаяні]]. Марыя працягвала настаўнічаць. У 1921 годзе сям’я вярнулася ў [[Менск]]. З таго часу Марыя — [[хатняя гаспадыня]]<ref name="kolasmuseum">[http://kolasmuseum.by/be/novyya-videa-na-nashym-kanale/syonnya-dzen-naradzhennya-maryi-dzmitrye-ny-mickevich «Сёння дзень нараджэння Марыі Дзмітрыеўны Міцкевіч»]. Дзяржаўны літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа. 7 лютага 2021.</ref>. У гады [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] жонка Коласа часта хварэла. Сям’я жыла ў [[Эвакуацыя|эвакуацыі]] ў [[Ташкент|Ташкенце]]. На фронце прапаў без вестак сярэдні сын Юрка. Напрыканцы 1944 году стан здароўя Марыі істотна пагоршыўся. З пачатку 1945 г. яна знаходзілася ў маскоўскіх шпіталях. Памерла ў [[Масква|Маскве]] 21 траўня 1945 году<ref name="kolas-praekt"/>. Яе перавезьлі ў Менск у труне на самалёце і пахавалі на [[Вайсковыя могілкі (Менск)|Вайсковых могілках]]<ref name="kolasmuseum"/>. == Марыя і Якуб Колас == Менавіта з Марыі Якуб Колас «сьпісваў» Сымонкаву Ганну ў паэме «[[Сымон-музыка]]». ''«…Ён ніколі не забудзе,'' ''Покі жыць на сьвеце будзе,'' ''Пары ясьненькіх вачок, Тонкіх бровак, тварык ветлы,'' ''І на губках такі сьветлы,'' ''Такі добранькі сьмяшок…'' ''Дык то Ганна! Ну й дзяўчынка!'' ''І прыўдалая ж яна!..»<ref name="kolas-praekt"/>'' Яшчэ да [[Вясельле|вясельля]] Якуб Колас прысьвяціў Марусі цыкаль вершаў. З гэтай нізкі захаваўся толькі адзін верш — «Дзяўчыне»<ref name="kolasmuseum"/>. Марыя была першай слухачкай, чытачкай і нават крытыцай твораў свайго мужа. Ён вельмі паважаў думкі і ацэнкі Марусі<ref name="zviazda"/>. [[Расейцы|Расейка]] паводле нацыянальнасьці, сьведчыць сын Даніла Міцкевіч, Марыя дасканала ведала і любіла [[Беларуская мова|беларускую мову]], якая стала для яе роднай. Многім даказвала, што беларуская мова захавала больш ад старажытнаславянскай асновы, чым расейская. У доме гаварылі па-беларуску, і яна часам папраўляла дзяцей у правільным вымаўленьні словаў<ref name="belta"/>. == Літаратура == * «Ясная зорка Якуба Коласа» // укладальніцы Вера Міцкевіч, Васіліна Міцкевіч, [[Менск]], [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]], 2021. * «Табой я жыў, табой жыву…» // укладальніцы Вера Міцкевіч, Васіліна Міцкевіч, [[Выдавецкі дом «Звязда»|Менск, Выдавецкі дом «Звязда»]], 2022. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Міцкевіч, Марыя}} [[Катэгорыя:Беларускія настаўнікі]] [[Катэгорыя:Якуб Колас]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Вайсковых могілках]] 6aycy1dtnrccsucio4n0fw5f58bptjt 1 258166 2331403 2022-08-05T12:12:54Z Czalex 51 /* Неаб'ектыўнасьць */ новы разьдзел wikitext text/x-wiki == Неаб'ектыўнасьць == Прымяняльна да 2022 году расейская (дэ-факта) акупацыя Беларусі не зьяўляецца агульнапрызнаным фактам (у тым ліку з боку міжнароднай супольнасьці), і гэта перадусім павінна быць адлюстравана ў пачатку артыкула. Аб'ектыўнай фармулёўкай было б нешта накшталт "Расейская акупацыя Беларусі - характарыстыка міжнародна-палітычнага становішча Рэспублікі Беларусь у 2022 годзе паводле шматлікіх уплывовых прадстаўнікоў беларускага грамадзтва, у тым ліку А, Б, В". [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 15:12, 5 жніўня 2022 (+03) 89qr030obpuodw6i7synpna6dtaks5m 0 258168 2331411 2022-08-05T16:02:11Z Taravyvan Adijene 1924 Перанакіроўвае на [[Марыя Міцкевіч]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Марыя Міцкевіч]] s1ityx34lamik33lz0hxpo870h3q9yl 0 258169 2331445 2022-08-05T21:54:53Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Taiwan_Strait?oldid=1102408747 wikitext text/x-wiki {{Вадаём}} '''Тайва́нская прато́ка''' ({{мова-zh|臺灣海峽}}) — 180-кілямэтровая [[пратока]], якая аддзяляе востраў [[Тайвань (востраў)|Тайвань]] ад кантынэнтальнай [[Азія|Азіі]]. Пратока ёсьць часткай [[Паўднёва-Кітайскае мора|Паўднёва-Кітайскага мора]], але таксама сягае да [[Усходне-Кітайскае мора|Ўсходне-Кітайскага мора]] на поўначы. Самая вузкая частка пратокі складае 130 км у шырыню<ref>[https://web.archive.org/web/20101229223825/http://www.gio.gov.tw/taiwan-website/5-gp/yearbook/2001/chpt01-1.htm «Geography»]. Government Information Office.</ref>. Гістарычна як [[Кітай]], гэтак і [[Рэспубліка Кітай|Тайвань]] падтрымліваюць палітыку Аднаго Кітаю, то бок яны лічаць пратоку эксклюзіўнай эканамічнай зонай адзінага Кітаю<ref>Trent, Mercedes (2020). [https://uploads.fas.org/2020/08/ADIZ-Report.pdf «Over the Line: The Implications of China’s ADIZ Intrusions in Northeast Asia»]. Federation of American Scientists. — С. 22.