Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Паставы 0 1311 2331271 2321621 2022-08-04T10:30:22Z Kazimier Lachnovič 1079 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (1936).jpg]] → [[File:Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (V. Białkoŭski, 1936).jpg]] name unification by uploader wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Паставы |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Паставаў |Трансьлітараваная назва = Pastavy |Герб = Coat of Arms of Pastavy, Belarus.svg |Сьцяг = Flag of Pastavy.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1552 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Пастаўскі раён|Пастаўскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 19881 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 211840 |СААТА = |Выява = Застройка площади Рынок (XVIII век), северная сторона площади.jpg |Апісаньне выявы = Даўнія камяніцы на Рынку |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 25 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Паста́вы''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Мядзелка|Мядзелцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 19 881 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзяцца за 250 км на захад ад [[Віцебск]]у. Чыгуначная станцыя на лініі Віцебск — [[Вільня]]. Вузел аўтамабільных дарог на [[Браслаў]], [[Глыбокае]], [[Шаркоўшчына|Шаркоўшчыну]], [[Мядзел]], [[Кабыльнік]] і іншыя. Паставы — даўняе [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]). Адна з рэзыдэнцыяў шляхецкага роду [[Тызэнгаўзы|Тызэнгаўзаў]], якія зрабілі значны ўнёсак у разьвіцьцё паселішча. Да нашага часу тут захаваліся [[Клясыцызм|клясыцыстычны]] [[Палацава-паркавы комплекс Тызэнгаўзаў (Паставы)|палац Тызэнгаўзаў]] і [[барока]]вы ансамбль гістарычнага Рынку, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся збудаваныя ў стылі клясыцызму царква і гандлёвыя рады, помнікі архітэктуры XIX стагодзьдзя, [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваныя савецкімі ўладамі]]. == Назва == Існуе некалькі вэрсіяў паходжаньня [[тапонім]]у Паставы. Звычайна назва места тлумачыцца ад слова «стаў», што азначае 'запруда'<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 305.</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў ХІІІ стагодзьдзі жыхары ''Пасадніка'' збудавалі на рацэ плаціну і вадзяны млын і такім чынам ўтварылі стаў вады. Згодна зь іншай вэрсіяй, тапонім паходзіць ад слова «постаў», якое азначае 'пара жорнаў у млыне для памолу збожжа'. Паводле гістарычных крыніцаў пастаўскі млын меў два поставы. Трэба зазначыць і тое, што ў [[беларуская мова|беларускай мове]] паставом завецца кавалак (рулён) палатна або якогасьці іншага матэрыялу<ref>Адамковіч А. [https://web.archive.org/web/20160304175016/http://westki.info/tbk/16653/da-pahodzhannya-nazvy-g-pastavy Да паходжання назвы г. Паставы], [[Westki.info]]</ref>. Пры гэтым асобна вылучаецца меркаваньне краязнаўцы Алеся Адамковіча, які сьцьвярджае, што тапонім мае балцкае паходжаньне і суадносіцца з назвамі азёраў у сумежных зь Беларусяй раёнах [[Летува|Летувы]]. Усе адпаведныя гідронімы маюць зьвязак з наяўным у [[Летувіская мова|летувіскай мове]] словам ''pа́stovis'' — 'глыбокае месца ў рацэ, дзе павольна цячэ вада', адсюль 'стаячая вада, якая не цячэ'<ref>Адамковіч А. Літоўскія назвы ў тапаніміцы нашага рэгіёна. — Паставы, 2018. С. 8—9.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Паставаў}} === Вялікае Княства Літоўскае === Паводле археалягічных зьвестак, старажытнае паселішча на месцы Паставаў існавала яшчэ ў канцы 3-га — пачатку 2-га тысячагодзьдзя да н. э. на паўночным беразе Задзеўскага возера. У часе раскопак тут знайшлі крамянёвыя скрабкі, наканечнікі стрэлаў, нажы, часткі керамічных вырабаў. Першы меркаваны пісьмовы ўпамін пра Паставы (пад назвай ''Пасаднік''<ref>[https://web.archive.org/web/20080828214906/http://postavy.vitebsk-region.gov.by/ru/region/geraldika История], [https://web.archive.org/web/20080828214906/http://postavy.vitebsk-region.gov.by/ru/region/geraldika Поставский районный исполнительный комитет]</ref>) датуецца 996 годам. Расейскі гісторык С. Фёдараў у сваёй працы «Поселения Северо-Западного края Великого княжества Литовского», выдадзенай у [[Пецярбург]]у, пісаў: «''Селение возникло в 996 году. Деспот Зенович, приезжий магнат, облюбовал это место и основался в 1005 году''». Імаверна, у 1409 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Вітаўт]] перавёў ''Пасаднік'' у шэрагі [[мястэчка|мястэчак]]. [[Файл:Antoni Tyzenhaus. Антоні Тызэнгаўз (J. Rustem, 1819).jpg|150пкс|значак|[[Антоні Тызэнгаўз]]]] Аднак паводле сучасных энцыкляпэдычных даведнікаў<ref name="evkl">[[Ёсіф Зямчонак|Зямчонак Ё.]] Паставы // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 406.</ref><ref name="ehb">[[Ёсіф Зямчонак|Зямчонак Ё.]] Паставы // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 429.</ref>, першы пісьмовы ўпамін пра Паставы як мястэчка [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]] датуецца 1552 годам. Мястэчка знаходзілася ў валоданьні магнатаў [[Дэспат-Зяновічы|Дэспат-Зяновічаў]], якія збудавалі тут драўляны касьцёл Маці Божай. У [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкую вайну]] [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Стэфан Баторы]] накіроўваў з Паставаў плыты з артылерыяй да [[Полацак|Полацку]]. На 1628 год у цэнтры Паставаў быў Рынак. На ім стаялі касьцёл з плябаніяй, карчма, 6 двароў рамесьнікаў і гандляроў. На вуліцах-дарогах, што вялі на [[Мядзел]], [[Глыбокае]] і [[Друя|Друю]], было 26 двароў. За ракой Мядзелкай разьмяшчалася прадмесьце Зарэчча, якое мела 17 двароў. Існавалі таксама 2 пасады (8 і 9 двароў). Агулам у Паставах было 66 двароў. За межамі мястэчка знаходзіўся сядзібны комплекс. У 1640 годзе на паўночны захад ад цэнтру Паставаў, на высьпе, утворанай ракой Мядзелкай і каналам, збудавалі касьцёл і кляштар францішканаў. У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] мястэчка спустошылі маскоўскія захопнікі, засталося толькі 5 двароў<ref name="evkl"/>. На 1692 год колькасьць двароў узрасла да 142. [[Файл:Pastavy. Паставы (1843).jpg|150пкс|значак|Герб, 1843 г.]] У 2-й палове XVІІI ст. Паставы перайшлі ў валоданьне [[Тызэнгаўзы|Тызэнгаўзаў]]. З ініцыятывы [[Антоні Тызэнгаўз|Антонія Тызэнгаўза]] тут пачалі працаваць фабрыкі (папяровая — заснаваная ў 1728 годзе, палатняная, паясоў), некалькі млыноў, гарбарня. Апроч таго, ён правёў карэнную рэканструкцыю мястэчка паводле рэгулярнага пляну. Цэнтрам стаў Рынак. У яе плянаваньні ўдзельнічаў італьянскі архітэктар Дж. Сака. На паўднёвай ускраіне Паставаў, на левым беразе Мядзелкі, узьвялі палац, на ўсход ад якога разьбілі пэйзажны парк. На Рынку ўтварыўся ансамбль з мураваных дамоў рамесьнікаў, лекара, аўстэрыі, гандлёвых радоў. Ад пляцу ў радыяльных кірунках адыходзілі 4 вуліцы — Віленская (на поўдзень), Браслаўская (на поўнач), Зарэчная (на ўсход), Задзьвейская (на захад). Кварталы пэрыфэрыі забудавалі драўлянымі дамамі, на захадзе й поўдні знаходзіліся гумны. У 1775 годзе зь [[Мядзел]]у ў Паставы перавялі [[гродзкі суд]]. У 1782—1785 гадох у мястэчку дзейнічала тэатральная школа Тызэнгаўза, перавезеная з [[Горадня|Горадні]]. У 1791 годзе Паставы атрымалі статус [[места]] і сталі цэнтрам [[Завілейскі павет|Завілейскага павету]]. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Паставы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе сталі цэнтрам павету. 22 студзеня 1796 году новыя ўлады даравалі месту герб: «''у блакітным полі рыбацкая мярэжа, уверсе тры залатыя рыбы, накіраваныя галовамі да долу''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}</ref>. Неўзабаве статус паселішча панізілі да мястэчка і цэнтру воласьці Дзісьненскага павету. У 1814—1853 гадох Паставы знаходзіліся ў валоданьні [[Канстантын Тызэнгаўз|К. Тызэнгаўза]], які заснаваў тут арніталягічны музэй і мастацкую галерэю, дзе на 1840 год налічвалася больш за 60 твораў [[малярства]]. У 1-й палове ХІХ ст. працавалі папяровая фабрыка, 2 млыны, сукнавальня, было 111 двароў; штогод праводзіліся 7 кірмашоў. У 1842 годзе Паставы зноў сталі цэнтрам павету. У 1880 годзе маёнтак перайшоў у валоданьне [[Пшазьдзецкія|Пшазьдзецкіх]]. У 1880—1987 гадох у мястэчку збудавалі мураваны касьцёл. У 1897 годзе адкрылася аднайменная чыгуначная станцыя на лініі [[Каралеўшчына (Віцебская вобласьць)|Каралеўшчына]] — [[Пабродзьдзе]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] у лютым 1918 году Паставы занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. <gallery caption="Старая графіка Паставаў" widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (M. Praździeckaja, 1838).jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Тызэнгаўзаў (Паставы)|Сядзіба]]. {{nowrap|М. Празьдзецкая}}, 1838 г. Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (1896).jpg|Палац, 1896 г. Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (1896).jpg|Камяніцы на Рынку, 1896 г. Pastavy, Stary Rynak-Łučajskaja, Mikałajeŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Лучайская, Мікалаеўская (1896).jpg|[[Царква Сьвятога Мікалая (Паставы)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]], 1896 г. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Паставы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Згодна з умовамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы 1921 году]] Паставы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам [[Пастаўскі павет|павету]] і зноў атрымалі статус [[места]]. У канцы 1920-х гадоў у месьце працавалі 2 лесапільныя заводы (належалі Пэргамэнту й Зінгеру) і цагельня (належала Райхелям), паравы млын, бровар, пякарня і інш. У 1939 годзе Паставы ўвайшлі ў [[БССР]], дзе ў 1940 годзе сталі цэнтрам раёну [[Вялейская вобласьць|Вялейскай]], з 1944 году [[Маладэчанская вобласьць|Маладэчанскай]], з 1960 году Віцебскай вобласьці. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 6 ліпеня 1941 да 5 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. <gallery caption="Места на старых здымках" widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (1901-17).jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Тызэнгаўзаў (Паставы)|Палац Тызэнгаўзаў]], {{nowrap|да 1918 г.}} Pastavy, Vilenskaja. Паставы, Віленская (1913).jpg|Кавалерыйская школа, {{nowrap|1913 г.}} Pastavy, Miadziełka-Stary Rynak. Паставы, Мядзелка-Стары Рынак (1915).jpg|З боку Мядзелкі, {{nowrap|1915 г.}} Pastavy, Stary Rynak, Kramy. Паставы, Стары Рынак, Крамы (1920-29) (2).jpg|Гандлёвыя рады, 1920-я гг. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (J. Kłos, 1930).jpg|Царква, 1930 г. Pastavy, Miadziełka. Паставы, Мядзелка (1930).jpg|Мядзелка, 1930 г. Pastavy, Vilenskaja. Паставы, Віленская (1920-39).jpg|Вуліца Віленская, да 1939 г. Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (V. Białkoŭski, 1936).jpg|Рынак, 1936 г. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:200 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:23000 ScaleMajor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 align:left bar:1692 from:0 till:994 bar:1866 from:0 till:797 bar:1881 from:0 till:797 bar:1897 from:0 till:2397 bar:1939 from:0 till:3400 bar:1959 from:0 till:10600 bar:1970 from:0 till:15100 bar:1974 from:0 till:15600 bar:1991 from:0 till:20300 bar:1998 from:0 till:22900 bar:2004 from:0 till:20500 bar:2009 from:0 till:19815 bar:2018 from:0 till:19881 TextData= fontsize:10px pos:(35,195) text: Зьмяненьне колькасьці насельніцтва Паставаў </timeline> </div> * '''XVII стагодзьдзе''': 1692 год — 994 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1866 год — 797 чал.<ref name="sg">Krzywicki J. Postawy // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|8к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VIII/848 848].</ref>; 1881 год — 936 чал. (417 муж. і 519 жан.)<ref name="sg"/>; 1897 год — 2397 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1939 год — 3,4 тыс. чал.; 1959 год — 10,6 тыс. чал.; 1970 год — 15,1 тыс. чал.; 1974 год — 15,6 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>; 1991 год — 20,3 тыс. чал.; 1998 год — 22,9 тыс.<ref name="ehb"/>; 2000 год — 21,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|12к}} С. 167.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2001 год — 21,1 тыс. чал.; 2004 год — 20,5 тыс. чал.; 2006 год — 20,2 тыс. чал.; 2007 год — 20,0 тыс. чал.; 2008 год — 19,8 тыс. чал.; 2009 год — 19 815 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181046/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-2.pdf Перепись населения — 2009. Витебская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2010 год — 19,8 тыс. чал.; 2016 год — 20 039 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 19 882 чал.<ref name="belstat2017">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 19 881 чал.<ref name="belstat2018">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Паставах працуюць прафэсійна-тэхнічны каледж, 5 сярэдніх, мастацкая школы, гімназія. === Культура === Дзейнічаюць краязнаўчы музэй, раённы і мескі дамы культуры, 4 бібліятэкі, кінатэатар. === [[Мас-мэдыя]] === Выдаецца раённая газэта «[[Пастаўскі край]]» (да 1991 году — «Звязда»). == Забудова == === Плян === Рака падзяляе места на 2 раёны: заходні і ўсходні. Першы паваенны генэральны плян Паставаў зьявіўся ў 1962 годзе. Забудоўваецца места паводле генэральнага пляну 1976 году і праекту дэталёвага плянаваньня Ўсходняга жылога раёну, распрацаванага ў 1978 годзе. Адміністрацыйны, грамадзкі і культурны цэнтар гістарычна склаўся ў заходнім раёне. 2—3-павярховыя жылыя дамы будуюць у паўночна-заходняй частцы. Прамысловая зона разьмяшчаецца ўва ўсходнім раёне. Паводле карэктаваньня генэральнага пляну 1994 году ў сучасным месьце перавага аддаецца малапавярховай забудове. === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | 17 верасьня вуліца || '''Задзеўская''' вуліца<ref>Пракаповіч І. Назвы нашых мясцін. — Менск: Кнігазбор, 2013. С. 154.</ref> || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Гагарына вуліца || '''Зарэчная''' вуліца<ref>Пракаповіч І. Назвы нашых мясцін. — Менск: Кнігазбор, 2013. С. 156.</ref> || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Камсамольская плошча || '''Рынак Задзеўскі''' пляц || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Кляра вуліца || '''Канстантына Тызэнгаўза''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Крупскай вуліца (часткова) || '''Сасновая''' вуліца<br />'''Школьная''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна плошча || '''Рынак Стары''' пляц || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Ленінская вуліца || '''Браслаўская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Максіма Горкага вуліца || '''Базылянская''' вуліца<ref>Пракаповіч І. Назвы нашых мясцін. — Менск: Кнігазбор, 2013. С. 157.</ref> || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Паўліка Марозава вуліца || '''Юрысдыка''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Піянэрская вуліца || '''Тапалёвая''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Віленская''' вуліца || |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Трудавая вуліца || '''Кляновая''' вуліца<br />'''Школьная''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Чырвонаармейская вуліца || '''Лучайская''' вуліца<ref>{{Спасылка|аўтар = Пракаповіч І. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://westki.info/blogs/13608/nazvy-vulic-gorada-pastavy | загаловак = Назвы вуліц горада Паставы | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://westki.info Весткі.info] | дата = 1 верасьня 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref> || Браніслава Перацкага вуліца |} == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, дрэваапрацоўчай прамысловасьці, друкарня. {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Паставаў |- | * [[Вытворча-гандлёвае прыватнае унітарнае прадпрыемства|ВГПУП]] «Завод Беліт» * ААТ «Пастаўскі льнозавод» * ААТ «Паставы-мэбля» * ААТ «Пастаўскі малаказавод» * КУП «Пастаўскі мясакамбінат» * УДП «Пастаўскі кансэрвавы завод» * ДЛГУ «Пастаўскі лясгас» * ПУП «Пастаўскі мэблевы цэнтар» |} == Транспарт == Праз Паставы праходзяць аўтамабільныя дарогі {{таблічка-by|Р|27}} ([[Браслаў]] — [[Мядзел]]) і {{таблічка-by|Р|110}} ([[Глыбокае]] — [[Лынтупы]]). == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Pastavy, Stary Rynak-Zadzieŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Задзеўская (1920-29).jpg|значак|Стары Рынак, здымак 1920-я гг.]] === Інфраструктура === У месьце працуе Пастаўскі краязнаўчы музэй, праводзіцца фэст народнай музыкі «Зьвіняць цымбалы і гармонік». Спыніцца можна ў мескім гатэлі. Дзейнічае дом паляўнічага<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. === Славутасьці === [[Файл:Pastavy5.JPG|міні|Музэй у камяніцы XVІІI ст.]] На паўднёвай ускраіне Паставаў, на паўночным беразе возера Задзеўскага (на краі першай надгюймавай тэрасы) захавалася старажытнае паселішча — помнік археалёгіі. Даўжыня 50—70 м, шырыня каля 20 м. Адкрыў і дасьледаваў у 1980 годзе [[Эдвард Зайкоўскі|Э. Зайкоўскі]] (ускрыў 112 м² плошчы; культурны пласт каля 0,5 м; сярод знаходак крамянёвыя скрабкі, нажы, наканечнікі стрэлаў, праколкі, кераміка нарвенскай і паўночнабеларускай культураў і культуры тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі). Паселішча належыць да эпохі позьняга [[нэаліт]]у і раньняга [[бронзавы век|бронзавага веку]], датуецца канцом 3 — пачаткам 2-га тысячагодзьдзя да н. э. * Ансамбль гістарычнага Рынку (1760—1780-я) * Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты) * [[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага (Паставы)|Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага]] (1898—1904) * Млын (сярэдзіна ХІХ ст.) * Могілкі юдэйскія * [[Палацава-паркавы комплекс Тызэнгаўзаў (Паставы)|Палацава-паркавы комплекс Тызэнгаўзаў]] (XVIII—XIX стагодзьдзі) * [[Царква Сьвятога Мікалая (Паставы)|Царква Сьвятога Мікалая]] (1894; [[мураўёўкі|мураўёўка]]) === Страчаная спадчына === * Афіцэрская кавалерыйская школа * Гандлёвыя рады (XIX ст.) * Царква (пачатак ХІХ ст.) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Паставаў" widths=150 heights=150 class="center"> Будынак былога палаца Тызэнгаўзаў. г. Паставы 2.jpg|[[Палацава-паркавы комплекс Тызэнгаўзаў (Паставы)|Палац Тызэнгаўзаў]] Архітэктурны ансамбль былой Рыначнай плошчы. г. Паставы.JPG|Забудова гістарычнага Рынку Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага. г. Паставы.jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага (Паставы)|Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага]] Паставы 1Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага 7.jpg|Касьцёл, інтэр’ер </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Царква Сьв. Мікалая. г. Паставы.jpg|[[Царква Сьвятога Мікалая (Паставы)|Мікольская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Вадзяны млын.jpg|Вадзяны млын Дом конца XIX века на берегу реки Мяделка.jpg|Старая камяніца Synagogues in Pastavy 1e.jpg|Сынагога </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Паставаў |- | * [[Сант’Арэстэ|Сант-Арэстэ]], [[Італія]] * [[Рэжыца]], [[Латвія]] * [[Купішкі]], [[Летува]] * [[Ракішкі]], [[Летува]] * [[Сьвянцяны]], [[Летува]] * [[Шырвінты]], [[Летува]] * [[Вэйхэрова]], [[Польшча]] * [[Сямяцічы]], [[Польшча]] * [[Курск]], [[Расея]] * [[Пушкіна]], [[Расея]] * [[Йыхві]], [[Эстонія]] |} == Асобы == * [[Лідзія Абрамава]] (нар. 1946) — народная артыстка Расеі * [[Сяргей Навумчык]] (нар. 1961) — беларускі журналіст і палітык * [[Ігар Пракаповіч]] (нар. 1960) — беларускі літаратар і краязнавец * [[Аляксандар Раеўскі]] (1957—2008) — заслужаны лётнік-выпрабавальнік * [[Валянтын Собаль]] (нар. 1949) — беларускі археоляг == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|12}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Памяць/Пастаўскі раён}} * Паставы: буклет / фатаздымкі Я. Казюлі [і інш.]. — Паставы, 2001 — 7 с. * Паставы: фотаальбом / склад. С. Міхайлавай; аўт. тэксту І. Пракаповіч; фота Ю. Осіпава [і інш.]; пер. на англ. мову Д. Людчыка. — {{Менск (Мн.)}}, 2008. — 72 с. * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|8}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|pastavy}} {{Навігацыйная група |назоў = Паставы ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Пастаўскі раён |Віцебская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}} [[Катэгорыя:Паставы| ]] ilxr1isjjvcbs3yoxjv42rz7xrom2hx Летувіская мова 0 10397 2331139 2324299 2022-08-03T14:58:03Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|літоўская мова|літоўскай мовай}} {{Іншыя значэньні|Жамойцкая мова (неадназначнасьць)}} {{Інфармацыя пра мову |Назва мовы = Летувіская |Назва мовы ў арыгінале = Lietuvių kalba |Краіны ўжываньня = [[Летува|Летуве]], [[Польшча|Польшчы]], [[Беларусь|Беларусі]] і 14 іншых краінах |Рэгіён = Летува, Беларусь, Польшча ды іншыя |Колькасьць карыстальнікаў = звыш 3 мільёнаў |Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]<br /> &nbsp;[[Балтыйскія мовы|Балтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Усходнебалтыйскія мовы|Усходнебалтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Летувіская''' |Афіцыйная мова ў = [[Летува|Летуве]],<br />[[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязе]],<br />'''Прызнаная мова меншасьці:'''<br />[[Польшча|Польшчы]],<br />[[ЗША]] |Рэгулюецца = Дзяржаўнай камісіяй летувіскай мовы (Valstybinė lietuvių kalbos komisija)<Br />Дзяржаўная моўная інспэкцыя (Valstybinė kalbos inspekcija)<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter/www_tv.show?id=6904,1,30 Valstybinė kalbos inspekcija]</ref> |Код па ISO 639-1 = lt |Код па ISO 639-2(B) = lit |Код па ISO 639-2(T) = lit |Код па SIL = LIT }} '''Летуві́ская мо́ва''' ({{мова-lt|lietuvių kalba|скарочана}}) (да 19 ст. мела назву '''''Жэмойцкая мова''''') — нацыянальная [[мова]] [[Летувісы|летувісаў]], мова ўсходнебалтыйскай падгрупы [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]], якой карыстаецца каля 3 млн чалавек у [[Летува|Летуве]], а таксама ў [[Беларусь|Беларусі]], паўночна-ўсходняй [[Польшча|Польшчы]], [[Расея|Расеі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Аўстралія|Аўстраліі]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]]. [[Дзяржаўная мова]] Летувы. Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай '''жамойцкай мовы''' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Назва == {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|89|Ziwatas Pona yr Diewa musu Jezusa Christusa... o dabar wieł… Ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas (1787).jpg|125|Летувіскія кнігі ([[Вільня]], 1750 г. і [[Супрасьля]], 1787 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Факт масавага і традыцыйнага называньня ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] мовы [[Летувісы|летувісаў]] (у тым ліку мовы [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]] у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»{{Заўвага|У Прусіі мову жамойтаў з 1579 году пачалі называць выняткова «літоўскай» — у кнігах, друкаваных пры падтрымцы прускіх уладаў. Тым часам пры перадруку ў Расейскай імпэрыі пруска-летувіскай кнігі «Prastas Pamokslas per Klausimus ir per Atsakymus» (упершыню выйшла з друку ў 1780 годзе, без пазначэньня ў назове і тэксьце назвы мовы) яе новы выдавец, выхадзец з колішняй Рэчы Паспалітай Ян Юры Ляховіч азначыў гэтую кнігу як «''на чыстую жамойцкую мову... перакладзеную''» ({{мова-lt|«ant czista zemajtiszka Liežuwy... iszgulde»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/153/mode/2up?q=zemajtiszka P. 154].</ref>}}) ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь [[Вільня|Вільні]] <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''"{{Заўвага|{{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}}}}<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref> — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''"{{Заўвага|{{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. У адказ на падобныя сьведчаньні афіцыйная навука Летувы высоўвае тэорыю, што ў Вялікім Княстве Літоўскім існавала дзьве пісьмовыя летувіскія мовы: першая зь якіх называлася «летувіскай мовай» і цалкам зьнікла ў пачатку XVIII ст., а другая называлася «жамойцкай мовай» і выкарыстоўвалася ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]]. Адпаведна, сучасная літаратурная летувіская мова, паводле гэтай тэорыі, утварылася на базе «жамойцкай мовы» (заходнеаўкштоцкі або сярэдні дыялект — у тэрміналёгіі летувіскіх мовазнаўцаў)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Такім парадкам, афіцыйнае летувіскае мовазнаўства, хоць і знаходзіць пэўнае тлумачэньне называньню летувіскай мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім жамойцкай мовай, але разам з тым прызнае, што сучасная летувіская мова ёсьць працягам старой жамойцкай пісьмовай мовы, якая называецца цяпер «літоўскай» (у значэньні летувіскай) толькі паводле імя<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Назва летувіская мова (прыметнік «летувіскі» як вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Летувісы|летувісаў]], сучасная нацыянальная дзяржава якіх — [[Летува]]) пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўская мова]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка]] і [[Сяргей Шупа]] крытыкуюць ужываньне прыметніка летувіскі, называючы яго «''словам-калекам''» на падставе таго, што ў гэтым слове «''канчатак становіцца суфіксам''»<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Сяргей Шупа|Шупа С.]] [https://www.svaboda.org/a/30445716.html Чаму Літва, а не «Летува»], [[Радыё Свабода]], 20 лютага 2020 г.</ref>. Аднак лінгвіст [[Зьміцер Санько]] даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў [[Беларуская мова|беларускай мове]]. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з [[Грэцкая мова|грэцкай]] (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з [[Лацінская мова|лаціны]] (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія<ref name="Sanko"/>. Такім чынам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы<ref name="Sanko"/>. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Латышы|латышоў]], таксама ўзыходзіць да саманазвы ({{мова-lv|latviešy, latvietis|скарочана}}, ад назвы ракі ''Late'')<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|5к}} С. 256.</ref> і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай ([[Балтыйскія мовы|балтыйская моўная група]]). Тым часам назвы «''літош''», «''літашы''» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах<ref>[http://slounik.org/228589.html Назвы людзей па месцы пражывання] // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2006. {{ISBN|985-08-0715-6}}.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] === Раньнія часы === Як асобная мова ў балтыйскай групе моваў пачала разьвівацца ў VII стагодзьдзі н. э. Яе носьбіты доўгі час жылі ў цяжкадаступных лясах, што дазволіла захаваць архаічную мадэль мовы<ref name="Sviazynski-2005-208">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 208.</ref>. === У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Прусіі === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] У пасланьні да кардыналаў Рымскай курыі з нагоды прызначэньня ў 1417 годзе першага каталіцкага біскупа для [[Жамойць|Жамойці]] [[Мацей зь Вільні|Мацея]] львоўскі арцыбіскуп [[Ян Рашоўскі|Ян]] і віленскі біскуп [[Пётр з Кустыня|Пётар]] пісалі: «''Дастойнага пана Мацея, магістра вольных навук, пробашча Віленскага, [[Ліцьвіны|Ліцьвіна]], які поўнасьцю валодае жамойцкай гаворкай <…> мы высьвяцілі на катэдру''»{{Заўвага|{{мова-la|...venerabilem dominum Mathiam Magistrum arcium prepositum wilnensem Lythwanum necnon ydiomate Samagitico plenissime eruditum...|скарочана}}<ref>Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. T. 3. — Posnaniae, 1856. [https://books.google.by/books?id=ugRCAAAAYAAJ&pg=PA191&dq=ydiomate+Samagitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiBrtXIj-n1AhUASvEDHcrpBf0Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samagitico&f=false P. 191].</ref>}}. Тое, што першы жамойцкі біскуп досыць добра ведаў «''жамойцкую гаворку''»{{Заўвага|{{мова-la|«wenerabilem virum magistrum Mathiam prepositum Wilnensem, de vite puritate morum venustate et sciencia ceterisque virtutibus commendatum ac de ydiomate Samagitico sufficientissime institutum, ex assumptum et pro hominibus in pontificem constitutum Medinicensem ad instanciam prefatorum clarissimorum principum in virtute trinitatis vivifice»|скарочана}}<ref>Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia. T. XII. — Cracoviae, 1891. [https://books.google.by/books?id=vDghAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=ydiomate+Samagitico+sufficientissime+institutum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicju2Wk-n1AhVgQ_EDHbbLDNMQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=ydiomate%20Samagitico%20sufficientissime%20institutum&f=false P. 94].</ref>}}, паўтаралася яшчэ ў адным пасланьні гэтых жа герархаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 109.</ref>. Само ж новае біскупства стваралася для «''народу [[Жамойты|Жамойтаў]]''», што неаднаразова падкрэсьлівалася ў афіцыйных дакумэнтах ({{мова-la|gens Samagitarum|скарочана}} у 1409 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 25.</ref>, {{мова-la|gens Samaytarum|скарочана}} у 1416 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26.</ref>). У просьбе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а да папы [[Марцін V|Марціна V]] аб прызначэньні новага біскупа для «''жамойцкага народу''» [[Мікалай Камеданус|Мікалая]] (1423 год) зноў зазначалася, што гэтым разам ужо другі жамойцкі біскуп ведае «''гаворку жамойцкага народу''» (''sciensque gentis Samaitice ydioma''<ref> Liber Cancellariae Stanislai Ciolek: ein Formelbuch der polnischen Königskanzlei aus der Zeit der husitischen Bewegung. — Wien, 1871. [https://books.google.by/books?id=glBUTL4Jz2EC&pg=PA106&dq=Samaitice+ydioma&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjW8MLglOn1AhUQQfEDHY4lB6AQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Samaitice%20ydioma&f=false S. 106].</ref>)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26, 109.</ref>. Такім чынам, жамойцкія біскупы мусілі вольна валодаць жамойцкай мовай<ref name="Urban-2001-59">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 59.</ref>. У 11-й кнізе сваіх хронікаў [[Ян Длугаш]] зазначыў пра першага жамойцкага біскупа Мацея, што той «''добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''»{{Заўвага|{{мова-la|«Miednicensis autem ecclesiae cathedralis primus Mathias nomine, Almanus, in Vilna tamen natus, qui linguam lituanicam et samogiticam norat, praefectus est et consecratus»|скарочана}}<ref>Gołębiowski Ł. Dzieje Polski za Władysława Jagiełły i Władysława III-go. T. 1. — Warszawa, 1846. [https://books.google.by/books?id=BtlbAAAAcAAJ&pg=PA426&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22linguam%20Samogiticam&f=false S. 426].</ref>}}, чым засьведчыў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай. Апроч таго, апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і жамойтаў храніст адзначыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Вялікі князь [[Гедзімін]], сучасьнікам якога быў Ян Длугаш, у сваім лісьце-пасланьні да манахаў-францішканаў [[Саксонія|Саксоніі]], датаваным 26 траўнем 1323 году, запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае чатырох прапаведнікаў, каб яны маглі апеквацца двума касьцёламі, збудаванымі ў [[Вільня|Вільні]] і [[Наваградак|Наваградку]]. Гедзімін ставіў умову і пажаданьне, каб місіянэры абавязкова ведалі польскую, [[Земгальская мова|земгальскую]] (у 1289—1290 гадох па паразе паўстаньня супраць [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]] у ВКЛ перасялілася каля 100 тысячаў [[Земгалы|земгалаў]]) і рускую мовы. У пасланьні таксама дадавалася, што гэтымі мовамі валодалі іншыя місіянэры, якія дагэтуль былі або яшчэ знаходзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Urban-2001-102">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 102.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Яшчэ адным сьведчаньнем адрозьненьня лічыцца грамата вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа жамойцкага [[Марцін Лінтфары|Марціна]] ад 1503 году, дзе зазначалася нізкая адукацыя парафіяльных ксяндзоў у Жамойці і тое, што яны былі няздольныя карыстацца ў набажэнствах «''гаворкай літоўскай або гэтай жамойцкай''»{{Заўвага|Паводле [[Павал Урбан|Паўла Урбана]], няведаньне ксяндзамі «літоўскай гаворкі» можа тлумачыцца тым фактам, што біскупства стваралася ў межах Жамойці, якія паводле мірнага пагадненьня 1398 году трапілі пад уладу Тэўтонскага ордэну. Тым часам у межах біскупства таксама маглі жыць ліцьвіны, асабліва на захад ад утокі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] ўздоўж Нёману<ref name="Urban-2001-110"/>}}<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. У 1507 годзе [[Барташ Табар]]авіч, брат якога біскуп віленскі [[Войцех Табар]] атрымаў аналягічную паводле зьместу грамату, аформіў фундацыю на касьцёл у [[Таўрогі|Таўрогах]] з прызначэньнем туды сьвятароў, якія б ведалі «''гутарковую жамойцкую мову''» і маглі б навучаць парафіянаў слову Божаму ў «''мове жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-111">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 111.</ref>. Жамойцкую мову з мовай уласна ліцьвінаў адрозьнівалі і ў [[Прусія|Прусіі]], дзе апынулася значная частка тэрыторыі Жамойці ([[Малая Летува]]), якая ўвайшла ў склад Самбійскага біскупства: у 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў [[Самбія|Самбіі]], у тым ліку «''мовай жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-110"/>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]], 1547 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага балтыйскага слова{{Заўвага|Тым часам, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Першыя помнікі летувіскай пісьменнасьці зьявіліся толькі ў пачатку XVI ст. У гэты час кнігі на летувіскай мове выдаваліся па-за межамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — у [[Прусія|Прусіі]] [[нямецкая мова|нямецкім]] шрыфтам. Прытым у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у 1592 годзе прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каспар Шутц||en|Caspar Schütz}} у сваёй «Historia Rerum Prussicarum» згадваў «''жамойцкую мову''» ({{мова-de|«Sameitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Schütz C. Historia Rerum Prussicarum. — Zerbst, 1592. [https://books.google.by/books?id=IWlcAAAAcAAJ&pg=RA1-PA75&dq=Sametischen+Sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipxqeni-L1AhXwQvEDHSxUDWMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Sametischen%20Sprache&f=false S. 110].</ref>; таксама шэраг нямецкіх выданьняў XVIII ст. тлумачылі назву Жамойці менавіта з «''жамойцкай мовы''» ({{мова-de|«Samogitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Uhse E. Universal-geographisch-historisches Lexicon. — Leipzig, 1710. [https://books.google.by/books?id=L5dEAAAAcAAJ&pg=RA2-PP8&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHytP5sOb1AhUoQvEDHeFtCTw4HhDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 348].</ref><ref>Allgemeines Geographisch-Historisches Zeitungs-LEXICON. — Frankfurt, 1738. [https://books.google.by/books?id=l2aEoaAeO80C&pg=RA2-PP14&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPruXugOf1AhUYG-wKHdfrC-M4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 348].</ref><ref>Rink E. G. Das verwirrte Pohlen, in einer genauen Gegeneinanderhaltung der Geschichte. — Leipzig, 1711. [https://books.google.by/books?id=VEpKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA87&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjaxuPjr-b1AhXrRPEDHVWwDCE4FBDoAXoECAkQAQ#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 87].</ref><ref>Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. — Leipzeig — Halle, 1742. [https://books.google.by/books?id=AxMoFrisRfUC&pg=PA1705&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFl--Og-f1AhXJ16QKHX5wAtI4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 1705].</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Idiomate samogitico (1681).jpg|105|Po Żmudzku (1681).jpg|109|Азначэньне летувіскай кнігі 1681 году як жамойцкай: [[Міхал Вайніловіч|Міхалам Вайніловічам]] і ўласьнікам захаванага яе асобніка}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад булы [[Папа|Папы]] на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жэмойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>. Тым часам амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] падкрэсьлівае, што ''«летувіская мова цягам стагодзьдзяў не была мовай палітыкі»''<ref name="Snyder, T 1999">Snyder T. The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569—1999. — New Haven: Yale Univ. Press, 2003.</ref>. Палітычная, эканамічная, сацыяльная і культурная сытуацыя ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] не была прыхільнай да летувіскай мовы, якую паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]] загналі ''«ў ніжэйшую клясу ва ўласнай айчыне»''<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 244.</ref>. Напрыклад, ''«вялікія князі літоўскія ніколі не друкавалі кнігаў на летувіскай мове»''<ref name="Snyder, T 1999"/>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} З мэтай павелічэньня ўплыву на вернікаў-летувісаў у канцы XVI ст. кнігі на летувіскай мове пачалі друкавацца ў Вялікім Княстве Літоўскім: першай такой кнігай стаў «Катэхізм» у перакладзе Даўкшы ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}), выдадзены ў 1595 годзе. Хоць у прадмове да «Катэхізму» Даўкшта сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''», аднак ужо ў 1605 годзе выйшла перавыданьне, дзе ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>{{Заўвага|Тым часам у 1823 годзе пад назвай «Вытрымкі з жамойцкіх казаньняў» ({{мова-pl|«Wyjątek z kazań żmudzkich»|скарочана}}) у Вільні надрукавалі вытрымкі з «Пасьцілы», выдадзенай Даўкшам у 1599 годзе<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 86.</ref>, у прадмове да якой той таксама сьцьвярджаў назву «''летувіская мова''»}}. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай) і ўсходні — уласна «летувіская мова». Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, аднак ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на прывіленскіх дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>{{Заўвага|Аднак складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні не зафіксавалі прыкметаў поўнага зьнікненьня ў пачатку XVIII ст. мовы, якая ў іх азначаецца як «літоўская»: калі ў 1666—1700 гадох 97% навучэнцаў-жамойтаў ведалі жамойцкую мову, а 19% — літоўскую мову, тым часам 57% навучэнцаў-ліцьвінаў ведалі літоўскую мову, а сярод навучэнцаў-русінаў веданьне літоўскай мовы не адзначалася, то ў 1700—1752 гадох толькі 37% жамойтаў ведалі жамойцкую мову, але ўжо 73% — літоўскую мову, тым часам веданьне літоўскай мовы дэкляравалі 37% ліцьвінаў, 7% русінаў і нават 6 навучэнцаў-палякаў. Увогуле, увесь час веданьне жамойцкай мовы дэкляравалі толькі навучэнцы-жамойты<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 63—64.</ref>}}. Як адзначае Зінкявічус, ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі: * «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год) * «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год) * «Ключ нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Clavis Germanico-Lithvana|скарочана}}, Фрыдрых Прэторыюс, 1680 год, рукапіс) * «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год) * «Слоўнік летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Vocabularium Litthuanico-Germanicum, et Germanico-Litthvanicum|скарочана}}, Фрыдрых Вільгельм Гаак, 1730 год) * «Лексыкон нямецка-летувіскі і летувіска-нямецкі» ({{мова-la|Lexicon Germanico-Lithvanicum et Lithvanico-Germanicum|скарочана}}, Якуб Брадоўскі, да 1744 году, рукапіс) * «Разгляд летувіскай мовы ў яе вытоках» ({{мова-la|Betrachtung der littauischen Sprache in ihrem Ursprunge|скарочана}}, Філіп Руіг, 1745 год) * «Летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі лексыкон» ({{мова-la|Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon|скарочана}}, Філіп Руіг, 1747 год), тым часам рэдкі асобнік гэтага слоўніка (як і, увогуле, хоць-якой кнігі, выдадзенай у Прусіі), што трапіў у кнігазбор на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага, азначылі ў каталёзе бібліятэкі кляштару францішканаў у [[Крэтынга|Крэтынзе]] як «''Жамойцка-нямецкі слоўнік''» ({{мова-la|«Dictionarium Samogitico-Germanicum»|скарочана}}) * «Пачаткі граматыкі летувіскай мовы» ({{мова-la|Anfangsgründe einer Littauischen Grammatick|скарочана}}, Фрыдрых Руіг, 1747 год) * «Новая летувіская граматыка» ({{мова-la|Neue Littauische Grammatik|скарочана}}, 1791 год) [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.</ref><ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>){{Заўвага|Разам з тым, сустракалася і азначэньне «літоўскі» ({{мова-la|Litvanicu, Lithvanica|скарочана}}): у кнізе езуіцкага гісторыка [[Станіслаў Растоўскі|Станіслава Растоўскага]] (1768 год) і ў каталёгу бібліятэкі бэрнардынскага кляштару ў [[Трашкуны|Трашкунах]] (1782 год)}}. Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства. І да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі літвінізму летувіскага гісторыка Томаса Баранаўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}). Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''» ({{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}})<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. перавыданьні гэтага лемантара працягвалі азначаць «жамойцкімі» {{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}}<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 269.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|98|Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas kożnas Katalykas żinoty... isz liezuwe Lękiszka ant Ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1806).jpg |116|Летувіская кніга (Варшава, 1781 г. і Вільня, 1806 г.), мова якой на вокладцы азначаецца як жамойцкая}} Разам з тым, назва «літоўская мова» ўсё ж зьявілася ў назове адной рэлігійнай кнігі з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году{{Заўвага|Таксама згадваюць кнігу Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году, ніводнага асобніка якой не захавалася (як і вытрымак з гэтай кнігі або апісаньня яе зьместу)<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 398.</ref>}}, якая перавыдавалася езуітамі ў 1644 годзе. Апроч таго, азначэньні «літоўская мова» ({{мова-pl|«Litewski ięzyk»|скарочана}}) ёсьць у прадмовах да выдадзеных гатычным шрыфтам «Polski z litewskim katechism» (Вільня, 1598 г.) і «Knyga nobažnystės» ([[Кейданы]], 1653 г.), якія пазьней не перавыдавалася. Летувіская кніга «Ewangelie polskie i litewskie» (Вільня, 1647 г.), якая перавыдавалася ў XVII — XIX ст. (апошнія разы — у 1858 і 1859 гадох пад назвай «Ewangelje polskie i żmudzkie»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 144.</ref>), уласна словазлучэньня «літоўская мова» ў тэксьце не зьмяшчае{{Заўвага|Простае азначэньне «летувіскі» трапіла ў назоў кнігі «Postilla lietvwiszka» (Вільня, 1600 г.), таксама ў ананімным лацінамоўным панэгірыку [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонту Вазе]], выдадзеным ў 1589 годзе пры Віленскай езуіцкай акадэміі, зьмяшчаецца фрагмэнт летувіскага тэксту пад назовам «Litvanica» (у заканчэньне, пасьля італьянскага, гішпанскага, францускага, нямецкага, ангельскага і польскага тэкстаў)}}. У 1681 годзе тагачасная блытаніна і няпэўнасьць тэрміналёгіі знайшла адлюстраваньне ў выдадзенай у Вільні летувіскай кнізе, у пачатку якой [[Казімер Пац]] азначае яе мову як «''літоўскую гаворку''» ({{мова-la|«litvanico idiomate»|скарочана}}), а [[Міхал Вайніловіч]] — як «''жамойцкую гаворку''» ({{мова-la|«idiomate Samogitico»|скарочана}}), урэшце сам уласьнік асобніка азначыў гэтую кнігу як «''выдадзеную… па-жамойцку''» ({{мова-pl|«wydana… po Żmudzku»|скарочана}}). Тым часам у складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] назву кнігі Шырвіда абрэзалі да «Punkty kazan od adwentu az do postu»<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/148/ P. 148].</ref>, а адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>. Адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. Увогуле, нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў{{Заўвага|Як прыклад (з усяго відаць, адзінкавы) плёну такой папулярызацыі на Жамойці летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцінас Яблонскіс||ru|Яблонскис, Константинас}} падае тэкст прысягі з судовай кнігі маёнтку [[Біржы|Біржаў]], датаваны 1699 годам, дзе пасьля польскага тэксту ідзе летувіскі з подпісам «''Toż samo po litewsku''»<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 302—303.</ref>}} (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Жамойты|жамойтамі]]<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]], народжанага на Жамойці, староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. У надрукаванай у 1699 годзе кнізе «[[Рыга|Riga]] Literata» дзеля высьвятленьня этымалёгіі назвы [[Інфлянты|Інфлянтаў (Лівоніі)]] пасьля эстонскага ({{мова-la|Esthonico|скарочана}}) ''Liva'' і перад латыскім ({{мова-la|Lettice|скарочана}}) ''Laivas'' прыводзілася «жамойцка-прускае» ({{мова-la|Samogithico & Prussico|скарочана}}) ''Lewas'' або ''Loiwas''<ref>Riga Literata. — Rostochii, 1699. [https://books.google.by/books?id=Eo1OwWzPaCgC&pg=PP7&dq=Samogithico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiO9ZPTvIn2AhUoRfEDHciFC5kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Samogithico&f=false P. A 2].</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох{{Заўвага|Разам з тым, адну кнігу з азначэньнем яе мовы менавіта як летувіскай выдалі ў друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі ў 1772 годзе}}. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Паводле слоўніка [[Курляндыя|курляндзка]]-нямецкага лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Штэндэр|Фрыдрыха Штэндэра|en|Gotthard Friedrich Stender}}, надрукаванага ў 1789 годзе, назва «жамойцкая мова» ({{мова-lv|Smuhdschu walloda|скарочана}}) бытавала сярод [[Латышы|латышоў]]<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=Smuhdschu%20walloda&f=false S. 280].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki / Źiemaytiszki / Ziemaytyszki / Żiamaytyszki / Żiamaytiszki / Ziamaytiszki / Žiamaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. Як сьведчаць праўныя крыніцы, выкарыстаньне жамойцкай (летувіскай) мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім да самых [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] абмяжоўвалася максымум рэгіянальным узроўнем, у тым ліку асобнымі натарыяльна засьведчанымі перакладамі дзяржаўных актаў (напрыклад, летувіскі пераклад тэксту [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]] 1791 году)<ref name="Kascian-2009"/>. <gallery caption="Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні" widths=150 heights=150 class="center"> Ziemaytiszki (1793).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1797).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1797 г. Ziemaytiszki (1805).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1805 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Źiemaytiszki (1830).jpg|(«''Źiemaytiszki''»). 1830 г. Ziemaytyszki (1840).jpg|(«''Ziemaytyszki''»). 1840 г. Żiamaytiszki (1851).jpg|(«''Żiamaytiszki''»). 1851 г. Ziamaytiszki (1854).jpg|(«''Ziamaytiszki''»). 1854 г. </gallery> === У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі === [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''»{{Заўвага|Хоць ад свайго імя Даўкантас сьцьвярджаў толькі азначэньне «летувіская мова»<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 15.</ref>}} ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>{{Заўвага|Таксама {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юры Пабрэжа||en|Jurgis Pabrėža}} ў 1814 годзе падаваў у сваім рукапісе пра лекарскія расьліны менавіта іх «''жамойцкія назвы''» ({{мова-pl|«Imiona Żmuydzkie»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 521.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|107|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|107|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў [[беларусы|беларусаў]]<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ewangelie polskie y litewskie, 1647.jpg|107|Ewangelje polskie i żmudzkie (1858).jpg|107|«Эвангельле польскае і літоўскае» (1647 г.), перавыдадзенае ў 1858 г. як «Эвангельле польскае і жамойцкае»}} У пачатку XIX ст. працэс паступовага атаясамліваньня жамойцкай мовы зь «літоўскай» працягнуўся{{Заўвага|Гэта выявілася ў выданьні кніг з пазначэньнем у назовах «летувіскай мовы»: «''Naujas Istatimas Jezaus Christaus Wieszpaties musu / lietuwiszku leżuwiu iszgulditas par Jozapa Arnulpa kunigaykszti Giedrayti wiskupa Żiemayciu, żenklinika s. Stanislowo''» (Вільня, 1816 г.), «''Karawakas, arba Krzizius anioliszkas. Runku s. Tamosziaus isz Akwina iszpažintoia, zokana kaznadzieju, latiniszkay iszraszitas, ira baznicioy kunigu Daminikonu mieste Anagnios … Tas pats krizius czieši missyu szwętu, lietuviszkay iszgulditas''» (Вільня, 1817 г.), «''Kielas kruwinas karalaus sopulu Jezusa Chrystusa brangu krauiu iszkłotas o eynantiems ant scieśliwos wiecznastes zmoniems kieleywems troksztantiems zinoty taiemnicios niewinnos mukos Wieszpaties Pona musu paroditas / ir su pazwaliimu wiresniu isz łankiszko ant lietuwiszko lieźuwie iszgulditas''» (Вільня, 1821 г.), «''Jonas isz Swisłoczes krominikas wędrawois / lietuwiszku lieźuwiu iszgulditas kasztu yr storony par Jozapa Rupeyka kanaunika Płocka, klebona Szaduwos, źenklinika s. Onos''» (Вільня, 1823 г.), «''Surinkimas dasekimu par mokintus źmonias, senowias amźiose tikray daritu apey bytes / o par kunigo Kluko kanauniko Kruszwickojo metuose 1780 Warszuwoje lenkiszkay yszdrukawotas, yr diel lenku yszdotas ; o dabar pirmo siki ant leźuwio letuwiszkay-zemaytiszko, par kunigo Cypriono Juzapo Niezabitawski kanauninko Minskojo, prabaszcziu Welonos pargulditas yr metuose 1823 ing drukarnia diel yszspaudimo, ant kningu raszto, podatas''» (Вільня, 1823 г.)}}, чаму спрыяла ў тым ліку ўлучэньне ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўсёй тэрыторыі Жамойці (разам з гістарычна адасобленым ад [[Літва старажытная|уласна Літвы]] колішнім [[Жамойцкае староства|Жамойцкім староствам]]) у склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], з 1801 году [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]]. У 1808 годзе народжаны ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]] былы езуіт [[Францішак Ксавэры Богуш]] надрукаваў у [[Варшава|Варшаве]] кнігу «Аб пачатку народу і мовы літоўскай» ({{мова-pl|«O początkach narodu i języka litewskiego»|скарочана}}), дзе атаясаміў [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Прускія летувісы|прускімі летувісамі]] (з спасылкамі на выдадзеныя ў [[Малая Летува|Малой Летуве]] кнігі)<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 4, 12, 64, 94, 146.</ref>, а таксама заявіў, што «''літоўская мова адрозьніваецца ад славянскай''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 96.</ref> і двойчы паўтарыў, што «''жамойцкая мова дакладна такая ж самая, як літоўская, часам адрозьніваецца вымаўленьнем, але гэтая розьніца меншая, чым паміж вялікапалякам і мазурам''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 58—59, 106.</ref>, а далей фактычна засьведчыў уласнае даволі кепскае веданьне летувіскай мовы (на што зьвярнулі ўвагу яшчэ ў 1875 годзе<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 144—145.</ref>), заявіўшы, што «''Жамойць называе сябе źiemaiten… <…> ліцьвіны… назвалі гэты край źiemaitis''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 59—60.</ref>. Апроч таго, Богуш заклікаў зрабіць летувіскую мову мовай высокай культуры, што неўзабаве знайшло падтрымку ў студэнта [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], народжанага на Жамойці селяніна [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], які ў 1822 годзе выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), а па публікацыі ў 1830 годзе ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, што вярнула зь нябыту назву [[Аўкштота]] і дазволіла атаясаміць жамойтаў зь ліцьвінамі, новая праца Даўкантаса (1845 год) атрымала назву «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»), дзе наватворам «kalnienū» пазначаліся вылучаныя пазьней з усходніх жамойтаў [[Аўкштайты|аўкштайты]] — «уласныя літоўцы». Лінгвістычны падзел на «аўкштайтаў» і жамойтаў Даўкантас спрабаваў сьцьвердзіць выдадзеным у 1842 годзе «Лемантаром летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»){{Заўвага|Тым часам расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] ў 1855 годзе падзяляў летувісаў, паводле асаблівасьцяў іх мовы, на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>}}. Разам тым, да вылучэньня «аўкштайтаў» розныя аўтары (як летувіскія, так і іншаземныя) мелі даволі розныя погляды на «літоўскую» і жамойцкую мовы — як і на склад «літоўскіх народаў». Яшчэ ў 1824 годзе народжаны на Жамойці мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каэтан Незабітоўскі||ru|Незабитовский, Каэтан Любич}} (з 1835 году працаваў у [[Міністэрства асьветы Расейскай імпэрыі|Міністэрстве асьветы Расейскай імпэрыі]], потым цэнзарам і начальнікам канцылярыі ў Варшаўскім цэнзурным камітэце) выдаў кнігу «Сборнік усіх відаў пісьменства на летувіскай, жамойцкай і пруска-летувіскай мовах» («''Surinkimas wysokiu rasztu Lietuwiszku, Žemaytiszku yr Prusiszkay Lietuwiszku''», сучаснае летувіскае «''Surinkimas visokių raštų lietuviškų, žemaitiškų ir prūsiškai lietuviškų''»). Тым часам у 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх літвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб, 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (літвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. S. 435</ref>){{Заўвага|Аднак сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}})}}. Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] выдаў па-польску ў Вільні граматыку летувіскай мовы пад назвай «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} = {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>, у 1848 годзе ксёндз Ян Ляховіч выдаў летувіскі лемантар пад назвай «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» ({{мова-lt|«Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun»|скарочана}}), а ў 1861 годзе Язэп Багдановіч склаў «жамойцка-польскі слоўнік»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 496.</ref>. Яшчэ ў 1888 годзе польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся ўраджэнцам [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў (будучая «[[Аўкштота]]») «[[ліцьвіны|літоўцамі]]», а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] У артыкуле «Народная літоўска-жамойцкая літаратура», надрукаваным у 1858 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}, зазначалася, што «''насельніцтва, якое размаўляе літоўска-жамойцкай мовай, займае: 1) Ковенскую губэрню, апроч часткі Новааляксандраўскага (даўняга Браслаўскага) павету…, 2) частку Віленскай губэрні, 3) частку Прусіі да самага Караляўца, 4) частку Аўгустоўскай губэрні ўлучна з Мар’ямпалем — і 5) ёсьць некалькі вёсак у Гарадзенскай губэрні, у якіх гавораць той мовай''»<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] У 1861 годзе ў афіцыйным прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам летувіская мова ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) не ўпаміналася: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}} або „самагіцкая“{{Заўвага|Напрыклад, назва «самагіцкая мова» ({{мова-ru|«самогитский язык»|скарочана}}) ужываецца ў афіцыйных дакумэнтах Міністэрства народнай асветы Расейскай імпэрыі ад 1803 году датычна летувіскіх выданьняў віленскіх друкарняў езуітаў ([[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]]) і базылянаў<ref>[https://www.prlib.ru/item/442849 Сборник материалов для истории просвещения в России, извлеченных из Архива Министерства народного просвещения. Т. 4. Вып. 1]. — СПб, 1902. С. 341—342.</ref>}}''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і [[ліцьвіны|літоўцы (ліцьвіны)]] і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія [[Беларуская мова|беларускія]] школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Па нацыянальна-вызвольным паўстаньні 1863—1864 гадоў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пастанавілі падтрымаць летувіскі нацыянальны рух у супрацьвагу моцным пазыцыям палякаў<ref name="Arlou">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]], [[Уладзімер Каткоўскі|Каткоўскі Ў.]] [http://www.svaboda.org/content/article/792180.html Вільня, Вялікае Княства і Беларусь — поўны тэкст онлайнавай канфэрэнцыі з Уладзімерам Арловым], [[Радыё Свабода]], 8 лютага 2005 г.</ref>. Яны пачалі заахвочваць летувіскія асьвету і друк<ref name="Katlarcuk">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>, летувіскую мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Летувіскую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. Тым часам яшчэ перад паўстаньнем біскуп [[Матэвус Валанчус]] дамогся дазволу адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі летувіскамоўная паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў на сродкі Віленскай навучальнай акругі вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии» (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «літвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у «Словарь белорусского наречия» [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''літвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 290.</ref>. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Урэшце, у 1888 годзе начальнік [[Віленскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віленскага цэнтральнага архіву старажытных актаў]] [[латыш]] з паходжаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Спрогіс||ru|Спрогис, Иван Яковлевич}}, які разам зь сям’ёй дзеля паляпшэньня сацыяльнага становішча зьмяніў [[Лютэранства|лютэранскую веру]] на [[Расейская праваслаўная царква|маскоўскую]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] (сярод іншага, гэты дзяяч спрабаваў сьцьвярджаць «расейскі» характар Вялікага Княства Літоўскага, азначаў беларускую газэту [[Наша Ніва]] як «''вядомае сэпаратысцкае выданьне, якое выдаецца за польскія грошы з мэтай убіць клін паміж беларусамі і [[расейцы|вялікарусамі]] паводле прыкладу ўкраінцаў''», беларускую мову лічыў «сапсаванай вэрсіяй» [[Расейская мова|расейскай]] і, увогуле, актыўна займаўся антыбеларускай прапагандай на карысьць «вялікай расейскай нацыі»<ref>Ціхаміраў А. Іван (Яніс) Спрогіс і беларускасць // Латыши и белорусы вместе сквозь века: сб. науч. ст. Вып. 5, 2016. С. 9—18.</ref>), зрабіў наступную заяву ў выдадзеным пры падтрымцы расейскіх ўладаў «Геаграфічным слоўніку даўняй Жамойцкай зямлі XVI стагодзьдзя»: «''У гэтым пункце лічу неабходным зрабіць заўвагу, што ўжываныя ў цяперашні час некаторымі пісьменьнікамі і навукоўцамі выразы пра мову літоўцаў „літоўская мова“, „жамойцкая мова“ як штосьці адзін ад аднаго аддаленае і ці ледзь не супрацьлеглае, ня маюць для сябе апраўданьня ў апісаных мною юрыдычных актах XVI стагодзьдзя. Існавала Жамойцкая зямля (таксама — Жамойцкае княства, Жамойць), але не існавала жамойцкай або жмудзкай мовы. Для ўсіх літоўцаў, як бы не называлася займаная імі мясцовасьць (у тым ліку на першым пляне Жамойцкая зямля), была адна мова — літоўская»<ref>Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. VII.</ref>{{Заўвага|Дзеля абгрунтаваньня гэтага сьцьверджаньня Іван Строгіс прывёў пэўныя вытрымкі зь некалькіх крыніцаў (найбольшую вядомасьць атрымала датаваная 1597 годам — «''по литовску Ожолиос, а по руску Дубины''», цытаваная ў тым ліку будучым дзеячом і прапагандыстам [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк|Ігарам Марзалюком]]<ref>[[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 9 (2003). С. 115—116.</ref>), арыгіналы якіх, нягледзячы на відавочную важнасьць для летувіскай гістарыяграфіі, дагэтуль не зьявіліся ў адкрытым доступе}}. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. Знаходжаньне часткі этнічнай Летувы (г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летувы]]») у складзе [[Прусія|Прусіі]] дазволіла да 1904 году ў [[Тыльзыт|Тыльзыце]] і [[Каралявец|Караляўцы]] выдаць па-летувіску каля 3300 найменьняў кніг і каля 120 пэрыядычных выданьняў агульным накладам некалькі мільёнаў асобнікаў<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Тым часам багата літаратуры па-летувіску выходзіла і ў Расейскай імпэрыі: буквары, граматыкі, календары, малітоўнікі, кантычкі, катэхізмы (па паўстаньні 1863—1864 гадоў расейскія ўлады ня сталі забараняць друк па-летувіску, але змусілі перавесьці яго на [[кірыліца|кірыліцу]])<ref name="Arlou-2012-349"/>. Фармаваньне сучаснай літаратурнай летувіскай мовы адбылося ў канцы XIX ст. на базе найбольш архаічных гаворках ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]] (сярэдні варыянт кніжнай летувіскай мовы XVII стагодзьдзя — гістарычная жамойцкая мова ў Вялікім Княстве Літоўскім)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Тым часам яшчэ ў першай палове XIX ст. ураджэнцы Жамойці (Дыянізі Пашкевіч, Людвік Юцэвіч, [[Сыманас Даўкантас]] ды інш.) у сваіх этнаграфічных публікацыях пачалі задаваць эталёны [[летувісы|летувіскасьці]], якія пазьней пачалі выкарыстоўвацца іншымі дасьледнікамі дзеля ацэнкі адпаведнасьці «традыцыйнаму» і «этнічнаму». Значную ролю ў іх дасьледаваньнях адыграла канцэптуалізацыя «чыстых», «клясычных», «не закранутых вонкавымі ўплывамі» летувіскіх зямель. Лінгва-этнаграфічны калярыт Жамойці дазволіў выбудаваць значную адлегласьць ад «славянскага» і стварыць на аснове жамойцкага трывалы вобраз летувіскасьці з максымальным індэксам адрознасьці ад суседзяў<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 393.</ref>. <gallery caption="Летувіскія кнігі, мова якіх у назове азначаецца як жамойцкая (усе да здушэньня паўстаньня 1863—1864 гадоў)" widths=150 heights=150 class="center"> Historyia szwenta isz łotinyszka liźuwia pardieta ant żemaytyszka par Symona Stanewisze Żemayty (1823).jpg|(«''liźuwia... żemaytyszka''»). Вільня, 1823 г. S. Tamosziaus à Kempis zokana kanauniku regularnuju pagal rieda s. Augustina... O dabar ysz łotiniszkos ant źemaytyszkos kałbas diel nuopełna dusziu nobaźnu yszgulditas par kuniga Antona Sawicki Tyrkszluse (1828).jpg|(«''źemaytyszkos kałbas''»). Вільня, 1828 г. Kałbas dusziu su Diewu. Iszimtas isz knigu szwęta Augustyna, yr ant Źemaytyszka leźuwe iszguldytas metuose 1827 par kuniga Antona Sawicki wietyninka tuo kartu baźniczios miestele Gargźdu Źemaycziuose (1829).jpg|(«''Źemaytyszka leźuwe''»). Вільня, 1829 г. Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas koźnas Katalikas źynoty... isz leźuwie Lękiszka ant ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1830).jpg|(«''leźuwie... ziemaytyszka''»), 1830 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Spasabay wedyma giera yr krykszczioniszka giwenyma par wiena kunega francuzyszkay paraszity, wo dabarcziou ant źemaytiszka leźuwy iszguldity yr antratiek padauginty par kunega Kazimiera Pryałgawski (1845).jpg|(«''źemaytiszka leźuwy''»). Вільня, 1845 г. Moksłas krykszczionyszkas dydesis... O dabar ant Źemajtyszkos kałbos par kuniga Antona Janikowicze klebona Płatelu iszgulditas (1845).jpg|(«''Źemajtyszkos kałbos''»). Вільня, 1845 г. Pasakas Phedro iszgúldę isz łotiniszkos kałbos i żamajtiszką Motiejus Szauklys (1846).jpg|(«''kałbos... żamajtiszką''»). Пецярбург, 1846 г. Knigele apej zinias draugistes nuosituriejimo... Ziamajcziu kalboj diel anu duszes ir kuna gieribes paraszita par kuniga Simforiona Mieleszka, zokonika szwenta Dominika (1846).jpg|(«''Ziamajcziu kalboj''»). Пецярбург, 1846 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Didžioji nediele dieł iszganingos naudos krikszczionu isz lenkiszkos ant żemajtiszkos kalbos iszguldita par kunega Wincenta Szurewicze żemajti (1847).jpg|(«''żemajtiszkos kalbos''»). Вільня, 1847 г. Pamokimas a'pe auginimą taboku, kóri iszraszę gudiszkaj D. Strukow o i Źiamajtiû kałbą iszgoldę Jonas Girdenis (1847).jpg|(«''Źiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Parodimas kajp apinius auginti pagał Naujujû pritirimû, kórius apskélbę teutoniszkaj B. A. Grunards o Iszgóldę i Žiamajtiû kałbą Jonas Ragaunis (1847).jpg|(«''Žiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Pamoksłą ape sodnus arba dajginus wajsingû mediû ĩszraszytą nu Joan. Herm. Zigras ĩszgoldę ĩsz teutonû kałbos i źámajtiû Anton's Źejmys (1849).jpg|(«''kałbos... źámajtiû''»). Пецярбург, 1849 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pamôkimą kajp rinkti medĩnès siekłàs pargóldę ĩsz gudû kałbos i źámajtiû kałbą Jonas Purwys (1849).jpg|(«''źámajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1849 г. Kiali i dangu par iwajrius szio swieta kriźelus kanakados lankiszkaj paraszitą, dabar źemajtiszkaj iszgulde kunegas Wincentas Juzumowicze (1857).jpg|(«''źemajtiszkaj''»). Вільня, 1857 г. Źenkłas wisudidziausios małones del dusziu cziszcziuj kentancziu. Isz lenkiszka raszta unt żemajtiszkos kałbos parwerstas par K.A.M. (1860).jpg|(«''żemajtiszkos kałbos''»). Вільня, 1860 г. Giwenimas żmogaus krikszczionies, arba Izsguldimas prisakimu Wieszpaties Diewa ir baźninczios szwentos źiamajtiszkaj paraszitas par kunega Wincenta Juzumowicze (1861).jpg|(«''źiamajtiszkaj''»). Вільня, 1861 г. </gallery> === Летувіская Рэспубліка === Паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]], ''«перасьледаваная стагодзьдзямі летувіская мова ўпершыню за сваю гісторыю атрымала статус дзяржаўнай»'' толькі ў першай Летувіскай Рэспубліцы — у 1918 годзе<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 297.</ref>. Сучасныя летувіскія мовазнаўцы адрозьніваюць у летувіскай мове два галоўныя [[дыялект]]ы: [[аўкштайцкі дыялект|аўкштоцкі]] й [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]], якія ў сваю чаргу падзяляюцца на паддыялекты. == Альфабэт == Дзеля запісу летувіскай мовы з 16 стагодзьдзя выкарыстоўваецца трохі мадыфікаваны [[лацінскі альфабэт]]. Разам з тым, у дакумэнце [[Вількамір]]скага [[Гродзкі суд|гродзкага суду]] захаваўся фрагмэнт [[Кірыліца (Жэмойцкая мова)|кірылічнага]] запісу летувіскай цытаты пасярод [[Старабеларуская мова|беларускага тэксту]]: «''Падданая вашая, да іменіча і дому вашага Ґаідамоўскага ў полю Курклеўскам… прыслухаючая, домам мешкаючая ў сяле Макілях, называемым Нацавічамі,… паxвалку на здароўе сына Дзешуковага… учыніла мовячы тымі словы: „Жыноки, ку нежыдеси илкгаи антъ сѧ света“''»<ref name="Jablonskis-1973-291"/>. [[Выява:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Кніга на кірыліцы. 1866 год. Выданае ў м. [[Вільня|Вільна]]]] У другой палове 1860-х гадоў улады Расейскай імпэрыі спрабавалі перавесьці летувіскую мову на кірыліцу, што, аднак, вынікаў не прынесла праз супраціў з боку летувісаў. У 1901—1905 гадох праводзілася рэформа правапісу, калі таксама ўнесьлі зьмены ў альфабэт. Летувіскі [[альфабэт]] складаецца з 32 літараў. У яго аснове — [[Чэская мова|чэская]] традыцыя (дыякрытычныя знакі для пазначэньня шыпячых), [[Польская мова|польская]] традыцыя захавался ў напісаньні літараў, які раней перадавалі насавыя галосныя і цяпер служаць дзеля адрозьненьня [[Амонім|аманімуючых]] словаў і граматычных формаў<ref name="Sviazynski-2005-208"/>. {| | {| class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 1 ! A a | ''a'' | [ ɑ ] |- | 2 ! [[Ą|Ą ą]] | ''a nosinė'' | [ ɑː ] |- | 3 ! B b | ''bė'' | [ b ] |- | 4 ! C c | ''cė'' | [ t͡s ] |- | 5 ! [[Č|Č č]] | ''čė'' | [ t͡ʃ ] |- | 6 ! D d | ''dė'' | [ d ] |- | 7 ! E e | ''e'' | [ ɛ ] [ æː ] |- | 8 ! [[Ę|Ę ę]] | ''e nosinė'' | [ æː ] |- | 9 ! [[Ė|Ė ė]] | ''ė'' | [ eː ] |- | 10 ! F f | ''ef'' | [ f ] |- | 11 ! G g | ''gė'' | [ g ] |- | 12 ! H h | ''ha'' | [ ɣ ] |- | 13 ! I i | ''i trumpoji'' | [ ɪ ] |- | 14 ! Į į | ''i nosinė'' | [ iː ] |- | 15 ! Y y | ''i ilgoji'' | [ iː ] |- | 16 ! J j | ''jot'' | [ j ] |} | || |valign=top| {|class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 17 ! K k | ''ka'' | [ k ] |- | 18 !L l | ''el'' | [ ɫ ] |- | 19 ! M m | ''em'' | [ m ] |- | 20 ! N n | ''en'' | [ n ] |- | 21 ! O o | ''o'' | [ ɔ ] [ oː ] |- | 22 ! P p | ''pė'' | [ p ] |- | 23 ! R r | ''er'' | [ r ] |- | 24 ! S s | ''es'' | [ s ] |- | 25 ! [[Š|Š š]] | ''eš'' | [ ʃ ] |- | 26 ! T t | ''tė'' | [ t ] |- | 27 ! U u | ''u'' | [ ʊ ] |- | 28 ! [[Ų|Ų ų]] | ''u nosinė'' | [ uː ] |- | 29 ! [[Ū|Ū ū]] | ''u ilgoji'' | [ uː ] |- | 30 ! V v | ''vė'' | [ ʋ ] |- | 31 ! Z z | ''zė'' | [ z ] |- | 32 ! [[Ž|Ž ž]] | ''žė'' | [ ʒ ] |} |} Дзеля запісу пэўных зычных і галосных гукаў выкарыстоўваюцца камбінацыі, напрыклад, ch — х. == Граматыка == Летувіская мова захавала ад індаэўрапейскай эпохі складаную граматычную сыстэму, якая шмат у чым агульная з [[Славянскія мовы|славянскай]]<ref name="Sviazynski-2005-209"/>: 2 роды і 5 скланеньняў назоўнікаў, парны лік, 7 склонаў, у тым ліку клічны; множныя лічэбнікі, апроч колькасных, парадкавых і дробавых; ускосны лад дзеяслова, апроч абвеснага, умоўнага і загаднага, складаная сыстэма формаў дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у залежнасьці ад часу, трываньня і стану; ужываньне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у ролі выказьніка, архаічныя сынтаксічныя звароты тыпу давальны самастойны і інш. Граматыка летувіскай мовы няпростая, але падпарадкаваная строгім правілам. Летувіская — мова з разьвітай сыстэмай [[флексія]]ў, што робіць лацінскую падобнай на яе, асабліва ў сваім фіксаваньні склонавых канчаткаў і выкарыстаньні для апісаньня [[назоўнік]]аў разьмешчаных перад ім прыметнікаў або іншых назоўнікаў, якія ставяцца ў родным склоне. Назвы склонаў назоўнікаў (''linksniai''): ''vardininkas'' ([[назоўны склон|назоўны]]), ''kilmininkas'' ([[родны склон|родны]]), ''naudininkas'' ([[давальны склон|давальны]]), ''galininkas'' ([[вінавальны склон|вінавальны]]), ''įnagininkas'' ([[творны склон|творны]]), ''vietininkas'' ([[месны склон|месны]]) i ''šauksmininkas'' ([[клічны склон|клічны]]). У летувіскай мове няма артыкляў. Існуе чатыры часы [[дзеяслоў|дзеясловаў]]: цяперашні, будучы, мінулы, радзей выкарыстоўваецца шматразовы мінулы. Летувіская мова адрозьніваецца багацьцем [[дзеепрыметнік]]аў, якіх некалькі дзясяткаў. Націск зьяўляецца рухомым і свабодным, што азначае, што можа падаць на кожны склад у выразе, а таксама зьмяняць сваю пазыцыю пры зьмене выразу. Летувіская мова вельмі цікавая для мовазнаўства, бо шмат у чым захавала некаторыя марфалягічныя асаблівасьці [[праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай мовы]] — мовы, у выніку распаду якой быў закладзены пачатак будучаму ўтварэньню моваў [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай]] сям’і. == Лексыка == Базавая лексыка летувіскай мовы мае невялікую колькасьць [[запазычаньне|запазычаньняў]]. Ёсьць старыя запазычаньні (''senieji skoliniai'', ''buslas'') з моваў суседніх рэгіёнаў. Сярод іх: ''stiklas'' (шкло), ''muilas'' (мыла), ''gatvė'' ад славянскага «гатво», дарога, ''spinta'' ад нямецкага ''der Spind''. Ёсьць таксама словы лацінскага і грэцкага паходжаньня (''ciklas'', ''schema'' і г. д.). Па аднаўленьні Летувой незалежнасьці ўзмацняецца ўплыў [[Ангельская мова|ангельскай]] мовы (''hakeris'', ''singlas'' ды іншыя). == Агульныя рысы зь беларускай мовай і яе гістарычны ўплыў == [[Файл:BROMA ATWERTA Ing WIECZNASTI (in Lithuanian language) by Mykolas Olševskis, Vilnius, 1753.jpg|значак|Летувіская кніга «Broma atwerta ing wiecznastį» ({{мова-be|«Брама, адчыненая да вечнасьці»|скарочана}}, сучаснае {{мова-lt|«Vartai, atverti į amžinybę»|скарочана}}), выдадзеная ў Вільні, 1753 год]] Польская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ніна Бароўская||pl|Nina Borowska}} адзначала: «''Бясспярэчным довадам існаваньня хрысьціянства ў Літве да часоў Ягайлы, у кожным разе, ёсьць склад літоўскай царкоўнай тэрміналёгіі. Гэта было хрысьціянства ўсходняга абраду з славянска-рускай царкоўнай тэрміналёгіяй. Хрост Літвы, учынены Ягайлам, трэба разумець, відаць, гэтак, што ён замяніў усходні, праваслаўны абрад, што існаваў дагэтуль пры княскіх дварох, сярод некаторай часткі паноў, рыцарства і мяшчанства — каталіцкім…''»<ref>Borowska N. Wpływy słowiańskie na litewską terminologię kościelną na podstawie Dictionarum Szyrwida. // Studia z filologii polskiej i słowiańskiej. T. II. — Warszawa, 1957. S. 364—365.</ref>. Мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альфрэд Зэн||ru|Зенн, Альфред}} пісаў: «''Польскія місіянэры, якія прыйшлі да ліцьвінаў, знайшлі ў іх ужо гатовую царкоўную тэрміналёгію, якую яны прынялі бязь зьменаў. Гэтая тэрміналёгія была беларускага паходжаньня. Ліцьвіны ўзялі яе ад беларускіх місіянэраў, значыць, ад праваслаўных. Гэтая праваслаўная місія, відаць, была пасьпяховай. Яна была такой пасьпяховай, што частка гэтай беларускай тэрміналёгіі захавалася аж да дваццатага стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 152.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 162.</ref>. Пра беларускія царкоўныя тэрміны ў жамойцкай мове пісаў яшчэ летувіскі мовазнаўца [[Казімерас Буга]]: «''Усе гэтыя хрысьціянскія тэрміны, бяз сумневу, ужо карысталіся правамі грамадзянства да 1386 году; інакш на месцы рускіх тэрмінаў мы мелі б польскія<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152">Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 151—152.</ref>. <…> У сваёй мове мы маем багата паказьнікаў на тое, хто былі першыя пашыральнікі хрысьціянскае рэлігіі ў Літве <…>. Моўныя зьявы прымусілі мяне прызнаць, што для ліцьвінаў хрысьціянства не было чыста чужым яшчэ да хросту Ягайлы. Назвы хрысьціянскіх паняцьцяў паказваюць, што ліцьвіны навучаліся веры ад усходу, уласна, ад беларусаў. Пра тое, што беларусы былі настаўнікамі рэлігіі, сьведчаць наступныя словы: 1) назвы дзён: nedėlia (нядзеля), utarnikas (аўторак), sereda (серада) ды інш.; 2) назвы сьвятаў: kučia (куцця), velykos (Вялікдзень), verbų nedėlia (Вербная нядзеля), blovieščios (Благавешчаньне, Блавешчаньне); 3) krikštas (хрост), kumas (кум), gavėnia (гавеньне, пост); 4) хрысьціянскія ўласныя імёны: Alena, Ulijona, Povilas, Algenia <…>. Жамойцкі дыялект захаваў для нас cirkva — вельмі старую назву беларускае царквы. Гэтае слова ёсьць найлепшым сьведкам таго, што беларусы мелі свае цэрквы на жамойцкай зямлі ў XI і першай палове XII стагодзьдзя''»<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152"/>. Летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] на грунце свайго дасьледваньня антрапаніміі і хрысьціянскай тэрміналёгіі адзначыў: «''Відаць, хрысьціянская царква ўсходняга абраду пачала ўплываць на Літву яшчэ ў XI стагоддзі, але асабліва моцным уплыў быў ад другой паловы XII стагодзьдзя. Большасьць хрысьціянскіх (царкоўных) тэрмінаў, у тым ліку і нейкая частка ўласных імёнаў, у літоўскую мову прыйшла ад усходнеславянскіх суседзяў яшчэ да пачатку XIV стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 139.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 34—35.</ref>. Агульнавядомым ёсьць тое, што ў старой летувіскай мове значны пласт складалі словы беларускага паходжаньня<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Агульныя рысы паміж летувіскай і беларускай мовамі таксама былі ў [[фанэтыка|фанэтыцы]], [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]] і [[сынтаксіс]]е: паводле беларускага лінгвіста [[Уладзімер Сьвяжынскі|Ўладзімера Сьвяжынскага]] — гэта пазыцыйная мяккасьць зычных, [[ётацыя]] пры зьбегу галосных, [[клічны склон]], параўнальная ступень прыметнікаў і прыслоўяў з прыназоўнікам «за», асобная форма загаднага ладу дзеля выразу супольнага дзеяньня, дробавыя лічэбнікі, структурна-сэмантычная блізкасьць пэўных займеньнікаў, агульная [[Валентнасьць|валентавасьць]] паасобных дзеясловаў, канструкцыі тыпу «хвораму палепшала», пераважнае ўжываньне роднага склону з адмоўем, канструкцыі зь дзеясловам «мець», даслоўнае супадзеньне спалучэньняў тыпу «ставіць хату» ды іншае<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Кароткая граматыка літоўскай мовы. — Менск, 2010. — 116 с (Сэрыя «Беларускія ЭўраГраматыкі»). {{ISBN|978-985-448-091-6}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * Bense G. Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. — Jena/Erlangen: Mayer Verlag GmbH, 1994. {{ISBN|3-925978-38-0}} * Jähnert K. Litauisch — Wort für Wort. — Bielefeld: REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, 2003. {{ISBN|3-89416-244-9}} * Schleicher A. Handbuch der litauischen Sprache. 2 Bde. 1856/57. * Encyclopedia Lituanica. I—VI. — Boston, 1970—1978 * Remys E. Review of Modern Lithuanian Grammar. Lithuanian Research and Studies Center. — Chicago, 2003. * [[Зігмас Зінкявічус|Zinkevičius Z.]] The history of the Lithuanian language / Inst. of Lithuanian lang.; Ed. R. Bendes. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1996. — 333 p. * Dabartinės lietuvių kalbos žodynas. — Vilnius, 1972. * Kazlauskas J. Lietuvių kalbos istorinė gramatika. — Vilnius, 1968. * Križinauskas J. A. Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch. — Vilnius: TEV Verlag, 2003. {{ISBN|9986-546-94-X}} * Lietuvių kalbos gramatika. T. 1—2. — Vilnius, 1965—1971. * Lietuvių kalbos žodynas. T. 1—8. — Vilnius, 1941—1970. * Zinkevičius Z. Lietuvių dialektologija. — Vilnius, 1966. * Zinkevičius Z. Lietuvių kalbos dialektologija. — Vilnius, 1994. * Zinkevičius Z. Lietuviu kalbos istorija / Rec. V. Ambrazas. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1994. — 394 p. * Zinkevičius, Z. Lietuviu kalbos istorija: rodykles ir bibliogr. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1995. — 374 p. * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Амбразас В., Вайткявичюте В., Валяцкене А. и др. Литовский язык. — В кн.: Языки народов СССР. Т. I. — М., 1966. * Зинкявичюс З. Литовская диалектология. — Вильнюс: Минтис, 1966. — 542 с. * Зинкявичюс З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с. == Вонкавыя спасылкі == {{Interwiki|lt|летувіскай|}} * [http://www.lki.lt/ Інстытут летувіскай мовы] * [http://www.vlkk.lt/ Дзяржаўная камісія летувіскай мовы] * [https://web.archive.org/web/20060704095657/http://vki.lrs.lt/ Дзяржаўная інспэкцыя мовы] * [[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г. {{Балцкія мовы}} {{МовыЭЗ}} [[Катэгорыя:Летувіская мова| ]] 5jfvqh2wkzhbgngtw27fh72cwfiarl4 2331141 2331139 2022-08-03T15:10:11Z Kazimier Lachnovič 1079 "жАмойцкі" паводле слоўнікаў, энцыкляпэдыяў і працаў Пануцэвіча, Урбана, Станкевіча; гістарычная назва той мовы (зноў жа паводле [[ВП:КВД]]) ужо ёсьць ва ўводзінах; кірылічны запіс даецца літара ў літару паводле пададзенай крыніцы wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|літоўская мова|літоўскай мовай}} {{Іншыя значэньні|Жамойцкая мова (неадназначнасьць)}} {{Інфармацыя пра мову |Назва мовы = Летувіская |Назва мовы ў арыгінале = Lietuvių kalba |Краіны ўжываньня = [[Летува|Летуве]], [[Польшча|Польшчы]], [[Беларусь|Беларусі]] і 14 іншых краінах |Рэгіён = Летува, Беларусь, Польшча ды іншыя |Колькасьць карыстальнікаў = звыш 3 мільёнаў |Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]<br /> &nbsp;[[Балтыйскія мовы|Балтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Усходнебалтыйскія мовы|Усходнебалтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Летувіская''' |Афіцыйная мова ў = [[Летува|Летуве]],<br />[[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязе]],<br />'''Прызнаная мова меншасьці:'''<br />[[Польшча|Польшчы]],<br />[[ЗША]] |Рэгулюецца = Дзяржаўнай камісіяй летувіскай мовы (Valstybinė lietuvių kalbos komisija)<Br />Дзяржаўная моўная інспэкцыя (Valstybinė kalbos inspekcija)<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter/www_tv.show?id=6904,1,30 Valstybinė kalbos inspekcija]</ref> |Код па ISO 639-1 = lt |Код па ISO 639-2(B) = lit |Код па ISO 639-2(T) = lit |Код па SIL = LIT }} '''Летуві́ская мо́ва''' ({{мова-lt|lietuvių kalba|скарочана}}) — нацыянальная [[мова]] [[Летувісы|летувісаў]], мова ўсходнебалтыйскай падгрупы [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]], якой карыстаецца каля 3 млн чалавек у [[Летува|Летуве]], а таксама ў [[Беларусь|Беларусі]], паўночна-ўсходняй [[Польшча|Польшчы]], [[Расея|Расеі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Аўстралія|Аўстраліі]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]]. [[Дзяржаўная мова]] Летувы. Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай '''жамойцкай мовы''' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Назва == {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|89|Ziwatas Pona yr Diewa musu Jezusa Christusa... o dabar wieł… Ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas (1787).jpg|125|Летувіскія кнігі ([[Вільня]], 1750 г. і [[Супрасьля]], 1787 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Факт масавага і традыцыйнага называньня ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] мовы [[Летувісы|летувісаў]] (у тым ліку мовы [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]] у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»{{Заўвага|У Прусіі мову жамойтаў з 1579 году пачалі называць выняткова «літоўскай» — у кнігах, друкаваных пры падтрымцы прускіх уладаў. Тым часам пры перадруку ў Расейскай імпэрыі пруска-летувіскай кнігі «Prastas Pamokslas per Klausimus ir per Atsakymus» (упершыню выйшла з друку ў 1780 годзе, без пазначэньня ў назове і тэксьце назвы мовы) яе новы выдавец, выхадзец з колішняй Рэчы Паспалітай Ян Юры Ляховіч азначыў гэтую кнігу як «''на чыстую жамойцкую мову... перакладзеную''» ({{мова-lt|«ant czista zemajtiszka Liežuwy... iszgulde»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/153/mode/2up?q=zemajtiszka P. 154].</ref>}}) ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь [[Вільня|Вільні]] <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''"{{Заўвага|{{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}}}}<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref> — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''"{{Заўвага|{{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. У адказ на падобныя сьведчаньні афіцыйная навука Летувы высоўвае тэорыю, што ў Вялікім Княстве Літоўскім існавала дзьве пісьмовыя летувіскія мовы: першая зь якіх называлася «летувіскай мовай» і цалкам зьнікла ў пачатку XVIII ст., а другая называлася «жамойцкай мовай» і выкарыстоўвалася ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]]. Адпаведна, сучасная літаратурная летувіская мова, паводле гэтай тэорыі, утварылася на базе «жамойцкай мовы» (заходнеаўкштоцкі або сярэдні дыялект — у тэрміналёгіі летувіскіх мовазнаўцаў)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Такім парадкам, афіцыйнае летувіскае мовазнаўства, хоць і знаходзіць пэўнае тлумачэньне называньню летувіскай мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім жамойцкай мовай, але разам з тым прызнае, што сучасная летувіская мова ёсьць працягам старой жамойцкай пісьмовай мовы, якая называецца цяпер «літоўскай» (у значэньні летувіскай) толькі паводле імя<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Назва летувіская мова (прыметнік «летувіскі» як вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Летувісы|летувісаў]], сучасная нацыянальная дзяржава якіх — [[Летува]]) пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўская мова]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка]] і [[Сяргей Шупа]] крытыкуюць ужываньне прыметніка летувіскі, называючы яго «''словам-калекам''» на падставе таго, што ў гэтым слове «''канчатак становіцца суфіксам''»<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Сяргей Шупа|Шупа С.]] [https://www.svaboda.org/a/30445716.html Чаму Літва, а не «Летува»], [[Радыё Свабода]], 20 лютага 2020 г.</ref>. Аднак лінгвіст [[Зьміцер Санько]] даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў [[Беларуская мова|беларускай мове]]. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з [[Грэцкая мова|грэцкай]] (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з [[Лацінская мова|лаціны]] (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія<ref name="Sanko"/>. Такім чынам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы<ref name="Sanko"/>. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Латышы|латышоў]], таксама ўзыходзіць да саманазвы ({{мова-lv|latviešy, latvietis|скарочана}}, ад назвы ракі ''Late'')<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|5к}} С. 256.</ref> і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай ([[Балтыйскія мовы|балтыйская моўная група]]). Тым часам назвы «''літош''», «''літашы''» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах<ref>[http://slounik.org/228589.html Назвы людзей па месцы пражывання] // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2006. {{ISBN|985-08-0715-6}}.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] === Раньнія часы === Як асобная мова ў балтыйскай групе моваў пачала разьвівацца ў VII стагодзьдзі н. э. Яе носьбіты доўгі час жылі ў цяжкадаступных лясах, што дазволіла захаваць архаічную мадэль мовы<ref name="Sviazynski-2005-208">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 208.</ref>. === У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Прусіі === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] У пасланьні да кардыналаў Рымскай курыі з нагоды прызначэньня ў 1417 годзе першага каталіцкага біскупа для [[Жамойць|Жамойці]] [[Мацей зь Вільні|Мацея]] львоўскі арцыбіскуп [[Ян Рашоўскі|Ян]] і віленскі біскуп [[Пётр з Кустыня|Пётар]] пісалі: «''Дастойнага пана Мацея, магістра вольных навук, пробашча Віленскага, [[Ліцьвіны|Ліцьвіна]], які поўнасьцю валодае жамойцкай гаворкай <…> мы высьвяцілі на катэдру''»{{Заўвага|{{мова-la|...venerabilem dominum Mathiam Magistrum arcium prepositum wilnensem Lythwanum necnon ydiomate Samagitico plenissime eruditum...|скарочана}}<ref>Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. T. 3. — Posnaniae, 1856. [https://books.google.by/books?id=ugRCAAAAYAAJ&pg=PA191&dq=ydiomate+Samagitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiBrtXIj-n1AhUASvEDHcrpBf0Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samagitico&f=false P. 191].</ref>}}. Тое, што першы жамойцкі біскуп досыць добра ведаў «''жамойцкую гаворку''»{{Заўвага|{{мова-la|«wenerabilem virum magistrum Mathiam prepositum Wilnensem, de vite puritate morum venustate et sciencia ceterisque virtutibus commendatum ac de ydiomate Samagitico sufficientissime institutum, ex assumptum et pro hominibus in pontificem constitutum Medinicensem ad instanciam prefatorum clarissimorum principum in virtute trinitatis vivifice»|скарочана}}<ref>Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia. T. XII. — Cracoviae, 1891. [https://books.google.by/books?id=vDghAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=ydiomate+Samagitico+sufficientissime+institutum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicju2Wk-n1AhVgQ_EDHbbLDNMQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=ydiomate%20Samagitico%20sufficientissime%20institutum&f=false P. 94].</ref>}}, паўтаралася яшчэ ў адным пасланьні гэтых жа герархаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 109.</ref>. Само ж новае біскупства стваралася для «''народу [[Жамойты|Жамойтаў]]''», што неаднаразова падкрэсьлівалася ў афіцыйных дакумэнтах ({{мова-la|gens Samagitarum|скарочана}} у 1409 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 25.</ref>, {{мова-la|gens Samaytarum|скарочана}} у 1416 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26.</ref>). У просьбе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а да папы [[Марцін V|Марціна V]] аб прызначэньні новага біскупа для «''жамойцкага народу''» [[Мікалай Камеданус|Мікалая]] (1423 год) зноў зазначалася, што гэтым разам ужо другі жамойцкі біскуп ведае «''гаворку жамойцкага народу''» (''sciensque gentis Samaitice ydioma''<ref> Liber Cancellariae Stanislai Ciolek: ein Formelbuch der polnischen Königskanzlei aus der Zeit der husitischen Bewegung. — Wien, 1871. [https://books.google.by/books?id=glBUTL4Jz2EC&pg=PA106&dq=Samaitice+ydioma&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjW8MLglOn1AhUQQfEDHY4lB6AQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Samaitice%20ydioma&f=false S. 106].</ref>)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26, 109.</ref>. Такім чынам, жамойцкія біскупы мусілі вольна валодаць жамойцкай мовай<ref name="Urban-2001-59">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 59.</ref>. У 11-й кнізе сваіх хронікаў [[Ян Длугаш]] зазначыў пра першага жамойцкага біскупа Мацея, што той «''добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''»{{Заўвага|{{мова-la|«Miednicensis autem ecclesiae cathedralis primus Mathias nomine, Almanus, in Vilna tamen natus, qui linguam lituanicam et samogiticam norat, praefectus est et consecratus»|скарочана}}<ref>Gołębiowski Ł. Dzieje Polski za Władysława Jagiełły i Władysława III-go. T. 1. — Warszawa, 1846. [https://books.google.by/books?id=BtlbAAAAcAAJ&pg=PA426&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22linguam%20Samogiticam&f=false S. 426].</ref>}}, чым засьведчыў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай. Апроч таго, апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і жамойтаў храніст адзначыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Вялікі князь [[Гедзімін]], сучасьнікам якога быў Ян Длугаш, у сваім лісьце-пасланьні да манахаў-францішканаў [[Саксонія|Саксоніі]], датаваным 26 траўнем 1323 году, запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае чатырох прапаведнікаў, каб яны маглі апеквацца двума касьцёламі, збудаванымі ў [[Вільня|Вільні]] і [[Наваградак|Наваградку]]. Гедзімін ставіў умову і пажаданьне, каб місіянэры абавязкова ведалі польскую, [[Земгальская мова|земгальскую]] (у 1289—1290 гадох па паразе паўстаньня супраць [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]] у ВКЛ перасялілася каля 100 тысячаў [[Земгалы|земгалаў]]) і рускую мовы. У пасланьні таксама дадавалася, што гэтымі мовамі валодалі іншыя місіянэры, якія дагэтуль былі або яшчэ знаходзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Urban-2001-102">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 102.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Яшчэ адным сьведчаньнем адрозьненьня лічыцца грамата вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа жамойцкага [[Марцін Лінтфары|Марціна]] ад 1503 году, дзе зазначалася нізкая адукацыя парафіяльных ксяндзоў у Жамойці і тое, што яны былі няздольныя карыстацца ў набажэнствах «''гаворкай літоўскай або гэтай жамойцкай''»{{Заўвага|Паводле [[Павал Урбан|Паўла Урбана]], няведаньне ксяндзамі «літоўскай гаворкі» можа тлумачыцца тым фактам, што біскупства стваралася ў межах Жамойці, якія паводле мірнага пагадненьня 1398 году трапілі пад уладу Тэўтонскага ордэну. Тым часам у межах біскупства таксама маглі жыць ліцьвіны, асабліва на захад ад утокі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] ўздоўж Нёману<ref name="Urban-2001-110"/>}}<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. У 1507 годзе [[Барташ Табар]]авіч, брат якога біскуп віленскі [[Войцех Табар]] атрымаў аналягічную паводле зьместу грамату, аформіў фундацыю на касьцёл у [[Таўрогі|Таўрогах]] з прызначэньнем туды сьвятароў, якія б ведалі «''гутарковую жамойцкую мову''» і маглі б навучаць парафіянаў слову Божаму ў «''мове жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-111">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 111.</ref>. Жамойцкую мову з мовай уласна ліцьвінаў адрозьнівалі і ў [[Прусія|Прусіі]], дзе апынулася значная частка тэрыторыі Жамойці ([[Малая Летува]]), якая ўвайшла ў склад Самбійскага біскупства: у 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў [[Самбія|Самбіі]], у тым ліку «''мовай жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-110"/>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]], 1547 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага балтыйскага слова{{Заўвага|Тым часам, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Першыя помнікі летувіскай пісьменнасьці зьявіліся толькі ў пачатку XVI ст. У гэты час кнігі на летувіскай мове выдаваліся па-за межамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — у [[Прусія|Прусіі]] [[нямецкая мова|нямецкім]] шрыфтам. Прытым у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у 1592 годзе прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каспар Шутц||en|Caspar Schütz}} у сваёй «Historia Rerum Prussicarum» згадваў «''жамойцкую мову''» ({{мова-de|«Sameitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Schütz C. Historia Rerum Prussicarum. — Zerbst, 1592. [https://books.google.by/books?id=IWlcAAAAcAAJ&pg=RA1-PA75&dq=Sametischen+Sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipxqeni-L1AhXwQvEDHSxUDWMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Sametischen%20Sprache&f=false S. 110].</ref>; таксама шэраг нямецкіх выданьняў XVIII ст. тлумачылі назву Жамойці менавіта з «''жамойцкай мовы''» ({{мова-de|«Samogitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Uhse E. Universal-geographisch-historisches Lexicon. — Leipzig, 1710. [https://books.google.by/books?id=L5dEAAAAcAAJ&pg=RA2-PP8&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHytP5sOb1AhUoQvEDHeFtCTw4HhDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 348].</ref><ref>Allgemeines Geographisch-Historisches Zeitungs-LEXICON. — Frankfurt, 1738. [https://books.google.by/books?id=l2aEoaAeO80C&pg=RA2-PP14&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPruXugOf1AhUYG-wKHdfrC-M4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 348].</ref><ref>Rink E. G. Das verwirrte Pohlen, in einer genauen Gegeneinanderhaltung der Geschichte. — Leipzig, 1711. [https://books.google.by/books?id=VEpKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA87&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjaxuPjr-b1AhXrRPEDHVWwDCE4FBDoAXoECAkQAQ#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 87].</ref><ref>Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. — Leipzeig — Halle, 1742. [https://books.google.by/books?id=AxMoFrisRfUC&pg=PA1705&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFl--Og-f1AhXJ16QKHX5wAtI4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 1705].</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Idiomate samogitico (1681).jpg|105|Po Żmudzku (1681).jpg|109|Азначэньне летувіскай кнігі 1681 году як жамойцкай: [[Міхал Вайніловіч|Міхалам Вайніловічам]] і ўласьнікам захаванага яе асобніка}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад булы [[Папа|Папы]] на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>. Тым часам амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] падкрэсьлівае, што ''«летувіская мова цягам стагодзьдзяў не была мовай палітыкі»''<ref name="Snyder, T 1999">Snyder T. The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569—1999. — New Haven: Yale Univ. Press, 2003.</ref>. Палітычная, эканамічная, сацыяльная і культурная сытуацыя ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] не была прыхільнай да летувіскай мовы, якую паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]] загналі ''«ў ніжэйшую клясу ва ўласнай айчыне»''<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 244.</ref>. Напрыклад, ''«вялікія князі літоўскія ніколі не друкавалі кнігаў на летувіскай мове»''<ref name="Snyder, T 1999"/>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} З мэтай павелічэньня ўплыву на вернікаў-летувісаў у канцы XVI ст. кнігі на летувіскай мове пачалі друкавацца ў Вялікім Княстве Літоўскім: першай такой кнігай стаў «Катэхізм» у перакладзе Даўкшы ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}), выдадзены ў 1595 годзе. Хоць у прадмове да «Катэхізму» Даўкшта сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''», аднак ужо ў 1605 годзе выйшла перавыданьне, дзе ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>{{Заўвага|Тым часам у 1823 годзе пад назвай «Вытрымкі з жамойцкіх казаньняў» ({{мова-pl|«Wyjątek z kazań żmudzkich»|скарочана}}) у Вільні надрукавалі вытрымкі з «Пасьцілы», выдадзенай Даўкшам у 1599 годзе<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 86.</ref>, у прадмове да якой той таксама сьцьвярджаў назву «''летувіская мова''»}}. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай) і ўсходні — уласна «летувіская мова». Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, аднак ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на прывіленскіх дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>{{Заўвага|Аднак складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні не зафіксавалі прыкметаў поўнага зьнікненьня ў пачатку XVIII ст. мовы, якая ў іх азначаецца як «літоўская»: калі ў 1666—1700 гадох 97% навучэнцаў-жамойтаў ведалі жамойцкую мову, а 19% — літоўскую мову, тым часам 57% навучэнцаў-ліцьвінаў ведалі літоўскую мову, а сярод навучэнцаў-русінаў веданьне літоўскай мовы не адзначалася, то ў 1700—1752 гадох толькі 37% жамойтаў ведалі жамойцкую мову, але ўжо 73% — літоўскую мову, тым часам веданьне літоўскай мовы дэкляравалі 37% ліцьвінаў, 7% русінаў і нават 6 навучэнцаў-палякаў. Увогуле, увесь час веданьне жамойцкай мовы дэкляравалі толькі навучэнцы-жамойты<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 63—64.</ref>}}. Як адзначае Зінкявічус, ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі: * «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год) * «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год) * «Ключ нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Clavis Germanico-Lithvana|скарочана}}, Фрыдрых Прэторыюс, 1680 год, рукапіс) * «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год) * «Слоўнік летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Vocabularium Litthuanico-Germanicum, et Germanico-Litthvanicum|скарочана}}, Фрыдрых Вільгельм Гаак, 1730 год) * «Лексыкон нямецка-летувіскі і летувіска-нямецкі» ({{мова-la|Lexicon Germanico-Lithvanicum et Lithvanico-Germanicum|скарочана}}, Якуб Брадоўскі, да 1744 году, рукапіс) * «Разгляд летувіскай мовы ў яе вытоках» ({{мова-la|Betrachtung der littauischen Sprache in ihrem Ursprunge|скарочана}}, Філіп Руіг, 1745 год) * «Летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі лексыкон» ({{мова-la|Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon|скарочана}}, Філіп Руіг, 1747 год), тым часам рэдкі асобнік гэтага слоўніка (як і, увогуле, хоць-якой кнігі, выдадзенай у Прусіі), што трапіў у кнігазбор на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага, азначылі ў каталёзе бібліятэкі кляштару францішканаў у [[Крэтынга|Крэтынзе]] як «''Жамойцка-нямецкі слоўнік''» ({{мова-la|«Dictionarium Samogitico-Germanicum»|скарочана}}) * «Пачаткі граматыкі летувіскай мовы» ({{мова-la|Anfangsgründe einer Littauischen Grammatick|скарочана}}, Фрыдрых Руіг, 1747 год) * «Новая летувіская граматыка» ({{мова-la|Neue Littauische Grammatik|скарочана}}, 1791 год) [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.