</ref>. На практыцы марская мяжа паміж краінамі праходзіць празь сярэдзіну пратокі<ref>[http://www.chinareviewnews.com/doc/1010/1/9/2/101019206.html?coluid=5&kindid=23&docid=101019206&mdate=0711085827 大公報文章："海峽中線"應該廢除].</ref>. Гэтая мяжа была вызначаная ў 1955 годзе генэралам ВПС ЗША [[Бэнджамін О. Дэйвіс (малодшы)|Бэнджамінам О. Дэйвісам-малодшым]], які вызначыў лінію на сярэдзіне пратокі, а ЗША аказалі ціск на абодва бакі, каб яны склалі маўклівае пагадненьне. Кітай не перасякаў мяжу ажно да 1999 году, аднак пасьля першага парушэньня мяжы кітайскія самалёты рэгулярна вылятяюць за кітайскую зону<ref>Tai-ho, Lin. [https://www.taipeitimes.com/News/editorials/archives/2020/09/28/2003744199 «Air defense must be free of political calculation»]. Taipei Times.</ref>. Тайвань будуе буйны ветрапарк у пратоцы<ref>[https://www.power-technology.com/projects/greater-changhua-offshore-wind-farms/ «Greater Changhua Offshore Wind Farms»]. Power Technology.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Тайванская пратока| ]] 4u9ccp4ougww7yq6raa5quov3ntl4ax 14 258170 2331446 2022-08-05T21:56:27Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Катэгорыі па назвах вадаёмаў]] [[Катэгорыя:Пратокі Кітаю]] kyheejei8wbnak9w0x1qpf0udqbewpl 0 258171 2331458 2022-08-06T07:09:37Z TendaKlisi 76367 Пераклаў з Ирбах, Никифор wikitext text/x-wiki '''Нікалаз Чолакашвілі''' (Нікіфар Ірбах, груз. ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი (ნიკიფორე ირბახი), 1585—1658) — грузінскі першадрукар, стваральнік першага друкаванага тексту на грузінскай мове (Ларэтанская літанія, 1629). == Біяграфія == Ад бацькоў атрымаў імя Нікалаз. Паходзіў з знакамітага кахецінскага тавадскага роду Ірубакідзэ—Чолакашвілі. Бацька, Аман Ірубакідзэ-Чолакашвілі, быў знакамітым грузінскім вайскоўцам, маці Барбарэ — дачкаю арагвійскага эрыстава. У 1596 року Нікалаз быў накіраваны ў Рым, дзе навучаўся ў грэчаскай школе і вярнуўся ў Грузію ў 1608 годзе. Перад вяртаньнем, яшчэ ў Рыме, ён прыняў пострыг пад іменем «Нікіфар». Пасьля разрабаваньня краіны ў 1614 годзе войскамі іранскага шаха Абаса I Нікіфар перасяліўся ў Ерусалім, дзе 13 гадоў быў інакам у грузінскім Крыжовым манастыры (1614—1626). У 1626—1629 гадах знаходзіўся з дыпламатычнай місіяй у Эўропе. Вярнуўшыся ў Грузію, быў пастаўлены настаяцелем сабора Мэтэхі. Пры ўварваньні ў 1632 годзе ў Грузію цара Растома з іранскім войскам Нікіфар быў паслом цара Тэймураза на сустрэчы з турэцкім султанам і прасіў пра ваенную дапамогу, а пасьля цараваньня Растома (1633) жыў пры двары князя Адышы (Самэгрэла) Лявана II Дадыяні. З 1643 па 1649 год зноўку ў Ерусаліме, настаяцель Крыжовага манастыра. У 1649 годзе вярнуўся з Ерусаліма і пасяліўся ў Заходняй Грузіі. Апошнія гады жыцьця Ірбах ізноўку пражыў пры двары Лявана Дадыяні. Быў дабраславёны на пасаду Каталікоса-Патрыярха Заходняй Грузіі, аднак пасьля раптоўнай сьмерці ў 1657 Дадыяні трапіў пад ганеньні з боку новага князя Адышы — Ваміка Ліпартыяні. Нікіфар быў зьняволены ў вежу, дзе памёр у 1658 годзе. == Памяць == Імем Нікіфара Ірбаха названа вуліца ў Тбілісі. == Заўвагі == == Спасылкі == * Нікіфар Ірбах * Манах Нікіфар (Нікалаз Чолакашвілі) і першая грузінская кніга * Libreria Alberto Govi <small>(італ.)</small> * Dittionario giorgiano e italiano By Stefano Paolini, Niceforo Irbachi dhpgtdmugcxsym4m7myb5lwff3303vh 2331474 2331458 2022-08-06T08:27:23Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Нікалаз Чолакашвілі]] у [[Ніколаз Чалакашвілі]]: слушная назва wikitext text/x-wiki '''Нікалаз Чолакашвілі''' (Нікіфар Ірбах, груз. ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი (ნიკიფორე ირბახი), 1585—1658) — грузінскі першадрукар, стваральнік першага друкаванага тексту на грузінскай мове (Ларэтанская літанія, 1629). == Біяграфія == Ад бацькоў атрымаў імя Нікалаз. Паходзіў з знакамітага кахецінскага тавадскага роду Ірубакідзэ—Чолакашвілі. Бацька, Аман Ірубакідзэ-Чолакашвілі, быў знакамітым грузінскім вайскоўцам, маці Барбарэ — дачкаю арагвійскага эрыстава. У 1596 року Нікалаз быў накіраваны ў Рым, дзе навучаўся ў грэчаскай школе і вярнуўся ў Грузію ў 1608 годзе. Перад вяртаньнем, яшчэ ў Рыме, ён прыняў пострыг пад іменем «Нікіфар». Пасьля разрабаваньня краіны ў 1614 годзе войскамі іранскага шаха Абаса I Нікіфар перасяліўся ў Ерусалім, дзе 13 гадоў быў інакам у грузінскім Крыжовым манастыры (1614—1626). У 1626—1629 гадах знаходзіўся з дыпламатычнай місіяй у Эўропе. Вярнуўшыся ў Грузію, быў пастаўлены настаяцелем сабора Мэтэхі. Пры ўварваньні ў 1632 годзе ў Грузію цара Растома з іранскім войскам Нікіфар быў паслом цара Тэймураза на сустрэчы з турэцкім султанам і прасіў пра ваенную дапамогу, а пасьля цараваньня Растома (1633) жыў пры двары князя Адышы (Самэгрэла) Лявана II Дадыяні. З 1643 па 1649 год зноўку ў Ерусаліме, настаяцель Крыжовага манастыра. У 1649 годзе вярнуўся з Ерусаліма і пасяліўся ў Заходняй Грузіі. Апошнія гады жыцьця Ірбах ізноўку пражыў пры двары Лявана Дадыяні. Быў дабраславёны на пасаду Каталікоса-Патрыярха Заходняй Грузіі, аднак пасьля раптоўнай сьмерці ў 1657 Дадыяні трапіў пад ганеньні з боку новага князя Адышы — Ваміка Ліпартыяні. Нікіфар быў зьняволены ў вежу, дзе памёр у 1658 годзе. == Памяць == Імем Нікіфара Ірбаха названа вуліца ў Тбілісі. == Заўвагі == == Спасылкі == * Нікіфар Ірбах * Манах Нікіфар (Нікалаз Чолакашвілі) і першая грузінская кніга * Libreria Alberto Govi <small>(італ.)</small> * Dittionario giorgiano e italiano By Stefano Paolini, Niceforo Irbachi dhpgtdmugcxsym4m7myb5lwff3303vh 2331476 2331474 2022-08-06T08:34:37Z Dymitr 10914 артаграфія, стыль, выпраўленьне спасылак, вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Ніколаз Чолакашвілі''' (Нікіфар Ірбах, груз. ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი (ნიკიფორე ირბახი), 1585—1658) — грузінскі першадрукар, стваральнік першага друкаванага тексту на [[грузінская мова|грузінскай мове]] (Лярэтанская літанія, 1629). == Біяграфія == Ад бацькоў атрымаў імя Ніколаз. Паходзіў з знакамітага кахэцінскага тавадзкага роду Ірубакідзэ—Чалакашвілі. Бацька, Аман Ірубакідзэ-Чалакашвілі, быў знакамітым грузінскім вайскоўцам, маці Барбарэ — дачкаю арагвійскага эрыстава. У 1596 року Ніколаз быў накіраваны ў Рым, дзе навучаўся ў грэцкай школе і вярнуўся ў Грузію ў 1608 року. Перад вяртаньнем, яшчэ ў Рыме, ён прыняў пострыг пад іменем «Нікіфар». Пасьля разрабаваньня краіны ў 1614 року войскамі іранскага шага [[Абас I|Абаса I]] Нікіфар перасяліўся ў [[Ерусалім]], дзе 13 гадоў быў інакам у грузінскім Крыжовым манастыры (1614—1626). У 1626—1629 роках знаходзіўся з дыпляматычнай місіяй у Эўропе. Вярнуўшыся ў Грузію, быў пастаўлены ігуменам катэдры Мэтэхі. Пры ўварваньні ў 1632 року ў Грузію цара Растома з іранскім войскам Нікіфар быў амбасадарам цара Тэймураза на сустрэчы з турэцкім султанам і прасіў пра вайсковую дапамогу, а пасьля цараваньня Растома (1633) жыў пры двары князя Адышы (Самэгрэла) [[Ляван II Дадыяні|Лявана II Дадыяні]]. З 1643 па 1649 рок зноўку ў Ерусаліме, ігумен Крыжовага манастыра. У 1649 року вярнуўся з Ерусаліма і пасяліўся ў Заходняй Грузіі. Апошнія гады жыцьця Ірбах ізноўку пражыў пры двары Лявана Дадыяні. Быў дабраславёны на пасаду Каталікоса-Патрыярха Заходняй Грузіі, аднак пасьля раптоўнай сьмерці ў 1657 року Дадыяні трапіў пад гнаньне з боку новага князя Адышы — [[Ваміка Ліпартыяні]]. Нікіфар быў зьняволены ў вежу, дзе памёр у 1658 року. == Памяць == Імем Нікіфара Ірбаха названа вуліца ў [[Тбілісі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://поисков.рф/%D0%BF%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%BA/%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%84%D0%BE%D1%80_%D0%98%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%85/0 Нікіфар Ірбах]. * [http://blagovest-info.ru/index.php?id=51474&s=7&ss=2 Манах Нікіфар (Ніколаз Чолакашвілі) і першая грузінская кніга]. * [https://web.archive.org/web/20051219204238/http://www.libreriagovi.com/Paolini.htm Libreria Alberto Govi]{{ref-it}}. * [https://books.google.ge/books?id=LlbgAAAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dittionario giorgiano e italiano By Stefano Paolini, Niceforo Irbachi]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чалакашвілі, Ніколаз}} 3tcr0hkr1173xkrwpi8jmtmjdzpnm1q 2331477 2331476 2022-08-06T08:35:51Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Ніколаз Чолакашвілі''' (Нікіфар Ірбах, {{мова-ge|ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი (ნიკიფორე ირბახი)}}; 1585—1658) — грузінскі першадрукар, стваральнік першага друкаванага тэксту на [[грузінская мова|грузінскай мове]] (Лярэтанская літанія, 1629). == Біяграфія == Ад бацькоў атрымаў імя Ніколаз. Паходзіў з знакамітага кахэцінскага тавадзкага роду Ірубакідзэ—Чалакашвілі. Бацька, Аман Ірубакідзэ-Чалакашвілі, быў знакамітым грузінскім вайскоўцам, маці Барбарэ — дачкаю арагвійскага эрыстава. У 1596 року Ніколаз быў накіраваны ў Рым, дзе навучаўся ў грэцкай школе і вярнуўся ў Грузію ў 1608 року. Перад вяртаньнем, яшчэ ў Рыме, ён прыняў пострыг пад іменем «Нікіфар». Пасьля разрабаваньня краіны ў 1614 року войскамі іранскага шага [[Абас I|Абаса I]] Нікіфар перасяліўся ў [[Ерусалім]], дзе 13 гадоў быў інакам у грузінскім Крыжовым манастыры (1614—1626). У 1626—1629 роках знаходзіўся з