</ref><ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>){{Заўвага|Разам з тым, сустракалася і азначэньне «літоўскі» ({{мова-la|Litvanicu, Lithvanica|скарочана}}): у кнізе езуіцкага гісторыка [[Станіслаў Растоўскі|Станіслава Растоўскага]] (1768 год) і ў каталёгу бібліятэкі бэрнардынскага кляштару ў [[Трашкуны|Трашкунах]] (1782 год)}}. Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства. І да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі літвінізму летувіскага гісторыка Томаса Баранаўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}). Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''» ({{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}})<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. перавыданьні гэтага лемантара працягвалі азначаць «жамойцкімі» {{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}}<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 269.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|98|Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas kożnas Katalykas żinoty... isz liezuwe Lękiszka ant Ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1806).jpg |116|Летувіская кніга (Варшава, 1781 г. і Вільня, 1806 г.), мова якой на вокладцы азначаецца як жамойцкая}} Разам з тым, назва «літоўская мова» ўсё ж зьявілася ў назове адной рэлігійнай кнігі з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году{{Заўвага|Таксама згадваюць кнігу Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году, ніводнага асобніка якой не захавалася (як і вытрымак з гэтай кнігі або апісаньня яе зьместу)<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 398.</ref>}}, якая перавыдавалася езуітамі ў 1644 годзе. Апроч таго, азначэньні «літоўская мова» ({{мова-pl|«Litewski ięzyk»|скарочана}}) ёсьць у прадмовах да выдадзеных гатычным шрыфтам «Polski z litewskim katechism» (Вільня, 1598 г.) і «Knyga nobažnystės» ([[Кейданы]], 1653 г.), якія пазьней не перавыдавалася. Летувіская кніга «Ewangelie polskie i litewskie» (Вільня, 1647 г.), якая перавыдавалася ў XVII — XIX ст. (апошнія разы — у 1858 і 1859 гадох пад назвай «Ewangelje polskie i żmudzkie»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 144.</ref>), уласна словазлучэньня «літоўская мова» ў тэксьце не зьмяшчае{{Заўвага|Простае азначэньне «летувіскі» трапіла ў назоў кнігі «Postilla lietvwiszka» (Вільня, 1600 г.), таксама ў ананімным лацінамоўным панэгірыку [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонту Вазе]], выдадзеным ў 1589 годзе пры Віленскай езуіцкай акадэміі, зьмяшчаецца фрагмэнт летувіскага тэксту пад назовам «Litvanica» (у заканчэньне, пасьля італьянскага, гішпанскага, францускага, нямецкага, ангельскага і польскага тэкстаў)}}. У 1681 годзе тагачасная блытаніна і няпэўнасьць тэрміналёгіі знайшла адлюстраваньне ў выдадзенай у Вільні летувіскай кнізе, у пачатку якой [[Казімер Пац]] азначае яе мову як «''літоўскую гаворку''» ({{мова-la|«litvanico idiomate»|скарочана}}), а [[Міхал Вайніловіч]] — як «''жамойцкую гаворку''» ({{мова-la|«idiomate Samogitico»|скарочана}}), урэшце сам уласьнік асобніка азначыў гэтую кнігу як «''выдадзеную… па-жамойцку''» ({{мова-pl|«wydana… po Żmudzku»|скарочана}}). Тым часам у складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] назву кнігі Шырвіда абрэзалі да «Punkty kazan od adwentu az do postu»<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/148/ P. 148].</ref>, а адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>. Адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. Увогуле, нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў{{Заўвага|Як прыклад (з усяго відаць, адзінкавы) плёну такой папулярызацыі на Жамойці летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцінас Яблонскіс||ru|Яблонскис, Константинас}} падае тэкст прысягі з судовай кнігі маёнтку [[Біржы|Біржаў]], датаваны 1699 годам, дзе пасьля польскага тэксту ідзе летувіскі з подпісам «''Toż samo po litewsku''»<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 302—303.</ref>}} (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Жамойты|жамойтамі]]<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]], народжанага на Жамойці, староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. У надрукаванай у 1699 годзе кнізе «[[Рыга|Riga]] Literata» дзеля высьвятленьня этымалёгіі назвы [[Інфлянты|Інфлянтаў (Лівоніі)]] пасьля эстонскага ({{мова-la|Esthonico|скарочана}}) ''Liva'' і перад латыскім ({{мова-la|Lettice|скарочана}}) ''Laivas'' прыводзілася «жамойцка-прускае» ({{мова-la|Samogithico & Prussico|скарочана}}) ''Lewas'' або ''Loiwas''<ref>Riga Literata. — Rostochii, 1699. [https://books.google.by/books?id=Eo1OwWzPaCgC&pg=PP7&dq=Samogithico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiO9ZPTvIn2AhUoRfEDHciFC5kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Samogithico&f=false P. A 2].</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох{{Заўвага|Разам з тым, адну кнігу з азначэньнем яе мовы менавіта як летувіскай выдалі ў друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі ў 1772 годзе}}. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Паводле слоўніка [[Курляндыя|курляндзка]]-нямецкага лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Штэндэр|Фрыдрыха Штэндэра|en|Gotthard Friedrich Stender}}, надрукаванага ў 1789 годзе, назва «жамойцкая мова» ({{мова-lv|Smuhdschu walloda|скарочана}}) бытавала сярод [[Латышы|латышоў]]<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=Smuhdschu%20walloda&f=false S. 280].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki / Źiemaytiszki / Ziemaytyszki / Żiamaytyszki / Żiamaytiszki / Ziamaytiszki / Žiamaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. Як сьведчаць праўныя крыніцы, выкарыстаньне жамойцкай (летувіскай) мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім да самых [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] абмяжоўвалася максымум рэгіянальным узроўнем, у тым ліку асобнымі натарыяльна засьведчанымі перакладамі дзяржаўных актаў (напрыклад, летувіскі пераклад тэксту [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]] 1791 году)<ref name="Kascian-2009"/>. <gallery caption="Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні" widths=150 heights=150 class="center"> Ziemaytiszki (1793).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1797).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1797 г. Ziemaytiszki (1805).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1805 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Źiemaytiszki (1830).jpg|(«''Źiemaytiszki''»). 1830 г. Ziemaytyszki (1840).jpg|(«''Ziemaytyszki''»). 1840 г. Żiamaytiszki (1851).jpg|(«''Żiamaytiszki''»). 1851 г. Ziamaytiszki (1854).jpg|(«''Ziamaytiszki''»). 1854 г. </gallery> === У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі === [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''»{{Заўвага|Хоць ад свайго імя Даўкантас сьцьвярджаў толькі азначэньне «летувіская мова»<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 15.</ref>}} ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>{{Заўвага|Таксама {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юры Пабрэжа||en|Jurgis Pabrėža}} ў 1814 годзе падаваў у сваім рукапісе пра лекарскія расьліны менавіта іх «''жамойцкія назвы''» ({{мова-pl|«Imiona Żmuydzkie»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 521.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|107|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|107|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў [[беларусы|беларусаў]]<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ewangelie polskie y litewskie, 1647.jpg|107|Ewangelje polskie i żmudzkie (1858).jpg|107|«Эвангельле польскае і літоўскае» (1647 г.), перавыдадзенае ў 1858 г. як «Эвангельле польскае і жамойцкае»}} У пачатку XIX ст. працэс паступовага атаясамліваньня жамойцкай мовы зь «літоўскай» працягнуўся{{Заўвага|Гэта выявілася ў выданьні кніг з пазначэньнем у назовах «летувіскай мовы»: «''Naujas Istatimas Jezaus Christaus Wieszpaties musu / lietuwiszku leżuwiu iszgulditas par Jozapa Arnulpa kunigaykszti Giedrayti wiskupa Żiemayciu, żenklinika s. Stanislowo''» (Вільня, 1816 г.), «''Karawakas, arba Krzizius anioliszkas. Runku s. Tamosziaus isz Akwina iszpažintoia, zokana kaznadzieju, latiniszkay iszraszitas, ira baznicioy kunigu Daminikonu mieste Anagnios … Tas pats krizius czieši missyu szwętu, lietuviszkay iszgulditas''» (Вільня, 1817 г.), «''Kielas kruwinas karalaus sopulu Jezusa Chrystusa brangu krauiu iszkłotas o eynantiems ant scieśliwos wiecznastes zmoniems kieleywems troksztantiems zinoty taiemnicios niewinnos mukos Wieszpaties Pona musu paroditas / ir su pazwaliimu wiresniu isz łankiszko ant lietuwiszko lieźuwie iszgulditas''» (Вільня, 1821 г.), «''Jonas isz Swisłoczes krominikas wędrawois / lietuwiszku lieźuwiu iszgulditas kasztu yr storony par Jozapa Rupeyka kanaunika Płocka, klebona Szaduwos, źenklinika s. Onos''» (Вільня, 1823 г.), «''Surinkimas dasekimu par mokintus źmonias, senowias amźiose tikray daritu apey bytes / o par kunigo Kluko kanauniko Kruszwickojo metuose 1780 Warszuwoje lenkiszkay yszdrukawotas, yr diel lenku yszdotas ; o dabar pirmo siki ant leźuwio letuwiszkay-zemaytiszko, par kunigo Cypriono Juzapo Niezabitawski kanauninko Minskojo, prabaszcziu Welonos pargulditas yr metuose 1823 ing drukarnia diel yszspaudimo, ant kningu raszto, podatas''» (Вільня, 1823 г.)}}, чаму спрыяла ў тым ліку ўлучэньне ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўсёй тэрыторыі Жамойці (разам з гістарычна адасобленым ад [[Літва старажытная|уласна Літвы]] колішнім [[Жамойцкае староства|Жамойцкім староствам]]) у склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], з 1801 году [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]]. У 1808 годзе народжаны ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]] былы езуіт [[Францішак Ксавэры Богуш]] надрукаваў у [[Варшава|Варшаве]] кнігу «Аб пачатку народу і мовы літоўскай» ({{мова-pl|«O początkach narodu i języka litewskiego»|скарочана}}), дзе атаясаміў [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Прускія летувісы|прускімі летувісамі]] (з спасылкамі на выдадзеныя ў [[Малая Летува|Малой Летуве]] кнігі)<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 4, 12, 64, 94, 146.</ref>, а таксама заявіў, што «''літоўская мова адрозьніваецца ад славянскай''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 96.</ref> і двойчы паўтарыў, што «''жамойцкая мова дакладна такая ж самая, як літоўская, часам адрозьніваецца вымаўленьнем, але гэтая розьніца меншая, чым паміж вялікапалякам і мазурам''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 58—59, 106.</ref>, а далей фактычна засьведчыў уласнае даволі кепскае веданьне летувіскай мовы (на што зьвярнулі ўвагу яшчэ ў 1875 годзе<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 144—145.</ref>), заявіўшы, што «''Жамойць называе сябе źiemaiten… <…> ліцьвіны… назвалі гэты край źiemaitis''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 59—60.</ref>. Апроч таго, Богуш заклікаў зрабіць летувіскую мову мовай высокай культуры, што неўзабаве знайшло падтрымку ў студэнта [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], народжанага на Жамойці селяніна [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], які ў 1822 годзе выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), а па публікацыі ў 1830 годзе ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, што вярнула зь нябыту назву [[Аўкштота]] і дазволіла атаясаміць жамойтаў зь ліцьвінамі, новая праца Даўкантаса (1845 год) атрымала назву «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»), дзе наватворам «kalnienū» пазначаліся вылучаныя пазьней з усходніх жамойтаў [[Аўкштайты|аўкштайты]] — «уласныя літоўцы». Лінгвістычны падзел на «аўкштайтаў» і жамойтаў Даўкантас спрабаваў сьцьвердзіць выдадзеным у 1842 годзе «Лемантаром летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»){{Заўвага|Тым часам расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] ў 1855 годзе падзяляў летувісаў, паводле асаблівасьцяў іх мовы, на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>}}. Разам тым, да вылучэньня «аўкштайтаў» розныя аўтары (як летувіскія, так і іншаземныя) мелі даволі розныя погляды на «літоўскую» і жамойцкую мовы — як і на склад «літоўскіх народаў». Яшчэ ў 1824 годзе народжаны на Жамойці мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каэтан Незабітоўскі||ru|Незабитовский, Каэтан Любич}} (з 1835 году працаваў у [[Міністэрства асьветы Расейскай імпэрыі|Міністэрстве асьветы Расейскай імпэрыі]], потым цэнзарам і начальнікам канцылярыі ў Варшаўскім цэнзурным камітэце) выдаў кнігу «Сборнік усіх відаў пісьменства на летувіскай, жамойцкай і пруска-летувіскай мовах» («''Surinkimas wysokiu rasztu Lietuwiszku, Žemaytiszku yr Prusiszkay Lietuwiszku''», сучаснае летувіскае «''Surinkimas visokių raštų lietuviškų, žemaitiškų ir prūsiškai lietuviškų''»). Тым часам у 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх літвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб, 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (літвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. S. 435</ref>){{Заўвага|Аднак сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}})}}. Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] выдаў па-польску ў Вільні граматыку летувіскай мовы пад назвай «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} = {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>, у 1848 годзе ксёндз Ян Ляховіч выдаў летувіскі лемантар пад назвай «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» ({{мова-lt|«Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun»|скарочана}}), а ў 1861 годзе Язэп Багдановіч склаў «жамойцка-польскі слоўнік»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 496.</ref>. Яшчэ ў 1888 годзе польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся ўраджэнцам [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў (будучая «[[Аўкштота]]») «[[ліцьвіны|літоўцамі]]», а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] У артыкуле «Народная літоўска-жамойцкая літаратура», надрукаваным у 1858 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}, зазначалася, што «''насельніцтва, якое размаўляе літоўска-жамойцкай мовай, займае: 1) Ковенскую губэрню, апроч часткі Новааляксандраўскага (даўняга Браслаўскага) павету…, 2) частку Віленскай губэрні, 3) частку Прусіі да самага Караляўца, 4) частку Аўгустоўскай губэрні ўлучна з Мар’ямпалем — і 5) ёсьць некалькі вёсак у Гарадзенскай губэрні, у якіх гавораць той мовай''»<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] У 1861 годзе ў афіцыйным прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам летувіская мова ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) не ўпаміналася: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}} або „самагіцкая“{{Заўвага|Напрыклад, назва «самагіцкая мова» ({{мова-ru|«самогитский язык»|скарочана}}) ужываецца ў афіцыйных дакумэнтах Міністэрства народнай асветы Расейскай імпэрыі ад 1803 году датычна летувіскіх выданьняў віленскіх друкарняў езуітаў ([[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]]) і базылянаў<ref>[https://www.prlib.ru/item/442849 Сборник материалов для истории просвещения в России, извлеченных из Архива Министерства народного просвещения. Т. 4. Вып. 1]. — СПб, 1902. С. 341—342.</ref>}}''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і [[ліцьвіны|літоўцы (ліцьвіны)]] і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія [[Беларуская мова|беларускія]] школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Па нацыянальна-вызвольным паўстаньні 1863—1864 гадоў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пастанавілі падтрымаць летувіскі нацыянальны рух у супрацьвагу моцным пазыцыям палякаў<ref name="Arlou">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]], [[Уладзімер Каткоўскі|Каткоўскі Ў.]] [http://www.svaboda.org/content/article/792180.html Вільня, Вялікае Княства і Беларусь — поўны тэкст онлайнавай канфэрэнцыі з Уладзімерам Арловым], [[Радыё Свабода]], 8 лютага 2005 г.</ref>. Яны пачалі заахвочваць летувіскія асьвету і друк<ref name="Katlarcuk">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>, летувіскую мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Летувіскую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. Тым часам яшчэ перад паўстаньнем біскуп [[Матэвус Валанчус]] дамогся дазволу адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі летувіскамоўная паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў на сродкі Віленскай навучальнай акругі вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии» (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «літвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у «Словарь белорусского наречия» [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''літвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 290.</ref>. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Урэшце, у 1888 годзе начальнік [[Віленскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віленскага цэнтральнага архіву старажытных актаў]] [[латыш]] з паходжаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Спрогіс||ru|Спрогис, Иван Яковлевич}}, які разам зь сям’ёй дзеля паляпшэньня сацыяльнага становішча зьмяніў [[Лютэранства|лютэранскую веру]] на [[Расейская праваслаўная царква|маскоўскую]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] (сярод іншага, гэты дзяяч спрабаваў сьцьвярджаць «расейскі» характар Вялікага Княства Літоўскага, азначаў беларускую газэту [[Наша Ніва]] як «''вядомае сэпаратысцкае выданьне, якое выдаецца за польскія грошы з мэтай убіць клін паміж беларусамі і [[расейцы|вялікарусамі]] паводле прыкладу ўкраінцаў''», беларускую мову лічыў «сапсаванай вэрсіяй» [[Расейская мова|расейскай]] і, увогуле, актыўна займаўся антыбеларускай прапагандай на карысьць «вялікай расейскай нацыі»<ref>Ціхаміраў А. Іван (Яніс) Спрогіс і беларускасць // Латыши и белорусы вместе сквозь века: сб. науч. ст. Вып. 5, 2016. С. 9—18.</ref>), зрабіў наступную заяву ў выдадзеным пры падтрымцы расейскіх ўладаў «Геаграфічным слоўніку даўняй Жамойцкай зямлі XVI стагодзьдзя»: «''У гэтым пункце лічу неабходным зрабіць заўвагу, што ўжываныя ў цяперашні час некаторымі пісьменьнікамі і навукоўцамі выразы пра мову літоўцаў „літоўская мова“, „жамойцкая мова“ як штосьці адзін ад аднаго аддаленае і ці ледзь не супрацьлеглае, ня маюць для сябе апраўданьня ў апісаных мною юрыдычных актах XVI стагодзьдзя. Існавала Жамойцкая зямля (таксама — Жамойцкае княства, Жамойць), але не існавала жамойцкай або жмудзкай мовы. Для ўсіх літоўцаў, як бы не называлася займаная імі мясцовасьць (у тым ліку на першым пляне Жамойцкая зямля), была адна мова — літоўская»<ref>Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. VII.</ref>{{Заўвага|Дзеля абгрунтаваньня гэтага сьцьверджаньня Іван Строгіс прывёў пэўныя вытрымкі зь некалькіх крыніцаў (найбольшую вядомасьць атрымала датаваная 1597 годам — «''по литовску Ожолиос, а по руску Дубины''», цытаваная ў тым ліку будучым дзеячом і прапагандыстам [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк|Ігарам Марзалюком]]<ref>[[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 9 (2003). С. 115—116.</ref>), арыгіналы якіх, нягледзячы на відавочную важнасьць для летувіскай гістарыяграфіі, дагэтуль не зьявіліся ў адкрытым доступе}}. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. Знаходжаньне часткі этнічнай Летувы (г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летувы]]») у складзе [[Прусія|Прусіі]] дазволіла да 1904 году ў [[Тыльзыт|Тыльзыце]] і [[Каралявец|Караляўцы]] выдаць па-летувіску каля 3300 найменьняў кніг і каля 120 пэрыядычных выданьняў агульным накладам некалькі мільёнаў асобнікаў<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Тым часам багата літаратуры па-летувіску выходзіла і ў Расейскай імпэрыі: буквары, граматыкі, календары, малітоўнікі, кантычкі, катэхізмы (па паўстаньні 1863—1864 гадоў расейскія ўлады ня сталі забараняць друк па-летувіску, але змусілі перавесьці яго на [[кірыліца|кірыліцу]])<ref name="Arlou-2012-349"/>. Фармаваньне сучаснай літаратурнай летувіскай мовы адбылося ў канцы XIX ст. на базе найбольш архаічных гаворках ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]] (сярэдні варыянт кніжнай летувіскай мовы XVII стагодзьдзя — гістарычная жамойцкая мова ў Вялікім Княстве Літоўскім)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Тым часам яшчэ ў першай палове XIX ст. ураджэнцы Жамойці (Дыянізі Пашкевіч, Людвік Юцэвіч, [[Сыманас Даўкантас]] ды інш.) у сваіх этнаграфічных публікацыях пачалі задаваць эталёны [[летувісы|летувіскасьці]], якія пазьней пачалі выкарыстоўвацца іншымі дасьледнікамі дзеля ацэнкі адпаведнасьці «традыцыйнаму» і «этнічнаму». Значную ролю ў іх дасьледаваньнях адыграла канцэптуалізацыя «чыстых», «клясычных», «не закранутых вонкавымі ўплывамі» летувіскіх зямель. Лінгва-этнаграфічны калярыт Жамойці дазволіў выбудаваць значную адлегласьць ад «славянскага» і стварыць на аснове жамойцкага трывалы вобраз летувіскасьці з максымальным індэксам адрознасьці ад суседзяў<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 393.</ref>. <gallery caption="Летувіскія кнігі, мова якіх у назове азначаецца як жамойцкая (усе да здушэньня паўстаньня 1863—1864 гадоў)" widths=150 heights=150 class="center"> Historyia szwenta isz łotinyszka liźuwia pardieta ant żemaytyszka par Symona Stanewisze Żemayty (1823).jpg|(«''liźuwia... żemaytyszka''»). Вільня, 1823 г. S. Tamosziaus à Kempis zokana kanauniku regularnuju pagal rieda s. Augustina... O dabar ysz łotiniszkos ant źemaytyszkos kałbas diel nuopełna dusziu nobaźnu yszgulditas par kuniga Antona Sawicki Tyrkszluse (1828).jpg|(«''źemaytyszkos kałbas''»). Вільня, 1828 г. Kałbas dusziu su Diewu. Iszimtas isz knigu szwęta Augustyna, yr ant Źemaytyszka leźuwe iszguldytas metuose 1827 par kuniga Antona Sawicki wietyninka tuo kartu baźniczios miestele Gargźdu Źemaycziuose (1829).jpg|(«''Źemaytyszka leźuwe''»). Вільня, 1829 г. Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas koźnas Katalikas źynoty... isz leźuwie Lękiszka ant ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1830).jpg|(«''leźuwie... ziemaytyszka''»), 1830 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Spasabay wedyma giera yr krykszczioniszka giwenyma par wiena kunega francuzyszkay paraszity, wo dabarcziou ant źemaytiszka leźuwy iszguldity yr antratiek padauginty par kunega Kazimiera Pryałgawski (1845).jpg|(«''źemaytiszka leźuwy''»). Вільня, 1845 г. Moksłas krykszczionyszkas dydesis... O dabar ant Źemajtyszkos kałbos par kuniga Antona Janikowicze klebona Płatelu iszgulditas (1845).jpg|(«''Źemajtyszkos kałbos''»). Вільня, 1845 г. Pasakas Phedro iszgúldę isz łotiniszkos kałbos i żamajtiszką Motiejus Szauklys (1846).jpg|(«''kałbos... żamajtiszką''»). Пецярбург, 1846 г. Knigele apej zinias draugistes nuosituriejimo... Ziamajcziu kalboj diel anu duszes ir kuna gieribes paraszita par kuniga Simforiona Mieleszka, zokonika szwenta Dominika (1846).jpg|(«''Ziamajcziu kalboj''»). Пецярбург, 1846 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Didžioji nediele dieł iszganingos naudos krikszczionu isz lenkiszkos ant żemajtiszkos kalbos iszguldita par kunega Wincenta Szurewicze żemajti (1847).jpg|(«''żemajtiszkos kalbos''»). Вільня, 1847 г. Pamokimas a'pe auginimą taboku, kóri iszraszę gudiszkaj D. Strukow o i Źiamajtiû kałbą iszgoldę Jonas Girdenis (1847).jpg|(«''Źiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Parodimas kajp apinius auginti pagał Naujujû pritirimû, kórius apskélbę teutoniszkaj B. A. Grunards o Iszgóldę i Žiamajtiû kałbą Jonas Ragaunis (1847).jpg|(«''Žiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Pamoksłą ape sodnus arba dajginus wajsingû mediû ĩszraszytą nu Joan. Herm. Zigras ĩszgoldę ĩsz teutonû kałbos i źámajtiû Anton's Źejmys (1849).jpg|(«''kałbos... źámajtiû''»). Пецярбург, 1849 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pamôkimą kajp rinkti medĩnès siekłàs pargóldę ĩsz gudû kałbos i źámajtiû kałbą Jonas Purwys (1849).jpg|(«''źámajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1849 г. Kiali i dangu par iwajrius szio swieta kriźelus kanakados lankiszkaj paraszitą, dabar źemajtiszkaj iszgulde kunegas Wincentas Juzumowicze (1857).jpg|(«''źemajtiszkaj''»). Вільня, 1857 г. Źenkłas wisudidziausios małones del dusziu cziszcziuj kentancziu. Isz lenkiszka raszta unt żemajtiszkos kałbos parwerstas par K.A.M. (1860).jpg|(«''żemajtiszkos kałbos''»). Вільня, 1860 г. Giwenimas żmogaus krikszczionies, arba Izsguldimas prisakimu Wieszpaties Diewa ir baźninczios szwentos źiamajtiszkaj paraszitas par kunega Wincenta Juzumowicze (1861).jpg|(«''źiamajtiszkaj''»). Вільня, 1861 г. </gallery> === Летувіская Рэспубліка === Паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]], ''«перасьледаваная стагодзьдзямі летувіская мова ўпершыню за сваю гісторыю атрымала статус дзяржаўнай»'' толькі ў першай Летувіскай Рэспубліцы — у 1918 годзе<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 297.</ref>. Сучасныя летувіскія мовазнаўцы адрозьніваюць у летувіскай мове два галоўныя [[дыялект]]ы: [[аўкштайцкі дыялект|аўкштоцкі]] й [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]], якія ў сваю чаргу падзяляюцца на паддыялекты. == Альфабэт == Дзеля запісу летувіскай мовы з XVI стагодзьдзя выкарыстоўваецца трохі мадыфікаваны [[лацінскі альфабэт]]. Разам з тым, у дакумэнце [[Вількамір]]скага [[Гродзкі суд|гродзкага суду]] захаваўся фрагмэнт [[Кірыліца|кірылічнага]] запісу летувіскай цытаты пасярод [[Старабеларуская мова|беларускага тэксту]]: «''Падданая вашая, да іменіча і дому вашага Ґаідамоўскага ў полю Курклеўскам… прыслухаючая, домам мешкаючая ў сяле Макілях, называемым Нацавічамі,… паxвалку на здароўе сына Дзешуковага… учыніла мовячы тымі словы: „Жыноки, ку нежыдеси илкгаи ант ся света“''»<ref name="Jablonskis-1973-291"/>. У другой палове 1860-х гадоў улады Расейскай імпэрыі спрабавалі перавесьці летувіскую мову на кірыліцу, што, аднак, вынікаў не прынесла праз супраціў з боку летувісаў. У 1901—1905 гадох праводзілася рэформа правапісу, калі таксама ўнесьлі зьмены ў альфабэт. Летувіскі [[альфабэт]] складаецца з 32 літараў. У яго аснове — [[Чэская мова|чэская]] традыцыя (дыякрытычныя знакі для пазначэньня шыпячых), [[Польская мова|польская]] традыцыя захавался ў напісаньні літараў, які раней перадавалі насавыя галосныя і цяпер служаць дзеля адрозьненьня [[Амонім|аманімуючых]] словаў і граматычных формаў<ref name="Sviazynski-2005-208"/>. {| | {| class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 1 ! A a | ''a'' | [ ɑ ] |- | 2 ! [[Ą|Ą ą]] | ''a nosinė'' | [ ɑː ] |- | 3 ! B b | ''bė'' | [ b ] |- | 4 ! C c | ''cė'' | [ t͡s ] |- | 5 ! [[Č|Č č]] | ''čė'' | [ t͡ʃ ] |- | 6 ! D d | ''dė'' | [ d ] |- | 7 ! E e | ''e'' | [ ɛ ] [ æː ] |- | 8 ! [[Ę|Ę ę]] | ''e nosinė'' | [ æː ] |- | 9 ! [[Ė|Ė ė]] | ''ė'' | [ eː ] |- | 10 ! F f | ''ef'' | [ f ] |- | 11 ! G g | ''gė'' | [ g ] |- | 12 ! H h | ''ha'' | [ ɣ ] |- | 13 ! I i | ''i trumpoji'' | [ ɪ ] |- | 14 ! Į į | ''i nosinė'' | [ iː ] |- | 15 ! Y y | ''i ilgoji'' | [ iː ] |- | 16 ! J j | ''jot'' | [ j ] |} | || |valign=top| {|class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 17 ! K k | ''ka'' | [ k ] |- | 18 !L l | ''el'' | [ ɫ ] |- | 19 ! M m | ''em'' | [ m ] |- | 20 ! N n | ''en'' | [ n ] |- | 21 ! O o | ''o'' | [ ɔ ] [ oː ] |- | 22 ! P p | ''pė'' | [ p ] |- | 23 ! R r | ''er'' | [ r ] |- | 24 ! S s | ''es'' | [ s ] |- | 25 ! [[Š|Š š]] | ''eš'' | [ ʃ ] |- | 26 ! T t | ''tė'' | [ t ] |- | 27 ! U u | ''u'' | [ ʊ ] |- | 28 ! [[Ų|Ų ų]] | ''u nosinė'' | [ uː ] |- | 29 ! [[Ū|Ū ū]] | ''u ilgoji'' | [ uː ] |- | 30 ! V v | ''vė'' | [ ʋ ] |- | 31 ! Z z | ''zė'' | [ z ] |- | 32 ! [[Ž|Ž ž]] | ''žė'' | [ ʒ ] |} |} Дзеля запісу пэўных зычных і галосных гукаў выкарыстоўваюцца камбінацыі, напрыклад, ch — х. == Граматыка == Летувіская мова захавала ад індаэўрапейскай эпохі складаную граматычную сыстэму, якая шмат у чым агульная з [[Славянскія мовы|славянскай]]<ref name="Sviazynski-2005-209"/>: 2 роды і 5 скланеньняў назоўнікаў, парны лік, 7 склонаў, у тым ліку клічны; множныя лічэбнікі, апроч колькасных, парадкавых і дробавых; ускосны лад дзеяслова, апроч абвеснага, умоўнага і загаднага, складаная сыстэма формаў дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у залежнасьці ад часу, трываньня і стану; ужываньне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у ролі выказьніка, архаічныя сынтаксічныя звароты тыпу давальны самастойны і інш. Граматыка летувіскай мовы няпростая, але падпарадкаваная строгім правілам. Летувіская — мова з разьвітай сыстэмай [[флексія]]ў, што робіць лацінскую падобнай на яе, асабліва ў сваім фіксаваньні склонавых канчаткаў і выкарыстаньні для апісаньня [[назоўнік]]аў разьмешчаных перад ім прыметнікаў або іншых назоўнікаў, якія ставяцца ў родным склоне. Назвы склонаў назоўнікаў (''linksniai''): ''vardininkas'' ([[назоўны склон|назоўны]]), ''kilmininkas'' ([[родны склон|родны]]), ''naudininkas'' ([[давальны склон|давальны]]), ''galininkas'' ([[вінавальны склон|вінавальны]]), ''įnagininkas'' ([[творны склон|творны]]), ''vietininkas'' ([[месны склон|месны]]) i ''šauksmininkas'' ([[клічны склон|клічны]]). У летувіскай мове няма артыкляў. Існуе чатыры часы [[дзеяслоў|дзеясловаў]]: цяперашні, будучы, мінулы, радзей выкарыстоўваецца шматразовы мінулы. Летувіская мова адрозьніваецца багацьцем [[дзеепрыметнік]]аў, якіх некалькі дзясяткаў. Націск зьяўляецца рухомым і свабодным, што азначае, што можа падаць на кожны склад у выразе, а таксама зьмяняць сваю пазыцыю пры зьмене выразу. Летувіская мова вельмі цікавая для мовазнаўства, бо шмат у чым захавала некаторыя марфалягічныя асаблівасьці [[праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай мовы]] — мовы, у выніку распаду якой быў закладзены пачатак будучаму ўтварэньню моваў [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай]] сям’і. == Лексыка == Базавая лексыка летувіскай мовы мае невялікую колькасьць [[запазычаньне|запазычаньняў]]. Ёсьць старыя запазычаньні (''senieji skoliniai'', ''buslas'') з моваў суседніх рэгіёнаў. Сярод іх: ''stiklas'' (шкло), ''muilas'' (мыла), ''gatvė'' ад славянскага «гатво», дарога, ''spinta'' ад нямецкага ''der Spind''. Ёсьць таксама словы лацінскага і грэцкага паходжаньня (''ciklas'', ''schema'' і г. д.). Па аднаўленьні Летувой незалежнасьці ўзмацняецца ўплыў [[Ангельская мова|ангельскай]] мовы (''hakeris'', ''singlas'' ды іншыя). == Агульныя рысы зь беларускай мовай і яе гістарычны ўплыў == [[Файл:BROMA ATWERTA Ing WIECZNASTI (in Lithuanian language) by Mykolas Olševskis, Vilnius, 1753.jpg|значак|Летувіская кніга «Broma atwerta ing wiecznastį» ({{мова-be|«Брама, адчыненая да вечнасьці»|скарочана}}, сучаснае {{мова-lt|«Vartai, atverti į amžinybę»|скарочана}}), выдадзеная ў Вільні, 1753 год]] Польская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ніна Бароўская||pl|Nina Borowska}} адзначала: «''Бясспярэчным довадам існаваньня хрысьціянства ў Літве да часоў Ягайлы, у кожным разе, ёсьць склад літоўскай царкоўнай тэрміналёгіі. Гэта было хрысьціянства ўсходняга абраду з славянска-рускай царкоўнай тэрміналёгіяй. Хрост Літвы, учынены Ягайлам, трэба разумець, відаць, гэтак, што ён замяніў усходні, праваслаўны абрад, што існаваў дагэтуль пры княскіх дварох, сярод некаторай часткі паноў, рыцарства і мяшчанства — каталіцкім…''»<ref>Borowska N. Wpływy słowiańskie na litewską terminologię kościelną na podstawie Dictionarum Szyrwida. // Studia z filologii polskiej i słowiańskiej. T. II. — Warszawa, 1957. S. 364—365.</ref>. Мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альфрэд Зэн||ru|Зенн, Альфред}} пісаў: «''Польскія місіянэры, якія прыйшлі да ліцьвінаў, знайшлі ў іх ужо гатовую царкоўную тэрміналёгію, якую яны прынялі бязь зьменаў. Гэтая тэрміналёгія была беларускага паходжаньня. Ліцьвіны ўзялі яе ад беларускіх місіянэраў, значыць, ад праваслаўных. Гэтая праваслаўная місія, відаць, была пасьпяховай. Яна была такой пасьпяховай, што частка гэтай беларускай тэрміналёгіі захавалася аж да дваццатага стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 152.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 162.</ref>. Пра беларускія царкоўныя тэрміны ў жамойцкай мове пісаў яшчэ летувіскі мовазнаўца [[Казімерас Буга]]: «''Усе гэтыя хрысьціянскія тэрміны, бяз сумневу, ужо карысталіся правамі грамадзянства да 1386 году; інакш на месцы рускіх тэрмінаў мы мелі б польскія<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152">Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 151—152.</ref>. <…> У сваёй мове мы маем багата паказьнікаў на тое, хто былі першыя пашыральнікі хрысьціянскае рэлігіі ў Літве <…>. Моўныя зьявы прымусілі мяне прызнаць, што для ліцьвінаў хрысьціянства не было чыста чужым яшчэ да хросту Ягайлы. Назвы хрысьціянскіх паняцьцяў паказваюць, што ліцьвіны навучаліся веры ад усходу, уласна, ад беларусаў. Пра тое, што беларусы былі настаўнікамі рэлігіі, сьведчаць наступныя словы: 1) назвы дзён: nedėlia (нядзеля), utarnikas (аўторак), sereda (серада) ды інш.; 2) назвы сьвятаў: kučia (куцця), velykos (Вялікдзень), verbų nedėlia (Вербная нядзеля), blovieščios (Благавешчаньне, Блавешчаньне); 3) krikštas (хрост), kumas (кум), gavėnia (гавеньне, пост); 4) хрысьціянскія ўласныя імёны: Alena, Ulijona, Povilas, Algenia <…>. Жамойцкі дыялект захаваў для нас cirkva — вельмі старую назву беларускае царквы. Гэтае слова ёсьць найлепшым сьведкам таго, што беларусы мелі свае цэрквы на жамойцкай зямлі ў XI і першай палове XII стагодзьдзя''»<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152"/>. Летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] на грунце свайго дасьледваньня антрапаніміі і хрысьціянскай тэрміналёгіі адзначыў: «''Відаць, хрысьціянская царква ўсходняга абраду пачала ўплываць на Літву яшчэ ў XI стагоддзі, але асабліва моцным уплыў быў ад другой паловы XII стагодзьдзя. Большасьць хрысьціянскіх (царкоўных) тэрмінаў, у тым ліку і нейкая частка ўласных імёнаў, у літоўскую мову прыйшла ад усходнеславянскіх суседзяў яшчэ да пачатку XIV стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 139.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 34—35.</ref>. Агульнавядомым ёсьць тое, што ў старой летувіскай мове значны пласт складалі словы беларускага паходжаньня<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Агульныя рысы паміж летувіскай і беларускай мовамі таксама былі ў [[фанэтыка|фанэтыцы]], [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]] і [[сынтаксіс]]е: паводле беларускага лінгвіста [[Уладзімер Сьвяжынскі|Ўладзімера Сьвяжынскага]] — гэта пазыцыйная мяккасьць зычных, [[ётацыя]] пры зьбегу галосных, [[клічны склон]], параўнальная ступень прыметнікаў і прыслоўяў з прыназоўнікам «за», асобная форма загаднага ладу дзеля выразу супольнага дзеяньня, дробавыя лічэбнікі, структурна-сэмантычная блізкасьць пэўных займеньнікаў, агульная [[Валентнасьць|валентавасьць]] паасобных дзеясловаў, канструкцыі тыпу «хвораму палепшала», пераважнае ўжываньне роднага склону з адмоўем, канструкцыі зь дзеясловам «мець», даслоўнае супадзеньне спалучэньняў тыпу «ставіць хату» ды іншае<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Кароткая граматыка літоўскай мовы. — Менск, 2010. — 116 с (Сэрыя «Беларускія ЭўраГраматыкі»). {{ISBN|978-985-448-091-6}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * Bense G. Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. — Jena/Erlangen: Mayer Verlag GmbH, 1994. {{ISBN|3-925978-38-0}} * Jähnert K. Litauisch — Wort für Wort. — Bielefeld: REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, 2003. {{ISBN|3-89416-244-9}} * Schleicher A. Handbuch der litauischen Sprache. 2 Bde. 1856/57. * Encyclopedia Lituanica. I—VI. — Boston, 1970—1978 * Remys E. Review of Modern Lithuanian Grammar. Lithuanian Research and Studies Center. — Chicago, 2003. * [[Зігмас Зінкявічус|Zinkevičius Z.]] The history of the Lithuanian language / Inst. of Lithuanian lang.; Ed. R. Bendes. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1996. — 333 p. * Dabartinės lietuvių kalbos žodynas. — Vilnius, 1972. * Kazlauskas J. Lietuvių kalbos istorinė gramatika. — Vilnius, 1968. * Križinauskas J. A. Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch. — Vilnius: TEV Verlag, 2003. {{ISBN|9986-546-94-X}} * Lietuvių kalbos gramatika. T. 1—2. — Vilnius, 1965—1971. * Lietuvių kalbos žodynas. T. 1—8. — Vilnius, 1941—1970. * Zinkevičius Z. Lietuvių dialektologija. — Vilnius, 1966. * Zinkevičius Z. Lietuvių kalbos dialektologija. — Vilnius, 1994. * Zinkevičius Z. Lietuviu kalbos istorija / Rec. V. Ambrazas. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1994. — 394 p. * Zinkevičius, Z. Lietuviu kalbos istorija: rodykles ir bibliogr. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1995. — 374 p. * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Амбразас В., Вайткявичюте В., Валяцкене А. и др. Литовский язык. — В кн.: Языки народов СССР. Т. I. — М., 1966. * Зинкявичюс З. Литовская диалектология. — Вильнюс: Минтис, 1966. — 542 с. * Зинкявичюс З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с. == Вонкавыя спасылкі == {{Interwiki|lt|летувіскай|}} * [http://www.lki.lt/ Інстытут летувіскай мовы] * [http://www.vlkk.lt/ Дзяржаўная камісія летувіскай мовы] * [https://web.archive.org/web/20060704095657/http://vki.lrs.lt/ Дзяржаўная інспэкцыя мовы] * [[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г. {{Балцкія мовы}} {{МовыЭЗ}} [[Катэгорыя:Летувіская мова| ]] 0i1f5marx7idy4yaovo64zeut1fkdvj 2331150 2331141 2022-08-03T15:34:56Z Ясамойла 35429 /* Агульныя рысы зь беларускай мовай і яе гістарычны ўплыў */ wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|літоўская мова|літоўскай мовай}} {{Іншыя значэньні|Жамойцкая мова (неадназначнасьць)}} {{Інфармацыя пра мову |Назва мовы = Летувіская |Назва мовы ў арыгінале = Lietuvių kalba |Краіны ўжываньня = [[Летува|Летуве]], [[Польшча|Польшчы]], [[Беларусь|Беларусі]] і 14 іншых краінах |Рэгіён = Летува, Беларусь, Польшча ды іншыя |Колькасьць карыстальнікаў = звыш 3 мільёнаў |Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]<br /> &nbsp;[[Балтыйскія мовы|Балтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Усходнебалтыйскія мовы|Усходнебалтыйскія]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Летувіская''' |Афіцыйная мова ў = [[Летува|Летуве]],<br />[[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязе]],<br />'''Прызнаная мова меншасьці:'''<br />[[Польшча|Польшчы]],<br />[[ЗША]] |Рэгулюецца = Дзяржаўнай камісіяй летувіскай мовы (Valstybinė lietuvių kalbos komisija)<Br />Дзяржаўная моўная інспэкцыя (Valstybinė kalbos inspekcija)<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter/www_tv.show?id=6904,1,30 Valstybinė kalbos inspekcija]</ref> |Код па ISO 639-1 = lt |Код па ISO 639-2(B) = lit |Код па ISO 639-2(T) = lit |Код па SIL = LIT }} '''Летуві́ская мо́ва''' ({{мова-lt|lietuvių kalba|скарочана}}) — нацыянальная [[мова]] [[Летувісы|летувісаў]], мова ўсходнебалтыйскай падгрупы [[Балтыйскія мовы|балтыйскай групы]], якой карыстаецца каля 3 млн чалавек у [[Летува|Летуве]], а таксама ў [[Беларусь|Беларусі]], паўночна-ўсходняй [[Польшча|Польшчы]], [[Расея|Расеі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Аўстралія|Аўстраліі]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]]. [[Дзяржаўная мова]] Летувы. Утварылася ў канцы XIX стагодзьдзя на базе гістарычнай '''жамойцкай мовы''' — архаічных гаворак ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]]<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. == Назва == {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|89|Ziwatas Pona yr Diewa musu Jezusa Christusa... o dabar wieł… Ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas (1787).jpg|125|Летувіскія кнігі ([[Вільня]], 1750 г. і [[Супрасьля]], 1787 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Факт масавага і традыцыйнага называньня ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] мовы [[Летувісы|летувісаў]] (у тым ліку мовы [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]] у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»{{Заўвага|У Прусіі мову жамойтаў з 1579 году пачалі называць выняткова «літоўскай» — у кнігах, друкаваных пры падтрымцы прускіх уладаў. Тым часам пры перадруку ў Расейскай імпэрыі пруска-летувіскай кнігі «Prastas Pamokslas per Klausimus ir per Atsakymus» (упершыню выйшла з друку ў 1780 годзе, без пазначэньня ў назове і тэксьце назвы мовы) яе новы выдавец, выхадзец з колішняй Рэчы Паспалітай Ян Юры Ляховіч азначыў гэтую кнігу як «''на чыстую жамойцкую мову... перакладзеную''» ({{мова-lt|«ant czista zemajtiszka Liežuwy... iszgulde»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/153/mode/2up?q=zemajtiszka P. 154].</ref>}}) ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь [[Вільня|Вільні]] <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''"{{Заўвага|{{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}}}}<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref> — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''"{{Заўвага|{{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. У адказ на падобныя сьведчаньні афіцыйная навука Летувы высоўвае тэорыю, што ў Вялікім Княстве Літоўскім існавала дзьве пісьмовыя летувіскія мовы: першая зь якіх называлася «летувіскай мовай» і цалкам зьнікла ў пачатку XVIII ст., а другая называлася «жамойцкай мовай» і выкарыстоўвалася ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]]. Адпаведна, сучасная літаратурная летувіская мова, паводле гэтай тэорыі, утварылася на базе «жамойцкай мовы» (заходнеаўкштоцкі або сярэдні дыялект — у тэрміналёгіі летувіскіх мовазнаўцаў)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Такім парадкам, афіцыйнае летувіскае мовазнаўства, хоць і знаходзіць пэўнае тлумачэньне называньню летувіскай мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім жамойцкай мовай, але разам з тым прызнае, што сучасная летувіская мова ёсьць працягам старой жамойцкай пісьмовай мовы, якая называецца цяпер «літоўскай» (у значэньні летувіскай) толькі паводле імя<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Назва летувіская мова (прыметнік «летувіскі» як вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Летувісы|летувісаў]], сучасная нацыянальная дзяржава якіх — [[Летува]]) пасьлядоўна ўжываецца па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнай моўнай норме]] [[Беларуская дыяспара|Беларускай дыяспары]]<ref name="Harbacki">[[Уладзіслаў Гарбацкі|Гарбацкі Ў.]] [https://gazeta.arche.by/article/349.html?fbclid=IwAR3445HhnFkRqQDlskrDODnITESaPQzy7EGGDNG2E9-L3fkmefK4sPg83PU У тарашкевіцы не абыйсьціся бяз слова «Летува»], [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]: электронная газэта, 9 сакавіка 2020 г.</ref> — у адрозьненьне ад [[наркамаўка|наркамаўкі]], дзе савецкія ўлады дазволілі толькі варыянт «[[літоўская мова]]». Напрыклад, у тэкстах [[Аляксандар Надсан|Аляксандра Надсана]] сустракаецца пераважна Летува, летувіскі, летувіс (а ў размове таксама жмудзін, Жмудзь). У 1960—1970-я гады ў часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» у многіх тэкстах ужываліся словы Летува, летувіскі (у [[Часлаў Сіповіч|Часлава Сіповіча]], [[Леў Гарошка|Льва Гарошкі]]). Тое ж назіралася ў мове беларускага друку Паўночнай Амэрыкі: у тэкстах [[Сяргей Хмара|Сяргея Хмары]] ўжываецца Летува ў апісаньні праекту летувіскай дзяржаўнасьці з сталіцай сьпярша ў Коўне, потым у Вільні. Газэта беларусаў [[ЗША]] «[[Беларус (газэта)|Беларус]]» ўжывае выняткова Летува. Словы Летува, летувіс і летувіскі фіксуюцца ў неапублікаваным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка]] і [[Сяргей Шупа]] крытыкуюць ужываньне прыметніка летувіскі, называючы яго «''словам-калекам''» на падставе таго, што ў гэтым слове «''канчатак становіцца суфіксам''»<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Сяргей Шупа|Шупа С.]] [https://www.svaboda.org/a/30445716.html Чаму Літва, а не «Летува»], [[Радыё Свабода]], 20 лютага 2020 г.</ref>. Аднак лінгвіст [[Зьміцер Санько]] даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў [[Беларуская мова|беларускай мове]]. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з [[Грэцкая мова|грэцкай]] (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з [[Лацінская мова|лаціны]] (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія<ref name="Sanko"/>. Такім чынам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы<ref name="Sanko"/>. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі [[Латышы|латышоў]], таксама ўзыходзіць да саманазвы ({{мова-lv|latviešy, latvietis|скарочана}}, ад назвы ракі ''Late'')<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|5к}} С. 256.</ref> і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай ([[Балтыйскія мовы|балтыйская моўная група]]). Тым часам назвы «''літош''», «''літашы''» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах<ref>[http://slounik.org/228589.html Назвы людзей па месцы пражывання] // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2006. {{ISBN|985-08-0715-6}}.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] === Раньнія часы === Як асобная мова ў балтыйскай групе моваў пачала разьвівацца ў VII стагодзьдзі н. э. Яе носьбіты доўгі час жылі ў цяжкадаступных лясах, што дазволіла захаваць архаічную мадэль мовы<ref name="Sviazynski-2005-208">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 208.</ref>. === У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Прусіі === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] У пасланьні да кардыналаў Рымскай курыі з нагоды прызначэньня ў 1417 годзе першага каталіцкага біскупа для [[Жамойць|Жамойці]] [[Мацей зь Вільні|Мацея]] львоўскі арцыбіскуп [[Ян Рашоўскі|Ян]] і віленскі біскуп [[Пётр з Кустыня|Пётар]] пісалі: «''Дастойнага пана Мацея, магістра вольных навук, пробашча Віленскага, [[Ліцьвіны|Ліцьвіна]], які поўнасьцю валодае жамойцкай гаворкай <…> мы высьвяцілі на катэдру''»{{Заўвага|{{мова-la|...venerabilem dominum Mathiam Magistrum arcium prepositum wilnensem Lythwanum necnon ydiomate Samagitico plenissime eruditum...|скарочана}}<ref>Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. T. 3. — Posnaniae, 1856. [https://books.google.by/books?id=ugRCAAAAYAAJ&pg=PA191&dq=ydiomate+Samagitico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiBrtXIj-n1AhUASvEDHcrpBf0Q6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Samagitico&f=false P. 191].</ref>}}. Тое, што першы жамойцкі біскуп досыць добра ведаў «''жамойцкую гаворку''»{{Заўвага|{{мова-la|«wenerabilem virum magistrum Mathiam prepositum Wilnensem, de vite puritate morum venustate et sciencia ceterisque virtutibus commendatum ac de ydiomate Samagitico sufficientissime institutum, ex assumptum et pro hominibus in pontificem constitutum Medinicensem ad instanciam prefatorum clarissimorum principum in virtute trinitatis vivifice»|скарочана}}<ref>Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia. T. XII. — Cracoviae, 1891. [https://books.google.by/books?id=vDghAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=ydiomate+Samagitico+sufficientissime+institutum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicju2Wk-n1AhVgQ_EDHbbLDNMQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=ydiomate%20Samagitico%20sufficientissime%20institutum&f=false P. 94].</ref>}}, паўтаралася яшчэ ў адным пасланьні гэтых жа герархаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 109.</ref>. Само ж новае біскупства стваралася для «''народу [[Жамойты|Жамойтаў]]''», што неаднаразова падкрэсьлівалася ў афіцыйных дакумэнтах ({{мова-la|gens Samagitarum|скарочана}} у 1409 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 25.</ref>, {{мова-la|gens Samaytarum|скарочана}} у 1416 годзе<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26.</ref>). У просьбе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а да папы [[Марцін V|Марціна V]] аб прызначэньні новага біскупа для «''жамойцкага народу''» [[Мікалай Камеданус|Мікалая]] (1423 год) зноў зазначалася, што гэтым разам ужо другі жамойцкі біскуп ведае «''гаворку жамойцкага народу''» (''sciensque gentis Samaitice ydioma''<ref> Liber Cancellariae Stanislai Ciolek: ein Formelbuch der polnischen Königskanzlei aus der Zeit der husitischen Bewegung. — Wien, 1871. [https://books.google.by/books?id=glBUTL4Jz2EC&pg=PA106&dq=Samaitice+ydioma&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjW8MLglOn1AhUQQfEDHY4lB6AQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Samaitice%20ydioma&f=false S. 106].</ref>)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 26, 109.</ref>. Такім чынам, жамойцкія біскупы мусілі вольна валодаць жамойцкай мовай<ref name="Urban-2001-59">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 59.</ref>. У 11-й кнізе сваіх хронікаў [[Ян Длугаш]] зазначыў пра першага жамойцкага біскупа Мацея, што той «''добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''»{{Заўвага|{{мова-la|«Miednicensis autem ecclesiae cathedralis primus Mathias nomine, Almanus, in Vilna tamen natus, qui linguam lituanicam et samogiticam norat, praefectus est et consecratus»|скарочана}}<ref>Gołębiowski Ł. Dzieje Polski za Władysława Jagiełły i Władysława III-go. T. 1. — Warszawa, 1846. [https://books.google.by/books?id=BtlbAAAAcAAJ&pg=PA426&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22linguam%20Samogiticam&f=false S. 426].</ref>}}, чым засьведчыў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай. Апроч таго, апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і жамойтаў храніст адзначыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Вялікі князь [[Гедзімін]], сучасьнікам якога быў Ян Длугаш, у сваім лісьце-пасланьні да манахаў-францішканаў [[Саксонія|Саксоніі]], датаваным 26 траўнем 1323 году, запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае чатырох прапаведнікаў, каб яны маглі апеквацца двума касьцёламі, збудаванымі ў [[Вільня|Вільні]] і [[Наваградак|Наваградку]]. Гедзімін ставіў умову і пажаданьне, каб місіянэры абавязкова ведалі польскую, [[Земгальская мова|земгальскую]] (у 1289—1290 гадох па паразе паўстаньня супраць [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]] у ВКЛ перасялілася каля 100 тысячаў [[Земгалы|земгалаў]]) і рускую мовы. У пасланьні таксама дадавалася, што гэтымі мовамі валодалі іншыя місіянэры, якія дагэтуль былі або яшчэ знаходзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Urban-2001-102">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 102.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Яшчэ адным сьведчаньнем адрозьненьня лічыцца грамата вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа жамойцкага [[Марцін Лінтфары|Марціна]] ад 1503 году, дзе зазначалася нізкая адукацыя парафіяльных ксяндзоў у Жамойці і тое, што яны былі няздольныя карыстацца ў набажэнствах «''гаворкай літоўскай або гэтай жамойцкай''»{{Заўвага|Паводле [[Павал Урбан|Паўла Урбана]], няведаньне ксяндзамі «літоўскай гаворкі» можа тлумачыцца тым фактам, што біскупства стваралася ў межах Жамойці, якія паводле мірнага пагадненьня 1398 году трапілі пад уладу Тэўтонскага ордэну. Тым часам у межах біскупства таксама маглі жыць ліцьвіны, асабліва на захад ад утокі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] ўздоўж Нёману<ref name="Urban-2001-110"/>}}<ref name="Urban-2001-110">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 110.</ref>. У 1507 годзе [[Барташ Табар]]авіч, брат якога біскуп віленскі [[Войцех Табар]] атрымаў аналягічную паводле зьместу грамату, аформіў фундацыю на касьцёл у [[Таўрогі|Таўрогах]] з прызначэньнем туды сьвятароў, якія б ведалі «''гутарковую жамойцкую мову''» і маглі б навучаць парафіянаў слову Божаму ў «''мове жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-111">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 111.</ref>. Жамойцкую мову з мовай уласна ліцьвінаў адрозьнівалі і ў [[Прусія|Прусіі]], дзе апынулася значная частка тэрыторыі Жамойці ([[Малая Летува]]), якая ўвайшла ў склад Самбійскага біскупства: у 1435 годзе [[Базэльскі царкоўны сабор]] задаволіў просьбу біскупа самбійскага [[Міхал Юнге|Міхала Юнге]] дазволіць карыстацца ў царкоўным жыцьці мовамі мясцовых насельнікаў [[Самбія|Самбіі]], у тым ліку «''мовай жамойтаў''»<ref name="Urban-2001-110"/>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]], 1547 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага балтыйскага слова{{Заўвага|Тым часам, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Першыя помнікі летувіскай пісьменнасьці зьявіліся толькі ў пачатку XVI ст. У гэты час кнігі на летувіскай мове выдаваліся па-за межамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — у [[Прусія|Прусіі]] [[нямецкая мова|нямецкім]] шрыфтам. Прытым у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у 1592 годзе прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каспар Шутц||en|Caspar Schütz}} у сваёй «Historia Rerum Prussicarum» згадваў «''жамойцкую мову''» ({{мова-de|«Sameitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Schütz C. Historia Rerum Prussicarum. — Zerbst, 1592. [https://books.google.by/books?id=IWlcAAAAcAAJ&pg=RA1-PA75&dq=Sametischen+Sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipxqeni-L1AhXwQvEDHSxUDWMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Sametischen%20Sprache&f=false S. 110].</ref>; таксама шэраг нямецкіх выданьняў XVIII ст. тлумачылі назву Жамойці менавіта з «''жамойцкай мовы''» ({{мова-de|«Samogitischen Sprache»|скарочана}})<ref>Uhse E. Universal-geographisch-historisches Lexicon. — Leipzig, 1710. [https://books.google.by/books?id=L5dEAAAAcAAJ&pg=RA2-PP8&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHytP5sOb1AhUoQvEDHeFtCTw4HhDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 348].</ref><ref>Allgemeines Geographisch-Historisches Zeitungs-LEXICON. — Frankfurt, 1738. [https://books.google.by/books?id=l2aEoaAeO80C&pg=RA2-PP14&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPruXugOf1AhUYG-wKHdfrC-M4FBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 348].</ref><ref>Rink E. G. Das verwirrte Pohlen, in einer genauen Gegeneinanderhaltung der Geschichte. — Leipzig, 1711. [https://books.google.by/books?id=VEpKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA87&dq=in+samogitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjaxuPjr-b1AhXrRPEDHVWwDCE4FBDoAXoECAkQAQ#v=onepage&q=in%20samogitischen&f=false S. 87].</ref><ref>Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. — Leipzeig — Halle, 1742. [https://books.google.by/books?id=AxMoFrisRfUC&pg=PA1705&dq=Samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFl--Og-f1AhXJ16QKHX5wAtI4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=Samogitischen%20sprache&f=false S. 1705].</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Idiomate samogitico (1681).jpg|105|Po Żmudzku (1681).jpg|109|Азначэньне летувіскай кнігі 1681 году як жамойцкай: [[Міхал Вайніловіч|Міхалам Вайніловічам]] і ўласьнікам захаванага яе асобніка}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад булы [[Папа|Папы]] на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>. Тым часам амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] падкрэсьлівае, што ''«летувіская мова цягам стагодзьдзяў не была мовай палітыкі»''<ref name="Snyder, T 1999">Snyder T. The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569—1999. — New Haven: Yale Univ. Press, 2003.</ref>. Палітычная, эканамічная, сацыяльная і культурная сытуацыя ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] не была прыхільнай да летувіскай мовы, якую паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]] загналі ''«ў ніжэйшую клясу ва ўласнай айчыне»''<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 244.</ref>. Напрыклад, ''«вялікія князі літоўскія ніколі не друкавалі кнігаў на летувіскай мове»''<ref name="Snyder, T 1999"/>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} З мэтай павелічэньня ўплыву на вернікаў-летувісаў у канцы XVI ст. кнігі на летувіскай мове пачалі друкавацца ў Вялікім Княстве Літоўскім: першай такой кнігай стаў «Катэхізм» у перакладзе Даўкшы ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}), выдадзены ў 1595 годзе. Хоць у прадмове да «Катэхізму» Даўкшта сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''», аднак ужо ў 1605 годзе выйшла перавыданьне, дзе ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>{{Заўвага|Тым часам у 1823 годзе пад назвай «Вытрымкі з жамойцкіх казаньняў» ({{мова-pl|«Wyjątek z kazań żmudzkich»|скарочана}}) у Вільні надрукавалі вытрымкі з «Пасьцілы», выдадзенай Даўкшам у 1599 годзе<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 86.</ref>, у прадмове да якой той таксама сьцьвярджаў назву «''летувіская мова''»}}. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай) і ўсходні — уласна «летувіская мова». Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, аднак ужо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на прывіленскіх дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009"/>{{Заўвага|Аднак складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні не зафіксавалі прыкметаў поўнага зьнікненьня ў пачатку XVIII ст. мовы, якая ў іх азначаецца як «літоўская»: калі ў 1666—1700 гадох 97% навучэнцаў-жамойтаў ведалі жамойцкую мову, а 19% — літоўскую мову, тым часам 57% навучэнцаў-ліцьвінаў ведалі літоўскую мову, а сярод навучэнцаў-русінаў веданьне літоўскай мовы не адзначалася, то ў 1700—1752 гадох толькі 37% жамойтаў ведалі жамойцкую мову, але ўжо 73% — літоўскую мову, тым часам веданьне літоўскай мовы дэкляравалі 37% ліцьвінаў, 7% русінаў і нават 6 навучэнцаў-палякаў. Увогуле, увесь час веданьне жамойцкай мовы дэкляравалі толькі навучэнцы-жамойты<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 63—64.</ref>}}. Як адзначае Зінкявічус, ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі: * «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год) * «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год) * «Ключ нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Clavis Germanico-Lithvana|скарочана}}, Фрыдрых Прэторыюс, 1680 год, рукапіс) * «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год) * «Слоўнік летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі» ({{мова-la|Vocabularium Litthuanico-Germanicum, et Germanico-Litthvanicum|скарочана}}, Фрыдрых Вільгельм Гаак, 1730 год) * «Лексыкон нямецка-летувіскі і летувіска-нямецкі» ({{мова-la|Lexicon Germanico-Lithvanicum et Lithvanico-Germanicum|скарочана}}, Якуб Брадоўскі, да 1744 году, рукапіс) * «Разгляд летувіскай мовы ў яе вытоках» ({{мова-la|Betrachtung der littauischen Sprache in ihrem Ursprunge|скарочана}}, Філіп Руіг, 1745 год) * «Летувіска-нямецкі і нямецка-летувіскі лексыкон» ({{мова-la|Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon|скарочана}}, Філіп Руіг, 1747 год), тым часам рэдкі асобнік гэтага слоўніка (як і, увогуле, хоць-якой кнігі, выдадзенай у Прусіі), што трапіў у кнігазбор на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага, азначылі ў каталёзе бібліятэкі кляштару францішканаў у [[Крэтынга|Крэтынзе]] як «''Жамойцка-нямецкі слоўнік''» ({{мова-la|«Dictionarium Samogitico-Germanicum»|скарочана}}) * «Пачаткі граматыкі летувіскай мовы» ({{мова-la|Anfangsgründe einer Littauischen Grammatick|скарочана}}, Фрыдрых Руіг, 1747 год) * «Новая летувіская граматыка» ({{мова-la|Neue Littauische Grammatik|скарочана}}, 1791 год) [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.</ref><ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>){{Заўвага|Разам з тым, сустракалася і азначэньне «літоўскі» ({{мова-la|Litvanicu, Lithvanica|скарочана}}): у кнізе езуіцкага гісторыка [[Станіслаў Растоўскі|Станіслава Растоўскага]] (1768 год) і ў каталёгу бібліятэкі бэрнардынскага кляштару ў [[Трашкуны|Трашкунах]] (1782 год)}}. Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства. І да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі літвінізму летувіскага гісторыка Томаса Баранаўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}). Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''» ({{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}})<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. перавыданьні гэтага лемантара працягвалі азначаць «жамойцкімі» {{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}}<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 269.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|98|Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas kożnas Katalykas żinoty... isz liezuwe Lękiszka ant Ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1806).jpg |116|Летувіская кніга (Варшава, 1781 г. і Вільня, 1806 г.), мова якой на вокладцы азначаецца як жамойцкая}} Разам з тым, назва «літоўская мова» ўсё ж зьявілася ў назове адной рэлігійнай кнігі з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году{{Заўвага|Таксама згадваюць кнігу Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году, ніводнага асобніка якой не захавалася (як і вытрымак з гэтай кнігі або апісаньня яе зьместу)<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 398.</ref>}}, якая перавыдавалася езуітамі ў 1644 годзе. Апроч таго, азначэньні «літоўская мова» ({{мова-pl|«Litewski ięzyk»|скарочана}}) ёсьць у прадмовах да выдадзеных гатычным шрыфтам «Polski z litewskim katechism» (Вільня, 1598 г.) і «Knyga nobažnystės» ([[Кейданы]], 1653 г.), якія пазьней не перавыдавалася. Летувіская кніга «Ewangelie polskie i litewskie» (Вільня, 1647 г.), якая перавыдавалася ў XVII — XIX ст. (апошнія разы — у 1858 і 1859 гадох пад назвай «Ewangelje polskie i żmudzkie»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 144.</ref>), уласна словазлучэньня «літоўская мова» ў тэксьце не зьмяшчае{{Заўвага|Простае азначэньне «летувіскі» трапіла ў назоў кнігі «Postilla lietvwiszka» (Вільня, 1600 г.), таксама ў ананімным лацінамоўным панэгірыку [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонту Вазе]], выдадзеным ў 1589 годзе пры Віленскай езуіцкай акадэміі, зьмяшчаецца фрагмэнт летувіскага тэксту пад назовам «Litvanica» (у заканчэньне, пасьля італьянскага, гішпанскага, францускага, нямецкага, ангельскага і польскага тэкстаў)}}. У 1681 годзе тагачасная блытаніна і няпэўнасьць тэрміналёгіі знайшла адлюстраваньне ў выдадзенай у Вільні летувіскай кнізе, у пачатку якой [[Казімер Пац]] азначае яе мову як «''літоўскую гаворку''» ({{мова-la|«litvanico idiomate»|скарочана}}), а [[Міхал Вайніловіч]] — як «''жамойцкую гаворку''» ({{мова-la|«idiomate Samogitico»|скарочана}}), урэшце сам уласьнік асобніка азначыў гэтую кнігу як «''выдадзеную… па-жамойцку''» ({{мова-pl|«wydana… po Żmudzku»|скарочана}}). Тым часам у складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] назву кнігі Шырвіда абрэзалі да «Punkty kazan od adwentu az do postu»<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/148/ P. 148].</ref>, а адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>. Адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. Увогуле, нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў{{Заўвага|Як прыклад (з усяго відаць, адзінкавы) плёну такой папулярызацыі на Жамойці летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцінас Яблонскіс||ru|Яблонскис, Константинас}} падае тэкст прысягі з судовай кнігі маёнтку [[Біржы|Біржаў]], датаваны 1699 годам, дзе пасьля польскага тэксту ідзе летувіскі з подпісам «''Toż samo po litewsku''»<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 302—303.</ref>}} (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Жамойты|жамойтамі]]<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]], народжанага на Жамойці, староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. У надрукаванай у 1699 годзе кнізе «[[Рыга|Riga]] Literata» дзеля высьвятленьня этымалёгіі назвы [[Інфлянты|Інфлянтаў (Лівоніі)]] пасьля эстонскага ({{мова-la|Esthonico|скарочана}}) ''Liva'' і перад латыскім ({{мова-la|Lettice|скарочана}}) ''Laivas'' прыводзілася «жамойцка-прускае» ({{мова-la|Samogithico & Prussico|скарочана}}) ''Lewas'' або ''Loiwas''<ref>Riga Literata. — Rostochii, 1699. [https://books.google.by/books?id=Eo1OwWzPaCgC&pg=PP7&dq=Samogithico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiO9ZPTvIn2AhUoRfEDHciFC5kQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Samogithico&f=false P. A 2].</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох{{Заўвага|Разам з тым, адну кнігу з азначэньнем яе мовы менавіта як летувіскай выдалі ў друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі ў 1772 годзе}}. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Паводле слоўніка [[Курляндыя|курляндзка]]-нямецкага лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Штэндэр|Фрыдрыха Штэндэра|en|Gotthard Friedrich Stender}}, надрукаванага ў 1789 годзе, назва «жамойцкая мова» ({{мова-lv|Smuhdschu walloda|скарочана}}) бытавала сярод [[Латышы|латышоў]]<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=Smuhdschu%20walloda&f=false S. 280].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki / Źiemaytiszki / Ziemaytyszki / Żiamaytyszki / Żiamaytiszki / Ziamaytiszki / Žiamaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. Як сьведчаць праўныя крыніцы, выкарыстаньне жамойцкай (летувіскай) мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім да самых [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] абмяжоўвалася максымум рэгіянальным узроўнем, у тым ліку асобнымі натарыяльна засьведчанымі перакладамі дзяржаўных актаў (напрыклад, летувіскі пераклад тэксту [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]] 1791 году)<ref name="Kascian-2009"/>. <gallery caption="Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні" widths=150 heights=150 class="center"> Ziemaytiszki (1793).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1793 г. Ziemaytiszki (1797).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1797 г. Ziemaytiszki (1805).jpg|(«''Ziemaytiszki''»). 1805 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Źiemaytiszki (1830).jpg|(«''Źiemaytiszki''»). 1830 г. Ziemaytyszki (1840).jpg|(«''Ziemaytyszki''»). 1840 г. Żiamaytiszki (1851).jpg|(«''Żiamaytiszki''»). 1851 г. Ziamaytiszki (1854).jpg|(«''Ziamaytiszki''»). 1854 г. </gallery> === У складзе Расейскай імпэрыі і Прусіі === [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''»{{Заўвага|Хоць ад свайго імя Даўкантас сьцьвярджаў толькі азначэньне «летувіская мова»<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 15.</ref>}} ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>{{Заўвага|Таксама {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юры Пабрэжа||en|Jurgis Pabrėža}} ў 1814 годзе падаваў у сваім рукапісе пра лекарскія расьліны менавіта іх «''жамойцкія назвы''» ({{мова-pl|«Imiona Żmuydzkie»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 521.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|107|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|107|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў [[беларусы|беларусаў]]<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ewangelie polskie y litewskie, 1647.jpg|107|Ewangelje polskie i żmudzkie (1858).jpg|107|«Эвангельле польскае і літоўскае» (1647 г.), перавыдадзенае ў 1858 г. як «Эвангельле польскае і жамойцкае»}} У пачатку XIX ст. працэс паступовага атаясамліваньня жамойцкай мовы зь «літоўскай» працягнуўся{{Заўвага|Гэта выявілася ў выданьні кніг з пазначэньнем у назовах «летувіскай мовы»: «''Naujas Istatimas Jezaus Christaus Wieszpaties musu / lietuwiszku leżuwiu iszgulditas par Jozapa Arnulpa kunigaykszti Giedrayti wiskupa Żiemayciu, żenklinika s. Stanislowo''» (Вільня, 1816 г.), «''Karawakas, arba Krzizius anioliszkas. Runku s. Tamosziaus isz Akwina iszpažintoia, zokana kaznadzieju, latiniszkay iszraszitas, ira baznicioy kunigu Daminikonu mieste Anagnios … Tas pats krizius czieši missyu szwętu, lietuviszkay iszgulditas''» (Вільня, 1817 г.), «''Kielas kruwinas karalaus sopulu Jezusa Chrystusa brangu krauiu iszkłotas o eynantiems ant scieśliwos wiecznastes zmoniems kieleywems troksztantiems zinoty taiemnicios niewinnos mukos Wieszpaties Pona musu paroditas / ir su pazwaliimu wiresniu isz łankiszko ant lietuwiszko lieźuwie iszgulditas''» (Вільня, 1821 г.), «''Jonas isz Swisłoczes krominikas wędrawois / lietuwiszku lieźuwiu iszgulditas kasztu yr storony par Jozapa Rupeyka kanaunika Płocka, klebona Szaduwos, źenklinika s. Onos''» (Вільня, 1823 г.), «''Surinkimas dasekimu par mokintus źmonias, senowias amźiose tikray daritu apey bytes / o par kunigo Kluko kanauniko Kruszwickojo metuose 1780 Warszuwoje lenkiszkay yszdrukawotas, yr diel lenku yszdotas ; o dabar pirmo siki ant leźuwio letuwiszkay-zemaytiszko, par kunigo Cypriono Juzapo Niezabitawski kanauninko Minskojo, prabaszcziu Welonos pargulditas yr metuose 1823 ing drukarnia diel yszspaudimo, ant kningu raszto, podatas''» (Вільня, 1823 г.)}}, чаму спрыяла ў тым ліку ўлучэньне ўладамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўсёй тэрыторыі Жамойці (разам з гістарычна адасобленым ад [[Літва старажытная|уласна Літвы]] колішнім [[Жамойцкае староства|Жамойцкім староствам]]) у склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], з 1801 году [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]]. У 1808 годзе народжаны ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]] былы езуіт [[Францішак Ксавэры Богуш]] надрукаваў у [[Варшава|Варшаве]] кнігу «Аб пачатку народу і мовы літоўскай» ({{мова-pl|«O początkach narodu i języka litewskiego»|скарочана}}), дзе атаясаміў [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Прускія летувісы|прускімі летувісамі]] (з спасылкамі на выдадзеныя ў [[Малая Летува|Малой Летуве]] кнігі)<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 4, 12, 64, 94, 146.</ref>, а таксама заявіў, што «''літоўская мова адрозьніваецца ад славянскай''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 96.</ref> і двойчы паўтарыў, што «''жамойцкая мова дакладна такая ж самая, як літоўская, часам адрозьніваецца вымаўленьнем, але гэтая розьніца меншая, чым паміж вялікапалякам і мазурам''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 58—59, 106.</ref>, а далей фактычна засьведчыў уласнае даволі кепскае веданьне летувіскай мовы (на што зьвярнулі ўвагу яшчэ ў 1875 годзе<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 144—145.</ref>), заявіўшы, што «''Жамойць называе сябе źiemaiten… <…> ліцьвіны… назвалі гэты край źiemaitis''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 59—60.</ref>. Апроч таго, Богуш заклікаў зрабіць летувіскую мову мовай высокай культуры, што неўзабаве знайшло падтрымку ў студэнта [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], народжанага на Жамойці селяніна [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], які ў 1822 годзе выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), а па публікацыі ў 1830 годзе ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, што вярнула зь нябыту назву [[Аўкштота]] і дазволіла атаясаміць жамойтаў зь ліцьвінамі, новая праца Даўкантаса (1845 год) атрымала назву «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»), дзе наватворам «kalnienū» пазначаліся вылучаныя пазьней з усходніх жамойтаў [[Аўкштайты|аўкштайты]] — «уласныя літоўцы». Лінгвістычны падзел на «аўкштайтаў» і жамойтаў Даўкантас спрабаваў сьцьвердзіць выдадзеным у 1842 годзе «Лемантаром летувіска-горнай і жамойцкай моваў» («''Abecieļa lîjtuwiû-kalnienû ir źiamajtiû kałbos''», сучаснае летувіскае «''Abėcėlė lietuvių-kalnėnų ir žemaičių kalbos''»){{Заўвага|Тым часам расейска-летувіскі мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] ў 1855 годзе падзяляў летувісаў, паводле асаблівасьцяў іх мовы, на «паўночных» ([[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскі]], [[Новааляксандраўскі павет|Новааляксандраўскі]], [[Вількамірскі павет (Расейская імпэрыя)|Вількамірскі]], [[Панявескі павет (Расейская імпэрыя)|Панявескі]] і часткова [[Шавельскі павет (Расейская імпэрыя)|Шавельскі]] паветы) і «паўднёвых», адзначыўшы, што мяжа між адпаведнымі гаворкамі часткова праходзіць ракой [[Вяльля|Вяльлёй]]<ref name="Mikucki-1855-109">Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=SdohAQAAMAAJ&pg=PA109&dq=kalnienaj&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiE3un0_dn1AhXI2KQKHbkrAuwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kalnienaj&f=false С. 109].</ref>}}. Разам тым, да вылучэньня «аўкштайтаў» розныя аўтары (як летувіскія, так і іншаземныя) мелі даволі розныя погляды на «літоўскую» і жамойцкую мовы — як і на склад «літоўскіх народаў». Яшчэ ў 1824 годзе народжаны на Жамойці мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каэтан Незабітоўскі||ru|Незабитовский, Каэтан Любич}} (з 1835 году працаваў у [[Міністэрства асьветы Расейскай імпэрыі|Міністэрстве асьветы Расейскай імпэрыі]], потым цэнзарам і начальнікам канцылярыі ў Варшаўскім цэнзурным камітэце) выдаў кнігу «Сборнік усіх відаў пісьменства на летувіскай, жамойцкай і пруска-летувіскай мовах» («''Surinkimas wysokiu rasztu Lietuwiszku, Žemaytiszku yr Prusiszkay Lietuwiszku''», сучаснае летувіскае «''Surinkimas visokių raštų lietuviškų, žemaitiškų ir prūsiškai lietuviškų''»). Тым часам у 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх літвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб, 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (літвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. S. 435</ref>){{Заўвага|Аднак сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}})}}. Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] выдаў па-польску ў Вільні граматыку летувіскай мовы пад назвай «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} = {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>, у 1848 годзе ксёндз Ян Ляховіч выдаў летувіскі лемантар пад назвай «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» ({{мова-lt|«Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun»|скарочана}}), а ў 1861 годзе Язэп Багдановіч склаў «жамойцка-польскі слоўнік»<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 496.</ref>. Яшчэ ў 1888 годзе польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся ўраджэнцам [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў (будучая «[[Аўкштота]]») «[[ліцьвіны|літоўцамі]]», а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] У артыкуле «Народная літоўска-жамойцкая літаратура», надрукаваным у 1858 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}, зазначалася, што «''насельніцтва, якое размаўляе літоўска-жамойцкай мовай, займае: 1) Ковенскую губэрню, апроч часткі Новааляксандраўскага (даўняга Браслаўскага) павету…, 2) частку Віленскай губэрні, 3) частку Прусіі да самага Караляўца, 4) частку Аўгустоўскай губэрні ўлучна з Мар’ямпалем — і 5) ёсьць некалькі вёсак у Гарадзенскай губэрні, у якіх гавораць той мовай''»<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] У 1861 годзе ў афіцыйным прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам летувіская мова ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) не ўпаміналася: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}} або „самагіцкая“{{Заўвага|Напрыклад, назва «самагіцкая мова» ({{мова-ru|«самогитский язык»|скарочана}}) ужываецца ў афіцыйных дакумэнтах Міністэрства народнай асветы Расейскай імпэрыі ад 1803 году датычна летувіскіх выданьняў віленскіх друкарняў езуітаў ([[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]]) і базылянаў<ref>[https://www.prlib.ru/item/442849 Сборник материалов для истории просвещения в России, извлеченных из Архива Министерства народного просвещения. Т. 4. Вып. 1]. — СПб, 1902. С. 341—342.</ref>}}''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і [[ліцьвіны|літоўцы (ліцьвіны)]] і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія [[Беларуская мова|беларускія]] школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Па нацыянальна-вызвольным паўстаньні 1863—1864 гадоў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пастанавілі падтрымаць летувіскі нацыянальны рух у супрацьвагу моцным пазыцыям палякаў<ref name="Arlou">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]], [[Уладзімер Каткоўскі|Каткоўскі Ў.]] [http://www.svaboda.org/content/article/792180.html Вільня, Вялікае Княства і Беларусь — поўны тэкст онлайнавай канфэрэнцыі з Уладзімерам Арловым], [[Радыё Свабода]], 8 лютага 2005 г.</ref>. Яны пачалі заахвочваць летувіскія асьвету і друк<ref name="Katlarcuk">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>, летувіскую мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Летувіскую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. Тым часам яшчэ перад паўстаньнем біскуп [[Матэвус Валанчус]] дамогся дазволу адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі летувіскамоўная паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў на сродкі Віленскай навучальнай акругі вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии» (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «літвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у «Словарь белорусского наречия» [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''літвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб, 1870. С. 290.</ref>. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Літвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Літвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «літвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Урэшце, у 1888 годзе начальнік [[Віленскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віленскага цэнтральнага архіву старажытных актаў]] [[латыш]] з паходжаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Спрогіс||ru|Спрогис, Иван Яковлевич}}, які разам зь сям’ёй дзеля паляпшэньня сацыяльнага становішча зьмяніў [[Лютэранства|лютэранскую веру]] на [[Расейская праваслаўная царква|маскоўскую]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] (сярод іншага, гэты дзяяч спрабаваў сьцьвярджаць «расейскі» характар Вялікага Княства Літоўскага, азначаў беларускую газэту [[Наша Ніва]] як «''вядомае сэпаратысцкае выданьне, якое выдаецца за польскія грошы з мэтай убіць клін паміж беларусамі і [[расейцы|вялікарусамі]] паводле прыкладу ўкраінцаў''», беларускую мову лічыў «сапсаванай вэрсіяй» [[Расейская мова|расейскай]] і, увогуле, актыўна займаўся антыбеларускай прапагандай на карысьць «вялікай расейскай нацыі»<ref>Ціхаміраў А. Іван (Яніс) Спрогіс і беларускасць // Латыши и белорусы вместе сквозь века: сб. науч. ст. Вып. 5, 2016. С. 9—18.</ref>), зрабіў наступную заяву ў выдадзеным пры падтрымцы расейскіх ўладаў «Геаграфічным слоўніку даўняй Жамойцкай зямлі XVI стагодзьдзя»: «''У гэтым пункце лічу неабходным зрабіць заўвагу, што ўжываныя ў цяперашні час некаторымі пісьменьнікамі і навукоўцамі выразы пра мову літоўцаў „літоўская мова“, „жамойцкая мова“ як штосьці адзін ад аднаго аддаленае і ці ледзь не супрацьлеглае, ня маюць для сябе апраўданьня ў апісаных мною юрыдычных актах XVI стагодзьдзя. Існавала Жамойцкая зямля (таксама — Жамойцкае княства, Жамойць), але не існавала жамойцкай або жмудзкай мовы. Для ўсіх літоўцаў, як бы не называлася займаная імі мясцовасьць (у тым ліку на першым пляне Жамойцкая зямля), была адна мова — літоўская»<ref>Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. VII.</ref>{{Заўвага|Дзеля абгрунтаваньня гэтага сьцьверджаньня Іван Строгіс прывёў пэўныя вытрымкі зь некалькіх крыніцаў (найбольшую вядомасьць атрымала датаваная 1597 годам — «''по литовску Ожолиос, а по руску Дубины''», цытаваная ў тым ліку будучым дзеячом і прапагандыстам [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк|Ігарам Марзалюком]]<ref>[[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 9 (2003). С. 115—116.</ref>), арыгіналы якіх, нягледзячы на відавочную важнасьць для летувіскай гістарыяграфіі, дагэтуль не зьявіліся ў адкрытым доступе}}. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. Знаходжаньне часткі этнічнай Летувы (г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летувы]]») у складзе [[Прусія|Прусіі]] дазволіла да 1904 году ў [[Тыльзыт|Тыльзыце]] і [[Каралявец|Караляўцы]] выдаць па-летувіску каля 3300 найменьняў кніг і каля 120 пэрыядычных выданьняў агульным накладам некалькі мільёнаў асобнікаў<ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Тым часам багата літаратуры па-летувіску выходзіла і ў Расейскай імпэрыі: буквары, граматыкі, календары, малітоўнікі, кантычкі, катэхізмы (па паўстаньні 1863—1864 гадоў расейскія ўлады ня сталі забараняць друк па-летувіску, але змусілі перавесьці яго на [[кірыліца|кірыліцу]])<ref name="Arlou-2012-349"/>. Фармаваньне сучаснай літаратурнай летувіскай мовы адбылося ў канцы XIX ст. на базе найбольш архаічных гаворках ваколіцаў [[Коўна]], [[Шаўлі|Шаўляў]] і [[Клайпеда|Клайпеды]] (сярэдні варыянт кніжнай летувіскай мовы XVII стагодзьдзя — гістарычная жамойцкая мова ў Вялікім Княстве Літоўскім)<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Тым часам яшчэ ў першай палове XIX ст. ураджэнцы Жамойці (Дыянізі Пашкевіч, Людвік Юцэвіч, [[Сыманас Даўкантас]] ды інш.) у сваіх этнаграфічных публікацыях пачалі задаваць эталёны [[летувісы|летувіскасьці]], якія пазьней пачалі выкарыстоўвацца іншымі дасьледнікамі дзеля ацэнкі адпаведнасьці «традыцыйнаму» і «этнічнаму». Значную ролю ў іх дасьледаваньнях адыграла канцэптуалізацыя «чыстых», «клясычных», «не закранутых вонкавымі ўплывамі» летувіскіх зямель. Лінгва-этнаграфічны калярыт Жамойці дазволіў выбудаваць значную адлегласьць ад «славянскага» і стварыць на аснове жамойцкага трывалы вобраз летувіскасьці з максымальным індэксам адрознасьці ад суседзяў<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 393.</ref>. <gallery caption="Летувіскія кнігі, мова якіх у назове азначаецца як жамойцкая (усе да здушэньня паўстаньня 1863—1864 гадоў)" widths=150 heights=150 class="center"> Historyia szwenta isz łotinyszka liźuwia pardieta ant żemaytyszka par Symona Stanewisze Żemayty (1823).jpg|(«''liźuwia... żemaytyszka''»). Вільня, 1823 г. S. Tamosziaus à Kempis zokana kanauniku regularnuju pagal rieda s. Augustina... O dabar ysz łotiniszkos ant źemaytyszkos kałbas diel nuopełna dusziu nobaźnu yszgulditas par kuniga Antona Sawicki Tyrkszluse (1828).jpg|(«''źemaytyszkos kałbas''»). Вільня, 1828 г. Kałbas dusziu su Diewu. Iszimtas isz knigu szwęta Augustyna, yr ant Źemaytyszka leźuwe iszguldytas metuose 1827 par kuniga Antona Sawicki wietyninka tuo kartu baźniczios miestele Gargźdu Źemaycziuose (1829).jpg|(«''Źemaytyszka leźuwe''»). Вільня, 1829 г. Pawinastis krykscionyszkas arba Pamoksłas trumpas apey tay ką pawinas koźnas Katalikas źynoty... isz leźuwie Lękiszka ant ziemaytyszka su nekureys pridotkays pardietas (1830).jpg|(«''leźuwie... ziemaytyszka''»), 1830 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Spasabay wedyma giera yr krykszczioniszka giwenyma par wiena kunega francuzyszkay paraszity, wo dabarcziou ant źemaytiszka leźuwy iszguldity yr antratiek padauginty par kunega Kazimiera Pryałgawski (1845).jpg|(«''źemaytiszka leźuwy''»). Вільня, 1845 г. Moksłas krykszczionyszkas dydesis... O dabar ant Źemajtyszkos kałbos par kuniga Antona Janikowicze klebona Płatelu iszgulditas (1845).jpg|(«''Źemajtyszkos kałbos''»). Вільня, 1845 г. Pasakas Phedro iszgúldę isz łotiniszkos kałbos i żamajtiszką Motiejus Szauklys (1846).jpg|(«''kałbos... żamajtiszką''»). Пецярбург, 1846 г. Knigele apej zinias draugistes nuosituriejimo... Ziamajcziu kalboj diel anu duszes ir kuna gieribes paraszita par kuniga Simforiona Mieleszka, zokonika szwenta Dominika (1846).jpg|(«''Ziamajcziu kalboj''»). Пецярбург, 1846 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Didžioji nediele dieł iszganingos naudos krikszczionu isz lenkiszkos ant żemajtiszkos kalbos iszguldita par kunega Wincenta Szurewicze żemajti (1847).jpg|(«''żemajtiszkos kalbos''»). Вільня, 1847 г. Pamokimas a'pe auginimą taboku, kóri iszraszę gudiszkaj D. Strukow o i Źiamajtiû kałbą iszgoldę Jonas Girdenis (1847).jpg|(«''Źiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Parodimas kajp apinius auginti pagał Naujujû pritirimû, kórius apskélbę teutoniszkaj B. A. Grunards o Iszgóldę i Žiamajtiû kałbą Jonas Ragaunis (1847).jpg|(«''Žiamajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1847 г. Pamoksłą ape sodnus arba dajginus wajsingû mediû ĩszraszytą nu Joan. Herm. Zigras ĩszgoldę ĩsz teutonû kałbos i źámajtiû Anton's Źejmys (1849).jpg|(«''kałbos... źámajtiû''»). Пецярбург, 1849 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pamôkimą kajp rinkti medĩnès siekłàs pargóldę ĩsz gudû kałbos i źámajtiû kałbą Jonas Purwys (1849).jpg|(«''źámajtiû kałbą''»). Пецярбург, 1849 г. Kiali i dangu par iwajrius szio swieta kriźelus kanakados lankiszkaj paraszitą, dabar źemajtiszkaj iszgulde kunegas Wincentas Juzumowicze (1857).jpg|(«''źemajtiszkaj''»). Вільня, 1857 г. Źenkłas wisudidziausios małones del dusziu cziszcziuj kentancziu. Isz lenkiszka raszta unt żemajtiszkos kałbos parwerstas par K.A.M. (1860).jpg|(«''żemajtiszkos kałbos''»). Вільня, 1860 г. Giwenimas żmogaus krikszczionies, arba Izsguldimas prisakimu Wieszpaties Diewa ir baźninczios szwentos źiamajtiszkaj paraszitas par kunega Wincenta Juzumowicze (1861).jpg|(«''źiamajtiszkaj''»). Вільня, 1861 г. </gallery> === Летувіская Рэспубліка === Паводле летувіскага лінгвіста [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]], ''«перасьледаваная стагодзьдзямі летувіская мова ўпершыню за сваю гісторыю атрымала статус дзяржаўнай»'' толькі ў першай Летувіскай Рэспубліцы — у 1918 годзе<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 297.</ref>. Сучасныя летувіскія мовазнаўцы адрозьніваюць у летувіскай мове два галоўныя [[дыялект]]ы: [[аўкштайцкі дыялект|аўкштоцкі]] й [[жамойцкі дыялект|жамойцкі]], якія ў сваю чаргу падзяляюцца на паддыялекты. == Альфабэт == Дзеля запісу летувіскай мовы з XVI стагодзьдзя выкарыстоўваецца трохі мадыфікаваны [[лацінскі альфабэт]]. Разам з тым, у дакумэнце [[Вількамір]]скага [[Гродзкі суд|гродзкага суду]] захаваўся фрагмэнт [[Кірыліца|кірылічнага]] запісу летувіскай цытаты пасярод [[Старабеларуская мова|беларускага тэксту]]: «''Падданая вашая, да іменіча і дому вашага Ґаідамоўскага ў полю Курклеўскам… прыслухаючая, домам мешкаючая ў сяле Макілях, называемым Нацавічамі,… паxвалку на здароўе сына Дзешуковага… учыніла мовячы тымі словы: „Жыноки, ку нежыдеси илкгаи ант ся света“''»<ref name="Jablonskis-1973-291"/>. У другой палове 1860-х гадоў улады Расейскай імпэрыі спрабавалі перавесьці летувіскую мову на кірыліцу, што, аднак, вынікаў не прынесла праз супраціў з боку летувісаў. У 1901—1905 гадох праводзілася рэформа правапісу, калі таксама ўнесьлі зьмены ў альфабэт. Летувіскі [[альфабэт]] складаецца з 32 літараў. У яго аснове — [[Чэская мова|чэская]] традыцыя (дыякрытычныя знакі для пазначэньня шыпячых), [[Польская мова|польская]] традыцыя захавался ў напісаньні літараў, які раней перадавалі насавыя галосныя і цяпер служаць дзеля адрозьненьня [[Амонім|аманімуючых]] словаў і граматычных формаў<ref name="Sviazynski-2005-208"/>. {| | {| class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 1 ! A a | ''a'' | [ ɑ ] |- | 2 ! [[Ą|Ą ą]] | ''a nosinė'' | [ ɑː ] |- | 3 ! B b | ''bė'' | [ b ] |- | 4 ! C c | ''cė'' | [ t͡s ] |- | 5 ! [[Č|Č č]] | ''čė'' | [ t͡ʃ ] |- | 6 ! D d | ''dė'' | [ d ] |- | 7 ! E e | ''e'' | [ ɛ ] [ æː ] |- | 8 ! [[Ę|Ę ę]] | ''e nosinė'' | [ æː ] |- | 9 ! [[Ė|Ė ė]] | ''ė'' | [ eː ] |- | 10 ! F f | ''ef'' | [ f ] |- | 11 ! G g | ''gė'' | [ g ] |- | 12 ! H h | ''ha'' | [ ɣ ] |- | 13 ! I i | ''i trumpoji'' | [ ɪ ] |- | 14 ! Į į | ''i nosinė'' | [ iː ] |- | 15 ! Y y | ''i ilgoji'' | [ iː ] |- | 16 ! J j | ''jot'' | [ j ] |} | || |valign=top| {|class="wikitable" ! № !! Літара !! Назва !! Гучаньне ([[Міжнародны фанэтычны альфабэт|МФА]]) |- | 17 ! K k | ''ka'' | [ k ] |- | 18 !L l | ''el'' | [ ɫ ] |- | 19 ! M m | ''em'' | [ m ] |- | 20 ! N n | ''en'' | [ n ] |- | 21 ! O o | ''o'' | [ ɔ ] [ oː ] |- | 22 ! P p | ''pė'' | [ p ] |- | 23 ! R r | ''er'' | [ r ] |- | 24 ! S s | ''es'' | [ s ] |- | 25 ! [[Š|Š š]] | ''eš'' | [ ʃ ] |- | 26 ! T t | ''tė'' | [ t ] |- | 27 ! U u | ''u'' | [ ʊ ] |- | 28 ! [[Ų|Ų ų]] | ''u nosinė'' | [ uː ] |- | 29 ! [[Ū|Ū ū]] | ''u ilgoji'' | [ uː ] |- | 30 ! V v | ''vė'' | [ ʋ ] |- | 31 ! Z z | ''zė'' | [ z ] |- | 32 ! [[Ž|Ž ž]] | ''žė'' | [ ʒ ] |} |} Дзеля запісу пэўных зычных і галосных гукаў выкарыстоўваюцца камбінацыі, напрыклад, ch — х. == Граматыка == Летувіская мова захавала ад індаэўрапейскай эпохі складаную граматычную сыстэму, якая шмат у чым агульная з [[Славянскія мовы|славянскай]]<ref name="Sviazynski-2005-209"/>: 2 роды і 5 скланеньняў назоўнікаў, парны лік, 7 склонаў, у тым ліку клічны; множныя лічэбнікі, апроч колькасных, парадкавых і дробавых; ускосны лад дзеяслова, апроч абвеснага, умоўнага і загаднага, складаная сыстэма формаў дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у залежнасьці ад часу, трываньня і стану; ужываньне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у ролі выказьніка, архаічныя сынтаксічныя звароты тыпу давальны самастойны і інш. Граматыка летувіскай мовы няпростая, але падпарадкаваная строгім правілам. Летувіская — мова з разьвітай сыстэмай [[флексія]]ў, што робіць лацінскую падобнай на яе, асабліва ў сваім фіксаваньні склонавых канчаткаў і выкарыстаньні для апісаньня [[назоўнік]]аў разьмешчаных перад ім прыметнікаў або іншых назоўнікаў, якія ставяцца ў родным склоне. Назвы склонаў назоўнікаў (''linksniai''): ''vardininkas'' ([[назоўны склон|назоўны]]), ''kilmininkas'' ([[родны склон|родны]]), ''naudininkas'' ([[давальны склон|давальны]]), ''galininkas'' ([[вінавальны склон|вінавальны]]), ''įnagininkas'' ([[творны склон|творны]]), ''vietininkas'' ([[месны склон|месны]]) i ''šauksmininkas'' ([[клічны склон|клічны]]). У летувіскай мове няма артыкляў. Існуе чатыры часы [[дзеяслоў|дзеясловаў]]: цяперашні, будучы, мінулы, радзей выкарыстоўваецца шматразовы мінулы. Летувіская мова адрозьніваецца багацьцем [[дзеепрыметнік]]аў, якіх некалькі дзясяткаў. Націск зьяўляецца рухомым і свабодным, што азначае, што можа падаць на кожны склад у выразе, а таксама зьмяняць сваю пазыцыю пры зьмене выразу. Летувіская мова вельмі цікавая для мовазнаўства, бо шмат у чым захавала некаторыя марфалягічныя асаблівасьці [[праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай мовы]] — мовы, у выніку распаду якой быў закладзены пачатак будучаму ўтварэньню моваў [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай]] сям’і. == Лексыка == Базавая лексыка летувіскай мовы мае невялікую колькасьць [[запазычаньне|запазычаньняў]]. Ёсьць старыя запазычаньні (''senieji skoliniai'', ''buslas'') з моваў суседніх рэгіёнаў. Сярод іх: ''stiklas'' (шкло), ''muilas'' (мыла), ''gatvė'' ад славянскага «гатво», дарога, ''spinta'' ад нямецкага ''der Spind''. Ёсьць таксама словы лацінскага і грэцкага паходжаньня (''ciklas'', ''schema'' і г. д.). Па аднаўленьні Летувой незалежнасьці ўзмацняецца ўплыў [[Ангельская мова|ангельскай]] мовы (''hakeris'', ''singlas'' ды іншыя). == Агульныя рысы зь беларускай мовай і яе гістарычны ўплыў == [[Файл:BROMA ATWERTA Ing WIECZNASTI (in Lithuanian language) by Mykolas Olševskis, Vilnius, 1753.jpg|значак|Летувіская кніга «Broma atwerta ing wiecznastį» ({{мова-be|«Брама, адчыненая да вечнасьці»|скарочана}}, сучаснае {{мова-lt|«Vartai, atverti į amžinybę»|скарочана}}), выдадзеная ў Вільні, 1753 год]] Польская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ніна Бароўская||pl|Nina Borowska}} адзначала: «''Бясспярэчным довадам існаваньня хрысьціянства ў Літве да часоў Ягайлы, у кожным разе, ёсьць склад літоўскай царкоўнай тэрміналёгіі. Гэта было хрысьціянства ўсходняга абраду з славянска-рускай царкоўнай тэрміналёгіяй. Хрост Літвы, учынены Ягайлам, трэба разумець, відаць, гэтак, што ён замяніў усходні, праваслаўны абрад, што існаваў дагэтуль пры княскіх дварох, сярод некаторай часткі паноў, рыцарства і мяшчанства — каталіцкім…''»<ref>Borowska N. Wpływy słowiańskie na litewską terminologię kościelną na podstawie Dictionarum Szyrwida. // Studia z filologii polskiej i słowiańskiej. T. II. — Warszawa, 1957. S. 364—365.</ref>. Мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альфрэд Зэн||ru|Зенн, Альфред}} пісаў: «''Польскія місіянэры, якія прыйшлі да ліцьвінаў, знайшлі ў іх ужо гатовую царкоўную тэрміналёгію, якую яны прынялі бязь зьменаў. Гэтая тэрміналёгія была беларускага паходжаньня. Ліцьвіны ўзялі яе ад беларускіх місіянэраў, значыць, ад праваслаўных. Гэтая праваслаўная місія, відаць, была пасьпяховай. Яна была такой пасьпяховай, што частка гэтай беларускай тэрміналёгіі захавалася аж да дваццатага стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 152.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 162.</ref>. Пра беларускія царкоўныя тэрміны ў жамойцкай мове пісаў яшчэ летувіскі мовазнаўца [[Казімерас Буга]]: «''Усе гэтыя хрысьціянскія тэрміны, бяз сумневу, ужо карысталіся правамі грамадзянства да 1386 году; інакш на месцы рускіх тэрмінаў мы мелі б польскія<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152">Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 151—152.</ref>. <…> У сваёй мове мы маем багата паказьнікаў на тое, хто былі першыя пашыральнікі хрысьціянскае рэлігіі ў Літве <…>. Моўныя зьявы прымусілі мяне прызнаць, што для ліцьвінаў хрысьціянства не было чыста чужым яшчэ да хросту Ягайлы. Назвы хрысьціянскіх паняцьцяў паказваюць, што ліцьвіны навучаліся веры ад усходу, уласна, ад беларусаў. Пра тое, што беларусы былі настаўнікамі рэлігіі, сьведчаць наступныя словы: 1) назвы дзён: nedėlia (нядзеля), utarnikas (аўторак), sereda (серада) ды інш.; 2) назвы сьвятаў: kučia (куцця), velykos (Вялікдзень), verbų nedėlia (Вербная нядзеля), blovieščios (Благавешчаньне, Блавешчаньне); 3) krikštas (хрост), kumas (кум), gavėnia (гавеньне, пост); 4) хрысьціянскія ўласныя імёны: Alena, Ulijona, Povilas, Algenia <…>. Жамойцкі дыялект захаваў для нас cirkva — вельмі старую назву беларускае царквы. Гэтае слова ёсьць найлепшым сьведкам таго, што беларусы мелі свае цэрквы на жамойцкай зямлі ў XI і першай палове XII стагодзьдзя''»<ref name="Zinkiavicus-1980-151-152"/>. Летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] на грунце свайго дасьледваньня антрапаніміі і хрысьціянскай тэрміналёгіі адзначыў: «''Відаць, хрысьціянская царква ўсходняга абраду пачала ўплываць на Літву яшчэ ў XI стагоддзі, але асабліва моцным уплыў быў ад другой паловы XII стагодзьдзя. Большасьць хрысьціянскіх (царкоўных) тэрмінаў, у тым ліку і нейкая частка ўласных імёнаў, у літоўскую мову прыйшла ад усходнеславянскіх суседзяў яшчэ да пачатку XIV стагодзьдзя''»<ref>Зинкявичус З. К истории литовских личных имѐн восточнославянского происхождения // Балто-славянские этноязыковые контакты. — Москва, 1980. С. 139.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 34—35.</ref>. Агульнавядомым ёсьць тое, што ў старой летувіскай мове значны пласт складалі словы беларускага паходжаньня<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Агульныя рысы паміж летувіскай і беларускай мовамі таксама былі ў [[фанэтыка|фанэтыцы]], [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]] і [[сынтаксіс]]е: паводле беларускага лінгвіста [[Уладзімер Сьвяжынскі|Ўладзімера Сьвяжынскага]] — гэта пазыцыйная мяккасьць зычных, [[ётацыя]] пры зьбегу галосных, [[клічны склон]], параўнальная ступень прыметнікаў і прыслоўяў з прыназоўнікам «за», асобная форма загаднага ладу дзеля выразу супольнага дзеяньня, дробавыя лічэбнікі, структурна-сэмантычная блізкасьць пэўных займеньнікаў, агульная [[Валентнасьць|валентавасьць]] паасобных дзеясловаў, канструкцыі тыпу «хвораму палепшала», пераважнае ўжываньне роднага склону з адмоўем, канструкцыі зь дзеясловам «мець», даслоўнае супадзеньне спалучэньняў тыпу «ставіць хату» ды іншае<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. У 20 ст. у [[БССР]] спрабавалі замяніць беларускія назвы мясьцінаў і местаў, а таксама імёны людзей на адпаведныя [[Ажэмойчваньне назваў і імёнаў|запазычаньні з жэмойцкае (летувіскае) мовы]]. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Кароткая граматыка літоўскай мовы. — Менск, 2010. — 116 с (Сэрыя «Беларускія ЭўраГраматыкі»). {{ISBN|978-985-448-091-6}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * Bense G. Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. — Jena/Erlangen: Mayer Verlag GmbH, 1994. {{ISBN|3-925978-38-0}} * Jähnert K. Litauisch — Wort für Wort. — Bielefeld: REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, 2003. {{ISBN|3-89416-244-9}} * Schleicher A. Handbuch der litauischen Sprache. 2 Bde. 1856/57. * Encyclopedia Lituanica. I—VI. — Boston, 1970—1978 * Remys E. Review of Modern Lithuanian Grammar. Lithuanian Research and Studies Center. — Chicago, 2003. * [[Зігмас Зінкявічус|Zinkevičius Z.]] The history of the Lithuanian language / Inst. of Lithuanian lang.; Ed. R. Bendes. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1996. — 333 p. * Dabartinės lietuvių kalbos žodynas. — Vilnius, 1972. * Kazlauskas J. Lietuvių kalbos istorinė gramatika. — Vilnius, 1968. * Križinauskas J. A. Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch. — Vilnius: TEV Verlag, 2003. {{ISBN|9986-546-94-X}} * Lietuvių kalbos gramatika. T. 1—2. — Vilnius, 1965—1971. * Lietuvių kalbos žodynas. T. 1—8. — Vilnius, 1941—1970. * Zinkevičius Z. Lietuvių dialektologija. — Vilnius, 1966. * Zinkevičius Z. Lietuvių kalbos dialektologija. — Vilnius, 1994. * Zinkevičius Z. Lietuviu kalbos istorija / Rec. V. Ambrazas. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1994. — 394 p. * Zinkevičius, Z. Lietuviu kalbos istorija: rodykles ir bibliogr. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1995. — 374 p. * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Амбразас В., Вайткявичюте В., Валяцкене А. и др. Литовский язык. — В кн.: Языки народов СССР. Т. I. — М., 1966. * Зинкявичюс З. Литовская диалектология. — Вильнюс: Минтис, 1966. — 542 с. * Зинкявичюс З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с. == Вонкавыя спасылкі == {{Interwiki|lt|летувіскай|}} * [http://www.lki.lt/ Інстытут летувіскай мовы] * [http://www.vlkk.lt/ Дзяржаўная камісія летувіскай мовы] * [https://web.archive.org/web/20060704095657/http://vki.lrs.lt/ Дзяржаўная інспэкцыя мовы] * [[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г. {{Балцкія мовы}} {{МовыЭЗ}} [[Катэгорыя:Летувіская мова| ]] j05apgb1hem5ehii22golwv3uxvlrz1 Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт 0 20858 2331182 2222235 2022-08-03T20:45:52Z ElisavetaIvanova 50901 wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Полацкі ўнівэрсытэт |Арыгінальная назва = Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = {{мова-la|Docendo discimus}} |Дэвіз па-беларуску = Выкладаючы, вучуся |Заснаваны = {{Дата пачатку|1|1|1974|1}} |Зачынены = |Тып = [[урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Рэктар = [[Юрый Раманоўскі]] |Колькасьць факультэтаў = 10 |Колькасьць пэрсаналу = 513 |Колькасьць студэнтаў = 8846 (2009 год) |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = [[Полацак]], [[Наваполацак]] |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар'е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар'е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = [[Горад|Гарадзкі]] |Былыя назвы = Наваполацкі політэхнічны інстытут (да 14 верасьня 1993 году) |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [https://www.psu.by/be/ psu.by] |Лягатып = |Памер = |Нататкі = }} '''Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт''' — вышэйшая навучальная ўстанова ў [[Беларусь|Беларусі]]. Факультэты месьцяцца ў [[Полацак|Полацку]] і [[Наваполацак|Наваполацку]]. == Факультэты == * Геадэзічны факультэт * Інжынэрна-будаўнічы факультэт * Гісторыка-філялягічны факультэт * Машынабудаўнічы факультэт * Радыётэхнічны факультэт * Спартова-пэдагагічны факультэт * Тэхналягічны факультэт * Факультэт інфармацыйных тэхналёгіяў * Фінансава-эканамічны факультэт * Юрыдычны факультэт == Гісторыя == ПДУ быў заснаваны ў 1968 годзе як філіял [[Беларускі політэхнічны інстытут|Беларускага політэхнічнага інстытуту]]. Пазьней быў ператвораны ў асобны Наваполацкі політэхнічны інстытут, а затым ува ўнівэрсытэт. З 2005 году гісторыка-філялягічны факультэт і факультэт інфармацыйных тэхналёгіяў ПДУ зьмяшчаюцца ў мурах былой [[Калегіюм езуітаў (Полацак)|Езуіцкай акадэміі]], аднае з найстарэйшых навучальных установаў Беларусі.<ref>https://web.archive.org/web/20140203110128/http://www.psu.by/index.php/universitet.html</ref> === Рэктары === * [[Эрнст Бабенка]] (1974—1976) * [[Пётар Швед]] (1976—1986) * Эрнст Бабенка (1987—2003) * [[Зьміцер Лазоўскі]] (2003 — 11 сакавіка 2021) * [[Алег Раманаў]] (з 11 сакавіка 2021 году)<ref>{{Навіна|аўтар=Марыя Дадалка|загаловак=Аляксандар Лукашэнка разгледзеў кадравыя пытаньні|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210311/1615455087-alyaksandr-lukashenka-razgledzeu-kadravyya-pytanni|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=11 сакавіка 2021|дата доступу=11 сакавіка 2021}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.psu.by/htmlsitemap Мапа сайту ПДУ]{{ref-ru}} * [http://www.psuby.com/ Неафіцыйны сайт аб ПДУ] {{ref-ru}} * [http://zviazda.by/2015/01/66823.html Галава, якая размаўляла] // Газэта «Звязда» {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Беларускія ўнівэрсытэты]] [[Катэгорыя:Вышэйшыя навучальныя ўстановы Полацку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1974 годзе]] c2lskrj5zk217ln5oevbcc2wq4sjfs2 2331246 2331182 2022-08-04T08:20:10Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, націскі wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Полацкі ўнівэрсытэт |Арыгінальная назва = Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = {{мова-la|Docendo discimus}} |Дэвіз па-беларуску = Выкладаючы, вучуся |Заснаваны = {{Дата пачатку|1|1|1974|1}} |Зачынены = |Тып = [[урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Рэктар = [[Юры Раманоўскі]] |Колькасьць факультэтаў = 10 |Колькасьць пэрсаналу = 513 |Колькасьць студэнтаў = 8846 (2009 год) |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = [[Полацак]], [[Наваполацак]] |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар'е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар'е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = [[Горад|Гарадзкі]] |Былыя назвы = Наваполацкі політэхнічны інстытут (да 14 верасьня 1993 году) |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [https://www.psu.by/be/ psu.by] |Лягатып = |Памер = |Нататкі = }} '''По́лацкі дзяржа́ўны ўнівэрсытэ́т''' — вышэйшая навучальная ўстанова ў [[Беларусь|Беларусі]]. Факультэты месьцяцца ў [[Полацак|Полацку]] і [[Наваполацак|Наваполацку]]. == Факультэты == * Геадэзічны факультэт * Інжынэрна-будаўнічы факультэт * Гісторыка-філялягічны факультэт * Машынабудаўнічы факультэт * Радыётэхнічны факультэт * Спартова-пэдагагічны факультэт * Тэхналягічны факультэт * Факультэт інфармацыйных тэхналёгіяў * Фінансава-эканамічны факультэт * Юрыдычны факультэт == Гісторыя == ПДУ быў заснаваны ў 1968 годзе як філіял [[Беларускі політэхнічны інстытут|Беларускага політэхнічнага інстытуту]]. Пазьней быў ператвораны ў асобны Наваполацкі політэхнічны інстытут, а затым ува ўнівэрсытэт. З 2005 году гісторыка-філялягічны факультэт і факультэт інфармацыйных тэхналёгіяў ПДУ зьмяшчаюцца ў мурах былой [[Калегіюм езуітаў (Полацак)|Езуіцкай акадэміі]], аднае з найстарэйшых навучальных установаў Беларусі.<ref>https://web.archive.org/web/20140203110128/http://www.psu.by/index.php/universitet.html</ref> === Рэктары === * [[Эрнст Бабенка]] (1974—1976) * [[Пётар Швед]] (1976—1986) * Эрнст Бабенка (1987—2003) * [[Зьміцер Лазоўскі]] (2003 — 11 сакавіка 2021) * [[Алег Раманаў]] (з 11 сакавіка 2021 году)<ref>{{Навіна|аўтар=Марыя Дадалка|загаловак=Аляксандар Лукашэнка разгледзеў кадравыя пытаньні|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210311/1615455087-alyaksandr-lukashenka-razgledzeu-kadravyya-pytanni|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=11 сакавіка 2021|дата доступу=11 сакавіка 2021}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.psu.by/htmlsitemap Мапа сайту ПДУ]{{ref-ru}} * [http://www.psuby.com/ Неафіцыйны сайт аб ПДУ] {{ref-ru}} * [http://zviazda.by/2015/01/66823.html Галава, якая размаўляла] // Газэта «Звязда» {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Беларускія ўнівэрсытэты]] [[Катэгорыя:Вышэйшыя навучальныя ўстановы Полацку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1974 годзе]] 8yy8u9xbam4ft9ebb0w7qhlzknfql6u 2331279 2331246 2022-08-04T11:38:03Z ElisavetaIvanova 50901 /* Рэктары */ wikitext text/x-wiki {{Унівэрсытэт |Назва = Полацкі ўнівэрсытэт |Арыгінальная назва = Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт |Выява = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Назва лацінай = |Дэвіз = {{мова-la|Docendo discimus}} |Дэвіз па-беларуску = Выкладаючы, вучуся |Заснаваны = {{Дата пачатку|1|1|1974|1}} |Зачынены = |Тып = [[урад]]авы |Дачыненьне да рэлігіі = |Велічыня фонду = |Рэктар = [[Юры Раманоўскі]] |Колькасьць факультэтаў = 10 |Колькасьць пэрсаналу = 513 |Колькасьць студэнтаў = 8846 (2009 год) |Колькасьць магістрантаў = |Колькасьць асьпірантаў = |Горад = [[Полацак]], [[Наваполацак]] |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Краіна = Беларусь |Шырата паўшар'е = |Шырата градусаў = |Шырата хвілінаў = |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар'е = |Даўгата градусаў = |Даўгата хвілінаў = |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Кампус = [[Горад|Гарадзкі]] |Былыя назвы = Наваполацкі політэхнічны інстытут (да 14 верасьня 1993 году) |Іншы парамэтар = |Іншае значэньне = |Колеры = |Талісман = |Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] |Вэб-сайт = [https://www.psu.by/be/ psu.by] |Лягатып = |Памер = |Нататкі = }} '''По́лацкі дзяржа́ўны ўнівэрсытэ́т''' — вышэйшая навучальная ўстанова ў [[Беларусь|Беларусі]]. Факультэты месьцяцца ў [[Полацак|Полацку]] і [[Наваполацак|Наваполацку]]. == Факультэты == * Геадэзічны факультэт * Інжынэрна-будаўнічы факультэт * Гісторыка-філялягічны факультэт * Машынабудаўнічы факультэт * Радыётэхнічны факультэт * Спартова-пэдагагічны факультэт * Тэхналягічны факультэт * Факультэт інфармацыйных тэхналёгіяў * Фінансава-эканамічны факультэт * Юрыдычны факультэт == Гісторыя == ПДУ быў заснаваны ў 1968 годзе як філіял [[Беларускі політэхнічны інстытут|Беларускага політэхнічнага інстытуту]]. Пазьней быў ператвораны ў асобны Наваполацкі політэхнічны інстытут, а затым ува ўнівэрсытэт. З 2005 году гісторыка-філялягічны факультэт і факультэт інфармацыйных тэхналёгіяў ПДУ зьмяшчаюцца ў мурах былой [[Калегіюм езуітаў (Полацак)|Езуіцкай акадэміі]], аднае з найстарэйшых навучальных установаў Беларусі.<ref>https://web.archive.org/web/20140203110128/http://www.psu.by/index.php/universitet.html</ref> === Рэктары === * [[Эрнст Бабенка]] (1974—1976) * [[Пётар Швед]] (1976—1986) * Эрнст Бабенка (1987—2003) * [[Зьміцер Лазоўскі]] (2003—2021) * [[Алег Раманаў]] (2021—2022) * [[Юры Раманоўскі]] (з 2022 года) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.psu.by/htmlsitemap Мапа сайту ПДУ]{{ref-ru}} * [http://www.psuby.com/ Неафіцыйны сайт аб ПДУ] {{ref-ru}} * [http://zviazda.by/2015/01/66823.html Галава, якая размаўляла] // Газэта «Звязда» {{ВНУ Беларусі}} [[Катэгорыя:Беларускія ўнівэрсытэты]] [[Катэгорыя:Вышэйшыя навучальныя ўстановы Полацку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1974 годзе]] afzs7y0n4cm68dnzugx1crz5u7dp9f2 Вольга Лапіцкая 0 21173 2331232 2330773 2022-08-03T23:16:59Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} {{Пісьменьніца |Партрэт = Szarepa090630.jpg |Апісаньне = Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч. |Дата нараджэньня = 1917(18?) }} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка і мастачка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref name="nn">Сяргей Макарэвіч. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068 «Памерла равесніца БНР»]. Наша Ніва, 4 студзеня 2012.</ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428 «Доўгія гады спадарыні Алёны»]. Наша Ніва, 30 чэрвеня 2009.</ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref name="nn"/>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref name="nn"/>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref name="dziejaslou">Наталка Бабіна, [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument «Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі»]. Дзеяслоў, 24 сьнежня 2013.</ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref name="dziejaslou"/>. Пісала карціны<ref name="nn"/>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref name="nn"/>. == Творы == * Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Асобы Менску]] svohc974mym9d6jyud94gdbcyox7p41 Добруш 0 24074 2331215 2312729 2022-08-03T21:53:12Z Kazimier Lachnovič 1079 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Dobruš, Hałoŭnaja. Добруш, Галоўная (1901-17).jpg]] → [[File:Dobruš, Hałoŭnaja. Добруш, Галоўная (1915).jpg]] name unification by uploader wikitext text/x-wiki : ''Гэты артыкул пра горад. Калі вас цікавіць пасёлак, глядзіце [[Добруш (пасёлак)|Добруш]].'' {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Добруш |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Добрушу |Трансьлітараваная назва = Dobruš |Герб = Coat of Arms of Dobruš, Belarus.png |Сьцяг = Flag of Dobruš.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1335 |Статус з = 1927 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Добрускі раён|Добрускі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 18388 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 247052 (247053, 247054, 247055, 247056) |СААТА = |Выява = Dobruš, Belarus - panoramio (5).jpg |Апісаньне выявы = Краязнаўчы музэй |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 25 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 31 |Даўгата хвілінаў = 19 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''До́бруш''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Іпуць|Іпуці]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Добрускі раён|Добрускага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 18 388 чалавек<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 28 км на ўсход ад [[Гомель|Гомелю]]. Чыгуначная станцыя на лініі [[Гомель]] — [[Унеча]]. Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з [[Гомель|Гомлем]], [[Ветка]]й, [[Церахоўка (гарадзкі пасёлак, Добрускі раён)|Церахоўкай]], [[Навазыбкаў|Навазыбкавым]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Першы пісьмовы ўспамін пра Добруш датуецца 1335 годам. Пад 1560 годам ён упамінаецца як вёска ў [[Гомельскае староства|Гомельскім старостве]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 592.</ref>. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў вёска ўвайшла ў склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. У 1640-я гады ў Добрушы было 9 двароў і 3 службы. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Dobruš, Paskievič. Добруш, Паскевіч (1895).jpg|значак|Паперня Паскевіча, 1895]] У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772) Добруш апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. У гэты час ён быў цэнтрам Добрускай эканоміі, што аб’ядноўвала 14 навакольных вёсак, і налічваў 87 двароў. Тут працавала сукнавальня, вадзяны млын, існавала карчма. У 1775 годзе расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] падаравала фэльдмаршалу П. Румянцаву-Задунайскаму, які збудаваў тут тканінна-ветразевую мануфактуру, пазьней мукамольную і ліцейную мануфактуры і цукровы завод. На 1777 год Добруш меў статус [[сяло|сяла]] ў Вылеўскай воласьці Беліцкага павету. У 1834 годзе Добруш перайшоў да [[Паскевічы|Паскевічаў]], з 1852 году — у Гомельскім павеце. У 1870 годзе Паскевічы заснавалі ў сяле папяровую фабрыку, на якой пачала працаваць першая ў [[Беларусь|Беларусі]] [[электрычнасьць|электрычная]] станцыя. На 1886 год у Добрушы было 185 двароў, існавалі царква, школа, лякарня, гандлёвыя рады. У 1887 годзе адкрылася аднайменная чыгуначная станцыя Палескай чыгункі. Па гэтым Добруш атрымаў значны штуршок у разьвіцьці. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Добруш абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала сяло разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1926 годзе Добруш вярнуўся ў склад [[БССР]], дзе атрымаў афіцыйны статус працоўнага пасёлку і стаў цэнтарам раёну. У 1927—1935 гады Добруш уваходзіў у склад іншых раёнаў. У жніўні 1927 году ён атрымаў статус [[места]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з жніўня 1941 да кастрычніка 1943 году Добруш знаходзіўся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У сакавіку 1963 году ён атрымаў афіцыйны статус гораду абласнога падпарадкаваньня. У 2004 годзе ў Добрушы паставілі помнік Ф. Паскевічу, у ягоны гонар перайменавалі цэнтральную вуліцу. У 2007 годзе адкрыўся Добрускі краязнаўчы музэй. <gallery caption="Добруш на старых здымках" widths=150 heights=150 class="center"> Dobruš, Mikałajeŭskaja. Добруш, Мікалаеўская (1901-29).jpg|Царква, да 1930 г. Dobruš, Paskievič. Добруш, Паскевіч (1913).jpg|Паперня, 1913 г. Dobruš, Hałoŭnaja, Škoła. Добруш, Галоўная, Школа (1901-17).jpg|Школа, да 1918 г. Dobruš, Paskievič. Добруш, Паскевіч (1912).jpg|Лякарня, 1912 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Dobruš, Paskievič. Добруш, Паскевіч (1901-17).jpg|Пажарная каманда пры паперні, да 1918 г. Dobruš, Hałoŭnaja. Добруш, Галоўная (1915).jpg|Галоўная вуліца, да 1918 г. Dobruš, Hałoŭnaja. Добруш, Галоўная (04.1931).jpg|Галоўная вуліца, красавік 1931 г. Dobruš, Ipuć. Добруш, Іпуць (04.1931) (2).jpg|Рака Іпуць, красавік 1931 г. </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XVIII стагодзьдзе''': 1772 год — 587 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1886 год — больш за 1 тыс. чал.; 1900 год — 1057 чал.<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.1/420 420]</ref> * '''XX стагодзьдзе''': 1901 год — 2,5 тыс. чал.; 1939 год — 13,8 тыс. чал.; 1970 год — 16,8 тыс. чал.; 1991 год — 20,1 тыс. чал.; 1997 год — 20 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|6к}} С. 173.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 18,8 тыс. чал.; 2008 год — 18,7 тыс. чал.; 2009 год — 18 330 чал.<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 18 380 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 18 760 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 18 388 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Добрушы ёсьць ПТВ, гімназія, 4 сярэднія, спартовая школы, школа мастацтваў. === Культура === Працуюць 2 дамы культуры, 3 бібліятэкі, цэнтар дзіцячай творчасьці. === Мас-мэдыя === У месьце выдаецца раённая газэта «[[Добрускі край]]». == Забудова == === Плян === У 1977 годзе зьявіўся праект дэталёвага пляну Добрушу. Сфармаваліся асобныя раёны. Асноўную, паўночную частку места агінае рака. Цэнтар забудаваны 2—9-павярховымі дамамі. У паўднёва-ўсходняй зоне знаходзіцца парцалянавы завод. На тэрыторыі паміж ракой і чыгункай месьціцца комплекс папяровай фабрыкі. === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Гагарына вуліца || '''Старая''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Князя Паскевіча вуліца || '''Галоўная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Энгельса вуліца || '''Яўменаўская''' вуліца |} Апроч таго, у Добрушы існавала Барысаўская вуліца<ref>Стрибук П. [https://www.vdobrushe.by/articles/potop-na-iputi-kak-vyglyadela-territoriya-bumazhnoy-fabriki-geroy-truda-vesnoy-i-letom Потоп на Ипути. Как выглядела территория бумажной фабрики «Герой труда» весной и летом 1931 года], vdobrushe.by, 25.09.2021 г.</ref>. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, цэлюлёзна-папяровай і будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. * ААТ «Добруская папяровая фабрыка „Герой працы“» * ЗАТ «Добрускі парцалянавы завод» * Добрускі хлебазавод. * Добруская філія «ААТ Малочныя прадукты» == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Papiernia front.jpg|міні|Старая паперня]] === Інфраструктура === Дзейнічае Добрускі раённы краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Добруш», працуе санаторыя-прафілякторыя «Сонечны» === Славутасьці === * Дом працаўнікоў паперні (XIX/XX ст.) * Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ стагодзьдзяў; фрагмэнты) * Музэй (1885) * Фабрыка папяровая (1882—1896) У Добрушы знаходзіцца геалягічнае агаленьне крышталічных пародаў — помнік прыроды дзяржаўнага значэньня. === Страчаная спадчына === * Царква (канец ХІХ ст.) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Добруша" widths=150 heights=150 class="center"> Добруш. Папяровая фабрыка 2.jpg|Паперня Добруш. Добрушскі музей (01).jpg|Краязнаўчы музэй Old Dobrush.JPG|Вуліца старога места Добруш. Забудова пр. Паскевіча (04).jpg|Гістарычная забудова </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Dobrush-Str-6.JPG|Чыгуначная станцыя St. Nicholas Cathedral at Dobrush Belarus.JPG|Новая царква Сьвятога Мікалая The memorial to fellow countrymen at Dobrush Belarus.JPG|Мэмарыял загінулым у Другой сусьветнай вайне The bank of the river Iput at Dobrush Belarus 2.jpg|Бераг ракі Іпуці </gallery> == Асобы == * [[Міхаіл Чыжэўскі]] (1896—1964) — навуковец у галіне земляробства, сябар-карэспандэнт [[НАН Беларусі]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|6}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.radzima.org/be/gorad/dobrush.html Добруш], [[Radzima.org]] * [https://web.archive.org/web/20180610190617/http://globus.tut.by/dobrush/index.htm Добруш], [[Globus.tut.by]] {{Добрускі раён}} {{Гомельская вобласьць}} [[Катэгорыя:Добруш| ]] rkm4qjff54t6viqz5y7ypqyf6b2nepf Сальвадор 0 29253 2331187 2271923 2022-08-03T20:54:22Z Rkt2312 75192 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Сальвадор (неадназначнасьць)}} {{Краіна |Назва = Сальвадор |НазваЎРоднымСклоне = Сальвадору |НазваНаДзяржаўнайМове = República de El Salvador |Сьцяг = Flag of El Salvador.svg |Герб = Coat_of_arms_of_El_Salvador.svg |НацыянальныДэвіз = «Dios, Unión, Libertad» («Бог, адзінства, свабода») |Месцазнаходжаньне = LocationElSalvador.svg |АфіцыйнаяМова = [[Гішпанская мова|гішпанская]] |Сталіца = [[Сан-Сальвадор (горад)|Сан-Сальвадор]] |НайбуйнейшыГорад = Сан-Сальвадор |ТыпУраду = [[рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = [[прэзыдэнт]] |ІмёныКіраўнікоў = [[Сальвадор Санчэс Сэрэн]] |Плошча = 21 040 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 153-е |АдсотакВады = 1,4 |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2009 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 99-е |Насельніцтва = 6 134 000 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 341,5 |ГодАцэнкіСУП = 2011 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = $44,576 млрд |СУПНаДушуНасельніцтва = $7549 |Валюта = Даляр ЗША |КодВалюты = USD |ЧасавыПас = UTC-6 |ЧасРозьніцаUTC = -6 |ЧасавыПасУлетку = -6 |ЧасРозьніцаUTCУлетку = -6 |НезалежнасьцьПадзеі= ад [[Гішпанія|Гішпаніі]] |НезалежнасьцьДаты = [[15 верасьня]] [[1821]] |ДзяржаўныГімн = Himno Nacional de El Salvador |АўтамабільныЗнак = ES |ДамэнВерхнягаЎзроўню = sv |ТэлефонныКод = 503 |Дадаткі = [[Файл:El Salvador-CIA WFB Map.png|цэнтар|250пкс|Мапа Сальвадору]] }} '''Сальвадо́р''' ({{мова-es|El Salvador}}) — краіна ў [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыцы]], мае выхад да [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]]. Мяжуе з [[Гватэмала]]й (203 км) і [[Гандурас]]ам (342 км). == Гісторыя == Тэрыторыя Сальвадору ўваходзіла ў склад [[Імпэрыя Мая|Імпэрыі Мая]], а потым [[Імпэрыя Тальтэкаў|Тальтэкаў]]. У [[1524]] годзе тут зьявіліся першыя [[Гішпанія|гішпанскія]] канкістадоры. Да [[1539]] году гішпанскія войскі пад кіраўніцтвам дэ Альвара заваявалі існуючае тут [[каралеўства Кузкалтан]], далучыўшы яго да віцэ-каралеўства [[Новая Гішпанія]], цэнтар якога знаходзіўся ў [[Гватэмала (горад)|Гватэмале]]. У пачатку [[19 стагодзьдзе|ХІХ стагодзьдзя]] пачаўся рух за незалежнасьць, якому спрыялі эўрапейскія напалеонаўскія войны. У [[1810]] годзе ў цэнтральнай частцы віцэкаралеўства Новая Гішпанія адбылася няўдалае паўстаньне. Большасьць Новай Гішпаніі распалася ў [[1821]] годзе, а тэрыторыя Сальвадору трапіла ў склад каралеўства [[Мэксыка]]. Пасьля распаду каралеўства, Сальвадор быў далучаны да [[Фэдэрацыя Цэнтральнай Амэрыкі|Фэдэрацыі Цэнтральнай Амэрыкі]], а з [[1821]] году атрымаў незалежнасьць. У другой палове [[19 стагодзьдзе|ХІХ стагодзьдзя]] дамінуючую ролю ў краіне гралі буйныя землеўладальнікі (уладальнікі [[кава]]вых плянтацыяў). З [[1931]] да [[1944]] году ў краіне была ўсталяваная дыктатура [[Фэрнандэз Марцінэз|Фэрнандэза Марцінэза]]. З [[1970-я|1970-х]] гадоў у Сальвадоры дзейнічалі камуністычныя партызаны, якія прывялі краіну да грамадзянскай вайны, якая скончылася толькі ў [[1992]] годзе. == Палітыка == Згодна з канстытуцыяй [[1983]] году Сальвадор зьяўляецца [[рэспубліка]]й, кіраўніком якой зьяўляецца [[прэзыдэнт]], які, разам зь [[віцэ-прэзыдэнт]]ам, выбіраецца на ўсеагульных выбарах на пяцігадовы тэрмін. Прэзыдэнт назначае [[Кабінэт Міністраў]] і зьяўляецца камандуючым узброенымі сіламі. [[Заканадаўчая ўлада]] належыць аднапалатнаму [[парлямэнт]]у, які называецца «''Заканадаўчы Сход''» (''Asamblea Legislativa''). Ён складаецца з 84 дэпутатаў, якія выбіраюцца на ўсеагульных выбарах на трохгадовы тэрмін. == Геаграфія == Сальвадор — адна з самых малых па плошчы краінаў Цэнтральнай Амэрыкі, але адна зь вельмі густа заселеных. На 1 км² жыве болей 300 чалавек. Самымі вялікімі гарадамі Сальвадору зьяўляюцца [[Сан-Сальвадор (горад)|Сан-Сальвадор]], [[Саяпанга (горад)|Саяпанга]], [[Санта Ана (горад)|Санта Ана]], [[Мэджыканас (горад)|Мэджыканас]] і [[Сан-Мігель (горад)|Сан-Мігель]]. Сальвадор зьяўляецца горнай краінай. На поўначы цягнецца горны ланцуг [[Сіера Мадрэ]], вышыня якога сягае 2169 м. На поўдні знаходзяцца горы [[Кадэна Кастэра]] (да 2386 м). Паміж імі знаходзіцца тэктанічны разлом па якім цячэ рака [[Лэмпа]]. У Сальвадоры знаходзіцца 61 [[вулькан (геалёгія)|вулькан]], самымі высокімі зь якіх зьяўляюцца [[Санта Ана (вулькан)|Санта Ана]] (2386 м), [[Сан-Вінсэнтэ (вулькан)|Сан-Вінсэнтэ]] (2173 м) і [[Сан-Мігель (вулькан)|Сан-Мігель]] (2132 м). Да самых актыўных вульканаў сьвету адносіцца сальвадорскі вулькан [[Ізалька]] (1965 м), які ў [[1940-я|1940-х]] і [[1950-я|1950-х]] гадах вывяргаўся 20 гадоў. У Сальвадоры пануе [[субэкватарыяльны клімат]], зь сярэднегадавой тэмпэратурай 23—25&nbsp;°C на ўзьбярэжжы і ападкамі ад 1800 да 2400 мм. У краіне ёсьць толькі дзьве пары году: сухая (зь [[лістапад]]а да [[красавік]]а) і вільготная (з [[травень|траўня]] да [[кастрычнік]]а). == Адміністрацыйны падзел == [[Файл:Departments of El Salvador named.svg|справа|міні|Адміністрацыйны падзел Сальвадору]] Краіна дзеліцца на 14 дэпартамэнтаў: * [[Ахуачапан]] * [[Кабаньяс]] * [[Чалатэнанга]] * [[Кускатлан]] * [[Ла Лібэртад]] * [[Ла Паз]] * [[Ла Юніён]] * [[Маразан]] * [[Сан-Мігель (дэпартамэнт)|Сан-Мігель]] * [[Сан-Сальвадор (дэпартамэнт)|Сан-Сальвадор]] * [[Санта Ана (дэпартамэнт)|Санта Ана]] * [[Сан-Вінсэнтэ (дэпартамэнт)|Сан-Вінсэнтэ]] * [[Сансанатэ]] * [[Усулутан]] == Эканоміка == Урад прытрымліваецца курса «''адкрытага рынка''», што прывяло да хуткага зьбядненьня [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]], у выніку немагчымасьці канкурыраваць зь імпартным харчаваньнем. Аднак спрыяньне адкрыцьця на тэрыторыі краіны зборачных цэхаў транснацыянальных карпарацыяў, прывяло да хуткага росту [[прамысловасьць|прамысловасьці]]. == Дэмаграфія == Насельніцтва Сальвадору складае прыкладна 6,5 млн чалавек. У [[2003]] годзе нараджальнасьць склала 27,9, сьмяротнасьць — 6 чалавек на 1000 чалавек. Прырост насельніцтва склаў 1,8% у год. Гарадзкое насельніцтва складае 45%, сельскае 55%. == Вонкавыя спасылкі == {{Партал|Паўночная Амэрыка}} {{Краіны Паўночнай Амэрыкі}} {{Арганізацыя амэрыканскіх дзяржаваў}} {{Сальвадор у тэмах}} {{Сусьветная гандлёвая арганізацыя}} iv8zfabfswmk56857nafkofzqs41wew Летыцыя Каста 0 42829 2331158 1676503 2022-08-03T19:15:42Z FMSky 69493 wikitext text/x-wiki {{Фотамадэль | Імя = Летыцыя Каста | Ключ = Летыцыя Каста | Фота = CASTA Laetitia-24x30-2005b.jpg | Апісаньне_фота = Летыцыя Каста, фота студыі Harcourt Парыж, 2005 год | Нараджэньне = {{Нарадзіўся|11|5|1978|1}} | Адкуль = [[Францыя]] | Рост = 172 см | Вага = 57 кг | Грудзі = 89 см | Стан = 59,5 см | Сьцёгны = 90 см | Валасы = сьветла-каштанавыя | Вочы = блакітныя | Нацыянальнасьць = {{Сьцяг Францыі}} [[французы|француска]] | Сайт = [http://www.laetitia-casta.fr/ Афіцыйны сайт] | imdb_id = 1080620 }} '''Летыцыя Каста''' ({{мова-fr|Laetitia Marie Laure Casta}}; ([[11 траўня]] [[1978]], [[Пан-Адмэр]]) — [[Францыя|француская]] фотамадэль і акторка. Здымалася для такіх дызайнераў, як [[Іў Сэн Ляран]], [[Жан-Поль Гацье]], Chanel, Ralph Lauren, Tommy Hilfiger, J. Crew, Louis Vuitton, Givenchy, Roberto Cavalli, Lolita Lempicka ды Vivienne Westwood. == Біяграфія == Летыцыя Каста нарадзілася ў францускім горадзе [[Пан-Адмэр]] у 30 [[км]] да захаду ад [[Руан]]а. Яе маці была мясцовай нараджэнкай, а бацька родам з [[Корсыка|Корсыкі]]. У сям’і акрамя яе было яшчэ двое дзяцей: старэйшы брат Жан-Батыст і малодшая сястра Мары-Анж. У 15 гадоў яна атрымала запрашэньне ад мадэльнага агенцтва «Madison Models» і неўзабаве стала фотамадэльлю ў часопісе «Elle». У [[1993]] годзе яна прыняла ўдзел у пасьпяховай рэклямнай кампаніі джынсаў «Guess». У 18 гадоў яна становіцца вядучай мадэльлю агенцтва «Victoria`s Secret». Яна зьнялася рэклямных роліках, яе фатаграфіі зьяўляліся на вокладках больш як 100 вокладак модных часопісаў, у тым ліку, Cosmopolitan, Vogue, [[Rolling Stone]] ды Glamour. У [[1999]] годзе яна ўпершыню зьнялася ў фільме [[Астэрыкс і Абэлікс супраць Цэзара|«Астэрыкс і Абэлікс супраць Цэзара»]]. У [[2000]] годзе сходам мэраў гарадоў [[Францыя|Францыі]] яна была абраная прататыпам нацыянальнага сымбаля Францыі — [[Мар'яна (сымбаль)|Мар’яны]]. [[19 кастрычніка]] [[2001]] году яна нарадзіла дачку Анжаліку, а [[24 верасьня]] [[2006]] году сына Арланда. == Узнагароды == * Залаты лебедзь (на фэстывалі Festival du film de Cabourg 2008 году за ролю ў фільме «Born in 68») == Фільмаграфія == * 1999 — [[Астэрыкс і Абэлікс супраць Цэзара]] ({{мова-en|Asterix & Obelix Take On Caesar|скарочана}}) * 2000 — Блакітны ровар ({{мова-fr|La Bicyclette Bleue|скарочана}}) * 2000 — Цыган (Gitano) * 2002 — Вуліца асалод ({{мова-fr|Rue des plaisirs|скарочана}}) * 2003 — Памылка ({{мова-fr|Errance|скарочана}}) * 2008 — {{мова-en|Born in 68|скарочана}} * 2010 — {{мова-en|Gainsbourg: A Heroic Life|скарочана}} (намінацыя на прэмію [[Сэзар (кінапрэмія)|Сэзар]]) * 2012 — {{мова-en|Arbitrage|скарочана}} {{Накід:Актор}} {{Анёлы Victoria's Secret}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Каста, Летыцыя}} {{Commonscat|Laetitia Casta}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Францыі]] [[Катэгорыя:Францускія акторкі]] [[Катэгорыя:Францускія фотамадэлі]] [[Катэгорыя:Кавалеры францускага Ордэна літаратуры і мастацтва]] hqyed7c85q9r247v0pgj8i1hbcueryg Шаблён:Эўрабачаньне 10 48868 2331278 2234710 2022-08-04T11:34:12Z 95.24.200.26 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Эўрабачаньне |назва = [[Конкурс песьні Эўрабачаньне]] |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1956|1956]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1957|1957]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1958|1958]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1959|1959]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1960|1960]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1961|1961]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1962|1962]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1963|1963]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1964|1964]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1965|1965]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1966|1966]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1967|1967]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1968|1968]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1969|1969]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1970|1970]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1971|1971]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1972|1972]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1973|1973]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1974|1974]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1975|1975]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1976|1976]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1977|1977]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1978|1978]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1979|1979]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1980|1980]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1981|1981]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1982|1982]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1983|1983]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1984|1984]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1985|1985]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1986|1986]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1987|1987]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1988|1988]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1989|1989]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1990|1990]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1991|1991]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1992|1992]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1993|1993]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1994|1994]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1995|1995]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1996|1996]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1997|1997]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1998|1998]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-1999|1999]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2000|2000]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2001|2001]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2002|2002]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2003|2003]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2004|2004]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2005|2005]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2006|2006]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2007|2007]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2008|2008]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2009|2009]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2010|2010]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2011|2011]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2012|2012]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2013|2013]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2014|2014]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2015|2015]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2016|2016]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2017|2017]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2018|2018]] * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2019|2019]] * <s>[[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2020|2020]]</s> * [[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2021|2021]] * ''[[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2022|2022]]'' }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Эўрабачаньне]]</noinclude> iupv44yy6nf2ihd0v9gfx49dovzi9ta Уладзімер Пічэта 0 53803 2331154 2331057 2022-08-03T18:10:52Z SergeiSEE 38150 дапаўненьне Бібліяграфія wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Навуковая сфэра = [[гісторыя]] |Месца працы = [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = [[Мацьвей Любаўскі]] |Знакамітыя вучні = [[Канстантын Кернажыцкі]] |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Уладзі́мер Іва́навіч Пічэ́та''' ({{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}}, [[Палтава]] — 23 чэрвеня 1947, [[Масква]]) — савецкі беларускі і расейскі гісторык, выкладнік, першы рэктар [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] (ліпень 1921 — кастрычнік 1929), акадэмік [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]] (1928), акадэмік [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]] (1946), заслужаны прафэсар [[БССР]] (1926), заслужаны навуковы дзеяч [[Узбэцкая ССР|Узбэцкай ССР]] (1943). == Біяграфія == Уладзімер Іванавіч Пічэта нарадзіўся {{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}} у [[Палтава|Палтаве]]. Яго бацька, Іван (Ёван) Хрыстафоравіч (1844–1920), ураджэнец горада [[Мостар]] у [[Герцагавіна|Герцыгавіне]], быў рэктарам Віцебскай з 24 лютага 1888 г., а затым Палтаўскай духоўнай сэмінарыі з 27 жніўня 1890 г. да 16 жніўня 1902 г. Маці навукоўца, Марыя Рыгораўна Грыгарэнка (1846–1911), украінка паводле паходжаньня, была дачкой кіеўскага чыноўніка Казённай палаты. <ref>{{Кніга|аўтар =Павловский И. Ф.|частка = |загаловак =Полтавцы. Іерархи, государственные и общественные дѣятели и благотворители. Опыт краткаго біографическаго словаря Полтавской губерніи с половины XVIII в. Съ 182 портретами. |арыгінал = |спасылка =http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16626#mode/inspect/page/251/zoom/6 |адказны = |выданьне = |месца =[[Палтава|Полтава]] |выдавецтва =Т-во печатнаго Дѣла|год =1914 |том = |старонкі =229, 230 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> Скончыў Палтаўскую гімназію. У 1901 годзе завяршыў навучаньне на гісторыка-філялягічным факультэце [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] з дыплёмам 1-й ступені. З 1901 па травень 1902 году выкладаў у сярэдніх навучальных установах [[Масква|Масквы]]. Пасьля, да 1905 году, працаваў ва [[Украіна|Ўкраіне]]. З 1905 году зноў у [[Масква|Маскве]]. У 1910 годзе здаў магістарскі іспыт і быў зацьверджаны прыват-дацэнтам [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]]. Аднак ужо ў 1911 годзе пакінуў яго, пратэстуючы супраць палітыкі ўнівэрсытэцкага кіраўніцтва. У выніку [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] 1917 году Пічэта стаў выкладчыкам у [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|МДУ]]. 18 лютага 1918 году пасьпяхова абараніў дысэртацыю на ступень магістра расейскай гісторыі. 19 траўня гэтага ж году абараніў дысэртацыю на ступень доктара расейскай гісторыі. У 1919 годзе быў прафэсарам Тамбоўскага і Смаленскага ўнівэрсытэтаў. У 1921 быў прызначаны рэктарам і прафэсарам расейскай гісторыі [[БДУ]]. Адзін са стваральнікаў [[Інстытут беларускай культуры|Інбелкульта]]. У 1921—1925 гадох абіраўся ў ЦВК [[БССР]]. З 1928 — чалец [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]]. У 1930 годзе быў арыштаваны ў [[Ленінград]]зе па сфабрыкаванай справе, пазбаўлены званьня акадэміка і сасланы на пяцігадовы тэрмін у [[Кіраў (Кіраўская вобласьць)|Вятку]]. У 1935 годзе справа Пічэты была перагледжана (існуе легенда, што гэтаму спрыяў прэм’ер-міністар [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], зь якім Уладзімер Іванавіч у свой час навучаўся), і яму дазволілі жыць у [[Масква|Маскве]]. З 1937 году працаваў у Інстытуце гісторыі [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. У 1946 годзе стаў акадэмікам [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. Памёр у чэрвені 1947 году. Пахаваны на Новадзявочых могілках у [[Масква|Маскве]]. == Рэктар БДУ == У лютым 1919 году [[Народны камісарыят асьветы|Наркамат асьветы]] ў [[Менск]]у стварыў адмысловую камісію, якая мусіла займацца пытаньнем арганізацыі [[БДУ]]. Крыху пазьней, вясною гэтага ж году, была створана яшчэ й маскоўская камісія, якая ўзяла на сябе тыя ж функцыі. У лютым 1921 году ў [[Масква|Маскве]] было арганізавана часовае праўленьне [[БДУ|Белдзяржунівэрсытэту]], у якое ўвайшлі У. І. Пічэта, З. Р. Грынберг, Ф. Ф. Турук. 8 ліпеня, згодна з пастановай [[Народны камісарыят асьветы|Наркамасьветы]] [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусь|ССРБ]], было зацьверджана паўнамоцнае праўленьне [[БДУ]] ў складзе У. І. Пічэты (на пасадзе рэктара), Ф. Ф. Турука, [[Усевалад Ігнатоўскі|У. М. Ігнатоўскага]], М. Я. Фрумкінай. Важна адзначыць прысутнасьць у складзе праўленьня студэнтаў, але рэальны ўдзел іх у кіраваньні ўнівэрсытэтам зьяўляўся мізэрным. Акрамя праўленьня існаваў яшчэ Савет [[БДУ]]. Ягоныя чальцы абіраліся на агульным сходзе супрацоўнікаў. У кастрычніку 1921 году было зацьверджана «Палажэньне аб вышэйшых навучальных установах РСФСР». У адпаведнасьці зь ім 17 студзеня 1922 году было абрана новае праўленьне ў складзе: У. І. Пічэты (рэктар), У. М. Іваноўскага, С. З. Кацэнбогена, У. І. Корсака і студэнта-ваенкома мэдфака С. І. Буркусевіча. Факультэты ўзначальвалі вядомыя на той час навукоўцы, усе, без выключэньня, прафэсары. Першапачаткова матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне ўнівэрсытэту магло задаволіць ягоныя патрэбы, аднак ужо праз год, пасьля новага прыёму студэнтаў, умовы навучаньня значна пагоршыліся: будынкі, ў якіх месьціўся ўнівэрсытэт, не зьмяшчалі ўсіх студэнтаў, не хапала падручнікаў, мэблі, месцаў у інтэрнатах. Каб выйсьці з такога становішча было вырашана ўвесьці ва ўнівэрсытэце платную форму навучаньня, што і было зроблена ў сакавіку 1922 году. Акрамя таго, [[БДУ]] атрымліваў сродкі непасрэдна з [[Масква|Масквы]] ў выглядзе крэдытаў, значную дапамогу аказваў ЦВК ССРБ, важную ролю грала благачыннасьць. Толькі празь некалькі гадоў пасьля заснаваньня ўнівэрсытэт стаў атрымліваць неабходныя сродкі для існаваньня, зьявіўся сталы бюджэт. Фактычна адначасова з БДУ пачала працаваць ягоная бібліятэка. Ужо ў канцы 1922 году ў ёй налічвалася больш за 100 тысячаў тамоў. Штогод ЦВК выдзяляў значныя суммы на набыцьцё новых кнігаў, бо бібліятэка ўнівэрсытэту зьяўлялася адначасова і дзяржаўнай. У 1925 годзе былі падрыхтаваныя першыя маладыя адмыслоўцы. Першую ў гісторыю [[БДУ]] дыплёмную работу абараніў У. М. Каракулька на тэму «Ножницы (фабрично-заводская промышленность и сельскохозяйственный рынок СССР)». Значным дасягненьнем Пічэты стала прыняцьцё ўрадам ў 1928 годзе рашэньня аб будаўніцтве студэнтцкага гарадка, якое, зрэшты, адбудзецца ўжо пры іншых рэктарах. Такім чынам, па стане на 1 кастрычніка 1927 году на чатырох факультэтах [[БДУ]] (рабочы, пэдагагічны, права і гаспадаркі, мэдыцынскі) навучалася 2672 студэнты, працавала 257 навукоўцаў, сярод іх 49 прафэсароў і 51 дацэнт. Летам 1928 году было прынята рашэньне аб стварэньні хіміка-тэхналягічнага факультэту. Беларусізацыя дасягнула значных посьпехаў. Так на пэдфаку ў 1927 годзе 65% вучэбных гадзінаў выкладалася на [[беларуская мова|беларускай мове]], 20% — на [[расейская мова|расейскай]], 15% — на габрэйскай. У 1929 годзе, ва ўмовах барацьбы з [[нацыянал-дэмакратызм]]ам, У. І. Пічэта быў адхілены ад пасады, а праз год арыштаваны па [[справа акадэміка Платонава|справе акадэміка Платонава]]. == Навуковая дзейнасьць == Аўтар амаль 500 працаў, зь якіх блізу 150 напісаны на беларускую тэматыку. Стваральнік навуковай школы гісторыкаў-мэдыявістаў. Сярод яго вучняў быді [[Дзяніс Дудкоў]], [[Канстантын Кернажыцкі]], [[Тодар Забэла]], [[Аксіньня Таўсталес]], [[Андрэй Бурдзейка]]. == Савецкае замоўчваньне == 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Ўладзімера Пічэты прадугледжвалася «спальваць»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Алесь Лукашук]].|загаловак=Мова гарыць (Загад № 33)|спасылка=http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html|выданьне=[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=3|старонкі=76—91|issn=0236-1019}}</ref>. === Бібліяграфия === * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве, ч. 1—2 |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]] |выдавецтва = |год =1917 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * Гісторыя Беларусі. Ч. 1. М.; Л., 1924; * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/ff20b00ebfddcbbf245d955ea371b923.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1926 | том = | нумар =8 | старонкі =— }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/4149bfb833eabeb638023cfd0f626095.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =2 | старонкі =125—155 }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Кнігапіс: Беларускі Архіў, том І (XVI―XVII ст.). Менск, 1927 г. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/2c3628e788093b37d1c7747d88eb472a.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =6 | старонкі =214—216 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Критика и библияграфия: ''Державин Н., акад. Происхождение русского народа ― великоруского, украинского, белоркуского. «Советская наука», М. 1944.'' | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1945 | том = | нумар = 1 | старонкі = 121—124 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Образование белорусского народа. | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1946 | том = | нумар = 5—6 | старонкі = 3—29 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве. 2-е изд |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне =2|месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР |год =1958 |том = |старонкі =|старонак =548 |сэрыя = |isbn = |наклад =1600 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Белоруссия и Литва XV–XVI вв.: исследования по истории социально-экономического, политического и культурного развития |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР|год =1961 |том = |старонкі = |старонак =816 |сэрыя = |isbn = |наклад =1738 }} * Пытанне аб вышэйшай школе на Беларусі ў мінулым. Мн., 1991; * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Гісторыя Беларусі |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Менск]] |выдавецтва =Выд. цэнтар БДУ |год =2005 |том = |старонкі = |старонак = 189|сэрыя =Scriptor universtatis |isbn =985-476-157-6 |наклад =1000 }} {{Пачатак блёку}} {{Адзінка блёку |папярэднік = — |назва = [[Сьпіс рэктараў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|Рэктар Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] |гады = ліпень 1921 — кастрычнік 1929 |наступнік = [[Язэп Каранеўскі]] }} {{Канец блёку}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * А. А. Яноўскі, А. Г. Зельскі. Гісторыя Беларускага дзяржаўнага універсітэта ў біяграфіях яго рэктараў. — Мн.: БДУ, 2001. — 320 с. * [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-ii?id=19719 ПІЧЭТА Уладзімір Іванавіч] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * Pičeta, Uładzimir // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пічэта, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Рэктары БДУ]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Палтаве]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук БССР]] [[Катэгорыя:Акадэмікі АН СССР]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Маскве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Новадзявочых могілках]] 96p4cg3lf2nqp74pmzs1ne00ribkfks 2331155 2331154 2022-08-03T18:13:58Z SergeiSEE 38150 wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Навуковая сфэра = [[гісторыя]] |Месца працы = [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = [[Мацьвей Любаўскі]] |Знакамітыя вучні = [[Канстантын Кернажыцкі]] |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Уладзі́мер Іва́навіч Пічэ́та''' ({{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}}, [[Палтава]] — 23 чэрвеня 1947, [[Масква]]) — савецкі беларускі і расейскі гісторык, выкладнік, першы рэктар [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] (ліпень 1921 — кастрычнік 1929), акадэмік [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]] (1928), акадэмік [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]] (1946), заслужаны прафэсар [[БССР]] (1926), заслужаны навуковы дзеяч [[Узбэцкая ССР|Узбэцкай ССР]] (1943). == Біяграфія == Уладзімер Іванавіч Пічэта нарадзіўся {{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}} у [[Палтава|Палтаве]]. Яго бацька, Іван (Ёван) Хрыстафоравіч (1844–1920), ураджэнец горада [[Мостар]] у [[Герцагавіна|Герцыгавіне]], быў рэктарам Віцебскай з 24 лютага 1888 г., а затым Палтаўскай духоўнай сэмінарыі з 27 жніўня 1890 г. да 16 жніўня 1902 г. Маці навукоўца, Марыя Рыгораўна Грыгарэнка (1846–1911), украінка паводле паходжаньня, была дачкой кіеўскага чыноўніка Казённай палаты. <ref>{{Кніга|аўтар =Павловский И. Ф.|частка = |загаловак =Полтавцы. Іерархи, государственные и общественные дѣятели и благотворители. Опыт краткаго біографическаго словаря Полтавской губерніи с половины XVIII в. Съ 182 портретами. |арыгінал = |спасылка =http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16626#mode/inspect/page/251/zoom/6 |адказны = |выданьне = |месца =[[Палтава|Полтава]] |выдавецтва =Т-во печатнаго Дѣла|год =1914 |том = |старонкі =229, 230 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> Скончыў Палтаўскую гімназію. У 1901 годзе завяршыў навучаньне на гісторыка-філялягічным факультэце [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] з дыплёмам 1-й ступені. З 1901 па травень 1902 году выкладаў у сярэдніх навучальных установах [[Масква|Масквы]]. Пасьля, да 1905 году, працаваў ва [[Украіна|Ўкраіне]]. З 1905 году зноў у [[Масква|Маскве]]. У 1910 годзе здаў магістарскі іспыт і быў зацьверджаны прыват-дацэнтам [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]]. Аднак ужо ў 1911 годзе пакінуў яго, пратэстуючы супраць палітыкі ўнівэрсытэцкага кіраўніцтва. У выніку [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] 1917 году Пічэта стаў выкладчыкам у [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|МДУ]]. 18 лютага 1918 году пасьпяхова абараніў дысэртацыю на ступень магістра расейскай гісторыі. 19 траўня гэтага ж году абараніў дысэртацыю на ступень доктара расейскай гісторыі. У 1919 годзе быў прафэсарам Тамбоўскага і Смаленскага ўнівэрсытэтаў. У 1921 быў прызначаны рэктарам і прафэсарам расейскай гісторыі [[БДУ]]. Адзін са стваральнікаў [[Інстытут беларускай культуры|Інбелкульта]]. У 1921—1925 гадох абіраўся ў ЦВК [[БССР]]. З 1928 — чалец [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]]. У 1930 годзе быў арыштаваны ў [[Ленінград]]зе па сфабрыкаванай справе, пазбаўлены званьня акадэміка і сасланы на пяцігадовы тэрмін у [[Кіраў (Кіраўская вобласьць)|Вятку]]. У 1935 годзе справа Пічэты была перагледжана (існуе легенда, што гэтаму спрыяў прэм’ер-міністар [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], зь якім Уладзімер Іванавіч у свой час навучаўся), і яму дазволілі жыць у [[Масква|Маскве]]. З 1937 году працаваў у Інстытуце гісторыі [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. У 1946 годзе стаў акадэмікам [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. Памёр у чэрвені 1947 году. Пахаваны на Новадзявочых могілках у [[Масква|Маскве]]. == Рэктар БДУ == У лютым 1919 году [[Народны камісарыят асьветы|Наркамат асьветы]] ў [[Менск]]у стварыў адмысловую камісію, якая мусіла займацца пытаньнем арганізацыі [[БДУ]]. Крыху пазьней, вясною гэтага ж году, была створана яшчэ й маскоўская камісія, якая ўзяла на сябе тыя ж функцыі. У лютым 1921 году ў [[Масква|Маскве]] было арганізавана часовае праўленьне [[БДУ|Белдзяржунівэрсытэту]], у якое ўвайшлі У. І. Пічэта, З. Р. Грынберг, Ф. Ф. Турук. 8 ліпеня, згодна з пастановай [[Народны камісарыят асьветы|Наркамасьветы]] [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусь|ССРБ]], было зацьверджана паўнамоцнае праўленьне [[БДУ]] ў складзе У. І. Пічэты (на пасадзе рэктара), Ф. Ф. Турука, [[Усевалад Ігнатоўскі|У. М. Ігнатоўскага]], М. Я. Фрумкінай. Важна адзначыць прысутнасьць у складзе праўленьня студэнтаў, але рэальны ўдзел іх у кіраваньні ўнівэрсытэтам зьяўляўся мізэрным. Акрамя праўленьня існаваў яшчэ Савет [[БДУ]]. Ягоныя чальцы абіраліся на агульным сходзе супрацоўнікаў. У кастрычніку 1921 году было зацьверджана «Палажэньне аб вышэйшых навучальных установах РСФСР». У адпаведнасьці зь ім 17 студзеня 1922 году было абрана новае праўленьне ў складзе: У. І. Пічэты (рэктар), У. М. Іваноўскага, С. З. Кацэнбогена, У. І. Корсака і студэнта-ваенкома мэдфака С. І. Буркусевіча. Факультэты ўзначальвалі вядомыя на той час навукоўцы, усе, без выключэньня, прафэсары. Першапачаткова матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне ўнівэрсытэту магло задаволіць ягоныя патрэбы, аднак ужо праз год, пасьля новага прыёму студэнтаў, умовы навучаньня значна пагоршыліся: будынкі, ў якіх месьціўся ўнівэрсытэт, не зьмяшчалі ўсіх студэнтаў, не хапала падручнікаў, мэблі, месцаў у інтэрнатах. Каб выйсьці з такога становішча было вырашана ўвесьці ва ўнівэрсытэце платную форму навучаньня, што і было зроблена ў сакавіку 1922 году. Акрамя таго, [[БДУ]] атрымліваў сродкі непасрэдна з [[Масква|Масквы]] ў выглядзе крэдытаў, значную дапамогу аказваў ЦВК ССРБ, важную ролю грала благачыннасьць. Толькі празь некалькі гадоў пасьля заснаваньня ўнівэрсытэт стаў атрымліваць неабходныя сродкі для існаваньня, зьявіўся сталы бюджэт. Фактычна адначасова з БДУ пачала працаваць ягоная бібліятэка. Ужо ў канцы 1922 году ў ёй налічвалася больш за 100 тысячаў тамоў. Штогод ЦВК выдзяляў значныя суммы на набыцьцё новых кнігаў, бо бібліятэка ўнівэрсытэту зьяўлялася адначасова і дзяржаўнай. У 1925 годзе былі падрыхтаваныя першыя маладыя адмыслоўцы. Першую ў гісторыю [[БДУ]] дыплёмную работу абараніў У. М. Каракулька на тэму «Ножницы (фабрично-заводская промышленность и сельскохозяйственный рынок СССР)». Значным дасягненьнем Пічэты стала прыняцьцё ўрадам ў 1928 годзе рашэньня аб будаўніцтве студэнтцкага гарадка, якое, зрэшты, адбудзецца ўжо пры іншых рэктарах. Такім чынам, па стане на 1 кастрычніка 1927 году на чатырох факультэтах [[БДУ]] (рабочы, пэдагагічны, права і гаспадаркі, мэдыцынскі) навучалася 2672 студэнты, працавала 257 навукоўцаў, сярод іх 49 прафэсароў і 51 дацэнт. Летам 1928 году было прынята рашэньне аб стварэньні хіміка-тэхналягічнага факультэту. Беларусізацыя дасягнула значных посьпехаў. Так на пэдфаку ў 1927 годзе 65% вучэбных гадзінаў выкладалася на [[беларуская мова|беларускай мове]], 20% — на [[расейская мова|расейскай]], 15% — на габрэйскай. У 1929 годзе, ва ўмовах барацьбы з [[нацыянал-дэмакратызм]]ам, У. І. Пічэта быў адхілены ад пасады, а праз год арыштаваны па [[справа акадэміка Платонава|справе акадэміка Платонава]]. == Навуковая дзейнасьць == Аўтар амаль 500 працаў, зь якіх блізу 150 напісаны на беларускую тэматыку. Стваральнік навуковай школы гісторыкаў-мэдыявістаў. Сярод яго вучняў быді [[Дзяніс Дудкоў]], [[Канстантын Кернажыцкі]], [[Тодар Забэла]], [[Аксіньня Таўсталес]], [[Андрэй Бурдзейка]]. == Савецкае замоўчваньне == 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Ўладзімера Пічэты прадугледжвалася «спальваць»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Алесь Лукашук]].|загаловак=Мова гарыць (Загад № 33)|спасылка=http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html|выданьне=[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=3|старонкі=76—91|issn=0236-1019}}</ref>. === Бібліяграфия === * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве, ч. 1—2 |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]] |выдавецтва = |год =1917 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * Гісторыя Беларусі. Ч. 1. М.; Л., 1924; * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/ff20b00ebfddcbbf245d955ea371b923.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1926 | том = | нумар =8 | старонкі =— }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/4149bfb833eabeb638023cfd0f626095.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =2 | старонкі =125—155 }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Кнігапіс: Беларускі Архіў, том І (XVI―XVII ст.). Менск, 1927 г. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/2c3628e788093b37d1c7747d88eb472a.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =6 | старонкі =214—216 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Критика и библияграфия: ''Державин Н., акад. Происхождение русского народа ― великорусского, украинского, белорусского. «Советская наука», М. 1944.'' | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1945 | том = | нумар = 1 | старонкі = 121—124 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Образование белорусского народа. | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1946 | том = | нумар = 5—6 | старонкі = 3—29 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве. 2-е изд |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне =2|месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР |год =1958 |том = |старонкі =|старонак =548 |сэрыя = |isbn = |наклад =1600 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Белоруссия и Литва XV–XVI вв.: исследования по истории социально-экономического, политического и культурного развития |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР|год =1961 |том = |старонкі = |старонак =816 |сэрыя = |isbn = |наклад =1738 }} * Пытанне аб вышэйшай школе на Беларусі ў мінулым. Мн., 1991; * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Гісторыя Беларусі |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Менск]] |выдавецтва =Выд. цэнтар БДУ |год =2005 |том = |старонкі = |старонак = 189|сэрыя =Scriptor universtatis |isbn =985-476-157-6 |наклад =1000 }} {{Пачатак блёку}} {{Адзінка блёку |папярэднік = — |назва = [[Сьпіс рэктараў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|Рэктар Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] |гады = ліпень 1921 — кастрычнік 1929 |наступнік = [[Язэп Каранеўскі]] }} {{Канец блёку}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * А. А. Яноўскі, А. Г. Зельскі. Гісторыя Беларускага дзяржаўнага універсітэта ў біяграфіях яго рэктараў. — Мн.: БДУ, 2001. — 320 с. * [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-ii?id=19719 ПІЧЭТА Уладзімір Іванавіч] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * Pičeta, Uładzimir // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пічэта, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Рэктары БДУ]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Палтаве]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук БССР]] [[Катэгорыя:Акадэмікі АН СССР]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Маскве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Новадзявочых могілках]] c4ctm9bh9elqbk7h3lrmjz0tucrv9as 2331156 2331155 2022-08-03T18:33:51Z SergeiSEE 38150 дапаўненьне літаратура wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Навуковая сфэра = [[гісторыя]] |Месца працы = [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = [[Мацьвей Любаўскі]] |Знакамітыя вучні = [[Канстантын Кернажыцкі]] |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Уладзі́мер Іва́навіч Пічэ́та''' ({{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}}, [[Палтава]] — 23 чэрвеня 1947, [[Масква]]) — савецкі беларускі і расейскі гісторык, выкладнік, першы рэктар [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] (ліпень 1921 — кастрычнік 1929), акадэмік [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]] (1928), акадэмік [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]] (1946), заслужаны прафэсар [[БССР]] (1926), заслужаны навуковы дзеяч [[Узбэцкая ССР|Узбэцкай ССР]] (1943). == Біяграфія == Уладзімер Іванавіч Пічэта нарадзіўся {{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}} у [[Палтава|Палтаве]]. Яго бацька, Іван (Ёван) Хрыстафоравіч (1844–1920), ураджэнец горада [[Мостар]] у [[Герцагавіна|Герцыгавіне]], быў рэктарам Віцебскай з 24 лютага 1888 г., а затым Палтаўскай духоўнай сэмінарыі з 27 жніўня 1890 г. да 16 жніўня 1902 г. Маці навукоўца, Марыя Рыгораўна Грыгарэнка (1846–1911), украінка паводле паходжаньня, была дачкой кіеўскага чыноўніка Казённай палаты. <ref>{{Кніга|аўтар =Павловский И. Ф.|частка = |загаловак =Полтавцы. Іерархи, государственные и общественные дѣятели и благотворители. Опыт краткаго біографическаго словаря Полтавской губерніи с половины XVIII в. Съ 182 портретами. |арыгінал = |спасылка =http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16626#mode/inspect/page/251/zoom/6 |адказны = |выданьне = |месца =[[Палтава|Полтава]] |выдавецтва =Т-во печатнаго Дѣла|год =1914 |том = |старонкі =229, 230 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> Скончыў Палтаўскую гімназію. У 1901 годзе завяршыў навучаньне на гісторыка-філялягічным факультэце [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] з дыплёмам 1-й ступені. З 1901 па травень 1902 году выкладаў у сярэдніх навучальных установах [[Масква|Масквы]]. Пасьля, да 1905 году, працаваў ва [[Украіна|Ўкраіне]]. З 1905 году зноў у [[Масква|Маскве]]. У 1910 годзе здаў магістарскі іспыт і быў зацьверджаны прыват-дацэнтам [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]]. Аднак ужо ў 1911 годзе пакінуў яго, пратэстуючы супраць палітыкі ўнівэрсытэцкага кіраўніцтва. У выніку [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] 1917 году Пічэта стаў выкладчыкам у [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|МДУ]]. 18 лютага 1918 году пасьпяхова абараніў дысэртацыю на ступень магістра расейскай гісторыі. 19 траўня гэтага ж году абараніў дысэртацыю на ступень доктара расейскай гісторыі. У 1919 годзе быў прафэсарам Тамбоўскага і Смаленскага ўнівэрсытэтаў. У 1921 быў прызначаны рэктарам і прафэсарам расейскай гісторыі [[БДУ]]. Адзін са стваральнікаў [[Інстытут беларускай культуры|Інбелкульта]]. У 1921—1925 гадох абіраўся ў ЦВК [[БССР]]. З 1928 — чалец [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]]. У 1930 годзе быў арыштаваны ў [[Ленінград]]зе па сфабрыкаванай справе, пазбаўлены званьня акадэміка і сасланы на пяцігадовы тэрмін у [[Кіраў (Кіраўская вобласьць)|Вятку]]. У 1935 годзе справа Пічэты была перагледжана (існуе легенда, што гэтаму спрыяў прэм’ер-міністар [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], зь якім Уладзімер Іванавіч у свой час навучаўся), і яму дазволілі жыць у [[Масква|Маскве]]. З 1937 году працаваў у Інстытуце гісторыі [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. У 1946 годзе стаў акадэмікам [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. Памёр у чэрвені 1947 году. Пахаваны на Новадзявочых могілках у [[Масква|Маскве]]. == Рэктар БДУ == У лютым 1919 году [[Народны камісарыят асьветы|Наркамат асьветы]] ў [[Менск]]у стварыў адмысловую камісію, якая мусіла займацца пытаньнем арганізацыі [[БДУ]]. Крыху пазьней, вясною гэтага ж году, была створана яшчэ й маскоўская камісія, якая ўзяла на сябе тыя ж функцыі. У лютым 1921 году ў [[Масква|Маскве]] было арганізавана часовае праўленьне [[БДУ|Белдзяржунівэрсытэту]], у якое ўвайшлі У. І. Пічэта, З. Р. Грынберг, Ф. Ф. Турук. 8 ліпеня, згодна з пастановай [[Народны камісарыят асьветы|Наркамасьветы]] [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусь|ССРБ]], было зацьверджана паўнамоцнае праўленьне [[БДУ]] ў складзе У. І. Пічэты (на пасадзе рэктара), Ф. Ф. Турука, [[Усевалад Ігнатоўскі|У. М. Ігнатоўскага]], М. Я. Фрумкінай. Важна адзначыць прысутнасьць у складзе праўленьня студэнтаў, але рэальны ўдзел іх у кіраваньні ўнівэрсытэтам зьяўляўся мізэрным. Акрамя праўленьня існаваў яшчэ Савет [[БДУ]]. Ягоныя чальцы абіраліся на агульным сходзе супрацоўнікаў. У кастрычніку 1921 году было зацьверджана «Палажэньне аб вышэйшых навучальных установах РСФСР». У адпаведнасьці зь ім 17 студзеня 1922 году было абрана новае праўленьне ў складзе: У. І. Пічэты (рэктар), У. М. Іваноўскага, С. З. Кацэнбогена, У. І. Корсака і студэнта-ваенкома мэдфака С. І. Буркусевіча. Факультэты ўзначальвалі вядомыя на той час навукоўцы, усе, без выключэньня, прафэсары. Першапачаткова матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне ўнівэрсытэту магло задаволіць ягоныя патрэбы, аднак ужо праз год, пасьля новага прыёму студэнтаў, умовы навучаньня значна пагоршыліся: будынкі, ў якіх месьціўся ўнівэрсытэт, не зьмяшчалі ўсіх студэнтаў, не хапала падручнікаў, мэблі, месцаў у інтэрнатах. Каб выйсьці з такога становішча было вырашана ўвесьці ва ўнівэрсытэце платную форму навучаньня, што і было зроблена ў сакавіку 1922 году. Акрамя таго, [[БДУ]] атрымліваў сродкі непасрэдна з [[Масква|Масквы]] ў выглядзе крэдытаў, значную дапамогу аказваў ЦВК ССРБ, важную ролю грала благачыннасьць. Толькі празь некалькі гадоў пасьля заснаваньня ўнівэрсытэт стаў атрымліваць неабходныя сродкі для існаваньня, зьявіўся сталы бюджэт. Фактычна адначасова з БДУ пачала працаваць ягоная бібліятэка. Ужо ў канцы 1922 году ў ёй налічвалася больш за 100 тысячаў тамоў. Штогод ЦВК выдзяляў значныя суммы на набыцьцё новых кнігаў, бо бібліятэка ўнівэрсытэту зьяўлялася адначасова і дзяржаўнай. У 1925 годзе былі падрыхтаваныя першыя маладыя адмыслоўцы. Першую ў гісторыю [[БДУ]] дыплёмную работу абараніў У. М. Каракулька на тэму «Ножницы (фабрично-заводская промышленность и сельскохозяйственный рынок СССР)». Значным дасягненьнем Пічэты стала прыняцьцё ўрадам ў 1928 годзе рашэньня аб будаўніцтве студэнтцкага гарадка, якое, зрэшты, адбудзецца ўжо пры іншых рэктарах. Такім чынам, па стане на 1 кастрычніка 1927 году на чатырох факультэтах [[БДУ]] (рабочы, пэдагагічны, права і гаспадаркі, мэдыцынскі) навучалася 2672 студэнты, працавала 257 навукоўцаў, сярод іх 49 прафэсароў і 51 дацэнт. Летам 1928 году было прынята рашэньне аб стварэньні хіміка-тэхналягічнага факультэту. Беларусізацыя дасягнула значных посьпехаў. Так на пэдфаку ў 1927 годзе 65% вучэбных гадзінаў выкладалася на [[беларуская мова|беларускай мове]], 20% — на [[расейская мова|расейскай]], 15% — на габрэйскай. У 1929 годзе, ва ўмовах барацьбы з [[нацыянал-дэмакратызм]]ам, У. І. Пічэта быў адхілены ад пасады, а праз год арыштаваны па [[справа акадэміка Платонава|справе акадэміка Платонава]]. == Навуковая дзейнасьць == Аўтар амаль 500 працаў, зь якіх блізу 150 напісаны на беларускую тэматыку. Стваральнік навуковай школы гісторыкаў-мэдыявістаў. Сярод яго вучняў быді [[Дзяніс Дудкоў]], [[Канстантын Кернажыцкі]], [[Тодар Забэла]], [[Аксіньня Таўсталес]], [[Андрэй Бурдзейка]]. == Савецкае замоўчваньне == 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Ўладзімера Пічэты прадугледжвалася «спальваць»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Алесь Лукашук]].|загаловак=Мова гарыць (Загад № 33)|спасылка=http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html|выданьне=[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=3|старонкі=76—91|issn=0236-1019}}</ref>. === Бібліяграфия === * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве, ч. 1—2 |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]] |выдавецтва = |год =1917 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * Гісторыя Беларусі. Ч. 1. М.; Л., 1924; * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/ff20b00ebfddcbbf245d955ea371b923.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1926 | том = | нумар =8 | старонкі =— }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/4149bfb833eabeb638023cfd0f626095.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =2 | старонкі =125—155 }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Кнігапіс: Беларускі Архіў, том І (XVI―XVII ст.). Менск, 1927 г. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/2c3628e788093b37d1c7747d88eb472a.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =6 | старонкі =214—216 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Критика и библияграфия: ''Державин Н., акад. Происхождение русского народа ― великорусского, украинского, белорусского. «Советская наука», М. 1944.'' | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1945 | том = | нумар = 1 | старонкі = 121—124 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Образование белорусского народа. | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1946 | том = | нумар = 5—6 | старонкі = 3—29 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве. 2-е изд |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне =2|месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР |год =1958 |том = |старонкі =|старонак =548 |сэрыя = |isbn = |наклад =1600 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Белоруссия и Литва XV–XVI вв.: исследования по истории социально-экономического, политического и культурного развития |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР|год =1961 |том = |старонкі = |старонак =816 |сэрыя = |isbn = |наклад =1738 }} * Пытанне аб вышэйшай школе на Беларусі ў мінулым. Мн., 1991; * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Гісторыя Беларусі |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Менск]] |выдавецтва =Выд. цэнтар БДУ |год =2005 |том = |старонкі = |старонак = 189|сэрыя =Scriptor universtatis |isbn =985-476-157-6 |наклад =1000 }} {{Пачатак блёку}} {{Адзінка блёку |папярэднік = — |назва = [[Сьпіс рэктараў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|Рэктар Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] |гады = ліпень 1921 — кастрычнік 1929 |наступнік = [[Язэп Каранеўскі]] }} {{Канец блёку}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * А. А. Яноўскі, А. Г. Зельскі. Гісторыя Беларускага дзяржаўнага універсітэта ў біяграфіях яго рэктараў. — Мн.: БДУ, 2001. — 320 с. * [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-ii?id=19719 ПІЧЭТА Уладзімір Іванавіч] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * Pičeta, Uładzimir // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * {{Артыкул| аўтар = | загаловак = Памяти академика В. И. Пичеты | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1947 | том = | нумар = 9 | старонкі = 158, 159 }} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пічэта, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Рэктары БДУ]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Палтаве]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук БССР]] [[Катэгорыя:Акадэмікі АН СССР]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Маскве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Новадзявочых могілках]] rp4kn0aj272vog5b3bfpogtvkycaft0 Парэцкі сельсавет (Пінскі раён) 0 54767 2331275 1949416 2022-08-04T10:46:15Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]-картка wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Парэцкі сельсавет}} {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Парэ́цкі сельсаве́т''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Табулкі]]. == Гісторыя == 25 сьнежня 1962 году да Пінскага раёну далучаны Парэцкі сельсавет скасаванага [[Лагішынскі раён|Лагішынскага раёну]]. == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|4-2}} С. 365 {{Парэцкі сельсавет (Пінскі раён)}} {{Пінскі раён}} [[Катэгорыя:Парэцкі сельсавет (Пінскі раён)| ]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Пінскага раёну]] [[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі]] 7dim7pdwzvzjcwekoosdpgna264iv0a Алесь Жлутка 0 83605 2331235 2237286 2022-08-04T07:37:38Z Taravyvan Adijene 1924 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Навуковец}} '''Але́сь Жлу́тка'''{{Заўвага|Поўнае імя — '''Алякса́ндар Анато́левіч'''}} ({{Н}} 12 верасьня 1954, вёска [[Запольле (Клічаўскі раён)|Запольле]] [[Клічаўскі раён|Клічаўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі мовазнаўца і гісторык. Кандыдат філялягічных навук (1990). Ляўрэат узнагароды імя Льва Сапегі (2009). == Біяграфія == Скончыў геолягаразьведны тэхнікум<ref name="інтэлігент">{{артыкул|аўтар = Мікола Гракаў.|загаловак = Сапраўдны інтэлігент — „той, хто разумее“|арыгінал = |спасылка = https://media.catholic.by/ave/index.htm?/ave/n162/art11.htm|аўтар выданьня = |выданьне = [[Ave Maria (часопіс)|Ave Maria]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2008|выпуск = |том = |нумар = 9 (162)|старонкі = |isbn = }}</ref>, факультэт замежных моваў [[Львоўскі ўнівэрсытэт|Львоўскага ўнівэрсытэту]] па спэцыяльнасьці «Клясычная філялёгія» (1983), асьпірантуру Інстытуту літаратуры Акадэміі навук Беларускай ССР (1985—1988). Абараніў кандыдацкую дысэртацыю па лацінскай паэзіі Беларусі эпохі Асьветніцтва (1990). У 1988—1994 роках працаваў у Інстытуце літаратуры НАН БССР і [[Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар імя Францішка Скарыны|Нацыянальным навукова-асьветным цэнтры імя Францішка Скарыны]]. З 1994 року — у [[Інстытут гісторыі НАН Беларусі|Інстытуце гісторыі]] [[НАН Беларусі]]: старэйшы навуковы супрацоўнік аддзела спэцыяльных гістарычных навук (1996—2005), старэйшы навуковы супрацоўнік аддзела гісторыі Беларусі Сярэдніх вякоў і пачатку Новага часу (2005—2013), старэйшы навуковы супрацоўнік аддзела крыніцазнаўства і археаграфіі (2014—2020). Выкладаў у [[Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт|Віцебскім дзяржаўным мэдычным унівэрсытэце]], [[Беларускі інстытут культуры|Беларускім інстытуце культуры]], [[Беларускі гуманітарны ліцэй|Беларускім гуманітарным ліцэі]], [[Пінская вышэйшая духоўная сэмінарыя|Пінскай духоўнай сэмінарыі імя Тамаша Аквінскага]]. 8 лістапада 2020 году ў час [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] затрымліваўся супрацоўнікамі сілавых структураў [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] за ўдзел у «Маршы народаўладзьдзя»<ref>{{cite web|url = https://nashaniva.by/?c=ar&i=262057|title = Затрыманыя вядучы «Калыханкі», Міс Беларусь і алімпійскі прызёр па лёгкай атлетыцы. Агулам больш за 1050 затрыманых|author = |date = 2020-11-08|work = [[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|language = |accessdate =2020-11-09}}</ref> і прысуджаны да 10 содняў арышту<ref>[https://web.archive.org/web/20201207053334/https://nashaniva.by/index.php/?c=ar&i=262060&lang=ru Среди задержанных в Минске — латинист Алесь Жлутко]</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=262739 "Я вядучы навуковы супрацоўнік, кажу. А міліцыянтка не разумее: «А можна по-русски?». Навуковец Алесь Жлутка расказаў пра суд і зняволенне], [[Наша Ніва]], 21 лістапада 2020 г.</ref>. Праз два тыдні кіраўніцтва Інстытуту гісторыі НАН Беларусі не працягнула зь ім кантракту<ref>[https://web.archive.org/web/20210123103014/https://news.tut.by/culture/709363.html Из Института истории уволены семь сотрудников. Еще пятеро ушли сами в знак солидарности], [[TUT.BY]], 27.11.2020 г.</ref>. == Навуковая і перакладніцкая дзейнасьць == Дасьледуе лацінамоўную літаратуру Беларусі, лацінамоўныя крыніцы з гісторыі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], гісторыю раньняга хрысьціянства на беларускіх землях, беларускую [[Анамастыка|анамастыку]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 218.</ref>. У ягоным перакладзе на беларускую мову друкаваліся паэзія [[Гарацыюс]]а, байкі [[Эзоп]]а і творы [[анакрэонтыка]]ў. Аўтар больш як 50 навуковых публікацыяў. Падрыхтаваў да выданьня кнігу дакумэнтаў і сьведчаньняў «Міндаў — кароль Літовіі». == Кніжныя публікацыі == * Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях. Менск, 2005. * Метадычныя рэкамендацыі да выдання лацінскіх дакументаў X—XІV ст. {{Менск (Мн.)}}, 2005. * Кароткая граматыка лацінскай мовы. — Мн., 2008. * Лацінска-беларускі слоўнік актавай мовы Вялікага Княства Літоўскага XIII—XVIII ст. {{Менск (Мн.)}}, 2011. * Метадычны дапаможнік па вусных тэмах па англійскай мове — 2011. * Лацінская актавая палеаграфія. — Мн.: БелНДІДАС, 2015. * Францыск Скарына ў дакументах і сведчаннях. — Мн.: Беларуская навука, 2020. == Прэміі і ўзнагароды == * Узнагарода імя Льва Сапегі (Польшча, 2009) == Сям’я == Жонка — філёляг Марыя Жлутка. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://media.catholic.by/nv/n9/authors.htm#auth35 Алесь Жлутка], аўтары часопіса [[Наша Вера]] * [http://www.svaboda.org/content/article/802626.html Выйшла кніга «Міндаў кароль Літовіі…»], [[Радыё Свабода]], 16 лістапада 2005 г. {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Жлутка, Алесь Анатольевіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 12 верасьня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1954 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клічаўскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Львоўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Скарыназнаўцы]] sv8ehi2lx3b5he5qiks61duy5js8jc5 Станіслаў Мікуцкі 0 88097 2331144 1971019 2022-08-03T15:24:41Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Месца нараджэньня = {{Сьцяг Расеі}}Ленкія, [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Расейская імпэрыя]] |Навуковая сфэра = [[філялёгія]] |Месца працы = |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = |Знакамітыя вучні = |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Станісла́ў Па́ўлавіч Міку́цкі''' ({{Дата ў старым стылі|[[7 лістапада]]|[[1814]]|26 кастрычніка}}, в. Ленкія, [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Расейская імпэрыя]] — {{Дата ў старым стылі|[[6 верасьня]]|[[1890]]|25 жніўня}}) — расейскі [[Філялёгія|філёляг]]-славіст. Ганаровы доктар філялягічных навук ([[1878]]). == Біяграфія == Скончыў гістарычна-філялягічны факультэт [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] ([[1851]]). З [[1863]] году працаваў у Варшаўскай бібліятэцы. У [[1873]]—[[1888]] дацэнт [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]. У [[1853]]—[[1856]] па даручэньні [[Пецярбурская Акадэмія Навук|Пецярбурскай АН]] дасьледаваў беларускія і літоўскія гаворкі, зьбіраў беларускі [[фальклёр]]. Вынікам экспэдыцыяў Мікуцкага сталі 9 навуковых справаздачаў, апублікаваных Аддзяленьнем расейскай мовы і славеснасьці АН у 1853—1856, «Спроба літоўска-расейскага слоўніка» ([[1854]]) і інш. Дасьледаваў сувязь славянскіх моваў з балтыйскімі, з мовамі германскай, кельцкай, індаэўрапейскай групаў. З сабраных матэрыялаў у 1855 склаў слоўнік на 2010 словаў. Аўтар працаў «Абласныя словы беларускіх старцаў» і «Беларускія песьні і загадкі, запісаныя ў Віцебскай губэрні ў маёнтку Зябкі Дрысенскага павету» ([[1853]]). С. Мікуці створца [[Кірыліца (Жэмойцкая мова)|жэмойцкае кірыліцы]] == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|10}} {{Накід:Чалавек}} {{Ізаляваны артыкул}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мікуцкі, Станіслаў Паўлавіч}} [[Катэгорыя:Расейскія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] 7tuqk94lty593ykj4kullh14r1pud51 2331145 2331144 2022-08-03T15:25:13Z Ясамойла 35429 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Месца нараджэньня = {{Сьцяг Расеі}}Ленкія, [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Расейская імпэрыя]] |Навуковая сфэра = [[філялёгія]] |Месца працы = |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = |Знакамітыя вучні = |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Станісла́ў Па́ўлавіч Міку́цкі''' ({{Дата ў старым стылі|[[7 лістапада]]|[[1814]]|26 кастрычніка}}, в. Ленкія, [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Расейская імпэрыя]] — {{Дата ў старым стылі|[[6 верасьня]]|[[1890]]|25 жніўня}}) — расейскі [[Філялёгія|філёляг]]-славіст. Ганаровы доктар філялягічных навук ([[1878]]). == Біяграфія == Скончыў гістарычна-філялягічны факультэт [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] ([[1851]]). З [[1863]] году працаваў у Варшаўскай бібліятэцы. У [[1873]]—[[1888]] дацэнт [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]. У [[1853]]—[[1856]] па даручэньні [[Пецярбурская Акадэмія Навук|Пецярбурскай АН]] дасьледаваў беларускія і літоўскія гаворкі, зьбіраў беларускі [[фальклёр]]. Вынікам экспэдыцыяў Мікуцкага сталі 9 навуковых справаздачаў, апублікаваных Аддзяленьнем расейскай мовы і славеснасьці АН у 1853—1856, «Спроба літоўска-расейскага слоўніка» ([[1854]]) і інш. Дасьледаваў сувязь славянскіх моваў з балтыйскімі, з мовамі германскай, кельцкай, індаэўрапейскай групаў. З сабраных матэрыялаў у 1855 склаў слоўнік на 2010 словаў. Аўтар працаў «Абласныя словы беларускіх старцаў» і «Беларускія песьні і загадкі, запісаныя ў Віцебскай губэрні ў маёнтку Зябкі Дрысенскага павету» ([[1853]]). С. Мікуці створца [[Кірыліца (Жэмойцкая мова)|жэмойцкае кірыліцы]] == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|10}} {{Накід:Чалавек}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мікуцкі, Станіслаў Паўлавіч}} [[Катэгорыя:Расейскія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] loc0xul8e6gkmowb2ue3ir9l0kar3r1 2331245 2331145 2022-08-04T08:18:19Z Taravyvan Adijene 1924 пераклад wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Месца нараджэньня = {{Сьцяг Расеі}} Ленкія, [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Расейская імпэрыя]] |Навуковая сфэра = [[філялёгія]] |Месца працы = |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = |Знакамітыя вучні = |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Станісла́ў Па́ўлавіч Міку́цкі''' ({{Дата ў старым стылі|7 лістапада|1814|26 кастрычніка}}, в. Ленкія, [[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Расейская імпэрыя]] — {{Дата ў старым стылі|6 верасьня|1890|25 жніўня}}) — расейскі [[Філялёгія|філёляг]]-славіст. Ганаровы доктар філялягічных навук ([[1878]]). == Біяграфія == Скончыў гістарычна-філялягічны факультэт [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] (1851). З 1863 году працаваў у Варшаўскай бібліятэцы. У 1873—1888 дацэнт [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]. У [[1853]]—[[1856]] па даручэньні [[Пецярбурская Акадэмія Навук|Пецярбурскай АН]] дасьледаваў беларускія і літоўскія гаворкі, зьбіраў беларускі [[фальклёр]]. Вынікам экспэдыцыяў Мікуцкага сталі 9 навуковых справаздачаў, апублікаваных Аддзяленьнем расейскай мовы і славеснасьці АН у 1853—1856, «Спроба літоўска-расейскага слоўніка» (1854) і інш. Дасьледаваў сувязь славянскіх моваў з балтыйскімі, з мовамі германскай, кельцкай, індаэўрапейскай групаў. З сабраных матэрыялаў у 1855 склаў слоўнік на 2010 словаў. Аўтар працаў «Абласныя словы беларускіх старцаў» і «Беларускія песьні і загадкі, запісаныя ў Віцебскай губэрні ў маёнтку Зябкі Дрысенскага павету» (1853). Створца [[Кірыліца (летувіская мова)|летувіскай кірыліцы]]. == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|10}} {{Накід:Чалавек}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мікуцкі, Станіслаў Паўлавіч}} [[Катэгорыя:Расейскія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] q8foudb1487xv35ye63uo99igqjqyhc Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў (Магілёў) 0 89836 2331225 2285350 2022-08-03T22:32:35Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік сакральнай архітэктуры |Назва = Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў |Выява = Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1901-17).jpg |Подпіс выявы = Касьцёл і калегіюм езуітаў |Статус = |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Места]] |Месцазнаходжаньне = [[Магілёў]] |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = XVII стагодзьдзе |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 50 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 19 |Даўгата сэкундаў = 53.24 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў''' — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у [[Магілёў|Магілёве]]. Знаходзіўся каля [[Каралеўская брама (Магілёў)|Каралеўскай брамы]] на [[Старое места (Магілёў)|Старым месьце]]. Дзейнічаў да першай паловы XIX ст. Твор архітэктуры [[барока]]. Займаў [[Пляц (дзялянка)|пляц]] вакол [[Тэатральная плошча (Магілёў)|Тэатральнага пляцу]], абмежаваны вуліцамі [[Ветраная вуліца (Магілёў)|Ветранай]] і [[Шклоўская вуліца (Магілёў)|Шклоўскай]]. У склад комплексу ўваходзілі мураваныя касьцёл і [[калегіюм]], за якімі ўздоўж Шклоўскай вуліцы разьмяшчаўся двор, аточаны мураваным будынкам школы і гаспадарчымі пабудовамі<ref name="slunkova">{{Літаратура/Манастыры ўсходняй і заходняй традыцыяў|к}} С. 349.</ref>. У глыбі двара знаходзіўся кляштарны сад. У 1950-я гады [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкія ўлады зруйнавалі]] касьцёл і часткова<ref name="evkl">[[Валерый Пазднякоў|Пазднякоў В.]] [[Тацяна Чарняўская|Чарняўская Т.]] Магілёўскі езуіцкі калегіум // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 250.</ref> будынак калегіюму. У наш час замест аднаўленьня помніка архітэктуры зьявіўся праект пабудовы на месцы яго падмуркаў (якія захаваліся<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 13.10.2010 |url = http://new.racyja.com/content/u-magileve-tbm-damagaetstsa-adnaulennya-ezuitskaga-kastsela-svyatoga-ksaveryya |загаловак = У Магілёве ТБМ дамагаецца аднаўлення езуіцкага касцёла Святога Ксаверыя |фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Радыё Рацыя]] |дата = 22 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}}</ref>) офіснага гмаху холдынгу «Сервалюкс»<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://mahilou.org/2010/09/17/na_mescy_kascjola_sv_francyska_ksaveryja_budze_admnstracyjjny_budynak.html|загаловак = На месцы касцёла Св. Францыска Ксаверыя будзе адміністрацыйны будынак?|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://mahilou.org/ Mahilou.org » Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны ў Магілёве]|дата = 22 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}}</ref><ref name="dzjackou">{{Спасылка | аўтар = Левановіч П., Дзьячкоў А. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15.10.2010 | url = http://www.mycity.by/content/view/21776/312/| загаловак = Няхай жыве касцёл у Магілёве!| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.mycity.by Могилевский городской информационно-справочный портал]| дата = 22 кастрычніка 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === У 1678<ref name="slunkova"/><ref name="habrus">{{Літаратура/Мураваныя харалы|к}} С. 156.</ref><ref name="kulahin">{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 434.</ref> годзе (паводле іншых зьвестак — у 1673<ref name="evkl"/> годзе) смаленскі канонік і магілёўскі пробашч Я. Здановіч заснаваў езуіцкую рэзыдэнцую, якая адкрылася ў 1680 годзе. З 1682 году пачала дзейнічаць ніжэйшая школа (у 1732—1738 гадох для яе збудавалі мураванае памяшканьне)<ref name="evkl"/>. Каля 1684 году зьявілася музычная бурса і [[канвікт]] (інтэрнат), з канца XVII ст. дзейнічаў тэатар. У 1684 годзе збудавалі мураваную капліцу Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў, а ў 1686 годзе (паводле іншых зьвестак — у 1779 годзе<ref name="kulahin"/>) пачалося ўзьвядзеньне мураванага калегіюму<ref name="habrus"/>. Імёны ягоных архітэктараў-езуітаў: [[Язэп Алендзкі|Я. Алендзкі]], прафэсар матэматыкі і архітэктуры [[Войцэх Абранпольскі|В. Абранпольскі]] і інш. Першы драўляны касьцёл пры рэзыдэнцыі збудавалі ў 1687 годзе (згарэў у 1708 годзе). У 1699 годзе распачалося будаваньне мураванага касьцёла Анёлаў-Ахоўнікаў, Сьвятога Тадэвуша і Сьвятога Францішка Ксавэрыя (кансэкрацыя сьвятыні адбылася ў 1725 годзе<ref name="habrus"/>). У 1720 годзе адкрылася аптэка<ref name="kulahin"/>, каля 1780 году — музэй, дзе выстаўляліся выкапні, матылі, манэты, мэдалі, дзейнічалі фізычны і хімічны кабінэты. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першым падзеле Рэчы Паспалітай]] (1792 год)), калі Магілёў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл і рэзыдэнцыя працягвалі дзейнічаць. У 1799 годзе рэзыдэнцыю пераўтварылі ў калегіюм з 6 клясаў<ref name="evkl"/>. На 1820 год езуіцкая бібліятэка налічвала 5 тысячаў кніжак<ref name="kulahin"/>. Магілёўскім езуітам падпарадкоўваліся місіі ў [[Гомель|Гомелі]], [[Фашчаўка (вёска)|Фашчаўцы]], [[Хальч]]ы, [[Чачэрск]]у і іншыя. Калегіюму належалі маёнткі [[Бялянічы]], [[Варатынічы]], [[Галынец]], [[Дабрасьневічы]], [[Дубнікі (маёнтак)|Дубнікі]], [[Куты (маёнтак)|Куты]], [[Параеўка]], [[Паўлаўка (маёнтак)|Паўлаўка]], [[Чыгірынка (вёска)|Турэц]], [[Цёплае]], [[Хронеў]], [[Ямны]] ды іншыя<ref name="kulahin"/>. Па ліквідацыі ордэна езуітаў у 1820 годзе расейскія ўлады зачынілі калегіюм (будынак прыставалі пад вайскова-афіцэрскую школу), а па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] — у 1833 годзе [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). У 1848 годзе над дахам будынка ўзьвялі несапраўдны шматгранны [[барабан (архітэктура)|барабан]], які аднак даволі ўдала паўтараў завяршэньні вежаў і ўзбагачваў сылюэт сьвятыні<ref name="habrus"/>. === Найноўшы час === [[Файл:Магілёў. Каля этнаграфічнага музея (01).jpg|значак|Перабудаваны будынак калегіюму]] За савецкім часам царкву зачынілі. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] помнік архітэктуры зруйнавалі савецкія ўлады (існуе хібнае меркаваньне<ref name="kulahin"/>, што на ягоным месцы ў 1983 годзе збудавалі 9-павярховы жылы дом<ref name="dzjackou"/>). == Архітэктура == === Касьцёл === Касьцёл — помнік архітэктуры [[барока]], які меў блізкую [[архітэктоніка (архітэктура)|архітэктоніку]] да [[Архікатэдральны касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі (Менск)|Менскага касьцёла езуітаў]]<ref name="habrus"/>. Гэта была 3-[[нэф]]авая [[базыліка]] з паўкруглай [[апсыда]]й, да якой далучаліся трапэцападобныя ў пляне [[закрысьція|закрысьціі]]. Стылістыка галоўнага [[фасад]]у адпавядала пераходнаму этапу ад сталага да позьняга барока: ордэрная плястыка адначасова насычаная і строгая. Ён завяршаўся дзьвюма вежамі (1-ярусныя [[чацьверык]]і<ref>[[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] [http://media.catholic.by/nv/n15/art11.htm Наша «езуіцкае» барока] // [[Наша Вера]]. № 1 (15), 2001.</ref>) з шмат’яруснымі барокавымі купаламі маляўнічага абрысу. Франтальны фасад дэкаравала ордэрная плястыка: слаістыя [[пілястра|пілястры]], выгнутыя [[карніз|гзымс]]ы<ref name="kulahin"/>. Скляпеньні былі цыліндрычнымі з [[распалубка]]мі на падпружных [[арка]]х<ref name="habrus"/>. Інтэр’ер аздаблялі [[карынцкі ордэн|карынцкія]] пілястры, сьцены і скляпеньні — размалёўка. === Калегіюм === Будынак калегіюму далучаўся да касьцёла тарцовай сьцяной. Гэта быў 2-павярховы прастакутны ў пляне аб’ём. Гладкія сьцены праразаліся прастакутнымі аконнымі праёмамі. У наш час на падмурках калегіюму стаіць будынак [[Магілёўскі музэй этнаграфіі|Магілёўскага музэю этнаграфіі]]. Унутраная сьцяна, якая выходзіць у двор музэю, зьяўляецца аўтэнтычнай сьцяной XVIII ст., колішняй часткаю езуіцкага калегіюму<ref name="dzjackou"/>. == Галерэя == === Гістарычная графіка === <gallery widths=150 heights=150 caption="Старая графіка" class="center"> Mahiloŭ. Магілёў (1765-67).jpg|Фрэска з Катэдры, 1765—1767 гг. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (N. Lvov, 1800).jpg|[[Мікалай Львоў|М. Львоў]], каля 1800 г. Mahiloŭ, Šlachieckaja. Магілёў, Шляхецкая (N. Lvov, 1800).jpg|М. Львоў, каля 1800 г. Mahiloŭ. Магілёў (J. Pieška, 1800).jpg|[[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Jezuicki. Магілёў, Езуіцкі (XIX).jpg|Абмеры, XIX ст. Mahiloŭ. Магілёў (1840).jpg|1840 г. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1880).jpg|З боку Дубравенкі, 1880 г. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1882).jpg|З боку Дубравенкі, 1882 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1882) (2).jpg|З боку Дубравенкі, 1882 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (K. Frantz, 1918).jpg|К. Франц, 1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja. Магілёў, Шклоўская (K. Frantz, 1918).jpg|К. Франц, 1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (R. Parchomienka, 1940).jpg|Р. Пархоменка, 1940 г. </gallery> === Гістарычныя здымкі === <gallery widths=150 heights=150 caption="Старыя здымкі" class="center"> Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1890-99).jpg|1890-я гг. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Makaviecki. Магілёў, Шклоўская-Макавецкі (1890-99).jpg|1890-я гг. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1901).jpg|1901 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1904).jpg|1904 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1909).jpg|1909 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (J. Vajciachoŭski, 1913).jpg|1913 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1916).jpg|1916 г. Mahiloŭ, Rynak-Škłoŭskaja. Магілёў, Рынак-Шклоўская (1901-17).jpg|да 1918 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1918) (2).jpg|1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1918) (2).jpg|1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1918).jpg|1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (1918).jpg|1918 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1934).jpg|1934 г. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1939).jpg|1939 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (A. Viner, 1939).jpg|А. Вінэр, 1939 г. Mahiloŭ, Jezuicki. Магілёў, Езуіцкі (A. Viner, 1939).jpg|А. Вінэр, 1939 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Jezuicki. Магілёў, Езуіцкі (A. Viner, 1939) (2).jpg|А. Вінэр, 1939 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (A. Viner, 1939).jpg|А. Вінэр, 1939 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1941).jpg|1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1941) (5).jpg|1941 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Vilenskaja, Jezuicki. Магілёў, Віленская, Езуіцкі (07.1941).jpg|ліпень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (07.1941).jpg|ліпень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (07.1941) (2).jpg|ліпень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (07.1941) (2).jpg|ліпень 1941 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (29.07.1941).jpg|29 ліпеня 1941 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (08.1941).jpg|жнівень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (1941-42).jpg|1941—1942 гг. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1941-44).jpg|1941—1944 гг. </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Мураваныя харалы}} * [[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] [http://media.catholic.by/nv/n15/art11.htm Наша «езуіцкае» барока] // [[Наша Вера]]. № 1 (15), 2001. * {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}} * {{Літаратура/Манастыры ўсходняй і заходняй традыцыяў}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|6800|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў у Магілёве}} [[Катэгорыя:Барочныя збудаваньні ВКЛ|Магілёў]] [[Катэгорыя:Барочныя збудаваньні Беларусі|Магілёў]] [[Катэгорыя:Зьнішчаныя помнікі архітэктуры Магілёва]] [[Катэгорыя:Зьнішчаныя касьцёлы Беларусі]] pzluqmv1zhnjs5xtfo7x9ruitq4pq28 2331226 2331225 2022-08-03T22:35:34Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік сакральнай архітэктуры |Назва = Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў |Выява = Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1901-17).jpg |Подпіс выявы = Касьцёл і калегіюм езуітаў |Статус = |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Места]] |Месцазнаходжаньне = [[Магілёў]] |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = XVII стагодзьдзе |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 50 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 19 |Даўгата сэкундаў = 53.24 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў''' — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у [[Магілёў|Магілёве]]. Знаходзіўся каля [[Каралеўская брама (Магілёў)|Каралеўскай брамы]] на [[Старое места (Магілёў)|Старым месьце]]. Дзейнічаў да першай паловы XIX ст. Твор архітэктуры [[барока]]. Займаў [[Пляц (дзялянка)|пляц]] вакол [[Тэатральная плошча (Магілёў)|Тэатральнага пляцу]], абмежаваны вуліцамі [[Ветраная вуліца (Магілёў)|Ветранай]] і [[Шклоўская вуліца (Магілёў)|Шклоўскай]]. У склад комплексу ўваходзілі мураваныя касьцёл і [[калегіюм]], за якімі ўздоўж Шклоўскай вуліцы разьмяшчаўся двор, аточаны мураваным будынкам школы і гаспадарчымі пабудовамі<ref name="slunkova">{{Літаратура/Манастыры ўсходняй і заходняй традыцыяў|к}} С. 349.</ref>. У глыбі двара знаходзіўся кляштарны сад. У 1950-я гады [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|савецкія ўлады зруйнавалі]] касьцёл і часткова<ref name="evkl">[[Валерый Пазднякоў|Пазднякоў В.]] [[Тацяна Чарняўская|Чарняўская Т.]] Магілёўскі езуіцкі калегіум // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 250.</ref> будынак калегіюму. У наш час замест аднаўленьня помніка архітэктуры зьявіўся праект пабудовы на месцы яго падмуркаў (якія захаваліся<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 13.10.2010 |url = http://new.racyja.com/content/u-magileve-tbm-damagaetstsa-adnaulennya-ezuitskaga-kastsela-svyatoga-ksaveryya |загаловак = У Магілёве ТБМ дамагаецца аднаўлення езуіцкага касцёла Святога Ксаверыя |фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Радыё Рацыя]] |дата = 22 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}}</ref>) офіснага гмаху холдынгу «Сервалюкс»<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://mahilou.org/2010/09/17/na_mescy_kascjola_sv_francyska_ksaveryja_budze_admnstracyjjny_budynak.html|загаловак = На месцы касцёла Св. Францыска Ксаверыя будзе адміністрацыйны будынак?|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://mahilou.org/ Mahilou.org » Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны ў Магілёве]|дата = 22 кастрычніка 2010 |мова = |камэнтар =}}</ref><ref name="dzjackou">{{Спасылка | аўтар = Левановіч П., Дзьячкоў А. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15.10.2010 | url = http://www.mycity.by/content/view/21776/312/| загаловак = Няхай жыве касцёл у Магілёве!| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.mycity.by Могилевский городской информационно-справочный портал]| дата = 22 кастрычніка 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === У 1678<ref name="slunkova"/><ref name="habrus">{{Літаратура/Мураваныя харалы|к}} С. 156.</ref><ref name="kulahin">{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 434.</ref> годзе (паводле іншых зьвестак — у 1673<ref name="evkl"/> годзе) смаленскі канонік і магілёўскі пробашч Я. Здановіч заснаваў езуіцкую рэзыдэнцую, якая адкрылася ў 1680 годзе. З 1682 году пачала дзейнічаць ніжэйшая школа (у 1732—1738 гадох для яе збудавалі мураванае памяшканьне)<ref name="evkl"/>. Каля 1684 году зьявілася музычная бурса і [[канвікт]] (інтэрнат), з канца XVII ст. дзейнічаў тэатар. У 1684 годзе збудавалі мураваную капліцу Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў, а ў 1686 годзе (паводле іншых зьвестак — у 1779 годзе<ref name="kulahin"/>) пачалося ўзьвядзеньне мураванага калегіюму<ref name="habrus"/>. Імёны ягоных архітэктараў-езуітаў: [[Язэп Алендзкі|Я. Алендзкі]], прафэсар матэматыкі і архітэктуры [[Войцэх Абранпольскі|В. Абранпольскі]] і інш. Першы драўляны касьцёл пры рэзыдэнцыі збудавалі ў 1687 годзе (згарэў у 1708 годзе). У 1699 годзе распачалося будаваньне мураванага касьцёла Анёлаў-Ахоўнікаў, Сьвятога Тадэвуша і Сьвятога Францішка Ксавэрыя (кансэкрацыя сьвятыні адбылася ў 1725 годзе<ref name="habrus"/>). У 1720 годзе адкрылася аптэка<ref name="kulahin"/>, каля 1780 году — музэй, дзе выстаўляліся выкапні, матылі, манэты, мэдалі, дзейнічалі фізычны і хімічны кабінэты. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першым падзеле Рэчы Паспалітай]] (1792 год)), калі Магілёў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл і рэзыдэнцыя працягвалі дзейнічаць. У 1799 годзе рэзыдэнцыю пераўтварылі ў калегіюм з 6 клясаў<ref name="evkl"/>. На 1820 год езуіцкая бібліятэка налічвала 5 тысячаў кніжак<ref name="kulahin"/>. Магілёўскім езуітам падпарадкоўваліся місіі ў [[Гомель|Гомелі]], [[Фашчаўка (вёска)|Фашчаўцы]], [[Хальч]]ы, [[Чачэрск]]у і іншыя. Калегіюму належалі маёнткі [[Бялянічы]], [[Варатынічы]], [[Галынец]], [[Дабрасьневічы]], [[Дубнікі (маёнтак)|Дубнікі]], [[Куты (маёнтак)|Куты]], [[Параеўка]], [[Паўлаўка (маёнтак)|Паўлаўка]], [[Чыгірынка (вёска)|Турэц]], [[Цёплае]], [[Хронеў]], [[Ямны]] ды іншыя<ref name="kulahin"/>. Па ліквідацыі ордэна езуітаў у 1820 годзе расейскія ўлады зачынілі калегіюм (будынак прыставалі пад вайскова-афіцэрскую школу), а па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] — у 1833 годзе [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). У 1848 годзе над дахам будынка ўзьвялі несапраўдны шматгранны [[барабан (архітэктура)|барабан]], які аднак даволі ўдала паўтараў завяршэньні вежаў і ўзбагачваў сылюэт сьвятыні<ref name="habrus"/>. === Найноўшы час === [[Файл:Магілёў. Каля этнаграфічнага музея (01).jpg|значак|Перабудаваны будынак калегіюму]] За савецкім часам царкву зачынілі. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] помнік архітэктуры зруйнавалі савецкія ўлады (існуе хібнае меркаваньне<ref name="kulahin"/>, што на ягоным месцы ў 1983 годзе збудавалі 9-павярховы жылы дом<ref name="dzjackou"/>). == Архітэктура == === Касьцёл === Касьцёл — помнік архітэктуры [[барока]], які меў блізкую [[архітэктоніка (архітэктура)|архітэктоніку]] да [[Архікатэдральны касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі (Менск)|Менскага касьцёла езуітаў]]<ref name="habrus"/>. Гэта была 3-[[нэф]]авая [[базыліка]] з паўкруглай [[апсыда]]й, да якой далучаліся трапэцападобныя ў пляне [[закрысьція|закрысьціі]]. Стылістыка галоўнага [[фасад]]у адпавядала пераходнаму этапу ад сталага да позьняга барока: ордэрная плястыка адначасова насычаная і строгая. Ён завяршаўся дзьвюма вежамі (1-ярусныя [[чацьверык]]і<ref>[[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] [http://media.catholic.by/nv/n15/art11.htm Наша «езуіцкае» барока] // [[Наша Вера]]. № 1 (15), 2001.</ref>) з шмат’яруснымі барокавымі купаламі маляўнічага абрысу. Франтальны фасад дэкаравала ордэрная плястыка: слаістыя [[пілястра|пілястры]], выгнутыя [[карніз|гзымс]]ы<ref name="kulahin"/>. Скляпеньні былі цыліндрычнымі з [[распалубка]]мі на падпружных [[арка]]х<ref name="habrus"/>. Інтэр’ер аздаблялі [[карынцкі ордэн|карынцкія]] пілястры, сьцены і скляпеньні — размалёўка. === Калегіюм === Будынак калегіюму далучаўся да касьцёла тарцовай сьцяной. Гэта быў 2-павярховы прастакутны ў пляне аб’ём. Гладкія сьцены праразаліся прастакутнымі аконнымі праёмамі. У наш час на падмурках калегіюму стаіць будынак [[Магілёўскі музэй этнаграфіі|Магілёўскага музэю этнаграфіі]]. Унутраная сьцяна, якая выходзіць у двор музэю, зьяўляецца аўтэнтычнай сьцяной XVIII ст., колішняй часткаю езуіцкага калегіюму<ref name="dzjackou"/>. == Галерэя == === Гістарычная графіка === <gallery widths=150 heights=150 caption="Старая графіка" class="center"> Mahiloŭ. Магілёў (1765-67).jpg|Фрэска з Катэдры, 1765—1767 гг. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (N. Lvov, 1800).jpg|[[Мікалай Львоў|М. Львоў]], каля 1800 г. Mahiloŭ, Šlachieckaja. Магілёў, Шляхецкая (N. Lvov, 1800).jpg|М. Львоў, каля 1800 г. Mahiloŭ. Магілёў (J. Pieška, 1800).jpg|[[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Jezuicki. Магілёў, Езуіцкі (XIX).jpg|Абмеры, XIX ст. Mahiloŭ. Магілёў (1840).jpg|1840 г. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1880).jpg|З боку Дубравенкі, 1880 г. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1882).jpg|З боку Дубравенкі, 1882 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1882) (2).jpg|З боку Дубравенкі, 1882 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (K. Frantz, 1918).jpg|К. Франц, 1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja. Магілёў, Шклоўская (K. Frantz, 1918).jpg|К. Франц, 1918 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (R. Parchomienka, 1940).jpg|Р. Пархоменка, 1940 г. </gallery> === Гістарычныя здымкі === <gallery widths=150 heights=150 caption="Старыя здымкі" class="center"> Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1890-99).jpg|1890-я гг. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Makaviecki. Магілёў, Шклоўская-Макавецкі (1890-99).jpg|1890-я гг. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1901).jpg|1901 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1904).jpg|1904 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1909).jpg|1909 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (J. Vajciachoŭski, 1913).jpg|1913 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1916).jpg|1916 г. Mahiloŭ, Rynak-Škłoŭskaja. Магілёў, Рынак-Шклоўская (1901-17).jpg|да 1918 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1918) (2).jpg|1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1918) (2).jpg|1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1918).jpg|1918 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (1918).jpg|1918 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1934).jpg|1934 г. Mahiloŭ, Dubravienka. Магілёў, Дубравенка (1939).jpg|1939 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (A. Viner, 1939).jpg|А. Вінэр, 1939 г. Mahiloŭ, Jezuicki. Магілёў, Езуіцкі (A. Viner, 1939).jpg|А. Вінэр, 1939 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Jezuicki. Магілёў, Езуіцкі (A. Viner, 1939) (2).jpg|А. Вінэр, 1939 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (A. Viner, 1939).jpg|А. Вінэр, 1939 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1941).jpg|1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (1941) (5).jpg|1941 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Vilenskaja, Jezuicki. Магілёў, Віленская, Езуіцкі (07.1941).jpg|ліпень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (07.1941).jpg|ліпень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (07.1941) (2).jpg|ліпень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (07.1941) (2).jpg|ліпень 1941 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Teatralny. Магілёў, Шклоўская-Тэатральны (29.07.1941).jpg|29 ліпеня 1941 г. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (08.1941).jpg|жнівень 1941 г. Mahiloŭ, Škłoŭskaja, Jezuicki. Магілёў, Шклоўская, Езуіцкі (1941-42).jpg|1941—1942 гг. Mahiloŭ, Teatralny-Škłoŭskaja. Магілёў, Тэатральны-Шклоўская (1941-44).jpg|1941—1944 гг. </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Мураваныя харалы}} * [[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] [http://media.catholic.by/nv/n15/art11.htm Наша «езуіцкае» барока] // [[Наша Вера]]. № 1 (15), 2001. * {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}} * {{Літаратура/Манастыры ўсходняй і заходняй традыцыяў}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|6800|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў у Магілёве}} [[Катэгорыя:Барочныя збудаваньні ВКЛ|Магілёў]] [[Катэгорыя:Барочныя збудаваньні Беларусі|Магілёў]] [[Катэгорыя:Зьнішчаныя помнікі архітэктуры Магілёва]] [[Катэгорыя:Зьнішчаныя касьцёлы Беларусі]] cfyu1otvrkchznrx6snqr6y34njftbn Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы/Сьпіс істотных артыкулаў паводле памеру 4 91685 2331250 2331119 2022-08-04T08:35:14Z DymitrBot 56484 робат: абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki <noinclude>{{/Уступ|04.08.2022 08:35 UTC|38.38|38.40|+0.02 }}</noinclude> # [[Мэркурый]] (<span style="color: #909090;">28 сымб. → </span>39 сымб.) # [[Плаваньне]] (<span style="color: #909090;">570 сымб. → </span>798 сымб.) # [[Гандаль]] (<span style="color: #909090;">1673 сымб. → </span>2342 сымб.) # [[Кругазварот вады]] (<span style="color: #909090;">1777 сымб. → </span>2488 сымб.) # [[Ліпіды]] (<span style="color: #909090;">2506 сымб. → </span>3508 сымб.) # [[Плязма]] (<span style="color: #909090;">2516 сымб. → </span>3522 сымб.) # [[Вадкасьць]] (<span style="color: #909090;">2544 сымб. → </span>3562 сымб.) # [[Політэізм]] (<span style="color: #909090;">2563 сымб. → </span>3588 сымб.) # [[Дыялектыка]] (<span style="color: #909090;">2564 сымб. → </span>3590 сымб.) # [[Дыхальная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">2569 сымб. → </span>3597 сымб.) # [[Электрычны ток]] (<span style="color: #909090;">2579 сымб. → </span>3611 сымб.) # [[Жыцьцё]] (<span style="color: #909090;">2584 сымб. → </span>3618 сымб.) # [[Пераклад]] (<span style="color: #909090;">2588 сымб. → </span>3623 сымб.) # [[Любоў]] (<span style="color: #909090;">2591 сымб. → </span>3627 сымб.) # [[Гармоны]] (<span style="color: #909090;">2601 сымб. → </span>3641 сымб.) # [[Кансэрватызм]] (<span style="color: #909090;">2613 сымб. → </span>3658 сымб.) # [[Прамысловая вытворчасьць]] (<span style="color: #909090;">2614 сымб. → </span>3660 сымб.) # [[Рухавік унутранага згараньня]] (<span style="color: #909090;">2617 сымб. → </span>3664 сымб.) # [[Вецер]] (<span style="color: #909090;">2622 сымб. → </span>3671 сымб.) # [[Соль]] (<span style="color: #909090;">2633 сымб. → </span>3686 сымб.) # [[Хуткасьць сьвятла]] (<span style="color: #909090;">2646 сымб. → </span>3704 сымб.) # [[Вугляводы]] (<span style="color: #909090;">2651 сымб. → </span>3711 сымб.) # [[Застуда]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хвароба]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хуткасьць]] (<span style="color: #909090;">2675 сымб. → </span>3745 сымб.) # [[Клімат]] (<span style="color: #909090;">2680 сымб. → </span>3752 сымб.) # [[Адзеньне]] (<span style="color: #909090;">2684 сымб. → </span>3758 сымб.) # [[Веды]] (<span style="color: #909090;">2687 сымб. → </span>3762 сымб.) # [[Сьпірт]] (<span style="color: #909090;">2690 сымб. → </span>3766 сымб.) # [[Сусьвет]] (<span style="color: #909090;">2700 сымб. → </span>3780 сымб.) # [[Азартная гульня]] (<span style="color: #909090;">2715 сымб. → </span>3801 сымб.) # [[Дрэва]] (<span style="color: #909090;">2728 сымб. → </span>3819 сымб.) # [[Каліграфія]] (<span style="color: #909090;">2731 сымб. → </span>3823 сымб.) # [[Фільм]] (<span style="color: #909090;">2742 сымб. → </span>3839 сымб.) # [[Тэатар]] (<span style="color: #909090;">2749 сымб. → </span>3849 сымб.) # [[Сэрца]] (<span style="color: #909090;">2759 сымб. → </span>3863 сымб.) # [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">2760 сымб. → </span>3864 сымб.) # [[Гук]] (<span style="color: #909090;">2761 сымб. → </span>3865 сымб.) # [[Страўнікава-кішачны тракт]] (<span style="color: #909090;">2762 сымб. → </span>3867 сымб.) # [[Сок]] (<span style="color: #909090;">2775 сымб. → </span>3885 сымб.) # [[Мір]] (<span style="color: #909090;">2801 сымб. → </span>3921 сымб.) # [[Электроніка]] (<span style="color: #909090;">2806 сымб. → </span>3928 сымб.) # [[Літар]] (<span style="color: #909090;">2808 сымб. → </span>3931 сымб.) # [[Піраміда (архітэктура)]] (<span style="color: #909090;">2814 сымб. → </span>3940 сымб.) # [[Кут]] (<span style="color: #909090;">2815 сымб. → </span>3941 сымб.) # [[Гіндустані]] (<span style="color: #909090;">2822 сымб. → </span>3951 сымб.) # [[Горная парода]] (<span style="color: #909090;">2824 сымб. → </span>3954 сымб.) # [[Фотасынтэз]] (<span style="color: #909090;">2826 сымб. → </span>3956 сымб.) # [[Сьвятло]] (<span style="color: #909090;">2847 сымб. → </span>3986 сымб.) # [[Граматыка]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Кампутар]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Стаматалёгія]] (<span style="color: #909090;">2882 сымб. → </span>4035 сымб.) # [[Свабода волі]] (<span style="color: #909090;">2890 сымб. → </span>4046 сымб.) # [[Конь свойскі]] (<span style="color: #909090;">2895 сымб. → </span>4053 сымб.) # [[Землятрус]] (<span style="color: #909090;">2901 сымб. → </span>4061 сымб.) # [[Ежа]] (<span style="color: #909090;">2912 сымб. → </span>4077 сымб.) # [[Электрычнасьць]] (<span style="color: #909090;">2917 сымб. → </span>4084 сымб.) # [[Вірус]] (<span style="color: #909090;">2923 сымб. → </span>4092 сымб.) # [[Тэрарызм]] (<span style="color: #909090;">2926 сымб. → </span>4096 сымб.) # [[Сіла (фізычная велічыня)]] (<span style="color: #909090;">2944 сымб. → </span>4122 сымб.) # [[Магабгарата]] (<span style="color: #909090;">2947 сымб. → </span>4126 сымб.) # [[Комікс]] (<span style="color: #909090;">2950 сымб. → </span>4130 сымб.) # [[Робат]] (<span style="color: #909090;">2955 сымб. → </span>4137 сымб.) # [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">2956 сымб. → </span>4138 сымб.) # [[Пандэмія]] (<span style="color: #909090;">2957 сымб. → </span>4140 сымб.) # [[Цэнтральны працэсар]] (<span style="color: #909090;">2968 сымб. → </span>4155 сымб.) # [[Сыма Цянь]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Опэра]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Арабскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">2985 сымб. → </span>4179 сымб.) # [[Фанэма]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Электронная пошта]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Мова праграмаваньня]] (<span style="color: #909090;">3032 сымб. → </span>4245 сымб.) # [[Плуг]] (<span style="color: #909090;">3040 сымб. → </span>4256 сымб.) # [[Печань]] (<span style="color: #909090;">3049 сымб. → </span>4269 сымб.) # [[Тадж Магал]] (<span style="color: #909090;">3053 сымб. → </span>4274 сымб.) # [[Скалістыя горы]] (<span style="color: #909090;">3058 сымб. → </span>4281 сымб.) # [[Электронная музыка]] (<span style="color: #909090;">3064 сымб. → </span>4290 сымб.) # [[Камэта]] (<span style="color: #909090;">3068 сымб. → </span>4295 сымб.) # [[Танганьіка]] (<span style="color: #909090;">3082 сымб. → </span>4315 сымб.) # [[Ібн Хальдун]] (<span style="color: #909090;">3086 сымб. → </span>4320 сымб.) # [[Прапаганда]] (<span style="color: #909090;">3098 сымб. → </span>4337 сымб.) # [[Статыстыка]] (<span style="color: #909090;">3103 сымб. → </span>4344 сымб.) # [[Гісторыя]] (<span style="color: #909090;">3105 сымб. → </span>4347 сымб.) # [[Ідэалёгія]] (<span style="color: #909090;">3107 сымб. → </span>4350 сымб.) # [[Інфармацыя]] (<span style="color: #909090;">3119 сымб. → </span>4367 сымб.) # [[Энэргія]] (<span style="color: #909090;">3121 сымб. → </span>4369 сымб.) # [[Індыйскі акіян]] (<span style="color: #909090;">3123 сымб. → </span>4372 сымб.) # [[Малекула]] (<span style="color: #909090;">3125 сымб. → </span>4375 сымб.) # [[Джайнізм]] (<span style="color: #909090;">3128 сымб. → </span>4379 сымб.) # [[Мэдыцына]] (<span style="color: #909090;">3130 сымб. → </span>4382 сымб.) # [[Крыкет]] (<span style="color: #909090;">3132 сымб. → </span>4385 сымб.) # [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">3143 сымб. → </span>4400 сымб.) # [[Тэктоніка пліт]] (<span style="color: #909090;">3144 сымб. → </span>4402 сымб.) # [[Паводка]] (<span style="color: #909090;">3156 сымб. → </span>4418 сымб.) # [[Баявыя мастацтвы]] (<span style="color: #909090;">3160 сымб. → </span>4424 сымб.) # [[Мовазнаўства]] (<span style="color: #909090;">3164 сымб. → </span>4430 сымб.) # [[Дзяленьне ядра]] (<span style="color: #909090;">3170 сымб. → </span>4438 сымб.) # [[Журналістыка]] (<span style="color: #909090;">3181 сымб. → </span>4453 сымб.) # [[Эпоха Асьветніцтва]] (<span style="color: #909090;">3197 сымб. → </span>4476 сымб.) # [[Плястмаса]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Джаз]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3201 сымб. → </span>4481 сымб.) # [[Пісьменства]] (<span style="color: #909090;">3206 сымб. → </span>4488 сымб.) # [[Садружнасьць нацыяў]] (<span style="color: #909090;">3207 сымб. → </span>4490 сымб.) # [[Малюскі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Солі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Мода]] (<span style="color: #909090;">3214 сымб. → </span>4500 сымб.) # [[Сымэтрыя]] (<span style="color: #909090;">3220 сымб. → </span>4508 сымб.) # [[Антыбіётык]] (<span style="color: #909090;">3221 сымб. → </span>4509 сымб.) # [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (<span style="color: #909090;">3237 сымб. → </span>4532 сымб.) # [[Скульптура]] (<span style="color: #909090;">3254 сымб. → </span>4556 сымб.) # [[Бог]] (<span style="color: #909090;">3261 сымб. → </span>4565 сымб.) # [[Ёга]] (<span style="color: #909090;">3262 сымб. → </span>4567 сымб.) # [[Чжу Сі]] (<span style="color: #909090;">3273 сымб. → </span>4582 сымб.) # [[Лягарытм]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Амазонка]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Сахара]] (<span style="color: #909090;">3291 сымб. → </span>4607 сымб.) # [[Склад]] (<span style="color: #909090;">3295 сымб. → </span>4613 сымб.) # [[Шыізм]] (<span style="color: #909090;">3298 сымб. → </span>4617 сымб.) # [[Эпістэмалёгія]] (<span style="color: #909090;">3300 сымб. → </span>4620 сымб.) # [[Монатэізм]] (<span style="color: #909090;">3303 сымб. → </span>4624 сымб.) # [[Грэцкі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3314 сымб. → </span>4640 сымб.) # [[Суахілі]] (<span style="color: #909090;">3318 сымб. → </span>4645 сымб.) # [[Флейта]] (<span style="color: #909090;">3346 сымб. → </span>4684 сымб.) # [[Тэорыя лікаў]] (<span style="color: #909090;">3347 сымб. → </span>4686 сымб.) # [[Жывёлы]] (<span style="color: #909090;">3349 сымб. → </span>4689 сымб.) # [[Фэмінізм]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Жанчына]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Псыхалёгія]] (<span style="color: #909090;">3357 сымб. → </span>4700 сымб.) # [[Машына]] (<span style="color: #909090;">3358 сымб. → </span>4701 сымб.) # [[Матэматычны доказ]] (<span style="color: #909090;">3374 сымб. → </span>4724 сымб.) # [[Гадзіньнік]] (<span style="color: #909090;">3376 сымб. → </span>4726 сымб.) # [[Біятэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3377 сымб. → </span>4728 сымб.) # [[Страваваньне]] (<span style="color: #909090;">3378 сымб. → </span>4729 сымб.) # [[Гастраэнтэрыт]] (<span style="color: #909090;">3385 сымб. → </span>4739 сымб.) # [[Вымярэньне]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Сымфонія]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Флямэнка]] (<span style="color: #909090;">3397 сымб. → </span>4756 сымб.) # [[Біялягічная клясыфікацыя]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Лікавы аналіз]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Павукі]] (<span style="color: #909090;">3411 сымб. → </span>4775 сымб.) # [[Марскія сысуны]] (<span style="color: #909090;">3424 сымб. → </span>4794 сымб.) # [[Магніт]] (<span style="color: #909090;">3427 сымб. → </span>4798 сымб.) # [[Паўправаднік]] (<span style="color: #909090;">3431 сымб. → </span>4803 сымб.) # [[Сунізм]] (<span style="color: #909090;">3435 сымб. → </span>4809 сымб.) # [[Рыс]] (<span style="color: #909090;">3438 сымб. → </span>4813 сымб.) # [[Арка]] (<span style="color: #909090;">3441 сымб. → </span>4817 сымб.) # [[Камунізм]] (<span style="color: #909090;">3447 сымб. → </span>4826 сымб.) # [[Сьлепата]] (<span style="color: #909090;">3461 сымб. → </span>4845 сымб.) # [[Чорная дзірка]] (<span style="color: #909090;">3465 сымб. → </span>4851 сымб.) # [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (<span style="color: #909090;">3472 сымб. → </span>4861 сымб.) # [[Жалезны век]] (<span style="color: #909090;">3479 сымб. → </span>4871 сымб.) # [[Этыка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Кветка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Біяхімія]] (<span style="color: #909090;">3482 сымб. → </span>4875 сымб.) # [[Паскарэньне]] (<span style="color: #909090;">3491 сымб. → </span>4887 сымб.) # [[Паўзуны]] (<span style="color: #909090;">3496 сымб. → </span>4894 сымб.) # [[Ібн Батута]] (<span style="color: #909090;">3509 сымб. → </span>4913 сымб.) # [[Аповесьць пра Гэндзі]] (<span style="color: #909090;">3511 сымб. → </span>4915 сымб.) # [[Эвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">3513 сымб. → </span>4918 сымб.) # [[Закон захаваньня энэргіі]] (<span style="color: #909090;">3523 сымб. → </span>4932 сымб.) # [[Раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Чалавек]] (<span style="color: #909090;">3545 сымб. → </span>4963 сымб.) # [[Драўніна]] (<span style="color: #909090;">3555 сымб. → </span>4977 сымб.) # [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (<span style="color: #909090;">3558 сымб. → </span>4981 сымб.) # [[Нэматоды]] (<span style="color: #909090;">3565 сымб. → </span>4991 сымб.) # [[Сродак масавай інфармацыі]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Шкло]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Вікінгі]] (<span style="color: #909090;">3576 сымб. → </span>5006 сымб.) # [[Сельская гаспадарка]] (<span style="color: #909090;">3581 сымб. → </span>5013 сымб.) # [[Мёд]] (<span style="color: #909090;">3582 сымб. → </span>5015 сымб.) # [[Вусякі]] (<span style="color: #909090;">3591 сымб. → </span>5027 сымб.) # [[Цяжарнасьць чалавека]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Тэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Аўстралія і Акіянія]] (<span style="color: #909090;">3602 сымб. → </span>5043 сымб.) # [[Шлюб]] (<span style="color: #909090;">3603 сымб. → </span>5044 сымб.) # [[Цунамі]] (<span style="color: #909090;">3617 сымб. → </span>5064 сымб.) # [[Плоць]] (<span style="color: #909090;">3619 сымб. → </span>5067 сымб.) # [[Сон у чырвоным цераме]] (<span style="color: #909090;">3624 сымб. → </span>5074 сымб.) # [[Мора]] (<span style="color: #909090;">3630 сымб. → </span>5082 сымб.) # [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">3658 сымб. → </span>5121 сымб.) # [[СНІД]] (<span style="color: #909090;">3676 сымб. → </span>5146 сымб.) # [[Барабан]] (<span style="color: #909090;">3680 сымб. → </span>5152 сымб.) # [[Тэарэма Пітагора]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Вялікая кітайская сьцяна]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Саладын]] (<span style="color: #909090;">3689 сымб. → </span>5165 сымб.) # [[Сталь]] (<span style="color: #909090;">3696 сымб. → </span>5174 сымб.) # [[Проза]] (<span style="color: #909090;">3697 сымб. → </span>5176 сымб.) # [[Умар ібн аль-Хатаб]] (<span style="color: #909090;">3698 сымб. → </span>5177 сымб.) # [[Манархія]] (<span style="color: #909090;">3703 сымб. → </span>5184 сымб.) # [[Нанатэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3707 сымб. → </span>5190 сымб.) # [[Баскетбол]] (<span style="color: #909090;">3709 сымб. → </span>5193 сымб.) # [[Пётар Чайкоўскі]] (<span style="color: #909090;">3716 сымб. → </span>5202 сымб.) # [[Тоўстая кішка]] (<span style="color: #909090;">3719 сымб. → </span>5207 сымб.) # [[Тарнада]] (<span style="color: #909090;">3721 сымб. → </span>5209 сымб.) # [[Абрам]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Чорнае мора]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Акулы]] (<span style="color: #909090;">3757 сымб. → </span>5260 сымб.) # [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (<span style="color: #909090;">3760 сымб. → </span>5264 сымб.) # [[Нос]] (<span style="color: #909090;">3766 сымб. → </span>5272 сымб.) # [[Нігер (рака)]] (<span style="color: #909090;">3767 сымб. → </span>5274 сымб.) # [[Арганізм]] (<span style="color: #909090;">3775 сымб. → </span>5285 сымб.) # [[Эндакрынная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3778 сымб. → </span>5289 сымб.) # [[Мангольская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">3783 сымб. → </span>5296 сымб.) # [[Лацінскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3787 сымб. → </span>5302 сымб.) # [[Раман]] (<span style="color: #909090;">3798 сымб. → </span>5317 сымб.) # [[Ганчарства]] (<span style="color: #909090;">3800 сымб. → </span>5320 сымб.) # [[Дыёд]] (<span style="color: #909090;">3801 сымб. → </span>5321 сымб.) # [[Газ]] (<span style="color: #909090;">3803 сымб. → </span>5324 сымб.) # [[Грамадзянская вайна]] (<span style="color: #909090;">3805 сымб. → </span>5327 сымб.) # [[Мастацтва вайны]] (<span style="color: #909090;">3808 сымб. → </span>5331 сымб.) # [[Хмара]] (<span style="color: #909090;">3822 сымб. → </span>5351 сымб.) # [[Расьліны]] (<span style="color: #909090;">3829 сымб. → </span>5361 сымб.) # [[Фізычная хімія]] (<span style="color: #909090;">3838 сымб. → </span>5373 сымб.) # [[Юдаізм]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Цьвёрдае цела]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Адамашненьне]] (<span style="color: #909090;">3871 сымб. → </span>5419 сымб.) # [[Каляндар]] (<span style="color: #909090;">3878 сымб. → </span>5429 сымб.) # [[Частасьць]] (<span style="color: #909090;">3886 сымб. → </span>5440 сымб.) # [[Галаўны мозаг]] (<span style="color: #909090;">3890 сымб. → </span>5446 сымб.) # [[Дзюдо]] (<span style="color: #909090;">3901 сымб. → </span>5461 сымб.) # [[Халодная вайна]] (<span style="color: #909090;">3902 сымб. → </span>5463 сымб.) # [[Яблык]] (<span style="color: #909090;">3904 сымб. → </span>5466 сымб.) # [[Глухата]] (<span style="color: #909090;">3910 сымб. → </span>5474 сымб.) # [[Гітара]] (<span style="color: #909090;">3915 сымб. → </span>5481 сымб.) # [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (<span style="color: #909090;">3926 сымб. → </span>5496 сымб.) # [[Выбуховае рэчыва]] (<span style="color: #909090;">3930 сымб. → </span>5502 сымб.) # [[Вялікі бар’ерны рыф]] (<span style="color: #909090;">3931 сымб. → </span>5503 сымб.) # [[Камплексны лік]] (<span style="color: #909090;">3938 сымб. → </span>5513 сымб.) # [[Рэальнасьць]] (<span style="color: #909090;">3964 сымб. → </span>5550 сымб.) # [[Кўамэ Нкрума]] (<span style="color: #909090;">3971 сымб. → </span>5559 сымб.) # [[Лацінская мова]] (<span style="color: #909090;">3977 сымб. → </span>5568 сымб.) # [[Сьмяротная кара]] (<span style="color: #909090;">3995 сымб. → </span>5593 сымб.) # [[Ісьціна]] (<span style="color: #909090;">4001 сымб. → </span>5601 сымб.) # [[Самба]] (<span style="color: #909090;">4005 сымб. → </span>5607 сымб.) # [[Бясконцасьць]] (<span style="color: #909090;">4006 сымб. → </span>5608 сымб.) # [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (<span style="color: #909090;">4012 сымб. → </span>5617 сымб.) # [[Трэці Райх]] (<span style="color: #909090;">4018 сымб. → </span>5625 сымб.) # [[Курыца]] (<span style="color: #909090;">4019 сымб. → </span>5627 сымб.) # [[Права]] (<span style="color: #909090;">4029 сымб. → </span>5641 сымб.) # [[Давід Гільбэрт]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Грызуны]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Дунай]] (<span style="color: #909090;">4035 сымб. → </span>5649 сымб.) # [[Цывілізацыя]] (<span style="color: #909090;">4067 сымб. → </span>5694 сымб.) # [[Акбар Вялікі]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Рок-музыка]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Лёгіка]] (<span style="color: #909090;">4094 сымб. → </span>5732 сымб.) # [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (<span style="color: #909090;">4095 сымб. → </span>5733 сымб.) # [[Агонь]] (<span style="color: #909090;">4101 сымб. → </span>5741 сымб.) # [[Інфаркт міякарда]] (<span style="color: #909090;">4103 сымб. → </span>5744 сымб.) # [[Сафокл]] (<span style="color: #909090;">4110 сымб. → </span>5754 сымб.) # [[Дзьмітры Мендзялееў]] (<span style="color: #909090;">4128 сымб. → </span>5779 сымб.) # [[Дымны порах]] (<span style="color: #909090;">4129 сымб. → </span>5781 сымб.) # [[Сат’яджыт Рай]] (<span style="color: #909090;">4143 сымб. → </span>5800 сымб.) # [[Мяса]] (<span style="color: #909090;">4147 сымб. → </span>5806 сымб.) # [[Статуя Свабоды]] (<span style="color: #909090;">4153 сымб. → </span>5814 сымб.) # [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">4156 сымб. → </span>5818 сымб.) # [[Арктычны акіян]] (<span style="color: #909090;">4157 сымб. → </span>5820 сымб.) # [[Матэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">4160 сымб. → </span>5824 сымб.) # [[Тэорыя мностваў]] (<span style="color: #909090;">4162 сымб. → </span>5827 сымб.) # [[Скура]] (<span style="color: #909090;">4175 сымб. → </span>5845 сымб.) # [[Грып]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Квантавая мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Клясычная мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4198 сымб. → </span>5877 сымб.) # [[Гара]] (<span style="color: #909090;">4199 сымб. → </span>5879 сымб.) # [[Трансфарматар]] (<span style="color: #909090;">4212 сымб. → </span>5897 сымб.) # [[Антанін Леапольд Дворжак]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Кіліманджара]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4240 сымб. → </span>5936 сымб.) # [[Трымурці]] (<span style="color: #909090;">4247 сымб. → </span>5946 сымб.) # [[Фэрмэнты]] (<span style="color: #909090;">4252 сымб. → </span>5953 сымб.) # [[Плошча]] (<span style="color: #909090;">4255 сымб. → </span>5957 сымб.) # [[Шкілет]] (<span style="color: #909090;">4268 сымб. → </span>5975 сымб.) # [[Даасізм]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Зносіны]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Вялікая дэпрэсія]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Неарганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4273 сымб. → </span>5982 сымб.) # [[Функцыя (матэматыка)]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Кандэнсатар]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Бактэрыі]] (<span style="color: #909090;">4276 сымб. → </span>5986 сымб.) # [[Мастацкі твор]] (<span style="color: #909090;">4280 сымб. → </span>5992 сымб.) # [[Вайна]] (<span style="color: #909090;">4281 сымб. → </span>5993 сымб.) # [[Віктор Юго]] (<span style="color: #909090;">4286 сымб. → </span>6000 сымб.) # [[Кітайскае пісьмо]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Аснова (хімія)]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Халіфат Абасыдаў]] (<span style="color: #909090;">4298 сымб. → </span>6017 сымб.) # [[Мастацтва]] (<span style="color: #909090;">4300 сымб. → </span>6020 сымб.) # [[Сярэдні Ўсход]] (<span style="color: #909090;">4305 сымб. → </span>6027 сымб.) # [[Шумэр]] (<span style="color: #909090;">4306 сымб. → </span>6028 сымб.) # [[Партугальская мова]] (<span style="color: #909090;">4307 сымб. → </span>6030 сымб.) # [[Нэкропаль Гізы]] (<span style="color: #909090;">4316 сымб. → </span>6042 сымб.) # [[Акіян]] (<span style="color: #909090;">4326 сымб. → </span>6056 сымб.) # [[Срэбра]] (<span style="color: #909090;">4327 сымб. → </span>6058 сымб.) # [[Тонкая кішка]] (<span style="color: #909090;">4333 сымб. → </span>6066 сымб.) # [[Кантынэнт]] (<span style="color: #909090;">4346 сымб. → </span>6084 сымб.) # [[Палітыка]] (<span style="color: #909090;">4355 сымб. → </span>6097 сымб.) # [[Кніга]] (<span style="color: #909090;">4363 сымб. → </span>6108 сымб.) # [[Гародніна]] (<span style="color: #909090;">4369 сымб. → </span>6117 сымб.) # [[Кампутарная гульня]] (<span style="color: #909090;">4370 сымб. → </span>6118 сымб.) # [[Хангыль]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Рэгі]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Конга (рака)]] (<span style="color: #909090;">4380 сымб. → </span>6132 сымб.) # [[Янцзы]] (<span style="color: #909090;">4389 сымб. → </span>6145 сымб.) # [[Музыка]] (<span style="color: #909090;">4395 сымб. → </span>6153 сымб.) # [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (<span style="color: #909090;">4408 сымб. → </span>6171 сымб.) # [[Грыгарыянскі каляндар]] (<span style="color: #909090;">4420 сымб. → </span>6188 сымб.) # [[Эмоцыя]] (<span style="color: #909090;">4424 сымб. → </span>6194 сымб.) # [[Арганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4436 сымб. → </span>6210 сымб.) # [[Іліяда]] (<span style="color: #909090;">4437 сымб. → </span>6212 сымб.) # [[Камары]] (<span style="color: #909090;">4440 сымб. → </span>6216 сымб.) # [[Імунная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">4443 сымб. → </span>6220 сымб.) # [[Гамэр]] (<span style="color: #909090;">4444 сымб. → </span>6222 сымб.) # [[Алмаз]] (<span style="color: #909090;">4450 сымб. → </span>6230 сымб.) # [[Пальная зброя]] (<span style="color: #909090;">4453 сымб. → </span>6234 сымб.) # [[Час]] (<span style="color: #909090;">4463 сымб. → </span>6248 сымб.) # [[Падводная лодка]] (<span style="color: #909090;">4464 сымб. → </span>6250 сымб.) # [[Апартэід]] (<span style="color: #909090;">4469 сымб. → </span>6257 сымб.) # [[Зьмеі]] (<span style="color: #909090;">4473 сымб. → </span>6262 сымб.) # [[Паўночнае мора]] (<span style="color: #909090;">4474 сымб. → </span>6264 сымб.) # [[Мігель Сэрвантэс]] (<span style="color: #909090;">4489 сымб. → </span>6285 сымб.) # [[Вялікія азёры]] (<span style="color: #909090;">4496 сымб. → </span>6294 сымб.) # [[Фрыдрых Ніцшэ]] (<span style="color: #909090;">4497 сымб. → </span>6296 сымб.) # [[Вуза]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Шпуля індуктыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Літаратура]] (<span style="color: #909090;">4536 сымб. → </span>6350 сымб.) # [[Глябалізацыя]] (<span style="color: #909090;">4545 сымб. → </span>6363 сымб.) # [[Кот]] (<span style="color: #909090;">4547 сымб. → </span>6366 сымб.) # [[Паэзія]] (<span style="color: #909090;">4557 сымб. → </span>6380 сымб.) # [[Цынь Шыхуандзі]] (<span style="color: #909090;">4563 сымб. → </span>6388 сымб.) # [[Арэхі]] (<span style="color: #909090;">4567 сымб. → </span>6394 сымб.) # [[Абу Нувас]] (<span style="color: #909090;">4589 сымб. → </span>6425 сымб.) # [[Адам Сьміт]] (<span style="color: #909090;">4603 сымб. → </span>6444 сымб.) # [[Поліяміеліт]] (<span style="color: #909090;">4611 сымб. → </span>6455 сымб.) # [[Афрыканскі зьвяз]] (<span style="color: #909090;">4622 сымб. → </span>6471 сымб.) # [[Кацусіка Хакусай]] (<span style="color: #909090;">4631 сымб. → </span>6483 сымб.) # [[Мультыплікацыя]] (<span style="color: #909090;">4638 сымб. → </span>6493 сымб.) # [[Сэкунда]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Матэматыка]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Зброя]] (<span style="color: #909090;">4681 сымб. → </span>6553 сымб.) # [[Мэтабалізм]] (<span style="color: #909090;">4686 сымб. → </span>6560 сымб.) # [[Вікторыя (возера)]] (<span style="color: #909090;">4696 сымб. → </span>6574 сымб.) # [[Батаніка]] (<span style="color: #909090;">4716 сымб. → </span>6602 сымб.) # [[Сьмерць]] (<span style="color: #909090;">4723 сымб. → </span>6612 сымб.) # [[Матэматычны аналіз]] (<span style="color: #909090;">4742 сымб. → </span>6639 сымб.) # [[Праграмнае забесьпячэньне]] (<span style="color: #909090;">4744 сымб. → </span>6642 сымб.) # [[Мэталюргія]] (<span style="color: #909090;">4755 сымб. → </span>6657 сымб.) # [[Грамадзтва]] (<span style="color: #909090;">4766 сымб. → </span>6672 сымб.) # [[Ёган Гутэнбэрг]] (<span style="color: #909090;">4769 сымб. → </span>6677 сымб.) # [[Міталёгія]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Геамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Гольф]] (<span style="color: #909090;">4804 сымб. → </span>6726 сымб.) # [[Мінэрал]] (<span style="color: #909090;">4807 сымб. → </span>6730 сымб.) # [[Слова]] (<span style="color: #909090;">4819 сымб. → </span>6747 сымб.) # [[Райн]] (<span style="color: #909090;">4823 сымб. → </span>6752 сымб.) # [[Розум]] (<span style="color: #909090;">4827 сымб. → </span>6758 сымб.) # [[Мурашкі (вусякі)]] (<span style="color: #909090;">4834 сымб. → </span>6768 сымб.) # [[Мэнструацыя]] (<span style="color: #909090;">4842 сымб. → </span>6779 сымб.) # [[Паўднёвы полюс]] (<span style="color: #909090;">4853 сымб. → </span>6794 сымб.) # [[Папера]] (<span style="color: #909090;">4854 сымб. → </span>6796 сымб.) # [[Мова]] (<span style="color: #909090;">4856 сымб. → </span>6798 сымб.) # [[Археі]] (<span style="color: #909090;">4885 сымб. → </span>6839 сымб.) # [[Атам]] (<span style="color: #909090;">4905 сымб. → </span>6867 сымб.) # [[Інваліднасьць]] (<span style="color: #909090;">4919 сымб. → </span>6887 сымб.) # [[Сьнег]] (<span style="color: #909090;">4951 сымб. → </span>6931 сымб.) # [[Мая]] (<span style="color: #909090;">4978 сымб. → </span>6969 сымб.) # [[Вулькан]] (<span style="color: #909090;">4991 сымб. → </span>6987 сымб.) # [[Рабіндранат Тагор]] (<span style="color: #909090;">4996 сымб. → </span>6994 сымб.) # [[Міжземнае мора]] (<span style="color: #909090;">5031 сымб. → </span>7043 сымб.) # [[Ячмень звычайны]] (<span style="color: #909090;">5050 сымб. → </span>7070 сымб.) # [[Цына]] (<span style="color: #909090;">5059 сымб. → </span>7083 сымб.) # [[Часавы пас]] (<span style="color: #909090;">5083 сымб. → </span>7116 сымб.) # [[Лёгкая атлетыка]] (<span style="color: #909090;">5086 сымб. → </span>7120 сымб.) # [[Пісьменнасьць]] (<span style="color: #909090;">5101 сымб. → </span>7141 сымб.) # [[Сакрат]] (<span style="color: #909090;">5102 сымб. → </span>7143 сымб.) # [[Чарлз Дарвін]] (<span style="color: #909090;">5123 сымб. → </span>7172 сымб.) # [[Лінейная альгебра]] (<span style="color: #909090;">5126 сымб. → </span>7176 сымб.) # [[Леў Талстой]] (<span style="color: #909090;">5135 сымб. → </span>7189 сымб.) # [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Джавагарлал Нэру]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Ганг]] (<span style="color: #909090;">5139 сымб. → </span>7195 сымб.) # [[Трапічны цыклён]] (<span style="color: #909090;">5144 сымб. → </span>7202 сымб.) # [[Нагарджуна]] (<span style="color: #909090;">5145 сымб. → </span>7203 сымб.) # [[Кола]] (<span style="color: #909090;">5155 сымб. → </span>7217 сымб.) # [[Жыта пасяўное]] (<span style="color: #909090;">5156 сымб. → </span>7218 сымб.) # [[Вежа]] (<span style="color: #909090;">5160 сымб. → </span>7224 сымб.) # [[Дыктатура]] (<span style="color: #909090;">5179 сымб. → </span>7251 сымб.) # [[Расізм]] (<span style="color: #909090;">5186 сымб. → </span>7260 сымб.) # [[Сьвіньня]] (<span style="color: #909090;">5190 сымб. → </span>7266 сымб.) # [[Соя культурная]] (<span style="color: #909090;">5194 сымб. → </span>7272 сымб.) # [[Сысуны]] (<span style="color: #909090;">5211 сымб. → </span>7295 сымб.) # [[Маса]] (<span style="color: #909090;">5220 сымб. → </span>7308 сымб.) # [[Місысыпі (рака)]] (<span style="color: #909090;">5228 сымб. → </span>7319 сымб.) # [[Вэнэрычныя хваробы]] (<span style="color: #909090;">5239 сымб. → </span>7335 сымб.) # [[Вінаград (ягада)]] (<span style="color: #909090;">5256 сымб. → </span>7358 сымб.) # [[Сэнсорная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">5263 сымб. → </span>7368 сымб.) # [[Газэта]] (<span style="color: #909090;">5264 сымб. → </span>7370 сымб.) # [[Альпы]] (<span style="color: #909090;">5309 сымб. → </span>7433 сымб.) # [[Сусьветнае павуціньне]] (<span style="color: #909090;">5310 сымб. → </span>7434 сымб.) # [[Пчолы]] (<span style="color: #909090;">5317 сымб. → </span>7444 сымб.) # [[Брагмагупта]] (<span style="color: #909090;">5358 сымб. → </span>7501 сымб.) # [[Вакцына]] (<span style="color: #909090;">5385 сымб. → </span>7539 сымб.) # [[Лекі]] (<span style="color: #909090;">5414 сымб. → </span>7580 сымб.) # [[Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">5415 сымб. → </span>7581 сымб.) # [[Хімічнае злучэньне]] (<span style="color: #909090;">5452 сымб. → </span>7633 сымб.) # [[Эль Ніньнё]] (<span style="color: #909090;">5459 сымб. → </span>7643 сымб.) # [[Карыбскае мора]] (<span style="color: #909090;">5465 сымб. → </span>7651 сымб.) # [[Тамаш Аквінскі]] (<span style="color: #909090;">5487 сымб. → </span>7682 сымб.) # [[Індуізм]] (<span style="color: #909090;">5490 сымб. → </span>7686 сымб.) # [[Штучны інтэлект]] (<span style="color: #909090;">5492 сымб. → </span>7689 сымб.) # [[Руаль Амундсэн]] (<span style="color: #909090;">5504 сымб. → </span>7706 сымб.) # [[Мужчына]] (<span style="color: #909090;">5506 сымб. → </span>7708 сымб.) # [[Галакост]] (<span style="color: #909090;">5519 сымб. → </span>7727 сымб.) # [[Плод]] (<span style="color: #909090;">5521 сымб. → </span>7729 сымб.) # [[Прыматы]] (<span style="color: #909090;">5568 сымб. → </span>7795 сымб.) # [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">5596 сымб. → </span>7834 сымб.) # [[Грыбы]] (<span style="color: #909090;">5611 сымб. → </span>7855 сымб.) # [[Труба]] (<span style="color: #909090;">5615 сымб. → </span>7861 сымб.) # [[Падатак]] (<span style="color: #909090;">5676 сымб. → </span>7946 сымб.) # [[Ёган Сэбастыян Бах]] (<span style="color: #909090;">5680 сымб. → </span>7952 сымб.) # [[Нацыяналізм]] (<span style="color: #909090;">5698 сымб. → </span>7977 сымб.) # [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (<span style="color: #909090;">5739 сымб. → </span>8035 сымб.) # [[Лес]] (<span style="color: #909090;">5745 сымб. → </span>8043 сымб.) # [[Надвор’е]] (<span style="color: #909090;">5752 сымб. → </span>8053 сымб.) # [[Хімічны элемэнт]] (<span style="color: #909090;">5753 сымб. → </span>8054 сымб.) # [[Сыкхізм]] (<span style="color: #909090;">5755 сымб. → </span>8057 сымб.) # [[Імпэрыя Гупта]] (<span style="color: #909090;">5771 сымб. → </span>8079 сымб.) # [[Інгмар Бэргман]] (<span style="color: #909090;">5876 сымб. → </span>8226 сымб.) # [[Жывапіс]] (<span style="color: #909090;">5880 сымб. → </span>8232 сымб.) # [[Радыё]] (<span style="color: #909090;">5921 сымб. → </span>8289 сымб.) # [[Пустэльня]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Балтыйскае мора]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Інтэрнэт]] (<span style="color: #909090;">5942 сымб. → </span>8319 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (<span style="color: #909090;">5979 сымб. → </span>8371 сымб.) # [[Урад]] (<span style="color: #909090;">6011 сымб. → </span>8415 сымб.) # [[Капіталізм]] (<span style="color: #909090;">6024 сымб. → </span>8434 сымб.) # [[Месяц (спадарожнік)]] (<span style="color: #909090;">6025 сымб. → </span>8435 сымб.) # [[Інсульт]] (<span style="color: #909090;">6064 сымб. → </span>8490 сымб.) # [[Абрагам Лінкальн]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Кулямёт]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Нэрва]] (<span style="color: #909090;">6115 сымб. → </span>8561 сымб.) # [[Санскрыт]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Медзь]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Марксізм]] (<span style="color: #909090;">6188 сымб. → </span>8663 сымб.) # [[Рабства]] (<span style="color: #909090;">6194 сымб. → </span>8672 сымб.) # [[Арабская мова]] (<span style="color: #909090;">6202 сымб. → </span>8683 сымб.) # [[Каляніялізм]] (<span style="color: #909090;">6220 сымб. → </span>8708 сымб.) # [[Парасілавая ўстаноўка]] (<span style="color: #909090;">6226 сымб. → </span>8716 сымб.) # [[Амэрыканскі даляр]] (<span style="color: #909090;">6247 сымб. → </span>8746 сымб.) # [[Паводзіны]] (<span style="color: #909090;">6252 сымб. → </span>8753 сымб.) # [[Птушкі]] (<span style="color: #909090;">6265 сымб. → </span>8771 сымб.) # [[Песьня]] (<span style="color: #909090;">6279 сымб. → </span>8791 сымб.) # [[Жытло]] (<span style="color: #909090;">6326 сымб. → </span>8856 сымб.) # [[Содні]] (<span style="color: #909090;">6371 сымб. → </span>8919 сымб.) # [[Вада]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Імпэрыя інкаў]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">6441 сымб. → </span>9017 сымб.) # [[Плаціна]] (<span style="color: #909090;">6444 сымб. → </span>9022 сымб.) # [[Збожжа]] (<span style="color: #909090;">6446 сымб. → </span>9024 сымб.) # [[Хрыстафор Калюмб]] (<span style="color: #909090;">6457 сымб. → </span>9040 сымб.) # [[Лібэралізм]] (<span style="color: #909090;">6460 сымб. → </span>9044 сымб.) # [[Цацка]] (<span style="color: #909090;">6461 сымб. → </span>9045 сымб.) # [[Авечка]] (<span style="color: #909090;">6471 сымб. → </span>9059 сымб.) # [[Дыханьне]] (<span style="color: #909090;">6472 сымб. → </span>9061 сымб.) # [[Валюта]] (<span style="color: #909090;">6500 сымб. → </span>9100 сымб.) # [[Клясычная музыка]] (<span style="color: #909090;">6501 сымб. → </span>9101 сымб.) # [[Скрыпка]] (<span style="color: #909090;">6504 сымб. → </span>9106 сымб.) # [[Дзіця]] (<span style="color: #909090;">6512 сымб. → </span>9117 сымб.) # [[Марк Твэн]] (<span style="color: #909090;">6517 сымб. → </span>9124 сымб.) # [[Недаяданьне]] (<span style="color: #909090;">6523 сымб. → </span>9132 сымб.) # [[Люі Пастэр]] (<span style="color: #909090;">6547 сымб. → </span>9166 сымб.) # [[Грошы]] (<span style="color: #909090;">6573 сымб. → </span>9202 сымб.) # [[Лао-Цзы]] (<span style="color: #909090;">6656 сымб. → </span>9318 сымб.) # [[Брытанская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">6680 сымб. → </span>9352 сымб.) # [[Жалеза]] (<span style="color: #909090;">6713 сымб. → </span>9398 сымб.) # [[Цукровы дыябэт]] (<span style="color: #909090;">6720 сымб. → </span>9408 сымб.) # [[Хуанхэ]] (<span style="color: #909090;">6741 сымб. → </span>9437 сымб.) # [[Беднасьць]] (<span style="color: #909090;">6750 сымб. → </span>9450 сымб.) # [[Го]] (<span style="color: #909090;">6807 сымб. → </span>9530 сымб.) # [[Тытунь]] (<span style="color: #909090;">6813 сымб. → </span>9538 сымб.) # [[Залежнасьць]] (<span style="color: #909090;">6865 сымб. → </span>9611 сымб.) # [[Рэзыстар]] (<span style="color: #909090;">6881 сымб. → </span>9633 сымб.) # [[Аднаўляльная энэргія]] (<span style="color: #909090;">6929 сымб. → </span>9701 сымб.) # [[Атлусьценьне]] (<span style="color: #909090;">6939 сымб. → </span>9715 сымб.) # [[Кроў]] (<span style="color: #909090;">6957 сымб. → </span>9740 сымб.) # [[Джэймз Ўат]] (<span style="color: #909090;">6958 сымб. → </span>9741 сымб.) # [[Культура]] (<span style="color: #909090;">6992 сымб. → </span>9789 сымб.) # [[Лік]] (<span style="color: #909090;">7026 сымб. → </span>9836 сымб.) # [[Марсэль Пруст]] (<span style="color: #909090;">7041 сымб. → </span>9857 сымб.) # [[Мікалай Капэрнік]] (<span style="color: #909090;">7083 сымб. → </span>9916 сымб.) # [[Кітайская мова]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Спорт]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Бронзавы век]] (<span style="color: #909090;">7123 сымб. → </span>9972 сымб.) # [[Майсей]] (<span style="color: #909090;">7159 сымб. → </span>10023 сымб.) # [[Гафіз]] (<span style="color: #909090;">7176 сымб. → </span>10046 сымб.) # [[Джакама Пучыні]] (<span style="color: #909090;">7211 сымб. → </span>10095 сымб.) # [[Дынастыя Хань]] (<span style="color: #909090;">7227 сымб. → </span>10118 сымб.) # [[Імпэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">7239 сымб. → </span>10135 сымб.) # [[Малійская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">7241 сымб. → </span>10137 сымб.) # [[Млечны Шлях]] (<span style="color: #909090;">7253 сымб. → </span>10154 сымб.) # [[Фартэпіяна]] (<span style="color: #909090;">7254 сымб. → </span>10156 сымб.) # [[Дагістарычны час]] (<span style="color: #909090;">7258 сымб. → </span>10161 сымб.) # [[Панамскі канал]] (<span style="color: #909090;">7261 сымб. → </span>10165 сымб.) # [[Сабака]] (<span style="color: #909090;">7279 сымб. → </span>10191 сымб.) # [[Марка Полё]] (<span style="color: #909090;">7280 сымб. → </span>10192 сымб.) # [[Макс Вэбэр]] (<span style="color: #909090;">7291 сымб. → </span>10207 сымб.) # [[Сярэднявечча]] (<span style="color: #909090;">7298 сымб. → </span>10217 сымб.) # [[Нагіб Махфуз]] (<span style="color: #909090;">7302 сымб. → </span>10223 сымб.) # [[Канфуцыянства]] (<span style="color: #909090;">7323 сымб. → </span>10252 сымб.) # [[Лё Карбюзье]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Мэтал]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Дыпляматыя]] (<span style="color: #909090;">7373 сымб. → </span>10322 сымб.) # [[Джэймз Кларк Максўэл]] (<span style="color: #909090;">7374 сымб. → </span>10324 сымб.) # [[Інжынэрная справа]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Байкал]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Рака]] (<span style="color: #909090;">7391 сымб. → </span>10347 сымб.) # [[Геаграфія]] (<span style="color: #909090;">7399 сымб. → </span>10359 сымб.) # [[Аўгустын]] (<span style="color: #909090;">7401 сымб. → </span>10361 сымб.) # [[Псыхічны разлад]] (<span style="color: #909090;">7409 сымб. → </span>10373 сымб.) # [[Душа]] (<span style="color: #909090;">7411 сымб. → </span>10375 сымб.) # [[Эпас пра Гільгамэша]] (<span style="color: #909090;">7415 сымб. → </span>10381 сымб.) # [[Ангкор-Ват]] (<span style="color: #909090;">7421 сымб. → </span>10389 сымб.) # [[Меч]] (<span style="color: #909090;">7425 сымб. → </span>10395 сымб.) # [[Імануіл Кант]] (<span style="color: #909090;">7438 сымб. → </span>10413 сымб.) # [[Вярблюд]] (<span style="color: #909090;">7442 сымб. → </span>10419 сымб.) # [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (<span style="color: #909090;">7443 сымб. → </span>10420 сымб.) # [[Нэрвовая сыстэма]] (<span style="color: #909090;">7447 сымб. → </span>10426 сымб.) # [[Тэлебачаньне]] (<span style="color: #909090;">7459 сымб. → </span>10443 сымб.) # [[Гален]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Цьвёрды дыск]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Сорга двухколернае]] (<span style="color: #909090;">7478 сымб. → </span>10469 сымб.) # [[Аналітычная хімія]] (<span style="color: #909090;">7481 сымб. → </span>10473 сымб.) # [[Стыхійнае бедзтва]] (<span style="color: #909090;">7498 сымб. → </span>10497 сымб.) # [[ГЭС Тры цясьніны]] (<span style="color: #909090;">7519 сымб. → </span>10527 сымб.) # [[Філязофія]] (<span style="color: #909090;">7527 сымб. → </span>10538 сымб.) # [[Карл Лінэй]] (<span style="color: #909090;">7550 сымб. → </span>10570 сымб.) # [[Канстытуцыя]] (<span style="color: #909090;">7562 сымб. → </span>10587 сымб.) # [[Паветранае судна]] (<span style="color: #909090;">7570 сымб. → </span>10598 сымб.) # [[Актавіян Аўгуст]] (<span style="color: #909090;">7576 сымб. → </span>10606 сымб.) # [[Выкапнёвае паліва]] (<span style="color: #909090;">7591 сымб. → </span>10627 сымб.) # [[Правы чалавека]] (<span style="color: #909090;">7596 сымб. → </span>10634 сымб.) # [[Сулейман I]] (<span style="color: #909090;">7600 сымб. → </span>10640 сымб.) # [[Дынастыя Цын]] (<span style="color: #909090;">7621 сымб. → </span>10669 сымб.) # [[Аль-Газалі]] (<span style="color: #909090;">7635 сымб. → </span>10689 сымб.) # [[Каталіцкая Царква]] (<span style="color: #909090;">7646 сымб. → </span>10704 сымб.) # [[Джон Лок]] (<span style="color: #909090;">7648 сымб. → </span>10707 сымб.) # [[Джузэпэ Вэрдзі]] (<span style="color: #909090;">7653 сымб. → </span>10714 сымб.) # [[Вакуўм]] (<span style="color: #909090;">7668 сымб. → </span>10735 сымб.) # [[Імавернасьць]] (<span style="color: #909090;">7687 сымб. → </span>10762 сымб.) # [[Сунь Ятсэн]] (<span style="color: #909090;">7692 сымб. → </span>10769 сымб.) # [[Трыганамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">7695 сымб. → </span>10773 сымб.) # [[Фрыда Калё]] (<span style="color: #909090;">7730 сымб. → </span>10822 сымб.) # [[Бэйсбол]] (<span style="color: #909090;">7739 сымб. → </span>10835 сымб.) # [[Сацыялізм]] (<span style="color: #909090;">7753 сымб. → </span>10854 сымб.) # [[Пратысты]] (<span style="color: #909090;">7760 сымб. → </span>10864 сымб.) # [[Стэнлі Кубрык]] (<span style="color: #909090;">7764 сымб. → </span>10870 сымб.) # [[Атлянтычны акіян]] (<span style="color: #909090;">7786 сымб. → </span>10900 сымб.) # [[Франц Шубэрт]] (<span style="color: #909090;">7799 сымб. → </span>10919 сымб.) # [[Яганэс Брамс]] (<span style="color: #909090;">7813 сымб. → </span>10938 сымб.) # [[Транзыстар]] (<span style="color: #909090;">7814 сымб. → </span>10940 сымб.) # [[Арыстотэль]] (<span style="color: #909090;">7817 сымб. → </span>10944 сымб.) # [[Ёзэф Гайдн]] (<span style="color: #909090;">7818 сымб. → </span>10945 сымб.) # [[Жанна д’Арк]] (<span style="color: #909090;">7843 сымб. → </span>10980 сымб.) # [[Віно]] (<span style="color: #909090;">7855 сымб. → </span>10997 сымб.) # [[Канфуцый]] (<span style="color: #909090;">7858 сымб. → </span>11001 сымб.) # [[Галубовыя]] (<span style="color: #909090;">7879 сымб. → </span>11031 сымб.) # [[Карл Вялікі]] (<span style="color: #909090;">7891 сымб. → </span>11047 сымб.) # [[Сыстэма каардынат]] (<span style="color: #909090;">7898 сымб. → </span>11057 сымб.) # [[Рыбы]] (<span style="color: #909090;">7904 сымб. → </span>11066 сымб.) # [[Гімалаі]] (<span style="color: #909090;">7906 сымб. → </span>11068 сымб.) # [[Вуха]] (<span style="color: #909090;">7910 сымб. → </span>11074 сымб.) # [[Земнаводныя]] (<span style="color: #909090;">7925 сымб. → </span>11095 сымб.) # [[Радыяактыўнасьць]] (<span style="color: #909090;">7928 сымб. → </span>11099 сымб.) # [[Адраджэньне]] (<span style="color: #909090;">7941 сымб. → </span>11117 сымб.) # [[Арабская ліга]] (<span style="color: #909090;">7956 сымб. → </span>11138 сымб.) # [[Ціхі акіян]] (<span style="color: #909090;">7968 сымб. → </span>11155 сымб.) # [[Алюмін]] (<span style="color: #909090;">7971 сымб. → </span>11159 сымб.) # [[Кіляграм]] (<span style="color: #909090;">7981 сымб. → </span>11173 сымб.) # [[Пнэўманія]] (<span style="color: #909090;">7997 сымб. → </span>11196 сымб.) # [[Хлеб]] (<span style="color: #909090;">8006 сымб. → </span>11208 сымб.) # [[Кукуруза]] (<span style="color: #909090;">8039 сымб. → </span>11255 сымб.) # [[Астэроід]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Горад]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Гравітацыя]] (<span style="color: #909090;">8059 сымб. → </span>11283 сымб.) # [[Арашэньне]] (<span style="color: #909090;">8070 сымб. → </span>11298 сымб.) # [[Жан-Поль Сартр]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Кітападобныя]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Мэтар]] (<span style="color: #909090;">8089 сымб. → </span>11325 сымб.) # [[Людвіг Вітгенштайн]] (<span style="color: #909090;">8090 сымб. → </span>11326 сымб.) # [[Азот]] (<span style="color: #909090;">8102 сымб. → </span>11343 сымб.) # [[Размнажэньне]] (<span style="color: #909090;">8113 сымб. → </span>11358 сымб.) # [[Ўінстан Чэрчыль]] (<span style="color: #909090;">8116 сымб. → </span>11362 сымб.) # [[Філіпіны]] (<span style="color: #909090;">8118 сымб. → </span>11365 сымб.) # [[Плянэта]] (<span style="color: #909090;">8126 сымб. → </span>11376 сымб.) # [[Фэрнан Магелан]] (<span style="color: #909090;">8138 сымб. → </span>11393 сымб.) # [[Ядзерная энэргетыка]] (<span style="color: #909090;">8148 сымб. → </span>11407 сымб.) # [[Юры Гагарын]] (<span style="color: #909090;">8150 сымб. → </span>11410 сымб.) # [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">8155 сымб. → </span>11417 сымб.) # [[Шруба]] (<span style="color: #909090;">8169 сымб. → </span>11437 сымб.) # [[Партэнон]] (<span style="color: #909090;">8193 сымб. → </span>11470 сымб.) # [[Чарлз Дыкенз]] (<span style="color: #909090;">8211 сымб. → </span>11495 сымб.) # [[Экалёгія]] (<span style="color: #909090;">8214 сымб. → </span>11500 сымб.) # [[Вайна ў Віетнаме]] (<span style="color: #909090;">8221 сымб. → </span>11509 сымб.) # [[Інд]] (<span style="color: #909090;">8224 сымб. → </span>11514 сымб.) # [[Тымур]] (<span style="color: #909090;">8229 сымб. → </span>11521 сымб.) # [[Японская мова]] (<span style="color: #909090;">8286 сымб. → </span>11600 сымб.) # [[Блюз]] (<span style="color: #909090;">8290 сымб. → </span>11606 сымб.) # [[Пшаніца]] (<span style="color: #909090;">8294 сымб. → </span>11612 сымб.) # [[Фізыка]] (<span style="color: #909090;">8295 сымб. → </span>11613 сымб.) # [[Касьмічны палёт]] (<span style="color: #909090;">8300 сымб. → </span>11620 сымб.) # [[Дождж]] (<span style="color: #909090;">8302 сымб. → </span>11623 сымб.) # [[Чэ Гевара]] (<span style="color: #909090;">8336 сымб. → </span>11670 сымб.) # [[Фундамэнталізм]] (<span style="color: #909090;">8338 сымб. → </span>11673 сымб.) # [[Адукацыя]] (<span style="color: #909090;">8356 сымб. → </span>11698 сымб.) # [[Плятон]] (<span style="color: #909090;">8362 сымб. → </span>11707 сымб.) # [[Марыя Складоўская-Кюры]] (<span style="color: #909090;">8403 сымб. → </span>11764 сымб.) # [[Самагубства]] (<span style="color: #909090;">8410 сымб. → </span>11774 сымб.) # [[Шарль дэ Голь]] (<span style="color: #909090;">8415 сымб. → </span>11781 сымб.) # [[Франц Кафка]] (<span style="color: #909090;">8424 сымб. → </span>11794 сымб.) # [[Нэльсан Мандэла]] (<span style="color: #909090;">8434 сымб. → </span>11808 сымб.) # [[Макс Плянк]] (<span style="color: #909090;">8444 сымб. → </span>11822 сымб.) # [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (<span style="color: #909090;">8449 сымб. → </span>11829 сымб.) # [[Гай Юліюс Цэзар]] (<span style="color: #909090;">8453 сымб. → </span>11834 сымб.) # [[Ровар]] (<span style="color: #909090;">8460 сымб. → </span>11844 сымб.) # [[Гэнры Форд]] (<span style="color: #909090;">8496 сымб. → </span>11894 сымб.) # [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (<span style="color: #909090;">8507 сымб. → </span>11910 сымб.) # [[Іслам]] (<span style="color: #909090;">8512 сымб. → </span>11917 сымб.) # [[Арытмэтыка]] (<span style="color: #909090;">8513 сымб. → </span>11918 сымб.) # [[Гішпанская мова]] (<span style="color: #909090;">8537 сымб. → </span>11952 сымб.) # [[Свойскі бык]] (<span style="color: #909090;">8538 сымб. → </span>11953 сымб.) # [[Кароткія нарды]] (<span style="color: #909090;">8546 сымб. → </span>11964 сымб.) # [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (<span style="color: #909090;">8588 сымб. → </span>12023 сымб.) # [[Рыхард Вагнэр]] (<span style="color: #909090;">8598 сымб. → </span>12037 сымб.) # [[Грэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">8629 сымб. → </span>12081 сымб.) # [[Цукар]] (<span style="color: #909090;">8631 сымб. → </span>12083 сымб.) # [[Палітычная партыя]] (<span style="color: #909090;">8656 сымб. → </span>12118 сымб.) # [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (<span style="color: #909090;">8678 сымб. → </span>12149 сымб.) # [[Паўночны полюс]] (<span style="color: #909090;">8697 сымб. → </span>12176 сымб.) # [[Бавоўна]] (<span style="color: #909090;">8713 сымб. → </span>12198 сымб.) # [[Густаў Малер]] (<span style="color: #909090;">8715 сымб. → </span>12201 сымб.) # [[Сынан]] (<span style="color: #909090;">8722 сымб. → </span>12211 сымб.) # [[Каменны век]] (<span style="color: #909090;">8723 сымб. → </span>12212 сымб.) # [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (<span style="color: #909090;">8742 сымб. → </span>12239 сымб.) # [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (<span style="color: #909090;">8750 сымб. → </span>12250 сымб.) # [[Тэмпэратура]] (<span style="color: #909090;">8756 сымб. → </span>12258 сымб.) # [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (<span style="color: #909090;">8790 сымб. → </span>12306 сымб.) # [[Эрнан Картэс]] (<span style="color: #909090;">8835 сымб. → </span>12369 сымб.) # [[Шакаляд]] (<span style="color: #909090;">8879 сымб. → </span>12431 сымб.) # [[Ніл Армстранг]] (<span style="color: #909090;">8889 сымб. → </span>12445 сымб.) # [[Эндзі Ўоргал]] (<span style="color: #909090;">8974 сымб. → </span>12564 сымб.) # [[Фатаграфія]] (<span style="color: #909090;">8982 сымб. → </span>12575 сымб.) # [[Чанак’я]] (<span style="color: #909090;">8999 сымб. → </span>12599 сымб.) # [[Гульня]] (<span style="color: #909090;">9004 сымб. → </span>12606 сымб.) # [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">9028 сымб. → </span>12639 сымб.) # [[Эвэрэст]] (<span style="color: #909090;">9046 сымб. → </span>12664 сымб.) # [[Вялікі выбух]] (<span style="color: #909090;">9078 сымб. → </span>12709 сымб.) # [[Дэмакратыя]] (<span style="color: #909090;">9097 сымб. → </span>12736 сымб.) # [[Кава]] (<span style="color: #909090;">9102 сымб. → </span>12743 сымб.) # [[Рафаэль]] (<span style="color: #909090;">9109 сымб. → </span>12753 сымб.) # [[Вінцэнт ван Гог]] (<span style="color: #909090;">9141 сымб. → </span>12797 сымб.) # [[Сям’я]] (<span style="color: #909090;">9154 сымб. → </span>12816 сымб.) # [[Від (біялёгія)]] (<span style="color: #909090;">9165 сымб. → </span>12831 сымб.) # [[Сымон Балівар]] (<span style="color: #909090;">9184 сымб. → </span>12858 сымб.) # [[Мэсапатамія]] (<span style="color: #909090;">9187 сымб. → </span>12862 сымб.) # [[Волга]] (<span style="color: #909090;">9213 сымб. → </span>12898 сымб.) # [[Джэймз Джойс]] (<span style="color: #909090;">9245 сымб. → </span>12943 сымб.) # [[Суставаногія]] (<span style="color: #909090;">9252 сымб. → </span>12953 сымб.) # [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (<span style="color: #909090;">9267 сымб. → </span>12974 сымб.) # [[Вуглярод]] (<span style="color: #909090;">9292 сымб. → </span>13009 сымб.) # [[Архітэктура]] (<span style="color: #909090;">9376 сымб. → </span>13126 сымб.) # [[Нямецкая мова]] (<span style="color: #909090;">9393 сымб. → </span>13150 сымб.) # [[Бэнгальская мова]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Кровазварот]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Прырода]] (<span style="color: #909090;">9428 сымб. → </span>13199 сымб.) # [[Зыгмунд Фройд]] (<span style="color: #909090;">9435 сымб. → </span>13209 сымб.) # [[Тэлефон]] (<span style="color: #909090;">9454 сымб. → </span>13236 сымб.) # [[Мысьленьне]] (<span style="color: #909090;">9462 сымб. → </span>13247 сымб.) # [[Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9509 сымб. → </span>13313 сымб.) # [[Джэфры Чосэр]] (<span style="color: #909090;">9604 сымб. → </span>13446 сымб.) # [[Асманская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9724 сымб. → </span>13614 сымб.) # [[Джэймз Кук]] (<span style="color: #909090;">9725 сымб. → </span>13615 сымб.) # [[Рэгбі]] (<span style="color: #909090;">9741 сымб. → </span>13637 сымб.) # [[Паўднёвы акіян]] (<span style="color: #909090;">9750 сымб. → </span>13650 сымб.) # [[Хімія]] (<span style="color: #909090;">9796 сымб. → </span>13714 сымб.) # [[Іўрыт]] (<span style="color: #909090;">9806 сымб. → </span>13728 сымб.) # [[Агрэгатны стан]] (<span style="color: #909090;">9844 сымб. → </span>13782 сымб.) # [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (<span style="color: #909090;">9864 сымб. → </span>13810 сымб.) # [[Крыжовыя паходы]] (<span style="color: #909090;">9905 сымб. → </span>13867 сымб.) # [[Вэнэра]] (<span style="color: #909090;">9926 сымб. → </span>13896 сымб.) # [[Аборт]] (<span style="color: #909090;">9937 сымб. → </span>13912 сымб.) # [[Суэцкі канал]] (<span style="color: #909090;">9982 сымб. → </span>13975 сымб.) # [[Марлен Дытрых]] (<span style="color: #909090;">10059 сымб. → </span>14083 сымб.) # [[Дзяржава]] (<span style="color: #909090;">10070 сымб. → </span>14098 сымб.) # [[Нобэлеўская прэмія]] (<span style="color: #909090;">10102 сымб. → </span>14143 сымб.) # [[Кісьля]] (<span style="color: #909090;">10141 сымб. → </span>14197 сымб.) # [[Ота фон Бісмарк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Друк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Эўра]] (<span style="color: #909090;">10171 сымб. → </span>14239 сымб.) # [[Дыега Вэляскес]] (<span style="color: #909090;">10226 сымб. → </span>14316 сымб.) # [[Магнітнае поле]] (<span style="color: #909090;">10236 сымб. → </span>14330 сымб.) # [[Міжнародны Суд ААН]] (<span style="color: #909090;">10257 сымб. → </span>14360 сымб.) # [[Кірыліца]] (<span style="color: #909090;">10281 сымб. → </span>14393 сымб.) # [[Капітал]] (<span style="color: #909090;">10319 сымб. → </span>14447 сымб.) # [[Натуральная воспа]] (<span style="color: #909090;">10335 сымб. → </span>14469 сымб.) # [[Год]] (<span style="color: #909090;">10348 сымб. → </span>14487 сымб.) # [[Прыгажосьць]] (<span style="color: #909090;">10440 сымб. → </span>14616 сымб.) # [[Майкл Фарадэй]] (<span style="color: #909090;">10453 сымб. → </span>14634 сымб.) # [[Акіра Курасава]] (<span style="color: #909090;">10496 сымб. → </span>14694 сымб.) # [[Вадарод]] (<span style="color: #909090;">10526 сымб. → </span>14736 сымб.) # [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (<span style="color: #909090;">10551 сымб. → </span>14771 сымб.) # [[Луіс Армстранг]] (<span style="color: #909090;">10552 сымб. → </span>14773 сымб.) # [[Этаноль]] (<span style="color: #909090;">10559 сымб. → </span>14783 сымб.) # [[Пі]] (<span style="color: #909090;">10609 сымб. → </span>14853 сымб.) # [[Джордж Вашынгтон]] (<span style="color: #909090;">10612 сымб. → </span>14857 сымб.) # [[Анархізм]] (<span style="color: #909090;">10617 сымб. → </span>14864 сымб.) # [[Анды]] (<span style="color: #909090;">10647 сымб. → </span>14906 сымб.) # [[Калідаса]] (<span style="color: #909090;">10706 сымб. → </span>14988 сымб.) # [[Ігар Стравінскі]] (<span style="color: #909090;">10767 сымб. → </span>15074 сымб.) # [[Эпілепсія]] (<span style="color: #909090;">10786 сымб. → </span>15100 сымб.) # [[Купал]] (<span style="color: #909090;">10798 сымб. → </span>15117 сымб.) # [[Карл Маркс]] (<span style="color: #909090;">10854 сымб. → </span>15196 сымб.) # [[Альбрэхт Дурэр]] (<span style="color: #909090;">10888 сымб. → </span>15243 сымб.) # [[Галілео Галілей]] (<span style="color: #909090;">10907 сымб. → </span>15270 сымб.) # [[Грудзі]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Альгарытм]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Сара Бэрнар]] (<span style="color: #909090;">10942 сымб. → </span>15319 сымб.) # [[Золата]] (<span style="color: #909090;">10978 сымб. → </span>15369 сымб.) # [[Шагнамэ]] (<span style="color: #909090;">10981 сымб. → </span>15373 сымб.) # [[Фашызм]] (<span style="color: #909090;">11058 сымб. → </span>15481 сымб.) # [[Футбол]] (<span style="color: #909090;">11083 сымб. → </span>15516 сымб.) # [[Ніл]] (<span style="color: #909090;">11093 сымб. → </span>15530 сымб.) # [[Галаўны боль]] (<span style="color: #909090;">11099 сымб. → </span>15539 сымб.) # [[Вока]] (<span style="color: #909090;">11177 сымб. → </span>15648 сымб.) # [[Дзэн]] (<span style="color: #909090;">11209 сымб. → </span>15693 сымб.) # [[Эўклід]] (<span style="color: #909090;">11362 сымб. → </span>15907 сымб.) # [[Навука]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Нэптун]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Касьпійскае мора]] (<span style="color: #909090;">11383 сымб. → </span>15936 сымб.) # [[Габрыель Гарсія Маркес]] (<span style="color: #909090;">11416 сымб. → </span>15982 сымб.) # [[Астраномія]] (<span style="color: #909090;">11522 сымб. → </span>16131 сымб.) # [[Пэрсыдзкая мова]] (<span style="color: #909090;">11577 сымб. → </span>16208 сымб.) # [[Гарбата]] (<span style="color: #909090;">11651 сымб. → </span>16311 сымб.) # [[Магатма Гандзі]] (<span style="color: #909090;">11653 сымб. → </span>16314 сымб.) # [[Нікалё Мак’явэльлі]] (<span style="color: #909090;">11713 сымб. → </span>16398 сымб.) # [[Сухоты]] (<span style="color: #909090;">11747 сымб. → </span>16446 сымб.) # [[Тэрмадынаміка]] (<span style="color: #909090;">11780 сымб. → </span>16492 сымб.) # [[Адольф Гітлер]] (<span style="color: #909090;">11821 сымб. → </span>16549 сымб.) # [[Малако]] (<span style="color: #909090;">11878 сымб. → </span>16629 сымб.) # [[Людвіг ван Бэтговэн]] (<span style="color: #909090;">11961 сымб. → </span>16745 сымб.) # [[Ум Кульсум]] (<span style="color: #909090;">11990 сымб. → </span>16786 сымб.) # [[Паўднёвая Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">12061 сымб. → </span>16885 сымб.) # [[Мэрылін Манро]] (<span style="color: #909090;">12075 сымб. → </span>16905 сымб.) # [[Чарлі Чаплін]] (<span style="color: #909090;">12173 сымб. → </span>17042 сымб.) # [[Сонца]] (<span style="color: #909090;">12211 сымб. → </span>17095 сымб.) # [[Альгебра]] (<span style="color: #909090;">12215 сымб. → </span>17101 сымб.) # [[Геалёгія]] (<span style="color: #909090;">12454 сымб. → </span>17436 сымб.) # [[Франсіска Гоя]] (<span style="color: #909090;">12578 сымб. → </span>17609 сымб.) # [[Атэізм]] (<span style="color: #909090;">12641 сымб. → </span>17697 сымб.) # [[Танец]] (<span style="color: #909090;">13068 сымб. → </span>18295 сымб.) # [[Зорка]] (<span style="color: #909090;">13336 сымб. → </span>18670 сымб.) # [[Джордж Байран]] (<span style="color: #909090;">13398 сымб. → </span>18757 сымб.) # [[Рэлігія]] (<span style="color: #909090;">13404 сымб. → </span>18766 сымб.) # [[Готфрыд Ляйбніц]] (<span style="color: #909090;">13468 сымб. → </span>18855 сымб.) # [[Уладзімер Ленін]] (<span style="color: #909090;">13554 сымб. → </span>18976 сымб.) # [[Томас Эдысан]] (<span style="color: #909090;">13808 сымб. → </span>19331 сымб.) # [[Мацуо Басё]] (<span style="color: #909090;">13820 сымб. → </span>19348 сымб.) # [[Колер]] (<span style="color: #909090;">13942 сымб. → </span>19519 сымб.) # [[Алімпійскія гульні]] (<span style="color: #909090;">14021 сымб. → </span>19629 сымб.) # [[Рак (захворваньне)]] (<span style="color: #909090;">14078 сымб. → </span>19709 сымб.) # [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (<span style="color: #909090;">14139 сымб. → </span>19795 сымб.) # [[Хвароба Альцгаймэра]] (<span style="color: #909090;">14222 сымб. → </span>19911 сымб.) # [[Гіп-гоп]] (<span style="color: #909090;">14384 сымб. → </span>20138 сымб.) # [[Зямля]] (<span style="color: #909090;">14523 сымб. → </span>20332 сымб.) # [[Роза Люксэмбург]] (<span style="color: #909090;">14582 сымб. → </span>20415 сымб.) # [[Тэніс]] (<span style="color: #909090;">14624 сымб. → </span>20474 сымб.) # [[Канал]] (<span style="color: #909090;">14761 сымб. → </span>20665 сымб.) # [[Сыр]] (<span style="color: #909090;">14883 сымб. → </span>20836 сымб.) # [[Ацтэкі]] (<span style="color: #909090;">15037 сымб. → </span>21052 сымб.) # [[Альфрэд Гічкок]] (<span style="color: #909090;">15429 сымб. → </span>21601 сымб.) # [[Тысяча і адна ноч]] (<span style="color: #909090;">15461 сымб. → </span>21645 сымб.) # [[Ядзерная зброя]] (<span style="color: #909090;">15748 сымб. → </span>22047 сымб.) # [[Ўолт Дыснэй]] (<span style="color: #909090;">15987 сымб. → </span>22382 сымб.) # [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (<span style="color: #909090;">16008 сымб. → </span>22411 сымб.) # [[Міжнародны валютны фонд]] (<span style="color: #909090;">16011 сымб. → </span>22415 сымб.) # [[Леанарда да Вінчы]] (<span style="color: #909090;">16107 сымб. → </span>22550 сымб.) # [[Фёдар Дастаеўскі]] (<span style="color: #909090;">16150 сымб. → </span>22610 сымб.) # [[Фэдэрыка Фэліні]] (<span style="color: #909090;">16351 сымб. → </span>22891 сымб.) # [[Цытрус]] (<span style="color: #909090;">16596 сымб. → </span>23234 сымб.) # [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (<span style="color: #909090;">17137 сымб. → </span>23992 сымб.) # [[Мартын Гайдэгер]] (<span style="color: #909090;">17788 сымб. → </span>24903 сымб.) # [[Дантэ Аліг’еры]] (<span style="color: #909090;">17851 сымб. → </span>24991 сымб.) # [[Аўстрыя]] (<span style="color: #909090;">18041 сымб. → </span>25257 сымб.) # [[Японія]] (<span style="color: #909090;">18347 сымб. → </span>25686 сымб.) # [[Ізраіль]] (<span style="color: #909090;">18577 сымб. → </span>26008 сымб.) # [[Аўстралія]] (<span style="color: #909090;">18674 сымб. → </span>26144 сымб.) # [[Этыёпія]] (<span style="color: #909090;">18748 сымб. → </span>26247 сымб.) # [[Танзанія]] (<span style="color: #909090;">18792 сымб. → </span>26309 сымб.) # [[Сынгапур]] (<span style="color: #909090;">19228 сымб. → </span>26919 сымб.) # [[Азія]] (<span style="color: #909090;">19343 сымб. → </span>27080 сымб.) # [[Здароўе]] (<span style="color: #909090;">19351 сымб. → </span>27091 сымб.) # [[Вэнэсуэла]] (<span style="color: #909090;">19399 сымб. → </span>27159 сымб.) # [[Анры Матыс]] (<span style="color: #909090;">19411 сымб. → </span>27175 сымб.) # [[Куба]] (<span style="color: #909090;">19702 сымб. → </span>27583 сымб.) # [[Жак Карт’е]] (<span style="color: #909090;">19846 сымб. → </span>27784 сымб.) # [[Ёсіф Сталін]] (<span style="color: #909090;">19912 сымб. → </span>27877 сымб.) # [[Пакістан]] (<span style="color: #909090;">20427 сымб. → </span>28598 сымб.) # [[Інданэзія]] (<span style="color: #909090;">20513 сымб. → </span>28718 сымб.) # [[Сымона дэ Бавуар]] (<span style="color: #909090;">20812 сымб. → </span>29137 сымб.) # [[Віетнам]] (<span style="color: #909090;">20818 сымб. → </span>29145 сымб.) # [[Эканоміка]] (<span style="color: #909090;">20948 сымб. → </span>29327 сымб.) # [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (<span style="color: #909090;">21249 сымб. → </span>29749 сымб.) # [[Людовік XIV]] (<span style="color: #909090;">21287 сымб. → </span>29802 сымб.) # [[Элан Т’юрынг]] (<span style="color: #909090;">21566 сымб. → </span>30192 сымб.) # [[Армія]] (<span style="color: #909090;">21582 сымб. → </span>30215 сымб.) # [[Аўганістан]] (<span style="color: #909090;">21624 сымб. → </span>30274 сымб.) # [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (<span style="color: #909090;">21654 сымб. → </span>30316 сымб.) # [[Гаўтама Буда]] (<span style="color: #909090;">21729 сымб. → </span>30421 сымб.) # [[Ашока]] (<span style="color: #909090;">21735 сымб. → </span>30429 сымб.) # [[Фрыдэрык Шапэн]] (<span style="color: #909090;">21756 сымб. → </span>30458 сымб.) # [[Фрэнк Лойд Райт]] (<span style="color: #909090;">21773 сымб. → </span>30482 сымб.) # [[Паблё Пікаса]] (<span style="color: #909090;">21774 сымб. → </span>30484 сымб.) # [[Вэргіліюс]] (<span style="color: #909090;">21827 сымб. → </span>30558 сымб.) # [[Апэрацыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21835 сымб. → </span>30569 сымб.) # [[Саудаўская Арабія]] (<span style="color: #909090;">21849 сымб. → </span>30589 сымб.) # [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (<span style="color: #909090;">21866 сымб. → </span>30612 сымб.) # [[Польшча]] (<span style="color: #909090;">21927 сымб. → </span>30698 сымб.) # [[Сонечная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21959 сымб. → </span>30743 сымб.) # [[Ерусалім]] (<span style="color: #909090;">21976 сымб. → </span>30766 сымб.) # [[Малярыя]] (<span style="color: #909090;">22000 сымб. → </span>30800 сымб.) # [[Лагас]] (<span style="color: #909090;">22016 сымб. → </span>30822 сымб.) # [[Каір]] (<span style="color: #909090;">22064 сымб. → </span>30890 сымб.) # [[Іран]] (<span style="color: #909090;">22065 сымб. → </span>30891 сымб.) # [[Марс]] (<span style="color: #909090;">22073 сымб. → </span>30902 сымб.) # [[Багдад]] (<span style="color: #909090;">22085 сымб. → </span>30919 сымб.) # [[Сатурн]] (<span style="color: #909090;">22092 сымб. → </span>30929 сымб.) # [[Дыназаўр]] (<span style="color: #909090;">22093 сымб. → </span>30930 сымб.) # [[Леанард Ойлер]] (<span style="color: #909090;">22121 сымб. → </span>30969 сымб.) # [[Галяктыка]] (<span style="color: #909090;">22131 сымб. → </span>30983 сымб.) # [[Энцыкляпэдыя]] (<span style="color: #909090;">22141 сымб. → </span>30997 сымб.) # [[Канстантын I Вялікі]] (<span style="color: #909090;">22167 сымб. → </span>31034 сымб.) # [[Мао Дзэ-дун]] (<span style="color: #909090;">22175 сымб. → </span>31045 сымб.) # [[Дака]] (<span style="color: #909090;">22176 сымб. → </span>31046 сымб.) # [[Банглядэш]] (<span style="color: #909090;">22183 сымб. → </span>31056 сымб.) # [[Хрысьціянства]] (<span style="color: #909090;">22190 сымб. → </span>31066 сымб.) # [[Турэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">22206 сымб. → </span>31088 сымб.) # [[Танк]] (<span style="color: #909090;">22222 сымб. → </span>31111 сымб.) # [[Француская рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">22239 сымб. → </span>31135 сымб.) # [[Лізавета I]] (<span style="color: #909090;">22285 сымб. → </span>31199 сымб.) # [[Кіншаса]] (<span style="color: #909090;">22294 сымб. → </span>31212 сымб.) # [[Піва]] (<span style="color: #909090;">22323 сымб. → </span>31252 сымб.) # [[Авідыюс]] (<span style="color: #909090;">22343 сымб. → </span>31280 сымб.) # [[Сыднэй]] (<span style="color: #909090;">22348 сымб. → </span>31287 сымб.) # [[Ёган Кеплер]] (<span style="color: #909090;">22358 сымб. → </span>31301 сымб.) # [[Джон Мэйнард Кейнз]] (<span style="color: #909090;">22366 сымб. → </span>31312 сымб.) # [[Дынастыя Тан]] (<span style="color: #909090;">22373 сымб. → </span>31322 сымб.) # [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (<span style="color: #909090;">22377 сымб. → </span>31328 сымб.) # [[Мухамад]] (<span style="color: #909090;">22384 сымб. → </span>31338 сымб.) # [[Француская мова]] (<span style="color: #909090;">22412 сымб. → </span>31377 сымб.) # [[Кейптаўн]] (<span style="color: #909090;">22425 сымб. → </span>31395 сымб.) # [[Уран]] (<span style="color: #909090;">22456 сымб. → </span>31438 сымб.) # [[Ірак]] (<span style="color: #909090;">22457 сымб. → </span>31440 сымб.) # [[Мадрыд]] (<span style="color: #909090;">22461 сымб. → </span>31445 сымб.) # [[Бразылія]] (<span style="color: #909090;">22503 сымб. → </span>31504 сымб.) # [[Атэны]] (<span style="color: #909090;">22574 сымб. → </span>31604 сымб.) # [[Транспарт]] (<span style="color: #909090;">22578 сымб. → </span>31609 сымб.) # [[Міжнародная сыстэма СІ]] (<span style="color: #909090;">22603 сымб. → </span>31644 сымб.) # [[Рэнэ Дэкарт]] (<span style="color: #909090;">22619 сымб. → </span>31667 сымб.) # [[Лі Бо]] (<span style="color: #909090;">22671 сымб. → </span>31739 сымб.) # [[Сэул]] (<span style="color: #909090;">22698 сымб. → </span>31777 сымб.) # [[Карачы]] (<span style="color: #909090;">22703 сымб. → </span>31784 сымб.) # [[Мумбаі]] (<span style="color: #909090;">22706 сымб. → </span>31788 сымб.) # [[Шанхай]] (<span style="color: #909090;">22735 сымб. → </span>31829 сымб.) # [[Юпітэр]] (<span style="color: #909090;">22740 сымб. → </span>31836 сымб.) # [[Вена]] (<span style="color: #909090;">22788 сымб. → </span>31903 сымб.) # [[Нідэрлянды]] (<span style="color: #909090;">22835 сымб. → </span>31969 сымб.) # [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (<span style="color: #909090;">22847 сымб. → </span>31986 сымб.) # [[Авіцэна]] (<span style="color: #909090;">22874 сымб. → </span>32024 сымб.) # [[Джэйн Остын]] (<span style="color: #909090;">22887 сымб. → </span>32042 сымб.) # [[Архімэд]] (<span style="color: #909090;">22919 сымб. → </span>32087 сымб.) # [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (<span style="color: #909090;">22945 сымб. → </span>32123 сымб.) # [[Амстэрдам]] (<span style="color: #909090;">22964 сымб. → </span>32150 сымб.) # [[Токіё]] (<span style="color: #909090;">23081 сымб. → </span>32313 сымб.) # [[Калката]] (<span style="color: #909090;">23097 сымб. → </span>32336 сымб.) # [[Мартын Лютэр Кінг]] (<span style="color: #909090;">23098 сымб. → </span>32337 сымб.) # [[Мартын Лютэр]] (<span style="color: #909090;">23104 сымб. → </span>32346 сымб.) # [[Старажытны Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">23186 сымб. → </span>32460 сымб.) # [[Анатомія]] (<span style="color: #909090;">23243 сымб. → </span>32540 сымб.) # [[Дэлі]] (<span style="color: #909090;">23254 сымб. → </span>32556 сымб.) # [[Антарктыда]] (<span style="color: #909090;">23271 сымб. → </span>32579 сымб.) # [[Антон Чэхаў]] (<span style="color: #909090;">23280 сымб. → </span>32592 сымб.) # [[Бангкок]] (<span style="color: #909090;">23308 сымб. → </span>32631 сымб.) # [[Ісак Ньютан]] (<span style="color: #909090;">23318 сымб. → </span>32645 сымб.) # [[Джакарта]] (<span style="color: #909090;">23323 сымб. → </span>32652 сымб.) # [[Тайлянд]] (<span style="color: #909090;">23337 сымб. → </span>32672 сымб.) # [[Бізантыйская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">23370 сымб. → </span>32718 сымб.) # [[Партугалія]] (<span style="color: #909090;">23377 сымб. → </span>32728 сымб.) # [[Багата]] (<span style="color: #909090;">23410 сымб. → </span>32774 сымб.) # [[Эрвін Шрэдынгер]] (<span style="color: #909090;">23411 сымб. → </span>32775 сымб.) # [[Расейская мова]] (<span style="color: #909090;">23565 сымб. → </span>32991 сымб.) # [[Ватыкан]] (<span style="color: #909090;">23572 сымб. → </span>33001 сымб.) # [[Дынастыя Мін]] (<span style="color: #909090;">23580 сымб. → </span>33012 сымб.) # [[Ўільям Шэксьпір]] (<span style="color: #909090;">23591 сымб. → </span>33027 сымб.) # [[Мэксыка]] (<span style="color: #909090;">23598 сымб. → </span>33037 сымб.) # [[Мальер]] (<span style="color: #909090;">23651 сымб. → </span>33111 сымб.) # [[Пэкін]] (<span style="color: #909090;">23666 сымб. → </span>33132 сымб.) # [[Дамаск]] (<span style="color: #909090;">23676 сымб. → </span>33146 сымб.) # [[Аргентына]] (<span style="color: #909090;">23834 сымб. → </span>33368 сымб.) # [[Старажытная Грэцыя]] (<span style="color: #909090;">23896 сымб. → </span>33454 сымб.) # [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (<span style="color: #909090;">23983 сымб. → </span>33576 сымб.) # [[Найробі]] (<span style="color: #909090;">23996 сымб. → </span>33594 сымб.) # [[Мост]] (<span style="color: #909090;">24003 сымб. → </span>33604 сымб.) # [[Ангельская мова]] (<span style="color: #909090;">24025 сымб. → </span>33635 сымб.) # [[Сан-Паўлу]] (<span style="color: #909090;">24028 сымб. → </span>33639 сымб.) # [[Вальтэр]] (<span style="color: #909090;">24047 сымб. → </span>33666 сымб.) # [[Лос-Анджэлес]] (<span style="color: #909090;">24100 сымб. → </span>33740 сымб.) # [[Першая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">24122 сымб. → </span>33771 сымб.) # [[Сальвадор Далі]] (<span style="color: #909090;">24137 сымб. → </span>33792 сымб.) # [[Мэхіка]] (<span style="color: #909090;">24321 сымб. → </span>34049 сымб.) # [[Турэччына]] (<span style="color: #909090;">24367 сымб. → </span>34114 сымб.) # [[Будызм]] (<span style="color: #909090;">24434 сымб. → </span>34208 сымб.) # [[Эўропа]] (<span style="color: #909090;">24498 сымб. → </span>34297 сымб.) # [[Банан (плод)]] (<span style="color: #909090;">24555 сымб. → </span>34377 сымб.) # [[Рэспубліка Карэя]] (<span style="color: #909090;">24599 сымб. → </span>34439 сымб.) # [[Чжэн Хэ]] (<span style="color: #909090;">24600 сымб. → </span>34440 сымб.) # [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (<span style="color: #909090;">24647 сымб. → </span>34506 сымб.) # [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (<span style="color: #909090;">24650 сымб. → </span>34510 сымб.) # [[Мікелянджэлё]] (<span style="color: #909090;">24652 сымб. → </span>34513 сымб.) # [[Біялёгія]] (<span style="color: #909090;">24688 сымб. → </span>34563 сымб.) # [[Бялкі]] (<span style="color: #909090;">24765 сымб. → </span>34671 сымб.) # [[Аўтамабіль]] (<span style="color: #909090;">24802 сымб. → </span>34723 сымб.) # [[Індыя]] (<span style="color: #909090;">24988 сымб. → </span>34983 сымб.) # [[Мэка]] (<span style="color: #909090;">25148 сымб. → </span>35207 сымб.) # [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (<span style="color: #909090;">25391 сымб. → </span>35547 сымб.) # [[Карабель]] (<span style="color: #909090;">25428 сымб. → </span>35599 сымб.) # [[Зараастрызм]] (<span style="color: #909090;">25469 сымб. → </span>35657 сымб.) # [[Майкл Джэксан]] (<span style="color: #909090;">25479 сымб. → </span>35671 сымб.) # [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">25547 сымб. → </span>35766 сымб.) # [[Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">25596 сымб. → </span>35834 сымб.) # [[Тлен]] (<span style="color: #909090;">25773 сымб. → </span>36082 сымб.) # [[Парыж]] (<span style="color: #909090;">25916 сымб. → </span>36282 сымб.) # [[Антоніё Вівальдзі]] (<span style="color: #909090;">26135 сымб. → </span>36589 сымб.) # [[Тэгеран]] (<span style="color: #909090;">26267 сымб. → </span>36774 сымб.) # [[Рым]] (<span style="color: #909090;">26877 сымб. → </span>37628 сымб.) # [[Кітай]] (<span style="color: #909090;">26885 сымб. → </span>37639 сымб.) # [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (<span style="color: #909090;">26975 сымб. → </span>37765 сымб.) # [[Альбэрт Айнштайн]] (<span style="color: #909090;">26993 сымб. → </span>37790 сымб.) # [[Нігерыя]] (<span style="color: #909090;">27134 сымб. → </span>37988 сымб.) # [[Буэнас-Айрэс]] (<span style="color: #909090;">27404 сымб. → </span>38366 сымб.) # [[Швайцарыя]] (<span style="color: #909090;">27604 сымб. → </span>38646 сымб.) # [[Вашку да Гама]] (<span style="color: #909090;">27703 сымб. → </span>38784 сымб.) # [[Нью-Ёрк]] (<span style="color: #909090;">27951 сымб. → </span>39131 сымб.) # [[Жан-Жак Русо]] (<span style="color: #909090;">28053 сымб. → </span>39274 сымб.) # [[Нямеччына]] (<span style="color: #909090;">28139 сымб. → </span>39395 сымб.) # [[Судан]] (<span style="color: #909090;">29091 сымб. → </span>40727 сымб.) # [[Паўночная Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">29316 сымб. → </span>41042 сымб.) # [[Бульба]] (<span style="color: #909090;">30496 сымб. → </span>42694 сымб.) # [[Гішпанія]] (<span style="color: #909090;">31064 сымб. → </span>43490 сымб.) # [[Аляксандар Пушкін]] (<span style="color: #909090;">31506 сымб. → </span>44108 сымб.) # [[Энрыка Фэрмі]] (<span style="color: #909090;">31606 сымб. → </span>44248 сымб.) # [[Эўрапейскі Зьвяз]] (<span style="color: #909090;">31650 сымб. → </span>44310 сымб.) # [[Санкт-Пецярбург]] (<span style="color: #909090;">31768 сымб. → </span>44475 сымб.) # [[The Beatles]] (<span style="color: #909090;">31828 сымб. → </span>44559 сымб.) # [[Дубай]] (<span style="color: #909090;">32164 сымб. → </span>45030 сымб.) # [[Цягліцы]] (<span style="color: #909090;">32174 сымб. → </span>45044 сымб.) # [[Чынгісхан]] (<span style="color: #909090;">32950 сымб. → </span>46130 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (<span style="color: #909090;">33045 сымб. → </span>46263 сымб.) # [[Масква]] (<span style="color: #909090;">33890 сымб. → </span>47446 сымб.) # [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (<span style="color: #909090;">34027 сымб. → </span>47638 сымб.) # [[Эйфэлева вежа]] (<span style="color: #909090;">34690 сымб. → </span>48566 сымб.) # [[Афрыка]] (<span style="color: #909090;">35133 сымб. → </span>49186 сымб.) # [[Кір II]] (<span style="color: #909090;">35642 сымб. → </span>49899 сымб.) # [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (<span style="color: #909090;">35838 сымб. → </span>50173 сымб.) # [[Стамбул]] (<span style="color: #909090;">36149 сымб. → </span>50609 сымб.) # [[Ісус Хрыстос]] (<span style="color: #909090;">36498 сымб. → </span>51097 сымб.) # [[Нікола Тэсла]] (<span style="color: #909090;">36571 сымб. → </span>51199 сымб.) # [[Францыя]] (<span style="color: #909090;">37064 сымб. → </span>51890 сымб.) # [[Глябальнае пацяпленьне]] (<span style="color: #909090;">37689 сымб. → </span>52765 сымб.) # [[Ганконг]] (<span style="color: #909090;">38289 сымб. → </span>53605 сымб.) # [[Калізэй]] (<span style="color: #909090;">38926 сымб. → </span>54496 сымб.) # [[Альжыр]] (<span style="color: #909090;">41382 сымб. → </span>57935 сымб.) # [[Сусьветны банк]] (<span style="color: #909090;">41549 сымб. → </span>58169 сымб.) # [[Расея]] (<span style="color: #909090;">44065 сымб. → </span>61691 сымб.) # [[Рэмбрант]] (<span style="color: #909090;">44369 сымб. → </span>62117 сымб.) # [[Канада]] (<span style="color: #909090;">46867 сымб. → </span>65614 сымб.) # [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">49352 сымб. → </span>69093 сымб.) # [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (<span style="color: #909090;">51268 сымб. → </span>71775 сымб.) # [[Шахматы]] (<span style="color: #909090;">52535 сымб. → </span>73549 сымб.) # [[Бэрлін]] (<span style="color: #909090;">53872 сымб. → </span>75421 сымб.) # [[Напалеон I Банапарт]] (<span style="color: #909090;">54321 сымб. → </span>76049 сымб.) # [[Італія]] (<span style="color: #909090;">54997 сымб. → </span>76996 сымб.) # [[Рэфармацыя]] (<span style="color: #909090;">57521 сымб. → </span>80529 сымб.) # [[Аляксандар Македонскі]] (<span style="color: #909090;">63234 сымб. → </span>88528 сымб.) # [[Вялікабрытанія]] (<span style="color: #909090;">63309 сымб. → </span>88633 сымб.) # [[Украіна]] (<span style="color: #909090;">63810 сымб. → </span>89334 сымб.) # [[Лёндан]] (<span style="color: #909090;">70448 сымб. → </span>98627 сымб.) # [[Пётар I]] (<span style="color: #909090;">72172 сымб. → </span>101041 сымб.) # [[Другая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">75044 сымб. → </span>105062 сымб.) # [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (<span style="color: #909090;">79371 сымб. → </span>111119 сымб.) # [[Цягнік]] (<span style="color: #909090;">100969 сымб. → </span>141357 сымб.) 4i242iyggemko5lxjq808zt42xngzz6 Шаблён:Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе 10 93058 2331165 2322139 2022-08-03T20:19:26Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе |назва = [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Ліга 1]] [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіянату Францыі па футболе]] ў [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] |стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Францыя}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Алімпік Ліён]] * [[Алімпік Марсэль]] * [[Анжэ (футбольны клюб)|Анжэ]] * [[Асэр (футбольны клюб)|Асэр]] * [[Аячча (футбольны клюб)|Аячча]] * [[Брэст (футбольны клюб)|Брэст]] * [[Клермон Клермон-Фэран|Клермон]] * [[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]] * [[Лянс (футбольны клюб)|Лянс]] * [[Ляр’ен (футбольны клюб)|Ляр’ен]] * [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] * [[Манпэлье (футбольны клюб)|Манпэлье]] * [[Нант (футбольны клюб)|Нант]] * [[Ніцца (футбольны клюб)|Ніцца]] * [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] * [[Рэймс (футбольны клюб)|Рэймс]] * [[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]] * [[Страсбург (футбольны клюб)|Страсбург]] * [[Труа (футбольны клюб)|Труа]] * [[Тулюза (футбольны клюб)|Тулюза]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Францыя, 1]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Францыя]]</noinclude> t558e921yoauz0mfb7tib4a3ze8u6nh Губарэвічы 0 104885 2331127 2331101 2022-08-03T12:01:42Z Дамінік 64057 /* Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў спрабуе абвінаваціць князёў Вішнявецкіх у тым, што ў 1574 г. яны, сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Губаровічы<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Уражанне такое, што робіць ён гэта па інэрцыі, бо Губарэвічы, у адрозьненьне, скажам, ад брагінскай жа вёскі Галкі, калі і былі памежнымі, дык хіба з астраглядавіцкім альбо хвойніцкім Стралічавам, а гэта занадта далёка ад любецкіх кардонаў. Варта, аднак, мець на ўвазе і іншае. Яшчэ з 2005 г. аўтар настойвае на сваёй фантасмагорыі, г. зн. на прыналежнасьці самога Брагіна і воласьці альбо іх паловы да Любецкага староства<ref>Кондратьєв І. В. Лоєвське староство у 1585 – середині ХVII ст. // Пятыя міжнародныя Доýнараýскія чытанні. – Гомель, 2005. С. 197; Кондратьєв І. В. Любецьке староство (XVI – середина XVII ст.). /І. В. Кондратьєв – Чернігівський національний педагогічний університет ім. Т. Г. Шевченка; Історико-археологічний музейний комплекс «Древній Любеч». – Чернігів: Видавець Лозовий В. М., 2014. С. 20, 69, 79, 196–197</ref>. Пра Брагінскую воласьць у яго складзе можна прачытаць і ў артыкуле В. С. Пазднякова «Любеч» у 3-м дадатковым томе энцыкляпэдыі «Вялікае Княства Літоўскае» (2010), што ці ня ганьбіць беларускую гістарыяграфію.}}. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Губаровічы, атрымаў у спадчыну ад князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай». У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] m9inj5vpt9rt85rk9bvxv55nvh0fhci Ліна Кастэнка 0 105151 2331229 2330896 2022-08-03T23:00:26Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Пісьменьніца |Імя = Ліна Кастэнка |Арыгінал імя = {{мова-uk||скарочана}} Ліна Костенко |Партрэт = Lina Kostenko.jpg |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = Ліна Василівна Костенко |Месца нараджэньня = [[Іржышчаў]], [[Украіна]] |Род дзейнасьці = пісьменьніца |Гады актыўнасьці = з 1957 году |Напрамак = |Жанр = |Мова = украінская }} '''Лі́на Кастэ́нка''' ({{мова-uk|Ліна Костенко}}; нарадзілася 19 сакавіка 1930 году, [[Іржышчаў|Іржышчаў, Кіеўская вобласьць, Украіна]]) — [[Украіна|украінская]] [[пісьменьнік|пісьменьніца]], [[паэтка]]-[[шасьцідзясятніца]] і грамадзкая дзяячка. Ляўрэатка [[Шаўчэнкаўская прэмія|Шаўчэнкаўскай прэміі]] (1987), [[Ордэн Ганаровага легіёну|Ордэну Ганаровага легіёну]] (2022)<ref>Мар’яна Мигаль, [https://glavcom.ua/amp/kyiv/news/lina-kostenko-otrimala-nayvishchu-nagorodu-franciji-foto-860605.html «Ліна Костенко отримала найвищу нагороду Франції»], 14 липня 2022, glavcom.ua.</ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям'і настаўнікаў Васіля і Зінаіды Кастэнкаў<ref name="дзюба2009">''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 5: Кон — Кю. — С. 222. </ref>. У 1936 годзе сям'я пераехала з [[Іржышчаў|Іржышчава]] ў [[Кіеў]]. З 1937 па 1941 год вучылася ў школе № 100, якая знаходзілася ў працоўным пасёлку на Труханавай высьпе, дзе ў той час жыла сям’я. Школа была спаленая ў 1943 годзе разам з усёй вёскай. Гэтаму прысьвечаны [[верш]] «Я виросла у Київській Венеції»<ref name="дзюба2009"/>. Пасьля заканчэньня сярэдняй школы № 123 у Куранёўцы навучалася ў [[Кіеўскі пэдагагічны інстытут|Кіеўскім пэдагагічным інстытуце]], а потым у [[Маскоўскі літаратурны інстытут імя Горкага|Маскоўскім літаратурным інстытуце імя Горкага]], які скончыла ў 1956 годзе<ref name="дзюба2020">''І. М. Дзюба''. [https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960 Костенко Ліна Василівна] // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020.</ref>. Яна была адной зь першых і найбольш прыкметных сярод плеяды маладых украінскіх паэтаў, якія зьявіліся на мяжы 1950-1960-х гадоў. Пэрыяд так званых «[[Шасьцідзясятнікі|шасьцідзесятнікаў]]» спарадзіў ва [[Украінская літаратура|ўкраінскай літаратуры]] найноўшыя стылі, вымушаў ствараць нешта новае, нетыповае, нешта авангарднае, але, як заўсёды, бязлітасна і максімальна крытычна да тагачаснай улады і рэжыму<ref name="дзюба2020"/>. У пачатку 1960-х удзельнічала ў літаратурных вечарах Кіеўскага клюба творчай моладзі. Пачынаючы з 1961 г. яе крытыкавалі за «апалітычнасьць», фільм паводле [[Сцэнар|сцэнара]] Л. Кастэнкі «Дарогай вятроў» быў зьняты з здымачнага пляну<ref name="pravda">[https://www.pravda.com.ua/articles/2018/12/10/7200729/ Ліна Костенко. Поетеса епохи] // Анна Шестак, для УП, 10 грудня 2018.</ref>. 1963 г. — зьнятая з друку кніга вершаў Л. Кастэнкі «Зоряний інтеґрал», зьнятая з набору кніга «Княжа гора»<ref name="pravda"/>. 1968 — пісала лісты ў абарону [[Вячаслаў Чарнавол|В. Чарнавола]] ў адказ на паклёп на яго ў газэце «Літературна Україна». Пасьля гэтага імя Л. Кастэнкі доўгія гады не згадвалася ў савецкім друку. Працавала «ў шуфляду»<ref name="дзюба2020"/>. З 1986 году Ліна Кастэнка актыўна дасьледуе культуру, народныя звычаі і традыцыі раёнаў [[Палесьсе|Палесься]], спустошаных у выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]]. Неаднаразова езьдзіла ў [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зону адчужэньня]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160304193736/http://www.viche.info/journal/1881/?feed Ліна КОСТЕНКО: «Виколупую з-під льоду свій народ»], Віче, №5, березень 2010.</ref>. У 2010 годзе выйшаў першы [[раман]] Л. Кастэнкі — «Записки українського самашедшого»<ref>[https://web.archive.org/web/20110109084911/http://www.ukrinform.ua/ukr/order/?id=971534 «Ліна Костенко презентувала нову книжку — прозовий роман "Записки українського самашедшого"»]. Ukrinform, 2010.12.17.</ref>. Раман выклікаў ажыятаж і часовы дэфіцыт яго ў кнігарнях, што прывяло да зьяўлення пірацкіх перавыданьняў. На чэрвень 2011 году агульны афіцыйны наклад рамана склаў 80 тысячаў<ref>ОЛЕНА ЧЕКАН, [https://tyzhden.ua/Culture/5934 «Я повертаюсь. Я вже не буду стояти осторонь»], Український тиждень, № 52 (165).</ref>. Ганаровая прафэсарка [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіева-магілянскай акадэміі]], ганаровая доктарка [[Львоўскі ўнівэрсытэт|Львоўскага]] і [[Чарнавіцкі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Юрыя Фядзьковіча|Чарнавіцкага]] ўнівэрсытэтаў. Адмовілася ад званьня [[Герой Украіны|Героя Ўкраіны]]. Сярод перакладнікаў твораў на беларускую мову — [[Эдуард Акулін]], [[Алесь Бадак]], [[Міхась Скобла]]<ref>Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.</ref>, [[Валянціна Аколава]], [[Данута Бічэль]], [[Васіль Вітка]], [[Валянціна Коўтун]], [[Ніна Мацяш]], [[Рыгор Семашкевіч]], [[Янка Сіпакоў]], [[Яўгенія Янішчыц]]<ref>{{Літаратура/БелЭн|8}}</ref>. Сама паэтка перакладала чэшскую і польскую паэзію<ref>Олена Юрченко, [https://osvitoria.media/experience/lini-kostenko-91-istoriyi-pro-ulyublenu-poetesu-yaki-vas-zdyvuyut/ «Ліні Костенко — 91: Історії про улюблену поетесу, які вас здивують»], Освіторія.</ref>. == Выданьні твораў == * «Проміння землі» (1957) * «Вітрила» (1958) * «Мандрівки серця» (1961) * «Зоряний інтеграл» (1962) * «Княжа гора» (1962) * «Над берегами вічної ріки» (1977) * «Маруся Чурай» (1979) * «Неповторність» (1980) * «Сад нетанучих скульптур» (1987) * «Бузиновий цар» (1987) * «Вибране» (1987) * «Інкрустації» (1994) * «Берестечко» (1999) * «Гуманітарна аура нації, або Дефект головного дзеркала» (1999) * «Гіацинтове сонце» (2010) * «Записки українського самашедшого» (2010) * «Річка Геракліта» (2011) === Паэмы === * «Берестечко» * «Дума про братів Неазовських» * «Скіфська одіссея» * «Сніг у Флоренції» === Раманы === * Маруся Чурай,1979, раман у вершах. * «Записки українського самашедшого», 2010. == Літаратура == * [http://www.nplu.org/resourses/nashi_vydannya/lina.pdf Ліна Костенко: біобібліографічний покажчик] / упоряд.: Г. В. Волянська , Л. А. Кухар; авт. нарису В. Є. Панченко; наук. ред. В. О . Кононенко; М-во культури України, Нац. парлам. б-ка України. — К ., 2015. — 288 с . ==Крыніцы== {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/Kast6?OpenDocument| загаловак = Гуманітарная аўра нацыі, альбо Дэфект галоўнага люстэрка| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклаў з украінскай Міхася Скоблы}} * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/kas13?OpenDocument| загаловак = Мелодыя любові| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклад [[Ніна Мацяш|Ніны Мацяш]]}} * [http://pysar.tripod.com/Kostenko/ Ліна Кастэнка] * [http://orpheusandlyra.tripod.com/lina_kostenko/id1.html Ukrainian art songs on poetry of Lina Kostenko] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кастэнка, Ліна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Іржышчаве]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратары]] [[Катэгорыя:Асобы Кіева]] [[Катэгорыя:Украінскія паэткі]] 0b4tcac1uzh5cw9ersc26yqc83k49xg Ліль (футбольны клюб) 0 109610 2331159 2298674 2022-08-03T19:47:20Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Лягатып = Lille OSC.png |ПоўнаяНазва = Lille Olympique Sporting Club Lille Metropole |Горад = [[Ліль]] |Стадыён = [[П’ер-Маруа (стадыён)|П’ер-Маруа]] |Умяшчальнасьць = {{лік|50186}} |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|ЛільЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Францыі|Ліль}} |Прыналежнасьць = Францускія | pattern_la1 = _LilleOSC2122h | pattern_b1 = _LilleOSC2122h | pattern_ra1 = _LilleOSC2122h | pattern_sh1 = _LilleOSC2122h | pattern_so1 = _LilleOSC2122h | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = | socks1 = | pattern_la2 = _LilleOSC2122a | pattern_b2 = _LilleOSC2122a | pattern_ra2 = _LilleOSC2122a | pattern_sh2 = _LilleOSC2122a | pattern_so2 = _LilleOSC2122a | leftarm2 = | body2 = | rightarm2 = | shorts2 = | socks2 = | pattern_la3 = _LilleOSC2122t | pattern_b3 = _LilleOSC2122t | pattern_ra3 = _LilleOSC2122t | pattern_sh3 = _LilleOSC2122t | pattern_so3 = _LilleOSC2122t | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = }} «'''Ліль'''» ({{мова-fr|Lille}}) — францускі футбольны клюб з гораду [[Ліль|Лілю]]. Заснаваны ў 1944 годзе ў выніку зьліцьця двух клюбаў «Алімпік Ліль» і «СК Фіў». Чатырохразовы [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіён Францыі]] (1946, 1954, 2011, 2021), шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]. Поўны назоў клюбу — ''Lille Olympique Sporting Club Lille Metropole''. «Ліль» і «[[Рэд Стар Сэн-Уэн|Рэд Стар]]» зьяўляюцца адзінымі францускімі клюбамі, якія запар тройчы перамагалі ў розыгрышы [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]. У 2011 годзе клюб заваяваў Кубак Францыі й [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіёнам краіны]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110518063040/http://www.soccerway.com/news/2011/May/15/coupe-de-france-psg-0-lille-1/ «Coupe de France: PSG 0 Lille 1»]. Soccerway.