дыпляматычнай місіяй у Эўропе. Вярнуўшыся ў Грузію, быў пастаўлены ігуменам катэдры Мэтэхі. Пры ўварваньні ў 1632 року ў Грузію цара Растома з іранскім войскам Нікіфар быў амбасадарам цара Тэймураза на сустрэчы з турэцкім султанам і прасіў пра вайсковую дапамогу, а пасьля цараваньня Растома (1633) жыў пры двары князя Адышы (Самэгрэла) [[Ляван II Дадыяні|Лявана II Дадыяні]]. З 1643 па 1649 рок зноўку ў Ерусаліме, ігумен Крыжовага манастыра. У 1649 року вярнуўся з Ерусаліма і пасяліўся ў Заходняй Грузіі. Апошнія гады жыцьця Ірбах ізноўку пражыў пры двары Лявана Дадыяні. Быў дабраславёны на пасаду Каталікоса-Патрыярха Заходняй Грузіі, аднак пасьля раптоўнай сьмерці ў 1657 року Дадыяні трапіў пад гнаньне з боку новага князя Адышы — [[Ваміка Ліпартыяні]]. Нікіфар быў зьняволены ў вежу, дзе памёр у 1658 року. == Памяць == Імем Нікіфара Ірбаха названая вуліца ў [[Тбілісі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://поисков.рф/%D0%BF%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%BA/%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%84%D0%BE%D1%80_%D0%98%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%85/0 Нікіфар Ірбах]. * [http://blagovest-info.ru/index.php?id=51474&s=7&ss=2 Манах Нікіфар (Ніколаз Чолакашвілі) і першая грузінская кніга]. * [https://web.archive.org/web/20051219204238/http://www.libreriagovi.com/Paolini.htm Libreria Alberto Govi]{{ref-it}}. * [https://books.google.ge/books?id=LlbgAAAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dittionario giorgiano e italiano By Stefano Paolini, Niceforo Irbachi]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чалакашвілі, Ніколаз}} hcp8hg1kykeh4f8jadmelszr42ajtqt 2331478 2331477 2022-08-06T08:36:40Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Ніколаз Чолакашвілі''' (Нікіфар Ірбах, {{мова-ka|ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი (ნიკიფორე ირბახი)}}; 1585—1658) — грузінскі першадрукар, стваральнік першага друкаванага тэксту на [[грузінская мова|грузінскай мове]] (Лярэтанская літанія, 1629). == Біяграфія == Ад бацькоў атрымаў імя Ніколаз. Паходзіў з знакамітага кахэцінскага тавадзкага роду Ірубакідзэ—Чалакашвілі. Бацька, Аман Ірубакідзэ-Чалакашвілі, быў знакамітым грузінскім вайскоўцам, маці Барбарэ — дачкаю арагвійскага эрыстава. У 1596 року Ніколаз быў накіраваны ў Рым, дзе навучаўся ў грэцкай школе і вярнуўся ў Грузію ў 1608 року. Перад вяртаньнем, яшчэ ў Рыме, ён прыняў пострыг пад іменем «Нікіфар». Пасьля разрабаваньня краіны ў 1614 року войскамі іранскага шага [[Абас I|Абаса I]] Нікіфар перасяліўся ў [[Ерусалім]], дзе 13 гадоў быў інакам у грузінскім Крыжовым манастыры (1614—1626). У 1626—1629 роках знаходзіўся з дыпляматычнай місіяй у Эўропе. Вярнуўшыся ў Грузію, быў пастаўлены ігуменам катэдры Мэтэхі. Пры ўварваньні ў 1632 року ў Грузію цара Растома з іранскім войскам Нікіфар быў амбасадарам цара Тэймураза на сустрэчы з турэцкім султанам і прасіў пра вайсковую дапамогу, а пасьля цараваньня Растома (1633) жыў пры двары князя Адышы (Самэгрэла) [[Ляван II Дадыяні|Лявана II Дадыяні]]. З 1643 па 1649 рок зноўку ў Ерусаліме, ігумен Крыжовага манастыра. У 1649 року вярнуўся з Ерусаліма і пасяліўся ў Заходняй Грузіі. Апошнія гады жыцьця Ірбах ізноўку пражыў пры двары Лявана Дадыяні. Быў дабраславёны на пасаду Каталікоса-Патрыярха Заходняй Грузіі, аднак пасьля раптоўнай сьмерці ў 1657 року Дадыяні трапіў пад гнаньне з боку новага князя Адышы — [[Ваміка Ліпартыяні]]. Нікіфар быў зьняволены ў вежу, дзе памёр у 1658 року. == Памяць == Імем Нікіфара Ірбаха названая вуліца ў [[Тбілісі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://поисков.рф/%D0%BF%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%BA/%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%84%D0%BE%D1%80_%D0%98%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%85/0 Нікіфар Ірбах]. * [http://blagovest-info.ru/index.php?id=51474&s=7&ss=2 Манах Нікіфар (Ніколаз Чолакашвілі) і першая грузінская кніга]. * [https://web.archive.org/web/20051219204238/http://www.libreriagovi.com/Paolini.htm Libreria Alberto Govi]{{ref-it}}. * [https://books.google.ge/books?id=LlbgAAAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dittionario giorgiano e italiano By Stefano Paolini, Niceforo Irbachi]. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чалакашвілі, Ніколаз}} r4u15qtwtxs85d4ueibft99o9z3e1re 0 258172 2331470 2022-08-06T08:09:30Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Zemeckis?oldid=1102202756 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Робэрт Лі Зэмэ́кіс''' ({{мова-en|Robert Lee Zemeckis}}; нарадзіўся 14 траўня 1951 году)<ref>[https://apnews.com/article/hip-hop-and-rap-celebrity-entertainment-music-arts-and-entertainment-771ec34c1c9de832f1ac04213f78bca6 «Celebrity birthdays for the week of May 9—15»]. Associated Press.