</ref>. Самым пасьпяховым пэрыядам «Лілю» былі дзесяцігодзьдзі з 1946—1956 гады, калі камандаў кіравалі [[Джордж Бэры]] й [[Андрэ Шаўва]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120202024016/http://soccernet.espn.go.com/report/_/id/295241?cc=5739 «Lille seal historic title»]. ESPN Soccernet</ref>. «Ліль» мае даўняе суперніцтва з суседзямі клюбам «[[Лянс (футбольны клюб)|Лянс]]», дэрбі паміж гэтымі двума клюбамі завецца [[Дэрбі-дзю-Нор]]. Ад 2016 году «Ліль» належыць Жерару Лопесу. У студзені 2002 году [[Мішэль Сэйду|Мішэлю Сэйду]], францускі бізнэсовец і кінапрадусар набытыў акцыі клюбу, а праз два гады набыў і кантрольны пакет. == Гісторыя == «Ліль» быў створаны 23 верасьня 1944 году ў выніку зьліцьця прафэсійных клюбаў «Алімпік Ліль» і «Фіў». Працэс перамоваў пачаўся ў 1939 годзе, але пасьля няўдалай спробы дамовіцца аб зьліцьці, «Алімпік» аб’яднаўся зь мясцовым клюбам «Iris Club Lillois». Аднак, з-за [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] й адмены прафэсійнага футболу падчас дзеяньня [[рэжым Вішы|рэжыму Вішы]] ў Францыі, клюб правёў большую частку гэтага пэрыяду ў аматарскіх лігах. У 1944 годзе клюб «Фіў», нарэшце, пагадзіўся на зьліцьцё. Тым ня менш, частка чальцоў аб’яднаньня, які прадстаўлялі інтарэсы клюбу «Iris Club Lillois» адмовіліся ад зьліцьця, бо ў выніку аб’яднаньне азначала, што клюбу прыйдзецца стаць прафэсіянальным. Рознагалосьсі паміж «Алімпікам» і «Iris Club» прывялі да расколу клюбаў. У выніку, арыгінальны «Алімпік Ліль» аб’яднаўся з клюбам «Фіў». Клюб быў першапачаткова быў названы «Stade Lillois» і гуляў пад гэтай назвай у двух таварыскіх матчах перад сэзонам 1944—1945 гадоў. 10 лістапада 1944 году, пасьля пасяджэньня дырэктараў, клюб зьмяніў сваю назву на клюб «Алімпік Ліль Спортынг Клюб» ({{мова-fr|Lille Olympique Sporting Club|скарочана}}). Такім чынам клюб захаваў назву першапачатковага клюбу «Алімпік», а таксама абрэвіятуру SC, якая мелася ў клюбу «Фіў». Пасьля гэтага былі прыняты хатнія чырвона-белыя колеры, як колеры «Алімпіку», і гасьцявы камплект сіняга колеру, як колеры клюбу «Фіў». Былы прэзыдэнт [[Люі Эно]] быў прызначаны першым прэзыдэнтам клюбу. Пасьля вайны вярнуўся ў «Ліль» і прафэсійны футбол, клюб быўў адразу ўключаны ў [[Француская Ліга 1|Дывізіён 1]]. Эно запрасіў у клюб ангельца [[Джордж Бэры|Джорджа Бэры]], які ўзначаліў каманду, а таксама былі запрошаны некаторыя былыя гульцы абедзьвюх клюбаў «Фіў» і «Алімпіку», як то [[Жазэф Жадрэжак]], [[Марсо Самэрлінк]], [[Жуль Біго]], [[Франсуа Бурбот]], [[Жан Барат]] і [[Жан Ляшантр]]. Гульня гэтых футбалістаў прывяла «Ліль» да выхаду каманды ў [[Фінал Кубка Францыі па футболе 1945 году|фінал]] [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]] ў 1945 годзе. У фінале «Лілю» супрацьстаяў больш дасьведчаны супраціўнік сталічны клюб «[[Расінг Парыж|Расінг]]», у выніку «Ліль» саступіў зь лікам 0:3. У першым сэзоне чэмпіянату Францыі пасьля вайны «Ліль» зьдзівіў многіх, здолеўшы ня толькі перамагчы ў лізе, але й у Кубку Францыі. == Склад == : ''Актуальны на 10 лютага 2022 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Харватыі}}|Бр|[[Іва Грбіч]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]|1996}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Турэччыны}}|Аб|[[Зэкі Чэлік]]||1997}} {{Гулец|3|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Т’ягу Джало]]||2000}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|Аб|[[Свэн Ботман]]||2000}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Швэцыі}}|Аб|[[Габрыель Гудмундсан]]||1999}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Жузэ Фонці]]|капітан|1983}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Жанатан Бамба]]||1996}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Шэка]]||1994}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Канады}}|Нап|[[Джонатан Крыстыян Дэйвід|Джонатан Дэйвід]]||2000}} {{Гулец|10|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Рэнату Саншыш]]||1997}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Атэм Бэн Арфа]]||1987}} {{Падзел складу}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Славаччыны}}|Бр|[[Адам Якубех]]||1997}} {{Гулец|17|{{Сьцяг Турэччыны}}|Нап|[[Бурак Ілмаз]]||1985}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Ісаак Ліяджы]]||2002}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Эйнджэл Гомэс]]||2000}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Бэнжамэн Андрэ]]||1990}} {{Гулец|22|{{Сьцяг ЗША}}|Нап|[[Тымаці Ўэа]]||2000}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Косава}}|Нап|[[Эдон Жэгрова]]||1999}} {{Гулец|24|{{Сьцяг Бэльгіі}}|ПА|[[Амаду Анана]]||2001}} {{Гулец|26|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Жэрэмі П’е]]||1989}} {{Гулец|29|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Домагай Брадарыч]]||1999}} {{Гулец|30|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Леў Жардым]]||1995}} {{Канец складу}} == Дасягненьні == * [[Француская Ліга 1|Чэмпіён Францыі]]: ** 1946, 1954, 2011, 2021 * Уладальнікі [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: ** 1946, 1947, 1948, 1953, 1955, 2011 * Уладальнікі [[Кубак Інтэртота|Кубка Інтэртота]]: ** 2004 == Гульцы == [[:Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліль»]] * [[Джо Коўл]] (2011-2012) * [[Людавік Абраньяк]] (2007-2012) * [[Эдэн Азар]] (2008-2012) * [[Дывок Арыгі]] (2012-2015) * [[Фляран Бальмон]] (2008-2016) * [[Франк Бэр’я]] (2007-2017) * [[Ідрыса Гуе]] (2010-2015) * [[Дантэ Банфім Коста Сантус]] (2004-2006) * [[Люка Дынь]] (2011-2013) * [[Мат’ё Дэбюшы]] (2003-2013) * [[Жэрвініё]] (2009-2011) * [[Сыман К’яер]] (2013-2015) * [[Яан Кабай]] (2004-2011) * [[Салямон Калю]] (2012-2014) * [[Джо Коўл]] (2011-2012) * [[Рыкарду Кошта]] (2010) * [[Штэфан Ліхтштайнэр]] (2005-2008) * [[Мікаэль Ляндро]] (2009-2012) * [[Рыё Мавуба]] (2008-2017) * [[Марвэн Мартэн]] (2012-2017) * [[Бэнжамэн Павар]] (2015-2016) * [[Дымітры Пает]] (2011-2013) * [[Бэнуа Пэдрэцьці]] (2011-2013) * [[Адыль Рамі]] (2006-2011) * [[Налян Ру]] (2012-2015) * [[Джыбрыль Сыдыбэ]] (2012-2016) * [[Арэльен Шэджу]] (2006-2013) * [[Бэнуа Шэйру]] (1999-2004) * [[Эдэрзыту Антонію Машэду Лопіш]] (2016-2018) * [[Жазэф Жадрэжак]] (1944-1950) * [[Марсо Самэрлінк]] (1945-1957) * [[Жуль Біго]] (1943-1950) * [[Андрэ Шаўва]] (1932-1938; 1944-1945) * Жан Барат (1944-1953) * Жан Ван Гул (1953-1968) * Рэнэ Гардзьен (1959-1960) * Шарль Самой (1963-1974) * Жорж Пейрош (1965-1967) * Арно Дос Сантас (1977-1981) * Бруна Мэцу (1979-1981) * [[Рудзі Гарсія]] (1983-1988) * Патрык Калё (1995-2002) == Трэнэры == * [[Джордж Бэры]] (1944-1946) * [[Андрэ Шаўва]] (1946-1958) * Жак Дэлапо (в.а., красавік 1959-1959) * Жуль Вэрдурэн (1959-1961) * Жан Барат (1961-1962) * Жан Ван Гул (в.а., 1962) * Гі Пуйтэвін (1962-1963) * Жуль Біго (1963-1966) * Жан Ван Гул (в.а., 1966) * Даніель Лянгран (1966-1969) * [[Жазэф Жадрэжак]] (1969-1970) * Рэнэ Гардзьен (1970-1973) * Жорж Пейрош (1973- лістапад 1976) * Шарль Самой (в.а., лістапад 1976-1977) * Жазэ Арыбас (1977-1982) * Арно Дос Сантас (1982-1984) * Жорж Гэлен (1984-1989) * Жак Сінтыні (1989-1991) * Мілан Дурычыч; Сінтыні (1991-1992) * Бруна Мэцу (1992 - люты 1993) * Генрык Касперчак (люты 1993 - чэрвень 1993) * П'ер Манкоўскі (1993-1994) * Жан Фэрнандэс (1994 - жнівень 1995) * Жан-Мішэль Кавальлі (жнівень 1995 - сакавік 1997) * Эрвэ Гат'е; Шарль Самой (сакавік 1997-1997) * Тэры Фражэ (1997 - верасень 1998) * [[Вахід Халілхаджыч]] (верасень 1998 - сьнежань 2001) * Бруна Баранчэлі (сьнежань 2001 - студзень 2002) * [[Вахід Халілхаджыч]] (студзень 2002 - чэрвень 2002) * [[Клёд Пюэль]] (2002-2008) * [[Рудзі Гарсія]] (2008-2013) * [[Рэнэ Жэрар]] (2013-2015) * [[Эрвэ Рэнар]] (25 мая 2015 - 11 лістапада 2015) * Патрык Калё (в.а., лістапад 2015) * Патрык Калё (в.а., лістапад 2016-люты 2017) * [[Марсэлё Б’ельса]] (2017) * [[Крыстоф Гальт’е]] (ад сьнежня 2017) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.losc.fr/ Афіцыйны сайт] {{Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе}} [[Катэгорыя:Ліль]] [[Катэгорыя:Ліль (футбольны клюб)]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1944 годзе]] [[Катэгорыя:1944 год у Францыі]] 44hm8klann3rpe9hgsaim20s34ip1c2 Нэфтчы Баку 0 112466 2331195 2314106 2022-08-03T21:02:50Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Нэфтчы |Лягатып = Neftchi PFK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Баксэл Арэна]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 2 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Нэфтчы'''» ({{мова-az|Neftçi}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 1937 годзе. Васьміразовы [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіён Азэрбайджану]], шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190905103643/http://www.neftchipfk.com/az/index.php Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1937 годзе]] k1aiku3hwqk9gsq99k2ko6onvexcblu Мікалаёва (Шаркоўшчынскі раён) 0 113228 2331157 1755665 2022-08-03T18:43:25Z Pierre L'iserois 66839 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Мікалаёва}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Мікалаёва |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Мікалаёва |Трансьлітараваная назва = Mikalajova |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] |Сельсавет = [[Германавіцкі сельсавет|Германавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 4 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 25 |Шырата сэкундаў = 16.6 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 35 |Даўгата сэкундаў = 48.3 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Мікалаёва'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 494</ref> — [[вёска]] ў [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Германавіцкі сельсавет|Германавіцкага сельсавету]]. == Гісторыя == У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.</ref>. == Насельніцтва == * 2010 год — 4 чалавекі * 1999 год — 5 чалавек * 1931 год — 56 чалавек<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> * 1921 год — 56 чалавек<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{SgKP|VI|399|Mikołajewo, folwark, powiat dzisieński}} {{Германавіцкі сельсавет}} {{Шаркоўшчынскі раён}} [[Катэгорыя:Германавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]] eku629rhj2zjb8fpc4l295a4ttkxmpa Фларыяна (футбольны клюб) 0 116593 2331172 2310421 2022-08-03T20:30:54Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Фларыяна |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Floriana Football Club |Заснаваны = 1894 |Горад = [[Фларыяна]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Індэпэндэнс Граўнд]] |Умяшчальнасьць = 3000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 2 месца |Сайт = http://www.florianafc.com/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Фларыяна'''» ({{мова-en|Floriana}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Фларыяна|Фларыяны]]. Заснаваны ў 1894 годзе. 26-разовы [[Чэмпіянат Мальты па футболе|чэмпіён Мальты]], 21-разовы ўладальнік [[Кубак Мальты па футболе|Кубка Мальты]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.florianafc.com/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе}} [[Катэгорыя:Фларыяна]] g0mqjwgim1ol90wke6maay0lyf47gzw Карабах Агдам 0 116906 2331188 2290584 2022-08-03T20:55:04Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Карабах |Лягатып = Qarabağ FK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Агдам]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Рэспубліканскі стадыён імя Тофіка Бахрамава]] |Умяшчальнасьць = 31 200 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 1 месца |Сайт = http://www.qarabagh.com/ |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Карабах'''» ({{мова-az|Qarabağ}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Агдам]]у. Заснаваны ў 1951 годзе. Дзевяціразовы [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіён Азэрбайджану]] (1993, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2022) і сяміразовы ўладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]] (1993, 2006, 2009, 2015, 2016, 2017, 2022). «Карабах» быў першым клюбам, які выйграў Кубак Азэрбайджану і не разьмяшчаўся ў [[Баку]]. Адзін з самых пасьпяховых азэрбайджанскіх клюбаў, якія выступалі ў эўрапейскіх спаборніцтвах (3 перамогі адна за адной). Дабраліся да плэй-офф [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] ў 2009 ды 2010 гадох. Адзін з трох клюбаў, якія ўдзельнічалі ва ўсіх розыгрышах азэрбайджанскай прэм’ер-лігі (разам з «[[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]]»). == Гісторыя == Клюб створаны ў 1951 пасьля пабудовы гарадзкога стадыёну ў [[Агдам]]е. Шмат працы было зроблена для стварэньня прафэсійнай каманды. Першапачатковая назва была «Мэхшул». Упершыню клюб прыняў удзел у чэмпіянаце Азэрбайджану ў 1966 годзе. У 1993 годзе падчас Нагорна-Карабаскай вайны горад быў заняты Армэніяй, а клюб быў эвакуяваны ў Баку. Галоўны трэнер клюбу Алавэрдзі Багіраў загінуў у гэтай вайне. У 2001 годзе клюб пачаў атрымліваць спонсарскую падтрымку самага буйнога холдынгу Азэрбайджану ''Azersun Holding''. == Склад == : ''Актуальны на 11 лютага 2022 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Бр|[[Шагрудын Магамэдаліеў]]||1994}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|ПА|[[Кара Караеў (футбаліст)|Кара Караеў]]||1992}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Аб|[[Максім Мядзьведзеў]]|капітан|1989}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Каба-Вэрдэ}}|ПА|[[Патрык Андрадзі]]||1993}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|ПА|[[Рычард Алмэйда]]||1989}} {{Гулец|10|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Абдэля Зубір]]||1991}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хаймэ Рамэра]]||1990}} {{Гулец|12|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Бр|[[Эміл Балаеў]]||1994}} {{Гулец|13|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Аб|[[Баглул Мустафазадэ]]||1997}} {{Гулец|15|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Леандру Андрадзі]]||1999}} {{Гулец|18|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|ПА|[[Ісмаіл Ібрагімлі]]||1998}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|ПА|[[Філіп Озабіч]]||1991}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Кадзі Боржэс]]||1996}} {{Падзел складу}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Нап|[[Муса Гурбанлы]]||2002}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Грузіі}}|Бр|[[Лука Гугешашвілі]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Ягелёнія Беласток|Ягелёнія]]|1999}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Ібраіма Ваджы]]||1995}} {{Гулец|27|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Аб|[[Турал Байрамаў]]||2001}} {{Гулец|29|{{Сьцяг Чарнагорыі}}|Аб|[[Марка Вэшавіч]]||1991}} {{Гулец|30|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Аб|[[Абас Гусэйнаў]]||1995}} {{Гулец|44|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Аб|[[Элвін Джафаргуліеў]]||2000}} {{Гулец|55|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Аб|[[Бадаві Гусэйнаў]]||1991}} {{Гулец|77|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Нап|[[Раміл Шэйдаеў]]||1996}} {{Гулец|81|{{Сьцяг Калюмбіі}}|Аб|[[Кевін Давід Мэдына|Кевін Мэдына]]||1993}} {{Гулец|94|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Бр|[[Айган Аразлы]]||2001}} {{Гулец|97|{{Сьцяг Азэрбайджану}}|Нап|[[Рустам Ахмэдзадэ]]||2000}} {{Канец складу}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.qarabagh.com/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Агдам]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1951 годзе]] [[Катэгорыя:1951 год у Азэрбайджане]] 5slf6981w8rruets1b41ke1bpk7xmma Работнічкі Скоп’е 0 116976 2331208 2235840 2022-08-03T21:45:24Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Работнічкі |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski Klub Rabotnički Skopje |Заснаваны = 4 кастрычніка 1937 |Горад = [[Скоп’е]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Філіп II Арэна]] |Умяшчальнасьць = 36 400 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 8 месца |Сайт = http://www.rabotnicki.com/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Работнічкі'''» ({{мова-mk|Работнички}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Скоп’е|Скоп’я]]. Заснаваны ў 1937 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|чэмпіён Паўночнай Македоніі]], чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.rabotnicki.com/ Афіцыйны сайт] {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Скоп’і]] e3g1g2rrnbi3tjuv8mn4dpuw1d30sjv Біркіркара (футбольны клюб) 0 117237 2331168 2237676 2022-08-03T20:26:39Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Біркіркара |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Birkirkara Football Club |Заснаваны = 1950 |Горад = [[Біркіркара]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Інфэці Граўнд]] |Умяшчальнасьць = 2500 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 5 месца |Сайт = http://www.birkirkarafc.com/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Біркіркара'''» — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Біркіркара|Біркіркары]]. Заснаваны ў 1950 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Мальты па футболе|чэмпіён Мальты]] (2000, 2006, 2010, 2013), пяціразовы ўладальнік [[Кубак Мальты па футболе|Кубка Мальты]] (2002, 2003, 2005, 2008, 2015). == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.birkirkarafc.com/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе}} [[Катэгорыя:Біркіркара]] schp5e7d0z00kibp95gngpj6887sqvz Шаблён:Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе 10 121183 2331184 2252700 2022-08-03T20:48:21Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе |назва = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіянату Азэрбайджану па футболе]] ў [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Азэрбайджан}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Габала (футбольны клюб)|Габала]] * [[Зіра Баку|Зіра]] * [[Карабах Агдам|Карабах]] * [[Кешла Баку|Кешла]] * [[Кяпаз Гянджа|Кяпаз]] * [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] * [[Сабаіл Баку|Сабаіл]] * [[Сабах Баку|Сабах]] * [[Сумгаіт (футбольны клюб)|Сумгаіт]] * [[Туран Тавуз|Туран]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Азэрбайджан]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Азэрбайджан]]</noinclude> lfiaq0r8emrq91ehe6sxwsaa2flotkn 2331193 2331184 2022-08-03T21:00:41Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе |назва = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіянату Азэрбайджану па футболе]] ў [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Азэрбайджан}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Габала (футбольны клюб)|Габала]] * [[Зіра Баку|Зіра]] * [[Карабах Агдам|Карабах]] * [[Кяпаз Гянджа|Кяпаз]] * [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] * [[Сабаіл Баку|Сабаіл]] * [[Сабах Баку|Сабах]] * [[Сумгаіт (футбольны клюб)|Сумгаіт]] * [[Туран Тавуз|Туран]] * [[Шамахы Баку|Шамахы]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Азэрбайджан]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Азэрбайджан]]</noinclude> g6z8nbxs8j1fymmwkypqo2yktcviovc Шаблён:Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе 10 121272 2331203 2235834 2022-08-03T21:40:06Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе |назва = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе]] ў [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] |кляса_карткі = hlist |стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Паўночная Македонія}}; |сьпіс1 = * [[Акадэмія Пандзеў Струміца|Акадэмія Пандзеў]] * [[Брэгалніца Шціп|Брэгалніца]] * [[Македонія Гёрчэ Петраў Скоп’е|Македонія Гёрчэ Петраў]] * [[Пабеда Прылеп (2010)|Пабеда]] * [[Работнічкі Скоп’е|Работнічкі]] * [[Скоп’е (футбольны клюб)|Скоп’е]] * [[Струга (футбольны клюб)|Струга]] * [[Сылекс Кратава|Сылекс]] * [[Тыквеш Кавадарцы|Тыквеш]] * [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] * [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Паўночная Македонія]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Паўночная Македонія]]</noinclude> r8beboet7g17u0qzdd8e96pl6na2t6n Сылекс Кратава 0 121274 2331209 2235850 2022-08-03T21:47:09Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сылекс |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Фудбалски клуб Силекс Кратово |Заснаваны = 1965 |Горад = [[Кратава]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Сылекс (стадыён)|Сылекс]] |Умяшчальнасьць = 10 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Другая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Другая ліга]] зона «Захад», 1 месца (падвышэньне) |Сайт = |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Сылекс'''» ({{мова-mk|Силекс}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Кратава]]. Заснаваны ў 1965 годзе. Трохразовы [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|чэмпіён Паўночнай Македоніі]], трохразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://macedonianfootball.com/index.php?option=com_content&view=article&id=92:sileks&catid=19:1-liga-first-league&Itemid=190 Інфармацыя пра клюб] на сайце MacedonianFootball.com {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Кратава]] [[Катэгорыя:1965 год у Македоніі]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1965 годзе]] ij8q9xl35irpvw1ul2s2y1l1z9ghevy 2331210 2331209 2022-08-03T21:47:26Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сылекс |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Фудбалски клуб Силекс Кратово |Заснаваны = 1965 |Горад = [[Кратава]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Сылекс (стадыён)|Сылекс]] |Умяшчальнасьць = 10 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Другая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Другая ліга]], зона «Захад», 1 месца (падвышэньне) |Сайт = |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Сылекс'''» ({{мова-mk|Силекс}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Кратава]]. Заснаваны ў 1965 годзе. Трохразовы [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|чэмпіён Паўночнай Македоніі]], трохразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://macedonianfootball.com/index.php?option=com_content&view=article&id=92:sileks&catid=19:1-liga-first-league&Itemid=190 Інфармацыя пра клюб] на сайце MacedonianFootball.com {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Кратава]] [[Катэгорыя:1965 год у Македоніі]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1965 годзе]] sft0ejtgtdujv9dnt28qstlkkst71py Шаблён:Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе 10 122108 2331167 2237674 2022-08-03T20:24:44Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе |назва = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Мальты па футболе|чэмпіянату Мальты па футболе]] ў [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] |стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Мальта}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Бальцан (футбольны клюб)|Бальцан]] * [[Біркіркара (футбольны клюб)|Біркіркара]] * [[Валета (футбольны клюб)|Валета]] * [[Гамрун Спартанз]] * [[Гзіра Юнайтэд]] * [[Гібэрніянз Паола]] * [[Гуджа Юнайтэд]] * [[Зэбудж Рэйнджарз]] * [[Марсашлок (футбольны клюб)|Марсашлок]] * [[Моста (футбольны клюб)|Моста]] * [[Піета Готспэрз]] * [[Сайрэнз Сан-Паўль-іль-Багар|Сайрэнз]] * [[Санта-Лючыя (футбольны клюб)|Санта-Лючыя]] * [[Фларыяна (футбольны клюб)|Фларыяна]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Мальта]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Мальта]]</noinclude> 735ysoiqalizveeroc8rs90durnu1rt Сьліма Ўондэрэрз 0 122110 2331176 2237682 2022-08-03T20:34:36Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сьліма Ўондэрэрз |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Sliema Wanderers Football Club |Заснаваны = 1909 |Горад = [[Сьліма]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Та’Калі (стадыён)|Та’Калі]], [[Та’Калі]] |Умяшчальнасьць = 18 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]], 12 месца (паніжэньне) |Сайт = http://www.sliemawfc.org/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Сьліма Ўондэрэрз'''» — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Сьліма|Сьлімы]]. Заснаваны ў 1909 годзе. 26-разовы [[Чэмпіянат Мальты па футболе|чэмпіён Мальты]], 21-разовы ўладальнік [[Кубак Мальты па футболе|Кубка Мальты]]. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.sliemawfc.org/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Сьліма]] g2eossn6mo0tg4jq2z3ad5jt2dzw5di Вардар Скоп’е 0 128733 2331214 2282790 2022-08-03T21:51:47Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Вардар Скоп’е |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Вардар Скопje |Заснаваны = 22 ліпеня 1947 |Горад = [[Скоп’е]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Філіп II Арэна]] |Умяшчальнасьць = 33 460 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Другая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Другая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 3 месца, зона «Захад» |Сайт = http://www.fkvardar.mk/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія | pattern_la1 =_vardar1718h | pattern_b1 =_vardar1718h | pattern_ra1 =_vardar1718h | pattern_sh1 =_lugo1517a | pattern_so1 =_kalmar16h | leftarm1 = 000000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = 000000 | shorts1 = 000000 | socks1 = FC0106 | pattern_la2 = | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = b8001c | body2 = FFFFFF | rightarm2 = b8001c | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} «'''Вардар'''» ({{мова-mk|Вардар}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Скоп’е|Скоп’я]]. Заснаваны ў 1947 годзе. Дзесяціразовы [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|чэмпіён Паўночнай Македоніі]], пяціразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20210225154755/https://fkvardar.mk/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Спорт у Скоп’і]] rxbtbrvl1r4utsbkv79dqssaundk2ab Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Менск) 0 129450 2331253 2327924 2022-08-04T09:11:58Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік сакральнай архітэктуры |Назва = Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак |Арыгінальная назва = |Выява = Katedralny sabor śv. Ducha - 1.jpg |Подпіс выявы = Былы касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі |Шырыня выявы = |Статус = |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Места]] |Месцазнаходжаньне = [[Менск]] |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып кляштара = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = XVII ст. |Асноўныя даты = |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі|||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 54 |Шырата сэкундаў = 18.27 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 21.74 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак''' — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у [[Менск]]у. Знаходзіцца на паўночна-ўсходнім баку [[Высокі Рынак|Высокага Рынку]], на гістарычнай Вялікай Бэрнардынскай вуліцы{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''плошча Свабоды, 23а'', ''вуліца Кірыла і Мятода, 3, 5, 7''}}. У другой палове XIX ст. улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] гвалтоўна [[Мураўёўкі|перарабілі касьцёл пад царкву]] [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскага патрыярхату]]. Твор архітэктуры [[віленскае барока|віленскага]] і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сармацкае барока|сармацкага барока|be|Сармацкае барока}}. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]]. Утварае адзіны ансамбль з [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар бэрнардынаў (Менск)|касьцёлам Сьвятога Язэпа і кляштарам бэрнардынаў]]. Комплекс складаўся з касьцёла, кляштарнага корпуса, флігеля і гаспадарчых пабудоваў. У наш час у будынку касьцёла дзейнічае '''[[Катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу]]''' [[Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]], у кляштарным корпусе і флігелі — сэмінарыя. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Першыя [[бэрнардыны|бэрнардынкі]] зьявіліся ў Менску ў 1630 годзе, сярод сясьцёр была Людвіна Завішанка, дачка [[Кашталяны віцебскія|кашталяна віцебскага]] [[Мікалай Завіша|Мікалая Завішы]]<ref name="nhab">{{Спасылка | аўтар = [[Уладзімер Дзянісаў|Дзянісаў У.]] | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://niab.by/stat/dzianisau_kascioly/ | загаловак = Касцёлы г. Мінска ў XVI – пачатку XX стст. (паводле дакументаў НГАБ) | фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі]]| дата = 4 ліпеня 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Спачатку ў іх не было свайго касьцёла і кляштара. Першую фундацыю на кляштар 20 верасьня 1633 году склаў [[ваяводы троцкія|ваявода троцкі]] [[Аляксандар Слушка]], дзякуючы намаганьням якога таго ж году збудавалі драўляныя касьцёл і жылы корпус<ref name="ks">Каталіцкія сьвятыні: Мінска-Магілёўская архідыяцэзія. — Менск, «Про Хрысто», 2003.</ref>. Адначасна ён падараваў кляштару маёнтак [[Гатава|Гатаў]] з чатырма вёскамі, столькімі ж карчмамі і двума млынамі. Гэты маёнтак налічваў больш за 109 валок ворнай зямлі<ref name="nhab"/>. [[Файл:Alaksandar Słuška. Аляксандар Слушка (XVII).jpg|значак|250пкс|[[Аляксандар Слушка]]]] У 1642 годзе з ініцыятывы таго ж А. Слушкі пачалося будаваньне мураванага касьцёла і будынкаў кляштару<ref name="nhab"/>. Дабудаваць іх перашкодзілі ваенныя падзеі сярэдзіны XVII ст., і толькі 31 жніўня 1687 году біскуп [[Мікалай Слупскі]] асьвяціў новы касьцёл у гонар Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref name="ks"/>. У галоўным алтары зьмясьцілі цудоўны абраз Маці Божай, пра які ў 1672 годзе напісалі адмысловую кнігу. 15 красавіка 1697 году маскоўскі стольнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Толстой, Пётр Андреевич|Пётар Талстой|ru}} занатаваў у сваім дзёньніку наступныя радкі, прысьвечаныя менскаму кляштару: {| |- |{{пачатак цытаты}} Той самай даты быў і ў кляштары ў паннаў Бэрнардынак… Дзявіцы Бэрнардынкі ходзяць ў чорным, на голым целе замест кашуль носяць уласяніцы тоўстыя і падперазаныя вяроўкамі з вузламі, ступаюць заўсёды босымі нагамі ўзімку й улетку і на калодках, у касьцёл уваходзяць таемнай лесьвіцай уладкаванай у сьцяне, і стаяць у хорах гледзячы ў касьцёл малымі сьвідравінамі скрозь рашоткі, каб іх людзі ня бачылі. Тыя Бэрнардынкі пры мне гралі на арганах на хорах і сьпявалі надзвычай дзівосна. Вячэрні і ранішнія служаць самі без папа, толькі да іх прыходзіць ксёндз каб служыць імшу. {{арыгінал|ru|Тогожъ числа был и въ клашторѣ у паненъ Барнадынокъ… Дѣвицы Барнадынки ходятъ въ черном, на голом тѣлѣ вмѣсто рубашекъ носятъ власяницы толстыя и подпоясаны веревками съ узлами, ступаютъ всегда босыми ногами въ зимѣ и въ лѣтѣ и на колодкахъ, въ костелъ входятъ тайной лѣстницей, устроенной въ стѣнѣ, и стоятъ на хорахъ, смотря въ костелъ малыми скважинами скрозь рѣшетокъ, чтобы ихъ люди не відѣли. Тѣ Барнадынки при мнѣ играли на органахъ на хорахъ и пѣли зѣло предивно. Вечерни и утрени отправляютъ сами безъ попа, только къ нимъ приходитъ ксендзъ для отправленія мши.}} {{канец цытаты|крыніца=Путешествие стольника П. А. Толстого<ref>''Толстой П. А.'' Путешествие стольника П. А. Толстого / Предисл. Д. А. Толстого // Русский архив, 1888. — Кн. 1. — Вып. 2. — С. 161—204; Вып. 3. — С. 321—368; Вып. 4. — С. 505—552; Кн. 2. — Вып. 5. — С. 5-62; Вып. 6. — С. 113—156; Вып. 7. — С. 225—264; Вып. 8. — С. 369—400. [http://www.memoirs.ru/rarhtml/1011Tolstoy.htm]</ref>}} |} Па пажары 1741 году кляштарны комплекс аднавілі і рэканструявалі<ref name="nhab"/><ref>Дзянісаў У. Мінскі касцёл і кляштар бернардзінак // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 331.</ref>. Гэтыя працы скончыліся ў 1746 годзе<ref name="ks"/>, а ў 1760-я гады ў касьцёле зрабілі новы манумэнтальны мураваны алтар<ref name="nhab"/>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Miensk, Bernardynski. Менск, Бэрнардынскі (1869).jpg|значак|250пкс|Абмеры кляштару, 1869 г.]] Па [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1793 год), калі Менск апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. У першай палове XIX ст. інтэр’ер касьцёла ўпрыгожылі 7 стукавымі алтарамі. Комплекс пацярпеў ад вялікага пажару ў 1835 годзе, але хутка яго аднавілі<ref name="evkl"/>. Каля 1842 году ў кляштары знаходзілася 20 законьніц, навіцыятка, кандыдатка і дзьве тэрцыяркі. У ім выхоўваліся таксама каля 20 дзяўчат, большасьць зь якіх страціла бацькоў<ref name="nhab"/>. Па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] (1830—1831) у 1853 годзе ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] гвалтоўна ліквідавалі кляштар<ref name="evkl"/>. Законьніц вывезьлі ў [[Нясьвіж]]<ref name="pc"/>. Перад адыходам ім удалося перадаць некаторыя касьцельныя рэчы ў суседнія парафіі. Арган трапіў у кальвінскі збор у [[Койданаў|Койданаве]], а лёс цудоўнага абраза застаўся невядомым<ref name="nv">[[Аляксандар Ярашэвіч|Ярашэвіч А.]] [http://media.catholic.by/nv/n4/art5.htm Абразы Маці Божай XVII-XVII стст. у Мінскіх касцёлах] // [[Наша вера]]. № 1 (4), 1998 г.</ref>. Па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) у 1866 годзе [[Русіфікацыя Беларусі|расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл]] пад царкву [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]), якую асьвяцілі ў імя Сьвятых Кірыла і Мятода. Гэтая царква прызначалася студэнтам Менскай духоўнай сэмінарыі, якія часова, па пераезьдзе з [[Слуцак|Слуцку]], разьмяшчаліся ў кельлях былога кляштару. Потым сэмінарыя перавялі ў перабудаваныя будынкі шпіталя Таварыства Дабрачыннасьці на Траецкай гары<ref name="pc">Церкви и приходы Минска. — Мн.: Свято-Петро-Павловский собор, Белорусское Православное Братство Трех Виленских Мучеников, 1996. С. 32.</ref>. [[Файл:Minsk1981-06.jpg|250px|значак|Былы касьцёл да перафарбаваньня ў белы колер і нанясеньня мазаікі на франтон, 1981 г.]] Пэўны час па здушэньні паўстаньня ў кляштары працавала дзяржаўная сьледчая камісія, некалькі гадоў знаходзіліся зьняволенныя паўстанцы, у тым ліку [[Каміла Марцінкевіч]] (дачка [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]])<ref name="zp">Чарняўская Т. Кляштар бернардзінак // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Менск / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэдкал.: С. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — {{Менск (Мн.)}}: БелСЭ, 1988. С. 52—53.</ref>. У 1870 годзе ў будынкі былога кляштару перавялі Слуцкі Сьвята-Траецкі мужчынскі манастыр. Галоўны алтар сьвятыні пераасьвяцілі ў гонар Сашэсьця Сьвятога Духа, а правы прыдзел ў імя сьвятых Кірыла і Мятода <ref name="pc"/>. === Найноўшы час === У 1918 годзе манастыр ліквідавалі. Пазьней царкву зачынілі. У 1926 годзе ўлады [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] узялі помнік пад ахову дзяржавы<ref name="evkl">[[Уладзімер Дзянісаў|Дзянісаў У.]] Менскі кляштар бернардзінак // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 293.</ref>. За часамі [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў 1943 годзе ў будынку касьцёла зноў пачала дзейнічаць царква, якую па вайне савецкія ўлады ня сталі зачыняць (у той жа час у Менску зачынілі ўсе касьцёлы). У 1990-я гады будынкі кляштарнага комплексу перафарбавалі ў белы колер (што не зьяўляецца ўласьцівым стылю барока), а на франтон былога касьцёла зьмясьцілі мазаіку ў нэабізантыйскім стылі, якая не адпавядае стылістыцы віленскага барока і нявечыць мастацкае аблічча помніка. У 2008 годзе 2-павярховы флігель часткова зруйнавалі<ref>Карней І. [https://nn.by/?c=ar&i=14995 Верхні горад зьмяшалі з гразьзю], [[Радыё Свабода]], 12 лютага 2008 г.</ref> і рэканструявалі да непазнавальнасьці пад адзін з карпусоў сэмінарыі Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату. == Архітэктура == [[Файл: Miensk, Bernardynski. Менск, Бэрнардынскі (1869) (plan).jpg |міні|250пкс|Плян кляштару, зроблены ў 1869 г., пры адабраньні комплексу ў валоданьне Маскоўскай царквы]] === Касьцёл === Касьцёл — 3-нэфавая 6-слуповая базыліка з 2-вежавым галоўным фасадам і 3-граннай апсыдай, да якой сымэтрычна далучаліся прастакутныя ў пляне [[закрысьція|закрысьціі]] (паводле інвэнтароў XVII—XVIII стагодзьдзяў над касьцёлам быў гонтавы дах<ref name="nhab"/><ref name="ks"/>). Цэнтральны нэф накрываўся 2-схільным дахам, бакавыя — 1-схільнымі<ref name="evkl"/>. Галоўны паўночна-заходні фасад, завяршаецца высокім фігурным франтонам і падзяляецца карнізнымі цягамі а 3 ярусы. Вылучаецца 3-часткавы падзел і ў вэртыкальнай роўніцы, дзьве бакавыя часткі — асновы дзьвюх 3-ярусных вежаў (вышынёй 34 мэтры), завершаныя складанымі барокавымі купаламі, дэкараваныя пілястрамі, прафіляванымі карнізамі, роўнымі паўцыркульнымі нішамі ў ніжніх і лучковымі праёмамі ў верхніх ярусах. Паміж вежамі разьмяшчаецца шчыт складанага абрысу, упрыгожаны падвойнымі пілястрамі, карнізнымі паясамі. Бакавыя фасады падзяляюцца пілястрамі, карнізнымі паясамі, праразацца вялікімі лучковымі і аркавымі ваконнымі праёмамі. Цэнтральны нэф перакрываецца цыліндрычным скляпеньнем з распалубкамі, бакавыя — крыжовымі<ref name="ks"/><ref name="evkl"/><ref name="zp"/>. Інтэр’ер касьцёла ўпрыгожвалі 7 стукавых алтароў. Галоўны алтар, у якім знаходзіўся абраз Маці Божай зь Дзіцяткам, меў выгляд 6 калёнаў, якія несьлі барокавы антаблемэнт з 2 анёламі і 2 вазонамі. Астатнія алтары былі 2-яруснымі. Бакавыя алтары Хрыста Ўкрыжаванага і Сьвятога Францішка Серафіцкага ўзвышаліся з бакоў праёму прэзьбітэрыюму. Пры апорах стаялі алтары Сьвятога Антонія і Сьвятой Клары. Бакавыя нэфы завяршаліся капліцамі з каменнымі алтарамі Найсьвяцейшай Тройцы і Міхала Арханёла<ref name="ks"/>. === Кляштар === Кляштарны корпус — 2-павярховы П-падобны ў пляне будынак, які далучаецца да касьцёла з паўночна-заходняга фасаду і ўтварае замкнёны ўнутраны двор. Далучаная да апсыды «лінія» выходзіла на Вялікую Бэрнардынскую вуліцу двума рызалітамі, якія ўтваралі невялікі курданёр, дзе быў кветнік<ref name="ks"/>. Сьцены будынка рытмічна падзяляюцца пілястрамі і прастакутнымі ваконнымі праёмамі. Жылы корпус меў калідорны плян: уздоўж аднабаковага калідора, перакрытага крыжовымі скляпеньнямі і арыентаванага на ўнутраны дворык, разьмяшчаліся кельлі, трапэзныя, а таксама склады і розныя гаспадарчыя памяшканьні<ref name="zp"/>. З паўночнага ўсходу ад жылога корпуса знаходзіцца 2-павярховы лямус, з паўднёвага ўсходу — 3-павярховы флігель, накрыты вальмавым дахам <ref name="evkl"/>. У двары кляштару пад зямлю вялі два ўваходы, якія зачыняліся масіўнымі жалезнымі дзьвярыма. Адзін зь іх даволі прасторны, у рост чалавека, быў выкладзены цэглай і вёў у бок ракі [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслач]]. Іншы ход ішоў пад зямлёй да [[Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў (Менск)|касьцёла Сьвятога Яна і кляштара баніфратаў]]<ref>Памятники Минска / Авт.-сост. В. П. Шамов. — Мн.: Полымя, 1991. С. 68.</ref>. На тэрыторыі комплексу знаходзіўся сад, драўляныя флігель і гаспадарчыя пабудовы<ref name="nhab"/><ref name="ks"/>. == Цудоўны абраз Маці Божай == [[Файл:Graviura, zroblenaja Lavoncijem Taraśevičam z abraza Maci Božaj z Mienskaha кaśćoła bernardynak.jpg|міні|250пкс|Гравюра, выкананая Л. Тарасевічам з абраза, што захоўваўся ў касьцёле]] У касьцёле захоўваўся цудоўны абраз Маці Божай зь Дзіцяткам, аздоблены срэбранай шатай і каронамі. Прыярыса кляштару Юдзіцкая паведамляла, што абраз з [[Рым]]а ад [[Папа рымскі|Папы]] [[Урбан VIII|Урбана VІІІ]] атрымаўа Соф’я зь Зяновічаў, жонка [[Аляксандар Слушка|Аляксандра Слушкі]], тады [[кашталяны троцкія|кашталяна троцкага]] за тое, што яна паслала Найсьвяцейшаму Пастару «містэрн, выраблены ў ахвяру «Apparat ze wszystkim» (магчыма, нейкае дарагое адзеньне)<ref name="nv"/>. У доме [[Слушкі|Слушкаў]] абраз адразу праславіўся цудамі аздараўленьня і дапамогі ў розных хваробах, ласкі дазнала тройчы і сама гаспадыня, пані Мар’яна Абрамавічоўна (1640 год), а таксама іншыя. Да таго ж менскі канцыляры Сымон Плявіза ў сьне бачыў абраз, аточаны сьвятлом, і нібы Маці Божая сказала: «ведай сам і іншым скажы, што хто будзе зьвяртацца, будзе ўсьцешаны». Тады Слушкі аддалі абраз у кляштар, дзе ён дапамагаў многім у хваробах і няшчасных выпадках<ref name="nv"/>. Калі за часамі [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] Менск захапілі маскоўскія войскі, бэрнардынкі з абразом выехалі на [[Жамойць]], дзе [[Аляксандар Юдзіцкі (сын Канстанціна)|А. Юдзіцкі]] меў староства ў Ясвойнях. За 12 гадоў, якія паненкі правялі па-за сваім кляштарам, ніхто іх не крануў, не пашкодзіла ім і эпідэмія 1657 году, што яшчэ больш упэўніла сясьцёр у цудоўнасьці абраза. Неўзабаве па вяртаньні ў Менск сёстры апісалі цуды ў кнізе, і Юдзіцкая запрасіла віленскага біскупа-суфрагана [[Мікалай Слупскі|Мікалая Слупскага]] даслаць кананічную камісію. У 1672 годзе М. Слупкі і правінцыял бэрнардынаў Гіяцынт Буркевіч, вывучыўшы адпаведныя дакумэнты, вызналі абраз цудоўным<ref name="nv"/>. Тады ж у езуіцкай друкарні ў [[Вільня|Вільні]] выйшла кніга пра гісторыю і цуды абраза: ''Historia o cudownym obrazie Najśw. Marii Panny w klasztorze mińskim Panien Zakonnych Św. Franciszka, b.m. 1672''<ref>Opisy parafii diecezji wileńskiej z 1784 roku. T. 2. Dekanat Mińsk / Maroszek J., Maroszek M. oprac. — 2009. — Białystok.</ref>. У кнізе было прысьвячэньне [[кашталяны менскія|кашталяну менскаму]] [[Аляксандар Юдзіцкі (сын Канстанціна)|Аляксандру Юдзіцкаму]], які ''ў нейкіх абставінах, усё пакінуўшы, ад швэдаў уратаваў абраз, вывез яго зь небяспекі як Энэй калісьці сваіх багоў'' (пісала ў прадмове сястра дабрадзея бэрнардынак Францішка, прыярыса кляштару)<ref name="nv"/>. Неўзабаве па вызнаньні абраза цудоўным гравэр [[Лявон Тарасевіч]] наштыхаваў зь яго гравюру на медзі, якая дазваляе ўявіць іканаграфію сьвятыні. Марыя стаіць за сталом, на якім ляжыць разгорнутая кніга і раскіданы галінкі ружаў. Дзіцятка Езус стаіць на гэтым стале, прыхінуўшыся да Маці, якая прытрымлівае Яго праваю рукой, а левай (са скіпэтрам) паказвае Дзіцяці на літары, як бы навучаючы. На галовах высокія кароны, вакол — шырокія німбы з шасьціканцовымі зорачкамі ўздоўж краю. Сюжэт ня мае аналягаў у беларускім іканапісу, ён выглядае як трансфармацыя больш вядомага сюжэта «Сьвятая Ганна, якая навучае Марыю»<ref name="nv"/>. == Галерэя == === Гістарычная графіка === <gallery caption="Старая графіка" widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Trajeckaja hara. Менск, Траецкая гара (Lauvergne, 1840) (2).jpg|У панараме места. Б. Лявэрнь, 1840 г. Miensk, Trajeckaja hara. Менск, Траецкая гара (XIX) .jpg|З боку [[Траецкае прадмесьце|Траецкай гары]], пач. XIX ст. Miensk. Менск (1868).jpg|1891 г. Miensk, Łavy. Менск, Лавы (F. Ruščyc, 1895).jpg|З боку [[Лавы|Лаваў]]. [[Фэрдынанд Рушчыц|Ф. Рушчыц]], 1895 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Trajeckaja hara. Менск, Траецкая гара (J. Drazdovič, 1919).jpg|З боку Траецкай гары. [[Язэп Драздовіч|Я. Драздовіч]], 1918 г. Miensk, Kaźmadziamjanaŭski, Bernardynski. Менск, Казьмадзям’янаўскі, Бэрнардынскі (1917-19).jpg|да 1920 г. Miensk, Kaźmadziamjanaŭski, Bernardynski. Менск, Казьмадзям’янаўскі, Бэрнардынскі (M. Filipovič, 1924).jpg|М. Філіповіч, 1924 г. Miensk, Vialikaja Bernardynskaja. Менск, Вялікая Бэрнардынская (M. Filipovič, 1924).jpg|М. Філіповіч, 1924 г. </gallery> === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Trajeckaje pradmieście. Менск, Траецкае прадмесьце (1863).jpg|З боку [[Татарская Слабада|Татарскіх агародаў]], 1863 г. Miensk, Haściny Dvor. Менск, Гасьціны Двор (1865).jpg|Зь вежы [[Менскі езуіцкі калегіюм|езуіцкага калегіюму]] Kaśćoł i klaštar bernardynak. Vyglad u XIX st. Miensk.jpg|да 1900 г. Miensk, Zybickaja. Менск, Зыбіцкая (1903).jpg|З боку Зыбіцкай вуліцы, 1903 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Rakaŭskaje pradmieściе. Менск, Ракаўскае прадмесьце (S. Niakrasaŭ, 1903).jpg|З боку Нямігі, 1903 г. Miensk, Vysoki Rynak-Vialikaja Bernardynskaja. Менск, Высокі Рынак-Вялікая Бэрнардынская (1915).jpg|З боку Высокага Рынку, {{nowrap|1915 г.}} Miensk, Kaźmadziamjanaŭski, Bernardynski. Менск, Казьмадзям’янаўскі, Бэрнардынскі (1915-17).jpg|1915—17 гг. Miensk, Śvisłač, Chłusaŭ most. Менск, Сьвіслач, Хлусаў мост (1916) (2).jpg|З боку Сьвіслачы, 1916 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Kaźmadziamjanaŭski. Менск, Казьмадзям’янаўскі (1917) (2).jpg|да 1918 г. Miensk, Daminikanskaja-Małaja Bernardynskaja. Менск, Дамініканская-Малая Бэрнардынская (1918).jpg|З [[Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў (Менск)|дамініканскага касьцёла]], да 1918 г. Miensk, Vialikaja Bernardynskaja-Kaźmadziamjanaŭski. Менск, Вялікая Бэрнардынская-Казьмадзям’янаўскі (1918).jpg|1918 г. Miensk, Śvisłač-Zybickaja. Менск, Сьвіслач-Зыбіцкая (1918).jpg|З боку Зыбіцкай вуліцы, 1918 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Zboravaja-Vysoki Rynak. Менск, Зборавая-Высокі Рынак (1918).jpg|1918 г. Miensk, Daminikanskaja-Małaja Bernardynskaja. Менск, Дамініканская-Малая Бэрнардынская (1918) (2).jpg|1918 г. Miensk, Vysoki Rynak-Vialikaja Bernardynskaja. Менск, Высокі Рынак-Вялікая Бэрнардынская (1918).jpg|Ад гістарычнай Вялікай Бэрнардынскай, 1918 г. Miensk, Kaźmadziamjanaŭski. Менск, Казьмадзям’янаўскі (1918).jpg|1918 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Kaźmadziamjanaŭski, Bernardynski. Менск, Казьмадзям’янаўскі, Бэрнардынскі (1914-18).jpg|да 1920 г. Miensk, Kaźmadziamjanaŭski. Менск, Казьмадзям’янаўскі (1927) (2).jpg|1927 г. Miensk, Vialikaja Bernardynskaja-Kaźmadziamjanaŭski. Менск, Вялікая Бэрнардынская-Казьмадзям’янаўскі (1927).jpg|1927 г. Miensk, Vialikaja Barysaŭskaja. Менск, Вялікая Барысаўская (1939).jpg|З боку Траецкага прадмесьця, 1939 г. </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Miensk, Trajeckaje pradmieściе, Vialikaja Barysaŭskaja. Менск, Траецкаe прадмесьце, Вялікая Барысаўская (1941).jpg|1941 г. Miensk, Małaja-Vialikaja Bernardynskaja. Менск, Малая-Вялікая Бэрнардынская (1941).jpg|Нямецкі аэрафатаздымак, 1941 г. Miensk, Vysokaje Miesta. Менск, Высокае Места (10.09.1941).jpg|Нямецкі аэрафатаздымак, 10.09.1941 г. Miensk, Chłusaŭ most. Менск, Хлусаў мост (1942-44).jpg|З боку Хлусава моста, {{nowrap|1942—44 гг.}} </gallery> === Сучасныя здымкі === <gallery caption="Сучасны стан" widths="150" heights="150" class="center"> Minsk Freedom square.jpg|Агульны выгляд жаночага і мужчынскага кляштараў Belarus-Minsk-Cathedral of Holy Spirit-12.jpg|Агульны выгляд Cathedral of Holy Spirit in Minsk 03.jpg|Галоўны фасад Belarus-Minsk-Cyril and Methodius Street 7-3.jpg|Флігель (налева) у час перабудовы </gallery> == Дадатковыя зьвесткі == Нягледзячы на ахоўны статус помніка архітэктуры, кіраўнік Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату [[Філарэт (Вахрамееў)]] неаднаразова выказваў жаданьне надбудаваць над цэнтральным нэфам барабан з [[купал-цыбуліна|купалам-цыбулінай]] для наданьня будынку «больш праваслаўнага выгляду»<ref>[http://www.radzima.org/be/minsk/2981.html Царква Святога Духа і былы кляштар бэрнардынак], [[Radzima.org]]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * Каталіцкія сьвятыні: Менска-Магілёўская архідыяцэзія. — {{Менск (Мінск)}}, «Про Хрысто», 2003. {{ISBN|985-6628-38-5}}. * {{Літаратура/Рэха даўняга часу}} * Wyczawski H.E. Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. — Kalwaria Zebrzydowska: OKM, 1985. == Вонкавыя спасылкі == {{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|712Г000080}} * {{Радзіма майго духу|2981|аб’ект|Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак у Менску}} {{Касьцёлы Менску}} {{Плошча Свабоды (Менск)}} [[Катэгорыя:Барочныя збудаваньні ВКЛ|Менск]] [[Катэгорыя:Барочныя збудаваньні Беларусі|Менск]] [[Катэгорыя:Зьнішчаныя касьцёлы Беларусі]] gvv7zp36duv0yu85d58i8xol9woe2zd Рэнова Джэпчыштэ 0 129464 2331217 2235841 2022-08-03T21:55:34Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Рэнова |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Renova Džepčište |Заснаваны = 2003 |Горад = [[Джэпчыштэ]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Тэтава)|Гарадзкі стадыён]], [[Тэтава]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = ? |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]], 5 месца (паніжэньне) |Сайт = http://www.renova.com.mk/en/aktivitete-jo-ekonomike/kf-renova/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Рэнова'''» ({{мова-mk|Ренова}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Джэпчыштэ]]. Заснаваны ў 2003 годзе. [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|Чэмпіён Паўночнай Македоніі]] (2010), уладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2012). == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.renova.com.mk/en/aktivitete-jo-ekonomike/kf-renova/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Джэпчыштэ]] oy2dsjqrg665ys90rqhory0vz9d9kad Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага (Паставы) 0 129930 2331272 2303065 2022-08-04T10:30:25Z Kazimier Lachnovič 1079 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (1936).jpg]] → [[File:Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (V. Białkoŭski, 1936).jpg]] name unification by uploader wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік сакральнай архітэктуры |Назва = Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага |Выява = ПАСТАВЫ. Касцёл Святога Антонія Падуанскага..jpg |Подпіс выявы = Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага |Краіна = Беларусь |Назва месцазнаходжаньня = [[Места]] |Месцазнаходжаньне = [[Паставы]] |Заснаваньне = 1640, 1887 |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 52.11 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 37.21 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = }} '''Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага''' — помнік архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў у [[Паставы|Паставах]]. Знаходзіцца на Зарэччы, на правым беразе ракі [[Мядзелка|Мядзелкі]], пад адрасам ''вуліца Набярэжная, 6''. [[Рымска-Каталіцкі Касьцёл на Беларусі|Дзейнічае]]. Твор архітэктуры [[нэаготыка|нэаготыкі]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === У 1640 годзе на высьпе паміж ракой Мядзелкай і каналам каралеўскі сакратар Станіслаў Бяганскі і ягоная жонка Ганна зь Сехеняў фундавалі кляштар францішканаў і касьцёл. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1793 год), калі Паставы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. Па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] (1830—1831) у 1832 годзе [[Русіфікацыя Беларусі|расейскія ўлады гвалтоўна ліквідавалі кляштар]]. Неўзабаве [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|рэшткі старога касьцёла разабралі]]. На месцы зруйнаванага касьцёла ў 1880—1887 (паводле іншых зьвестак, у 1898—1904) узьвялі новы касьцёл з выкарыстаньнем падмуркаў старога. Будаваньне вялося паводле праекту архітэктара А. Гойбэля. У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] касьцёл моцна пацярпеў (страціў [[арган]], галоўны [[алтар]], [[амбон]]). === Найноўшы час === У 1920-я гады будынак касьцёл аднавілі. У 1959 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёла. У 1989 годзе будынак касьцёла вярнулі каталікам. == Архітэктура == Помнік архітэктуры [[нэаготыка|нэаготыкі]]. Гэта 3-[[нэф]]авая 1-вежавая [[базыліка]] з [[трансэпт]]ам, 5-граннай [[апсыда]]й і бакавымі [[закрысьція]]мі. Вэртыкальнай дамінантай зьяўляецца 4-гранная вежа-званіца з высокім гранёным шпілем на галоўным фасадзе. Бакавыя фасады падзяляюцца прыступкавымі [[контрфорс]]амі і стральчатымі праёмамі. Галоўны ўваход мае выгляд 3 стральчатых парталаў. На чырвоным фоне цаглянай муроўкі сьценаў вылучаюцца атынкаваныя і пабеленыя нішы, аркатура, архітэктурныя абломы. Унутраная прастора падзяляецца 6 гранёнымі слупамі на 3 высокія падоўжныя нэфы, перакрытыя [[Нэрвюра|нэрвюрнымі]] крыжовымі скляпеньнямі. Прасьценкі бакавых высокіх стральчатых, запоўненых каляровымі вітражамі вокнаў умацоўваюцца таксама гранёнымі [[пілён]]амі. Над стральчатай аркай уваходу ў малітоўную залю разьмяшчаецца драўляная кансольная [[антрэсоль]] хораў на фігурных разных кранштэйнах. Апсыду аздабляе алейны росьпіс «Унебаўзяцьце», разьмешчаны ў стральчатай арцы, з бакоў — выявы эвангелістаў у рост<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы на Беларусі (2001)|к}}</ref>. == Галерэя == === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Zarečča. Паставы, Зарэчча (1916).jpg|1916 г. Pastavy, Miadziełka. Паставы, Мядзелка (1930).jpg|З боку Мядзелкі, 1930 г. Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (11.11.1931).jpg|З боку Старога Рынку, {{nowrap|1931 г.}} Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (19.03.1932).jpg|З боку Старога Рынку, {{nowrap|1932 г.}} </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (V. Białkoŭski, 1936).jpg|З боку Старога Рынку, {{nowrap|1936 г.}} Pastavy, Miadziełka-Zarečča. Паставы, Мядзелка-Зарэчча (1919-39).jpg|да 1939 г. Pastavy, Miadziełka-Zarečča, Śviatoha Antonija. Паставы, Мядзелка-Зарэчча, Сьвятога Антонія (1919-39).jpg|да 1939 г. Pastavy, Zarečča, Śviatoha Antonija. Паставы, Зарэчча, Сьвятога Антонія (1941-44).jpg|1941—1944 гг. </gallery> === Сучасныя здымкі === <gallery caption="Сучасны стан" widths=150 heights=150 class="center"> ПОСТАВЫ. Костёл Святого Антония Падуанского (1880-1887)..jpg|Агульны выгляд ПАСТАВЫ. Фасад касцёла Святога Антонія..jpg|Галоўны фасад Паставы 1Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага 6.JPG|Апсыда Галоўны алтар касцёла - the main altar of the church - главный алтарь костёла.jpg|Галоўны алтар </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Касцельны амбон - church pulpit (ambon) - костёльный амвон.jpg|Амбон Касцельная спавядальня - место для исповеди.jpg|Спавядальня Касцельны гадзіннік - костёльные часы.jpg|Гадзіньнік Касцельная плябанія - Priest house - костёльная плебания.jpg|Плябанія </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Каталіцкія храмы на Беларусі (2001)}} == Вонкавыя спасылкі == {{гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|213Г000573}} * {{Радзіма майго духу|5043|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага ў Паставах}} * {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 28 ліпеня 2017| url = https://catholic.by/3/kasciol/parishes/20-vicebsk/3742-pastavy-parafiya-sv-antoniya-paduanskaga-i-bezzagannaga-zachatstsya-najsvyatsejshaj-panny-maryi | загаловак = Паставы — парафія Сьв. Антонія Падуанскага і Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Catholic.by]]| дата доступу = 14 траўня 2020 | мова = | камэнтар = }} [[Катэгорыя:Касьцёлы Віцебскай дыяцэзіі]] [[Катэгорыя:Паставы]] 69opon9uojoeww7z44m48yblgi6i8vp Гібэрніянз Паола 0 130176 2331169 2310422 2022-08-03T20:27:48Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гібэрніянз Паола |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Hibernians Football Club |Заснаваны = 1922 |Горад = [[Паола]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Гібэрніянз (стадыён)|Гібэрніянз]] |Умяшчальнасьць = 2000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 1 месца |Сайт = http://www.hiberniansfc.org/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Гібэрніянз'''» — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Паола|Паолы]]. Заснаваны ў 1922 годзе. 13-разовы [[Чэмпіянат Мальты па футболе|чэмпіён Мальты]], 10-разовы ўладальнік [[Кубак Мальты па футболе|Кубка Мальты]]. == Дасягненьні == * [[Чэмпіянат Мальты па футболе|Чэмпіён Мальты]]: ** 1961, 1967, 1969, 1979, 1981, 1982, 1994, 1995, 2002, 2009, ** 2015, 2017, 2022 * Уладальнік [[Кубак Мальты па футболе|Кубка Мальты]]: ** 1962, 1970, 1971, 1980, 1982, 1998, 2006, 2007, 2012, 2013 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hiberniansfc.org/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе}} [[Катэгорыя:Паола]] bxrfu9vmcs85fxicnmrtwo90k3ek7j1 Шамахы Баку 0 131687 2331190 2314108 2022-08-03T20:57:13Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Кешла Баку]] у [[Шамахы Баку]]: зьмена назова wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Кешла |Лягатып = Keşla FK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[ASK-Арэна]] |Умяшчальнасьць = 5300 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2018—2019 гадоў|2018—2019]] |Месца = 8 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Кешла'''» ({{мова-az|Keşlə}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 1997 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіён Азэрбайджану]], уладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]] (2018). == Гісторыя == Да 28 кастрычніка 2017 году меў назву «Інтэр». == Дасягненьні == * [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Чэмпіён Азэрбайджану]]: 2008, 2010 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.keshlafc.az/ Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1997 годзе]] gqiw0urmppozcu1yklks1xaanauii2x 2331192 2331190 2022-08-03T21:00:18Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Кешла |Лягатып = Keşla FK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[ASK-Арэна]] |Умяшчальнасьць = 5300 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 7 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Кешла'''» ({{мова-az|Keşlə}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 1997 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіён Азэрбайджану]], двухразовы [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]] (2018, 2021). == Гісторыя == Да 28 кастрычніка 2017 году меў назву «Інтэр». Затым быў перайменаваны ў «Кешла», але 6 красавіка 2022 году быў нарачоны назвай «Шамахы». == Дасягненьні == * '''[[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Чэмпіён Азэрбайджану]]''': ** 2008, 2010 * '''Уладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]]''': ** 2018, 2021 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.keshlafc.az/ Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1997 годзе]] 9rjgm1uopoju7qtq2d74gbhmc2720i1 2331199 2331192 2022-08-03T21:04:59Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Шамахы |Лягатып = Keşla FK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[ASK-Арэна]] |Умяшчальнасьць = 5300 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 7 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Шамахы'''» ({{мова-az|Şamaxı}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 1997 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіён Азэрбайджану]], двухразовы [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]] (2018, 2021). == Гісторыя == Да 28 кастрычніка 2017 году меў назву «Інтэр». Затым быў перайменаваны ў «Кешла», але 6 красавіка 2022 году быў нарачоны назвай «Шамахы». == Дасягненьні == * '''[[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Чэмпіён Азэрбайджану]]''': ** 2008, 2010 * '''Уладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]]''': ** 2018, 2021 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.keshlafc.az/ Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1997 годзе]] tiinta9xz25iwqtovl0plxic53qdirs Кяпаз Гянджа 0 133402 2331194 2185342 2022-08-03T21:02:12Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Кяпаз |Лягатып = Kapaz PFK.png |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Гянджа]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Гянджа)|Гарадзкі]] |Умяшчальнасьць = 25 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Першы дывізіён чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Першы дывізіён]], 6 месца (падвышэньне) |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Кяпаз'''» ({{мова-az|Kəpəz}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Гянджа|Гянджы]]. Заснаваны ў 1959 годзе. Трохразовы [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе|чэмпіён Азэрбайджану]], чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20150916224703/http://pfckapaz.com/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Гянджа]] 8q6t1n7smuk8buev7d0j3wfks5vvso1 Пелістэр Бітала 0 133761 2331216 2235838 2022-08-03T21:54:21Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Пелістэр |Лягатып = |ПоўнаяНазва = ФК Пелистер Битола |Заснаваны = 1945 |Горад = [[Бітала]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Тумбе Кафе]] |Умяшчальнасьць = 8000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Другая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Другая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]], 12 месца (паніжэньне) |Сайт = http://www.fkpelister.com.mk/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Пелістэр'''» ({{мова-mk|Пелистер}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Бітала|Біталы]]. Заснаваны ў 1945 годзе. Двухразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2001, 2017). == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.fkpelister.com.mk/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Бітала]] d4zh9s57wgx4zmjiej1nmky06nvaa2h The Journal of Belarusian Studies 0 133973 2331133 2223353 2022-08-03T13:31:14Z Lotje 29041 выява wikitext text/x-wiki {{Часопіс |назва = The Journal of Belarusian Studies |выява = Journal of Belarusian Studies cover page, Volume 1, Issue 1, 2020.jpg |тэматыка = [[беларусістыка]] |пэрыядычнасьць = [[штогадовік]] |мова = [[Ангельская мова|ангельская]] |адрас = |рэдактар = |заснавальнік = [[Ангельска-беларускае таварыства]] |выдавец = |краіна = [[Вялікабрытанія]] |дата заснаваньня = 1965 |аб'ём = |камплектацыя = |наклад = |ISSN = |сайт = }} '''«The Journal of Belarusian Studies»''', да 1988 — '''''«The Journal of Byelorussian Studies»''''' ({{Мова-be|Часопіс беларускіх дасьледаваньняў}}) — [[часопіс]] [[Ангельска-беларускае таварыства|Ангельска-беларускага таварыства]] і Цэнтру Астрагорскага ў [[Лёндан]]е. Выдаецца на [[Ангельская мова|ангельскай мове]] [[Штогадовік|адзін раз у год]]. У 1965—1988 роках выйшаў 21 нумар у 6 тамох, у тым ліку 2 здвоеныя, пасьля чаго выданьне было спыненае. З 2013 року выхад часопісу адноўлены<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 18 лістапада 2012|url = http://belsat.eu/be/wiadomosci/a,11097,vialikaia-brytaniia-uznavila-bielaruski-chasopis-paslia-24-ghadou-mauchannia.html|загаловак = Вялікая Брытанія ўзнавіла беларускі часопіс пасьля 24 гадоў маўчаньня|фармат = |назва праекту = Навіны|выдавец = [[Белсат]]|дата = 19 лістапада 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Распаўсюджваецца ва ўнівэрсытэцкія і грамадзкія бібліятэкі, навуковыя ўстановы, суполкі, таварыствы ў [[Ангельшчына|Ангельшчыне]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Ізраіль|Ізраілі]], [[Нямеччына|Нямеччыне]], [[Польшча|Польшчы]] і іншых краінах [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]], у тым ліку ў [[БССР|Беларусі]]. Дасылаецца індывідуальным падпісчыкам. Публікуе працы беларускіх дасьледнікаў на эміграцыі і замежных навукоўцаў па [[Гісторыя Беларусі|гісторыі Беларусі]], [[Беларусазнаўства|беларусазнаўстве]], [[Беларуская культура|беларускай культуры]], [[Літаратуразнаўства|літаратуразнаўстве]], [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]] і інш. Публікацыі часопісу вызначаюцца грунтоўнай крыніцазнаўчай базай, выкарыстаньнем шматлікіх дакумэнтаў па гісторыі Беларусі з архіваў і бібліятэк на Захадзе, дасьледаваньняў, зробленых на Беларусі. У 1972—1979 друкаваў «выбраную беларускую бібліяграфію» (складальнік [[Аляксандар Надсан]]) публікацыяў пра Беларусь замежных аўтараў і дасьледнікаў па Беларусі, навуковыя працы інстытутаў гісторыі, літаратуры і мовазнаўства [[АН Беларусі]]. У разьдзеле «Міжнародная хроніка» (да 1980) асьвятляў міжнародную дзейнасьць Беларусі ў [[ААН]], [[ЮНЭСКА]], [[Міжнародная арганізацыя працы|Міжнароднай арганізацыі працы]], эканамічнае, рэлігійнае і грамадзка-палітычнае жыцьцё [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]]. Рэдактары [[Арнольд Макмілін]] (1965—71), [[Джым Дынглі]] (1972—79), [[Пітэр Джон Мэё|Пітэр Мэё]] (1980—88), [[Яраслаў Крывой]] (з 2012<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://belarusjournal.com/content/3|загаловак = About The Journal of Belarusian Studies|фармат = |назва праекту = |выдавец = The Journal of Belarusian Studies, London|дата = 19 лістапада 2012|мова = en|камэнтар = }}</ref>). Часопіс індэксуецца вядучымі навуковымі базамі зьвестак, улучаючы [[SCOPUS]], [[EBSCO]], [[ERIH PLUS]], [[Elsevier]], [[Google Scholar]]. == Крыніцы і заўвагі == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = [[Натальля Гардзіенка|Гардзіенка Н.]] |частка = |загаловак = Беларусы ў Вялікабрытаніі |арыгінал = |спасылка = |адказны = пад рэд. А. Гардзіенкі |выданьне = |месца = {{Мн.}} |выдавецтва = Медысонт |год = 2010 |том = |старонкі = |старонак = 620 |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Літаратура/БелЭн|6}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://belarusjournal.com/ Афіцыйная бачына]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20110810075037/http://web.onetel.net.uk/%7Eskaryna/absociety/journal.htm Зьмест усіх нумароў]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20130622015628/http://belarusdigest.com/story/journal-belarusian-studies-between-belarus-and-west-14411 The Journal Of Belarusian Studies: Between Belarus And The West] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Journal of Belarusian Studies}} [[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Часопісы Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Часопісы на ангельскай мове]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1965 годзе]] eupf25xvtfhl6fij7zjju77vz9duhh0 Язэп Ходзька 0 138524 2331276 2310680 2022-08-04T11:11:56Z TendaKlisi 76367 дапісаў з Józef Chodźko wikitext text/x-wiki {{іншыя значэньні|тып=прозьвішча|Ходзька}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Язэп (Восіп) Ходзька |арыгінальнае імя = |пэрыяд жыцьця = {{Нарадзіўся|6|12|1800||1}} — {{Памёр|21|2|1881}} |месца нараджэньня = [[Крывічы (Мядзельскі раён)|мяст. Крывічы]] [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскага пав]]. [[Менская губэрня|Менскай губ.]], [[Расейская імпэрыя]] |месца сьмерці = [[Тыфліс]], [[Тыфліская губэрня|Тыфліская губ.]], [[Расейская імпэрыя]] |партрэт = [[Файл:Chodzko, General Jozef, par W.Barkanov, BNF Gallica.jpg|225пкс]] |подпіс = |мянушка = |прыналежнасьць = [[Расейская імпэрыя]] |гады службы = |званьне = генэрал-лейтэнант |род войскаў = Генэральны штаб |камандаваў = |частка = |бітвы = [[Каўкаская вайна]], [[Крымская вайна]] |узнагароды = |сувязі = |у адстаўцы = }} '''Язэп (Юзэф, Ёсіф) Ходзька''' ({{Нарадзіўся|6|12|1800||1}}, [[Крывічы (Мядзельскі раён)|мяст. Крывічы]] Вялейскага пав. Менскай губ., цяпер г.п. Мядзельскага р-ну Менскай вобл. — {{Памёр|21|2|1881}}, Тыфліс, цяпер [[Тбілісі]]) — геадэзіст, географ. Сын [[Ян Ходзька|Яна (Івана) Ходзькі]]. Вучыўся ў Віленскай унівэрсытэцкай гімназіі й на фізыка-матэматычным факультэце Віленскага ўнівэрсытэта, які скончыў у 1821. Па рэкамэндацыі прафэсара ўнівэрсытэту [[Ю. Снядэцкі|Ю. Сьнядэцкага]] залічаны ў Корпус ваенных тапографаў. Праводзіў трыянгуляцыйныя работы на захадзе Латвіі, у Літве, у Гарадзенскай і Менскай губэрнях. Лідэры [[паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]] меркавалі прызначыць Я. Ходзьку камэндантам [[Вільня|Вільні]]. Даведаўшыся пра гэта, расейскія ўлады 15.3.1831 затрымалі Я. Ходзьку й накіравалі яго далей на правядзеньне тапаграфічных работ на Дунаі й Басфоры. Склаў ваенны агляд румынскіх княстваў Малдавіі й Валахіі. У [[1839]] накіраваны служыць на Каўказ. У 1845 распачаў Закаўкаскую трыянгуляцыю, якая была скончана ў 1853. На Каўказе выканаў больш за паўтары тысячы гіпсамэтрычных адзнакаў. У 1853 р. павышаны да ступені генэрала-маёра, а ў 1862 р. да ступені генэрала-лейтэнанта. Службу ў царскай арміі скончыў у 1867 р. Пасьля выхаду на пэнсію працягнуў займацца картаграфічнымі вымярэньнямі на Каўказе. Браў удзел у працы каўказскага Расейскага геаграфічнага таварыства ў Тыфлісе, за што ў 1869 [[Расейскае геаграфічнае таварыства]] ўзнагародзіла яго вялікім Канстанцінаўскім мэдалём. Гэта першы ў гісторыі Расейскай імпэрыі выпадак узнагароджаньня былога палітычнага высланьніка навуковай узнагародай. Адзначаны таксама Ордэнам Белага Арла. Быў ганаровым членам Расейскага геаграфічнага таварыства. Напісаў некалькі працаў у геадэзіі і вайсковай тапаграфіі. == Літаратура == * Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9 ** Грыцкевіч В. П., Мархель У. І. Пан Ян са Свіслачы з сынамі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мядзельскага р-на. Мiнск, 1998; ** Жизнь и деятельность геодезиста и географа генерал-лейтенанта Иосифа Ивановича Ходзько, 1800—1881 // Материалы Международной научной конференции, 21 декабря 2000 года. — Сборник научных статей. - Минск: Оргстрой, 2001. - ISBN отсутствует. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ходзька, Язэп}} [[Катэгорыя:Генэралы Расейскай Імпэрыі]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Тбілісі]] gxd06ver4pitilns0n47ott2srodu5f 2331277 2331276 2022-08-04T11:13:18Z TendaKlisi 76367 павінна быць — Сьнядэцкі wikitext text/x-wiki {{іншыя значэньні|тып=прозьвішча|Ходзька}} {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Язэп (Восіп) Ходзька |арыгінальнае імя = |пэрыяд жыцьця = {{Нарадзіўся|6|12|1800||1}} — {{Памёр|21|2|1881}} |месца нараджэньня = [[Крывічы (Мядзельскі раён)|мяст. Крывічы]] [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскага пав]]. [[Менская губэрня|Менскай губ.]], [[Расейская імпэрыя]] |месца сьмерці = [[Тыфліс]], [[Тыфліская губэрня|Тыфліская губ.]], [[Расейская імпэрыя]] |партрэт = [[Файл:Chodzko, General Jozef, par W.Barkanov, BNF Gallica.jpg|225пкс]] |подпіс = |мянушка = |прыналежнасьць = [[Расейская імпэрыя]] |гады службы = |званьне = генэрал-лейтэнант |род войскаў = Генэральны штаб |камандаваў = |частка = |бітвы = [[Каўкаская вайна]], [[Крымская вайна]] |узнагароды = |сувязі = |у адстаўцы = }} '''Язэп (Юзэф, Ёсіф) Ходзька''' ({{Нарадзіўся|6|12|1800||1}}, [[Крывічы (Мядзельскі раён)|мяст. Крывічы]] Вялейскага пав. Менскай губ., цяпер г.п. Мядзельскага р-ну Менскай вобл. — {{Памёр|21|2|1881}}, Тыфліс, цяпер [[Тбілісі]]) — геадэзіст, географ. Сын [[Ян Ходзька|Яна (Івана) Ходзькі]]. Вучыўся ў Віленскай унівэрсытэцкай гімназіі й на фізыка-матэматычным факультэце Віленскага ўнівэрсытэта, які скончыў у 1821. Па рэкамэндацыі прафэсара ўнівэрсытэту [[Ю. Сьнядэцкі|Ю. Сьнядэцкага]] залічаны ў Корпус ваенных тапографаў. Праводзіў трыянгуляцыйныя работы на захадзе Латвіі, у Літве, у Гарадзенскай і Менскай губэрнях. Лідэры [[паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]] меркавалі прызначыць Я. Ходзьку камэндантам [[Вільня|Вільні]]. Даведаўшыся пра гэта, расейскія ўлады 15.3.1831 затрымалі Я. Ходзьку й накіравалі яго далей на правядзеньне тапаграфічных работ на Дунаі й Басфоры. Склаў ваенны агляд румынскіх княстваў Малдавіі й Валахіі. У [[1839]] накіраваны служыць на Каўказ. У 1845 распачаў Закаўкаскую трыянгуляцыю, якая была скончана ў 1853. На Каўказе выканаў больш за паўтары тысячы гіпсамэтрычных адзнакаў. У 1853 р. павышаны да ступені генэрала-маёра, а ў 1862 р. да ступені генэрала-лейтэнанта. Службу ў царскай арміі скончыў у 1867 р. Пасьля выхаду на пэнсію працягнуў займацца картаграфічнымі вымярэньнямі на Каўказе. Браў удзел у працы каўказскага Расейскага геаграфічнага таварыства ў Тыфлісе, за што ў 1869 [[Расейскае геаграфічнае таварыства]] ўзнагародзіла яго вялікім Канстанцінаўскім мэдалём. Гэта першы ў гісторыі Расейскай імпэрыі выпадак узнагароджаньня былога палітычнага высланьніка навуковай узнагародай. Адзначаны таксама Ордэнам Белага Арла. Быў ганаровым членам Расейскага геаграфічнага таварыства. Напісаў некалькі працаў у геадэзіі і вайсковай тапаграфіі. == Літаратура == * Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9 ** Грыцкевіч В. П., Мархель У. І. Пан Ян са Свіслачы з сынамі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мядзельскага р-на. Мiнск, 1998; ** Жизнь и деятельность геодезиста и географа генерал-лейтенанта Иосифа Ивановича Ходзько, 1800—1881 // Материалы Международной научной конференции, 21 декабря 2000 года. — Сборник научных статей. - Минск: Оргстрой, 2001. - ISBN отсутствует. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ходзька, Язэп}} [[Катэгорыя:Генэралы Расейскай Імпэрыі]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Тбілісі]] pltw5inx6z44oyol212asd915eyuw4t Шкендыя Тэтава 0 138786 2331211 2235844 2022-08-03T21:48:39Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Шкендыя |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Klubit Futbollistik Shkëndija |Заснаваны = 1979 |Горад = [[Тэтава]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Тэтава)|Гарадзкі]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 3 месца |Сайт = http://www.fcshkendija.com/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Шкендыя'''» ({{мова-mk|Шкендија}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Тэтава]]. Заснаваны ў 1979 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|чэмпіён Паўночнай Македоніі]] (2011, 2018, 2019, 2021), двухразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2016, 2018). == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.fcshkendija.com/ Афіцыйны сайт] {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Тэтава]] oax9mtmd740jbpelk9bxg9sgu6iy0yc Габала (футбольны клюб) 0 141940 2331185 2122834 2022-08-03T20:52:06Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Габала |Лягатып = Gabala FK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Габала]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Габала)|Гарадзкі]] |Умяшчальнасьць = 4500 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 году|2021—2022]] |Месца = 4 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія |pattern_la1=|pattern_b1=_arsenala0507|pattern_ra1= |leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=FF0000| |pattern_la2= |pattern_b2= |pattern_ra2= |leftarm2=Ffffff |body2=ffffff|rightarm2=ffffff|shorts2=ffffff|socks2=ffffff }} «'''Габала'''» ({{мова-az|Qəbələ}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Габала|Габалы]]. Заснаваны ў 2005 годзе. Уладальнік [[Кубак Азэрбайджану па футболе|Кубка Азэрбайджану]] (2019). == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.gabalafc.az/ Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Габала]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2005 годзе]] 6a7pfgq91nsq99167kvu9beyevyft28 Шаблён:Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе 10 144849 2331166 2322140 2022-08-03T20:19:33Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе |назва = [[Француская Ліга 2|Ліга 2]] [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіянату Францыі па футболе]] ў [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]] |стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Францыя}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Ам’ен (футбольны клюб)|Ам’ен]] * [[Ансі (футбольны клюб)|Ансі]] * [[Бардо (футбольны клюб)|Бардо]] * [[Бастыя (футбольны клюб)|Бастыя]] * [[Валянсьен (футбольны клюб)|Валянсьен]] * [[Гаўр (футбольны клюб)|Гаўр]] * [[Генгам (футбольны клюб)|Генгам]] * [[Грэнобль (футбольны клюб)|Грэнобль]] * [[Дыжон (футбольны клюб)|Дыжон]] * [[Кан (футбольны клюб)|Кан]] * [[Кевіі Руан|Кевіі]] * [[Ляваль (футбольны клюб)|Ляваль]] * [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]] * [[Нім Алімпік|Нім]] * [[Шамуа Ньёр|Ньёр]] * [[Парыж (футбольны клюб)|Парыж]] * [[По (футбольны клюб)|По]] * [[Радэз (футбольны клюб)|Радэз]] * [[Сашо Манбэльяр|Сашо]] * [[Сэнт-Эт’ен (футбольны клюб)|Сэнт-Эт’ен]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Францыя, 2]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Францыя]]</noinclude> qyw4onvgpgf6jb3snwdfnceg65ougbh Македонія Гёрчэ Петраў Скоп’е 0 146691 2331207 2235837 2022-08-03T21:44:46Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Македонія Гёрчэ Петраў |Лягатып = |ПоўнаяНазва = ФК Македонија Ѓорче Петров |Заснаваны = 1932 |Горад = [[Скоп’е]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Гёрчэ Петраў (стадыён)|Гёрчэ Петраў]] |Умяшчальнасьць = 3000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 4 месца |Сайт = http://fkmgp1932.com/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Македонія Гёрчэ Петраў'''» ({{мова-mk|Македонија Ѓорче Петров}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Скоп’е|Скоп’я]]. Заснаваны ў 1932 годзе. [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|Чэмпіён Паўночнай Македоніі]] (2009), двухразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2006, 2022). == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20120317054113/http://www.fkmgp1932.com/ Афіцыйны сайт] {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Скоп’і]] otzv59ril0ejijthirz45gcyrg1zx2w Тыхы 0 149777 2331128 2090468 2022-08-03T12:16:55Z Bolszewski Wikipedysta 67935 Tychy doesn't have a flag wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Тыхы |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Тыхаў |Назва на мове краіны = Tychy |Код мовы назвы краіны = pl |Краіна = Польшча |Герб = POL Tychy COA.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1467 |Статус з = 1951 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Ваяводзтва |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Сылескае ваяводзтва]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 81.72 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 128766 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= |Год падліку колькасьці = 30.06.2013 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = RynekTychy.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 50 |Шырата хвілінаў = 07 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 18 |Даўгата хвілінаў = 59 |Даўгата сэкундаў = 29 |Назва мапы = Польшча |Альтэрнатыўная мапа = |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Tychy |Сайт = [http://www.tychy.pl/ www.tychy.pl] |Колер = {{Колер|Польшча}} }} '''Тыхы''' ({{мова-pl|Tychy}}) — места [[Сылескае ваяводзтва|Сылескага ваяводзтва]], [[Польшча]]. == Вонкавыя спасылкі == * Population. Size and Structure by Territorial Division. As of June 30, 2013 — Główny Urząd Statystyczny (GUS) [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_ludnosc_stan_struktura_30-06-2013.pdf PDF] {{Накід:Польшча}} [[Катэгорыя:Гарады Сылескага ваяводзтва]] 2e5vknpkoxv0sny25dn7a63ck3izlfh Шаблён:Blind Guardian 10 150289 2331164 1674782 2022-08-03T20:11:21Z Niegodzisie 58934 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца | назва_шаблёну = Blind Guardian | state = {{{state|}}} | базавы_стыль = background-color: {{Колер|Музыка}} | назва = [[Blind Guardian]] | верх = * '''[[Гансі Кюрш]]''' * '''[[Андрэ Ольбрых]]''' * '''[[Маркус Зыпэн]]''' * '''Фрэдэрык Эмке''' * [[Томэн Штаўх]] * [[Олівэр Гольцварт]] * Томас Келенэрс * Маркус Дзёрк * Крыстаф Тайсэн * Ганс-Пэтэр Фрэй | выява = | група_інфармацыі1 = Студыйныя альбомы | сьпіс1 = * «[[Battalions of Fear]]» (1988) * «[[Follow the Blind]]» (1989) * «[[Tales from the Twilight World]]» (1990) * «[[Somewhere Far Beyond]]» (1992) * «[[Imaginations from the Other Side]]» (1995) * «[[Nightfall in Middle-Earth]]» (1998) * «[[A Night at the Opera (Blind Guardian)|A Night at the Opera]]» (2002) * «[[A Twist in the Myth]]» (2006) * «[[At the Edge of Time]]» (2010) * «[[Beyond the Red Mirror]]» (2015) * «[[Legacy of the Dark Lands]]» (2019) * «[[The God Machine]]» (2022) | група_інфармацыі2 = Канцэртныя альбомы | сьпіс2 = * «[[Tokyo Tales]]» (1993) * «[[Live (Blind Guardian)|Live]]» (2003) | група_інфармацыі3 = Складанкі | сьпіс3 = * «[[The Forgotten Tales]]» (1996) * «[[Memories of a Time to Come]]» (2012) | група_інфармацыі4 = Самотнікі | сьпіс4 = * «[[Banish from Sanctuary]]» (1989) * «[[A Past and Future Secret]]» (1995) * «[[Bright Eyes (Blind Guardian)|Bright Eyes]]» (1995) * «[[Mr. Sandman#Blind Guardian|Mr. Sandman]]» (1996) * «[[Mirror Mirror (Blind Guardian)|Mirror Mirror]]» (1998) * «[[And Then There Was Silence]]» (2001) * «[[The Bard’s Song (In the Forest)]]» (2003) * «[[Fly (Blind Guardian)|Fly]]» (2006) * «[[Another Stranger Me]]» (2007) * «[[A Voice in the Dark]]» (2010) | група_інфармацыі20 = | сьпіс20 = | ніз = }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Музычныя гурты]] </noinclude> 1janhw8575sj39zd0gmcpny852cuknp 2331239 2331164 2022-08-04T08:11:27Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], стыль wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 | назва_шаблёну = Blind Guardian | state = {{{state|}}} | базавы_стыль = background-color: {{Колер|Музыка}} | кляса_карткі = hlist | назва = [[Blind Guardian]] | верх = * '''[[Гансі Кюрш]]''' * '''[[Андрэ Ольбрых]]''' * '''[[Маркус Зыпэн]]''' * '''Фрэдэрык Эмке''' * [[Томэн Штаўх]] * [[Олівэр Гольцварт]] * Томас Келенэрс * Маркус Дзёрк * Крыстаф Тайсэн * Ганс-Пэтэр Фрэй | выява = | група_інфармацыі1 = Студыйныя альбомы | сьпіс1 = * «[[Battalions of Fear]]» (1988) * «[[Follow the Blind]]» (1989) * «[[Tales from the Twilight World]]» (1990) * «[[Somewhere Far Beyond]]» (1992) * «[[Imaginations from the Other Side]]» (1995) * «[[Nightfall in Middle-Earth]]» (1998) * «[[A Night at the Opera (Blind Guardian)|A Night at the Opera]]» (2002) * «[[A Twist in the Myth]]» (2006) * «[[At the Edge of Time]]» (2010) * «[[Beyond the Red Mirror]]» (2015) * «[[Legacy of the Dark Lands]]» (2019) * «[[The God Machine]]» (2022) | група_інфармацыі2 = Канцэртныя альбомы | сьпіс2 = * «[[Tokyo Tales]]» (1993) * «[[Live (Blind Guardian)|Live]]» (2003) | група_інфармацыі3 = Складанкі | сьпіс3 = * «[[The Forgotten Tales]]» (1996) * «[[Memories of a Time to Come]]» (2012) | група_інфармацыі4 = Самотнікі | сьпіс4 = * «[[Banish from Sanctuary]]» (1989) * «[[A Past and Future Secret]]» (1995) * «[[Bright Eyes (Blind Guardian)|Bright Eyes]]» (1995) * «[[Mr. Sandman#Blind Guardian|Mr. Sandman]]» (1996) * «[[Mirror Mirror (Blind Guardian)|Mirror Mirror]]» (1998) * «[[And Then There Was Silence]]» (2001) * «[[The Bard’s Song (In the Forest)]]» (2003) * «[[Fly (Blind Guardian)|Fly]]» (2006) * «[[Another Stranger Me]]» (2007) * «[[A Voice in the Dark]]» (2010) | ніз = }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Музычныя гурты]] </noinclude> kit9dkylbmrkogvdmrfwqnimoq4yd25 Сумгаіт (футбольны клюб) 0 151958 2331198 2188869 2022-08-03T21:04:02Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сумгаіт |Лягатып = Sumqayit Seher.png |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Сумгаіт]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Кпітал Банк Арэна]] |Умяшчальнасьць = 1 500 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 6 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Сумгаіт'''» ({{мова-az|Sumqayıt}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Сумгаіт]]у. Заснаваны ў 2010 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110925091833/http://www.sumqayitpfc.az/ Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Сумгаіт]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2010 годзе]] tolotmsu7bu0aagiou9jf6w7fscqmha Брэгалніца Шціп 0 155941 2331206 2235836 2022-08-03T21:43:10Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Брэгалніца |Лягатып = |ПоўнаяНазва = ФК Брегалница Штип |Заснаваны = 1921 |Горад = [[Шціп]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Шціп)|Гарадзкі стадыён]] |Умяшчальнасьць = 4000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 7 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Брэгалніца'''» ({{мова-mk|Брегалница}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Шціп]]у. Заснаваны ў 1921 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/macedonia-fyr/fk-bregalnica-kraun-stip/3283/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Шціп]] enzrgnujyr6gjjbsafcxacdhvxexd10 Шаблён:Сальвадор у тэмах 10 157597 2331189 1724805 2022-08-03T20:55:17Z Rkt2312 75192 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца | назва_шаблёну = Сальвадор у тэмах | state = {{{state|}}} | базавы_стыль = background-color:{{Колер|Сальвадор}} | назва = [[Сальвадор]] у тэмах | верх = | выява = [[Файл:Coat of arms of El Salvador.svg|100пкс|link=Герб Сальвадору]] | група_інфармацыі1 = [[Гісторыя Сальвадору|Гісторыя]] | сьпіс1 = * [[Мэзаамэрыка|Дакалюмбавы пэрыяд]] * [[Новая Гішпанія]] * [[Генэрал-капітанства Гватэмала|Генэрал-капітанства <small>(гватэмальскае)</small>]] * [[Першы незалежніцкі рух у Сальвадоры|Першы незалежніцкі рух]] * [[Злучаныя правінцыі Цэнтральнай Амэрыкі|Фэдэральная рэспубліка Цэнтральнай Амэрыкі]] * [[Сальвадор у XX стагодзьдзі|Сальвадор у 1931—1979]] * [[Грамадзянская вайна ў Сальвадоры]] | група_інфармацыі2 = [[Геаграфія Сальвадору|Геаграфія]] | сьпіс2 = * [[Сьпіс азёраў Сальвадору|Азёры]] * [[Сьпіс астравоў Сальвадору|Астравы]] * [[:Катэгорыя:Біёта Сальвадору|Біёта]] * [[Сьпіс вульканаў Сальвадору|Вульканы]] * [[Сьпіс гарадоў Сальвадору|Гарады]] * [[Сьпіс нацыянальных паркаў Сальвадору|Нацыянальныя паркі]] * [[Сьпіс рэк Сальвадору|Рэкі]] | група_інфармацыі3 = [[Палітыка Сальвадору|Палітыка]] | сьпіс3 = * [[Герб Сальвадору|Герб]] * [[Гімн Сальвадору|Гімн]] * [[Сьцяг Сальвадору|Сьцяг]] * [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Сальвадору|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел]] * [[Узброеныя сілы Сальвадору|Войска]] * [[Выбары ў Сальвадоры|Выбары]] * [[Зьнешняя палітыка Сальвадору|Зьнешняя палітыка]] * [[Канстытуцыя Сальвадору|Канстытуцыя]] * [[Паліцыя Сальвадору|Паліцыя]] * [[Заканадаўчая асамблея Сальвадору|Парлямэнт]] * [[Прэзыдэнт Сальвадору|Прэзыдэнт]] * [[Судовая сыстэма Сальвадору|Судовая сыстэма]] | група_інфармацыі4 = [[Эканоміка Сальвадору|Эканоміка]] | сьпіс4 = * [[Цэнтральны рэзэрвовы банк Сальвадору|Цэнтральны банк]] * [[Сальвадорскі калён|Валюта]] * [[Прамысловасьць у Сальвадоры|Прамысловасьць]] * [[Транспарт у Сальвадоры|Транспарт]] | група_інфармацыі5 = Грамадзтва | сьпіс5 = * [[Адукацыя ў Сальвадоры|Адукацыя]] * [[Сальвадорская кухня|Кухня]] * [[Насельніцтва Сальвадору|Насельніцтва]] * [[Рэлігія ў Сальвадоры|Рэлігія]] | ніз = }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сальвадор]] </noinclude> bg88erkr0wjmcafuh7wlpytiw0sjit7 2331247 2331189 2022-08-04T08:21:18Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], стыль wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 | назва_шаблёну = Сальвадор у тэмах | state = {{{state|}}} | базавы_стыль = background-color:{{Колер|Сальвадор}} | кляса_карткі = hlist | назва = [[Сальвадор]] у тэмах | верх = | выява = [[Файл:Coat of arms of El Salvador.svg|100пкс|link=Герб Сальвадору]] | група_інфармацыі1 = [[Гісторыя Сальвадору|Гісторыя]] | сьпіс1 = * [[Мэзаамэрыка|Дакалюмбавы пэрыяд]] * [[Новая Гішпанія]] * [[Генэрал-капітанства Гватэмала|Генэрал-капітанства <small>(гватэмальскае)</small>]] * [[Першы незалежніцкі рух у Сальвадоры|Першы незалежніцкі рух]] * [[Злучаныя правінцыі Цэнтральнай Амэрыкі|Фэдэральная рэспубліка Цэнтральнай Амэрыкі]] * [[Сальвадор у XX стагодзьдзі|Сальвадор у 1931—1979]] * [[Грамадзянская вайна ў Сальвадоры]] | група_інфармацыі2 = [[Геаграфія Сальвадору|Геаграфія]] | сьпіс2 = * [[Сьпіс азёраў Сальвадору|Азёры]] * [[Сьпіс астравоў Сальвадору|Астравы]] * [[:Катэгорыя:Біёта Сальвадору|Біёта]] * [[Сьпіс вульканаў Сальвадору|Вульканы]] * [[Сьпіс гарадоў Сальвадору|Гарады]] * [[Сьпіс нацыянальных паркаў Сальвадору|Нацыянальныя паркі]] * [[Сьпіс рэк Сальвадору|Рэкі]] | група_інфармацыі3 = [[Палітыка Сальвадору|Палітыка]] | сьпіс3 = * [[Герб Сальвадору|Герб]] * [[Гімн Сальвадору|Гімн]] * [[Сьцяг Сальвадору|Сьцяг]] * [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Сальвадору|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел]] * [[Узброеныя сілы Сальвадору|Войска]] * [[Выбары ў Сальвадоры|Выбары]] * [[Зьнешняя палітыка Сальвадору|Зьнешняя палітыка]] * [[Канстытуцыя Сальвадору|Канстытуцыя]] * [[Паліцыя Сальвадору|Паліцыя]] * [[Заканадаўчая асамблея Сальвадору|Парлямэнт]] * [[Прэзыдэнт Сальвадору|Прэзыдэнт]] * [[Судовая сыстэма Сальвадору|Судовая сыстэма]] | група_інфармацыі4 = [[Эканоміка Сальвадору|Эканоміка]] | сьпіс4 = * [[Цэнтральны рэзэрвовы банк Сальвадору|Цэнтральны банк]] * [[Сальвадорскі калён|Валюта]] * [[Прамысловасьць у Сальвадоры|Прамысловасьць]] * [[Транспарт у Сальвадоры|Транспарт]] | група_інфармацыі5 = Грамадзтва | сьпіс5 = * [[Адукацыя ў Сальвадоры|Адукацыя]] * [[Сальвадорская кухня|Кухня]] * [[Насельніцтва Сальвадору|Насельніцтва]] * [[Рэлігія ў Сальвадоры|Рэлігія]] | ніз = }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сальвадор]] </noinclude> 4ktoq2k69e0fwn2bzrl9jaa8zvw8s8s Тэтэкс Тэтава 0 160122 2331218 2238631 2022-08-03T21:56:24Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Тэтэкс |Лягатып = |ПоўнаяНазва = ФК Тетекс |Заснаваны = 1953 |Горад = [[Тэтава]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Гарадзкі стадыён (Тэтава)|Гарадзкі]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Другая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Другая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 5 месца, зона «Захад» |Сайт = |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Тэтэкс'''» ({{мова-mk|Тетекс}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Тэтава]]. Заснаваны ў 1953 годзе. Двухразовы ўладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2010, 2013). == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20210224204925/https://napred-teteks.mk/ Афіцыйны сайт]. [[Катэгорыя:Тэтава‎]] elykr55sfgu7tjsn9jrcmpuh0xwvebe Шаблён:Міністры эканомікі Рэспублікі Беларусь 10 162350 2331274 2152255 2022-08-04T10:45:01Z Taravyvan Adijene 1924 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 | назва_шаблёну = Міністры эканомікі Беларусі | state = {{{state|}}} | базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}} | кляса_карткі = hlist | назва = [[Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь|Міністры эканомікі Беларусі]] | верх = | выява = | група_інфармацыі1 = | сьпіс1 = * [[Уладзімер Шымаў]] <small>(1996—2002)</small> * [[Андрэй Кабякоў]] <small>(2002—2003)</small> * [[Мікалай Зайчанка]] <small>(2003—2009)</small> * [[Мікалай Снапкоў]] <small>(2009—2014)</small> * [[Уладзімер Зіноўскі]] <small>(2014—2018)</small> * [[Дзьмітры Круты|Зьміцер Круты]] <small>(2018—2019)</small> * [[Аляксандар Віктаравіч Чарвякоў|Аляксандар Чарвякоў]] <small>(з 2020)</small> | ніз = }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Міністры Рэспублікі Беларусь|Эканоміка]]</noinclude> p983l6dnjmzwdn16zmptq62ajt70q5m Наксар Лаянз 0 162458 2331174 2237685 2022-08-03T20:32:12Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Наксар Лаянз |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Naxxar Lions Football Club |Заснаваны = 1920 |Горад = [[Наксар]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Такуалі (стадыён)|Такуалі]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]], група А |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 году|2021—2022]] |Месца = 4 месца |Сайт = http://www.naxxarlions.com/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Наксар Лаянз'''» ({{мова-mt|Naxxar Lions}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Наксар]]у. Заснаваны ў 1920 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.naxxarlions.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Наксар‎]] n7a63feoh4jpbzr6ly8wxj0onb3fdpr 2331177 2331174 2022-08-03T20:36:04Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Наксар Лаянз |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Naxxar Lions Football Club |Заснаваны = 1920 |Горад = [[Наксар]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Такуалі (стадыён)|Такуалі]] |Умяшчальнасьць = 15 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 году|2021—2022]] |Месца = 4 месца (група А) |Сайт = http://www.naxxarlions.com/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Наксар Лаянз'''» ({{мова-mt|Naxxar Lions}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Наксар]]у. Заснаваны ў 1920 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.naxxarlions.com/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Наксар‎]] rh6h1484oz4fjux9f7d9qiylqtd0a2z Таршын Рэйнбаўз 0 164274 2331181 2237690 2022-08-03T20:38:56Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Таршын Рэйнбаўз |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Tarxien Rainbows Football Club |Заснаваны = 1944 |Горад = [[Таршын]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Такуалі (стадыён)|Такуалі]], [[Такуалі]] |Умяшчальнасьць = 17 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 3 месца (група Б) |Сайт = |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Таршын Рэйнбаўз'''» ({{мова-mt|Tarxien Rainbows}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Таршын]]у. Заснаваны ў 1944 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/malta/tarxien-rainbows-fc/3769/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Таршын‎]] 390c69jifc457g4s7wk5q3aj4v9ov0d Солвіта Аболтыня 0 166389 2331137 2204238 2022-08-03T14:56:34Z 78.58.248.33 Актуалізавана. wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Солвіта Аболтыня |арыгінал_імя = Solvita Āboltiņa |жанчына = так |выява = 4.maija svinīgie pasākumi (26747566141).jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Сьпікер [[Саэйма|Саэймы]] |пачатак_тэрміну = [[2 лістапада]] [[2010]] |канец_тэрміну = [[4 лістапада]] [[2014]] |прэзыдэнт = {{Просты сьпіс| * [[Валдзіс Затлэрс]] * [[Андрыс Бэрзіньш]] }} |прэм’ер-міністар = {{Просты сьпіс| * [[Валдзіс Дамброўскіс]] * [[Лаймдата Страўюма]] }} |папярэднік = [[Гундарс Даудзэ]] |наступнік = [[Інара Мурніецэ]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзілася|19|2|1963|1}} |месца_нараджэньня = [[Рыга]], [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЛатССР]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = [[Латышы|латышка]] |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Новы час (Латвія)|Новы час]] <small>(2002—2011)</small><br />[[Адзінства (Латвія)|Адзінства]] <small>(2011-2017)</small> |сужэнец = 1 |дзеці = 2 |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Латвійскі ўнівэрсытэт]] |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = |камэнтар = }} '''Солвіта Аболтыня''' (нарадзілася [[19 лютага]] [[1963]] году ў [[Огрэ]], [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЛатССР]], зараз Латвія) — латвійскі [[палітык]], [[юрыст]] і правазнаўца, сьпікер Саэймы [[Латвія|Латвійскай рэспублікі]] ў [[2010]]—[[2014]] гадох, зь [[2014]] — дэпутат у складзе парлямэнцкай фракцыі [[Адзінства (Латвія)|Адзінства]], лідэр правацэнтрысцкай латвійскай партыі «[[Адзінства (Латвія)|Адзінства]]»<ref>{{спасылка|url=http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/blok-edinstvo-vozglavit-solvita-aboltinya.d?id=37332459|загаловак=Блок "Единство" возглавит Солвита Аболтиня|выдавец=DELFI|дата публікацыі=12 сакавіка 2011|||}}</ref>. == Біяграфія == У 1981 годзе скончыла Рыскую сярэднюю школу №5. У 1986 годзе выпусьцілася зь юрыдычнага факультэту Латвійскага ўнівэрсытэту. 23 красавіка 2003, ажаніўшыся, зьмяніла прозьвішча з Мэллупе на Аболтыня. Мае дачку і сына. Валодае латыскай, нямецкай, ангельскай і расейскай мовамі. == Палітычная кар’ера == З [[1995]] году працавала ў консульскім дэпартамэнце Міністэрства замежных справаў Латвійскай рэспублікі. У [[2001]] годзе далучылася да правай латвійскай партыі «Новы час». На парлямэнцкіх выбарах у 2002 годзе прайшла ў Саэйму, але пазьней яна на нейкі час склала дэпутацкі мандат, пасколькі зь [[2004]] па [[2006]] год працавала міністрам юстыцыі Латвійскай рэспублікі. У 2006 годзе, на выбарах у Саэйму, прайшла як кандыдат партыі «Новы час». У [[2008]] годзе ўзначаліла партыю. Пазьней, перад [[Парлямэнцкія выбары ў Латвіі 2010 году|парлмэнцкімі выбарамі 2010 году]] ўзначаліла наваствораны палітычны блёк [[Адзінства (Латвія)|Адзінства]], які створыўся зь некалькіх партыяў і на выбарах перамог, набраўшы больш за 30%. Солвіта Аболтыня зьяўлялася сьпікерам Саэймы 10-ага і 11-ага скліканьняў. З 2018 году працуе амбасадаркай Латвіі ў Італіі, Албаніі, Сан-Марына і на Мальце. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія|няма націску}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аболтыня, Солвіта}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Латвіі]] [[Катэгорыя:Міністры Латвіі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Саэймы]] 4qy76xe0wmpv2lj6ojbu5puk222nhkl 2331138 2331137 2022-08-03T14:57:17Z 78.58.248.33 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Солвіта Аболтыня |арыгінал_імя = Solvita Āboltiņa |жанчына = так |выява = 4.maija svinīgie pasākumi (26747566141).jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Сьпікер [[Саэйма|Саэймы]] |пачатак_тэрміну = [[2 лістапада]] [[2010]] |канец_тэрміну = [[4 лістапада]] [[2014]] |прэзыдэнт = {{Просты сьпіс| * [[Валдзіс Затлэрс]] * [[Андрыс Бэрзіньш]] }} |прэм’ер-міністар = {{Просты сьпіс| * [[Валдзіс Дамброўскіс]] * [[Лаймдата Страўюма]] }} |папярэднік = [[Гундарс Даудзэ]] |наступнік = [[Інара Мурніецэ]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзілася|19|2|1963|1}} |месца_нараджэньня = [[Рыга]], [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЛатССР]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = [[Латышы|латышка]] |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Новы час (Латвія)|Новы час]] <small>(2002—2011)</small><br />[[Адзінства (Латвія)|Адзінства]] <small>(2011-2017)</small> |сужэнец = 1 |дзеці = 2 |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Латвійскі ўнівэрсытэт]] |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = |камэнтар = }} '''Солвіта Аболтыня''' (нарадзілася [[19 лютага]] [[1963]] году ў [[Огрэ]], [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЛатССР]], зараз Латвія) — латвійскі [[палітык]], [[юрыст]] і правазнаўца, сьпікер Саэймы [[Латвія|Латвійскай рэспублікі]] ў [[2010]]—[[2014]] гадох, зь [[2014]] — дэпутат у складзе парлямэнцкай фракцыі [[Адзінства (Латвія)|Адзінства]], лідэр правацэнтрысцкай латвійскай партыі «[[Адзінства (Латвія)|Адзінства]]»<ref>{{спасылка|url=http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/blok-edinstvo-vozglavit-solvita-aboltinya.d?id=37332459|загаловак=Блок "Единство" возглавит Солвита Аболтиня|выдавец=DELFI|дата публікацыі=12 сакавіка 2011|||}}</ref>. == Біяграфія == У 1981 годзе скончыла Рыскую сярэднюю школу №5. У 1986 годзе выпусьцілася зь юрыдычнага факультэта. Мае дачку і сына. Валодае латыскай, нямецкай, ангельскай і расейскай мовамі. == Палітычная кар’ера == З [[1995]] году працавала ў консульскім дэпартамэнце Міністэрства замежных справаў Латвійскай рэспублікі. У [[2001]] годзе далучылася да правай латвійскай партыі «Новы час». На парлямэнцкіх выбарах у 2002 годзе прайшла ў Саэйму, але пазьней яна на нейкі час склала дэпутацкі мандат, пасколькі зь [[2004]] па [[2006]] год працавала міністрам юстыцыі Латвійскай рэспублікі. У 2006 годзе, на выбарах у Саэйму, прайшла як кандыдат партыі «Новы час». У [[2008]] годзе ўзначаліла партыю. Пазьней, перад [[Парлямэнцкія выбары ў Латвіі 2010 году|парлмэнцкімі выбарамі 2010 году]] ўзначаліла наваствораны палітычны блёк [[Адзінства (Латвія)|Адзінства]], які створыўся зь некалькіх партыяў і на выбарах перамог, набраўшы больш за 30%. Солвіта Аболтыня зьяўлялася сьпікерам Саэймы 10-ага і 11-ага скліканьняў. З 2018 году працуе амбасадаркай Латвіі ў Італіі, Албаніі, Сан-Марына і на Мальце. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія|няма націску}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аболтыня, Солвіта}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Латвіі]] [[Катэгорыя:Міністры Латвіі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Саэймы]] 1cqsr10f23ms3y6s7t5vb0qprv9fr4r 2331140 2331138 2022-08-03T14:58:23Z 78.58.248.33 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Солвіта Аболтыня |арыгінал_імя = Solvita Āboltiņa |жанчына = так |выява = 4.maija svinīgie pasākumi (26747566141).jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Сьпікер [[Саэйма|Саэймы]] |пачатак_тэрміну = [[2 лістапада]] [[2010]] |канец_тэрміну = [[4 лістапада]] [[2014]] |прэзыдэнт = {{Просты сьпіс| * [[Валдзіс Затлэрс]] * [[Андрыс Бэрзіньш]] }} |прэм’ер-міністар = {{Просты сьпіс| * [[Валдзіс Дамброўскіс]] * [[Лаймдата Страўюма]] }} |папярэднік = [[Гундарс Даудзэ]] |наступнік = [[Інара Мурніецэ]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзілася|19|2|1963|1}} |месца_нараджэньня = [[Рыга]], [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЛатССР]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = [[Латышы|латышка]] |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Новы час (Латвія)|Новы час]] <small>(2002—2011)</small><br />[[Адзінства (Латвія)|Адзінства]] <small>(2011-2017)</small> |сужэнец = 1 |дзеці = 2 |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Латвійскі ўнівэрсытэт]] |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = |камэнтар = }} '''Солвіта Аболтыня''' (нарадзілася [[19 лютага]] [[1963]] году ў [[Рыга|Рызе]], [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЛатССР]], зараз Латвія) — латвійскі [[палітык]], [[юрыст]] і правазнаўца, сьпікер Саэймы [[Латвія|Латвійскай рэспублікі]] ў [[2010]]—[[2014]] гадох, зь [[2014]] — дэпутат у складзе парлямэнцкай фракцыі [[Адзінства (Латвія)|Адзінства]], лідэр правацэнтрысцкай латвійскай партыі «[[Адзінства (Латвія)|Адзінства]]»<ref>{{спасылка|url=http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/blok-edinstvo-vozglavit-solvita-aboltinya.d?id=37332459|загаловак=Блок "Единство" возглавит Солвита Аболтиня|выдавец=DELFI|дата публікацыі=12 сакавіка 2011|||}}</ref>. == Біяграфія == У 1981 годзе скончыла Рыскую сярэднюю школу №5. У 1986 годзе выпусьцілася зь юрыдычнага факультэта. Мае дачку і сына. Валодае латыскай, нямецкай, ангельскай і расейскай мовамі. == Палітычная кар’ера == З [[1995]] году працавала ў консульскім дэпартамэнце Міністэрства замежных справаў Латвійскай рэспублікі. У [[2001]] годзе далучылася да правай латвійскай партыі «Новы час». На парлямэнцкіх выбарах у 2002 годзе прайшла ў Саэйму, але пазьней яна на нейкі час склала дэпутацкі мандат, пасколькі зь [[2004]] па [[2006]] год працавала міністрам юстыцыі Латвійскай рэспублікі. У 2006 годзе, на выбарах у Саэйму, прайшла як кандыдат партыі «Новы час». У [[2008]] годзе ўзначаліла партыю. Пазьней, перад [[Парлямэнцкія выбары ў Латвіі 2010 году|парлмэнцкімі выбарамі 2010 году]] ўзначаліла наваствораны палітычны блёк [[Адзінства (Латвія)|Адзінства]], які створыўся зь некалькіх партыяў і на выбарах перамог, набраўшы больш за 30%. Солвіта Аболтыня зьяўлялася сьпікерам Саэймы 10-ага і 11-ага скліканьняў. З 2018 году працуе амбасадаркай Латвіі ў Італіі, Албаніі, Сан-Марына і на Мальце. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія|няма націску}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аболтыня, Солвіта}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Латвіі]] [[Катэгорыя:Міністры Латвіі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Саэймы]] dobohljft34n85g33s6j44utk0z30z2 Пэмброўк Атлета 0 167419 2331175 2237687 2022-08-03T20:32:53Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Пэмброўк Атлета |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Pembroke Athleta Football Club |Заснаваны = 1994 |Горад = [[Пэмброўк]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Пэмброўк Граўндс]] |Умяшчальнасьць = 1000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]], група А |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 1 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Пэмброўк Атлета'''» ({{мова-mt|''Pembroke Athleta''}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Пэмброўк]]у. Заснаваны ў 1994 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/malta/pembroke-athleta-fc-/20192/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Пэмброўк‎]] rl0ufpdor87ldrw4l24ypvx77is5mcc 2331178 2331175 2022-08-03T20:36:37Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Пэмброўк Атлета |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Pembroke Athleta Football Club |Заснаваны = 1994 |Горад = [[Пэмброўк]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Пэмброўк Граўндс]] |Умяшчальнасьць = 1000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 1 месца (група А) |Сайт = |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Пэмброўк Атлета'''» ({{мова-mt|''Pembroke Athleta''}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Пэмброўк]]у. Заснаваны ў 1994 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/malta/pembroke-athleta-fc-/20192/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Пэмброўк‎]] ocvlb2yfcwp57mosawn98qd1u48e17o Гісторыя Рагачова 0 167457 2331200 2294930 2022-08-03T21:21:31Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki [[Файл:Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|Панарама места. Д. Струкаў, 1864]] '''[[Рагачоў]]''' — старажытнае [[места]] [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся [[рэнэсанс]]авы [[Рагачоўскі замак|замак]] [[Бона Сфорца|каралевы Боны]]. == Раньняе Сярэднявечча == [[Файл:Rahačoŭ, Kaźmadziamjanaŭskaja. Рагачоў, Казьмадзям’янаўская (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|Рэліквія з царквы Сьвятых Казьмы і Дзям'яна. Д. Струкаў, 1864]] Першы пісьмовы ўпамін пра Рагачоў зьмяшчаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] і датуецца 1142, калі паселішча ўваходзіла ў [[Тураўскае княства]]. Аднак шэраг археалягічных зьвестак, а таксама інфармацыя іншых летапісных крыніцаў аспрэчваюць знаходжаньне Рагачова ў складзе Тураўскага княства. Тагачаснае насельніцтва займалася земляробствам, жывёлагадоўляй, рыбнай лоўляй, апрацоўкай жалеза, каляровых мэталаў, косьці, дрэва. Выгаднае геаграфічнае становішча Рагачова спрыяла разьвіцьцю гандлю і рамёстваў, места было важным пунктам на дняпроўскім водным шляху паміж [[Смаленск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]] і [[Кіеў|Кіевам]]. Былі разьвітыя гандлёвыя зьвязкі з [[Валынь]]ню. == Вялікае Княства Літоўскае == У кан. ХІІІ стагодзьдзя Рагачоў як уладаньне князя [[Даўмонт]]а далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 482.</ref>. У канцы XIV ст. вялікі князь [[Ягайла]] перадаў [[Скіргайла|Скіргайлу]] ваколіцы места. У XIV—XVІІІ стагодзьдзях места было цэнтрам [[Рагачоўскае староства|староства]]. З кан. XV ст. Рагачоў знаходзіўся ў валоданьні князёў Яраславічаў. У 1535 [[Маскоўская дзяржава|маскоўскія]] войскі захапілі і разрабавалі места<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>. У [[16 стагодзьдзе|XVІ ст.]] у Рагачове на месцы старажытнага гарадзішча збудавалі замак і палац, званы ў народзе «замкам каралевы Боны» (у 1654 яго спалілі маскоўскія захопнікі). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) места ўвайшло ў склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]], да гэтага яно ўваходзіла ў склад Рагачоўскае воласьці, што разам зь іншымі т.зв. Падняпроўскімі валасьцямі была беспасярэдне падначаленая тагачаснаму Віленскаму ваяводзтву. [[Файл:Rahačoŭ, Kaścielnaja. Рагачоў, Касьцельная (1901-39).jpg|значак|Вуліца Касьцельная. Касьцёл]] У 1730 на паўночнай ускраіне Рагачова пачалося будаваньне слабады, дзе ў 1743 было дазволена збудаваць царкву Сьвятога Міхала Арханёла. На 1765 места было цэнтрам староства, якое аб’ядноўвала 27 вёсак з 609 дварамі і знаходзілася ў валоданьні [[Пацы|Пацаў]]. У 2-й палове XVIII ст. тут збудавалі драўляны касьцёл Сьвятога Антонія. == Пад уладай Расейскай імпэрыі == [[Файл:Rahačoŭ. Рагачоў (1901-18).jpg|значак|Прывітальная паштоўка]] У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772) Рагачоў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам павету [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. 16 жніўня 1781 места атрымала [[Герб Рагачова|герб]]: «у залатым полі чорны бараноў рог»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 223.</ref>. У гэты час тут працавала 6 дробных прадпрыемстваў. У 1788 у Рагачове пачала працаваць паштовая кантора. У 1801 адкрылася павятовая, у 1819 — прыходзкая вучэльні. На 1850 у месьце было 18 вуліцаў і завулкаў, 375 будынкаў, у тым ліку 6 скарбовых, дзейнічалі 3 царквы, працавалі 2 пошты, 46 крамаў і 23 карчмы. У 1864 у Рагачове працавалі 24 мануфактуры, 5 гарбарняў, 5 маслабойняў, 4 цагельні, ганчарны завод, 4 бровары, 5 крупарушак, 132 рамесьнікі. Увесну 1873 адбылася закладка мескага саду. На 1880 у Рагачове было каля 560 дамоў, працавалі 2 цагельні, канатны, піваварны, мылаварны і гарбарныя заводы. У 1884 дзейнічалі лякарня і аптэка. На 1896 — 948 двароў. У 1900 у месьце было 1157 жылых дамоў, 210 газавых ліхтароў, працавалі аптэка, бібліятэка, жаночая гімназія, з 1909 настаўніцкая сэмінарыя, 2 кнігарні, 2 друкарні, 5 канатных фабрык. У 1902 праз Рагачоў прайшла чыгунка [[Магілёў]] — [[Жлобін]]. На 1913 у месьце было 50 прадпрыемстваў з 185 працоўнымі. == Найноўшы час == [[Файл:Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (1901-18).jpg|значак|Дняпро]] 25 сакавіка 1918 згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Рагачоў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 Рагачоў вярнулі [[БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну (з 1938 у Гомельскай вобласьці). На 1934 у Рагачове працавалі лесапільня (з 1901), кардонная фабрыка (1913), ільнозавод (1932), электрастанцыя (1918), цагельня (1912), друкарня, электрычны млын, кавальская (1930), кравецкая (1927), шавецкая (1928), бандарная, кошыкавая і сталярна-мэблевыя майстэрні, цукеркавая арцель (1931), смалакурня (1929), хлебапякарня, 2 конныя крупарушкі і сьлясарня. Дзейнічалі настаўніцкі інстытут (у 1940 — 610 студэнтаў), школа мэдычных сясьцёр, 4 сярэднія і 7-гадовая школы, лякарня, паліклініка, 2 аптэкі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 14 жніўня 1941 да 24 лютага 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1971 у Рагачове знайшлі манэтны скарб памерам у 1 тыс. старажытных манэтаў. 19 красавіка 2010 места ўзнагародзілі вымпэлам «За мужнасьць і стойкасьць у гады Вялікай Айчыннай вайны»<ref>[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31000189 Указ прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 189 ад 19 красавіка 2010 г. «Аб узнагароджанні некаторых населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь вымпелам „За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны“»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Галерэя == === Агульны выгляд === <center><gallery caption="Панарамы места" widths=225 heights=170 perrow="3"> Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (M. Astankovič, 1905).jpg|1905 Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1915).jpg|1915 Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (Malkin, 1904-17).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Druć. Рагачоў, Друць (1904-17).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Jołšynskaja. Рагачоў, Ёлшынская (1914).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1904-17).jpg|да 1918 </gallery></center> === Замак === <center><gallery caption="Замак каралевы Боны" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1905).jpg|1905 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1901-18).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1901-18) (2).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1911).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1920-29).jpg|1920-я Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1926) (2).jpg|1926 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1926).jpg|1926 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1941-44).jpg|1941 </gallery></center> === Сакральная архітэктура === <center><gallery caption="Сакральныя будынкі" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Rynak. Рагачоў, Быхаўская-Рынак (1901-18).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Rynak, Sabornaja. Рагачоў, Рынак, Саборная (1904-17) (2).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Rynak, Sabornaja. Рагачоў, Рынак, Саборная (1901-18).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Kaścielnaja. Рагачоў, Касьцельная (1913).jpg|Касьцёл, да 1918 </gallery></center> === Грамядзянская архітэктура === <gallery caption="Грамадзкія будынкі" widths=225 heights=170 class="center"> Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (1901-18).jpg|Тэатар, да 1918 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (1914).jpg|Тэатар, 1914 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (Malkin, 1915) (3).jpg|Тэатар, да 1918 г. </gallery> <gallery widths=225 heights=170 class="center"> Rahačoŭ, Jołšynskaja. Рагачоў, Ёлшынская (1907-18) (2).jpg|Вучэльня, да 1918 г. Rahačoŭ, Jołšynskaja-Papiarečnaja. Рагачоў, Ёлшынская-Папярэчная (1907-18).jpg|Вучэльня, да 1918 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Uprava. Рагачоў, Быхаўская, Управа (1901-18).jpg|Управа, да 1918 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === <center><gallery caption="Вуліцы і пляцы" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭ, Babrujskaja. Рагачоў, Бабруйская (1904-17).jpg|Бабруйская Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Babrujskaja. Рагачоў, Быхаўская-Бабруйская (1901-18).jpg|Рог Быхаўскай і Бабруйскай Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Vasiljeŭskaja. Рагачоў, Быхаўская-Васільеўская (1901-18).jpg|Рог Бабруйскай і Васільеўскай Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1910) (2).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1910).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1907).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (Malkin, 1909).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1901-18).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1904-17) (2).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Nabiarežnaja. Рагачоў, Набярэжная (1901-18).jpg|Набярэжная Rahačoŭ, Papoŭskaja. Рагачоў, Папоўская (1901-18).jpg|Папоўская Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1901-18).jpg|Рынак </gallery></center> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|9}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:History of Rahačoŭ}} [[Катэгорыя:Рагачоў| ]] a1ynwz49oqior6550tq4ysdujwszzsk 2331201 2331200 2022-08-03T21:27:42Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki [[Файл:Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|Панарама места. Д. Струкаў, 1864]] '''[[Рагачоў]]''' — старажытнае [[места]] [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся [[рэнэсанс]]авы [[Рагачоўскі замак|замак]] [[Бона Сфорца|каралевы Боны]]. == Раньняе Сярэднявечча == [[Файл:Rahačoŭ, Kaźmadziamjanaŭskaja. Рагачоў, Казьмадзям’янаўская (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|Рэліквія з царквы Сьвятых Казьмы і Дзям'яна. Д. Струкаў, 1864]] Першы пісьмовы ўпамін пра Рагачоў зьмяшчаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] і датуецца 1142, калі паселішча ўваходзіла ў [[Тураўскае княства]]. Аднак шэраг археалягічных зьвестак, а таксама інфармацыя іншых летапісных крыніцаў аспрэчваюць знаходжаньне Рагачова ў складзе Тураўскага княства. Тагачаснае насельніцтва займалася земляробствам, жывёлагадоўляй, рыбнай лоўляй, апрацоўкай жалеза, каляровых мэталаў, косьці, дрэва. Выгаднае геаграфічнае становішча Рагачова спрыяла разьвіцьцю гандлю і рамёстваў, места было важным пунктам на дняпроўскім водным шляху паміж [[Смаленск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]] і [[Кіеў|Кіевам]]. Былі разьвітыя гандлёвыя зьвязкі з [[Валынь]]ню. == Вялікае Княства Літоўскае == У кан. ХІІІ стагодзьдзя Рагачоў як уладаньне князя [[Даўмонт]]а далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 482.</ref>. У канцы XIV ст. вялікі князь [[Ягайла]] перадаў [[Скіргайла|Скіргайлу]] ваколіцы места. У XIV—XVІІІ стагодзьдзях места было цэнтрам [[Рагачоўскае староства|староства]]. З кан. XV ст. Рагачоў знаходзіўся ў валоданьні князёў Яраславічаў. У 1535 [[Маскоўская дзяржава|маскоўскія]] войскі захапілі і разрабавалі места<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>. У [[16 стагодзьдзе|XVІ ст.]] у Рагачове на месцы старажытнага гарадзішча збудавалі замак і палац, званы ў народзе «замкам каралевы Боны» (у 1654 яго спалілі маскоўскія захопнікі). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) места ўвайшло ў склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]], да гэтага яно ўваходзіла ў склад Рагачоўскае воласьці, што разам зь іншымі т.зв. Падняпроўскімі валасьцямі была беспасярэдне падначаленая тагачаснаму Віленскаму ваяводзтву. [[Файл:Rahačoŭ, Kaścielnaja. Рагачоў, Касьцельная (1901-39).jpg|значак|Вуліца Касьцельная. Касьцёл]] У 1730 на паўночнай ускраіне Рагачова пачалося будаваньне слабады, дзе ў 1743 было дазволена збудаваць царкву Сьвятога Міхала Арханёла. На 1765 места было цэнтрам староства, якое аб’ядноўвала 27 вёсак з 609 дварамі і знаходзілася ў валоданьні [[Пацы|Пацаў]]. У 2-й палове XVIII ст. тут збудавалі драўляны касьцёл Сьвятога Антонія. == Пад уладай Расейскай імпэрыі == [[Файл:Rahačoŭ. Рагачоў (1901-18).jpg|значак|Прывітальная паштоўка]] У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772) Рагачоў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам павету [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. 16 жніўня 1781 места атрымала [[Герб Рагачова|герб]]: «у залатым полі чорны бараноў рог»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 223.</ref>. У гэты час тут працавала 6 дробных прадпрыемстваў. У 1788 у Рагачове пачала працаваць паштовая кантора. У 1801 адкрылася павятовая, у 1819 — прыходзкая вучэльні. На 1850 у месьце было 18 вуліцаў і завулкаў, 375 будынкаў, у тым ліку 6 скарбовых, дзейнічалі 3 царквы, працавалі 2 пошты, 46 крамаў і 23 карчмы. У 1864 у Рагачове працавалі 24 мануфактуры, 5 гарбарняў, 5 маслабойняў, 4 цагельні, ганчарны завод, 4 бровары, 5 крупарушак, 132 рамесьнікі. Увесну 1873 адбылася закладка мескага саду. На 1880 у Рагачове было каля 560 дамоў, працавалі 2 цагельні, канатны, піваварны, мылаварны і гарбарныя заводы. У 1884 дзейнічалі лякарня і аптэка. На 1896 — 948 двароў. У 1900 у месьце было 1157 жылых дамоў, 210 газавых ліхтароў, працавалі аптэка, бібліятэка, жаночая гімназія, з 1909 настаўніцкая сэмінарыя, 2 кнігарні, 2 друкарні, 5 канатных фабрык. У 1902 праз Рагачоў прайшла чыгунка [[Магілёў]] — [[Жлобін]]. На 1913 у месьце было 50 прадпрыемстваў з 185 працоўнымі. == Найноўшы час == [[Файл:Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (1901-18).jpg|значак|Дняпро]] 25 сакавіка 1918 згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Рагачоў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 Рагачоў вярнулі [[БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну (з 1938 у Гомельскай вобласьці). На 1934 у Рагачове працавалі лесапільня (з 1901), кардонная фабрыка (1913), ільнозавод (1932), электрастанцыя (1918), цагельня (1912), друкарня, электрычны млын, кавальская (1930), кравецкая (1927), шавецкая (1928), бандарная, кошыкавая і сталярна-мэблевыя майстэрні, цукеркавая арцель (1931), смалакурня (1929), хлебапякарня, 2 конныя крупарушкі і сьлясарня. Дзейнічалі настаўніцкі інстытут (у 1940 — 610 студэнтаў), школа мэдычных сясьцёр, 4 сярэднія і 7-гадовая школы, лякарня, паліклініка, 2 аптэкі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 14 жніўня 1941 да 24 лютага 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1971 у Рагачове знайшлі манэтны скарб памерам у 1 тыс. старажытных манэтаў. 19 красавіка 2010 места ўзнагародзілі вымпэлам «За мужнасьць і стойкасьць у гады Вялікай Айчыннай вайны»<ref>[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31000189 Указ прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 189 ад 19 красавіка 2010 г. «Аб узнагароджанні некаторых населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь вымпелам „За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны“»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Галерэя == === Агульны выгляд === <center><gallery caption="Панарамы места" widths=225 heights=170 perrow="3"> Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (M. Astankovič, 1905).jpg|1905 Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1915).jpg|1915 Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (Malkin, 1904-17).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Druć. Рагачоў, Друць (1904-17).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Jołšynskaja. Рагачоў, Ёлшынская (1914).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1904-17).jpg|да 1918 </gallery></center> === Замак === <center><gallery caption="Замак каралевы Боны" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1905).jpg|1905 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1901-18).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1901-18) (2).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1911).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1920-29).jpg|1920-я Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1926) (2).jpg|1926 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1926).jpg|1926 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1941-44).jpg|1941 </gallery></center> === Сакральная архітэктура === <center><gallery caption="Сакральныя будынкі" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Rynak. Рагачоў, Быхаўская-Рынак (1901-18).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Rynak, Sabornaja. Рагачоў, Рынак, Саборная (1904-17) (2).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Rynak, Sabornaja. Рагачоў, Рынак, Саборная (1901-18).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Kaścielnaja. Рагачоў, Касьцельная (1913).jpg|Касьцёл, да 1918 </gallery></center> === Грамядзянская архітэктура === <gallery caption="Грамадзкія будынкі" widths=225 heights=170 class="center"> Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (1901-18).jpg|Тэатар, да 1918 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (1914).jpg|Тэатар, 1914 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (Malkin, 1915) (3).jpg|Тэатар, да 1918 г. </gallery> <gallery widths=225 heights=170 class="center"> Rahačoŭ, Jołšynskaja. Рагачоў, Ёлшынская (1907-18) (2).jpg|Вучэльня, да 1918 г. Rahačoŭ, Jołšynskaja-Papiarečnaja. Рагачоў, Ёлшынская-Папярэчная (1907-18).jpg|Вучэльня, да 1918 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Uprava. Рагачоў, Быхаўская, Управа (1914).jpg|Управа, 1914 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === <center><gallery caption="Вуліцы і пляцы" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭ, Babrujskaja. Рагачоў, Бабруйская (1904-17).jpg|Бабруйская Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Babrujskaja. Рагачоў, Быхаўская-Бабруйская (1901-18).jpg|Рог Быхаўскай і Бабруйскай Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Vasiljeŭskaja. Рагачоў, Быхаўская-Васільеўская (1901-18).jpg|Рог Бабруйскай і Васільеўскай Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1910) (2).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1910).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1907).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (Malkin, 1909).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1901-18).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1904-17) (2).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Nabiarežnaja. Рагачоў, Набярэжная (1901-18).jpg|Набярэжная Rahačoŭ, Papoŭskaja. Рагачоў, Папоўская (1901-18).jpg|Папоўская Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1901-18).jpg|Рынак </gallery></center> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|9}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:History of Rahačoŭ}} [[Катэгорыя:Рагачоў| ]] fymqvg8oocn6osk1rzyzd8jlis7kozv 2331202 2331201 2022-08-03T21:32:27Z Kazimier Lachnovič 1079 дзеля пераносу файлу wikitext text/x-wiki [[Файл:Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|Панарама места. Д. Струкаў, 1864]] '''[[Рагачоў]]''' — старажытнае [[места]] [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся [[рэнэсанс]]авы [[Рагачоўскі замак|замак]] [[Бона Сфорца|каралевы Боны]]. == Раньняе Сярэднявечча == [[Файл:Rahačoŭ, Kaźmadziamjanaŭskaja. Рагачоў, Казьмадзям’янаўская (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|Рэліквія з царквы Сьвятых Казьмы і Дзям'яна. Д. Струкаў, 1864]] Першы пісьмовы ўпамін пра Рагачоў зьмяшчаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] і датуецца 1142, калі паселішча ўваходзіла ў [[Тураўскае княства]]. Аднак шэраг археалягічных зьвестак, а таксама інфармацыя іншых летапісных крыніцаў аспрэчваюць знаходжаньне Рагачова ў складзе Тураўскага княства. Тагачаснае насельніцтва займалася земляробствам, жывёлагадоўляй, рыбнай лоўляй, апрацоўкай жалеза, каляровых мэталаў, косьці, дрэва. Выгаднае геаграфічнае становішча Рагачова спрыяла разьвіцьцю гандлю і рамёстваў, места было важным пунктам на дняпроўскім водным шляху паміж [[Смаленск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]] і [[Кіеў|Кіевам]]. Былі разьвітыя гандлёвыя зьвязкі з [[Валынь]]ню. == Вялікае Княства Літоўскае == У кан. ХІІІ стагодзьдзя Рагачоў як уладаньне князя [[Даўмонт]]а далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 482.</ref>. У канцы XIV ст. вялікі князь [[Ягайла]] перадаў [[Скіргайла|Скіргайлу]] ваколіцы места. У XIV—XVІІІ стагодзьдзях места было цэнтрам [[Рагачоўскае староства|староства]]. З кан. XV ст. Рагачоў знаходзіўся ў валоданьні князёў Яраславічаў. У 1535 [[Маскоўская дзяржава|маскоўскія]] войскі захапілі і разрабавалі места<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>. У [[16 стагодзьдзе|XVІ ст.]] у Рагачове на месцы старажытнага гарадзішча збудавалі замак і палац, званы ў народзе «замкам каралевы Боны» (у 1654 яго спалілі маскоўскія захопнікі). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) места ўвайшло ў склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]], да гэтага яно ўваходзіла ў склад Рагачоўскае воласьці, што разам зь іншымі т.зв. Падняпроўскімі валасьцямі была беспасярэдне падначаленая тагачаснаму Віленскаму ваяводзтву. [[Файл:Rahačoŭ, Kaścielnaja. Рагачоў, Касьцельная (1901-39).jpg|значак|Вуліца Касьцельная. Касьцёл]] У 1730 на паўночнай ускраіне Рагачова пачалося будаваньне слабады, дзе ў 1743 было дазволена збудаваць царкву Сьвятога Міхала Арханёла. На 1765 места было цэнтрам староства, якое аб’ядноўвала 27 вёсак з 609 дварамі і знаходзілася ў валоданьні [[Пацы|Пацаў]]. У 2-й палове XVIII ст. тут збудавалі драўляны касьцёл Сьвятога Антонія. == Пад уладай Расейскай імпэрыі == [[Файл:Rahačoŭ. Рагачоў (1901-18).jpg|значак|Прывітальная паштоўка]] У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772) Рагачоў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам павету [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. 16 жніўня 1781 места атрымала [[Герб Рагачова|герб]]: «у залатым полі чорны бараноў рог»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 223.</ref>. У гэты час тут працавала 6 дробных прадпрыемстваў. У 1788 у Рагачове пачала працаваць паштовая кантора. У 1801 адкрылася павятовая, у 1819 — прыходзкая вучэльні. На 1850 у месьце было 18 вуліцаў і завулкаў, 375 будынкаў, у тым ліку 6 скарбовых, дзейнічалі 3 царквы, працавалі 2 пошты, 46 крамаў і 23 карчмы. У 1864 у Рагачове працавалі 24 мануфактуры, 5 гарбарняў, 5 маслабойняў, 4 цагельні, ганчарны завод, 4 бровары, 5 крупарушак, 132 рамесьнікі. Увесну 1873 адбылася закладка мескага саду. На 1880 у Рагачове было каля 560 дамоў, працавалі 2 цагельні, канатны, піваварны, мылаварны і гарбарныя заводы. У 1884 дзейнічалі лякарня і аптэка. На 1896 — 948 двароў. У 1900 у месьце было 1157 жылых дамоў, 210 газавых ліхтароў, працавалі аптэка, бібліятэка, жаночая гімназія, з 1909 настаўніцкая сэмінарыя, 2 кнігарні, 2 друкарні, 5 канатных фабрык. У 1902 праз Рагачоў прайшла чыгунка [[Магілёў]] — [[Жлобін]]. На 1913 у месьце было 50 прадпрыемстваў з 185 працоўнымі. == Найноўшы час == [[Файл:Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (1901-18).jpg|значак|Дняпро]] 25 сакавіка 1918 згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Рагачоў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 Рагачоў вярнулі [[БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну (з 1938 у Гомельскай вобласьці). На 1934 у Рагачове працавалі лесапільня (з 1901), кардонная фабрыка (1913), ільнозавод (1932), электрастанцыя (1918), цагельня (1912), друкарня, электрычны млын, кавальская (1930), кравецкая (1927), шавецкая (1928), бандарная, кошыкавая і сталярна-мэблевыя майстэрні, цукеркавая арцель (1931), смалакурня (1929), хлебапякарня, 2 конныя крупарушкі і сьлясарня. Дзейнічалі настаўніцкі інстытут (у 1940 — 610 студэнтаў), школа мэдычных сясьцёр, 4 сярэднія і 7-гадовая школы, лякарня, паліклініка, 2 аптэкі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 14 жніўня 1941 да 24 лютага 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1971 у Рагачове знайшлі манэтны скарб памерам у 1 тыс. старажытных манэтаў. 19 красавіка 2010 места ўзнагародзілі вымпэлам «За мужнасьць і стойкасьць у гады Вялікай Айчыннай вайны»<ref>[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=P31000189 Указ прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 189 ад 19 красавіка 2010 г. «Аб узнагароджанні некаторых населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь вымпелам „За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны“»]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Галерэя == === Агульны выгляд === <center><gallery caption="Панарамы места" widths=225 heights=170 perrow="3"> Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (M. Astankovič, 1905).jpg|1905 Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1915).jpg|1915 Rahačoŭ, Dniapro. Рагачоў, Дняпро (Malkin, 1904-17).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Druć. Рагачоў, Друць (1904-17).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Jołšynskaja. Рагачоў, Ёлшынская (1914).jpg|да 1918 Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1904-17).jpg|да 1918 </gallery></center> === Замак === <center><gallery caption="Замак каралевы Боны" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1905).jpg|1905 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1901-18).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1901-18) (2).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1911).jpg|да 1918 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1920-29).jpg|1920-я Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1926) (2).jpg|1926 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1926).jpg|1926 Rahačoŭski zamak. Рагачоўскі замак (1941-44).jpg|1941 </gallery></center> === Сакральная архітэктура === <center><gallery caption="Сакральныя будынкі" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Rynak. Рагачоў, Быхаўская-Рынак (1901-18).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Rynak, Sabornaja. Рагачоў, Рынак, Саборная (1904-17) (2).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Rynak, Sabornaja. Рагачоў, Рынак, Саборная (1901-18).jpg|Царква, да 1918 Rahačoŭ, Kaścielnaja. Рагачоў, Касьцельная (1913).jpg|Касьцёл, да 1918 </gallery></center> === Грамядзянская архітэктура === <gallery caption="Грамадзкія будынкі" widths=225 heights=170 class="center"> Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (1901-18).jpg|Тэатар, да 1918 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (1914).jpg|Тэатар, 1914 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Madern. Рагачоў, Быхаўская, Мадэрн (Malkin, 1915) (3).jpg|Тэатар, да 1918 г. </gallery> <gallery widths=225 heights=170 class="center"> Rahačoŭ, Jołšynskaja. Рагачоў, Ёлшынская (1907-18) (2).jpg|Вучэльня, да 1918 г. Rahačoŭ, Jołšynskaja-Papiarečnaja. Рагачоў, Ёлшынская-Папярэчная (1907-18).jpg|Вучэльня, да 1918 г. Rahačoŭ, Bychaŭskaja, Uprava. Рагачоў, Быхаўская, Управа (1914).jpg|Управа, 1914 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === <center><gallery caption="Вуліцы і пляцы" widths=150 heights=150 perrow="4"> Rahačoŭ, Babrujskaja. Рагачоў, Бабруйская (1904-17).jpg|Бабруйская Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Babrujskaja. Рагачоў, Быхаўская-Бабруйская (1901-18).jpg|Рог Быхаўскай і Бабруйскай Rahačoŭ, Bychaŭskaja-Vasiljeŭskaja. Рагачоў, Быхаўская-Васільеўская (1901-18).jpg|Рог Бабруйскай і Васільеўскай Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1910) (2).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1910).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1907).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (Malkin, 1909).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1901-18).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Bychaŭskaja. Рагачоў, Быхаўская (1916) (2).jpg|Быхаўская Rahačoŭ, Nabiarežnaja. Рагачоў, Набярэжная (1901-18).jpg|Набярэжная Rahačoŭ, Papoŭskaja. Рагачоў, Папоўская (1901-18).jpg|Папоўская Rahačoŭ, Rynak. Рагачоў, Рынак (1901-18).jpg|Рынак </gallery></center> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ГВБ|2-2}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|9}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:History of Rahačoŭ}} [[Катэгорыя:Рагачоў| ]] 9swdwpxnu4ef6at8enkakq1irbezq45 Зіра Баку 0 169557 2331186 2314107 2022-08-03T20:52:35Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Зіра |Лягатып = Zira FK.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Зіра (стадыён)|Зіра]] |Умяшчальнасьць = 1300 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 3 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Зіра'''» ({{мова-az|Zirə}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 2014 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [http://fczire.az/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] h5fflzej5oet1fc9hs0jeha8fr9ce1z Сэнт-Эндрус (футбольны клюб) 0 172867 2331180 2237689 2022-08-03T20:38:13Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сэнт-Эндрус |Лягатып = |ПоўнаяНазва = St. Andrews Football Club |Заснаваны = 1968 |Горад = [[Сэнт-Эндрус]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Луксол (стадыён)|Луксол]] |Умяшчальнасьць = 1000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 6 месца (група Б) |Сайт = http://www.luxolsportsclub.com/fc.asp |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Сэнт-Эндрус'''» ({{мова-mt|St. Andrews}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Сэнт-Эндрус]]у. Заснаваны ў 1968 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20181217045945/http://www.luxolsportsclub.com/fc.asp Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Сэнт-Эндрус‎]] oki8kp7qn9e6absmd4nyxxdkaieauah Гісторыя Паставаў 0 175317 2331273 2321620 2022-08-04T10:30:27Z Kazimier Lachnovič 1079 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (1936).jpg]] → [[File:Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (V. Białkoŭski, 1936).jpg]] name unification by uploader wikitext text/x-wiki [[Файл:Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (1896).jpg|значак|Камяніцы на Рынку, 1896 год]] '''[[Паставы]]''' — даўняе [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]). Адна з рэзыдэнцыяў шляхецкага роду [[Тызэнгаўзы|Тызэнгаўзаў]], якія зрабілі значны ўнёсак у разьвіцьцё паселішча. Да нашага часу тут захаваліся [[Клясыцызм|клясыцыстычны]] палац Тызэнгаўзаў і [[барока]]вы ансамбль гістарычнага Рынку. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася клясыцыстычныя царква і гандлёвыя рады, [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваныя савецкімі ўладамі]]. == Вялікае Княства Літоўскае == [[Файл:Antoni Tyzenhaus. Антоні Тызэнгаўз (J. Rustem, 1819).jpg|180пкс|значак|[[Антоні Тызэнгаўз]]]] Паводле археалягічных зьвестак, старажытнае паселішча на месцы Паставаў існавала яшчэ ў канцы 3-га — пачатку 2-га тысячагодзьдзя да н. э. на паўночным беразе Задзеўскага возера. У часе раскопак тут знайшлі крамянёвыя скрабкі, наканечнікі стрэлаў, нажы, часткі керамічных вырабаў. Першы меркаваны пісьмовы ўпамін пра Паставы (пад назвай ''Пасаднік''<ref>[https://web.archive.org/web/20080828214906/http://postavy.vitebsk-region.gov.by/ru/region/geraldika История], [https://web.archive.org/web/20080828214906/http://postavy.vitebsk-region.gov.by/ru/region/geraldika Поставский районный исполнительный комитет]</ref>) датуецца 996 годам. Расейскі гісторык С. Фёдараў ў сваёй працы «Поселения Северо-Западного края Великого княжества Литовского», выдадзенай у [[Пецярбург]]у, пісаў: «''Селение возникло в 996 году. Деспот Зенович, приезжий магнат, облюбовал это место и основался в 1005 году''». Імаверна, у 1409 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Вітаўт]] перавёў ''Пасаднік'' у шэрагі [[мястэчка|мястэчак]]. Аднак паводле сучасных энцыкляпэдычных даведнікаў<ref name="evkl">[[Ёсіф Зямчонак|Зямчонак Ё.]] Паставы // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 406.</ref><ref name="ehb">[[Ёсіф Зямчонак|Зямчонак Ё.]] Паставы // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 429.</ref> першы пісьмовы ўпамін пра Паставы як мястэчка [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]] датуецца 1552 годам. Мясьціна знаходзілася ў валоданьні магнатаў [[Дэспат-Зяновічы|Дэспат-Зяновічаў]], якія збудавалі тут драўляны касьцёл Маці Божай. У [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкую вайну]] [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Стэфан Баторы]] накіроўваў з Паставаў плыты з артылерыяй да [[Полацак|Полацку]]. На 1628 год у цэнтры Паставаў быў Рынак. На ім стаялі касьцёл з плябаніяй, карчма, 6 двароў рамесьнікаў і гандляроў. На вуліцах-дарогах, што вялі на [[Мядзел]], [[Глыбокае]] і [[Друя|Друю]], было 26 двароў. За ракой Мядзелкай разьмяшчалася прадмесьце Зарэчча, якое мела 17 двароў. Існавалі таксама 2 пасады (8 і 9 двароў). Агулам у Паставах было 66 двароў. За межамі мястэчка знаходзіўся сядзібны комплекс. У 1640 годзе на паўночны захад ад цэнтру Паставаў, на высьпе, утворанай ракой Мядзелкай і каналам, збудавалі касьцёл і кляштар францішканаў. У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] мястэчка спустошылі маскоўскія захопнікі, засталося толькі 5 двароў<ref name="evkl"/>. На 1692 год колькасьць двароў узрасла да 142. [[Файл:Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (1896).jpg|значак|Палац Тызэнгаўзаў, 1896 год]] У 2-й палове XVІІI стагодзьдзя Паставы перайшлі ў валоданьне [[Тызэнгаўзы|Тызэнгаўзаў]]. З ініцыятывы [[Антоні Тызэнгаўз|Антонія Тызэнгаўза]] тут пачалі працаваць фабрыкі (папяровая — заснаваная ў 1728 годзе, палатняная, паясоў), некалькі млыноў, гарбарня. Апроч таго, ён правёў карэнную рэканструкцыю мястэчка паводле рэгулярнага пляну. Цэнтрам стаў Рынак. У яе плянаваньні ўдзельнічаў італьянскі архітэктар Дж. Сака. На паўднёвай ускраіне Паставаў, на левым беразе Мядзелкі, узьвялі палац, на ўсход ад якога разьбілі пэйзажны парк. На Рынку ўтварыўся ансамбль з мураваных дамоў рамесьнікаў, лекара, аўстэрыі, гандлёвых радоў. Ад пляцу ў радыяльных кірунках адыходзілі 4 вуліцы — Віленская (на поўдзень), Браслаўская (на поўнач), Зарэчная (на ўсход), Задзьвейская (на захад). Кварталы пэрыфэрыі забудавалі драўлянымі дамамі, на захадзе й поўдні знаходзіліся гумны. У 1775 годзе зь [[Мядзел]]у ў Паставы перавялі [[гродзкі суд]]. У 1782—1785 гадах у мястэчку дзейнічала тэатральная школа Тызэнгаўза, перавезеная з [[Горадня|Горадні]]. У 1791 годзе Паставы атрымалі статус [[места]] і сталі цэнтрам [[Завілейскі павет|Завілейскага павету]]. == Пад уладай Расейскай імпэрыі == [[Файл:Pastavy, Stary Rynak-Łučajskaja, Mikałajeŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Лучайская, Мікалаеўская (1896).jpg|значак|Царква-[[мураўёўкі|мураўёўка]], 1896 г.]] У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Паставы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе сталі цэнтрам павету. 22 студзеня 1796 году новыя ўлады даравалі месту герб: «''у блакітным полі рыбацкая мярэжа, уверсе тры залатыя рыбы, накіраваныя галовамі да долу''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}</ref>. Неўзабаве статус паселішча панізілі да мястэчка і цэнтру воласьці Дзісьненскага павету. У 1814—1853 гадах Паставы знаходзіліся ў валоданьні [[Канстантын Тызэнгаўз|К. Тызэнгаўза]], які заснаваў тут арніталягічны музэй і мастацкую галерэю, дзе на 1840 год налічвалася больш за 60 твораў [[малярства]]. У 1-й палове ХІХ стагодзьдзя працавалі папяровая фабрыка, 2 млыны, сукнавальня, было 111 двароў; штогод праводзіліся 7 кірмашоў. У 1842 Паставы зноў сталі цэнтрам павету. У 1880 маёнтак перайшоў у валоданьне [[Пшазьдзецкія|Пшазьдзецкіх]]. У 1880—1987 у мястэчку збудавалі мураваны касьцёл. У 1897 адкрылася аднайменная чыгуначная станцыя на лініі [[Каралеўшчына (Віцебская вобласьць)|Каралеўшчына]] — [[Пабродзьдзе]]. == Найноўшы час == 25 сакавіка 1918 згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Паставы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Згодна з умовамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] (1921) Паставы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам [[Пастаўскі павет|павету]] і зноў атрымалі статус [[места]]. У канцы 1920-х у месьце працавалі 2 лесапільныя заводы (належалі Пэргамэнту й Зінгеру) і цагельня (належала Райхелям), паравы млын, бровар, пякарня і інш. У 1939 годзе Паставы ўвайшлі ў [[БССР]], дзе ў 1940 годзе сталі цэнтрам раёну [[Вялейская вобласьць|Вялейскай]], з 1944 году [[Маладэчанская вобласьць|Маладэчанскай]], з 1960 году Віцебскай вобласьці. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 6 ліпеня 1941 да 5 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. == Галерэя == === Стары Рынак === <gallery caption="Стары Рынак" widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (11.11.1931).jpg|11.11.1931 г. Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (19.03.1932).jpg|19.03.1932 г. Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (1915-18).jpg|1915—1918 гг. Pastavy, Stary Rynak, Kramy. Паставы, Стары Рынак, Крамы (1920-29).jpg|1920-я гг. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Stary Rynak-Zadzieŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Задзеўская (1928).jpg|1928 г. Pastavy, Stary Rynak, Kramy. Паставы, Стары Рынак, Крамы (J. Kłos, 1930).jpg|1930 г. Pastavy, Stary Rynak-Vilenskaja. Паставы, Стары Рынак-Віленская (J. Kłos, 1930).jpg|1930 г. Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (J. Kłos, 1930).jpg|1930 г. </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (1930-39).jpg|1930-я гг. Pastavy, Stary Rynak-Brasłaŭskaja. Паставы, Стары Рынак-Браслаўская (V. Białkoŭski, 1936).jpg|1936 г. Pastavy, Stary Rynak. Паставы, Стары Рынак (1935-39).jpg|1935—1939 гг. Pastavy, Stary Rynak, Kramy. Паставы, Стары Рынак, Крамы (1944-49).jpg|1940-я гг. </gallery> === Сядзіба Тызэнгаўзаў === <gallery caption="Палацава-паркавы ансамбль Тызэнгаўзаў" widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (1901-17).jpg|каля 1900 году Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (J. Kłos, 1930).jpg|1930 год Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (1919-39).jpg|да 1939 году Pastavy, Tyzenhaus. Паставы, Тызэнгаўз (J. Kłos, 1930) (2).jpg|Клетка мядзьведзя, 1930 год </gallery> === Вуліца Віленская === <gallery caption="Вуліца Віленская" widths=215 heights=180 class="center"> Pastavy, Vilenskaja. Паставы, Віленская (1913).jpg|1913 г. Pastavy, Vilenskaja. Паставы, Віленская (1918).jpg|1918 г. Pastavy, Vilenskaja. Паставы, Віленская (1920-39).jpg|да 1939 г. </gallery> === Зарэчча === <gallery caption="Зарэчча. Касьцёл" widths=150 heights=150 class="center"> Pastavy, Zarečča. Паставы, Зарэчча (1916).jpg|1916 год Pastavy, Zarečča. Паставы, Зарэчча (1930-39).jpg|1930 год Pastavy, Miadziełka-Zarečča, Śviatoha Antonija. Паставы, Мядзелка-Зарэчча, Сьвятога Антонія (1919-39).jpg|1930 год Pastavy, Miadziełka-Zarečča. Паставы, Мядзелка-Зарэчча (1919-39).jpg|да 1939 году </gallery> === Іншае === <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=215 heights=180 class="center"> Pastavy-Kabylnik. Паставы-Кабыльнік (1919-39).jpg|Гасьцінец на Кабыльнік, да 1939 году Pastavy, Miadziełka. Паставы, Мядзелка (1930).jpg|Мядзелка, 1930 год Pastavy, Zadzieŭskaje. Паставы, Задзеўскае (1919-39).jpg|да 1939 году </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|12}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Памяць/Пастаўскі раён}} * Паставы: буклет / фатаздымкі Я. Казюлі [і інш.]. — Паставы, 2001 — 7 с. * Паставы: фотаальбом / склад. С. І. Міхайлавай; аўт. тэксту І. М. Пракаповіч; фота Ю. Г. Осіпава [і інш.]; пер. на англ. мову Д. У. Людчыка. — Мн., 2008. — 72 с. * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|8}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} [[Катэгорыя:Паставы]] [[Катэгорыя:Гісторыя гарадоў Беларусі|Паставы]] ow1whuubjbez8xsuygfnduv0sjodaiz Шкупі Скоп’е 0 177655 2331212 2235845 2022-08-03T21:49:46Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Шкупі |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Шкупи |Заснаваны = 2012 |Горад = [[Скоп’е]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Чаір (стадыён)|Чаір]] |Умяшчальнасьць = 6000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 1 месца |Сайт = http://fcshkupi.com/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Шкупі'''» ({{мова-mk|Шкупи}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Скоп’е|Скоп’я]]. Заснаваны ў 2012 годзе. [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе|Чэмпіён Паўночнай Македоніі]] (2022). == Вонкавыя спасылкі == * [http://fcshkupi.com/ Афіцыйны сайт] {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Скоп’і‎]] 0ctdsf1k6hbn7x3wwmccg94s07g0ag3 Модуль:Вікізьвесткі 828 182762 2331249 2272317 2022-08-04T08:34:36Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata?oldid=122215413 Scribunto text/plain -- налады, могуць адрозьнівацца ў розных праектах local fileDefaultSize = '267x400px'; local outputReferences = true; -- Спасылкі на выкарыстаныя модулі, неабходныя ў 99% выпадках загрузкі старонак (каб мець на ўвазе пры перайменаваньні) local moduleSources = require( 'Модуль:Крыніцы' ) local WDS = require( 'Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак' ); -- Канстанты local contentLanguageCode = mw.getContentLanguage():getCode(); local p = {}; local config = nil; local formatDatavalue, formatEntityId, formatRefs, formatSnak, formatStatement, formatStatementDefault, formatProperty, getSourcingCircumstances, getPropertyDatatype, getPropertyParams, throwError, toBoolean; local function copyTo( obj, target, skipEmpty ) for k, v in pairs( obj ) do if skipEmpty ~= true or ( v ~= nil and v ~= '' ) then target[k] = v; end end return target; end local function min( prev, next ) if ( prev == nil ) then return next; elseif ( prev > next ) then return next; else return prev; end end local function max( prev, next ) if ( prev == nil ) then return next; elseif ( prev < next ) then return next; else return prev; end end local function getConfig( section, code ) if config == nil then config = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/канфігурацыя' ); end; if not config then config = {}; end if not section then return config; end if not code then return config[ section ] or {}; end if not config[ section ] then return nil; end return config[ section ][ code ]; end local function getCategoryByCode( code, sortkey ) local value = getConfig( 'categories', code ); if not value or value == '' then return ''; end if sortkey ~= nil then return '[[Катэгорыя:' .. value .. '|' .. sortkey .. ']]'; -- экранаваць? else return '[[Катэгорыя:' .. value .. ']]'; end end local function splitISO8601(str) if 'table' == type(str) then if str.args and str.args[1] then str = '' .. str.args[1] else return 'невядомы тып аргумэнту: ' .. type( str ) .. ': ' .. table.tostring( str ) end end local Y, M, D = (function(str) local pattern = "(%-?%d+)%-(%d+)%-(%d+)T" local Y, M, D = mw.ustring.match( str, pattern ) return tonumber(Y), tonumber(M), tonumber(D) end) (str); local h, m, s = (function(str) local pattern = "T(%d+):(%d+):(%d+)%Z"; local H, M, S = mw.ustring.match( str, pattern); return tonumber(H), tonumber(M), tonumber(S); end) (str); local oh,om = ( function(str) if str:sub(-1)=="Z" then return 0,0 end; -- сканчаем на Z, час Грынвічу -- супадае з ±hh:mm, ±hhmm або ±hh; інакш вяртаем пустое local pattern = "([-+])(%d%d):?(%d?%d?)$"; local sign, oh, om = mw.ustring.match( str, pattern); sign, oh, om = sign or "+", oh or "00", om or "00"; return tonumber(sign .. oh), tonumber(sign .. om); end )(str) return {year=Y, month=M, day=D, hour=(h+oh), min=(m+om), sec=s}; end local function parseTimeBoundaries( time, precision ) local s = splitISO8601( time ); if (not s) then return nil; end if ( precision >= 0 and precision <= 8 ) then local powers = { 1000000000 , 100000000, 10000000, 1000000, 100000, 10000, 1000, 100, 10 } local power = powers[ precision + 1 ]; local left = s.year - ( s.year % power ); return { tonumber(os.time( {year=left, month=1, day=1, hour=0, min=0, sec=0} )) * 1000, tonumber(os.time( {year=left + power - 1, month=12, day=31, hour=29, min=59, sec=58} )) * 1000 + 1999 }; end if ( precision == 9 ) then return { tonumber(os.time( {year=s.year, month=1, day=1, hour=0, min=0, sec=0} )) * 1000, tonumber(os.time( {year=s.year, month=12, day=31, hour=23, min=59, sec=58} )) * 1000 + 1999 }; end if ( precision == 10 ) then local lastDays = {31, 28.25, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30, 31}; local lastDay = lastDays[s.month]; return { tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=1, hour=0, min=0, sec=0} )) * 1000, tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=lastDay, hour=23, min=59, sec=58} )) * 1000 + 1999 }; end if ( precision == 11 ) then return { tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=0, min=0, sec=0} )) * 1000, tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=23, min=59, sec=58} )) * 1000 + 1999 }; end if ( precision == 12 ) then return { tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=s.hour, min=0, sec=0} )) * 1000, tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=s.hour, min=59, sec=58} )) * 1000 + 1999 }; end if ( precision == 13 ) then return { tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=s.hour, min=s.min, sec=0} )) * 1000, tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=s.hour, min=s.min, sec=58} )) * 1000 + 1999 }; end if ( precision == 14 ) then local t = tonumber(os.time( {year=s.year, month=s.month, day=s.day, hour=s.hour, min=s.min, sec=0} ) ); return { t * 1000, t * 1000 + 999 }; end error('Дакладнасьць не падтрымліваецца: ' .. precision ); end --[[ Функцыя для фармаваньня катэгорыі на аснове Вікізьвесткі/канфігурацыя ]] local function extractCategory( options, value ) if ( not options.category or options.nocat ) then return ''; end local propertyId = string.gsub( options.category, '([^Pp0-9].*)$', ''); local wbStatus, claims = pcall( mw.wikibase.getAllStatements, value.id, propertyId ); if ( wbStatus ~= true or not claims ) then return ''; end allClaims = {} allClaims[ propertyId ] = claims claims = WDS.filter( allClaims, options.category ) if not claims then return ''; end for _, claim in pairs( claims ) do if ( claim and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.type == 'wikibase-entityid' ) then local catEntityId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; local wbStatus, catSiteLink = pcall( mw.wikibase.getSitelink, catEntityId ); if ( wbStatus == true and catSiteLink ) then return '[[' .. catSiteLink .. ']]'; end end end return ''; end --[[ Перамяняе радок ў булевае значэньне Атрымлівае: радковае значэньне (можа адсутнічаць) Вяртае: булевае значэньне true ці false, калі магчыма распазнаць значэньне, або defaultValue ва ўсіх астатніх выпадках ]] local function toBoolean( valueToParse, defaultValue ) if ( valueToParse ~= nil ) then if valueToParse == false or valueToParse == '' or valueToParse == 'false' or valueToParse == '0' then return false end return true end return defaultValue; end -- Агортвае адфарматаванае значэньне ў інляйнавы ці блёчны цэтлік. -- @param value Радковае значэньне -- @param attributes Табліца атрыбутаў -- @return string HTML-цэтлік з значэньнем local function wrapValue( value, attributes ) local tagName = 'span'; local spacer = ''; if ( string.match( value, '\n' ) or string.match( value, '<t[dhr][ >]' ) or string.match( value, '<div[ >]' ) or string.find( value, 'UNIQ%-%-imagemap' ) ) then tagName = 'div'; spacer = '\n' end local attrString = '' for key, value in pairs( attributes or {} ) do local _key = mw.text.trim( key ) local _value = mw.text.encode( mw.text.trim( value ) ) attrString = attrString .. _key .. '="' .. _value .. '" ' end return '<' .. tagName .. ' ' .. attrString .. '>' .. spacer .. value .. '</' .. tagName .. '>'; end -- Wraps formatted snak value into HTML tag with attributes. -- @param value String value of snak -- @param hash Snak hash -- @param attributes Table of extra attributes -- @return string HTML tag with value local function wrapSnak( value, hash, attributes ) local newAttributes = mw.clone( attributes or {} ) newAttributes['class'] = ( newAttributes['class'] or '' ) .. ' wikidata-snak' if hash then newAttributes['data-wikidata-hash'] = hash else newAttributes['class'] = newAttributes['class'] .. ' wikidata-main-snak' end return wrapValue( value, newAttributes ) end -- Агортвае адфарматаванае значэньне сьцьверджаньня ў HTML-цэтлік з атрыбутамі. -- @param value радковае значэньне сьцьверджаньня -- @param propertyId радковы PID уласьцівасьці -- @param claimId радковы ID сьцьверджаньня ці пуста для лякальнага значэньня -- @param attributes табліца дадатковых атрыбутаў -- @return string HTML-цэтлік з значэньнем local function wrapStatement( value, propertyId, claimId, attributes ) local newAttributes = mw.clone( attributes or {} ) newAttributes['class'] = newAttributes['class'] or '' newAttributes['data-wikidata-property-id'] = string.upper( propertyId ) if claimId then newAttributes['class'] = newAttributes['class'] .. ' wikidata-claim' newAttributes['data-wikidata-claim-id'] = claimId else newAttributes['class'] = newAttributes['class'] .. ' no-wikidata' end return wrapValue( value, newAttributes ) end -- Агортвае адфарматаванае значэньне сьцьверджаньня кваліфікатара ў HTML-цэтлік з атрыбутамі. -- @param value радковае значэньне сьцьверджаньня кваліфікатара -- @param propertyId радковы PID кваліфікатара -- @param attributes табліца дадатковых атрыбутаў -- @return string HTML-цэтлік з значэньнем local function wrapQualifier( value, qualifierId, attributes ) local newAttributes = mw.clone( attributes or {} ) newAttributes['data-wikidata-qualifier-id'] = string.upper( qualifierId ) return wrapValue( value, newAttributes ) end --[[ Функцыя для атрыманьня элемэнту (еntity) для актуальнай старонкі Падрабязьней пра элемэнты гл. d:Wikidata:Glossary Атрымлівае: радковы ідэнтыфікатар (накшталт P18, Q42) Вяртае: аб’ект-табліцу, элемэнты якой праіндэксаваныя з нулю ]] local function getEntityFromId( id ) local entity; local wbStatus; if id then wbStatus, entity = pcall( mw.wikibase.getEntityObject, id ) else wbStatus, entity = pcall( mw.wikibase.getEntityObject ); end return entity; end --[[ Унутраная функцыя дзеля фармаваньня паведамленьня пра памылку Атрымлівае: ключ элемэнта ў табліцы config.errors (напрыклад, entity-not-found) Вяртае: радок паведамленьня ]] local function throwError( key ) error( getConfig( 'errors', key ) ); end --[[ Функцыя дзеля атрыманьня ідэнтыфікатара элемэнтаў Атрымлівае: аб’ект-табліцу элемэнту Вяртае: радковы ідэнтыфікатар (накшталт P18, Q42) ]] local function getEntityIdFromValue( value ) local prefix = '' if value['entity-type'] == 'item' then prefix = 'Q' elseif value['entity-type'] == 'property' then prefix = 'P' else throwError( 'unknown-entity-type' ) end return prefix .. value['numeric-id'] end -- праверка на наяўнасьць спэцыялізаванай функцыі ў можнасьцях local function getUserFunction( options, prefix, defaultFunction ) -- праверка на пазначэньне спэцыялізаваных апрацоўнікаў у парамэтрах, -- перададзеных пры выкліку if options[ prefix .. '-module' ] or options[ prefix .. '-function' ] then -- праверка на пустыя радкі ў парамэтрах ці іхнюю адсутнасьць if not options[ prefix .. '-module' ] or not options[ prefix .. '-function' ] then throwError( 'unknown-' .. prefix .. '-module' ); end -- дынамічная загрузка модулю з апрацоўнікам, пазначаным у парамэтры local formatter = require ('Модуль:' .. options[ prefix .. '-module' ]); if formatter == nil then throwError( prefix .. '-module-not-found' ) end local fun = formatter[ options[ prefix .. '-function' ] ] if fun == nil then throwError( prefix .. '-function-not-found' ) end return fun; end return defaultFunction; end -- Выбірае ўласьцівасьці па property id, дадаткова фільтруючы іх паводле рангу local function selectClaims( context, options, propertySelector ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не зададзеныя' ); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity' ); end; if ( not propertySelector ) then error( 'propertySelector не зададзены' ); end; result = WDS.filter( options.entity.claims, propertySelector ); if ( not result or #result == 0 ) then return nil; end if options.limit and options.limit ~= '' and options.limit ~= '-' then local limit = tonumber( options.limit, 10 ); while #result > limit do table.remove( result ); end end return result; end --[[ Функцыя для атрыманьня значэньня ўласьцівасьці элемэнту ў пэўны момант часу. Прымае: кантэкст, элемэнт, часовыя межы, табліца ID уласьцівасьці Вяртае: табліцу адпаведных значэньняў уласьцівасьці ]] local function getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, propertyIds, selectors ) if (type(entityId) ~= 'string') then error('type of entityId argument expected string, but was ' .. type(entityId)); end local results = {}; if not propertyIds or #propertyIds == 0 then return results; end for _, propertyId in ipairs( propertyIds ) do local selector; if selectors ~= nil then selector = selectors[_] or selectors[propertyId] or propertyId; else selector = propertyId; end local fakeAllClaims = {}; fakeAllClaims[propertyId] = mw.wikibase.getAllStatements( entityId, propertyId ); local filteredClaims = WDS.filter( fakeAllClaims, selector .. '[rank:preferred, rank:normal]' ); if filteredClaims then for _, claim in pairs( filteredClaims ) do if not boundaries then table.insert( results, claim.mainsnak ); else local startBoundaries = p.getTimeBoundariesFromQualifier( context.frame, context, claim, 'P580' ); local endBoundaries = p.getTimeBoundariesFromQualifier( context.frame, context, claim, 'P582' ); if ( startBoundaries == nil or startBoundaries[2] <= boundaries[1] ) and ( endBoundaries == nil or endBoundaries[1] >= boundaries[2] ) then table.insert( results, claim.mainsnak ); end end end end if #results > 0 then break; end end return results; end --[[ TODO ]] function p.getTimeBoundariesFromQualifier( frame, context, statement, qualifierId ) -- only support exact date so far, but need improvment local left = nil; local right = nil; if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers[qualifierId] ) then for _, qualifier in pairs( statement.qualifiers[qualifierId] ) do local boundaries = context.parseTimeBoundariesFromSnak( qualifier ); if ( not boundaries ) then return nil; end left = min( left, boundaries[1] ); right = max( right, boundaries[2] ); end end if ( not left or not right ) then return nil; end return { left, right }; end --[[ TODO ]] function p.getTimeBoundariesFromQualifiers( frame, context, statement, qualifierIds ) if not qualifierIds then qualifierIds = { 'P582', 'P580', 'P585' }; end for _, qualifierId in ipairs( qualifierIds ) do local result = p.getTimeBoundariesFromQualifier( frame, context, statement, qualifierId ); if result then return result; end end return nil; end local CONTENT_LANGUAGE_CODE = mw.language.getContentLanguage():getCode(); local getLabelWithLang_DEFAULT_PROPERTIES = { "P1813", "P1448", "P1705" }; local getLabelWithLang_DEFAULT_SELECTORS = { 'P1813[language:' .. CONTENT_LANGUAGE_CODE .. '][!P3831,P3831:Q105690470]', 'P1448[language:' .. CONTENT_LANGUAGE_CODE .. '][!P3831,P3831:Q105690470]', 'P1705[language:' .. CONTENT_LANGUAGE_CODE .. '][!P3831,P3831:Q105690470]' }; --[[ Функцыя для атрыманьня меткі элемэнту ў пэўны момант часу. Прымае: кантэкст, элемэнт, часовыя межы Вяртае: тэкставую метку элемэнту, мову меткі ]] local function getLabelWithLang( context, options, entityId, boundaries, propertyIds, selectors ) if (type(entityId) ~= 'string') then error('type of entityId argument expected string, but was ' .. type(entityId)); end if not entityId then return nil; end local langCode = CONTENT_LANGUAGE_CODE; -- назва зь меткі local label = nil; if ( options.text and options.text ~= '' ) then label = options.text; else if not propertyIds then propertyIds = getLabelWithLang_DEFAULT_PROPERTIES; selectors = getLabelWithLang_DEFAULT_SELECTORS; end -- name from properties local results = getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, propertyIds, selectors ); for _, result in pairs( results ) do if result.datavalue and result.datavalue.value then if result.datavalue.type == 'monolingualtext' and result.datavalue.value.text then label = result.datavalue.value.text; langCode = result.datavalue.value.language; break; elseif result.datavalue.type == 'string' then label = result.datavalue.value; break; end end end if (not label) then label, langCode = mw.wikibase.getLabelWithLang( entityId ); if not langCode then return nil; end end end return label, langCode; end local function formatPropertyDefault( context, options ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не зададзеныя' ); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity' ); end; local claims; if options.property then -- TODO: Чаму тут можа ня быць property? if options.rank then -- перадаць налады рангу з канфігу claims = context.selectClaims( options, options.property .. options.rank ); else claims = context.selectClaims( options, options.property ); end end if claims == nil then return '' --TODO памылка? end -- Абыход усіх заяваў сьцьверджаньня з назапашваньнем аформленых пажаданых -- заяваў у табліцы local formattedClaims = {} for i, claim in ipairs(claims) do local formattedStatement = context.formatStatement( options, claim ) -- тут можа вярнуцца альбо аформлены тэкст заявы, альбо радок памылкі, альбо пуста if ( formattedStatement and formattedStatement ~= '' ) then formattedStatement = context.wrapStatement( formattedStatement, options.property, claim.id ) table.insert( formattedClaims, formattedStatement ) end end -- стварэньне тэкставага радку з сьпісам аформленых заяваў з табліцы local out = mw.text.listToText( formattedClaims, options.separator, options.conjunction ) if out ~= '' then if options.before then out = options.before .. out end if options.after then out = out .. options.after end end return out end -- стварыць кантэкст local function initContext( options ) local context = { entity = options.entity, extractCategory = extractCategory, formatSnak = formatSnak, formatPropertyDefault = formatPropertyDefault, formatStatementDefault = formatStatementDefault, getPropertyInBoundaries = getPropertyInBoundaries, getTimeBoundariesFromQualifier = p.getTimeBoundariesFromQualifier, getTimeBoundariesFromQualifiers = p.getTimeBoundariesFromQualifiers, wrapSnak = wrapSnak, wrapStatement = wrapStatement, wrapQualifier = wrapQualifier, } context.cloneOptions = function( options ) local entity = options.entity; options.entity = nil; newOptions = mw.clone( options ); options.entity = entity; newOptions.entity = entity; newOptions.frame = options.frame; -- На склянаваным фрэйме frame:expandTemplate() return newOptions; end; context.formatProperty = function( options ) local func = getUserFunction( options, 'property', context.formatPropertyDefault ); return func( context, options ) end; context.formatStatement = function( options, statement ) return formatStatement( context, options, statement ) end; context.formatSnak = function( options, snak, circumstances ) return formatSnak( context, options, snak, circumstances ) end; context.formatRefs = function( options, statement ) return formatRefs( context, options, statement ) end; context.parseTimeFromSnak = function( snak ) if ( snak and snak.datavalue and snak.datavalue.value and snak.datavalue.value.time ) then return tonumber(os.time( splitISO8601( tostring( snak.datavalue.value.time ) ) ) ) * 1000; end return nil; end context.parseTimeBoundariesFromSnak = function( snak ) if ( snak and snak.datavalue and snak.datavalue.value and snak.datavalue.value.time and snak.datavalue.value.precision ) then return parseTimeBoundaries( snak.datavalue.value.time, snak.datavalue.value.precision ); end return nil; end context.getSourcingCircumstances = function( statement ) return getSourcingCircumstances( statement ) end; context.selectClaims = function( options, propertyId ) return selectClaims( context, options, propertyId ) end; return context end --[[ Функцыя дзеля афармленьня сьцьверджаньняў (statement) Падрабязьней пра сьцьверджаньні гл. d:Wikidata:Glossary Атрымлівае: табліцу парамэтраў Вяртае: радок аформленага тэксту, прызначанага дзеля вываду ў артыкуле ]] local function formatProperty( options ) -- Атрыманьне элемэнту па ідэнтыфікатары local entity = getEntityFromId( options.entityId ) if not entity then return -- throwError( 'entity-not-found' ) end -- праверка на прысутнасьць у элемэнту заяваў (claim) -- падрабязьней пра заявы гл. d:Wikidata:Glossary if (entity.claims == nil) then return '' --TODO памылка? end -- палепшыць опцыі options.frame = g_frame; options.entity = entity; options.extends = function( self, newOptions ) return copyTo( newOptions, copyTo( self, {} ) ) end if ( options.i18n ) then options.i18n = copyTo( options.i18n, copyTo( getConfig( 'i18n' ), {} ) ); else options.i18n = getConfig( 'i18n' ); end local context = initContext( options ); return context.formatProperty( options ); end --[[ Функцыя для афармленьня аднаго сьцьверджаньня (statement) Прымае: аб’ект-табліцу сьцьверджаньня і табліцу парамэтраў Вяртае: радок аформленага тэксту з заявай (claim) ]] function formatStatement( context, options, statement ) if ( not statement ) then error( 'statement is not specified or nil' ); end if not statement.type or statement.type ~= 'statement' then throwError( 'unknown-claim-type' ) end local functionToCall = getUserFunction( options, 'claim', context.formatStatementDefault ); return functionToCall( context, options, statement ); end function getSourcingCircumstances( statement ) if (not statement) then error('statement is not specified') end; local circumstances = {}; if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers.P1480 ) then for i, qualifier in pairs( statement.qualifiers.P1480 ) do if ( qualifier and qualifier.datavalue and qualifier.datavalue.type == 'wikibase-entityid' and qualifier.datavalue.value and qualifier.datavalue.value['entity-type'] == 'item' ) then table.insert(circumstances, qualifier.datavalue.value.id) end end end return circumstances; end --[[ Функцыя для афармленьня аднаго сьцьверджаньня (statement) Прымае: аб’ект-табліцу сьцьверджаньня, табліцу парамэтраў, аб’ект-функцыю афармленьня ўнутраных структураў сьцьверджаньня (snak) і аб’ект-функцыю афармленьня спасылкі на крыніцы (reference) Вяртае: радок аформленага тэксту з заявай (claim) ]] function formatStatementDefault( context, options, statement ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не зададзеныя' ); end; if ( not statement ) then error( 'сьцьверджаньне не зададзенае' ); end; local circumstances = context.getSourcingCircumstances( statement ); options.qualifiers = statement.qualifiers; local result = context.formatSnak( options, statement.mainsnak, circumstances ); if ( options.qualifier and statement.qualifiers and statement.qualifiers[ options.qualifier ] ) then qualConfig = getPropertyParams( options.qualifier, nil, {}) if options.i18n then qualConfig.i18n = options.i18n end local qualifierValues = {}; for _, qualifierSnak in pairs( statement.qualifiers[ options.qualifier ] ) do local snakValue = context.formatSnak( qualConfig, qualifierSnak ); if snakValue and snakValue ~= '' then table.insert( qualifierValues, snakValue ); end end if ( result and result ~= '' and #qualifierValues ) then if qualConfig.invisible then result = result .. table.concat( qualifierValues, ', ' ); else result = result .. ' (' .. table.concat( qualifierValues, ', ' ) .. ')'; end end end if ( result and result ~= '' and options.references ) then result = result .. context.formatRefs( options, statement ); end return result; end --[[ Функция для оформления части утверждения (snak) Подробнее о snak см. d:Викиданные:Глоссарий Принимает: таблицу snak объекта (main snak или же snak от квалификатора) и таблицу опций Возвращает: строку оформленного викитекста ]] function formatSnak( context, options, snak, circumstances ) circumstances = circumstances or {}; if snak.snaktype == 'somevalue' then if ( options['somevalue'] and options['somevalue'] ~= '' ) then result = options['somevalue']; else result = options.i18n['somevalue']; end elseif snak.snaktype == 'novalue' then if ( options['novalue'] and options['novalue'] ~= '' ) then result = options['novalue']; else result = options.i18n['novalue']; end elseif snak.snaktype == 'value' then result = formatDatavalue( context, options, snak.datavalue, snak.datatype ); for _, item in pairs(circumstances) do if options.i18n[item] then result = options.i18n[item] .. result; end end else throwError( 'unknown-snak-type' ); end if ( not result or result == '' ) then return nil; end return context.wrapSnak( result, snak.hash ) end --[[ Функция для оформления объектов-значений с географическими координатами Принимает: объект-значение и таблицу параметров, Возвращает: строку оформленного текста ]] local function formatGlobeCoordinate( value, options ) -- праверка на патрабаваньне ў парамэтрах выкліку на вяртаньне сырога значэньня if options['subvalue'] == 'latitude' then -- шыраты return value['latitude'] elseif options['subvalue'] == 'longitude' then -- далгаты return value['longitude'] elseif options['nocoord'] and options['nocoord'] ~= '' then -- если передан параметр nocoord, то не выводить координаты -- обычно это делается при использовании нескольких карточек на странице return '' else -- в противном случае формируются параметры для вызова шаблона {{coord}} -- нужно дописать в документации шаблона, что он отсюда вызывается, и что -- любое изменние его парамеров должно быть согласовано с кодом тут coord_mod = require( "Модуль:Каардынаты" ); local globe = options.globe or '' if globe == '' and value['globe'] then globes = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/нябесныя_целы' ) globe = globes[value['globe']] or '' end local display = 'inline' if options.display and options.display ~= '' then display = options.display elseif ( options.property:upper() == 'P625' ) then display = 'title' end local format = options.format or '' if format == '' then format = 'dms' if value['precision'] then local precision = value['precision'] * 60 if precision >= 60 then format = 'd' elseif precision >= 1 then format = 'dm' end end end g_frame.args = { tostring(value['latitude']), tostring(value['longitude']), globe = globe, type = options.type and options.type or '', scale = options.scale and options.scale or '', display = display, format = format, } return coord_mod.coord(g_frame) end end --[[ Функция для оформления объектов-значений с файлами с Викисклада Принимает: объект-значение и таблицу параметров, Возвращает: строку оформленного текста ]] local function formatCommonsMedia( value, options ) local image = value; local caption = ''; if options[ 'caption' ] and options[ 'caption' ] ~= '' then caption = options[ 'caption' ]; end if caption ~= '' then caption = wrapQualifier( caption, 'P2096', { class = 'media-caption', style = 'display:block' } ); end if not string.find( value, '[%[%]%{%}]' ) and not string.find( value, 'UNIQ%-%-imagemap' ) then -- если в value не содержится викикод или imagemap, то викифицируем имя файла -- ищем слово imagemap в строке, потому что вставляется плейсхолдер: [[PHAB:T28213]] image = '[[Файл:' .. value .. '|frameless'; if options[ 'border' ] and options[ 'border' ] ~= '' then image = image .. '|border'; end local size = options[ 'size' ]; if size and size ~= '' then -- TODO: check localized pixel names too if not string.match( size, 'px$' ) then size = size .. 'px' end else size = fileDefaultSize; end image = image .. '|' .. size; if options[ 'alt' ] and options[ 'alt' ] ~= '' then image = image .. '|alt=' .. options[ 'alt' ]; end if caption ~= '' then image = image .. '|' .. caption end image = image .. ']]'; if caption ~= '' then image = image .. '<br>' .. caption; end else image = image .. caption .. getCategoryByCode( 'media-contains-markup' ); end return image end --[[ Функцыя для вываду матэматычных формулаў @param string Value. @param table Parameters. @return string Formatted string. ]] local function formatMath( value, options ) return options.frame:extensionTag{ name = 'math', content = value }; end --[[ Функция для оформления внешних идентификаторов Принимает: объект-значение и таблицу параметров, Возвращает: строку оформленного текста ]] local function formatExternalId( value, options ) local formatter = options.formatter; if not formatter or formatter == '' then local wbStatus, propertyEntity = pcall( mw.wikibase.getEntity, options.property:upper() ) if wbStatus == true and propertyEntity then local isGoodFormat = false; local statements = propertyEntity:getBestStatements( 'P1793' ); for _, statement in pairs( statements ) do if statement.mainsnak.snaktype == 'value' then local pattern = mw.ustring.gsub( statement.mainsnak.datavalue.value, '\\', '%' ); pattern = mw.ustring.gsub( pattern, '{%d+,?%d*}', '+' ); if ( string.find( pattern, '|' ) or string.find( pattern, '%)%?' ) or mw.ustring.match( value, '^' .. pattern .. '$' ) ~= nil ) then isGoodFormat = true; break; end end end if ( isGoodFormat == true ) then statements = propertyEntity:getBestStatements( 'P1630' ); for _, statement in pairs( statements ) do if statement.mainsnak.snaktype == 'value' then formatter = statement.mainsnak.datavalue.value; break end end end end end if formatter and formatter ~= '' then local encodedValue = mw.ustring.gsub( value, '%%', '%%%%' ) -- ломается, если подставить внутрь другого mw.ustring.gsub local link = mw.ustring.gsub( mw.ustring.gsub( formatter, '$1', encodedValue ), '.', { [' '] = '%20', ['+'] = '%2b', ['['] = '%5B', [']'] = '%5D' } ) local title = options.title if not title or title == '' then title = '$1' end title = mw.ustring.gsub( mw.ustring.gsub( title, '$1', encodedValue ), '.', { ['['] = '(', [']'] = ')' } ) return '[' .. link .. ' ' .. title .. ']' end return value end --[[ Функцыя дзеля афармленьня лічбавых значэньняў Атрымлівае: аб’ект-значэньне і табліцу парамэтраў, Вяртае: радок аформленага тэксту ]] local function formatQuantity( value, options ) -- дыяпазон значэньняў local amount = string.gsub( value['amount'], '^%+', '' ); local lang = mw.language.getContentLanguage(); local langCode = lang:getCode(); local function formatNum( number, sigfig ) local multiplier = '' if options.countByThousands then local powers = options.i18n['thousandPowers'] local pos = 1 while math.abs(number) >= 1000 and pos < #powers do number = number / 1000 pos = pos + 1 end multiplier = powers[pos] if math.abs(number) >= 100 then sigfig = sigfig or 0 elseif math.abs(number) >= 10 then sigfig = sigfig or 1 else sigfig = sigfig or 2 end else sigfig = sigfig or 12 -- округление до 12 знаков после запятой, на 13-м возникает ошибка в точности end local mult = 10^sigfig; number = math.floor( number * mult + 0.5 ) / mult; return string.gsub( lang:formatNum( number ), '^-', '−' ) .. multiplier; end local out = formatNum( tonumber( amount ) ); if value.upperBound then local diff = tonumber( value.upperBound ) - tonumber( amount ) if diff > 0 then -- временная провека, пока у большинства значений не будет убрано ±0 -- Пробуем понять до какого знака округлять local integer, dot, decimals, expstr = value.upperBound:match( '^+?-?(%d*)(%.?)(%d*)(.*)' ) local prec if dot == '' then prec = -integer:match('0*$'):len() else prec = #decimals end bound = formatNum( diff, prec ) if string.match( bound, 'E%-(%d+)' ) then -- если в экспоненциальном формате digits = tonumber( string.match( bound, 'E%-(%d+)' ) ) - 2 bound = formatNum( diff * 10 ^ digits, prec ) bound = string.sub( bound, 0, 2 ) .. string.rep( '0', digits ) .. string.sub( bound, -string.len( bound ) + 2 ) end out = out .. ' ± ' .. bound end end if options.unit and options.unit ~= '' then if options.unit ~= '-' then out = out .. ' ' .. options.unit end elseif value.unit and string.match( value.unit, 'http://www.wikidata.org/entity/' ) then local unitEntityId = string.gsub( value.unit, 'http://www.wikidata.org/entity/', '' ); if unitEntityId ~= 'undefined' then local wbStatus, unitEntity = pcall( mw.wikibase.getEntity, unitEntityId ); if wbStatus == true and unitEntity then if unitEntity.claims.P2370 and unitEntity.claims.P2370[1].mainsnak.snaktype == 'value' and not value.upperBound and options.siConversion == true then conversionToSIunit = string.gsub( unitEntity.claims.P2370[1].mainsnak.datavalue.value.amount, '^%+', '' ); if math.floor( math.log10( conversionToSIunit )) ~= math.log10( conversionToSIunit ) then -- Если не степени десятки (переводить сантиметры в метры не надо!) outValue = tonumber( amount ) * conversionToSIunit if ( outValue > 0 ) then -- Спрабуем зразумець, да якога знаку акругляць local integer, dot, decimals, expstr = amount:match( '^(%d*)(%.?)(%d*)(.*)' ) local prec if dot == '' then prec = -integer:match('0*$'):len() else prec = #decimals end local adjust = math.log10( math.abs( conversionToSIunit )) + math.log10( 2 ) local minprec = 1 - math.floor( math.log10( outValue ) + 2e-14 ); out = formatNum( outValue, math.max( math.floor( prec + adjust ), minprec )); else out = formatNum( outValue, 0 ) end unitEntityId = string.gsub( unitEntity.claims.P2370[1].mainsnak.datavalue.value.unit, 'http://www.wikidata.org/entity/', '' ); wbStatus, unitEntity = pcall( mw.wikibase.getEntity, unitEntityId ); end end local writingSystemElementId = 'Q8209'; local langElementId = 'Q7737'; local label = getLabelWithLang( context, options, unitEntity.id, nil, { "P5061", "P558", "P558" }, { 'P5061[language:' .. langCode .. ']', 'P558[P282:' .. writingSystemElementId .. ', P407:' .. langElementId .. ']', 'P558[!P282][!P407]' } ); out = out .. ' ' .. label; end end end return out; end -- Функцыя дзеля афармленьня URL local function formatUrlValue( context, options, value ) if not options.length or options.length == '' then options.length = 25 end local moduleUrl = require( 'Модуль:URL' ) return moduleUrl.formatUrlSingle( context, options, value ) end local DATATYPE_CACHE = {} --[[ Get property datatype by ID. @param string Property ID, e.g. 'P123'. @return string Property datatype, e.g. 'commonsMedia', 'time' or 'url'. ]] local function getPropertyDatatype( propertyId ) if not propertyId or not string.match( propertyId, '^P%d+$' ) then return nil; end local cached = DATATYPE_CACHE[propertyId]; if (cached ~= nil) then return cached; end local wbStatus, propertyEntity = pcall( mw.wikibase.getEntity, propertyId ); if wbStatus ~= true or not propertyEntity then return nil; end mw.log("Loaded datatype " .. propertyEntity.datatype .. " of " .. propertyId .. ' from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config' ) DATATYPE_CACHE[propertyId] = propertyEntity.datatype; return propertyEntity.datatype; end local function getDefaultValueFunction( datavalue, datatype ) -- вызов обработчиков по умолчанию для известных типов значений if datavalue.type == 'wikibase-entityid' then -- Entity ID return function( context, options, value ) return formatEntityId( context, options, getEntityIdFromValue( value ) ) end; elseif datavalue.type == 'string' then -- String if datatype and datatype == 'commonsMedia' then -- Media return function( context, options, value ) return formatCommonsMedia( value, options ) end; elseif datatype and datatype == 'external-id' then -- External ID return function( context, options, value ) return formatExternalId( value, options ) end elseif datatype and datatype == 'math' then -- Math formula return function( context, options, value ) return formatMath( value, options ) end elseif datatype and datatype == 'url' then -- URL return formatUrlValue end return function( context, options, value ) return value end; elseif datavalue.type == 'monolingualtext' then -- моноязычный текст (строка с указанием языка) return function( context, options, value ) if ( options.monolingualLangTemplate == 'мова' ) then if ( value.language == contentLanguageCode ) then return value.text; end return options.frame:expandTemplate{ title = 'мова-' .. value.language, args = { value.text } }; elseif ( options.monolingualLangTemplate == 'ref' ) then return '<span class="lang" lang="' .. value.language .. '">' .. value.text .. '</span>' .. options.frame:expandTemplate{ title = 'ref-' .. value.language }; else return '<span class="lang" lang="' .. value.language .. '">' .. value.text .. '</span>'; end end; elseif datavalue.type == 'globecoordinate' then -- географические координаты return function( context, options, value ) return formatGlobeCoordinate( value, options ) end; elseif datavalue.type == 'quantity' then return function( context, options, value ) return formatQuantity( value, options ) end; elseif datavalue.type == 'time' then return function( context, options, value ) local moduleDate = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/дата' ) return moduleDate.formatDate( context, options, value ); end; else -- ва ўсіх астатніх выпадках вяртаем памылку throwError( 'unknown-datavalue-type' ) end end --[[ Функцыя для афармленьня значэньняў (value) Падрабязьней пра значэньні гл. d:Wikidata:Glossary Атрымлівае: аб’ект-значэньне і табліцу парамэтраў Вяртае: радок аформленага тэксту ]] function formatDatavalue( context, options, datavalue, datatype ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не зададзеныя' ); end; if ( not datavalue ) then error( 'значэньне даты не зададзенае' ); end; if ( not datavalue.value ) then error( 'адсутнічае datavalue.value' ); end; -- праверка на пазначэньне спэцыялізаваных апрацоўнікаў у парамэтрах, -- перададзеных пры выкліку context.formatValueDefault = getDefaultValueFunction( datavalue, datatype ); local functionToCall = getUserFunction( options, 'value', context.formatValueDefault ); return functionToCall( context, options, datavalue.value ); end local DEFAULT_BOUNDARIES = { os.time() * 1000, os.time() * 1000}; --[[ Функция для оформления идентификатора сущности Принимает: строку индентификатора (типа Q42) и таблицу параметров, Вяртае: радок аформленага тэксту ]] function formatEntityId( context, options, entityId ) -- получение локализованного названия local boundaries = nil if options.qualifiers then boundaries = p.getTimeBoundariesFromQualifiers( frame, context, { qualifiers = options.qualifiers } ) end if not boundaries then boundaries = DEFAULT_BOUNDARIES; end local label, labelLanguageCode = getLabelWithLang( context, options, entityId, boundaries ) -- определение соответствующей показываемому элементу категории local category = context.extractCategory( options, { id = entityId } ) -- здабыцьцё спасылкі па ідэнтыфікатары local link = mw.wikibase.sitelink( entityId ) if link then -- ссылка на категорию, а не добавление страницы в неё if mw.ustring.match( link, '^' .. mw.site.namespaces[ 14 ].name .. ':' ) then link = ':' .. link end if label and not options.rawArticle then local a = link == label and ('[[' .. link .. ']]') or '[[' .. link .. '|' .. label .. ']]'; if ( contentLanguageCode ~= labelLanguageCode and 'mul' ~= labelLanguageCode ) then a = a .. getCategoryByCode( 'links-to-entities-with-missing-local-language-label' ); end return a .. category; else return '[[' .. link .. ']]' .. category; end end if label then -- TODO: возможно, лучше просто mw.wikibase.label(entityId) -- красная ссылка -- TODO: разобраться, почему не всегда есть options.frame local title = mw.title.new( label ); if title and not title.exists and options.frame then local moduleRedLink = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/чырвоная_спасылка' ) local rawLabel = mw.wikibase.label(entityId) or label -- без |text= и boundaries; or label - костыль local redLink = moduleRedLink.formatRedLinkWithInfobox(rawLabel, label, entityId) if ( contentLanguageCode ~= labelLanguageCode and 'mul' ~= labelLanguageCode ) then redLink = redLink .. getCategoryByCode( 'links-to-entities-with-missing-local-language-label' ); end return redLink .. '<sup>[[:d:' .. entityId .. '|[d]]]</sup>' .. category end -- TODO: перанесьці да праверкі на існаваньне артыкулу local sup = ''; if ( not options.format or options.format ~= 'text' ) and entityId ~= 'Q6581072' and entityId ~= 'Q6581097' -- TODO: перапісаць на format=text then sup = '<sup class="plainlinks noprint">[//www.wikidata.org/wiki/' .. entityId .. '?uselang=' .. contentLanguageCode .. ' [d&#x5d;]</sup>' end -- аднайменны артыкул ужо існуе — выводзіцца тэкст і спасылка на ВЗ return '<span class="iw" data-title="' .. label .. '">' .. label .. sup .. '</span>' .. category end -- паведамленьне пра адсутнасьць лякалізаванай назвы -- ня добра, аднак лепей чым нічога return '[[:d:' .. entityId .. '|' .. entityId .. ']]<span style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help; white-space: nowrap" title="У Вікізьвестках адсутнічае беларускі подпіс элемэнту. Вы можаце дапамагчы.">?</span>' .. getCategoryByCode( 'links-to-entities-with-missing-label' ) .. category; end --[[ Функцыя дзеля афармленьня сьцьверджаньняў (statement) Падрабязьней пра сьцьверджаньні гл. d:Wikidata:Glossary Атрымлівае: табліцу парамэтраў Вяртае: радок аформленага тэксту, прызначанага дзеля адлюстраваньня ў артыкуле ]] -- састарэлае імя, не выкарыстоўваць function p.formatStatements( frame ) return p.formatProperty( frame ); end --[[ Атрыманьне парамэтраў, якія звычайна выкарыстоўваюцца для вываду ўласьцівасьці. ]] function getPropertyParams( propertyId, datatype, params ) local config = getConfig(); -- Розныя ўзроўні налады парамэтраў, паводле зьмяншэньня прыярытэту local propertyParams = {}; -- 1. Парамэтры, зададзеныя вачавіста пры выкліку if params then for key, value in pairs( params ) do if value ~= '' then propertyParams[ key ] = value; end end end -- 2. Налады канкрэтнага парамэтру if config[ 'properties' ] and config[ 'properties' ][ propertyId ] then for key, value in pairs( config[ 'properties' ][ propertyId ] ) do if propertyParams[ key ] == nil then propertyParams[ key ] = value; end end end -- 3. Пазначаная нарыхтоўка наладаў if propertyParams[ 'preset' ] and config[ 'presets' ] and config[ 'presets' ][ propertyParams[ 'preset' ] ] then for key, value in pairs( config[ 'presets' ][ propertyParams[ 'preset' ] ] ) do if propertyParams[ key ] == nil then propertyParams[ key ] = value; end end end local datatype = datatype or params.datatype or propertyParams.datatype or getPropertyDatatype( propertyId ); if propertyParams.datatype == nil then propertyParams.datatype = datatype; end -- 4. Налады для тыпу зьвестак if datatype and config[ 'datatypes' ] and config[ 'datatypes' ][ datatype ] then for key, value in pairs( config[ 'datatypes' ][ datatype ] ) do if propertyParams[ key ] == nil then propertyParams[ key ] = value; end end end -- 5. Агульныя налады для ўсіх уласьцівасьцей if config[ 'global' ] then for key, value in pairs( config[ 'global' ] ) do if propertyParams[ key ] == nil then propertyParams[ key ] = value; end end end return propertyParams; end function p.formatProperty( frame ) local args = frame.args -- праверка на адсутнасьць абавязковага парамэтру property if not args.property then throwError( 'property-param-not-provided' ) end local override; local propertyId = mw.language.getContentLanguage():ucfirst( string.gsub( args.property, '([^Pp0-9].*)$', function(w) if string.sub( w, 1, 1 ) == '~' then override = w; end return ''; end ) ) args = getPropertyParams( propertyId, nil, args ); if (override) then args[override:match('[,~]([^=]*)=')] = override:match('=(.*)') args['property'] = propertyId end local datatype = args.datatype; -- пракід усіх парамэтраў з шаблёну {{Вікізьвесткі}} і парамэтру адкуль заўгодна p_frame = frame while p_frame do if p_frame:getTitle() == mw.site.namespaces[10].name .. ':Wikidata' then copyTo( p_frame.args, args, true ); end if p_frame.args and p_frame.args.from and p_frame.args.from ~= '' then args.entityId = p_frame.args.from; end p_frame = p_frame:getParent(); end args.plain = toBoolean( args.plain, false ); args.nocat = toBoolean( args.nocat, false ); args.references = toBoolean( args.references, true ); -- асьлі значэньне перададзенае ў парамэтрах выкліку, вывесьці адно яго if args.value and args.value ~= '' then -- спэцыяльнае значэньне дзеля схаваньня Вікізьвестак if args.value == '-' then return '' end local value = args.value -- парамэтар, які забараняе афармленьне значэньня, таму ніяк не чапаем if args.plain then return value end local context = initContext( args ); -- апрацоўнікі паводле тыпу значэньня local wrapperExtraArgs = {} if args['value-module'] and args['value-function'] and not string.find( value, '[%[%]%{%}]' ) then local func = getUserFunction( args, 'value' ); value = func( context, args, value ); elseif datatype == 'commonsMedia' then value = formatCommonsMedia( value, args ); elseif datatype == 'external-id' and not string.find( value, '[%[%]%{%}]' ) then wrapperExtraArgs['data-wikidata-external-id'] = mw.text.killMarkers( value ); value = formatExternalId( value, args ); --elseif datatype == 'math' then -- args.frame = frame -- костыль: в formatMath нужно frame:extensionTag -- value = formatMath( value, args ); elseif datatype == 'url' then value = formatUrlValue( context, args, value ); end -- оборачиваем в тег для JS-функций if string.match( propertyId, '^P%d+$' ) then value = mw.text.trim( value ) -- временная штрафная категория для исправления табличных вставок local allowTables = getPropertyParams(propertyId, nil, {})['allowTables'] if ( not allowTables and string.match( value, '<t[dhr][ >]' ) -- and not string.match( value, '<table[ >]' ) -- and not string.match( value, '^%{%|' ) ) then value = value .. getCategoryByCode( 'value-contains-table', propertyId ) else value = wrapStatement( value, propertyId, nil, wrapperExtraArgs ); end end return value end -- ability to disable loading Wikidata if args.entityId == '-' then return '' end if ( args.plain ) then -- выклік стандартнага апрацоўніка без аздабленьня, калі перададзеная опцыя plain local callArgs = { propertyId }; if args.entityId then callArgs.from = args.entityId; end return frame:callParserFunction( '#property', callArgs ); end g_frame = frame -- пасьля праверкі ўсіх аргумэнтаў — выклік функцыі афармленьня для ўласьцівасьці (набору сьцьверджаньняў) return formatProperty( args ) end --[[ Функцыя праверкі на прысутнасьць крыніцы ў сьпісе нерэкамэндаваных. Прымае: табліцу snak-аў Вяртае: true/false ]] function isReferenceDeprecated( snaks ) if not snaks then return false end if snaks.P248 and snaks.P248[1] and snaks.P248[1].datavalue and snaks.P248[1].datavalue.value.id then local entityId = snaks.P248[1].datavalue.value.id if getConfig( 'deprecatedSources', entityId ) then return true end elseif snaks.P1433 and snaks.P1433[1] and snaks.P1433[1].datavalue and snaks.P1433[1].datavalue.value.id then local entityId = snaks.P1433[1].datavalue.value.id if getConfig( 'deprecatedSources', entityId ) then return true end end return false end --[[ Функцыя афармленьня спасылак на крыніцы (reference) Падрабязьней пра спасылкі на крыніцы гл. d:Wikidata:Glossary Экспартуецца ў якасьці зарэзэрваванага пункту для выкліку з функцый-пашырэньня выгляду claim-module/claim-function праз context Наўпрост выклікацца зь іншых модуляў ня мусіць (карыстайце frame:expandTemplate разам з адным са спэцыялізаваных шаблёнаў вываду значэньня ўласьцівасьці). Прымае: аб’ект-табліцу сьцьверджаньня Вяртае: радок аформленых спасылак дзеля вываду ў артыкуле ]] function formatRefs( context, options, statement ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не зададзеныя' ); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity' ); end; if ( not statement ) then error( 'сьцьверджаньне не зададзенае' ); end; if ( not outputReferences ) then return ''; end local references = {}; if ( statement.references ) then local allReferences = statement.references; local hasNotDeprecated = false; local displayCount = 0; for _, reference in pairs( statement.references ) do local entityId = nil; if not isReferenceDeprecated( reference.snaks ) then hasNotDeprecated = true; end end for _, reference in pairs( statement.references ) do local display = true; if ( hasNotDeprecated ) then if isReferenceDeprecated( reference.snaks ) then display = false; end end if ( displayCount > 2 ) then if ( options.entity and options.property ) then local propertyID = mw.ustring.match( options.property, '^[Pp][0-9]+' ) -- TODO: обрабатывать не тут, а раньше local moreReferences = '<sup>[[d:' .. options.entity.id .. '#' .. string.upper( propertyID ) .. '|[…]]]</sup>'; table.insert( references, moreReferences ); end break; end if ( display == true ) then local refText = moduleSources.renderReference( g_frame, options.entity, reference ); if ( refText ~= '' ) then table.insert( references, refText ); displayCount = displayCount + 1; end end end end return table.concat( references ); end return p d9fl2auhwtdg5zbg543uax0un9ti7ma Модуль:Вікізьвесткі/канфігурацыя 828 182767 2331254 2271658 2022-08-04T09:19:36Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/config?oldid=122215592 Scribunto text/plain -- Канфігурацыя ўласьцівасьцяў для модулю „Вікізьвесткі“ return { global = { separator = ',&#32;', conjunction = '&#32;і&#32;', }, presets = { ['catonly'] = { datatype = 'wikibase-item', conjunction = '', invisible = true, ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/элемэнт', ['value-function'] = 'formatCategoryOnly', references = '', category = 'P910', }, ['country'] = { datatype = 'wikibase-item', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/месца', ['claim-function'] = 'formatCountryClaimWithFlag', before = '<ul><li>', separator = '</li><li>', conjunction = '</li><li>', after = '</li></ul>', }, ['from-to'] = { datatype = 'time', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/дата', ['property-function'] = 'formatDateIntervalProperty', }, ['link'] = { ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/спасылка', ['value-function'] = 'fromModule', }, ['list'] = { before = '<ul><li>', separator = '</li><li>', conjunction = '</li><li>', after = '</li></ul>', }, ['name'] = { datatype = 'monolingualtext', monolingualLangTemplate = 'мова', separator = '<br>', conjunction = '<br>', }, ['place'] = { datatype = 'wikibase-item', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/месца', ['claim-function'] = 'formatPlaceWithQualifiers', before = '<ul><li>', separator = '</li><li>', conjunction = '</li><li>', after = '</li></ul>', }, ['quantity (date)'] = { datatype = 'quantity', before = '<ul><li>', separator = '</li><li>', conjunction = '</li><li>', after = '</li></ul>', qualifier = 'P585', }, }, datatypes = { commonsMedia = { limit = 1, references = false, size = '274x400px', separator = '<br>', conjunction = '<br>', somevalue = '', ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/мэдыя', ['value-function'] = 'formatCommonsMediaValue', }, ['external-id'] = { references = false, }, ['globe-coordinate'] = { limit = 1, references = false, }, url = { separator = '<br>', conjunction = '<br>', references = false, ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/url', ['value-function'] = 'formatUrlValue', }, quantity = { siConversion = true } }, properties = { P6 = { datatype = 'wikibase-item', }, P17 = { preset = 'country', }, P18 = { datatype = 'commonsMedia', fixdouble = true, }, P19 = { preset = 'place', separator = ',</li><li>', conjunction = ' або </li><li>', }, P20 = { preset = 'place', separator = ',</li><li>', conjunction = ' або </li><li>', }, P22 = { datatype = 'wikibase-item', conjunction = ' або ' }, P25 = { datatype = 'wikibase-item', conjunction = ' або ' }, P26 = { datatype = 'wikibase-item', }, P27 = { preset = 'country', }, P31 = { datatype = 'wikibase-item', references = false, }, P37 = { datatype = 'wikibase-item', }, P39 = { datatype = 'wikibase-item', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/пасады', ['claim-function'] = 'formatPositionClaim', separator = '', conjunction = '', allowTables = true, }, P40 = { datatype = 'wikibase-item', }, P41 = { datatype = 'commonsMedia', size = '150x200px', }, P53 = { datatype = 'wikibase-item', category = 'P910', }, P54 = { category = 'P6112', }, P57 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', }, P58 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', }, P59 = { datatype = 'wikibase-item', category = 'P910', references = false, }, P69 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', category = 'P3876', qualifier = 'P582', }, P86 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', }, P94 = { datatype = 'commonsMedia', size = '100x200px', }, P101 = { datatype = 'wikibase-item', }, P102 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', qualifier = 'P582', category = 'P6365', }, P103 = { datatype = 'wikibase-item', }, P106 = { datatype = 'wikibase-item', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/элемэнт', ['claim-function'] = 'formatEntityWithGenderClaim', conjunction = ',&#32;', }, P108 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', category = 'P4195', }, P109 = { datatype = 'commonsMedia', size = '150x150px', alt = 'Выява аўтографу', }, P117 = { datatype = 'commonsMedia', size = '290x300px', alt = 'Выява хімічнай структуры', }, P119 = { preset = 'place', thisLocationOnly = 'true', }, P131 = { datatype = 'wikibase-item', }, P140 = { datatype = 'wikibase-item', }, P154 = { size = '220x80px', alt = 'Выява лягатыпу', }, P159 = { preset = 'place', }, P161 = { preset = 'list', }, P162 = { preset = 'list', }, P163 = { datatype = 'wikibase-item', }, P166 = { datatype = 'wikibase-item', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/узнагароды', ['property-function'] = 'formatProperty', ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/узнагароды', ['value-function'] = 'formatValue', before = '<div style="text-align:justify">', after = '</div>', separator = '&#32;', conjunction = '&#32;', references = false, allowTables = true, }, P190 = { datatype = 'wikibase-item', }, P212 = { preset = 'link', }, P225 = { preset = 'list', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/біялёгія', ['claim-function'] = 'formatTaxonNameClaim', }, P237 = { datatype = 'wikibase-item', }, P241 = { datatype = 'wikibase-item', }, P242 = { datatype = 'commonsMedia', size = '300x300px', }, P247 = { formatter = 'https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=$1', }, P267 = { preset = 'link', }, P276 = { preset = 'place', }, P281 = { datatype = 'string', }, P286 = { preset = 'list', }, P296 = { formatter = 'http://osm.sbin.ru/esr/esr:$1', }, P301 = { rawArticle = true, }, P344 = { preset = 'list', }, P345 = { preset = 'link', }, P348 = { preset = 'list', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/праграмы', ['property-function'] = 'formatVersionProperty', }, P361 = { datatype = 'wikibase-item', }, P373 = { datatype = 'string', ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/мэдыя', ['value-function'] = 'formatCommonsCategory', limit = 1, }, P374 = { datatype = 'external-id', }, P395 = { datatype = 'string', }, P407 = { datatype = 'wikibase-item', }, P410 = { datatype = 'wikibase-item', }, P412 = { datatype = 'wikibase-item', category = 'P910', }, P413 = { datatype = 'wikibase-item', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/элемэнт', ['claim-function'] = 'formatEntityWithGenderClaim', conjunction = ',&#32;', category = 'P910', }, P414 = { ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/элемэнт', ['claim-function'] = 'applyDefaultTemplate', }, P421 = { datatype = 'wikibase-item', }, P473 = { datatype = 'string', }, P495 = { preset = 'country', }, P505 = { preset = 'list', }, P512 = { datatype = 'wikibase-item', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/P512', ['property-function'] = 'formatAcademicDegree', }, P527 = { preset = 'list', }, P528 = { references = false, qualifier = 'P972', }, P551 = { preset = 'place', }, P569 = { datatype = 'time', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/дата', ['claim-function'] = 'formatDateOfBirthClaim', }, P570 = { datatype = 'time', ['claim-module'] = 'Вікізьвесткі/дата', ['claim-function'] = 'formatDateOfDeathClaim', }, P571 = { datatype = 'time', }, P576 = { datatype = 'time', }, P598 = { datatype = 'wikibase-item', }, P607 = { datatype = 'wikibase-item', preset = 'list', }, P625 = { datatype = 'globe-coordinate', }, P669 = { qualifier = 'P670', }, P685 = { formatter = 'https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?mode=Info&id=$1', }, P721 = { preset = 'link', }, P764 = { preset = 'link', }, P803 = { datatype = 'wikibase-item', }, P856 = { datatype = 'url', }, P881 = { novalue = 'няма', category = 'P910', }, P884 = { preset = 'link', }, P915 = { category = 'P1740', }, P957 = { preset = 'link', }, P972 = { preset = 'catonly', }, P1077 = { preset = 'link', }, P1082 = { preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator' }, P1098 = { datatype = 'quantity', preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', }, P1114 = { datatype = 'quantity', qualifier = 'P585', }, P1120 = { preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator' }, P1128 = { datatype = 'quantity', preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator' }, P1174 = { preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', }, P1195 = { ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/праграмы', ['value-function'] = 'formatExtension', conjunction = ' або ', }, P1215 = { datatype = 'quantity', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatVisualMagnitude' }, P1246 = { preset = 'link', }, P1249 = { datatype = 'time', }, P1376 = { datatype = 'wikibase-item', }, P1402 = { preset = 'link', }, P1448 = { preset = 'name', }, P1458 = { datatype = 'quantity', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatColorIndex' }, P1464 = { datatype = 'wikibase-item', }, P1476 = { preset = 'name', }, P1477 = { preset = 'name', }, P1532 = { preset = 'country', rank = '[rank:normal, rank:preferred]', }, P1543 = { datatype = 'commonsMedia', }, P1559 = { preset = 'name', }, P1603 = { preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator' }, P1621 = { size = '300x300px', }, P1692 = { preset = 'link', }, P1705 = { datatype = 'monolingualtext', preset = 'name', }, P1753 = { rowArticle = true, }, P1809 = { preset = 'list', }, P1846 = { datatype = 'commonsMedia', fixdouble = true, }, P2031 = { preset = 'from-to', to = 'P2032', within = 'P570', }, P2043 = { preset = 'quantity (date)', }, P2044 = { datatype = 'quantity', }, P2046 = { preset = 'quantity (date)', siConversion = false, }, P2047 = { siConversion = false, }, P2048 = { conjunction = '&#32;або&#32;', }, P2060 = { siConversion = false, }, P2097 = { siConversion = false, }, P2120 = { siConversion = false, }, P2137 = { preset = 'quantity (date)', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator', countByThousands = true, }, P2139 = { preset = 'quantity (date)', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator', countByThousands = true, }, P2146 = { siConversion = false, }, P2214 = { siConversion = false }, P2226 = { preset = 'quantity (date)', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator', countByThousands = true, }, P2257 = { siConversion = false }, P2295 = { preset = 'quantity (date)', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator', countByThousands = true, }, P2324 = { datatype = 'quantity', preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.' }, P2403 = { preset = 'quantity (date)', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator', countByThousands = true, }, P2425 = { alt = 'Выява ордэнскай плянкі', }, P2583 = { siConversion = false, }, P2597 = { preset = 'catonly', }, P2650 = { datatype = 'wikibase-item', }, P2789 = { preset = 'list', }, P2896 = { siConversion = false, }, P2910 = { size = '100x80px', }, P3083 = { formatter = 'http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=$1', }, P3086 = { siConversion = false, }, P3362 = { preset = 'quantity (date)', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator', countByThousands = true, }, P4614 = { category = 'P1200', }, P5348 = { siConversion = false, }, P6257 = { ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['value-function'] = 'formatRA', }, P6258 = { ['value-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['value-function'] = 'formatDMS', }, P6259 = { ['references'] = false, }, P7584 = { siConversion = false, }, P8010 = { datatype = 'quantity', preset = 'quantity (date)', unit = 'чал.', ['property-module'] = 'Вікізьвесткі/лік', ['property-function'] = 'formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator' }, P8224 = { alt = 'Выява малекулярнай мадэлі', }, }, categories = { ['links-to-entities-with-missing-label'] = 'Вікіпэдыя:Артыкулы з элемэнтамі зь Вікізьвестак, якія патрабуюць подпісу', ['links-to-entities-with-wikibase-error'] = 'Вікіпэдыя:Старонкі з памылкамі ў скрыптах', ['links-to-entities-with-missing-local-language-label'] = 'Вікіпэдыя:Артыкулы з элемэнтамі зь Вікізьвестак, якія патрабуюць перакладу', ['media-contains-local-caption'] = 'Вікіпэдыя:Артыкулы з выявамі зь Вікізьвестак, але подпісамі зь Вікіпэдыі', ['media-contains-markup'] = 'Вікіпэдыя:Артыкулы зь вікі-разьметкай выявы ў картцы', ['media-contains-local-double'] = 'Вікіпэдыя:Выява ў картцы супадае з выявай у тэксьце', ['value-contains-table'] = 'Вікіпэдыя:Артыкулы з табліцай у картцы', }, errors = { ["property-param-not-provided"] = "Не зададзены парамэтар уласьцівасьці", ["entity-not-found"] = "Элемэнт ня знойдзены.", ["unknown-claim-type"] = "Невядомы тып сьцьверджаньня.", ["unknown-snak-type"] = "Невядомы тып снэку.", ["unknown-datavalue-type"] = "Невядомы тып значэньня зьвестак.", ["unknown-entity-type"] = "Невядомы тып элемэнту.", ["unknown-property-module"] = "Неабходна задаць і property-module, і property-function.", ["unknown-claim-module"] = "Неабходна задаць і claim-module, і claim-function.", ["unknown-value-module"] = "Неабходна задаць і value-module, і value-function.", ["property-module-not-found"] = "Модуль дзеля вываду ўласьцівасьці ня знойдзены", ["property-function-not-found"] = "Функцыя дзеля вываду ўласьцівасьці ня знойдзеная", ["claim-module-not-found"] = "Модуль дзеля вываду сьцьверджаньня ня знойдзены.", ["claim-function-not-found"] = "Функцыя дзеля вываду сьцьверджаньня ня знойдзеная.", ["value-module-not-found"] = "Модуль дзеля вываду значэньня ня знойдзены.", ["value-function-not-found"] = "Функцыя дзеля вываду значэньня ня знойдзеная." }, i18n = { somevalue = "''невядома''", novalue = '', -- Акалічнасьці крыніцы Q5727902 = 'каля ', Q18122778 = '<span style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;" title="меркавана">мерк.