</ref> — амэрыканскі рэжысэр. Упершыню прыкметнага посьпеху дасягнуў дзякуючы рамантычна-прыгодніцкай камэдыі ''«[[Раман з каменем]]»'' (1988), навукова-фантастычнай камэдыі ''«[[Назад у будучыню]]»'' (1985), якая мела пасьпяховы працяг, і паўанімацыйнай камэдыі ''«[[Фабрыкацыя супраць труса Роджэра]]»'' (1988). Апасьля рэжысэраваў сатырычную чорную камэдыю ''«[[Сьмерць пасуе ёй]]»'' (1992), а наступным займаўся фільмам у драматычным жанры ''«[[Форэст Гамп]]»'' (1994)<ref>Harris, Mark (July 15, 1994). [https://ew.com/article/1994/07/15/forrest-gump/ «Movie Review: Forrest Gump»]. Entertainment Weekly.</ref>, за якую ён здабыў прэмію [[Оскар]] як найлепшы рэжысэр, а сама кінастужка атрымала ўзнагароду як найлепшы фільм. Зэмэкіс здымаў фільмы ў самых розных жанрах, як для дарослых, гэтак і для сем’яў. Зэмэкіс разглядаецца як наватар у [[візуальныя эфэкты|візуальных эфэктах]]<ref>Day, Patrick Kevin; Phillips, Jevon. [https://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-robert-zemeckis-cinematic-innovations-pictures-photogallery.html «Robert Zemeckis’ cinematic innovations»]. Los Angeles Times.</ref><ref>Cwik, Greg (October 7, 2015). [https://www.indiewire.com/2015/10/robert-zemeckis-is-an-important-filmmaker-even-when-he-fails-57000/ «Robert Zemeckis is An Important Filmmaker (Even When He Fails)»]. IndieWire.</ref>. Ён адзін зь першых скарыстаў кампутарную графіку ў кадрах фільмаў ''«[[Назад у будучыню 2]]»'' (1989) і ''«Форэст Гамп»'', а таксама улучыў маляваную анімацыю ў фільм у кінастужцы ''«Фабрыкацыя супраць труса Роджэра»''. Да таго ж ён быў адным зь піянэраў выкарыстаньня тэхнікі [[захоп руху|захопу руху]], якая зьявілася ў ягоных фільмах ''«[[Палярны экспрэс (фільм)|Палярны экспрэс]]»'' (2004), ''«[[Будынак-монстар]]»'' (2006), ''«[[Бэўвульф (фільм, 2017)|Бэўвульф]]»'' (2007), ''«[[Калядна гісторыя (фільм, 2009)|Калядна гісторыя]]»'' (2009) і ''«[[Сардэчна запрашаем у Марвэн]]»'' (2018). Не зважаючы на тое, што часам фільмамі Зэмэкіса цікавяцца выключна праз спэцэфэктамі<ref>Kehr, Dave (December 17, 2000). [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EED6133FF934A25751C1A9669C8B63 «'Cast Away' Director Defies Categorizing»]. The New York Times.</ref>, ягоныя працы атрымалі высокую ацэнку некалькіх кінакрытыкаў, у тым ліку [[Дэйвід Томсан|Дэйвіда Томсана]], які згадаў, што ані адзін іншы сучасны рэжысэр не скарыстаў спэцэфекты да больш драматычных і апавядальных мэтаў<ref>David Thomson (2002). «The New Biographical Dictionary of Film». — С. 958—959. — ISBN 0-375-70940-1.</ref> [8]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000709}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зэмэкіс, Робэрт}} [[Катэгорыя:Рэжысэры ЗША]] giqsejuz7iexxkqk1vl5au38s8vo95h 2331471 2331470 2022-08-06T08:10:02Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Робэрт Лі Зэмэ́кіс''' ({{мова-en|Robert Lee Zemeckis}}; нарадзіўся 14 траўня 1951 году)<ref>[https://apnews.com/article/hip-hop-and-rap-celebrity-entertainment-music-arts-and-entertainment-771ec34c1c9de832f1ac04213f78bca6 «Celebrity birthdays for the week of May 9—15»]. Associated Press.</ref> — амэрыканскі рэжысэр. Упершыню прыкметнага посьпеху дасягнуў дзякуючы рамантычна-прыгодніцкай камэдыі ''«[[Раман з каменем]]»'' (1988), навукова-фантастычнай камэдыі ''«[[Назад у будучыню]]»'' (1985), якая мела пасьпяховы працяг, і паўанімацыйнай камэдыі ''«[[Фабрыкацыя супраць труса Роджэра]]»'' (1988). Апасьля рэжысэраваў сатырычную чорную камэдыю ''«[[Сьмерць пасуе ёй]]»'' (1992), а наступным займаўся фільмам у драматычным жанры ''«[[Форэст Гамп]]»'' (1994)<ref>Harris, Mark (July 15, 1994). [https://ew.com/article/1994/07/15/forrest-gump/ «Movie Review: Forrest Gump»]. Entertainment Weekly.</ref>, за якую ён здабыў прэмію [[Оскар]] як найлепшы рэжысэр, а сама кінастужка атрымала ўзнагароду як найлепшы фільм. Зэмэкіс здымаў фільмы ў самых розных жанрах, як для дарослых, гэтак і для сем’яў. Зэмэкіс разглядаецца як наватар у [[візуальныя эфэкты|візуальных эфэктах]]<ref>Day, Patrick Kevin; Phillips, Jevon. [https://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-robert-zemeckis-cinematic-innovations-pictures-photogallery.html «Robert Zemeckis’ cinematic innovations»]. Los Angeles Times.</ref><ref>Cwik, Greg (October 7, 2015). [https://www.indiewire.com/2015/10/robert-zemeckis-is-an-important-filmmaker-even-when-he-fails-57000/ «Robert Zemeckis is An Important Filmmaker (Even When He Fails)»]. IndieWire.</ref>. Ён адзін зь першых скарыстаў кампутарную графіку ў кадрах фільмаў ''«[[Назад у будучыню 2]]»'' (1989) і ''«Форэст Гамп»'', а таксама улучыў маляваную анімацыю ў фільм у кінастужцы ''«Фабрыкацыя супраць труса Роджэра»''. Да таго ж ён быў адным зь піянэраў выкарыстаньня тэхнікі [[захоп руху|захопу руху]], якая зьявілася ў ягоных фільмах ''«[[Палярны экспрэс (фільм)|Палярны экспрэс]]»'' (2004), ''«[[Будынак-монстар]]»'' (2006), ''«[[Бэўвульф (фільм, 2017)|Бэўвульф]]»'' (2007), ''«[[Калядна гісторыя (фільм, 2009)|Калядна гісторыя]]»'' (2009) і ''«[[Сардэчна запрашаем у Марвэн]]»'' (2018). Не зважаючы на тое, што часам фільмамі Зэмэкіса цікавяцца выключна праз спэцэфэктамі<ref>Kehr, Dave (December 17, 2000). [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EED6133FF934A25751C1A9669C8B63 «'Cast Away' Director Defies Categorizing»]. The New York Times.</ref>, ягоныя працы атрымалі высокую ацэнку некалькіх кінакрытыкаў, у тым ліку [[Дэйвід Томсан|Дэйвіда Томсана]], які згадаў, што ані адзін іншы сучасны рэжысэр не скарыстаў спэцэфекты да больш драматычных і апавядальных мэтаў<ref>David Thomson (2002). «The New Biographical Dictionary of Film». — С. 958—959. — ISBN 0-375-70940-1.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000709}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зэмэкіс, Робэрт}} [[Катэгорыя:Рэжысэры ЗША]] k0okhqccz1osjt1t0b22vwlq8dqb1ag 2331472 2331471 2022-08-06T08:12:58Z Dymitr 10914 выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Робэрт Лі Зэмэ́кіс''' ({{мова-en|Robert Lee Zemeckis}}; нарадзіўся 14 траўня 1951 году)<ref>[https://apnews.com/article/hip-hop-and-rap-celebrity-entertainment-music-arts-and-entertainment-771ec34c1c9de832f1ac04213f78bca6 «Celebrity birthdays for the week of May 9—15»]. Associated Press.</ref> — амэрыканскі рэжысэр. Упершыню прыкметнага посьпеху дасягнуў дзякуючы рамантычна-прыгодніцкай камэдыі ''«[[Раман з каменем]]»'' (1988), навукова-фантастычнай камэдыі ''«[[Назад у будучыню]]»'' (1985), якая мела пасьпяховы працяг, і паўанімацыйнай камэдыі ''«[[Фабрыкацыя супраць труса Роджэра]]»'' (1988). Апасьля рэжысэраваў сатырычную чорную камэдыю ''«[[Сьмерць пасуе ёй]]»'' (1992), а наступным займаўся фільмам у драматычным жанры ''«[[Форэст Гамп]]»'' (1994)<ref>Harris, Mark (July 15, 1994). [https://ew.com/article/1994/07/15/forrest-gump/ «Movie Review: Forrest Gump»]. Entertainment Weekly.</ref>, за якую ён здабыў прэмію [[Оскар]] як найлепшы рэжысэр, а сама кінастужка атрымала ўзнагароду як найлепшы фільм. Зэмэкіс здымаў фільмы ў самых розных жанрах, як для дарослых, гэтак і для сем’яў. Зэмэкіс разглядаецца як наватар у [[візуальныя эфэкты|візуальных эфэктах]]<ref>Day, Patrick Kevin; Phillips, Jevon. [https://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-robert-zemeckis-cinematic-innovations-pictures-photogallery.html «Robert Zemeckis’ cinematic innovations»]. Los Angeles Times.</ref><ref>Cwik, Greg (October 7, 2015). [https://www.indiewire.com/2015/10/robert-zemeckis-is-an-important-filmmaker-even-when-he-fails-57000/ «Robert Zemeckis is An Important Filmmaker (Even When He Fails)»]. IndieWire.</ref>. Ён адзін зь першых скарыстаў кампутарную графіку ў кадрах фільмаў ''«[[Назад у будучыню 2]]»'' (1989) і ''«Форэст Гамп»'', а таксама улучыў маляваную анімацыю ў фільм у кінастужцы ''«Фабрыкацыя супраць труса Роджэра»''. Да таго ж ён быў адным зь піянэраў выкарыстаньня тэхнікі [[захоп руху|захопу руху]], якая зьявілася ў ягоных фільмах ''«[[Палярны экспрэс (фільм)|Палярны экспрэс]]»'' (2004), ''«[[Будынак-монстар]]»'' (2006), ''«[[Бэўвульф (фільм, 2017)|Бэўвульф]]»'' (2007), ''«[[Калядная гісторыя (фільм, 2009)|Калядная гісторыя]]»'' (2009) і ''«[[Сардэчна запрашаем у Марвэн]]»'' (2018). Не зважаючы на тое, што часам фільмамі Зэмэкіса цікавяцца выключна праз спэцэфэктамі<ref>Kehr, Dave (December 17, 2000). [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EED6133FF934A25751C1A9669C8B63 «'Cast Away' Director Defies Categorizing»]. The New York Times.</ref>, ягоныя працы атрымалі высокую ацэнку некалькіх кінакрытыкаў, у тым ліку [[Дэйвід Томсан|Дэйвіда Томсана]], які згадаў, што ані адзін іншы сучасны рэжысэр не скарыстаў спэцэфекты да больш драматычных і апавядальных мэтаў<ref>David Thomson (2002). «The New Biographical Dictionary of Film». — С. 958—959. — ISBN 0-375-70940-1.