</span> ', Q30230067 = 'магчыма ', Q52834024 = '<span style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;" title="меней чым">&lt;</span> ', Q54418095 = '<span style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;" title="болей чым">&gt;</span> ', thousandPowers = {'', ' тыс.', ' млн', ' млрд', ' трлн'}, }, deprecatedSources = { Q355 = true, -- Facebook Q36578 = true, -- Gemeinsame Normdatei Q63056 = true, -- Find a Grave Q212256 = true, -- АиФ Q523660 = true, -- International Music Score Library Project Q1798125 = true, -- LIBRIS Q15222191 = true, -- BNF Q15241312 = true, -- Freebase Q19938912 = true, -- BNF Q21697707 = true, -- Hayazg Q25328680 = true, -- Prabook Q29861311 = true, -- SNAC Q86999151 = true, -- WeChangEd }, }; 543n8gygfd22x1ilm00qimm5atvpw6b Модуль:Вікізьвесткі/дата 828 182768 2331252 2277160 2022-08-04T09:08:31Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/date?oldid=121133112 Scribunto text/plain --налады local nowLabel = 'цяпер' local moduleDates = require( "Модуль:Даты" ) local moduleWikidata = require( "Модуль:Вікізьвесткі" ) local dateCat = require("Модуль:Карткі/Катэгорыі для датаў") local function deepcopy(orig) local orig_type = type(orig) local copy if orig_type == 'table' then copy = {} for orig_key, orig_value in next, orig, nil do copy[deepcopy(orig_key)] = deepcopy(orig_value) end setmetatable(copy, deepcopy(getmetatable(orig))) else -- number, string, boolean, etc copy = orig end return copy end local function ageImpl ( bStructure, bPrecision, dStructure, dPrecision ) if ( not bStructure or not dStructure or bPrecision < 10 or dPrecision < 10 ) then return nil end local shift = 0 if ( bStructure.year < 0 and dStructure.year > 0 ) then shift = -1 end if ( bPrecision == 10 or dPrecision == 10 ) then if ( bStructure.month < dStructure.month ) then return dStructure.year - bStructure.year + shift end if ( bStructure.month == dStructure.month ) then return nil end if ( bStructure.month > dStructure.month ) then return dStructure.year - bStructure.year - 1 + shift end end if ( bStructure.month < dStructure.month ) then return dStructure.year - bStructure.year + shift end if ( bStructure.month == dStructure.month ) then if ( bStructure.day <= dStructure.day ) then return dStructure.year - bStructure.year + shift else return dStructure.year - bStructure.year - 1 + shift end end if ( bStructure.month > dStructure.month ) then return dStructure.year - bStructure.year - 1 + shift end return nil end -- accepts table of time+precision values local function ageCurrent ( bTable ) local possibleAge = "NYA" -- гэта азначае „Not Yet Assigned“, а ня тое, што вы падумалі! for bKey, bValue in pairs(bTable) do if ( bValue.unknown ) then return nil end local bStructure = bValue.structure local bPrecision = bValue.precision local dStructure = os.date( "*t" ) local calculatedAge = ageImpl ( bStructure, bPrecision, dStructure, 11 ) if ( possibleAge == "NYA" ) then possibleAge = calculatedAge else if ( possibleAge ~= calculatedAge ) then possibleAge = nil end end end return possibleAge end -- accepts tables of time+precision values local function age ( bTable, dTable ) local possibleAge = "NYA" -- гэта азначае „Not Yet Assigned“, а ня тое, што вы падумалі! for bKey, bValue in pairs( bTable ) do if ( bValue.unknown ) then return nil end local bStructure = bValue.structure local bPrecision = bValue.precision for dKey, dValue in pairs( dTable ) do if ( dValue.unknown ) then return nil end local dStructure = dValue.structure local dPrecision = dValue.precision if ( bValue.calendar == 'julian' and dValue.calendar == 'gregorian' ) then -- to calculate age, need to adjust bStructure to gregorian calendar local shift = math.floor(bStructure.year/100-2) - math.floor(bStructure.year/400) -- TODO: re-implement this properly bStructure.day = bStructure.day + shift end local calculatedAge = ageImpl ( bStructure, bPrecision, dStructure, dPrecision ) if ( possibleAge == "NYA" ) then possibleAge = calculatedAge else if ( possibleAge ~= calculatedAge ) then possibleAge = nil end end end end return possibleAge end local function parseISO8601Date(str) local pattern = "(%-?%d+)%-(%d+)%-(%d+)T" local Y, M, D = mw.ustring.match( str, pattern ) return tonumber(Y), tonumber(M), tonumber(D) end local function parseISO8601Time(str) local pattern = "T(%d+):(%d+):(%d+)%Z" local H, M, S = mw.ustring.match( str, pattern) return tonumber(H), tonumber(M), tonumber(S) end local function parseISO8601Offset(str) if str:sub(-1)=="Z" then return 0,0 end -- ends with Z, Zulu time -- matches ±hh:mm, ±hhmm or ±hh; else returns nils local pattern = "([-+])(%d%d):?(%d?%d?)$" local sign, oh, om = mw.ustring.match( str, pattern) sign, oh, om = sign or "+", oh or "00", om or "00" return tonumber(sign .. oh), tonumber(sign .. om) end local function parseISO8601(str) if 'table' == type(str) then if str.args and str.args[1] then str = '' .. str.args[1] else return 'невядомы тып аргумэнту: ' .. type( str ) .. ': ' .. table.tostring( str ) end end local Y,M,D = parseISO8601Date(str) local h,m,s = parseISO8601Time(str) local oh,om = parseISO8601Offset(str) if not Y or not M or not D or not h or not m or not s or not oh or not om then return nil end return tonumber(os.time({year=Y, month=M, day=D, hour=(h+oh), min=(m+om), sec=s})) end local function parseClaim ( claim ) if ( claim.mainsnak.snaktype == "value" ) then local timeISO8601 = string.gsub( string.gsub( tostring( claim.mainsnak.datavalue.value.time ), '-00%-', '-01-' ), '-00T', '-01T' ) local unixtime = parseISO8601( timeISO8601 ) local structure = os.date("*t", unixtime) local precision = tonumber( claim.mainsnak.datavalue.value.precision ) local calendarmodel = 'gregorian' if (mw.ustring.find(claim.mainsnak.datavalue.value.calendarmodel, 'Q1985786', 1, true)) then calendarmodel = 'julian' end local item = { structure=structure, precision=precision, calendar = calendarmodel } return item; elseif ( claim.mainsnak.snaktype == "novalue" ) then -- novalue return { unknown="novalue" }; else --невядома return { unknown="unknown" }; end end -- returns table of time+precision values for specified property local function parseProperty ( context, options, propertyId ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены'); end if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя'); end if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity'); end if ( not propertyId ) then error( 'propertyId не зададзены'); end local claims = context.selectClaims( options, propertyId ) if not claims then return nil end local result = {} for key, claim in pairs( claims ) do table.insert ( result, parseClaim( claim ) ) end return result end -- праверка на супадальныя даты з рознай мадэльлю календара local function checkDupDates( t ) if #t > 1 then local removed = false; local j = 1; -- праверка на супадальныя даты з рознай мадэльлю календара while (j <= #t) do local i = 1; while (i <= #t) do if i ~= j then if (os.time(t[j].structure) == os.time(t[i].structure)) then if ((t[j].calendarmodel == 'gregorian') and (t[i].calendarmodel == 'julian')) then removed = true; break; else table.remove(t, i) end else i = i + 1; end else i = i + 1; end end if removed then removed = false; table.remove(t, j); else j = j + 1; end end end end -- вяртае першы кваліфікатар пазначанай propertyId local function getQualifierWithDataValue( statement, qualifierPropertyId ) if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers[qualifierPropertyId] ) then local qualifiers = statement.qualifiers[qualifierPropertyId] for _, qualifier in ipairs( qualifiers ) do if (qualifier.datavalue) then return qualifier; end end end return nil end local p = {} local function formatDecade( time, categoryNamePrefix ) local bce = '' local year if time.year < 0 then bce = ' да н. э.' year = math.floor( math.abs( time.year ) / 10 ) * 10 else year = math.floor( time.year / 10 ) * 10 end local unit = '-я' if isGenitive then unit = '-х' end local value = '' .. year .. unit .. bce if categoryNamePrefix then return value .. '[[Катэгорыя:' .. categoryNamePrefix .. ' ў ' .. year .. '-я гады' .. bce .. ']]' end return value end local function formatCentury( time, categoryNamePrefix, isGenitive ) local moduleRoman = require( 'Модуль:Рымскі лік' ) local bce = '' local century if time.year < 0 then bce = ' да н. э.' century = math.floor( ( math.abs( time.year ) - 1 ) / 100 ) + 1 else century = math.floor( ( time.year - 1 ) / 100 ) + 1 end local unit = 'стагодзьдзе' if isGenitive then unit = 'стагодзьдзя' end local infix = ' ў ' if moduleRoman then century = moduleRoman.toRomanNumber( century ) end local value = '[[' .. century .. ' стагодзьдзе' .. bce .. '|' .. century .. ' ' .. unit .. bce .. ']]' if categoryNamePrefix then return value .. '[[Катэгорыя:' .. categoryNamePrefix .. infix .. century .. ' стагодзьдзі' .. bce .. ']]' end return value end local function formatMillenium( time, categoryNamePrefix, isGenitive ) local bce = '' local millenium if time.year < 0 then bce = ' да н. э.' millenium = math.floor( ( math.abs( time.year ) - 1 ) / 1000 ) + 1 else millenium = math.floor( ( time.year - 1 ) / 1000 ) + 1 end local unit = ' тысячагодзьдзе' if isGenitive then unit = ' тысячагодзьдзя' end local value = '[[' .. millenium .. ' тысячагодзьдзе' .. bce .. '|' .. millenium .. unit .. bce .. ']]' if categoryNamePrefix then local infix = ' ў ' return value .. '[[Катэгорыя:' .. categoryNamePrefix .. infix .. millenium .. ' тысячагодзьдзі' .. bce .. ']]' else return value end end local function formatDateImpl( value, options, microformatClass, categoryPrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks, isGenitive ) if ( not value ) then error( 'значэньне не зададзенае'); end if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя'); end -- The calendar model used for saving the data is always the proleptic Gregorian calendar according to ISO 8601. local timeISO8601 = string.gsub( string.gsub( tostring( value.time ), '-00%-', '-01-' ), '-00T', '-01T' ) local unixtime = parseISO8601( timeISO8601 ) if not unixtime then return '' end local structure = os.date("*t", unixtime) local precision = tonumber( value.precision ) if precision <= 6 then return formatMillenium(structure, categoryPrefix, isGenitive) end if precision == 7 then return formatCentury(structure, categoryPrefix, isGenitive) end if precision == 8 then return formatDecade(structure, categoryPrefix, isGenitive) end if precision == 9 then local tCopy = deepcopy( structure ) tCopy.day = nil tCopy.month = nil return moduleDates.formatWikiImpl( tCopy, tCopy, infoclass, categoryPrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) end -- year and month only if precision == 10 then local tCopy = deepcopy( structure ) tCopy.day = nil return moduleDates.formatWikiImpl( tCopy, tCopy, infoclass, categoryPrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) end local calendarmodel = 'gregorian' if (mw.ustring.find(value.calendarmodel, 'Q1985786', 1, true)) then calendarmodel = 'julian' end if (calendarmodel == 'gregorian') then return moduleDates.formatWikiImpl( structure, structure, microformatClass, categoryPrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) else return p.formatAsJulian( timeISO8601, infoclass, categoryPrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) end end local function formatApproximateDateClaim( context, options, statement, unknownDateCategory ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены'); end if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя'); end if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity'); end if ( not statement ) then error( 'сьцьверджаньне не зададзенае'); end if options.nocat then unknownDateCategory = "" end local qNotSoonerThan = getQualifierWithDataValue( statement, 'P1319' ) local qNotLaterThan = getQualifierWithDataValue( statement, 'P1326' ) if ( qNotSoonerThan or qNotLaterThan ) then local results = {} if ( qNotSoonerThan ) then local formattedDate = formatDateImpl( qNotSoonerThan.datavalue.value, {}, nil, nil, options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, true ); local value = 'не раней за ' .. context.wrapSnak( formattedDate, qNotSoonerThan.hash ); table.insert( results, context.wrapQualifier( value, 'P1319' ) ) end if ( qNotLaterThan ) then local formattedDate = formatDateImpl( qNotLaterThan.datavalue.value, {}, nil, nil, options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, true ); local value = 'не пазьней за ' .. context.wrapSnak( formattedDate, qNotLaterThan.hash ); table.insert( results, context.wrapQualifier( value, 'P1326' ) ) end return mw.text.listToText( results, ' і ' , ' і ' ) .. unknownDateCategory .. context.formatRefs( options, statement ) end return nil end function p.formatDateOfBirthClaim( context, options, statement ) local value = formatApproximateDateClaim( context, options, statement, dateCat.categoryUnknownBirthDate ) if value then return value end options['conjunction'] = '&#32;або&#32;'; options['value-module'] = 'Вікізьвесткі/дата'; options['value-function'] = 'formatBirthDate'; options.i18n.somevalue = '\'\'невядома\'\'' .. dateCat.categoryUnknownBirthDate; local circumstances = context.getSourcingCircumstances( statement ) for _, itemId in ipairs( circumstances ) do if itemId == 'Q5727902' then options.isGenitive = true break end end local result = context.formatStatementDefault( context, options, statement ); local bTable = { parseClaim( statement ) }; local dTable = parseProperty ( context, options, 'P570' ) if ( bTable and not dTable ) then local age = ageCurrent( bTable ) if ( age ) then if ( options.suppressAge == nil or options.suppressAge == '' ) then result = result .. ' <span style="white-space:nowrap;">(' .. age .. ' ' .. mw.language.new( 'be' ):plural( age, 'год', 'гады', 'гадоў') .. ')</span>' end if ( not options.nocat ) then if ( age > 115 ) then result = result .. dateCat.categoryBigCurrentAge elseif (age >= 0) then result = result .. dateCat.categoryBiographiesOfLivingPersons else result = result .. dateCat.categoryNegativeAge end end end end return result; end function p.formatDateOfDeathClaim( context, options, statement ) local value = formatApproximateDateClaim( context, options, statement, dateCat.categoryUnknownDeathDate ) if value then return value end options['conjunction'] = '&#32;або&#32;'; options['value-module'] = 'Вікізьвесткі/дата'; options['value-function'] = 'formatDeathDate'; options.i18n.somevalue = '\'\'невядома\'\''; local circumstances = context.getSourcingCircumstances( statement ) for _, itemId in ipairs( circumstances ) do if itemId == 'Q5727902' then options.isGenitive = true break end end local result = context.formatStatementDefault( context, options, statement ); local bTable = parseProperty ( context, options, 'P569' ) local dTable = { parseClaim( statement ) }; if ( bTable and dTable ) then local age = age( bTable, dTable ) if ( age ) then if ( options.suppressAge == nil or options.suppressAge == '' ) then result = result .. ' <span style="white-space:nowrap;">(' .. age .. ' ' .. mw.language.new( 'be' ):plural( age, 'год', 'гады', 'гадоў') .. ')</span>' end if ( not options.nocat and age < 0) then result = result .. dateCat.categoryNegativeAge end end -- returns category to recently deceased persons local unixAvailable, unixDateOfDeath = pcall(function() local r = os.time(dTable[1].structure) if ( r ~= os.time() ) then return r end error() end) if ( unixAvailable and os.time() - unixDateOfDeath < 31536000 and not options.nocat ) then result = result .. dateCat.categoryRecentlyDeceased end end return result; end -- Reentry point for Wikidata Snak formatting function p.formatBirthDate( context, options, value ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены'); end; if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя'); end; if ( not value ) then error( 'значэньне не зададзенае'); end; local microformatClass = nil if options.microformat ~= '-' then microformatClass = options.microformat or 'bday' end if ( options.nocat ) then return formatDateImpl( value, options, microformatClass, nil, options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, options.isGenitive ) else return formatDateImpl( value, options, microformatClass, 'Нарадзіліся', options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, options.isGenitive ) end end -- Reentry point for Wikidata Snak formatting function p.formatDeathDate( context, options, value ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены'); end; if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя'); end; if ( not value ) then error( 'значэньне не зададзенае'); end; local microformatClass = nil if options.microformat ~= '-' then microformatClass = options.microformat or 'dday' end if ( options.nocat and options.nocat ~= '' ) then return formatDateImpl( value, options, microformatClass, nil, options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, options.isGenitive ) else return formatDateImpl( value, options, microformatClass, 'Памерлі', options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, options.isGenitive ) end end -- Reentry point for Wikidata Snak formatting -- default one function p.formatDate( context, options, value ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены'); end if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя'); end if ( not value ) then error( 'значэньне не зададзенае'); end local microformatClass = options.microformat or nil if ( options.nocat and options.nocat ~= '' ) then return formatDateImpl( value, options, microformatClass, nil, options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, options.isGenitive ) else local categoryPrefix = options.categoryPrefix or nil; return formatDateImpl( value, options, microformatClass, categoryPrefix, options.leftBracket, options.rightBracket, options.nolinks, options.isGenitive ) end end function p.formatDateIntervalProperty( context, options ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'опцыі не зададзеныя' ); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity' ); end; -- Атрыманьне патрэбных сьцьвярджэньняў local WDS = require( 'Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак' ); local fromProperty = options.property if options.from and options.from ~= '' then fromProperty = options.from end local fromClaims = WDS.filter( options.entity.claims, fromProperty ); local toClaims = WDS.filter( options.entity.claims, options.to ); local withinClaims = WDS.filter( options.entity.claims, options.within ); if fromClaims == nil and toClaims == nil then return '' end local formattedFromClaims = {} if fromClaims then for i, claim in ipairs( fromClaims ) do local formattedStatement = context.formatStatement( options, claim ) if formattedStatement then formattedStatement = '<span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="' .. string.upper( options.property ) .. '" data-wikidata-claim-id="' .. claim.id .. '">' .. formattedStatement .. '</span>' table.insert( formattedFromClaims, formattedStatement ) end end end local formattedToClaims = {} local toOptions = deepcopy( options ) toOptions.property = options.to toOptions.novalue = nowLabel if toClaims then for i, claim in ipairs( toClaims ) do local formattedStatement = context.formatStatement( toOptions, claim ) if formattedStatement then formattedStatement = '<span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="' .. string.upper( toOptions.property ) .. '" data-wikidata-claim-id="' .. claim.id .. '">' .. formattedStatement .. '</span>' table.insert( formattedToClaims, formattedStatement ) end end end local out = '' local fromOut = mw.text.listToText( formattedFromClaims, options.separator, options.conjunction ) local toOut = mw.text.listToText( formattedToClaims, options.separator, options.conjunction ) if fromOut ~= '' or toOut ~= '' then if fromOut ~= '' then out = fromOut else out = '?' end if toOut ~= '' then out = out .. ' — ' .. toOut else if withinClaims ~= nil then out = 'з ' .. out else out = out .. ' — ' .. nowLabel end end end if out ~= '' then if options.before then out = options.before .. out end if options.after then out = out .. options.after end end return out end local lowestBoundary = '1582-10-05T00:00:00Z' local lastBoundary = '1918-01-31T00:00:00Z' local boundaries = { -- from (G) till next will be diff(G = J + diff), at current { lowestBoundary, 10 }, { '1700-02-29T00:00:00Z', 11 }, { '1800-02-29T00:00:00Z', 12 }, { '1900-02-29T00:00:00Z', 13 }, { lastBoundary, '' }, } -- Перадаваны час мусіць быць паводле юліянскага календара (стары стыль) function p.formatAsJulian( julTimeISO8601, infocardClass, categoryNamePrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) if 'table' == type( julTimeISO8601 ) then if julTimeISO8601.args and julTimeISO8601.args[1] then julTimeISO8601 = julTimeISO8601.args[1] else return 'невядомы тып аргумэнту: ' .. type( julTime ) .. ': ' .. table.tostring( julTime ) end end julTimeISO8601 = mw.text.trim( julTimeISO8601 ) julTimeISO8601 = string.gsub( julTimeISO8601, '^+', '' ) local julTime = parseISO8601( julTimeISO8601 ) local t = os.date( "*t", julTime ) if ( julTime < parseISO8601( lowestBoundary ) ) then -- толькі юліянскі if string.find( julTimeISO8601, '-02-29T', 1, true ) then t = { year = t.year, month = 2, day = 29 } end return moduleDates.formatWikiImpl( t, t, infocardClass, categoryNamePrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) end if ( julTimeISO8601 >= lastBoundary ) then return "''няслушная дата (юліянскі каляндар не выкарыстоўваецца пасьля 26.01.1918)''" end -- юліянскі і грыгарыянскі for i = 1, #boundaries, 1 do local b1 = boundaries[i][1] local b2 = boundaries[i + 1][1] if ( b1 <= julTimeISO8601 and julTimeISO8601 < b2 ) then local diff = boundaries[i][2] if string.sub( julTimeISO8601, 1, 10 ) == string.sub( boundaries[i][1], 1, 10 ) then t = { year = t.year, month = 2, day = 29 } diff = diff - 1 end local gregTime = os.date( "*t", julTime + diff * 24 * 60 * 60 ) return moduleDates.formatWikiImpl( t, gregTime, infocardClass, categoryNamePrefix, leftBracket, rightBracket, nolinks ) end end return "''памылка ў модулі Модуль:Вікізьвесткі/дата''" end return p fw3uw2yi23vgb9qacibsn3r6jaf82jp Модуль:Вікізьвесткі/месца 828 182856 2331237 2269872 2022-08-04T07:47:02Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/Places?oldid=124054676 Scribunto text/plain local categorizeByPlace = true; local WDS = require( 'Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак' ); local Flags = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/сьцягі' ); local p = { config = { hideSameLabels = false, hidePartOfLabels = false, hideUnitsForCapitals = true, reverseOrder = false, catAmbiguousGeoChains = '', catLoopInGeoChains = '', catWikibaseError = '[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Старонкі з памылкамі ў скрыптах]]' } }; local function min( prev, next ) if prev == nil then return next; elseif prev > next then return next; else return prev; end end local function max( prev, next ) if prev == nil then return next; elseif prev < next then return next; else return prev; end end local function getTimeBoundariesFromProperty( context, propertyId ) local dateClaims = WDS.filter( context.entity.claims, propertyId ); if not dateClaims or #dateClaims == 0 then return nil; end -- only support exact date so far, but need improvment local left = nil; local right = nil; for _, claim in pairs( dateClaims ) do if ( not claim.mainsnak ) then return nil; end local boundaries = context.parseTimeBoundariesFromSnak( claim.mainsnak ); if ( not boundaries ) then return nil; end left = min( left, boundaries[1] ); right = max( right, boundaries[2] ); end if ( not left or not right ) then return nil; end return { left, right }; end local function getTimeBoundariesFromProperties( context, propertyIds ) for _, propertyId in ipairs( propertyIds ) do local result = getTimeBoundariesFromProperty( context, propertyId ); if result then return result; end end return nil; end local function getParentsInBoundariesSnak( context, entityId, boundaries ) if not entityId then error('entityId must be specified'); end if type(entityId) ~= 'string' then error('entityId must be string'); end if not boundaries then error('boundaries must be specified'); end if type(boundaries) ~= 'table' then error('boundaries must be table'); end local results = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, {'P131'} ) -- located in if not results or #results == 0 then results = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, {'P17'} ) -- country end for r, result in pairs( results ) do if result.snaktype ~= 'value' then return nil; end local resultId = result.datavalue.value.id; if resultId == entityId then return nil; end end return results; end local unions = { Q1140229 = true, -- палітычны зьвяз Q3623811 = true, -- эканамічны зьвяз Q4120211 = true -- рэгіянальная арганізацыя } local countries = { Q6256 = true, -- краіна Q7275 = true, -- дзяржава Q3024240 = true, -- колішняя дзяржава Q3624078 = true -- сувэрэнная дзяржава } local function isSkipTopLevel( entity ) local isCountry = false; local isUnion = false; if entity and entity.claims and entity.claims.P31 then for c, claim in pairs( entity.claims.P31 ) do if claim and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.value and claim.mainsnak.datavalue.value.id then local typeId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; isCountry = isCountry or countries[ typeId ]; isUnion = isUnion or unions[ typeId ]; end end end return isUnion and not isCountry; end local function isPartOfNext( prevLabel, nextLabel ) return ( mw.ustring.len( prevLabel ) > mw.ustring.len( nextLabel ) ) and ( mw.ustring.sub( prevLabel, mw.ustring.len( prevLabel ) - mw.ustring.len( nextLabel ) + 1 ) == nextLabel ); end --Property:P19, Property:P20, Property:P119 function p.formatPlaceWithQualifiers( context, options, statement ) local property = mw.ustring.upper( options.property ); local actualDateBoundariesProperties = nil; if property == 'P19' then actualDateBoundariesProperties = {'P569','P570'}; end if property == 'P20' then actualDateBoundariesProperties = {'P570','P569'}; end if property == 'P119' then actualDateBoundariesProperties = {'P570','P569'}; end if property == 'P159' then actualDateBoundariesProperties = {'P576'}; end local boundaries = nil; if actualDateBoundariesProperties ~= nil then boundaries = getTimeBoundariesFromProperties( context, actualDateBoundariesProperties ); if (boundaries == nil) and (property == 'P159') then boundaries = {os.time() * 1000, os.time() * 1000}; end end local entriesToLookupCategory = {}; local circumstances = context.getSourcingCircumstances( statement ); local result = ''; local baseResult = context.formatSnak( options, statement.mainsnak, circumstances ); if not baseResult then return nil; end insertFromSnak( statement.mainsnak, entriesToLookupCategory ) local hasAdditionalQualifiers = false; if statement.qualifiers then --parent divisions if statement.qualifiers.P131 then for i, qualifier in ipairs( statement.qualifiers.P131 ) do if qualifier.datavalue then local parentOptions = context.cloneOptions( options ); local qualifierEntityId = qualifier.datavalue.value.id; parentOptions['text'] = getLabel( context, qualifierEntityId, boundaries ); local link = context.formatSnak( parentOptions, qualifier ); if p.config.reverseOrder then result = link .. ', ' .. result; else result = result .. ', ' .. link; end insertFromSnak( qualifier, entriesToLookupCategory ) hasAdditionalQualifiers = true; end end end --country if statement.qualifiers.P17 then for i, qualifier in ipairs( statement.qualifiers.P17 ) do if qualifier.datavalue then local parentOptions = context.cloneOptions( options ); local qualifierEntityId = qualifier.datavalue.value.id; parentOptions[ 'text' ] = getLabel( context, qualifierEntityId, boundaries ); local link = context.formatSnak( parentOptions, qualifier ); if p.config.reverseOrder then result = link .. ', ' .. result; else result = result .. ', ' .. link; end insertFromSnak( qualifier, entriesToLookupCategory ) hasAdditionalQualifiers = true; end end end end if statement.mainsnak and statement.mainsnak.datavalue and statement.mainsnak.datavalue.value and statement.mainsnak.datavalue.value.id then local entityId = statement.mainsnak.datavalue.value.id; local parentSnaks = { statement.mainsnak }; local parentEntityIds = { entityId }; if actualDateBoundariesProperties ~= nil then local filterCapitalOf = { [ entityId ] = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, {'P1376'} ) }; if boundaries then local entityOptions = context.cloneOptions( options ); entityOptions['text'] = getLabel( context, entityId, boundaries ); baseResult = context.formatSnak( entityOptions, statement.mainsnak, circumstances ); local parentId = entityId; while parentId ~= nil do -- get parent local newParentSnaks = getParentsInBoundariesSnak( context, parentId, boundaries ); if not newParentSnaks or #newParentSnaks == 0 then parentId = nil; elseif #newParentSnaks == 1 then local parentSnak = newParentSnaks[ 1 ]; parentId = parentSnak.datavalue.value.id; local hasLoop = false for _, parentEntityId in pairs(parentEntityIds) do if parentEntityId == parentId then hasLoop = true end end if hasLoop then if p.config and p.config.catLoopInGeoChains then result = result .. p.config.catLoopInGeoChains; end break -- while parentId ~= nil do end table.insert( parentSnaks, parentSnak ); table.insert( parentEntityIds, parentId ); filterCapitalOf[ parentId ] = context.getPropertyInBoundaries( context, parentId, boundaries, { 'P1376' } ); else parentId = nil; if p.config and p.config.catAmbiguousGeoChains then result = result .. p.config.catAmbiguousGeoChains; end end end if not hasAdditionalQualifiers then for i = 2, #parentSnaks, 1 do local parentSnak = parentSnaks[ i ]; insertFromSnak( parentSnak, entriesToLookupCategory ) end end -- do not output similar countries like "Denmark, the Kingdom of Denmark" local simularCountries = { ['Q41304'] = 'Q1206012', -- Weimar Republic / German Reich ['Q7318'] = 'Q1206012', -- Weimar Republic / Nazi Germany ['Q35'] = 'Q756617', -- Denmark / Danish Realm ['Q55'] = 'Q29999', -- Netherlands / Kingdom of the Netherlands ['Q32081'] = 'Q865', -- Taiwan Province / Taiwan } if (#parentSnaks > 1) then for smallerCountryId, largerCountryId in pairs( simularCountries ) do if parentSnaks[ #parentSnaks ].datavalue.value.id == largerCountryId and parentSnaks[ #parentSnaks - 1 ].datavalue.value.id == smallerCountryId then table.remove( parentSnaks, #parentSnaks ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds ); end end end -- optimization for capital regions if (#parentSnaks > 3) then if parentSnaks[ #parentSnaks - 2 ].datavalue.value.id == 'Q23939248' --Greater London, Greater London and parentSnaks[ #parentSnaks - 3 ].datavalue.value.id == 'Q23306' then table.remove( parentSnaks, #parentSnaks - 2 ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds - 2 ); end end if (#parentSnaks > 2) then if parentSnaks[ #parentSnaks - 1 ].datavalue.value.id == 'Q240' --Brussels-Capital, Brussels and parentSnaks[ #parentSnaks - 2 ].datavalue.value.id == 'Q90870' then table.remove( parentSnaks, #parentSnaks - 2 ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds - 2 ); end end -- do not output (maternity) hospitals, houses and streets but do it for manor and English country houses local unignoredTypes = { 'Q879050', -- manor house 'Q1343246', -- English country house } local ignoredTypes = { 'Q3947', -- house 'Q16917', -- hospital 'Q34442', -- road 'Q79007', -- street 'Q174782', -- square 'Q958822', -- maternity hospital 'Q1059324', -- university hospital 'Q2087181', -- historic house museum } if (#parentSnaks > 1) then local p31 = mw.wikibase.getAllStatements( parentEntityIds[ 1 ], 'P31' ); local doignore = true; for _, iOf in ipairs( p31 ) do for _, unignoredTypeId in ipairs( unignoredTypes ) do if ( iOf.mainsnak.datavalue and iOf.mainsnak.datavalue.value.id == unignoredTypeId ) then doignore = false; unignoredTypes = {}; ignoredTypes = {}; break; end end end if (doignore) then for _, iOf in ipairs( p31 ) do for _, ignoredTypeId in ipairs( ignoredTypes ) do if ( iOf.mainsnak.datavalue and iOf.mainsnak.datavalue.value.id == ignoredTypeId ) then baseResult = ''; unignoredTypes = {}; ignoredTypes = {}; break; end end end end end do local capofstate = false; local i = #parentSnaks; while i > 1 do local prevEntityId = parentEntityIds[ i - 1 ]; -- TODO: use English labels, if there is no current language labels local prevLabel = getLabel( context, prevEntityId, boundaries ) or ''; local nextEntityId = parentEntityIds[ i ]; local nextLabel = getLabel( context, nextEntityId, boundaries ) or ''; if p.config and p.config.hideSameLabels == true and prevLabel == nextLabel then -- do not output same label twice (NY, NY, USA) table.remove( parentSnaks, i ); table.remove( parentEntityIds, i ); elseif p.config and p.config.hidePartOfLabels == true and isPartOfNext( prevLabel, ' ' .. nextLabel ) then -- do not output same label if it's part of previos table.remove( parentSnaks, i - 1 ); table.remove( parentEntityIds, i - 1 ); elseif p.config and p.config.hideUnitsForCapitals == true then -- do not ouput items whose capital is the first item local capitalId = nil; for _capitalId, capitalSnaks in pairs( filterCapitalOf ) do if #capitalSnaks > 0 then for __, capitalSnak in pairs( capitalSnaks ) do if capitalSnak.datavalue and parentSnaks[ i ].datavalue.value.id == capitalSnak.datavalue.value.id then capitalId = _capitalId; if (i == #parentSnaks) then capofstate = true; end break; end end end end if capitalId ~= nil then if i == #parentSnaks then i = i - 1; end -- always ouput constituent countries like England or Russian SFSR if (i == (#parentSnaks-1)) and (capofstate == false) then local p31 = mw.wikibase.getAllStatements(parentEntityIds[ i ], 'P31'); for _, iOf in pairs (p31) do if (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 236036) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 3336843) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 12959600) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 56219758) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 15304003) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 66724388) then i = i - 1; end end end while i > 1 and parentEntityIds[ i ] ~= capitalId do table.remove( parentSnaks, i ); table.remove( parentEntityIds, i ); i = i - 1; end end end i = i - 1; end end if isSkipTopLevel( parentEntityIds[ #parentEntityIds ] ) then table.remove( parentSnaks, #parentEntityIds ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds ); end if not hasAdditionalQualifiers then for i = 2, #parentSnaks, 1 do local parentSnak = parentSnaks[ i ]; local parentOptions = context.cloneOptions( options ); parentOptions['text'] = getLabel( context, parentEntityIds[ i ], boundaries ); local comma; if ((baseResult == '') and (i == 2)) then comma = ''; else comma = ', '; end if p.config.reverseOrder then result = context.formatSnak( parentOptions, parentSnak ) .. comma .. result; else result = result .. comma .. context.formatSnak( parentOptions, parentSnak ); end end end end end end if options[ 'thisLocationOnly' ] then result = baseResult; elseif p.config.reverseOrder then result = result .. baseResult; else result = baseResult .. result; end if options.references then result = result .. context.formatRefs( options, statement ); end if categorizeByPlace then if property == 'P19' then result = result .. getCategory( 'P1464', entriesToLookupCategory ); end if property == 'P20' then result = result .. getCategory( 'P1465', entriesToLookupCategory ); end if property == 'P119' then result = result .. getCategory( 'P1791', entriesToLookupCategory ); end end return result; end -- append entity id from snak to result function insertFromSnak( snak, result ) if not categorizeByPlace then return; end if snak and snak.datavalue and snak.datavalue.type == 'wikibase-entityid' and snak.datavalue.value and snak.datavalue.value[ 'entity-type' ] == 'item' then table.insert( result, snak.datavalue.value.id ); end end function getCategory( propertyId, entriesToLookupCategoryFor ) if mw.title.getCurrentTitle().namespace == 0 then for _, placeId in pairs( entriesToLookupCategoryFor ) do local claims = mw.wikibase.getBestStatements(placeId, propertyId); if claims then for _, claim in pairs( claims ) do if claim.mainsnak and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.type == 'wikibase-entityid' then local catEntityId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; local catSitelink = mw.wikibase.getSitelink(catEntityId); if (catSitelink) then return '[[' .. catSitelink .. ']]'; end end end end end end return ''; end local historicNamesProperties = { 'P1813', 'P1448', 'P1705' }; local langCode = mw.language.getContentLanguage():getCode(); local historicNamesPropertySelectors = { P1813 = 'P1813[language:' .. langCode .. '][!P3831,P3831:Q105690470]', P1448 = 'P1448[language:' .. langCode .. '][!P3831,P3831:Q105690470]', P1705 = 'P1705[language:' .. langCode .. '][!P3831,P3831:Q105690470]' }; -- get current of historic name of place function getLabel( context, entityId, boundaries ) if not entityId then return nil; end if (type(entityId) ~= 'string') then error('incorrect type of entityId argument'); end; local label = nil; -- name from properties local results = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, historicNamesProperties, historicNamesPropertySelectors); for r, result in pairs( results ) do if result.datavalue and result.datavalue.value and result.datavalue.value.text then label = result.datavalue.value.text; break; end end -- name from label if label == nil then label = mw.wikibase.getLabel( entityId ); end return label; end p.getLabel = getLabel; local function calculateEndDateTimestamp( context, options, statement ) if (not context) then error('context not specified') end; if (not options) then error('options not specified') end; if (not options.entity) then error('options.entity missing') end; if (not statement) then error('statement not specified') end; if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers.P582 ) then for i, qualifier in ipairs(statement.qualifiers.P582 ) do local parsedTime = context.parseTimeFromSnak( qualifier ); if ( parsedTime ) then return parsedTime; end end end -- check death day... do we have it at all? for h, propertyId in pairs( { "P570", "P577", "P571" } ) do local dateClaims = context.selectClaims( options, propertyId ); if ( dateClaims ) then for i, statement in ipairs( dateClaims ) do local parsedTime = context.parseTimeFromSnak( statement.mainsnak ); if ( parsedTime ) then return parsedTime; end end end end -- TODO: check other "end" properties -- no death day return os.time() * 1000; end local function deleteTwinAncestors( countryEntityId, propertyId, entityId ) --do not display countries which have twin ancestors local badTwins if ( countryEntityId == 'Q174193' ) then --Great Britain and Ireland badTwins = {'Q145'} --Great Brirani & NI elseif ( countryEntityId == 'Q161885' ) then --Great Britain badTwins = {'Q174193'} --Great Britain and Ireland elseif ( countryEntityId == 'Q43287' ) then --German Impire badTwins = {'Q41304', 'Q7318', 'Q2415901', 'Q183'} --Weimar Republic or Nazi Germany or Allied-occupied Germany or Germany elseif ( countryEntityId == 'Q41304' ) then --Weimar Republic badTwins = {'Q7318', 'Q2415901', 'Q183'} --Nazi Germany or Allied-occupied Germany or Germany elseif ( countryEntityId == 'Q7318' ) then --Nazi Germany badTwins = {'Q2415901', 'Q183'} --Allied-occupied Germany or Germany elseif ( countryEntityId == 'Q2415901' ) then --Allied-occupied Germany badTwins = {'Q183'} --Germany elseif ( countryEntityId == 'Q696908' ) then --Kingdom of Poland badTwins = {'Q207272', 'Q211274', 'Q36'} --Second Polish Republic or Polish People's Republic or Poland elseif ( countryEntityId == 'Q207272' ) then --Second Polish Republic badTwins = {'Q211274', 'Q36'} --Polish People's Republic or Poland elseif ( countryEntityId == 'Q211274' ) then --Polish People's Republic badTwins = {'Q36'} --Poland elseif ( countryEntityId == 'Q203493' ) then --Kingdom of Romania badTwins = {'Q842794', 'Q218'} --Socialist Republic of Romania or Romania elseif ( countryEntityId == 'Q842794' ) then --Socialist Republic of Romania badTwins = {'Q218'} --Romania elseif ( countryEntityId == 'Q838261' ) then --FR of Yugoslavia badTwins = {'Q37024'} --Serbia & Montenegro elseif ( countryEntityId == 'Q7779' ) then --Commonwealth of Independent States return false else return true; end local listforcheck if propertyId == 'P1532' then listforcheck = mw.wikibase.getAllStatements( entityId, propertyId ); else listforcheck = mw.wikibase.getBestStatements( entityId, propertyId ); end for _, claim in pairs( listforcheck ) do if ( claim and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.value and claim.mainsnak.datavalue.value.id ) then local actualId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; for index, value in ipairs(badTwins) do if ( value == actualId ) then return false; end end end end return true; end function p.formatCountryClaimWithFlag( context, options, statement ) if (not context) then error('context not specified') end; if (not options) then error('options not specified') end; if (not options.entity) then error('options.entity is missing') end; if (not statement) then error('statement not specified') end; if not statement.mainsnak or not statement.mainsnak.datavalue or not statement.mainsnak.datavalue.value or not statement.mainsnak.datavalue.value.id then local result = context.formatStatementDefault( context, options, statement ); if not result then return ''; end return '<span class="country-name">' .. result .. '</span>'; end local countryEntityId = statement.mainsnak.datavalue.value.id; local endDateTimestamp = calculateEndDateTimestamp( context, options, statement ); local boundaries = getTimeBoundariesFromProperties( context, {'P570', 'P577', 'P571'} ); if deleteTwinAncestors( countryEntityId, string.upper(options.property), options.entity.id ) then local countryOptions = context.cloneOptions( options ); if not countryOptions['text'] or countryOptions['text'] == '' then countryOptions['text'] = getLabel( context, countryEntityId, boundaries ); end local flag = Flags.getFlag( context, countryEntityId, endDateTimestamp ); if flag then return flag .. '&nbsp;<span class="country-name">' .. context.formatStatementDefault( context, countryOptions, statement ) .. '</span>'; end return '<span class="country-name">' .. context.formatStatementDefault( context, countryOptions, statement ) .. '</span>'; else return nil; end end return p; b29i9cng0ancmaijcx899e7yaz1pln7 2331238 2331237 2022-08-04T08:09:26Z Taravyvan Adijene 1924 пераклад Scribunto text/plain local categorizeByPlace = true; local WDS = require( 'Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак' ); local Flags = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/сьцягі' ); local p = { config = { hideSameLabels = false, hidePartOfLabels = false, hideUnitsForCapitals = true, reverseOrder = false, catAmbiguousGeoChains = '', catLoopInGeoChains = '', catWikibaseError = '[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Старонкі з памылкамі ў скрыптах]]' } }; local function min( prev, next ) if prev == nil then return next; elseif prev > next then return next; else return prev; end end local function max( prev, next ) if prev == nil then return next; elseif prev < next then return next; else return prev; end end local function getTimeBoundariesFromProperty( context, propertyId ) local dateClaims = WDS.filter( context.entity.claims, propertyId ); if not dateClaims or #dateClaims == 0 then return nil; end -- пакуль што падтрымліваецца толькі дакладная дата, трэба дапрацоўка local left = nil; local right = nil; for _, claim in pairs( dateClaims ) do if ( not claim.mainsnak ) then return nil; end local boundaries = context.parseTimeBoundariesFromSnak( claim.mainsnak ); if ( not boundaries ) then return nil; end left = min( left, boundaries[1] ); right = max( right, boundaries[2] ); end if ( not left or not right ) then return nil; end return { left, right }; end local function getTimeBoundariesFromProperties( context, propertyIds ) for _, propertyId in ipairs( propertyIds ) do local result = getTimeBoundariesFromProperty( context, propertyId ); if result then return result; end end return nil; end local function getParentsInBoundariesSnak( context, entityId, boundaries ) if not entityId then error('entityId мусіць быць зададзены'); end if type(entityId) ~= 'string' then error('entityId мусіць быць радковым'); end if not boundaries then error('межы мусяць быць зададзеныя'); end if type(boundaries) ~= 'table' then error('межы мусяць быць табліцай'); end local results = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, {'P131'} ) -- разьмешчаныя ў if not results or #results == 0 then results = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, {'P17'} ) -- краіны end for r, result in pairs( results ) do if result.snaktype ~= 'value' then return nil; end local resultId = result.datavalue.value.id; if resultId == entityId then return nil; end end return results; end local unions = { Q1140229 = true, -- палітычны зьвяз Q3623811 = true, -- эканамічны зьвяз Q4120211 = true -- рэгіянальная арганізацыя } local countries = { Q6256 = true, -- краіна Q7275 = true, -- дзяржава Q3024240 = true, -- колішняя дзяржава Q3624078 = true -- сувэрэнная дзяржава } local function isSkipTopLevel( entity ) local isCountry = false; local isUnion = false; if entity and entity.claims and entity.claims.P31 then for c, claim in pairs( entity.claims.P31 ) do if claim and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.value and claim.mainsnak.datavalue.value.id then local typeId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; isCountry = isCountry or countries[ typeId ]; isUnion = isUnion or unions[ typeId ]; end end end return isUnion and not isCountry; end local function isPartOfNext( prevLabel, nextLabel ) return ( mw.ustring.len( prevLabel ) > mw.ustring.len( nextLabel ) ) and ( mw.ustring.sub( prevLabel, mw.ustring.len( prevLabel ) - mw.ustring.len( nextLabel ) + 1 ) == nextLabel ); end --Property:P19, Property:P20, Property:P119 function p.formatPlaceWithQualifiers( context, options, statement ) local property = mw.ustring.upper( options.property ); local actualDateBoundariesProperties = nil; if property == 'P19' then actualDateBoundariesProperties = {'P569','P570'}; end if property == 'P20' then actualDateBoundariesProperties = {'P570','P569'}; end if property == 'P119' then actualDateBoundariesProperties = {'P570','P569'}; end if property == 'P159' then actualDateBoundariesProperties = {'P576'}; end local boundaries = nil; if actualDateBoundariesProperties ~= nil then boundaries = getTimeBoundariesFromProperties( context, actualDateBoundariesProperties ); if (boundaries == nil) and (property == 'P159') then boundaries = {os.time() * 1000, os.time() * 1000}; end end local entriesToLookupCategory = {}; local circumstances = context.getSourcingCircumstances( statement ); local result = ''; local baseResult = context.formatSnak( options, statement.mainsnak, circumstances ); if not baseResult then return nil; end insertFromSnak( statement.mainsnak, entriesToLookupCategory ) local hasAdditionalQualifiers = false; if statement.qualifiers then --parent divisions if statement.qualifiers.P131 then for i, qualifier in ipairs( statement.qualifiers.P131 ) do if qualifier.datavalue then local parentOptions = context.cloneOptions( options ); local qualifierEntityId = qualifier.datavalue.value.id; parentOptions['text'] = getLabel( context, qualifierEntityId, boundaries ); local link = context.formatSnak( parentOptions, qualifier ); if p.config.reverseOrder then result = link .. ', ' .. result; else result = result .. ', ' .. link; end insertFromSnak( qualifier, entriesToLookupCategory ) hasAdditionalQualifiers = true; end end end --краіна if statement.qualifiers.P17 then for i, qualifier in ipairs( statement.qualifiers.P17 ) do if qualifier.datavalue then local parentOptions = context.cloneOptions( options ); local qualifierEntityId = qualifier.datavalue.value.id; parentOptions[ 'text' ] = getLabel( context, qualifierEntityId, boundaries ); local link = context.formatSnak( parentOptions, qualifier ); if p.config.reverseOrder then result = link .. ', ' .. result; else result = result .. ', ' .. link; end insertFromSnak( qualifier, entriesToLookupCategory ) hasAdditionalQualifiers = true; end end end end if statement.mainsnak and statement.mainsnak.datavalue and statement.mainsnak.datavalue.value and statement.mainsnak.datavalue.value.id then local entityId = statement.mainsnak.datavalue.value.id; local parentSnaks = { statement.mainsnak }; local parentEntityIds = { entityId }; if actualDateBoundariesProperties ~= nil then local filterCapitalOf = { [ entityId ] = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, {'P1376'} ) }; if boundaries then local entityOptions = context.cloneOptions( options ); entityOptions['text'] = getLabel( context, entityId, boundaries ); baseResult = context.formatSnak( entityOptions, statement.mainsnak, circumstances ); local parentId = entityId; while parentId ~= nil do -- get parent local newParentSnaks = getParentsInBoundariesSnak( context, parentId, boundaries ); if not newParentSnaks or #newParentSnaks == 0 then parentId = nil; elseif #newParentSnaks == 1 then local parentSnak = newParentSnaks[ 1 ]; parentId = parentSnak.datavalue.value.id; local hasLoop = false for _, parentEntityId in pairs(parentEntityIds) do if parentEntityId == parentId then hasLoop = true end end if hasLoop then if p.config and p.config.catLoopInGeoChains then result = result .. p.config.catLoopInGeoChains; end break -- while parentId ~= nil do end table.insert( parentSnaks, parentSnak ); table.insert( parentEntityIds, parentId ); filterCapitalOf[ parentId ] = context.getPropertyInBoundaries( context, parentId, boundaries, { 'P1376' } ); else parentId = nil; if p.config and p.config.catAmbiguousGeoChains then result = result .. p.config.catAmbiguousGeoChains; end end end if not hasAdditionalQualifiers then for i = 2, #parentSnaks, 1 do local parentSnak = parentSnaks[ i ]; insertFromSnak( parentSnak, entriesToLookupCategory ) end end -- не выводзіць падобныя краіны кшталту „Данія, Каралеўства Даніі“ local simularCountries = { ['Q41304'] = 'Q1206012', -- Ваймарская рэспубліка / Нямецкі райх ['Q7318'] = 'Q1206012', -- Ваймарская рэспубліка / Трэці райх ['Q35'] = 'Q756617', -- Данія / Дацкае каралеўства ['Q55'] = 'Q29999', -- Нідэрлянды / Каралеўства Нідэрляндаў ['Q32081'] = 'Q865', -- Тайваньская правінцыя / Тайвань } if (#parentSnaks > 1) then for smallerCountryId, largerCountryId in pairs( simularCountries ) do if parentSnaks[ #parentSnaks ].datavalue.value.id == largerCountryId and parentSnaks[ #parentSnaks - 1 ].datavalue.value.id == smallerCountryId then table.remove( parentSnaks, #parentSnaks ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds ); end end end -- optimization for capital regions if (#parentSnaks > 3) then if parentSnaks[ #parentSnaks - 2 ].datavalue.value.id == 'Q23939248' --Greater London, Greater London and parentSnaks[ #parentSnaks - 3 ].datavalue.value.id == 'Q23306' then table.remove( parentSnaks, #parentSnaks - 2 ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds - 2 ); end end if (#parentSnaks > 2) then if parentSnaks[ #parentSnaks - 1 ].datavalue.value.id == 'Q240' --Brussels-Capital, Brussels and parentSnaks[ #parentSnaks - 2 ].datavalue.value.id == 'Q90870' then table.remove( parentSnaks, #parentSnaks - 2 ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds - 2 ); end end -- do not output (maternity) hospitals, houses and streets but do it for manor and English country houses local unignoredTypes = { 'Q879050', -- manor house 'Q1343246', -- English country house } local ignoredTypes = { 'Q3947', -- дом 'Q16917', -- шпіталь 'Q34442', -- дарога 'Q79007', -- вуліца 'Q174782', -- пляц 'Q958822', -- раддом 'Q1059324', -- унівэрсытэцкая клініка 'Q2087181', -- гістарычны дом-музэй } if (#parentSnaks > 1) then local p31 = mw.wikibase.getAllStatements( parentEntityIds[ 1 ], 'P31' ); local doignore = true; for _, iOf in ipairs( p31 ) do for _, unignoredTypeId in ipairs( unignoredTypes ) do if ( iOf.mainsnak.datavalue and iOf.mainsnak.datavalue.value.id == unignoredTypeId ) then doignore = false; unignoredTypes = {}; ignoredTypes = {}; break; end end end if (doignore) then for _, iOf in ipairs( p31 ) do for _, ignoredTypeId in ipairs( ignoredTypes ) do if ( iOf.mainsnak.datavalue and iOf.mainsnak.datavalue.value.id == ignoredTypeId ) then baseResult = ''; unignoredTypes = {}; ignoredTypes = {}; break; end end end end end do local capofstate = false; local i = #parentSnaks; while i > 1 do local prevEntityId = parentEntityIds[ i - 1 ]; -- TODO: use English labels, if there is no current language labels local prevLabel = getLabel( context, prevEntityId, boundaries ) or ''; local nextEntityId = parentEntityIds[ i ]; local nextLabel = getLabel( context, nextEntityId, boundaries ) or ''; if p.config and p.config.hideSameLabels == true and prevLabel == nextLabel then -- do not output same label twice (NY, NY, USA) table.remove( parentSnaks, i ); table.remove( parentEntityIds, i ); elseif p.config and p.config.hidePartOfLabels == true and isPartOfNext( prevLabel, ' ' .. nextLabel ) then -- do not output same label if it's part of previos table.remove( parentSnaks, i - 1 ); table.remove( parentEntityIds, i - 1 ); elseif p.config and p.config.hideUnitsForCapitals == true then -- do not ouput items whose capital is the first item local capitalId = nil; for _capitalId, capitalSnaks in pairs( filterCapitalOf ) do if #capitalSnaks > 0 then for __, capitalSnak in pairs( capitalSnaks ) do if capitalSnak.datavalue and parentSnaks[ i ].datavalue.value.id == capitalSnak.datavalue.value.id then capitalId = _capitalId; if (i == #parentSnaks) then capofstate = true; end break; end end end end if capitalId ~= nil then if i == #parentSnaks then i = i - 1; end -- always ouput constituent countries like England or Russian SFSR if (i == (#parentSnaks-1)) and (capofstate == false) then local p31 = mw.wikibase.getAllStatements(parentEntityIds[ i ], 'P31'); for _, iOf in pairs (p31) do if (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 236036) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 3336843) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 12959600) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 56219758) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 15304003) or (iOf.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] == 66724388) then i = i - 1; end end end while i > 1 and parentEntityIds[ i ] ~= capitalId do table.remove( parentSnaks, i ); table.remove( parentEntityIds, i ); i = i - 1; end end end i = i - 1; end end if isSkipTopLevel( parentEntityIds[ #parentEntityIds ] ) then table.remove( parentSnaks, #parentEntityIds ); table.remove( parentEntityIds, #parentEntityIds ); end if not hasAdditionalQualifiers then for i = 2, #parentSnaks, 1 do local parentSnak = parentSnaks[ i ]; local parentOptions = context.cloneOptions( options ); parentOptions['text'] = getLabel( context, parentEntityIds[ i ], boundaries ); local comma; if ((baseResult == '') and (i == 2)) then comma = ''; else comma = ', '; end if p.config.reverseOrder then result = context.formatSnak( parentOptions, parentSnak ) .. comma .. result; else result = result .. comma .. context.formatSnak( parentOptions, parentSnak ); end end end end end end if options[ 'thisLocationOnly' ] then result = baseResult; elseif p.config.reverseOrder then result = result .. baseResult; else result = baseResult .. result; end if options.references then result = result .. context.formatRefs( options, statement ); end if categorizeByPlace then if property == 'P19' then result = result .. getCategory( 'P1464', entriesToLookupCategory ); end if property == 'P20' then result = result .. getCategory( 'P1465', entriesToLookupCategory ); end if property == 'P119' then result = result .. getCategory( 'P1791', entriesToLookupCategory ); end end return result; end -- append entity id from snak to result function insertFromSnak( snak, result ) if not categorizeByPlace then return; end if snak and snak.datavalue and snak.datavalue.type == 'wikibase-entityid' and snak.datavalue.value and snak.datavalue.value[ 'entity-type' ] == 'item' then table.insert( result, snak.datavalue.value.id ); end end function getCategory( propertyId, entriesToLookupCategoryFor ) if mw.title.getCurrentTitle().namespace == 0 then for _, placeId in pairs( entriesToLookupCategoryFor ) do local claims = mw.wikibase.getBestStatements(placeId, propertyId); if claims then for _, claim in pairs( claims ) do if claim.mainsnak and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.type == 'wikibase-entityid' then local catEntityId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; local catSitelink = mw.wikibase.getSitelink(catEntityId); if (catSitelink) then return '[[' .. catSitelink .. ']]'; end end end end end end return ''; end local historicNamesProperties = { 'P1813', 'P1448', 'P1705' }; local langCode = mw.language.getContentLanguage():getCode(); local historicNamesPropertySelectors = { P1813 = 'P1813[language:' .. langCode .. '][!P3831,P3831:Q105690470]', P1448 = 'P1448[language:' .. langCode .. '][!P3831,P3831:Q105690470]', P1705 = 'P1705[language:' .. langCode .. '][!P3831,P3831:Q105690470]' }; -- get current of historic name of place function getLabel( context, entityId, boundaries ) if not entityId then return nil; end if (type(entityId) ~= 'string') then error('incorrect type of entityId argument'); end; local label = nil; -- name from properties local results = context.getPropertyInBoundaries( context, entityId, boundaries, historicNamesProperties, historicNamesPropertySelectors); for r, result in pairs( results ) do if result.datavalue and result.datavalue.value and result.datavalue.value.text then label = result.datavalue.value.text; break; end end -- назва зь меткі if label == nil then label = mw.wikibase.getLabel( entityId ); end return label; end p.getLabel = getLabel; local function calculateEndDateTimestamp( context, options, statement ) if (not context) then error('кантэкст не зададзены') end; if (not options) then error('парамэтры не зададзеныя') end; if (not options.entity) then error('адсутнічае options.entity') end; if (not statement) then error('сьцьверджаньне не зададзенае') end; if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers.P582 ) then for i, qualifier in ipairs( statement.qualifiers.P582 ) do local parsedTime = context.parseTimeFromSnak( qualifier ); if parsedTime then return parsedTime; end end end -- праверыць дзень сьмерці… ці маем яго ўвогуле? for h, propertyId in pairs( { "P570", "P576", "P577" } ) do local dateClaims = context.selectClaims( options, propertyId ); if dateClaims then for i, statement in ipairs( dateClaims ) do local parsedTime = context.parseTimeFromSnak( statement.mainsnak ); if parsedTime then return parsedTime; end end end end -- TODO: check other "end" properties -- дня сьмерці нямашака return os.time() * 1000; end local function deleteTwinAncestors( countryEntityId, propertyId, entityId ) --не выводзіць краіны, якія маюць двайнікоў-продкаў local badTwins if ( countryEntityId == 'Q174193' ) then --Вялікабрытанія й Ірляндыя badTwins = {'Q145'} --Вялікабрытанія й Паўночная Ірляндыя elseif ( countryEntityId == 'Q161885' ) then --Вялікабрытанія badTwins = {'Q174193'} --Вялікабрытанія й Ірляндыя elseif ( countryEntityId == 'Q43287' ) then --Нямецкая імпэрыя badTwins = {'Q41304', 'Q7318', 'Q2415901', 'Q183'} --Ваймарская рэспубліка, ці Трэці райх, ці Акупаваная Нямеччына, ці Нямеччына elseif ( countryEntityId == 'Q41304' ) then --Ваймарская рэспубліка badTwins = {'Q7318', 'Q2415901', 'Q183'} --Трэці райх, ці Акупаваная Нямеччына, ці Нямеччына elseif ( countryEntityId == 'Q7318' ) then --Трэці райх badTwins = {'Q2415901', 'Q183'} --Акупаваная Нямеччына ці Нямеччына elseif ( countryEntityId == 'Q2415901' ) then --Акупаваная Нямеччына badTwins = {'Q183'} --Нямеччына elseif ( countryEntityId == 'Q696908' ) then --Польскае каралеўства badTwins = {'Q207272', 'Q211274', 'Q36'} --Другая Польская рэспубліка, ці Польская Народная Рэспубліка, ці Польшча elseif ( countryEntityId == 'Q207272' ) then --Другая Польская рэспубліка badTwins = {'Q211274', 'Q36'} --Польская Народная Рэспубліка ці Польшча elseif ( countryEntityId == 'Q211274' ) then --Польская Народная Рэспубліка badTwins = {'Q36'} --Польшча elseif ( countryEntityId == 'Q203493' ) then --Каралеўства Румыніі badTwins = {'Q842794', 'Q218'} --Сацыялістычная рэспубліка Румыніі ці Румынія elseif ( countryEntityId == 'Q842794' ) then --Сацыялістычная рэспубліка Румыніі badTwins = {'Q218'} --Румынія elseif ( countryEntityId == 'Q838261' ) then --Саюзная Рэспубліка Югаславіі badTwins = {'Q37024'} --Сэрбія і Чарнагорыя elseif ( countryEntityId == 'Q7779' ) then --Садружнасьць незалежных дзяржаваў return false else return true; end local listforcheck if propertyId == 'P1532' then listforcheck = mw.wikibase.getAllStatements( entityId, propertyId ); else listforcheck = mw.wikibase.getBestStatements( entityId, propertyId ); end for _, claim in pairs( listforcheck ) do if ( claim and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.value and claim.mainsnak.datavalue.value.id ) then local actualId = claim.mainsnak.datavalue.value.id; for index, value in ipairs(badTwins) do if ( value == actualId ) then return false; end end end end return true; end function p.formatCountryClaimWithFlag( context, options, statement ) if (not context) then error('кантэкст не зададзены') end; if (not options) then error('парамэтры не зададзеныя') end; if (not options.entity) then error('адсутнічае options.entity') end; if (not statement) then error('сьцьверджаньне не зададзенае') end; if (not statement.mainsnak) or (not statement.mainsnak.datavalue) or (not statement.mainsnak.datavalue.value) or (not statement.mainsnak.datavalue.value.id) then local result = context.formatStatementDefault( context, options, statement ); if not result then return ''; end return '<span class="country-name">' .. result .. '</span>'; end local countryEntityId = statement.mainsnak.datavalue.value.id; local endDateTimestamp = calculateEndDateTimestamp( context, options, statement ); local boundaries = getTimeBoundariesFromProperties( context, {'P570', 'P571', 'P577'} ); if deleteTwinAncestors( countryEntityId, string.upper(options.property), options.entity.id ) then local countryOptions = context.cloneOptions( options ); if not countryOptions['text'] or countryOptions['text'] == '' then countryOptions['text'] = getLabel( context, countryEntityId, boundaries ); end local flag = Flags.getFlag( context, countryEntityId, endDateTimestamp ); if flag then return flag .. '&nbsp;<span class="country-name">' .. context.formatStatementDefault( context, countryOptions, statement ) .. '</span>'; end return '<span class="country-name">' .. context.formatStatementDefault( context, countryOptions, statement ) .. '</span>'; else return nil; end end return p; bl2bef6sg6m6o1bvkl65c91aozxmyc8 Модуль:Вікізьвесткі/узнагароды 828 182938 2331256 2270192 2022-08-04T09:29:20Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/Medals?oldid=122210127 Scribunto text/plain local WDS = require( 'Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак' ) local moduleDate = require( 'Модуль:Вікізьвесткі/дата' ) local awardsOrder = mw.ext.data.get( "Wikidata/awards order.tab" ) local p = {} local config = { --Схаваць узнагароду з ключом QID, калі ёсьць узнагарода з значэньнем QID absorption = { Q16675272 = 'Q654471', Q16481808 = 'Q8706404', Q1948730 = 'Q178473', Q1980962 = 'Q208167', } } --Атрымаць радок з датамі з табліцы кваліфікатараў local function datesFromQualifier( context, options, qualifierId ) local dates = {} local qualifiers = options.qualifiers[ qualifierId ] if qualifiers then for _, qualifier in pairs( qualifiers ) do if qualifier.datavalue then local dateValue = moduleDate.formatDate( context, options, qualifier.datavalue.value ) if dateValue then table.insert( dates, dateValue ) end end end end return table.concat( dates, ', ' ) end --Функцыя ўласьцівасьці для [[d:Property:P166]] function p.formatProperty( context, options ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не зададзены' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не зададзеныя' ); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity' ); end; local claims; if options.property then -- TODO: Чаму тут можа ня быць property? claims = context.selectClaims( options, options.property ); end if claims == nil then return '' --TODO памылка? end -- Абыход усіх заяваў сьцьверджаньня і з назапашваньнем аформленых -- пажаданых заяваў у табліцы. local formattedData = {} for i, claim in ipairs( claims ) do if ( claim.mainsnak and claim.mainsnak and claim.mainsnak.datavalue and claim.mainsnak.datavalue.type == 'wikibase-entityid' ) then local valueId = claim.mainsnak.datavalue.value.id local formattedStatement = context.formatStatement( options, claim ) -- тут можа вярнуцца альбо аформлены тэкст заявы, альбо радок памылкі, альбо nil if ( formattedStatement and formattedStatement ~= '' ) then formattedStatement = '<span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="' .. string.upper( options.property ) .. '" data-wikidata-claim-id="' .. claim.id .. '">' .. formattedStatement .. '</span>' table.insert( formattedData, { id = valueId, html = formattedStatement, } ) end end end -- Выдаленьне дубляў (мэдаль + званьне -> званьне) for i, awardData in ipairs( formattedData ) do local isAbsorptionFound = false if config.absorption[ awardData.id ] then local absorptionAwardId = config.absorption[ awardData.id ] for _, absorptionAwardData in ipairs( formattedData ) do if absorptionAwardData.id == absorptionAwardId then isAbsorptionFound = true break end end end if isAbsorptionFound then table.remove( formattedData, i ) end end -- Сартаваньне мэдалёў паводле старшынства local orderedData = {} local lastValue; if ( type (awardsOrder) == 'table' ) then -- Калі не адсохлі структураваныя зьвесткі for i, awardFields in ipairs( awardsOrder.data ) do local awardOrder = awardFields[ 1 ] if awardOrder == '-' then -- разьдзяляльнік if lastValue ~= '-' then table.insert( orderedData, '<br>' ) lastHeight = nil end else for k, awardData in ipairs( formattedData ) do if awardOrder == awardData.id and not awardData.used then table.insert( orderedData, awardData.html ) formattedData[ k ].used = true end end end end end for i, awardData in ipairs( formattedData ) do if not awardData.used then table.insert( orderedData, awardData.html ) end end local lastHeight for i, awardHtml in ipairs( orderedData ) do local height = mw.ustring.match( awardHtml, 'x%d+px' ) if height and lastHeight and height ~= lastHeight then table.insert( orderedData, i, '<br>' ) end lastHeight = height end -- стварэньне тэкставага радку з сьпісам аформленых заяваў з табліцы local out = mw.text.listToText( orderedData, options.separator, options.conjunction ) if out ~= '' then if options.before then out = options.before .. out end if options.after then out = out .. options.after end end return out end local function getImageFromClaims( claims, property ) local imageClaims = WDS.filter( claims, property ) if imageClaims and #imageClaims then for i, claim in pairs( imageClaims ) do if claim.type == 'statement' and claim.mainsnak.snaktype == 'value' then return claim.mainsnak.datavalue.value end end end return nil end -- Атрыманьне выявы (плянкі ці абразку) і ейнага памеру function p.getImageFromEntity( entityOrId, actualDate ) local entity = entityOrId if type( entityOrId ) == "string" then entity = mw.wikibase.getEntity( entityOrId ) end local image = nil local size = 'x17px' local border = false -- атрыманьне выявы плянкі з элемэнту image = getImageFromClaims( entity.claims, 'P2425' ) if image then border = true end -- атрыманьне абразку з элемэнту if not image then image = getImageFromClaims( entity.claims, 'P2910' ) if image then size = '40x40px' end end return image, size, border end --Функцыя значэньня для [[d:Property:P166]] function p.formatValue( context, options, statement ) local entityId = statement.id if not entityId then return statement end local entity = mw.wikibase.getEntity( entityId ) local label = entity:getLabel() local image, size, border = p.getImageFromEntity( entity ) local recipientCategory = '' if not options.nocat and options.nocat ~= '' then recipientCategory = context.extractCategory( { category = 'P7084[P642:Q24571879]' }, entity ) if recipientCategory == '' then recipientCategory = context.extractCategory( { category = 'P2517' }, entity ) end end local dates = '' if options.qualifiers then local startDates = {} dates = datesFromQualifier( context, options, 'P580' ) if dates ~= '' then local endDates = datesFromQualifier( context, options, 'P582' ) if endDates and endDates ~= '' then dates = dates .. ' — ' .. endDates end else dates = datesFromQualifier( context, options, 'P585' ) end if options.qualifiers.P27 then for _, claim in ipairs( options.qualifiers.P27 ) do if claim and claim.datavalue and claim.datavalue.value and claim.datavalue.value.id then recipientCategory = recipientCategory .. context.extractCategory( { category = 'P7084[P642:' .. claim.datavalue.value.id .. ']' }, entity ) end end end end -- атрыманьне спасылкі па ідэнтыфікатары і вывад плянкі if image then local link = mw.wikibase.getSitelink( entityId ) local out = '[[Файл:' .. image if border == true then out = out .. '|border' end out = out .. '|' .. size .. '|link=' -- атрыманьне спасылкі з бацькоўскага элемэнту -- для ступеняў звычайна толькі адзін агульны артыкул if not link then local partOfClaims = WDS.filter( entity.claims, 'P361' ) -- частка ад if not partOfClaims or #partOfClaims == 0 then partOfClaims = WDS.filter( entity.claims, 'P279' ) -- падкляс ад end if partOfClaims and #partOfClaims then for i, claim in pairs( partOfClaims ) do if claim.type == 'statement' and claim.mainsnak.snaktype == 'value' then link = mw.wikibase.getSitelink( claim.mainsnak.datavalue.value.id ) if link then break end end end end end if link then out = out .. link else out = out .. 'd:' .. entityId end if label then out = out .. '|' .. label end out = out .. ']]' out = out .. recipientCategory return out end local out = context.formatValueDefault( context, options, statement ) if out and out ~= '' then if dates ~= '' then out = out .. ' (' .. dates .. ')' end return '<span style="display:inline-block; text-align:left>' .. out .. recipientCategory .. '</span>' end return '' end --Табліца для дакумэнтацыі function p.renderDoc() local out = {} for i, awardFields in ipairs( awardsOrder.data ) do local awardId = awardFields[ 1 ] local link = '[[d:' .. awardId .. '|' .. awardId .. ']]' if i == 351 then -- граніцы table.insert( out, '| … || … || … || … || …' ) elseif i > 351 and i < #awardsOrder.data then -- нічога не рабіць elseif awardId == '-' then -- разьдзяляльнік table.insert( out, '|' .. i .. '|| colspan="3" | ----' ) else local awardEntity = mw.wikibase.getEntity( awardId ) local image, size, border = p.getImageFromEntity( awardEntity ) if image then image = '[[Файл:' .. image if border == true then image = image .. '|border' end image = image .. '|' .. size .. ']]' else image = '' end local label = awardEntity:getLabel() or '' local article = awardEntity:getSitelink() if article then if label == '' then label = article end label = '[[' .. article .. '|' .. label .. ']]' end local country = awardEntity:formatPropertyValues( 'P17' )[ 'value' ] table.insert( out, '|' .. i .. '||' .. link .. '||' .. image .. '||' .. label .. '||' .. country ) end end return '{| class="wikitable"\n' .. '! # !! Элемэнт !! Плянка !! Назва !! Краіна\n|-\n' .. table.concat( out, '\n|-\n' ) .. '\n|}' end return p dr9u5lu0xhjrjs5xki43ikehuc8ru76 Сабаіл Баку 0 189857 2331196 2314103 2022-08-03T21:03:17Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сабаіл |Лягатып = Sabail FK.jpg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Баіл Арэна]] |Умяшчальнасьць = 5000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 8 месца |Сайт = |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія |pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1= |leftarm1=CCF3FF|body1=CCF3FF|rightarm1=CCF3FF|shorts1=CCF3FF|socks1=CCF3FF |pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2= |leftarm2=000000|body2=000000|rightarm2=000000|shorts2=000000|socks2=000000 }} «'''Сабаіл'''» ({{мова-az|Səbail}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 2016 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.sabailfc.az/ Афіцыйны сайт]{{ref-az}} {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] 756v0pja584uahxdeo4g2td4sw54cl2 Акадэмія Пандзеў Струміца 0 191013 2331204 2235835 2022-08-03T21:42:15Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Акадэмія Пандзеў |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Фудбалска Академија Пандев |Заснаваны = 2010 |Горад = [[Струміца]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Младаст (стыдыён)|Младаст]] |Умяшчальнасьць = 9200 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 2 месца |Сайт = http://www.fkakademijapandev.mk/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Акадэмія Пандзеў'''» ({{мова-mk|Академија Пандев}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Струміца|Струміцы]]. Заснаваны ў 2010 годзе. Уладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2019). == Вонкавыя спасылкі == * [https://akademijapandev.mk/ Афіцыйны сайт]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Струміцы]] 3ojltzpkduddcv2ugnopj1aihpvfmh8 2331205 2331204 2022-08-03T21:42:27Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Акадэмія Пандзеў |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Фудбалска Академија Пандев |Заснаваны = 2010 |Горад = [[Струміца]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Младаст (стыдыён)|Младаст]] |Умяшчальнасьць = 9200 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Першая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 2 месца |Сайт = http://www.fkakademijapandev.mk/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Акадэмія Пандзеў'''» ({{мова-mk|Академија Пандев}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Струміца|Струміцы]]. Заснаваны ў 2010 годзе. Уладальнік [[Кубак Паўночнай Македоніі па футболе|Кубка Паўночнай Македоніі]] (2019). == Вонкавыя спасылкі == * [https://akademijapandev.mk/ Афіцыйны сайт] {{Першая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Струміцы]] 7s70c121wrt6aa9xr6u0gy8zlwygp5w Модуль:Вікізьвесткі/элемэнт 828 193642 2331255 2269880 2022-08-04T09:23:51Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/item?oldid=121140631 Scribunto text/plain local WDS = require( 'Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак' ); local p = {}; local categoryLinksToEntitiesWithMissingLabel = '[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Артыкулы з элемэнтамі зь Вікізьвестак, якія патрабуюць перакладу]]'; local function getGenderLabelForEntityId( entityId, isFemale ) if not isFemale then return mw.wikibase.label( entityId ); end local entity = mw.wikibase.getEntity( entityId ); if not entity.claims or not entity.claims.P2521 then return entity:getLabel(); end local femLabels = WDS.filterByLanguage( WDS.filterByRank( entity.claims.P2521, 'deprecated', true ), 'be-tarask' ); if femLabels ~= nil and femLabels[1] and femLabels[1].mainsnak and femLabels[1].mainsnak.datavalue and femLabels[1].mainsnak.datavalue.value and femLabels[1].mainsnak.datavalue.value.text then return femLabels[1].mainsnak.datavalue.value.text; end return entity:getLabel(); end local function formatOccupationLinkForEntityId( entityId, isFemale ) local label = getGenderLabelForEntityId( entityId, isFemale ); -- першая спроба спаслацца на артыкул з прафэсіяй local link = mw.wikibase.sitelink( entityId ) if link and not label then label = link end -- калі артыкул пра прафэсію адсутнічае, спрабуем спаслацца на занятак if not link then local fooEntity = mw.wikibase.getEntity( entityId ); if fooEntity and fooEntity.claims and fooEntity.claims.P425 then fooEntity = WDS.filterByRank( fooEntity.claims.P425, 'deprecated', true ); if fooEntity ~= nil and fooEntity[1] and fooEntity[1].mainsnak and fooEntity[1].mainsnak.datavalue and fooEntity[1].mainsnak.datavalue.value and fooEntity[1].mainsnak.datavalue.value.id then link = mw.wikibase.sitelink( fooEntity[1].mainsnak.datavalue.value.id ); end end end -- артыкулы пра прафэсію і занятак адсутнічаюць, спасылаемся на вікізьвесткі if not link then link = ':d:' .. entityId end if label then return '[[' .. link .. '|' .. label .. ']]' end -- паведамленьне пра адсутнасьць перакладзенай назвы -- лепш чым нішто, хоць і не ідэальна return '[[' .. link .. '|' .. entityId .. ']]<span style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help; white-space: nowrap" title="У Вікізьвестках адсутнічае беларускі подпіс элемэнту. Вы можаце дапамагчы.">?</span>' .. categoryLinksToEntitiesWithMissingLabel; end function p.formatEntityWithGenderClaim( context, options, statement ) if ( not context ) then error( 'не зададзены кантэкст'); end; if ( not options ) then error( 'не зададзеныя опцыі'); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity'); end; if ( not statement ) then error( 'не зададзенае сьцьверджаньне'); end; local isFemale = options.entity.claims.P21 and options.entity.claims.P21[1] and options.entity.claims.P21[1].mainsnak and options.entity.claims.P21[1].mainsnak.datavalue and options.entity.claims.P21[1].mainsnak.datavalue.value and options.entity.claims.P21[1].mainsnak.datavalue.value.id == 'Q6581072' local snak = statement.mainsnak; if snak and snak.datavalue and snak.datavalue.value and snak.datavalue.value.id then local entityId = snak.datavalue.value.id; local value = formatOccupationLinkForEntityId( entityId, isFemale ); return context.wrapSnak( value, snak.hash ); end return context.formatSnak( options, snak ) end function p.applyDefaultTemplate( context, options, statement ) local snak = context.formatSnak( options, statement.mainsnak ) if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers.P249 and statement.qualifiers.P249[1].snaktype == 'value') then snak = statement.qualifiers.P249[1].datavalue.value entityId = statement.mainsnak.datavalue.value.id wbStatus, entity = pcall( mw.wikibase.getEntity, entityId ); if ( entity.claims and entity.claims.P1424 ) then wbStatus, template = pcall( mw.wikibase.getEntity, entity.claims.P1424[1].mainsnak.datavalue.value.id ) if template:getSitelink( ) then snak = g_frame:preprocess( string.gsub( template:getSitelink( ), 'Шаблён:', '{{' ) .. '|' .. statement.qualifiers.P249[1].datavalue.value .. '}}' ) end end end --Крыніцы if ( options.references and snak ) then snak = snak .. context.formatRefs( options, statement ); end return snak end function p.formatCategoryOnly( context, options, value ) return context.extractCategory( options, value ) end return p tbhjtq0fyys0ovt67easuimrn41zhtk Модуль:Вікізьвесткі/лік 828 193643 2331257 2269870 2022-08-04T09:32:47Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/number?oldid=119282401 Scribunto text/plain local p = {} function p.formatVisualMagnitude ( context, options ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не пазначаны' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не пазначаныя' ); end; min = context.selectClaims( options, 'P1215[P1227:Q76596947][rank:normal,rank:preferred]' ) max = context.selectClaims( options, 'P1215[P1227:Q76596417][rank:normal,rank:preferred]' ) if ( not min or not max) then -- паказваем як звычайна return context.formatPropertyDefault( context, options ) end -- паказваем Vmin-Vmax для зьменнай зоркі local lang = mw.language.getContentLanguage(); for _, claim1 in ipairs(min) do for _, claim2 in ipairs(max) do return lang:formatNum(tonumber(claim1.mainsnak.datavalue.value.amount)) .. ' − ' .. lang:formatNum(tonumber(claim2.mainsnak.datavalue.value.amount)) end end end function p.formatColorIndex( context, options ) if ( not context ) then error( 'кантэкст не пазначаны' ); end; if ( not options ) then error( 'парамэтры не пазначаныя' ); end; if ( options.property ) then -- Атрымліваем усе сьцьверджаньні незалежна ад рангу claims = context.selectClaims( options, options.property .. '[rank:normal,rank:preferred]' ); end if ( claims ) then return context.formatPropertyDefault( context, options ) end -- Вылічваем B-V альбо U-B з P1215 b = context.selectClaims( options, 'P1215[P1227:Q6746395][rank:normal,rank:preferred]' ) if ( not b ) then return end if string.find( options.property, 'Q17773035' ) then m1 = context.selectClaims( options, 'P1215[P1227:Q15977921][rank:normal,rank:preferred]' ) m2 = b if ( not m1 ) then return end else m1 = b m2 = context.selectClaims( options, 'P1215[P1227:Q4892529][rank:normal,rank:preferred]' ) if ( not m2 ) then return end end for _, claim1 in ipairs(m1) do for _, claim2 in ipairs(m2) do newClaim = { mainsnak = { snaktype = 'value', datavalue = { type = 'quantity', value = { unit = '1', amount = claim1.mainsnak.datavalue.value.amount - claim2.mainsnak.datavalue.value.amount }}}} return context.formatStatementDefault( context, options, newClaim ) end end end function p.formatPropertyWithMostRecentClaimAndIndicator( context, options ) if ( not context ) then error( 'не зададзены кантэкст' ); end; if ( not options ) then error( 'не зададзеныя опцыі' ); end; if ( not options.entity ) then error( 'адсутнічае options.entity' ); end; local claims; if options.property then -- Бярэм усе claims незалежна ад рангу claims = context.selectClaims( options, options.property .. '[rank:normal,rank:preferred]' ); end if claims == nil then return '' end -- Шукаем claim з максымальным значэньнем P585 і фарматуем яго ў out local maxTimestamp = nil; local mostRecentClaim; for i, claim in ipairs(claims) do if (claim.qualifiers and claim.qualifiers.P585) then -- апрацоўваем толькі claims з пазначаным P585 local timestamp = context.parseTimeFromSnak( claim.qualifiers.P585[1] ); if timestamp ~= nil and ( maxTimestamp == nil or maxTimestamp < timestamp ) then maxTimestamp = timestamp; mostRecentClaim = claim end end end if (not mostRecentClaim) then -- няма ніводнага сьцьверджаньня з пазначаным P585 return context.formatPropertyDefault( context, options ) end local out = context.formatStatement( options, mostRecentClaim ) if out ~= '' then -- Шукаем сьцьверджаньне са значэньнем P585 адразу пасьля максымальнага і запамінаем яго ў secondMostRecentValue local secondMostRecentTimestamp = 0; local secondMostRecentValue = 0; for i, claim in ipairs(claims) do if (claim.qualifiers and claim.qualifiers.P585) then -- апрацоўваем толькі сьцьверджаньні з пазначаным P585 local timestamp = context.parseTimeFromSnak( claim.qualifiers.P585[1] ) if (timestamp ~= nil and secondMostRecentTimestamp < timestamp and maxTimestamp > timestamp) then secondMostRecentTimestamp = timestamp secondMostRecentValue = tonumber( claim.mainsnak.datavalue.value.amount ) end end end if (secondMostRecentValue ~= 0) then -- калі папярэдняе значэньне знайшлося if (secondMostRecentValue < tonumber( mostRecentClaim.mainsnak.datavalue.value.amount )) then out = '<span style="color: #0c0; font-size: larger;">▲</span>' .. out else out = '<span style="color: red; font-size: larger;">▼</span>' .. out end end if options.before then out = options.before .. out end if options.after then out = out .. options.after end end return out end function p.formatQuantityWithDateClaim( context, options, statement ) local snak = context.formatSnak( options, statement.mainsnak ) if not snak then return '' end --Дата if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers.P585 ) then snak = snak .. ' (' .. context.formatSnak( options, statement.qualifiers.P585[1] ) .. ')' end --Крыніцы if ( options.references ) then snak = snak .. context.formatRefs( options, statement ); end return snak end function p.formatDMS( context, options, value ) if not value.amount then return value end if options and options.unit == '-' then return value.amount end local prefix = "+" if tonumber( value.amount ) < 0 then prefix = "−" end return p.formatAngle ( math.abs( tonumber( value.amount ) ), string.len( value.amount ) - string.find( value.amount, '.', 1, true ) - 5, prefix .. "%s° %02d′ %s″") end function p.formatRA( context, options, value ) if not value.amount then return value end if options and options.unit == '-' then return value.amount end return p.formatAngle (tonumber( value.amount ) / 15, string.len( value.amount ) - string.find( value.amount, '.', 1, true ) - 4, "%s<sup>г</sup> %02d<sup>х</sup> %s<sup>с</sup>") end function p.formatAngle ( angle, sig, format ) local d, angle = math.modf( angle ) local m, angle = math.modf( angle * 60 ) local mult = 10 ^ sig; local s = math.floor( angle * 60 * mult + 0.5 ) / mult; local lang = mw.language.getContentLanguage(); return string.format( format, d, m, lang:formatNum( s ) ) end return p 9c06v39ta8oh6v5svir7syx0hkyl9g8 Сэнглея Атлетык 0 193874 2331179 2237688 2022-08-03T20:37:31Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сэнглея Атлетык |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Senglea Athletic Football Club |Заснаваны = 22 сакавіка 1943 |Горад = [[Сэнглея]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Сэнтэнары (стадыён)|Сэнтэнары]], [[Та’Калі]] |Умяшчальнасьць = 2000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Нацыянальная аматарская ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Нацыянальная аматарская ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] група Б, 9 месца (паніжэньне) |Сайт = |Прыналежнасьць = Мальтыйскія }} «'''Сэнглея Атлетык'''» ({{мова-mt|Senglea Athletic}}) — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Сэнглея|Сэнглеі]]. Заснаваны ў 1943 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/malta/senglea-athletic-fc/7467/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Сэнглея‎]] 7x4dsryh4562moxpeo71k0ubxci53us Сабах Баку 0 205925 2331197 2314102 2022-08-03T21:03:39Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сабах |Лягатып = |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Баку]], [[Азэрбайджан]] |Стадыён = [[Алінья (стадыён)|Алінья]] |Умяшчальнасьць = 13 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Азэрбайджану па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 5 месца |Сайт = https://sabahfc.az/ |Прыналежнасьць = Азэрбайджанскія }} «'''Сабах'''» ({{мова-az|Sabah}}) — азэрбайджанскі футбольны клюб з гораду [[Баку]]. Заснаваны ў 2017 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://sabahfc.az/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Азэрбайджану па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Баку]] ltcz7bj6masb13gvy07z3kui2y8wagj Беласіца Струміца 0 206884 2331213 2235846 2022-08-03T21:50:57Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Беласіца |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Фудбалски клуб Беласица |Заснаваны = 22 красавіка 1922 |Горад = [[Струміца]], [[Паўночная Македонія]] |Стадыён = [[Младаст (стыдыён)|Младаст]] |Умяшчальнасьць = 9200 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Другая ліга чэмпіянату Паўночнай Македоніі па футболе|Другая ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Паўночнай Македоніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = 2 месца, зона «Ўсход» |Сайт = http://www.fkbelasica.mk/ |Прыналежнасьць = Паўночнамакедонскія }} «'''Беласіца'''» ({{мова-mk|Беласица}}) — паўночнамакедонскі футбольны клюб з гораду [[Струміца|Струміцы]]. Заснаваны ў 1922 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20181014171754/https://fkbelasica.mk/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Спорт у Струміцы]] echquni58vrha4qjeru8d0vexe71xse Піета Готспэрз 0 207485 2331170 2237686 2022-08-03T20:29:30Z Dymitr 10914 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Піета Готспэрз |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Pietà Hotspurs Football Club |Заснаваны = 1968 |Горад = [[Піета]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Та’Калі (стадыён)|Та’Калі]], [[Та’Калі]] |Умяшчальнасьць = 17 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] група Б, 2 месца (падвышэньне) |Сайт = http://pietahfc.com.mt/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія | pattern_la1 = _whitelower | pattern_b1 = | pattern_ra1 = _whitelower | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 003399 | body1 = 003399 | rightarm1 = 003399 | shorts1 = 003399 | socks1 = 003399 | pattern_la2 = | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} «'''Піета Готспэрз'''» — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Піета|Піеты]]. Заснаваны ў 1937 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140413141115/http://pietahfc.com.mt/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Піета]] grzvfizunxu3e8ugdexwpwq7oxq6o03 2331171 2331170 2022-08-03T20:30:02Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Піета Готспэрз |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Pietà Hotspurs Football Club |Заснаваны = 1968 |Горад = [[Піета]], [[Мальта]] |Стадыён = [[Та’Калі (стадыён)|Та’Калі]], [[Та’Калі]] |Умяшчальнасьць = 17 000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе|Прэм’ер-ліга]] |Сэзон = [[Чэмпіянат Мальты па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]] |Месца = [[Першы дывізіён чэмпіянату Мальты па футболе|Першы дывізіён]] група Б, 2 месца (падвышэньне) |Сайт = http://pietahfc.com.mt/ |Прыналежнасьць = Мальтыйскія | pattern_la1 = _whitelower | pattern_b1 = | pattern_ra1 = _whitelower | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 003399 | body1 = 003399 | rightarm1 = 003399 | shorts1 = 003399 | socks1 = 003399 | pattern_la2 = | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} «'''Піета Готспэрз'''» — мальтыйскі футбольны клюб з гораду [[Піета|Піеты]]. Заснаваны ў 1937 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140413141115/http://pietahfc.com.mt/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Мальты па футболе}} [[Катэгорыя:Піета]] ie4hy5or8j9gae9vlmatkot36k75h48 Юнацкі сьпеўнік 0 218352 2331142 2194589 2022-08-03T15:21:48Z صلاح الأوكراني 45343 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор|Назва=Юнацкі сьпеўнік|Мова арыгіналу=[[беларуская мова]]|Аўтар=[[Мікола Шчаглоў]]|Выява=Вокладка «Юнацкага сьпеўніка» СБМ.jpg|Подпіс выявы=Вокладка «Юнацкага сьпеўніка»|Колькасьць старонак=31|Электронная вэрсія=https://archive.org/details/yunatski-spewnik-1944|Жанр=зборнік песень|Публікацыя=1944 год}} '''«Юна́цкі сьпе́ўнік»''' — зборнік песьняў [[Саюз беларускай моладзі|Саюзу беларускай моладзі]], які быў выдадзены ў пачатку 1944 году ў [[Менск]]у. == Гісторыя стварэньня == На просьбу [[Міхась Ганько|Міхася Ганька]] ў 1943 годзе кампазытарам [[Мікола Шчаглоў|Міколам Шчагловым-Куліковічам]] быў падрыхтаваны «Юнацкі сьпеўнік». Там амаль усе песьні былі старыя, даўнейшыя. Была вялікая патрэба стварыць новыя. Знайшлося нямала паэтаў і кампазытараў, якія працавалі ў гэтым напрамку, і маладзёвых патрыятычных песьняў за кароткі час было створана каля дзесяці. У тым ліку «Марш маладых», марш «Зважай», «Беларусь». А гімнам СБМ лічылася песьня Альбіна Стэповіча «Беларусь перад усім». == Зьмест == [[Файл:Малюнак_з_«Юнацкага_сьпеўніка»_СБМ.jpg|значак|Малюнак з «Юнацкага сьпеўніка»]] Сьпеўнік складаецца з 31 старонкі. Да кожнае песьні маецца малюнак. На вокладцы намаляваны герб [[Саюз беларускай моладзі|СБМ]]. Усяго ў зборніку 20 песьняў з нотамі да іх. Частка песьняў былі народнымі, частка былі вершамі, пастаўленымі на музыку, альбо песьнямі, напісанымі ўжо падчас вайны. === Сьпіс песьняў === # [[Мы выйдзем шчыльнымі радамі]] (беларускі народны гімн) # Люблю наш край # Беларусь наша маці-краіна # Пагоня # Беларуская зямліца # Мы — моладзь # Пойдзем, пойдзем # Марш арлянятаў # Кінь вечны плач # У гушчарах # Наша мэта # Да моладзі # Беларусь перадусім # Застольная песьня # Слуцкія ткачыхі # Купалінка # А мы ляда капалі # Чачотачка # Бульба # Лявоніха == Аўтары песьняў == === Тэксты === * [[Макар Краўцоў]] * [[Максім Багдановіч]] * [[Канстанцыя Буйло]] * [[Натальля Арсеньнева]] * [[Аляксандар Пшчолка]] * [[Міхась Кавыль]] * В. Э. Н. * [[Альбін Стаповіч|Альбін Стэповіч]] * Народны фальклёр === Музыка === * [[Уладзімер Тэраўскі]] * [[Мікола Шчаглоў|Мікалай Шчаглоў]] * М. Маўсон * [[Аляксей Туранкоў]] * Альбін Стэповіч * [[Мікола Равенскі]] === Малюнкі === На жаль, невядома, хто маляваў да кнігі. == Цікавосткі == * Экзэмпляр «Юнацкага сьпеўніка» захоўваецца ў [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Бібліятэцы Францішка Скарыны ў Лёндане]]. * Частка песьняў з кнігі былі выкананы аматарамі ў межах праекту «Беларус на варце» і гуртамі «[[Молат (гурт)|Молат]]», «[[P.D. SS. Totenkopf (гурт)|P.D. SS. Totenkopf]]», «[[N.R.M.]]», «[[Мужчынскі хор «Унія»|Унія]]» і іншымі. == Вонкавыя спасылкі == * [https://archive.org/details/yunatski-spewnik-1944 Юнацкі сьпеўнік у электронным выглядзе] * [https://www.svaboda.org/a/757449.html Гістарычная даведка пра сьпеўнік] * {{Артыкул|загаловак=Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939-1944)|спасылка=http://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/04/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BD%D1%96%D0%B3%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D0%B4_%D0%BD%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BC_(1939-1944).html|аўтар=[[Юры Туронак]].