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000709}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зэмэкіс, Робэрт}} [[Катэгорыя:Рэжысэры ЗША]] h7h3wkfacn24o5mwfaf3i6wbna51qo0 2331473 2331472 2022-08-06T08:15:08Z Dymitr 10914 выдаленая [[Катэгорыя:Рэжысэры ЗША]]; дададзеная [[Катэгорыя:Кінарэжысэры ЗША]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Робэрт Лі Зэмэ́кіс''' ({{мова-en|Robert Lee Zemeckis}}; нарадзіўся 14 траўня 1951 году)<ref>[https://apnews.com/article/hip-hop-and-rap-celebrity-entertainment-music-arts-and-entertainment-771ec34c1c9de832f1ac04213f78bca6 «Celebrity birthdays for the week of May 9—15»]. Associated Press.</ref> — амэрыканскі рэжысэр. Упершыню прыкметнага посьпеху дасягнуў дзякуючы рамантычна-прыгодніцкай камэдыі ''«[[Раман з каменем]]»'' (1988), навукова-фантастычнай камэдыі ''«[[Назад у будучыню]]»'' (1985), якая мела пасьпяховы працяг, і паўанімацыйнай камэдыі ''«[[Фабрыкацыя супраць труса Роджэра]]»'' (1988). Апасьля рэжысэраваў сатырычную чорную камэдыю ''«[[Сьмерць пасуе ёй]]»'' (1992), а наступным займаўся фільмам у драматычным жанры ''«[[Форэст Гамп]]»'' (1994)<ref>Harris, Mark (July 15, 1994). [https://ew.com/article/1994/07/15/forrest-gump/ «Movie Review: Forrest Gump»]. Entertainment Weekly.</ref>, за якую ён здабыў прэмію [[Оскар]] як найлепшы рэжысэр, а сама кінастужка атрымала ўзнагароду як найлепшы фільм. Зэмэкіс здымаў фільмы ў самых розных жанрах, як для дарослых, гэтак і для сем’яў. Зэмэкіс разглядаецца як наватар у [[візуальныя эфэкты|візуальных эфэктах]]<ref>Day, Patrick Kevin; Phillips, Jevon. [https://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-robert-zemeckis-cinematic-innovations-pictures-photogallery.html «Robert Zemeckis’ cinematic innovations»]. Los Angeles Times.</ref><ref>Cwik, Greg (October 7, 2015). [https://www.indiewire.com/2015/10/robert-zemeckis-is-an-important-filmmaker-even-when-he-fails-57000/ «Robert Zemeckis is An Important Filmmaker (Even When He Fails)»]. IndieWire.</ref>. Ён адзін зь першых скарыстаў кампутарную графіку ў кадрах фільмаў ''«[[Назад у будучыню 2]]»'' (1989) і ''«Форэст Гамп»'', а таксама улучыў маляваную анімацыю ў фільм у кінастужцы ''«Фабрыкацыя супраць труса Роджэра»''. Да таго ж ён быў адным зь піянэраў выкарыстаньня тэхнікі [[захоп руху|захопу руху]], якая зьявілася ў ягоных фільмах ''«[[Палярны экспрэс (фільм)|Палярны экспрэс]]»'' (2004), ''«[[Будынак-монстар]]»'' (2006), ''«[[Бэўвульф (фільм, 2017)|Бэўвульф]]»'' (2007), ''«[[Калядная гісторыя (фільм, 2009)|Калядная гісторыя]]»'' (2009) і ''«[[Сардэчна запрашаем у Марвэн]]»'' (2018). Не зважаючы на тое, што часам фільмамі Зэмэкіса цікавяцца выключна праз спэцэфэктамі<ref>Kehr, Dave (December 17, 2000). [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EED6133FF934A25751C1A9669C8B63 «'Cast Away' Director Defies Categorizing»]. The New York Times.</ref>, ягоныя працы атрымалі высокую ацэнку некалькіх кінакрытыкаў, у тым ліку [[Дэйвід Томсан|Дэйвіда Томсана]], які згадаў, што ані адзін іншы сучасны рэжысэр не скарыстаў спэцэфекты да больш драматычных і апавядальных мэтаў<ref>David Thomson (2002). «The New Biographical Dictionary of Film». — С. 958—959. — ISBN 0-375-70940-1.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000709}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зэмэкіс, Робэрт}} [[Катэгорыя:Кінарэжысэры ЗША]] 1kyk8oi7pmn4vuowcedguqiaxajd6tt 2331479 2331473 2022-08-06T08:51:48Z Dymitr 10914 артаграфія wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Робэрт Лі Зэмэ́кіс''' ({{мова-en|Robert Lee Zemeckis}}; нарадзіўся 14 траўня 1951 году)<ref>[https://apnews.com/article/hip-hop-and-rap-celebrity-entertainment-music-arts-and-entertainment-771ec34c1c9de832f1ac04213f78bca6 «Celebrity birthdays for the week of May 9—15»]. Associated Press.</ref> — амэрыканскі рэжысэр. Упершыню прыкметнага посьпеху дасягнуў дзякуючы рамантычна-прыгодніцкай камэдыі ''«[[Раман з каменем]]»'' (1988), навукова-фантастычнай камэдыі ''«[[Назад у будучыню]]»'' (1985), якая мела пасьпяховы працяг, і паўанімацыйнай камэдыі ''«[[Фабрыкацыя супраць труса Роджэра]]»'' (1988). Апасьля рэжысэраваў сатырычную чорную камэдыю ''«[[Сьмерць пасуе ёй]]»'' (1992), а ў наступным займаўся фільмам у драматычным жанры ''«[[Форэст Гамп]]»'' (1994)<ref>Harris, Mark (July 15, 1994). [https://ew.com/article/1994/07/15/forrest-gump/ «Movie Review: Forrest Gump»]. Entertainment Weekly.</ref>, за які ён здабыў прэмію [[Оскар]] як найлепшы рэжысэр, а сама кінастужка атрымала ўзнагароду як найлепшы фільм. Зэмэкіс здымаў фільмы ў самых розных жанрах, як для дарослых, гэтак і для сем’яў. Зэмэкіс разглядаецца як наватар у [[візуальныя эфэкты|візуальных эфэктах]]<ref>Day, Patrick Kevin; Phillips, Jevon. [https://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-robert-zemeckis-cinematic-innovations-pictures-photogallery.html «Robert Zemeckis’ cinematic innovations»]. Los Angeles Times.</ref><ref>Cwik, Greg (October 7, 2015). [https://www.indiewire.com/2015/10/robert-zemeckis-is-an-important-filmmaker-even-when-he-fails-57000/ «Robert Zemeckis is An Important Filmmaker (Even When He Fails)»]. IndieWire.</ref>. Ён адзін зь першых скарыстаў кампутарную графіку ў кадрах фільмаў ''«[[Назад у будучыню 2]]»'' (1989) і ''«Форэст Гамп»'', а таксама улучыў маляваную анімацыю ў фільм у кінастужцы ''«Фабрыкацыя супраць труса Роджэра»''. Да таго ж ён быў адным зь піянэраў выкарыстаньня тэхнікі [[захоп руху|захопу руху]], якая зьявілася ў ягоных фільмах ''«[[Палярны экспрэс (фільм)|Палярны экспрэс]]»'' (2004), ''«[[Будынак-монстар]]»'' (2006), ''«[[Бэўвульф (фільм, 2017)|Бэўвульф]]»'' (2007), ''«[[Калядная гісторыя (фільм, 2009)|Калядная гісторыя]]»'' (2009) і ''«[[Сардэчна запрашаем у Марвэн]]»'' (2018). Не зважаючы на тое, што часам фільмамі Зэмэкіса цікавяцца выключна праз спэцэфэктамі<ref>Kehr, Dave (December 17, 2000). [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EED6133FF934A25751C1A9669C8B63 «'Cast Away' Director Defies Categorizing»]. The New York Times.</ref>, ягоныя працы атрымалі высокую ацэнку некалькіх кінакрытыкаў, у тым ліку [[Дэйвід Томсан|Дэйвіда Томсана]], які згадаў, што ані адзін іншы сучасны рэжысэр не скарыстаў спэцэфекты да больш драматычных і апавядальных мэтаў<ref>David Thomson (2002). «The New Biographical Dictionary of Film». — С. 958—959. — ISBN 0-375-70940-1.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000709}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зэмэкіс, Робэрт}} [[Катэгорыя:Кінарэжысэры ЗША]] 48hwiuhhqhu0up4fi2tpu1mogh9zss4 0 258173 2331475 2022-08-06T08:27:23Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Нікалаз Чолакашвілі]] у [[Ніколаз Чалакашвілі]]: слушная назва wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Ніколаз Чалакашвілі]] 93vrtp6i32vfkliikxasxhbab7vmixn 0 258174 2331481 2022-08-06T09:02:56Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Чырвоны (фільм)]] у [[Рэд]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Рэд]] t21bwc38xw8d4k2u7w9kz8kv4swf6i9 1 258175 2331483 2022-08-06T09:02:57Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Чырвоны (фільм)]] у [[Абмеркаваньне:Рэд]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Рэд]] pfc0se29k9qlmhz38v6ksul70jb97jm 6 258176 2331484 2022-08-06T09:03:16Z Dymitr 10914 {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня | апісаньне = Афіша фільму «[[Рэд]]» | аўтар = Кінакіпа | час стварэньня = 1998 | крыніца = Сацыяльныя сеткі Кінакіпы | артыкул = Рэд | частка = Поўная выява | разрозьненьне = Так | мэта = Дапамагчы чытачам ідэнтыфікаваць фільм | заменнасьць = Гэта выява афішы фільму, таму для яго няма свабоднай замены | іншае = Выява — прадмет грамадзкага інтарэсу }} wikitext text/x-wiki == Апісаньне == {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня | апісаньне = Афіша фільму «[[Рэд]]» | аўтар = Кінакіпа | час стварэньня = 1998 | крыніца = Сацыяльныя сеткі Кінакіпы | артыкул = Рэд | частка = Поўная выява | разрозьненьне = Так | мэта = Дапамагчы чытачам ідэнтыфікаваць фільм | заменнасьць = Гэта выява афішы фільму, таму для яго няма свабоднай замены | іншае = Выява — прадмет грамадзкага інтарэсу }} == Ліцэнзія == {{FairUse}} 5m15z7n98qtlv0zd1ge0ik29f8yt1v1 2331491 2331484 2022-08-06T09:17:55Z Dymitr 10914 выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki == Апісаньне == {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня | апісаньне = Афіша фільму «[[РЭД]]» | аўтар = Кінакіпа | час стварэньня = 1998 | крыніца = Сацыяльныя сеткі Кінакіпы | артыкул = РЭД | частка = Поўная выява | разрозьненьне = Так | мэта = Дапамагчы чытачам ідэнтыфікаваць фільм | заменнасьць = Гэта выява афішы фільму, таму для яго няма свабоднай замены | іншае = Выява — прадмет грамадзкага інтарэсу }} == Ліцэнзія == {{FairUse}} ijqvq4ovlmme6i731eiew4744pw4b7g 0 258177 2331487 2022-08-06T09:05:08Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Рэд]] у [[РЭД]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[РЭД]] m6dn572f0tceediq76v8anxbluwd0ky 1 258178 2331489 2022-08-06T09:05:08Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Рэд]] у [[Абмеркаваньне:РЭД]]: згодна зь існай агучкай па-беларуску wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:РЭД]] hslyoulimvwasa5joe6w7up0jls8h8s