|мова=be|год=26-07-2012|выданьне=[[Pawet.net]]}} *{{Артыкул|загаловак=РЭКАНСТРУЯВАЛІ ПЕСЬНІ БЕЛАРУСКІХ НАЦЫЯНАЛІСТАЎ|год=02.01.2014|спасылка=https://tuzinfm.by/zhamerun/436/rekanstrujavali-piesni-bielaruskich-nacyjanalistau.html|выданьне=[[Tuzin.fm]]|мова=be}} * [https://hardzin.livejournal.com/96139.html Некаторыя старонкі сьпеўніка] [[Катэгорыя:Беларуская музыка]] [[Катэгорыя:Саюз беларускай моладзі]] [[Катэгорыя:Кнігі 1944 году]] [[Катэгорыя:1944 год у Беларусі]] [[Катэгорыя:1944 год у музыцы]] 8w0uowztpd774eqc3t704qfvbzsap3o Сойм партыі БНФ 0 218499 2331152 2296062 2022-08-03T15:47:48Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Артаграфія}} {{Асноўны артыкул|Партыя БНФ}} [[Выява:Сябры Сойму БНФ 1993 год.jpg|міні|Паслы на Сойм БНФ. 1993 год.]] '''Сойм партыі БНФ''' &mdash; пастаяны ўрад грамады, які выбіраецца на зьезьдзе. Мае права прыняцьця рашэньняў ад імя грамады ў часе, калі [[Зьезд Партыі БНФ|зьезд]] не сабіраецца. Сойм складаецца з членаў грамады БНФ. Рашэньне прымаецца простаю большасьцю галасоў. Сойм ня мае права прыняць рашэньне аб: * роспуску грамады * зьмене назвы грамады * зьмене статуту грамады * выбраньня й адстаўкі старшыні грамады == Асабовы склад == Асабовы склад, які зацьверджаны на 20 зьезьдзе 7 лістапада 2020 года<ref>[http://narodny.org/?p=1109 Сойм 7 лістапада 2020 году ў Менску адбыўся 20 справаздачна-выбарчы Зьезд Партыі БНФ (16 Зьезд Грамадзкага аб’яднаньня БНФ “Адраджэньне”). На Зьездзе быў абраны новы склад Сойму Партыі БНФ i Грамадзкага аб’яднаньня БНФ “Адраджэньне”.]</ref>: * Амяльковіч Віталь Леанідавіч, 1980 г.н., Менская вобласьць, г. Слуцак * [[Ніна Багінская|Багінская Ніна Рыгораўна]], 1946 г.н., г. Менск * Батуеў Павал Сяргеевіч, 1982 г.н., Менская вобласьць, г. Салігорск * [[Галіна Будная|Будная Галіна Дзьмітрыеўна]], 1975 г.н., Магілёўская вобласць, г. Горкі * Вырвіч Барыс Іванавіч, 1966 г.н., Магілёўская вобласьць, Бялыніцкі раён * Герасімовіч Казімір Станіслававіч , 1964 г.н., г. Менск * Дзергачоў Аляксандр Мартынавіч, 1956 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Смаргонь * Дрыгайла Дзмітрый Ісаакавіч, 1975 г.н., г. Менск * Жаляпаў Хрыстафор Савельевіч, 1949 г.н., г. Віцебск, * Жораў Дзяніс Леанідавіч, 1983 г.н., г. Менск * Жучкоў Аляксандр Леанідавіч, 1956 г.н., Менская вобласьць, Барысаўскі раён * Ільініч Наталія Валянцінаўна, 1961 г.н., Менская вобласьць, Пухавіцкі раён * Казмерчак Ігар Міхайлавіч, 1984 г.н., Віцебская вобласьць, г. Ворша, * Канапацкі Вадзім Пятровіч, 1976 г.н., г. Менск * Касавараў Арцём Сяргеевіч, 1996 г.н., г. Гомель * Каспяровіч Дзмітрый Анатольевіч, 1982 г.н., г. Менск * Каспяровіч Паліна Уладзіміраўна, 1988 г.н., Менская вобласьць, Менскі раён * Кастусёў Рыгор Андрэевіч, 1957 г.н., Магілёўская вобласьць, г. Шклоў, Старшыня Партыі БНФ * Кіркевіч Аляксандр Раманавіч, 1989, г. Гродна * Кунцэвіч Уладзімір Генадзьевіч, 1965 г.н., Віцебская вобасьць, г.Наваполацк * Лагвіновіч Вольга Леанідаўна, 1978 г.н., Менская вобласьць, г. Маладэчна * Макаранка Віталь Фёдаравіч, 1970 г.н., г. Магілёў * Мальчык Сяргей Сцяпанавіч, 1960 г.н., г. Гродна * Марачкін Аляксей Антонавіч, 1940 г.н., г. Магілёў * [[Юрась Меляшкевіч|Меляшкевіч Юрый Віктаравіч]], 1982 г.н., г. Менск, намесьнік Старшыні Партыі БНФ * Мухіна Леанарда Станіславаўна, 1954 г.н., г. Менск * Пантус Сяргей Іванавіч 1974 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Ліда * Раманаў Васіль Васіллевіч, 1962 г.н., г. Гомель * Рамановіч Людміла Сяргееўна, 1965 г.н., Берасьцейская вобласьць, г. Маларыта * Салаўёва Надзея Уладзіміраўна, 1979 г.н., г. Магілёў * Салаўёў Дзмітрый Віктаравіч, 1973 г.н., г. Магілёў * [[Зьміцер Салошкін|Салошкін Зьміцер Анатольевіч]], 1970 г.н., г. Менск, намесьнік Старшыні Партыі БНФ * [[Вадзім Саранчукоў|Саранчукоў Вадзім Уладзіміравіч]], 1980 г.н., г. Гародня, намесьнік Старшыні Партыі БНФ * Саротнік Андрэй Якаўлевіч, 1978 г.н., Менская вобласьць, Салігорскі раён * Сахаруша Анатоль Мікалаевіч, 1950 г.н., Берасьцейская вобласьць, Бярозаўскі раён * Севасьцян Павел Сямёнавіч, 1975 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Слонім * [[Канстанцін Смолікаў|Смолікаў Канстанцін Эдуардавіч]], 1971 г.н., г. Віцебск * Суднік Станіслаў Вацлававіч, 1954 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Ліда * Сьцебурака Усевалад Мікалаевіч, 1981 г.н., г. Менск * Сюдак Аляксей Валер’евіч, 1980 г.н., Менская вобласьць, г. Вілейка * Талстая Алена Уладзіміраўна, 1967 г.н., г. Менск * Трафімчык Сяргей Аляксандравіч, 1971 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Бярозаўка * Церашкоў Андрэй Мікалаевіч, 1970 г.н., г. Менск * Чавусаў Юрый Віктаравіч, 1978 г.н., г. Менск * Чарнавус Мікалай Дзьмітрыевіч, 1950 г.н., гБерасьцейская вобл, г. Баранавічы * Чарняеў Аляксей Аляксандравіч, 1978 г.н., г. Менск * Шыманскі Дзьмітрый Пятровіч, 1975 г.н., г. Берасьце * Шутава Вольга Вікенцьеўна, 1970 г.н., г. Менск * [[Аляксей Янукевіч|Янукевіч Аляксей Антонавіч]], 1976 г.н., г. Менск, намесьнік Старшыні Партыі БНФ == Асабовы склад на 18 зьезьдзе == Асабовы склад Сойму, які быў зацьверджаны на 18 [[Зьезд партыі БНФ|зьезьдзе]] 30 верасьня 2017 году. Сьпіс паслоў сойму<ref>[http://narodny.org/?p=1109 Сойм БНФ]</ref>: * Аляхновіч Андрэй Пятровіч, 1963 г.н., Менская вобласьць, г. Крупкі * Амяльковіч Віталь Леанідавіч, 1980 г.н., Менская вобласьць, г. Слуцак * Ашурак Вітольд Міхайлавіч, 1970 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Бярозаўка * Батуеў Павал Сяргеевіч, 1982 г.н., Менская вобласьць, г. Салігорск * Болбас Вадзім Іванавіч, 1942 г.н., Гомельская вобласьць, г. Сьветлагорск * Вырвіч Барыс Іванавіч, 1966 г.н., Магілёўская вобласьць, Бялыніцкі раён * Герасімовіч Казімір Станіслававіч , 1964 г.н., г. Менск * Дамаскіна Вольга Тодараўна, 1973 г.н., Віцебская вобласьць, г. Наваполацак * Дземянцей Натальля Ермалаеўна, 1960 г.н., г. Менск * Дзергачоў Аляксандар Мартынавіч, 1956 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Смаргонь * Дрыгайла Дзьмітры Ісакавіч, 1975 г.н., г. Менск * Жаляпаў Хрыстафор Савельевіч, 1949 г.н., г. Віцебск, * Жучкоў Аляксандар Леанідавіч, 1956 г.н., г. Менск * Ільлініч Натальля Валянцінаўна, 1961 г.н., Менская вобласьць, Пухавіцкі раён * Казьмерчак Ігар Міхайлавіч, 1984 г.н., Віцебская вобласьць, г. Ворша, * Канапацкі Вадзім Пятровіч, 1976 г.н., г. Менск * Касавараў Арцём Сяргеевіч, 1996 г.н., г. Гомель * Касьпяровіч Дзьмітры Анатольевіч, 1982 г.н., г. Менск * Касьпяровіч Паліна Ўладзімераўна, 1988 г.н., г. Менск * [[Рыгор Кастусёў|Кастусёў Рыгор Андрэевіч]], 1957 г.н., Магілёўская вобласьць, г. Шклоў, Старшыня Партыі БНФ * Кунцэвіч Уладзімер Генадзьевіч, 1965 г.н., Віцебская вобасьць, г.Наваполацк * Лагвіновіч Вольга Леанідаўна, 1978 г.н., Менская вобласьць, г. Маладэчна * Лялькоў Ігар Сьвятаслававіч, 1971 г.н., г. Менск * Макаранка Віталь Фёдаравіч, 1970 г.н., г. Магілёў * Марачкін Аляксей Антонавіч, 1940 г.н., г. Магілёў * Маркоўская Кацярына Мікалаеўна, 1985 г.н., г. Менск * Меляшкевіч Юры Віктаравіч, 1982 г.н., г. Менск * Мухіна Леанарда Станіславаўна, 1954 г.н., г. Менск * Пахолка Ганна Генадзьдзеўна, 1998 г.н., г. Менск * Пантус Сяргей Іванавіч 1974 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Ліда * Раманаў Васіль Васільлевіч, 1962 г.н., г. Гомель * Сакалоў Багдан Анатольевіч, 1995 г.н., г. Менск * Салаўёў Дзьмітры Віктаравіч, 1973 г.н., г. Магілёў * [[Зьміцер Салошкін|Салошкін Зміцер Анатольевіч]], 1970 г.н., г. Менск, намесьнік Старшыні Партыі БНФ * [[Вадзім Саранчукоў|Саранчукоў Вадзім Уладзімеравіч]], 1980 г.н., г. Гародня, намесьнік Старшыні Партыі БНФ * Саротнік Андрэй Якаўлевіч, 1978 г.н., Менская вобласьць, Салігорскі раён * Сахаруша Анатоль Мікалаевіч, 1950 г.н., Берасьцейская вобласьць, Бярозаўскі раён * Севасьцян Павел Сямёнавіч, 1975 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Слонім * Смолікаў Канстанцін Эдуардавіч, 1971 г.н., г. Віцебск * Суднік Станіслаў Вацлававіч, 1954 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Ліда * Сюдак Аляксей Валер’евіч, 1980 г.н., Менская вобласьць, г. Вялейка * Трафімчык Сяргей Аляксандравіч, 1971 г.н., Гарадзенская вобласьць, г. Бярозаўка * Церашкоў Андрэй Мікалаевіч, 1970 г.н., г. Менск * Чавусаў Юры Віктаравіч, 1978 г.н., г. Менск * Чарняеў Аляксей Аляксандравіч, 1978 г.н., г. Менск * Шыманскі Дзьмітры Пятровіч, 1975 г.н., г. Берасьце * Шуст Кацярына Ўладзімераўна, 1986 г.н., г. Магілеў * Шутава Вольга Вікенцьеўна, 1970 г.н., г. Менск * [[Аляксей Янукевіч|Янукевіч Аляксей Антонавіч]], 1976 г.н., г. Менск, намесьнік Старшыні Партыі БНФ == Асабовы склад на 12 зьездзе == Асабовы склад Сойму, які быў зацьверджаны 5 верасьня 2009 году на 12-ым зьезьдзе партыі БНФ<ref>[https://nashaziamlia.org/2009/09/18/2748/ Зьезд пБНФ: Чарговы крок да заняпаду (частка 2: на зьездзе)]</ref><ref>[https://vitebskspring.org/news/vybary/item/2460-u-vitsebsku-prajshou-pazachargovy-vybarny-skhod-partyi-bnf У Віцебску прайшоў пазачарговы выбарны сход партыі БНФ]</ref>: * Антусевіч Сяргей * Арэшка Вацлаў * [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў Уладзімер]] * Бабіцкі Зьміцер * Бакіевіч Рыгор * [[Рыгор Барадулін|Барадулін Рыгор]] * Батуеў Павал * Берніковіч Яраслаў * Вырвіч Барыс * [[Вінцук Вячорка|Вячорка Вінцук]] * Гаўрусік Зьміцер * Губарэвіч Максім * [[Юры Губарэвіч|Губарэвіч Юры]] * Дрыгайла Зьміцер * Жэляпаў Хрыстафор * Жучкоў Аляксандар * [[Віктар Івашкевіч|Івашкевіч Віктар]] * Кавалец Аляксей * [[Рыгор Кастусёў|Кастусёў Рыгор]] * Каліта Алесь * Канапацкі Вадзім * Красоўская Натальля * Лабковіч Уладзімер * Лялькоў Ігар * Лацінскі Сяржук * Макаранка Віталь * Мальчык Сяргей * Марачкін Аляксей * Маркоўская Кацярына * Меляшкевіч Юрась * Мудрачэнка Сяргей * Панамароў Сяргей * Пуціцкі Валер * Салаўёў Зьміцер * Салаш Сяргей * [[Вадзім Саранчукоў|Саранчукоў Вадзім]] * Саротнік Андрэй * Семянюк Сяржук * Смолікаў Кастусь * Сом Лера * Судак Аляксей * Трацяк Зьміцер * [[Юры Хадыка|Хадыка Юры]] * Церашкоў Андрэй * Чавусаў Юры * Чарняеў Аляксей * [[Алесь Шутаў|Шутаў Алесь]] * Шыманскі Зьміцер * Шэга Іван * [[Аляксей Янукевіч|Янукевіч Аляксей]] * Герасімовіч Казімір * Кунцэвіч Уладзімер == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{БНФ}} [[Катэгорыя:Партыя БНФ]] d9s9fyd57wbl8bqs0soiy0irje0gbcq Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene 3 230349 2331236 2331110 2022-08-04T07:39:22Z Taravyvan Adijene 1924 /* Хіба ў працы модуля */ меркаваньне wikitext text/x-wiki {{Удзельнік/Адкажу тут}} {{Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene/Архівы}} == Месяц беларускай літаратуры == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:32, 14 студзеня 2021 (UTC+3) == Спасылка на Вікісховішча == Добры дзень. А чаму вы масава прыбіраеце з сэкцыі «Вонкавыя спасылкі» спасылкі на адпаведныя да артыкулаў катэгорыі ў Вікісховішчы ([https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%8C%D1%86%D1%91%D0%BB_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%B2%D1%8F%D1%86%D0%B5%D0%B9%D1%88%D0%B0%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%96_(%D0%97%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%9E%D0%B5)&curid=23509&diff=2194289&oldid=2006502 прыклад]), калі паводле дзейных рэкамэндацыяў [[Вікіпэдыя:Пагадненьне па выкарыстаньні і аздабленьні стандартных разьдзелаў у канцы артыкула]], наадварот, ''У якасьці першай спасылкі ў сьпісе рэкамэндуецца зьмяшчаць спасылку на мэдыя-матэрыялы, датычныя тэмы, зьмешчаныя ў ВікіСховішчы''? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:46, 3 лютага 2021 (+03) : Гэтая рэкамэндацыя ўжо састарэла. Некалькі месяцаў таму для ўсіх артыкулаў увялі падключэньне спасылкі на Вікісховішча, якая цяпер выводзіцца ў левым слупку мэню (сэкцыя «У іншых праектах»). --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 16:49, 3 лютага 2021 (+03) :: Зразумела. Але лепей усё ж папярэдне рабіць якую абвестку на форуме (ня ўсе могуць адсочваць падобныя зьмены). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:07, 3 лютага 2021 (+03) == Навігацыйная табліца == Добры дзень. Хацеў бы зьвянуць увагу на вынікі апошніх зьменаў у шаблёне [[Шаблён:Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны|<nowiki>{{Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны}}</nowiki>]], якія найлепш відаць на [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|маёй старонцы]]. Таксама ня маю пэўнасьці ў тым, што стандартавы выгляд навігацыйных табліц варта рабіць разгорнутым (раней фактычным кансэнсусным варыянтам быў згорнуты выгляд). Здаецца, у большасьці іншых моўных разьдзелах стандартавым ёсьць згорнуты выгляд. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:28, 12 лютага 2021 (+03) : Добры. Прасьцей адкаціць, вярнуў. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 12:42, 12 лютага 2021 (+03) == Катэгорыя «Вясна» == Вітаю, [[user:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]]! Паглядзі, калі ласка, нам можна такую катэгорыю зрабіць (https://ru.wikipedia.org/wiki/Категория:Лица,_признанные_узниками_совести_правозащитным_центром_«Весна»)? Калі можна, то зрабі за мяне: я ня ведаю, як. Усяго добрага! Жадаю бясьпекі! — [[user:pr12402|pr12402]], 12 лютага 2021 * UPD. Мо яшчэ такую (https://be.wikipedia.org/wiki/Катэгорыя:Асобы,_прызнаныя_вязнямі_сумлення_арганізацыяй_Amnesty_International_у_Беларусі) таксама можна!? — [[user:pr12402|pr12402]], 14 лютага 2021 : Пустыя старонкі ствараць няможна. Кожная катэгорыя мусіць быць уключаная прынамсі ў адну вышэйшую. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 22:53, 14 лютага 2021 (+03) == Выклік Вікіпрагалу == {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:54, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) == Віківясна-2021 == {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:16, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == Re:Скланеньне назоўнікаў зь лічэбнікамі == Dziękuję, postaram się stosować poprawnie [[Удзельнік:Pierre L&#39;iserois|Pierre L’iserois]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pierre L&#39;iserois|гутаркі]]) 18:31, 26 чэрвеня 2021 (+03) == Аб Жэмойці == Прашу зайсьці на [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Вікіпэдыя:Форум#Жэмойць—Летува Форум] і даць свой адказ. [[Удзельнік:Ясамойла|Ясамойла]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ясамойла|гутаркі]]) 17:39, 27 кастрычніка 2021 (+03) == [[Модуль:Вікізьвесткі/дата]] == Зараз на частцы старонак сталі няправільна паказвацца шаблёны-карткі з-за адсутнасьці модуля [[Модуль:Карткі/dateCat|Карткі/dateCat]]. Напрыклад, на старонцы [[Максім Мірны]]. --[[Удзельнік:Jarash|Jarash]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Jarash|гутаркі]]) 23:36, 28 кастрычніка 2021 (+03) : Дзякую. Пакуль вярнуў стары варыянт. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 05:29, 29 кастрычніка 2021 (+03) == [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]] == Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:24, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) == Віківясна-2022 == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясьне-2022]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022/Удзел|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:31, 19 сакавіка 2022 (UTC+3) : Няма сэнсу браць удзел, калі ў стваральнікаў артыкулаў працягнецца ранейшае стаўленьне: «я напішу абы-як, абы пахутчэй ды паболей, а нэгры хай пасьля выпраўляюць памылкі і даводзяць артыкулы да прыстойнага стану». Практыка ўчорашніх артыкулаў гэта пацьвярджае. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 07:55, 21 сакавіка 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Taravyvan Adijene]] Прывітанне, паважаныя Taravyvan Adijene! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == [[Графства Галяндыя]] == Вітаю! Вы перанеслі старонку [[Графства Галяндыя]] у [[Галяндыя (графства)]]. Тады артыкул [[Каралеўства Галяндыя]] таксама трэба перанесці ў [[Галяндыя (каралеўства)]]? [[Удзельнік:Крывіч|Крывіч]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Крывіч|гутаркі]]) 20:44, 28 ліпеня 2022 (+03) : Вітаю. Паводле згаданага мной пры пераносе правіла [[ВП:ПНА#Агульныя|ВП:ПНА]]: „Калі назва адпавядае некалькім (розным) сэнсам, зьявам, аб’ектам <…> Назвы такіх старонак складаюцца з агульнай назвы плюс удакладненьне ў круглых дужках“. Такім чынам, маюць быць [[Галяндыя (графства)]], [[Галяндыя (каралеўства)]], [[Галяндыя (гістарычная вобласьць)]], [[Галяндыя (неадназначнасьць)]] і пад. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 08:22, 29 ліпеня 2022 (+03) == Хіба ў працы модуля == Вітаю. Выявілася, што ў нас маецца хіба ў працы модуля, які адказвае за фармаваньне месца нараджэньня. Як прыклад, на старонцы [[Стыў Гутэнбэрг]], дзе ўжываецца шаблён {{Ш|Кінэматаграфіст}}, можна пабачыць паведамленьне аб памылцы. Прашу паглядзець у чым там справа. <span style="text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;">'''[[Удзельнік:Dymitr|<span style='color: red'>Dy</span><span style='color: green'>mi</span><span style='color: blue'>tr</span>]]'''</span> 09:14, 3 жніўня 2022 (+03) : Можа быць, удзельнік {{Вікіпэдыст|Red Winged Duck}} лепей дапаможа з гэтым. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 10:39, 4 жніўня 2022 (+03) i675pqlycg7bao14l5fzoaxv5iobwap 2331251 2331236 2022-08-04T08:41:36Z Taravyvan Adijene 1924 /* Хіба ў працы модуля */ меркаваньне wikitext text/x-wiki {{Удзельнік/Адкажу тут}} {{Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene/Архівы}} == Месяц беларускай літаратуры == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:32, 14 студзеня 2021 (UTC+3) == Спасылка на Вікісховішча == Добры дзень. А чаму вы масава прыбіраеце з сэкцыі «Вонкавыя спасылкі» спасылкі на адпаведныя да артыкулаў катэгорыі ў Вікісховішчы ([https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%8C%D1%86%D1%91%D0%BB_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%B2%D1%8F%D1%86%D0%B5%D0%B9%D1%88%D0%B0%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%96_(%D0%97%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%9E%D0%B5)&curid=23509&diff=2194289&oldid=2006502 прыклад]), калі паводле дзейных рэкамэндацыяў [[Вікіпэдыя:Пагадненьне па выкарыстаньні і аздабленьні стандартных разьдзелаў у канцы артыкула]], наадварот, ''У якасьці першай спасылкі ў сьпісе рэкамэндуецца зьмяшчаць спасылку на мэдыя-матэрыялы, датычныя тэмы, зьмешчаныя ў ВікіСховішчы''? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:46, 3 лютага 2021 (+03) : Гэтая рэкамэндацыя ўжо састарэла. Некалькі месяцаў таму для ўсіх артыкулаў увялі падключэньне спасылкі на Вікісховішча, якая цяпер выводзіцца ў левым слупку мэню (сэкцыя «У іншых праектах»). --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 16:49, 3 лютага 2021 (+03) :: Зразумела. Але лепей усё ж папярэдне рабіць якую абвестку на форуме (ня ўсе могуць адсочваць падобныя зьмены). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:07, 3 лютага 2021 (+03) == Навігацыйная табліца == Добры дзень. Хацеў бы зьвянуць увагу на вынікі апошніх зьменаў у шаблёне [[Шаблён:Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны|<nowiki>{{Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны}}</nowiki>]], якія найлепш відаць на [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|маёй старонцы]]. Таксама ня маю пэўнасьці ў тым, што стандартавы выгляд навігацыйных табліц варта рабіць разгорнутым (раней фактычным кансэнсусным варыянтам быў згорнуты выгляд). Здаецца, у большасьці іншых моўных разьдзелах стандартавым ёсьць згорнуты выгляд. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:28, 12 лютага 2021 (+03) : Добры. Прасьцей адкаціць, вярнуў. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 12:42, 12 лютага 2021 (+03) == Катэгорыя «Вясна» == Вітаю, [[user:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]]! Паглядзі, калі ласка, нам можна такую катэгорыю зрабіць (https://ru.wikipedia.org/wiki/Категория:Лица,_признанные_узниками_совести_правозащитным_центром_«Весна»)? Калі можна, то зрабі за мяне: я ня ведаю, як. Усяго добрага! Жадаю бясьпекі! — [[user:pr12402|pr12402]], 12 лютага 2021 * UPD. Мо яшчэ такую (https://be.wikipedia.org/wiki/Катэгорыя:Асобы,_прызнаныя_вязнямі_сумлення_арганізацыяй_Amnesty_International_у_Беларусі) таксама можна!? — [[user:pr12402|pr12402]], 14 лютага 2021 : Пустыя старонкі ствараць няможна. Кожная катэгорыя мусіць быць уключаная прынамсі ў адну вышэйшую. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 22:53, 14 лютага 2021 (+03) == Выклік Вікіпрагалу == {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:54, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) == Віківясна-2021 == {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:16, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == Re:Скланеньне назоўнікаў зь лічэбнікамі == Dziękuję, postaram się stosować poprawnie [[Удзельнік:Pierre L&#39;iserois|Pierre L’iserois]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pierre L&#39;iserois|гутаркі]]) 18:31, 26 чэрвеня 2021 (+03) == Аб Жэмойці == Прашу зайсьці на [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Вікіпэдыя:Форум#Жэмойць—Летува Форум] і даць свой адказ. [[Удзельнік:Ясамойла|Ясамойла]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ясамойла|гутаркі]]) 17:39, 27 кастрычніка 2021 (+03) == [[Модуль:Вікізьвесткі/дата]] == Зараз на частцы старонак сталі няправільна паказвацца шаблёны-карткі з-за адсутнасьці модуля [[Модуль:Карткі/dateCat|Карткі/dateCat]]. Напрыклад, на старонцы [[Максім Мірны]]. --[[Удзельнік:Jarash|Jarash]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Jarash|гутаркі]]) 23:36, 28 кастрычніка 2021 (+03) : Дзякую. Пакуль вярнуў стары варыянт. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 05:29, 29 кастрычніка 2021 (+03) == [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]] == Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:24, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) == Віківясна-2022 == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясьне-2022]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022/Удзел|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:31, 19 сакавіка 2022 (UTC+3) : Няма сэнсу браць удзел, калі ў стваральнікаў артыкулаў працягнецца ранейшае стаўленьне: «я напішу абы-як, абы пахутчэй ды паболей, а нэгры хай пасьля выпраўляюць памылкі і даводзяць артыкулы да прыстойнага стану». Практыка ўчорашніх артыкулаў гэта пацьвярджае. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 07:55, 21 сакавіка 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Taravyvan Adijene]] Прывітанне, паважаныя Taravyvan Adijene! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == [[Графства Галяндыя]] == Вітаю! Вы перанеслі старонку [[Графства Галяндыя]] у [[Галяндыя (графства)]]. Тады артыкул [[Каралеўства Галяндыя]] таксама трэба перанесці ў [[Галяндыя (каралеўства)]]? [[Удзельнік:Крывіч|Крывіч]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Крывіч|гутаркі]]) 20:44, 28 ліпеня 2022 (+03) : Вітаю. Паводле згаданага мной пры пераносе правіла [[ВП:ПНА#Агульныя|ВП:ПНА]]: „Калі назва адпавядае некалькім (розным) сэнсам, зьявам, аб’ектам <…> Назвы такіх старонак складаюцца з агульнай назвы плюс удакладненьне ў круглых дужках“. Такім чынам, маюць быць [[Галяндыя (графства)]], [[Галяндыя (каралеўства)]], [[Галяндыя (гістарычная вобласьць)]], [[Галяндыя (неадназначнасьць)]] і пад. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 08:22, 29 ліпеня 2022 (+03) == Хіба ў працы модуля == Вітаю. Выявілася, што ў нас маецца хіба ў працы модуля, які адказвае за фармаваньне месца нараджэньня. Як прыклад, на старонцы [[Стыў Гутэнбэрг]], дзе ўжываецца шаблён {{Ш|Кінэматаграфіст}}, можна пабачыць паведамленьне аб памылцы. Прашу паглядзець у чым там справа. <span style="text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;">'''[[Удзельнік:Dymitr|<span style='color: red'>Dy</span><span style='color: green'>mi</span><span style='color: blue'>tr</span>]]'''</span> 09:14, 3 жніўня 2022 (+03) : Можа быць, удзельнік {{Вікіпэдыст|Red Winged Duck}} лепей дапаможа з гэтым. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 10:39, 4 жніўня 2022 (+03) : Адбой трывогі, абнавіў модулі. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 11:41, 4 жніўня 2022 (+03) 5mj47kqpf6pcg4pbijhyxh8sfyng23p Анатоль Трафімчык 0 239053 2331132 2207456 2022-08-03T13:09:56Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Выкладчыкі Баранавіцкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік}} '''Анатоль Трафімчык''' ({{ДН|14|2|1976}} в. [[Вялікія Круговічы]], [[Ганцавіцкі раён]]) — беларускі гісторык, літаратар, публіцыст, літаратурны крытык. Кандыдат гістарычных навук. == Жыцьцяпіс == У 1993 годзе закончыў школу з залатым мэдалём ды паступіў на філялягічны факультэт [[Берасьцейскі дзяржаўны пэдагагічны інстытут імя А. С. Пушкіна|Берасьцейскага дзяржаўнага пэдагагічнага інстытуту]], які скончыў у 1998 годзе па спэцыяльнасьці настаўнік беларускай мовы і літаратуры, расейскай мовы і літаратуры (дыплём з адзнакай). Працаваў у Дзяніскавіцкай СШ. Вучыўся ў асьпірантуры [[Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы|Інстытуту літаратуры імя Янкі Купалы]] [[НАН Беларусі]] ў 1998 - 2001 гг. У 2003 годзе скончыў асьпірантуру Інстытуту эўрапейскіх дасьледаваньняў [[НАН Украіны]]. У 2004 г. абараніў кандыдацкую дысэртацыю ў Інстытуце гісторыі НАН Украіны на тэму «Станаўленьне савецкай сыстэмы адукацыі ў заходніх абласьцях БССР у 1939 - 1941 гг.», атрымаў дыплём доктара філязофіі ў галіне гістарычных навук (кандыдата гістарычных навук). З верасьня 2004 да сьнежня 2007 году працаваў на пасадах дацэнта і старэйшага выкладчыка катэдры філязофіі і гісторыі [[Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Баранавіцкім дзяржаўным ўнівэрсытэце]]. У 2008 годзе скончыў паліталягічны курс Студый Усходніх пры Варшаўскім унівэрсытэце. У ліпіне 2009 году атрымаў дыплём Школы летняй Варшаўскага унівэрсытэту. Ад верасьня 2009 году працаваў на пасадзе старэйшага навуковага супрацоўніка ў [[Дзяржаўны літаратурна-мэмарыяльны музэй Якуба Коласа|Дзяржаўным літаратурна-мэмарыяльным музэі Якуба Коласа]]. У 2011 годзе працаваў мэтадыст аддзелу міжнароднай і сацыякультурнай дзейнасьці ДУА «Інстытут культуры Беларусі». У тым жа годзе стыпендыят Унівэрсытэту Лазарскага ў Варшаве. У студзені – жніўні 2012 году – старэйшы навуковы супрацоўнік Дзяржаўнага літаратурна-мэмарыяльнага музэю Якуба Коласа. Ад верасьня 2012 году – навуковы супрацоўнік аддзелу тэатральнага мастацтва Цэнтру гуманітарных дасьледаваньняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі. У 2014 годзе абараніў кандыдацкую дысэртацыю ў НАН Беларусі на тэму «Беларуская дзіцячая драматургія». == Творчасьць == Займаецца пытаньнямі гісторыі асьветы заходняга рэгіёна Беларусі сярэдзіны ХХ ст., дасьледую праблемы заходнебеларускага памежжа і палітычнай гісторыі першай паловы ХХ ст. Мае каля 150 навуковых публікацый у айчынным і замежным друку па разнастайных праблемах гістарычнай навукі, літаратуразнаўства, літаратурнай крытыкі, дыялекталёгіі. Аўтар трох паэтычных зборнікаў “Пасьведчаньне аб нараджэньні” (Менск, 1999), “Ноты цноты” (Берасьце, 2003), “Лірыка Лірыка” (Баранавічы, 2007) і навуковых кніг па гісторыі «Пра нашу і вашу гісторыю» (Баранавічы, 2011), «Якуб Колас – вядомы і невядомы» (2012), «Беларуская дзіцячая драматургія» (2012), «Ленін і Сталін думаюць пра Беларусь» (2013), «Наш Касьцюшка слаўны!» (2017). == Узнагароды == * Ляўрэат [[прэмія імя Францішка Багушэвіча (ПЭН-цэнтар)|Прэміі імя Францішка Багушэвіча ад ПЭН-цэнтару]] ў 2014 годзе за кнігу «1939 год і Беларусь: забытая вайна» == Вонкавыя спасылкі == * [http://kamunikat.org/Trafimczyk_Anatol.html Кнігі Трафімчыка] на kamunikat.org * [https://knihi.com/Anatol_Trafimcyk/ творы Трафімчыка] на Беларускай палічцы {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Трафімчык. Анатоль}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ганцавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]] [[Катэгорыя:Кандыдаты гістарычных навук]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Баранавіцкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] r5otoxh5jyjn407a1qh959pddu8sc81 Люба Тарасюк 0 239341 2331231 2330775 2022-08-03T23:09:20Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца |Мова = Беларуская |Значныя творы = «Смага ракі» (1983), «Апалогія красы» (2003) |Дэбют = 1973 }} '''Любоў Канстанцінаўна Тарасюк''' (7 сьнежня 1953, в. Пінкавічы, [[Пінскі раён]], [[Пінская вобласьць]] — 16 чэрвеня 2006, в. Пінкавічы, [[Пінскі раён]], [[Берасьцейская вобласьць]]) — беларуская паэтка, літаратуразнаўца. == Біяграфія == Нарадзілася 7 сьнежня 1953 году ў в. [[Пінкавічы]] [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Пінская вобласьць|Пінскай вобласьці]] ў сям’і рабочых. Бацька, Канстанцін Міхайлавіч, працаваў рабочым, загадчыкам гаспадарчай часткі на розных прадпрыемствах [[Пінск]]у, маці, Надзея Паўлаўна, — у пінскім гатэлі. У 1970 годзе скончыла з залатым медалём Пінкавіцкую сярэднюю школу імя Якуба Коласа. Значны ўнёсак у фармаванне сьветапогляду Тарасюк зрабіў настаўнік беларускай мовы і літаратуры, заснавальнік літаратурна-краязнаўчага музэю Якуба Коласа ў Пінкавічах Іван Калоша<ref name="Pina">[http://www.brestspring.com/index.php?id=8609&year=2014&page=33 На Палессі ўшануюць імя літаратуразнаўцы Любові Тарасюк]</ref>. У 1975 годзе скончыла [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] з чырвоным дыплёмам<ref name="60god">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/442-7-snezhnya-2013-g-60-gadou-z-dnya-naradzhennya-lyuby-lyubovi-kanstantsinauny-tarasyuk-1953-2006-paetesy-krytyka-litaraturaznautsy/442-7-snezhnya-2013-g-60-gadou-z-dnya-naradzhennya-lyuby-lyubovi-kanstantsinauny-tarasyuk-1953-2006-paetesy-krytyka-litaraturaznautsy 7 снежня 2013 г. — 60 гадоў з дня нараджэння Любы (Любові Канстанцінаўны) Тарасюк (1953—2006), паэтэсы, крытыка, літаратуразнаўцы]</ref>. Адзіная на сваім курсе атрымала Ленінскую прэмію і выступала на розных навуковых канфэрэнцыях па хадатайніцтвах [[Ніл Гілевіч|Ніла Гілевіча]] і [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]]<ref name="Pina"/>. Працягвала вучобу ў асьпірантуры, пасьля заканчэньня якой з 1978 году працавала выкладніцай. У 1980 годзе атрымала навуковую ступень [[Кандыдат філялягічных навук|кандыдаткі філялягічных навук]]. У 1986 годзе стала дацэнткай Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. З 1993 году да верасьня 2005 году працавала ў Беларускім дзяржаўным ўнівэрсытэце на катэдры гісторыі беларускай літаратуры<ref name="60god"/>. Выкладала гісторыю беларускай літаратуры ХІХ — пачатку ХХ ст. і вусную народную творчасьць. Сябра [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] з 1981 году. Уваходзіла ў Раду [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]], рэдакцыйную калегію часопісу «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]». У 1991—2005 гадох узначальвала суполку Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў на філялягічным факультэце БДУ. Памерла 16 чэрвеня 2006 году ў в. [[Пінкавічы]] [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Пахаваная на мясцовых могілках. == Творчасьць == Першы твор надрукаваны ў 1966 годзе ў газэце «[[Піянер Беларусі]]». У 1973 годзе ў часопісы «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]» надрукаваная падборка вершаў. У 1983 годзе ў серыі «Першая кніга паэта» выйшла кніга паэзіі «Смага ракі». Апошнюю кнігу Тарасюк «Апалогія красы» выдала ў 2003 годзе. Дасьледавала клясычную і сучасную паэзію. Аўтарка звыш за 200 навукова-мэтадычных працаў<ref>[http://media-polesye.by/news/lyubov-tarasyuk-moy-bereg-rodnoy-polese-14524/ Любовь Тарасюк. Мой берег родной… Полесье]</ref>, у тым ліку манаграфій «Вернасьць вытокам: фальклёрныя традыцыі ў сучаснай беларускай паэзіі» (1985), «Мастацкія кірункі і плыні ў беларускай паэзіі ХІХ — пачатку ХХ ст.» (1999). == Творы == * «Смага ракі» (1983) * «Апалогія красы» (2003) == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Тарасюк, Любоў Канстанцінаўна}} [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Сябры Таварыства беларускай мовы]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся 7 сьнежня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1953 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 16 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 2006 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Пінскім раёне]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Пінскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Кандыдаты філялягічных навук]] q1fvpujhfqx81fnie7d8b6t95vmaqsp Сьцяг Менскага раёну 0 240182 2331269 2316555 2022-08-04T10:04:36Z Taravyvan Adijene 1924 [[Віктар Ляхар|Ляхар]] wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра сьцяг |назва = Сьцяг Менскага раёну |выява = Flag of Miensk district.png |прапорцыі = 1:2 |прыняты = 2006 |тып = Сьцяг раёну Рэспублікі Беларусь |дызайн = |аўтар = }} '''Сьцяг Менскага раёну''' — афіцыйны геральдычны сымбаль [[Менскі раён|Менскага раёну]]. Сьцяг заснаваны Ўказам прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 20 лістапада 2006 году № 691 і зарэгістраваны ў Дзяржаўным геральдычным рэгістры 22 лістапада 2006 году № Б-102. == Апісаньне == Прамавугольнае палотнішча блакітнага колеру з суадносінамі бакоў 1:2. У цэнтры правага боку палотнішча разьмешчана выява гербу Менскага раёну. Сьцяг і палажэньне аб ім ухвалены пастановамі Менскага раённага Савету дэпутатаў ад 29 сьнежня 2004 году № 132 і Менскага раённага выканаўчага камітэту ад 18 студзеня 2005 году № 21. Аўтары сьцягу М. М. Елінская, мастак [[Віктар Ляхар|В. А. Ляхар]]. == Глядзіце таксама == * [[Герб Менскага раёну]] == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Сьцягі Менскай вобласьці}} [[Катэгорыя:Менскі раён]] [[Катэгорыя:Сьцягі раёнаў Беларусі|Менскі раён]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2006 годзе]] ms0dbrl72lkjre07793m4dx0vceiixz Герб Менскага раёну 0 240183 2331270 2315158 2022-08-04T10:05:10Z Taravyvan Adijene 1924 [[Віктар Ляхар|Ляхар]] wikitext text/x-wiki {{Герб |назва = Менскага раёну |арыгінал = |варыянты_назвы = |выява = BIA rejon miński COA.png |памер_выявы = 100 |подпіс_выявы = |выява2 = |памер_выявы2 = |подпіс_выявы2 = |вэрсіі = |першыя_згадкі = |дата_прыняцьця = {{дата|20|11|2006|1}} |носьбіт = |роды = |кляйнод = |начэльле = |прылбіца = |карона = |тарча = |пахолак = |ордэн = |пастамэнт = |дэвіз = |іншыя = |выкарыстаньне = |аўтар = }} '''Герб Менскага раёну''' — геральдычны знак [[Менскі раён|Менскага раёну]]. Герб заснаваны Ўказам прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 20 лістапада 2006 году № 691 і зарэгістраваны ў Дзяржаўным геральдычным рэгістры 22 лістапада 2006 году № Б-101. == Апісаньне == Перасечаны гішанскі шчыт, у верхнім блакітным полі якога на зялёным крапасным вале — аднавежавая залатая гарадзкая брама, у ніжнім чырвоным — залаты сноп. Герб і палажэньне аб ім ухвалены пастановамі Менскага раённага Савету дэпутатаў ад 29 сьнежня 2004 году № 132 і Менскага раённага выканаўчага камітэту ад 18 студзеня 2005 году № 21. Аўтар гербу М. М. Елінская, мастак [[Віктар Ляхар|В. А. Ляхар]]. == Глядзіце таксама == * [[Сьцяг Менскага раёну]] == Крыніцы == {{крыніцы}} [[Катэгорыя:Гербы раёнаў Беларусі|Менскі раён]] [[Катэгорыя:Менскі раён]] m0dndtzvph0hvg3xqk82jzud7g5b81s Сьцяг Стоўпцаў 0 240538 2331267 2316561 2022-08-04T10:03:24Z Taravyvan Adijene 1924 [[Віктар Ляхар|Ляхар]] wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра сьцяг |назва = Сьцяг Стоўпцаў |выява = Flag of Stoǔbcy.svg |прапорцыі = 1:2 |прыняты = 2004 |тып = Сьцяг раённага цэнтру Рэспублікі Беларусь |дызайн = |аўтар = }} '''Сьцяг Стоўпцаў''' — афіцыйны геральдычны сымбаль [[Стоўпцы|Стоўпцаў]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Сьцяг заснаваны Ўказам прэзыдэнта [[Беларусь|Рэспублікі Беларусі]] ад 20 лістапада 2006 году № 691 і зарэгістраваны ў Дзяржаўным геральдычным рэгістры 22 лістапада 2006 году № Б-100. == Апісаньне == Прастакутнае палотнішча з суадносінамі бакоў 1:2, якое складаецца з трох вэртыкальных палос: дзьвюх жоўтага колеру, разьмешчаных па краях (шырыня кожнай складае 1/4 даўжыні палотнішча), і цэнтральнай блакітнага колеру (шырыня складае 1/2 даўжыні палотнішча), у якой разьмешчана выява белай віціны. Сьцяг і палажэньне аб ім ухвалены пастановай раённага Савета дэпутатаў ад 30 студзеня 2004 году № 38. Мастак сьцяга [[Віктар Ляхар|В. А. Ляхар]]<ref>[http://gs.archives.gov.by/?page_id=5416&lang=be Сьцяг Стоўпцаў]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Герб Стоўпцаў]] == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Сьцягі Менскай вобласьці}} [[Катэгорыя:Стоўпцы]] [[Катэгорыя:Сьцягі гарадоў Беларусі|Стоўпцы]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2004 годзе]] 30jsfs7n1vkfgbha908h6uwncmnrd15 Ніна Багінская 0 240990 2331134 2205614 2022-08-03T14:20:07Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Ніна Багінская |партрэт = Nina bahinskaya Minsk 2020-09-27.jpg |памер партрэту = |апісаньне партрэту = 27 верасьня 2020 году |род дзейнасьці = [[пікет]] |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|12|1946|1}} |месца нараджэньня = {{Сьцяг СССР}}[[Менск]], [[Беларуская ССР]], СССР |дата хросту = |грамадзянства = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |нацыянальнасьць = [[беларуска]] |адукацыя = |альма-матэр = [[Менскі радыётэхнічны інстытут]] (1959) |прафэсія = геоляг |навуковая сфэра = |месца працы = Беларускі навукова-дасьледчы геалягічны выведвальны інстытут |гады дзейнасьці = з 1988 году |жанры = |вядомасьць = |пасада = Сябра Сойму Партыі БНФ |тэрмін = зь 7 лістапада 2020 году |папярэднік = |наступнік = |партыя = [[Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ]], [[Партыя БНФ]] |рух = [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне]] |бацька = Рыгор |маці = |муж = |дзеці = сын Павал Багінскі (нар. 1978), дачка |узнагароды = знак Івашкевіча (2017), мэдаль Хіжанкова (2018), [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]] (2020), прэмія «Людзі Свабоды» (2020) |абвінавачваньне = адсутнасьць дазволу на пікеты |пакараньне = арышт 2 [[лецішча]]ў, спагнаньне паловы пэнсіі (2019 год) |подпіс = |сайт = |дадаткова = |commons = }} '''Ні́на Рыго́раўна Багі́нская''' (нар. 30 сьнежня 1946, [[Менск]], [[БССР]], [[СССР]]; цяпер [[Беларусь]]) — грамадзкая дзяячка Беларусі. Ляўрэатка знака Івашкевіча (2017), мэдалёў Хіжанкова і [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР|100-годзьдзя БНР]] (2018), прэміі «Людзі Свабоды» (2020). Пасол на [[Сойм партыі БНФ|Сойм Партыі БНФ]] (зь 7 лістапада 2020 году). == Жыцьцяпіс == Гадавалася ў сям’і гарадзкой інтэлігенцыі<ref name="б"/>. У 1959 годзе скончыла [[Менскі радыётэхнічны інстытут]] па спэцыяльнасьці «мантаж радыёапаратуры». Другую вышэйшую адукацыю атрымала ў [[Івана-Франкоўскі інстытут нафты і газу|Івана-Франкоўскім інстытуце нафты і газу]] па спэцыяльнасьці «геалёгія нафтавых і газавых радовішчаў». У 1988 годзе на [[Дзяды]] выйшла на марш у [[Курапаты]]<ref name="б"/>. 24—25 чэрвеня 1989 году была дэлегаткай Устаноўчага зьезду [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»]] ў [[Вільня|Вільні]] ([[Летувіская ССР]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Калі на нас нападуць, як на Ўкраіну, я вазьму ў рукі зброю»|спасылка=https://www.svaboda.org/a/nina-bahinskaja/26828618.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=4 лютага 2015|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Да 1994 году працавала ў Беларускім навукова-дасьледчым геалягічным выведвальным інстытуце, дзе стварыла суполку [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага народнага фронту]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=Зьміцер Лукашук|загаловак=Нязломная і непахісная Ніна Багінская|спасылка=https://euroradio.fm/pytannechki-nyazlomnaya-i-nepahisnaya-nina-baginskaya-efir-u-1800|выдавец=«[[Эўрарадыё]]»|дата публікацыі=10 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У 1999 годзе ўступіла ў [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскую партыю БНФ]] і стала штогадовай арганізатаркай вулічных [[пікет]]аў у Менску зь [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]]. Да 2012 году пашыла звыш 10 бел-чырвона-белых сьцягоў, зь якіх 2 для грамадзкага аб'яднаньня «[[Белы легіён]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=Мараты Гаравы.|загаловак=Сьцяганосец Ніна Багінская|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/sciahanosiec_nina_bahinskaja|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=14 верасьня 2012|нумар=[https://novychas.by/pdf/nch_35_2012.pdf 35 (307)]|старонкі=6|issn=2218-2244}}</ref>. У 2006 годзе часопіс «[[Архэ-Пачатак]]» зьмясьціў на сваёй вокладцы яе здымак зь бел-чырвона-белым сьцягам падчас Дня Волі. Гэты здымак абнародавалі іншыя СМІ, што зрабіла яе пазнавальнай асобай<ref name="а"/>. 1 жніўня 2014 году спаліла [[Сьцяг СССР|савецкі сьцяг]] перад будынкам [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Беларусі|Камітэту дзяржаўнай бясьпекі Беларусі]] і патлумачыла свой учынак: {{Пачатак цытаты}} «спаліла чырвоны сьцяг зь сярпом і молатам — бо гэта сьцяг, пад якім забівалі мільёны людзей, рабілі [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|генацыд беларусаў]]. І што 1 жніўня правяла сваю акцыю, таксама патлумачыла — бо ў гэты дзень ў 1937 годзе тут, ў дворыку турмы „[[Сьледчы ізалятар КДБ Беларусі|амэрыканкі]]“ палілі кнігі нашых беларускіх [[Сьпіс дзеячоў Беларусі, расстраляных 29—30 кастрычніка 1937 году|пісьменьнікаў і паэтаў]], якія мы ужо ніколі не прачытаем». {{Канец цытаты|крыніца=Алег Грузьдзіловіч: Пэнсіянэрку Ніну Багінскую, якая спаліла савецкі сьцяг каля КДБ, вызвалілі.<ref>{{Навіна|аўтар=Алег Грузьдзіловіч|загаловак=Пэнсіянэрку Ніну Багінскую, якая спаліла савецкі сьцяг каля КДБ, вызвалілі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25478466.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=2 жніўня 2014|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>}} На жнівень 2016 году сума налічанага спагнаньня за вулічныя пікеты склала 75 млн недэмінаваных [[Беларускі рубель|рублёў]] (3750 $). У выніку яе [[лецішча]] ў [[Дамашаны|Дамашанах]] Смалявіцкага раёну коштам 5000 $ выставілі на аўкцыён 17 жніўня ў [[Смалявічы|Смалявічах]]<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Заблоцкі|загаловак=Як дзяржава змагаецца зь 70-гадовай пэнсіянэркай|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/yak-dzyarzhava-zmagaetstsa-z-80-gadovaj-pensi/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=12 жніўня 2016|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 24 сакавіка 2017 году выйшла на пікет да будынка КДБ Беларусі на [[Праспэкт Незалежнасьці (Менск)|праспэкце Незалежнасьці]] ў Менску з [[плякат]]ам «Свабоду палітвязьням!», на якім пералічвалася 25 затрыманых. Багінская патлумачыла: {{Пачатак цытаты}} «пачула, што шмат моладзі затрымалі. На працы, як [[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіча]], ці ў іншых умовах. Дашкевічу трэба працаваць, дзяцей карміць, а яго забралі. А чаму? Бо яны ня хочуць, каб нацыянальна-сьвядомая, лепшая моладь прыйшла на сьвята [[Дзень волі|Дня волі]] і прывяла сваіх сяброў і знаёмых. Таму я напісала плякат, каб іх вызвалілі. Тут збоку яшчэ палітзьняволеныя Бандарэнка і Жамчужны, якія сядзяць, і іх баяцца выпусціць. А вось гэтыя 25 чалавек — гэта моладзь. Пазаўчора, учора іх затрымлівалі. Яны сядзяць тут, у "амэрыканцы", на "[[Пішчалаўскі замак|валадарцы]]". Таму я выйшла сюды, да КДБ». {{Канец цытаты|крыніца=Павал Сьвярдлоў: Ніна Багінская выйшла да КДБ з плякатам «Свабоду палітвязьням!», яе затрымалі.<ref>{{Навіна|аўтар=Павал Сьвярдлоў|загаловак=Ніна Багінская выйшла да КДБ з плякатам «Свабоду палітвязьням!», яе затрымалі|спасылка=https://euroradio.fm/nina-baginskaya-vyyshla-da-kdb-z-plakatam-svabodu-palitvyaznyam-fota|выдавец=«Эўрарадыё»|дата публікацыі=24 сакавіка 2017|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>}} На студзень 2019 году сума налічанага спагнаньня за пікеты склала 40 000 рублёў (каля 20 000 $). У выніку судовыя выканаўцы забіралі 50 % [[Пэнсія|пэнсіі]], ад якой заставалася 170 рублёў (85 $). Таксама пад арыштам знаходзіліся абодва лецішчы ў Дамашанах Смалявіцкага раёну і ў [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкім раёне]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як Ніна Багінская выжывае на 170 рублёў у месяц|спасылка=https://palitviazni.info/naviny/2019/01/23987|выдавец=Партал «Свабоду палітвязьням»|дата публікацыі=22 студзеня 2019|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Увесну 2020 году штоаўторак пікетавала рэстаран, пабудаваны ў ахоўнай зоне [[Курапаты|Курапатаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=Алег Грузьдзіловіч|загаловак=Актывістка Ніна Багінская ў адзіночку пікетуе рэстарацыю ў Курапатах|спасылка=https://www.svaboda.org/a/30556123.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 красавіка 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 7 лістапада 2020 году [[Зьезд Партыі БНФ|Зьезду Партыі БНФ]] абраў яе ў склад [[Сойм партыі БНФ|Сойму]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі XX Зьезду Партыі БНФ (XVI Зьезд БНФ “Адраджэньне”)|спасылка=http://narodny.org/?p=27849|выдавец=[[Партыя БНФ]]|дата публікацыі=20 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. На сьнежань 2020 году пашыла звыш 200 бел-чырвона-белых сьцягоў<ref name="б"/>. == Ушанаваньне == У 2017 годзе [[Партыя БНФ]] узнагародзіла яе памятным знакам імя [[Віктар Івашкевіч|Віктара Івашкевіча]]<ref>{{Навіна|аўтар=Зьміцер Уласаў|загаловак=28 гадоў таму была прынятая Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2018/07/27/966530_745869|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=27 ліпеня 2018|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Рух «[[Разам (рух)|Разам]]» узнагародзіў яе мэдалём імя [[Сяргей Ханжанкоў|Сяргея Ханжанкова]] за грамадзянскі ўчынак. Пасьля [[Дзень Волі|Дня Волі]] яна штодня цягам тыдня пікетавала будынак [[КДБ Беларусі]] з новым плякатам «Свабоду народу!», які прысьвячаўся арыштаваным сябра «[[Белы легіён|Белага легіёну]]». 28 жніўня 2020 году наваполацкая мастачка [[Вольга Якубоўская]] прысьвяціла Багінскай палатно «Я гуляю!»<ref>{{Навіна|аўтар=Паліна Кузьміцкая, партал [[Tut.by]]|загаловак=Ваўкі і коцікі|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/vauki-i-kociki-padzei-u-belarusi-vaczyma-dzicjacz|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=22 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У верасьні 2020 году расейская майстарка Заіра Нагуар стварыла брошку «Ніна Багінская», якая дзякуючы пісьменьніцы [[Надзея Ясьмінска|Надзеі Ясьмінска]] атрымала шырокую вядомасьць. У выніку брошка стала прадавацца партыямі<ref>{{Навіна|аўтар=Паліна Кузьміцкая, партал Tut.by|загаловак=Брошка «Ніна Багінская» стала хітом у Расіі і не толькі|спасылка=https://novychas.by/asoba/broszka-nina-bahinskaja-stala-hitom-u-rasii-i-ne|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=21 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 30 верасьня 2020 году заступні старшыні [[Рада БНР|Рады БНР]] [[Мікалай Пачкаеў]] уручыў ёй [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Уручэньне Мэдалёў да стагодзьдзя БНР, верасень 2020 г.|спасылка=https://www.radabnr.org/уручэньне-мэдалёў-да-стагодзьдзя-бнр/|выдавец=[[Рада БНР]]|дата публікацыі=30 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У кастрычніку 2020 году прадстаўніцы [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] Тамара Куеен і Аліна Ольсэн распачалі збор сродкаў на прэмію імя Ніны Багінскай «За мужнасьць»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Названы прэтэндэнты на прэмію імя Ніны Багінскай у лістападзе|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/nazvany-pretendenty-na-premiju-imja-niny-bahinskaj|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=4 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 10 сьнежня 2020 году [[Беларуская служба Радыё Свабода]] ўручыла Багінскай прэмію «Людзі Cвабоды» за пашырэньне межаў свабоды<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ніна Багінская — «Чалавек Cвабоды – 2020»|спасылка=https://svabod1.azureedge.net/a/30993453.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=10 сьнежня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. == Ацэнкі == 20 кастрычніка 2020 году А. Лукашэнка падчас прызначэньняў згадаў Ніну Багінскую ў сувязі з удзелам у [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|пасьлявыбарчых дэманстрацыях]]: {{Пачатак цытаты}}«Вы глядзіце толькі: Ніну Багінскую не забірайце з плошчаў! Калі Ніну Багінскую забраць, [[Апазыцыя|апазыцыі]] ня будзе! Я памятаю яшчэ Ніну Багінскую, [[жарт]]ам кажу, яна яшчэ ў службе бясьпекі [[Зянон Пазьняк|Пазьняка]] працавала. Малайчына, яна чалавек зь перакананьнямі». {{Канец цытаты|крыніца=Надзея Бужан: Да Ніны Багінскай прыйшлі зь ператрусам.<ref>{{Навіна|аўтар=Надзея Бужан|загаловак=Да Ніны Багінскай прыйшлі зь ператрусам|спасылка=https://m.nn.by/articles/261886/|выдавец=Партал «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=5 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>>}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ніна Багінская|спасылка=https://novychas.by/tags/nina-bahinskaja |выдавец=Газэта «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=13 лютага 2021|дата доступу=8 сакавіка 2021}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ: Багінская, Ніна Рыгораўна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту інфарматыкі і радыёэлектронікі]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Мэдалём да стагодзьдзя БНР]] eovvj6rseh4hjjgfotqnqxuz1vttlfn 2331135 2331134 2022-08-03T14:43:04Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Ніна Багінская |партрэт = Nina bahinskaya Minsk 2020-09-27.jpg |памер партрэту = |апісаньне партрэту = 27 верасьня 2020 году |род дзейнасьці = грамадзкая дзейнасьць |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|12|1946|1}} |месца нараджэньня = {{Сьцяг СССР}}[[Менск]], [[Беларуская ССР]], СССР |дата хросту = |грамадзянства = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |нацыянальнасьць = [[беларуска]] |адукацыя = |альма-матэр = [[Менскі радыётэхнічны інстытут]] (1959) |прафэсія = геоляг |навуковая сфэра = |месца працы = Беларускі навукова-дасьледчы геалягічны выведвальны інстытут |гады дзейнасьці = з 1988 году |жанры = |вядомасьць = |пасада = Пасол на [[Сойм партыі БНФ|Сойм Партыі БНФ]] |тэрмін = зь 7 лістапада 2020 году |папярэднік = |наступнік = |партыя = [[Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ]], [[Партыя БНФ]] |рух = [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне]] |бацька = Рыгор |маці = |муж = |дзеці = [[сын]] Павал Багінскі (нар. 1978), [[дачка]] |узнагароды = знак Івашкевіча (2017),<br>мэдаль Хіжанкова (2018),<br>[[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]] (2020),<br>прэмія «Людзі Свабоды» (2020) |абвінавачваньне = адсутнасьць дазволу на пікеты |пакараньне = арышт 2 [[лецішча]]ў, спагнаньне паловы пэнсіі (2019 год) |подпіс = |сайт = |дадаткова = |commons = }} '''Ні́на Рыго́раўна Багі́нская''' (нар. 30 сьнежня 1946, [[Менск]], [[БССР]], [[СССР]]; цяпер [[Беларусь]]) — грамадзкая дзяячка Беларусі. Ляўрэатка знака Івашкевіча (2017), мэдалёў Хіжанкова і [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР|100-годзьдзя БНР]] (2018), прэміі «Людзі Свабоды» (2020). Пасол на [[Сойм партыі БНФ|Сойм Партыі БНФ]] (зь 7 лістапада 2020 году). == Жыцьцяпіс == Гадавалася ў сям’і гарадзкой інтэлігенцыі<ref name="б"/>. У 1959 годзе скончыла [[Менскі радыётэхнічны інстытут]] па спэцыяльнасьці «мантаж радыёапаратуры». Другую вышэйшую адукацыю атрымала ў [[Івана-Франкоўскі інстытут нафты і газу|Івана-Франкоўскім інстытуце нафты і газу]] па спэцыяльнасьці «геалёгія нафтавых і газавых радовішчаў». У 1988 годзе на [[Дзяды]] выйшла на марш у [[Курапаты]]<ref name="б"/>. 24—25 чэрвеня 1989 году была дэлегаткай Устаноўчага зьезду [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»]] ў [[Вільня|Вільні]] ([[Летувіская ССР]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Калі на нас нападуць, як на Ўкраіну, я вазьму ў рукі зброю»|спасылка=https://www.svaboda.org/a/nina-bahinskaja/26828618.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=4 лютага 2015|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Да 1994 году працавала ў Беларускім навукова-дасьледчым геалягічным выведвальным інстытуце, дзе стварыла суполку [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага народнага фронту]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=Зьміцер Лукашук|загаловак=Нязломная і непахісная Ніна Багінская|спасылка=https://euroradio.fm/pytannechki-nyazlomnaya-i-nepahisnaya-nina-baginskaya-efir-u-1800|выдавец=«[[Эўрарадыё]]»|дата публікацыі=10 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У 1999 годзе ўступіла ў [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскую партыю БНФ]] і стала штогадовай арганізатаркай вулічных [[пікет]]аў у Менску зь [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]]. Да 2012 году пашыла звыш 10 бел-чырвона-белых сьцягоў, зь якіх 2 для грамадзкага аб'яднаньня «[[Белы легіён]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=Мараты Гаравы.|загаловак=Сьцяганосец Ніна Багінская|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/sciahanosiec_nina_bahinskaja|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=14 верасьня 2012|нумар=[https://novychas.by/pdf/nch_35_2012.pdf 35 (307)]|старонкі=6|issn=2218-2244}}</ref>. У 2006 годзе часопіс «[[Архэ-Пачатак]]» зьмясьціў на сваёй вокладцы яе здымак зь бел-чырвона-белым сьцягам падчас Дня Волі. Гэты здымак абнародавалі іншыя СМІ, што зрабіла яе пазнавальнай асобай<ref name="а"/>. 1 жніўня 2014 году спаліла [[Сьцяг СССР|савецкі сьцяг]] перад будынкам [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Беларусі|Камітэту дзяржаўнай бясьпекі Беларусі]] і патлумачыла свой учынак: {{Пачатак цытаты}} «спаліла чырвоны сьцяг зь сярпом і молатам — бо гэта сьцяг, пад якім забівалі мільёны людзей, рабілі [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|генацыд беларусаў]]. І што 1 жніўня правяла сваю акцыю, таксама патлумачыла — бо ў гэты дзень ў 1937 годзе тут, ў дворыку турмы „[[Сьледчы ізалятар КДБ Беларусі|амэрыканкі]]“ палілі кнігі нашых беларускіх [[Сьпіс дзеячоў Беларусі, расстраляных 29—30 кастрычніка 1937 году|пісьменьнікаў і паэтаў]], якія мы ужо ніколі не прачытаем». {{Канец цытаты|крыніца=Алег Грузьдзіловіч: Пэнсіянэрку Ніну Багінскую, якая спаліла савецкі сьцяг каля КДБ, вызвалілі.<ref>{{Навіна|аўтар=Алег Грузьдзіловіч|загаловак=Пэнсіянэрку Ніну Багінскую, якая спаліла савецкі сьцяг каля КДБ, вызвалілі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25478466.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=2 жніўня 2014|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>}} На жнівень 2016 году сума налічанага спагнаньня за вулічныя пікеты склала 75 млн недэмінаваных [[Беларускі рубель|рублёў]] (3750 $). У выніку яе [[лецішча]] ў [[Дамашаны|Дамашанах]] Смалявіцкага раёну коштам 5000 $ выставілі на аўкцыён 17 жніўня ў [[Смалявічы|Смалявічах]]<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Заблоцкі|загаловак=Як дзяржава змагаецца зь 70-гадовай пэнсіянэркай|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/yak-dzyarzhava-zmagaetstsa-z-80-gadovaj-pensi/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=12 жніўня 2016|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 24 сакавіка 2017 году выйшла на пікет да будынка КДБ Беларусі на [[Праспэкт Незалежнасьці (Менск)|праспэкце Незалежнасьці]] ў Менску з [[плякат]]ам «Свабоду палітвязьням!», на якім пералічвалася 25 затрыманых. Багінская патлумачыла: {{Пачатак цытаты}} «пачула, што шмат моладзі затрымалі. На працы, як [[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіча]], ці ў іншых умовах. Дашкевічу трэба працаваць, дзяцей карміць, а яго забралі. А чаму? Бо яны ня хочуць, каб нацыянальна-сьвядомая, лепшая моладь прыйшла на сьвята [[Дзень волі|Дня волі]] і прывяла сваіх сяброў і знаёмых. Таму я напісала плякат, каб іх вызвалілі. Тут збоку яшчэ палітзьняволеныя Бандарэнка і Жамчужны, якія сядзяць, і іх баяцца выпусціць. А вось гэтыя 25 чалавек — гэта моладзь. Пазаўчора, учора іх затрымлівалі. Яны сядзяць тут, у "амэрыканцы", на "[[Пішчалаўскі замак|валадарцы]]". Таму я выйшла сюды, да КДБ». {{Канец цытаты|крыніца=Павал Сьвярдлоў: Ніна Багінская выйшла да КДБ з плякатам «Свабоду палітвязьням!», яе затрымалі.<ref>{{Навіна|аўтар=Павал Сьвярдлоў|загаловак=Ніна Багінская выйшла да КДБ з плякатам «Свабоду палітвязьням!», яе затрымалі|спасылка=https://euroradio.fm/nina-baginskaya-vyyshla-da-kdb-z-plakatam-svabodu-palitvyaznyam-fota|выдавец=«Эўрарадыё»|дата публікацыі=24 сакавіка 2017|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>}} На студзень 2019 году сума налічанага спагнаньня за пікеты склала 40 000 рублёў (каля 20 000 $). У выніку судовыя выканаўцы забіралі 50 % [[Пэнсія|пэнсіі]], ад якой заставалася 170 рублёў (85 $). Таксама пад арыштам знаходзіліся абодва лецішчы ў Дамашанах Смалявіцкага раёну і ў [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкім раёне]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як Ніна Багінская выжывае на 170 рублёў у месяц|спасылка=https://palitviazni.info/naviny/2019/01/23987|выдавец=Партал «Свабоду палітвязьням»|дата публікацыі=22 студзеня 2019|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Увесну 2020 году штоаўторак пікетавала рэстаран, пабудаваны ў ахоўнай зоне [[Курапаты|Курапатаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=Алег Грузьдзіловіч|загаловак=Актывістка Ніна Багінская ў адзіночку пікетуе рэстарацыю ў Курапатах|спасылка=https://www.svaboda.org/a/30556123.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 красавіка 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 7 лістапада 2020 году [[Зьезд Партыі БНФ|Зьезду Партыі БНФ]] абраў яе ў склад [[Сойм партыі БНФ|Сойму]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі XX Зьезду Партыі БНФ (XVI Зьезд БНФ “Адраджэньне”)|спасылка=http://narodny.org/?p=27849|выдавец=[[Партыя БНФ]]|дата публікацыі=20 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. На сьнежань 2020 году пашыла звыш 200 бел-чырвона-белых сьцягоў<ref name="б"/>. == Ушанаваньне == У 2017 годзе [[Партыя БНФ]] узнагародзіла яе памятным знакам імя [[Віктар Івашкевіч|Віктара Івашкевіча]]<ref>{{Навіна|аўтар=Зьміцер Уласаў|загаловак=28 гадоў таму была прынятая Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2018/07/27/966530_745869|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=27 ліпеня 2018|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Рух «[[Разам (рух)|Разам]]» узнагародзіў яе мэдалём імя [[Сяргей Ханжанкоў|Сяргея Ханжанкова]] за грамадзянскі ўчынак. Пасьля [[Дзень Волі|Дня Волі]] яна штодня цягам тыдня пікетавала будынак [[КДБ Беларусі]] з новым плякатам «Свабоду народу!», які прысьвячаўся арыштаваным сябра «[[Белы легіён|Белага легіёну]]». 28 жніўня 2020 году наваполацкая мастачка [[Вольга Якубоўская]] прысьвяціла Багінскай палатно «Я гуляю!»<ref>{{Навіна|аўтар=Паліна Кузьміцкая, партал [[Tut.by]]|загаловак=Ваўкі і коцікі|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/vauki-i-kociki-padzei-u-belarusi-vaczyma-dzicjacz|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=22 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У верасьні 2020 году расейская майстарка Заіра Нагуар стварыла брошку «Ніна Багінская», якая дзякуючы пісьменьніцы [[Надзея Ясьмінска|Надзеі Ясьмінска]] атрымала шырокую вядомасьць. У выніку брошка стала прадавацца партыямі<ref>{{Навіна|аўтар=Паліна Кузьміцкая, партал Tut.by|загаловак=Брошка «Ніна Багінская» стала хітом у Расіі і не толькі|спасылка=https://novychas.by/asoba/broszka-nina-bahinskaja-stala-hitom-u-rasii-i-ne|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=21 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 30 верасьня 2020 году заступні старшыні [[Рада БНР|Рады БНР]] [[Мікалай Пачкаеў]] уручыў ёй [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Уручэньне Мэдалёў да стагодзьдзя БНР, верасень 2020 г.|спасылка=https://www.radabnr.org/уручэньне-мэдалёў-да-стагодзьдзя-бнр/|выдавец=[[Рада БНР]]|дата публікацыі=30 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У кастрычніку 2020 году прадстаўніцы [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] Тамара Куеен і Аліна Ольсэн распачалі збор сродкаў на прэмію імя Ніны Багінскай «За мужнасьць»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Названы прэтэндэнты на прэмію імя Ніны Багінскай у лістападзе|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/nazvany-pretendenty-na-premiju-imja-niny-bahinskaj|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=4 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 10 сьнежня 2020 году [[Беларуская служба Радыё Свабода]] ўручыла Багінскай прэмію «Людзі Cвабоды» за пашырэньне межаў свабоды<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ніна Багінская — «Чалавек Cвабоды – 2020»|спасылка=https://svabod1.azureedge.net/a/30993453.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=10 сьнежня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. == Ацэнкі == 20 кастрычніка 2020 году А. Лукашэнка падчас прызначэньняў згадаў Ніну Багінскую ў сувязі з удзелам у [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|пасьлявыбарчых дэманстрацыях]]: {{Пачатак цытаты}}«Вы глядзіце толькі: Ніну Багінскую не забірайце з плошчаў! Калі Ніну Багінскую забраць, [[Апазыцыя|апазыцыі]] ня будзе! Я памятаю яшчэ Ніну Багінскую, [[жарт]]ам кажу, яна яшчэ ў службе бясьпекі [[Зянон Пазьняк|Пазьняка]] працавала. Малайчына, яна чалавек зь перакананьнямі». {{Канец цытаты|крыніца=Надзея Бужан: Да Ніны Багінскай прыйшлі зь ператрусам.<ref>{{Навіна|аўтар=Надзея Бужан|загаловак=Да Ніны Багінскай прыйшлі зь ператрусам|спасылка=https://m.nn.by/articles/261886/|выдавец=Партал «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=5 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>>}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ніна Багінская|спасылка=https://novychas.by/tags/nina-bahinskaja |выдавец=Газэта «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=13 лютага 2021|дата доступу=8 сакавіка 2021}} * [https://www.youtube.com/watch?v=cBMoBCllS_I&t=6s Ніна Багінская – гісторыя нязломнай жанчыны] * [https://www.youtube.com/watch?v=UKq8oTxmcjE Ніна Багінская — пра ёгу, сушаныя яблыкі і міліцыянтаў] * [https://www.youtube.com/watch?v=IvQPgHDF5yc Ніна Багінская пра пратэсты, "муры" і суніцы | Нина Багинская о протестах, "мурах" и землянике.] * [https://www.youtube.com/watch?v=ov7gNZJLo0s Штодня да будынка КДБ з пікетам выходзіць Ніна Багінская.] * [https://www.youtube.com/watch?v=aFYj30G7Y-k Ніна Багінская – «Чалавек Свабоды – 2020»] * [https://www.youtube.com/watch?v=0Sr7NwUSOMw Ніна Багінская зьвярнулася да вайскоўцаў.] * [https://www.youtube.com/watch?v=5x3iHL7PGhE Ніна Багінская расказвае пра сваё знакамітае паліто. Яму 100 год.] * [https://www.youtube.com/watch?v=FP1C654G0ow Ніна Багінская прыйшла на аўкцыён і атрымала чарговы пратакол.] * [https://www.youtube.com/watch?v=3HO_B9jVQUM Ніна Багінская: «Трэба трываць і супраціўляцца».] * [https://www.youtube.com/watch?v=h4IhN_s9Heo У кватэру, дзе жыве Ніна Багінская, прыйшлі сілавікі.] * [https://www.youtube.com/watch?v=tfoDqPepK_0 “Пытаннечкі”: нязломная і непахісная Ніна Багінская.] * [https://www.youtube.com/watch?v=yGSkJbbPD1I Як Ніна Багінская тлумачыць паводзіны сілавікоў.] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ: Багінская, Ніна Рыгораўна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту інфарматыкі і радыёэлектронікі]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Мэдалём да стагодзьдзя БНР]] 2la1gqxrp99ixgd3hricg50rgvht2lu 2331244 2331135 2022-08-04T08:16:18Z Taravyvan Adijene 1924 [[ВП:СТРАЗ]] wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Ніна Багінская |партрэт = Nina bahinskaya Minsk 2020-09-27.jpg |памер партрэту = |апісаньне партрэту = 27 верасьня 2020 году |род дзейнасьці = грамадзкая дзейнасьць |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|12|1946|1}} |месца нараджэньня = {{Сьцяг СССР}}[[Менск]], [[Беларуская ССР]], СССР |дата хросту = |грамадзянства = {{Сьцяг БНР}}[[Беларусь]] |нацыянальнасьць = [[беларуска]] |адукацыя = |альма-матэр = [[Менскі радыётэхнічны інстытут]] (1959) |прафэсія = геоляг |навуковая сфэра = |месца працы = Беларускі навукова-дасьледчы геалягічны выведвальны інстытут |гады дзейнасьці = з 1988 году |жанры = |вядомасьць = |пасада = Пасол на [[Сойм партыі БНФ|Сойм Партыі БНФ]] |тэрмін = зь 7 лістапада 2020 году |папярэднік = |наступнік = |партыя = [[Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ]], [[Партыя БНФ]] |рух = [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне]] |бацька = Рыгор |маці = |муж = |дзеці = [[сын]] Павал Багінскі (нар. 1978), [[дачка]] |узнагароды = знак Івашкевіча (2017),<br>мэдаль Хіжанкова (2018),<br>[[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]] (2020),<br>прэмія «Людзі Свабоды» (2020) |абвінавачваньне = адсутнасьць дазволу на пікеты |пакараньне = арышт 2 [[лецішча]]ў, спагнаньне паловы пэнсіі (2019 год) |подпіс = |сайт = |дадаткова = |commons = }} '''Ні́на Рыго́раўна Багі́нская''' ({{нар.|1}} 30 сьнежня 1946, [[Менск]], [[БССР]], [[СССР]]; цяпер [[Беларусь]]) — грамадзкая дзяячка Беларусі. Ляўрэатка знака Івашкевіча (2017), мэдалёў Хіжанкова і [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР|100-годзьдзя БНР]] (2018), прэміі «Людзі Свабоды» (2020). Пасол на [[Сойм партыі БНФ|Сойм Партыі БНФ]] (зь 7 лістапада 2020 году). == Жыцьцяпіс == Гадавалася ў сям’і гарадзкой інтэлігенцыі<ref name="б"/>. У 1959 годзе скончыла [[Менскі радыётэхнічны інстытут]] па спэцыяльнасьці «мантаж радыёапаратуры». Другую вышэйшую адукацыю атрымала ў [[Івана-Франкоўскі інстытут нафты і газу|Івана-Франкоўскім інстытуце нафты і газу]] па спэцыяльнасьці «геалёгія нафтавых і газавых радовішчаў». У 1988 годзе на [[Дзяды]] выйшла на марш у [[Курапаты]]<ref name="б"/>. 24—25 чэрвеня 1989 году была дэлегаткай Устаноўчага зьезду [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»]] ў [[Вільня|Вільні]] ([[Летувіская ССР]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Калі на нас нападуць, як на Ўкраіну, я вазьму ў рукі зброю»|спасылка=https://www.svaboda.org/a/nina-bahinskaja/26828618.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=4 лютага 2015|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Да 1994 году працавала ў Беларускім навукова-дасьледчым геалягічным выведвальным інстытуце, дзе стварыла суполку [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускага народнага фронту]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=Зьміцер Лукашук|загаловак=Нязломная і непахісная Ніна Багінская|спасылка=https://euroradio.fm/pytannechki-nyazlomnaya-i-nepahisnaya-nina-baginskaya-efir-u-1800|выдавец=«[[Эўрарадыё]]»|дата публікацыі=10 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У 1999 годзе ўступіла ў [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскую партыю БНФ]] і стала штогадовай арганізатаркай вулічных [[пікет]]аў у Менску зь [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]]. Да 2012 году пашыла звыш 10 бел-чырвона-белых сьцягоў, зь якіх 2 для грамадзкага аб'яднаньня «[[Белы легіён]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=Мараты Гаравы.|загаловак=Сьцяганосец Ніна Багінская|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/sciahanosiec_nina_bahinskaja|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=14 верасьня 2012|нумар=[https://novychas.by/pdf/nch_35_2012.pdf 35 (307)]|старонкі=6|issn=2218-2244}}</ref>. У 2006 годзе часопіс «[[Архэ-Пачатак]]» зьмясьціў на сваёй вокладцы яе здымак зь бел-чырвона-белым сьцягам падчас Дня Волі. Гэты здымак абнародавалі іншыя СМІ, што зрабіла яе пазнавальнай асобай<ref name="а"/>. 1 жніўня 2014 году спаліла [[Сьцяг СССР|савецкі сьцяг]] перад будынкам [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Беларусі|Камітэту дзяржаўнай бясьпекі Беларусі]] і патлумачыла свой учынак: {{Пачатак цытаты}} «спаліла чырвоны сьцяг зь сярпом і молатам — бо гэта сьцяг, пад якім забівалі мільёны людзей, рабілі [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|генацыд беларусаў]]. І што 1 жніўня правяла сваю акцыю, таксама патлумачыла — бо ў гэты дзень ў 1937 годзе тут, ў дворыку турмы „[[Сьледчы ізалятар КДБ Беларусі|амэрыканкі]]“ палілі кнігі нашых беларускіх [[Сьпіс дзеячоў Беларусі, расстраляных 29—30 кастрычніка 1937 году|пісьменьнікаў і паэтаў]], якія мы ужо ніколі не прачытаем». {{Канец цытаты|крыніца=Алег Грузьдзіловіч: Пэнсіянэрку Ніну Багінскую, якая спаліла савецкі сьцяг каля КДБ, вызвалілі.<ref>{{Навіна|аўтар=Алег Грузьдзіловіч|загаловак=Пэнсіянэрку Ніну Багінскую, якая спаліла савецкі сьцяг каля КДБ, вызвалілі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25478466.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=2 жніўня 2014|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>}} На жнівень 2016 году сума налічанага спагнаньня за вулічныя пікеты склала 75 млн недэмінаваных [[Беларускі рубель|рублёў]] (3750 $). У выніку яе [[лецішча]] ў [[Дамашаны|Дамашанах]] Смалявіцкага раёну коштам 5000 $ выставілі на аўкцыён 17 жніўня ў [[Смалявічы|Смалявічах]]<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Заблоцкі|загаловак=Як дзяржава змагаецца зь 70-гадовай пэнсіянэркай|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/yak-dzyarzhava-zmagaetstsa-z-80-gadovaj-pensi/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=12 жніўня 2016|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 24 сакавіка 2017 году выйшла на пікет да будынка КДБ Беларусі на [[Праспэкт Незалежнасьці (Менск)|праспэкце Незалежнасьці]] ў Менску з [[плякат]]ам «Свабоду палітвязьням!», на якім пералічвалася 25 затрыманых. Багінская патлумачыла: {{Пачатак цытаты}} «пачула, што шмат моладзі затрымалі. На працы, як [[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіча]], ці ў іншых умовах. Дашкевічу трэба працаваць, дзяцей карміць, а яго забралі. А чаму? Бо яны ня хочуць, каб нацыянальна-сьвядомая, лепшая моладь прыйшла на сьвята [[Дзень волі|Дня волі]] і прывяла сваіх сяброў і знаёмых. Таму я напісала плякат, каб іх вызвалілі. Тут збоку яшчэ палітзьняволеныя Бандарэнка і Жамчужны, якія сядзяць, і іх баяцца выпусціць. А вось гэтыя 25 чалавек — гэта моладзь. Пазаўчора, учора іх затрымлівалі. Яны сядзяць тут, у "амэрыканцы", на "[[Пішчалаўскі замак|валадарцы]]". Таму я выйшла сюды, да КДБ». {{Канец цытаты|крыніца=Павал Сьвярдлоў: Ніна Багінская выйшла да КДБ з плякатам «Свабоду палітвязьням!», яе затрымалі.<ref>{{Навіна|аўтар=Павал Сьвярдлоў|загаловак=Ніна Багінская выйшла да КДБ з плякатам «Свабоду палітвязьням!», яе затрымалі|спасылка=https://euroradio.fm/nina-baginskaya-vyyshla-da-kdb-z-plakatam-svabodu-palitvyaznyam-fota|выдавец=«Эўрарадыё»|дата публікацыі=24 сакавіка 2017|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>}} На студзень 2019 году сума налічанага спагнаньня за пікеты склала 40 000 рублёў (каля 20 000 $). У выніку судовыя выканаўцы забіралі 50 % [[Пэнсія|пэнсіі]], ад якой заставалася 170 рублёў (85 $). Таксама пад арыштам знаходзіліся абодва лецішчы ў Дамашанах Смалявіцкага раёну і ў [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкім раёне]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як Ніна Багінская выжывае на 170 рублёў у месяц|спасылка=https://palitviazni.info/naviny/2019/01/23987|выдавец=Партал «Свабоду палітвязьням»|дата публікацыі=22 студзеня 2019|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Увесну 2020 году штоаўторак пікетавала рэстаран, пабудаваны ў ахоўнай зоне [[Курапаты|Курапатаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=Алег Грузьдзіловіч|загаловак=Актывістка Ніна Багінская ў адзіночку пікетуе рэстарацыю ў Курапатах|спасылка=https://www.svaboda.org/a/30556123.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 красавіка 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 7 лістапада 2020 году [[Зьезд Партыі БНФ|Зьезду Партыі БНФ]] абраў яе ў склад [[Сойм партыі БНФ|Сойму]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі XX Зьезду Партыі БНФ (XVI Зьезд БНФ “Адраджэньне”)|спасылка=http://narodny.org/?p=27849|выдавец=[[Партыя БНФ]]|дата публікацыі=20 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. На сьнежань 2020 году пашыла звыш 200 бел-чырвона-белых сьцягоў<ref name="б"/>. == Ушанаваньне == У 2017 годзе [[Партыя БНФ]] узнагародзіла яе памятным знакам імя [[Віктар Івашкевіч|Віктара Івашкевіча]]<ref>{{Навіна|аўтар=Зьміцер Уласаў|загаловак=28 гадоў таму была прынятая Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2018/07/27/966530_745869|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=27 ліпеня 2018|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. Рух «[[Разам (рух)|Разам]]» узнагародзіў яе мэдалём імя [[Сяргей Ханжанкоў|Сяргея Ханжанкова]] за грамадзянскі ўчынак. Пасьля [[Дзень Волі|Дня Волі]] яна штодня цягам тыдня пікетавала будынак [[КДБ Беларусі]] з новым плякатам «Свабоду народу!», які прысьвячаўся арыштаваным сябра «[[Белы легіён|Белага легіёну]]». 28 жніўня 2020 году наваполацкая мастачка [[Вольга Якубоўская]] прысьвяціла Багінскай палатно «Я гуляю!»<ref>{{Навіна|аўтар=Паліна Кузьміцкая, партал [[Tut.by]]|загаловак=Ваўкі і коцікі|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/vauki-i-kociki-padzei-u-belarusi-vaczyma-dzicjacz|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=22 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У верасьні 2020 году расейская майстарка Заіра Нагуар стварыла брошку «Ніна Багінская», якая дзякуючы пісьменьніцы [[Надзея Ясьмінска|Надзеі Ясьмінска]] атрымала шырокую вядомасьць. У выніку брошка стала прадавацца партыямі<ref>{{Навіна|аўтар=Паліна Кузьміцкая, партал Tut.by|загаловак=Брошка «Ніна Багінская» стала хітом у Расіі і не толькі|спасылка=https://novychas.by/asoba/broszka-nina-bahinskaja-stala-hitom-u-rasii-i-ne|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=21 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 30 верасьня 2020 году заступні старшыні [[Рада БНР|Рады БНР]] [[Мікалай Пачкаеў]] уручыў ёй [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Уручэньне Мэдалёў да стагодзьдзя БНР, верасень 2020 г.|спасылка=https://www.radabnr.org/уручэньне-мэдалёў-да-стагодзьдзя-бнр/|выдавец=[[Рада БНР]]|дата публікацыі=30 верасьня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. У кастрычніку 2020 году прадстаўніцы [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] Тамара Куеен і Аліна Ольсэн распачалі збор сродкаў на прэмію імя Ніны Багінскай «За мужнасьць»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Названы прэтэндэнты на прэмію імя Ніны Багінскай у лістападзе|спасылка=https://novychas.by/hramadstva/nazvany-pretendenty-na-premiju-imja-niny-bahinskaj|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=4 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. 10 сьнежня 2020 году [[Беларуская служба Радыё Свабода]] ўручыла Багінскай прэмію «Людзі Cвабоды» за пашырэньне межаў свабоды<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ніна Багінская — «Чалавек Cвабоды – 2020»|спасылка=https://svabod1.azureedge.net/a/30993453.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=10 сьнежня 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>. == Ацэнкі == 20 кастрычніка 2020 году А. Лукашэнка падчас прызначэньняў згадаў Ніну Багінскую ў сувязі з удзелам у [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|пасьлявыбарчых дэманстрацыях]]: {{Пачатак цытаты}}«Вы глядзіце толькі: Ніну Багінскую не забірайце з плошчаў! Калі Ніну Багінскую забраць, [[Апазыцыя|апазыцыі]] ня будзе! Я памятаю яшчэ Ніну Багінскую, [[жарт]]ам кажу, яна яшчэ ў службе бясьпекі [[Зянон Пазьняк|Пазьняка]] працавала. Малайчына, яна чалавек зь перакананьнямі». {{Канец цытаты|крыніца=Надзея Бужан: Да Ніны Багінскай прыйшлі зь ператрусам.<ref>{{Навіна|аўтар=Надзея Бужан|загаловак=Да Ніны Багінскай прыйшлі зь ператрусам|спасылка=https://m.nn.by/articles/261886/|выдавец=Партал «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=5 лістапада 2020|дата доступу=8 сакавіка 2021}}</ref>>}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ніна Багінская|спасылка=https://novychas.by/tags/nina-bahinskaja |выдавец=Газэта «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=13 лютага 2021|дата доступу=8 сакавіка 2021}} * [https://www.youtube.com/watch?v=cBMoBCllS_I&t=6s Ніна Багінская – гісторыя нязломнай жанчыны] * [https://www.youtube.com/watch?v=UKq8oTxmcjE Ніна Багінская — пра ёгу, сушаныя яблыкі і міліцыянтаў] * [https://www.youtube.com/watch?v=IvQPgHDF5yc Ніна Багінская пра пратэсты, "муры" і суніцы | Нина Багинская о протестах, "мурах" и землянике.] * [https://www.youtube.com/watch?v=ov7gNZJLo0s Штодня да будынка КДБ з пікетам выходзіць Ніна Багінская.] * [https://www.youtube.com/watch?v=aFYj30G7Y-k Ніна Багінская – «Чалавек Свабоды – 2020»] * [https://www.youtube.com/watch?v=0Sr7NwUSOMw Ніна Багінская зьвярнулася да вайскоўцаў.] * [https://www.youtube.com/watch?v=5x3iHL7PGhE Ніна Багінская расказвае пра сваё знакамітае паліто. Яму 100 год.] * [https://www.youtube.com/watch?v=FP1C654G0ow Ніна Багінская прыйшла на аўкцыён і атрымала чарговы пратакол.] * [https://www.youtube.com/watch?v=3HO_B9jVQUM Ніна Багінская: «Трэба трываць і супраціўляцца».] * [https://www.youtube.com/watch?v=h4IhN_s9Heo У кватэру, дзе жыве Ніна Багінская, прыйшлі сілавікі.] * [https://www.youtube.com/watch?v=tfoDqPepK_0 “Пытаннечкі”: нязломная і непахісная Ніна Багінская.] * [https://www.youtube.com/watch?v=yGSkJbbPD1I Як Ніна Багінская тлумачыць паводзіны сілавікоў.] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ: Багінская, Ніна Рыгораўна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту інфарматыкі і радыёэлектронікі]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Мэдалём да стагодзьдзя БНР]] 4m17oz44n53azfzp1a1t7o32wx4l5ob Марыя Голуб-Бучынская 0 242724 2331160 2214241 2022-08-03T19:54:02Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki '''Марыя Голуб-Бучынская''' ({{ДН|6|11|1893}}, [[вёска]] Няверышкі (Невярышкі), [[Віленскі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] - {{ДС|1|6|1939}}, [[Прага]], [[Чэхаславаччына]]) - беларуская літаратарка, [[паэтка]] і асьветніца. {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Голуб-Бучынская|Імя пры нараджэньні=Марыя Голуб|Псэўданімы=Сястрыца, Прыхільніца, Hałubka, Niawieryskaja|Дата нараджэньня=1893|Месца нараджэньня=Вёска Няверышкі, Віленскі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|Дата сьмерці=1939|Месца сьмерці=Прага, Чэхаславаччына|Род дзейнасьці=Літаратарка, перакладніца, лекарка|Гады актыўнасьці=1926-1939|Мова=Беларуская}} == Жыцьцяпіс == Год нараджэньня Марыі Голуб прыблізны - лічыцца, што яна нарадзілася каля 1893 году<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>. У 1913 годзе жыла і настаўнічала ў [[Варшава|Варшаве]], дзе пазнаёмілася з [[Зоська Верас|Зоськай Верас]]<ref><small>Зоська Верас, Выбраныя творы. Мінск, Беларуская навука, 2015, С. 89.</small></ref>. У 1914 годзе разам з маці, сястрой і братам пераехала ў [[Петраград]]. Працавала ў польскай школе. З 1920-ых гадоў жыла ў [[Прага|Празе]], дзе навучалася на доктарку. У 1925 годзе выйшла замуж, зьмяніўшы прозьвішча на падвойнае: Голуб-Бучынская. Як лекарка займалася пытаньнямі санітарыі і гігіены, лячэньнем і прафіляктыкай сухотаў. Працавала ў санаторы Альбэртынум (Жамбэрк, [[Чэхаславаччына]]). У верасьні 1939 году ў Празе, перажываючы пачатак [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], скончыла жыцьцё [[Самагубства|самагубствам]]<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>, (так пісала Ларыса Геніюш у сваёй «Споведзі»). На самой справе, згодна мэтрычным запісам, знойдзеным у 2022 годзе, памерла 1 чэрвеня 1939 году, нечакана ў ночы ў сваёй кватэры (спазма дыхальных шляхоў)<ref>[https://www.facebook.com/groups/zapisybelarusaveda/posts/768812604267519/ Сяргей Кнырэвіч пра Марыю Галубянку]</ref>. == Дзейнасьць == Падчас працы ў [[Пецярбург|Пецярбургу]] была актыўнай удзельніцай Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту. Мастацкія творы Марыі Голуб-Бучынскай адрасаваныя пераважна дзецям. У 1926-1927 гг. яна была самай актыўнай аўтаркай дзіцячага дадатку «Зорка» ў віленскай газэце «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]». Друкавала пад псэўданімамі Niawieryskaja i Hałubka, а таксама крыптанімамі N-ja i H-ka вершы і апавяданьні - як свае ўласныя, так і перакладзеныя з чэскай, украінскай і сэрбскай моваў. У суаўтарстве з [[Зоська Верас|З. Верас]] выдала ў 1927 кнігу «Садок для нашых дзетак», куды ўвайшлі вершы, апавяданьні і круцігалоўкі<ref><small>Садок для нашых дзетак, Вільня, Выдавецтва «Беларускай Крыніцы», 1927.</small></ref>. Для дарослых пісала артыкулы і брашуры на тэму здароўя, гігіены, таксама фізычнага выхаваньня. Таксама перакладала мастацкія творы, якія друкавала ў выданьнях «[[Жаноцкая справа (1931)|Жаноцкая справа]]», «[[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]]» і «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]»<ref><small>В. Ждановіч, «Як блудзячая зорка, пройдзе вобраз чыйсь...»: Лісты Марыі Голуб // Шляхам гадоў, Мінск, Мастацкая літаратура, 1993.</small></ref>. == Працы == ● [[Алькагольны напой|Алькаголь]] і барацьба з ім, Вільня, 1926. ● Садок для нашых дзетак, Вільня, 1927. ● Што такое [[сухоты]] (тубэркулёза) і як з імі змагацца?, Вільня, 1932. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1893 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1939 годзе]] [[Катэгорыя:Скончылі жыцьцё самагубствам]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Навучаліся ў Празе]] ov08g54cjsnpz21i9s6jfvccg11zcxr 2331161 2331160 2022-08-03T19:54:21Z Stary Jolup 145 выдаленая [[Катэгорыя:Скончылі жыцьцё самагубствам]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Марыя Голуб-Бучынская''' ({{ДН|6|11|1893}}, [[вёска]] Няверышкі (Невярышкі), [[Віленскі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] - {{ДС|1|6|1939}}, [[Прага]], [[Чэхаславаччына]]) - беларуская літаратарка, [[паэтка]] і асьветніца. {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Голуб-Бучынская|Імя пры нараджэньні=Марыя Голуб|Псэўданімы=Сястрыца, Прыхільніца, Hałubka, Niawieryskaja|Дата нараджэньня=1893|Месца нараджэньня=Вёска Няверышкі, Віленскі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|Дата сьмерці=1939|Месца сьмерці=Прага, Чэхаславаччына|Род дзейнасьці=Літаратарка, перакладніца, лекарка|Гады актыўнасьці=1926-1939|Мова=Беларуская}} == Жыцьцяпіс == Год нараджэньня Марыі Голуб прыблізны - лічыцца, што яна нарадзілася каля 1893 году<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>. У 1913 годзе жыла і настаўнічала ў [[Варшава|Варшаве]], дзе пазнаёмілася з [[Зоська Верас|Зоськай Верас]]<ref><small>Зоська Верас, Выбраныя творы. Мінск, Беларуская навука, 2015, С. 89.</small></ref>. У 1914 годзе разам з маці, сястрой і братам пераехала ў [[Петраград]]. Працавала ў польскай школе. З 1920-ых гадоў жыла ў [[Прага|Празе]], дзе навучалася на доктарку. У 1925 годзе выйшла замуж, зьмяніўшы прозьвішча на падвойнае: Голуб-Бучынская. Як лекарка займалася пытаньнямі санітарыі і гігіены, лячэньнем і прафіляктыкай сухотаў. Працавала ў санаторы Альбэртынум (Жамбэрк, [[Чэхаславаччына]]). У верасьні 1939 году ў Празе, перажываючы пачатак [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], скончыла жыцьцё [[Самагубства|самагубствам]]<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>, (так пісала Ларыса Геніюш у сваёй «Споведзі»). На самой справе, згодна мэтрычным запісам, знойдзеным у 2022 годзе, памерла 1 чэрвеня 1939 году, нечакана ў ночы ў сваёй кватэры (спазма дыхальных шляхоў)<ref>[https://www.facebook.com/groups/zapisybelarusaveda/posts/768812604267519/ Сяргей Кнырэвіч пра Марыю Галубянку]</ref>. == Дзейнасьць == Падчас працы ў [[Пецярбург|Пецярбургу]] была актыўнай удзельніцай Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту. Мастацкія творы Марыі Голуб-Бучынскай адрасаваныя пераважна дзецям. У 1926-1927 гг. яна была самай актыўнай аўтаркай дзіцячага дадатку «Зорка» ў віленскай газэце «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]». Друкавала пад псэўданімамі Niawieryskaja i Hałubka, а таксама крыптанімамі N-ja i H-ka вершы і апавяданьні - як свае ўласныя, так і перакладзеныя з чэскай, украінскай і сэрбскай моваў. У суаўтарстве з [[Зоська Верас|З. Верас]] выдала ў 1927 кнігу «Садок для нашых дзетак», куды ўвайшлі вершы, апавяданьні і круцігалоўкі<ref><small>Садок для нашых дзетак, Вільня, Выдавецтва «Беларускай Крыніцы», 1927.</small></ref>. Для дарослых пісала артыкулы і брашуры на тэму здароўя, гігіены, таксама фізычнага выхаваньня. Таксама перакладала мастацкія творы, якія друкавала ў выданьнях «[[Жаноцкая справа (1931)|Жаноцкая справа]]», «[[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]]» і «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]»<ref><small>В. Ждановіч, «Як блудзячая зорка, пройдзе вобраз чыйсь...»: Лісты Марыі Голуб // Шляхам гадоў, Мінск, Мастацкая літаратура, 1993.</small></ref>. == Працы == ● [[Алькагольны напой|Алькаголь]] і барацьба з ім, Вільня, 1926. ● Садок для нашых дзетак, Вільня, 1927. ● Што такое [[сухоты]] (тубэркулёза) і як з імі змагацца?, Вільня, 1932. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1893 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1939 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Навучаліся ў Празе]] etl508rhvfqie8et6ifdm6mk5iokean 2331162 2331161 2022-08-03T19:55:04Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Голуб-Бучынская|Імя пры нараджэньні=Марыя Голуб|Псэўданімы=Сястрыца, Прыхільніца, Hałubka, Niawieryskaja|Дата нараджэньня=1893|Месца нараджэньня=Вёска Няверышкі, Віленскі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|Дата сьмерці=1939|Месца сьмерці=Прага, Чэхаславаччына|Род дзейнасьці=Літаратарка, перакладніца, лекарка|Гады актыўнасьці=1926-1939|Мова=Беларуская}} '''Марыя Голуб-Бучынская''' ({{ДН|6|11|1893}}, [[вёска]] Няверышкі (Невярышкі), [[Віленскі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] - {{ДС|1|6|1939}}, [[Прага]], [[Чэхаславаччына]]) - беларуская літаратарка, [[паэтка]] і асьветніца. == Жыцьцяпіс == Год нараджэньня Марыі Голуб прыблізны - лічыцца, што яна нарадзілася каля 1893 году<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>. У 1913 годзе жыла і настаўнічала ў [[Варшава|Варшаве]], дзе пазнаёмілася з [[Зоська Верас|Зоськай Верас]]<ref><small>Зоська Верас, Выбраныя творы. Мінск, Беларуская навука, 2015, С. 89.</small></ref>. У 1914 годзе разам з маці, сястрой і братам пераехала ў [[Петраград]]. Працавала ў польскай школе. З 1920-ых гадоў жыла ў [[Прага|Празе]], дзе навучалася на доктарку. У 1925 годзе выйшла замуж, зьмяніўшы прозьвішча на падвойнае: Голуб-Бучынская. Як лекарка займалася пытаньнямі санітарыі і гігіены, лячэньнем і прафіляктыкай сухотаў. Працавала ў санаторы Альбэртынум (Жамбэрк, [[Чэхаславаччына]]). У верасьні 1939 году ў Празе, перажываючы пачатак [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], скончыла жыцьцё [[Самагубства|самагубствам]]<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>, (так пісала Ларыса Геніюш у сваёй «Споведзі»). На самой справе, згодна мэтрычным запісам, знойдзеным у 2022 годзе, памерла 1 чэрвеня 1939 году, нечакана ў ночы ў сваёй кватэры (спазма дыхальных шляхоў)<ref>[https://www.facebook.com/groups/zapisybelarusaveda/posts/768812604267519/ Сяргей Кнырэвіч пра Марыю Галубянку]</ref>. == Дзейнасьць == Падчас працы ў [[Пецярбург|Пецярбургу]] была актыўнай удзельніцай Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту. Мастацкія творы Марыі Голуб-Бучынскай адрасаваныя пераважна дзецям. У 1926-1927 гг. яна была самай актыўнай аўтаркай дзіцячага дадатку «Зорка» ў віленскай газэце «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]». Друкавала пад псэўданімамі Niawieryskaja i Hałubka, а таксама крыптанімамі N-ja i H-ka вершы і апавяданьні - як свае ўласныя, так і перакладзеныя з чэскай, украінскай і сэрбскай моваў. У суаўтарстве з [[Зоська Верас|З. Верас]] выдала ў 1927 кнігу «Садок для нашых дзетак», куды ўвайшлі вершы, апавяданьні і круцігалоўкі<ref><small>Садок для нашых дзетак, Вільня, Выдавецтва «Беларускай Крыніцы», 1927.</small></ref>. Для дарослых пісала артыкулы і брашуры на тэму здароўя, гігіены, таксама фізычнага выхаваньня. Таксама перакладала мастацкія творы, якія друкавала ў выданьнях «[[Жаноцкая справа (1931)|Жаноцкая справа]]», «[[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]]» і «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]»<ref><small>В. Ждановіч, «Як блудзячая зорка, пройдзе вобраз чыйсь...»: Лісты Марыі Голуб // Шляхам гадоў, Мінск, Мастацкая літаратура, 1993.</small></ref>. == Працы == ● [[Алькагольны напой|Алькаголь]] і барацьба з ім, Вільня, 1926. ● Садок для нашых дзетак, Вільня, 1927. ● Што такое [[сухоты]] (тубэркулёза) і як з імі змагацца?, Вільня, 1932. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1893 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1939 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Навучаліся ў Празе]] hxlpwlfo7rdh380m0fllc2swjuxymbj 2331163 2331162 2022-08-03T19:55:20Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Беларусы ў Чэхіі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Голуб-Бучынская|Імя пры нараджэньні=Марыя Голуб|Псэўданімы=Сястрыца, Прыхільніца, Hałubka, Niawieryskaja|Дата нараджэньня=1893|Месца нараджэньня=Вёска Няверышкі, Віленскі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя|Дата сьмерці=1939|Месца сьмерці=Прага, Чэхаславаччына|Род дзейнасьці=Літаратарка, перакладніца, лекарка|Гады актыўнасьці=1926-1939|Мова=Беларуская}} '''Марыя Голуб-Бучынская''' ({{ДН|6|11|1893}}, [[вёска]] Няверышкі (Невярышкі), [[Віленскі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] - {{ДС|1|6|1939}}, [[Прага]], [[Чэхаславаччына]]) - беларуская літаратарка, [[паэтка]] і асьветніца. == Жыцьцяпіс == Год нараджэньня Марыі Голуб прыблізны - лічыцца, што яна нарадзілася каля 1893 году<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>. У 1913 годзе жыла і настаўнічала ў [[Варшава|Варшаве]], дзе пазнаёмілася з [[Зоська Верас|Зоськай Верас]]<ref><small>Зоська Верас, Выбраныя творы. Мінск, Беларуская навука, 2015, С. 89.</small></ref>. У 1914 годзе разам з маці, сястрой і братам пераехала ў [[Петраград]]. Працавала ў польскай школе. З 1920-ых гадоў жыла ў [[Прага|Празе]], дзе навучалася на доктарку. У 1925 годзе выйшла замуж, зьмяніўшы прозьвішча на падвойнае: Голуб-Бучынская. Як лекарка займалася пытаньнямі санітарыі і гігіены, лячэньнем і прафіляктыкай сухотаў. Працавала ў санаторы Альбэртынум (Жамбэрк, [[Чэхаславаччына]]). У верасьні 1939 году ў Празе, перажываючы пачатак [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], скончыла жыцьцё [[Самагубства|самагубствам]]<ref><small>Бліскавіцы: анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду / уклад., камент. А. Данільчык, В. Жыбуля. - Мінск: Кнігазбор, 2017, С. 285.</small></ref>, (так пісала Ларыса Геніюш у сваёй «Споведзі»). На самой справе, згодна мэтрычным запісам, знойдзеным у 2022 годзе, памерла 1 чэрвеня 1939 году, нечакана ў ночы ў сваёй кватэры (спазма дыхальных шляхоў)<ref>[https://www.facebook.com/groups/zapisybelarusaveda/posts/768812604267519/ Сяргей Кнырэвіч пра Марыю Галубянку]</ref>. == Дзейнасьць == Падчас працы ў [[Пецярбург|Пецярбургу]] была актыўнай удзельніцай Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту. Мастацкія творы Марыі Голуб-Бучынскай адрасаваныя пераважна дзецям. У 1926-1927 гг. яна была самай актыўнай аўтаркай дзіцячага дадатку «Зорка» ў віленскай газэце «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]». Друкавала пад псэўданімамі Niawieryskaja i Hałubka, а таксама крыптанімамі N-ja i H-ka вершы і апавяданьні - як свае ўласныя, так і перакладзеныя з чэскай, украінскай і сэрбскай моваў. У суаўтарстве з [[Зоська Верас|З. Верас]] выдала ў 1927 кнігу «Садок для нашых дзетак», куды ўвайшлі вершы, апавяданьні і круцігалоўкі<ref><small>Садок для нашых дзетак, Вільня, Выдавецтва «Беларускай Крыніцы», 1927.</small></ref>. Для дарослых пісала артыкулы і брашуры на тэму здароўя, гігіены, таксама фізычнага выхаваньня. Таксама перакладала мастацкія творы, якія друкавала ў выданьнях «[[Жаноцкая справа (1931)|Жаноцкая справа]]», «[[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]]» і «[[Biełaruskaja krynica|Biełaruskaja Krynica]]»<ref><small>В. Ждановіч, «Як блудзячая зорка, пройдзе вобраз чыйсь...»: Лісты Марыі Голуб // Шляхам гадоў, Мінск, Мастацкая літаратура, 1993.</small></ref>. == Працы == ● [[Алькагольны напой|Алькаголь]] і барацьба з ім, Вільня, 1926. ● Садок для нашых дзетак, Вільня, 1927. ● Што такое [[сухоты]] (тубэркулёза) і як з імі змагацца?, Вільня, 1932. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1893 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1939 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Навучаліся ў Празе]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Чэхіі]] 5uqiuvrgc2ny9tat13skvwec4x1nrda Тавускі раён 0 243383 2331183 2217147 2022-08-03T20:47:28Z Dymitr 10914 выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Тавускі раён |Назва ў родным склоне = Тавускага раёну |Арыгінальная назва = Tovuz rayonu |Герб = |Сьцяг = |Краіна = [[Азэрбайджан]] |Гімн = |Статус = раён |Уваходзіць у = 62 муніцыпалітэты |Цэнтар = |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = 1930 |Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = |АфіцыйныяМовы = |Насельніцтва = |Год перапісу = |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = |Плошча = |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = |Часавы пас = [[GMT]] +4 |Скарачэньне = |ISO = AZ-TOV |FIPS = |Тэлефонны код = +994 231 |Паштовыя індэксы = 6000 |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 60 |Сайт = |Катэгорыя ў Commons = |Парамэтр1 = |Назва парамэтру 1 = |Дадаткі = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Азэрбайджан}} |Колер фону герб-сьцяг = }} '''Тавускі раён''' ({{мова-az|Tovuz rayonu}}) — раён на паўночным захадзе [[Азэрбайджан]]у. Адміністрацыйны цэнтар — горад [[Тавуз]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20181225203302/http://www.azerbaijan.az/_Districts/_districts_r.html%0A Сьпіс раёнаў Азэрбайджану] {{Накід:Геаграфія}} {{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Азэрбайджану}} [[Катэгорыя:Раёны Азэрбайджану]] dh94e7li0328jf3cozf06toy2q8olvs Акакі Цэрэтэлі 0 243596 2331261 2217835 2022-08-04T09:55:29Z Taravyvan Adijene 1924 {{Цёзкі}} wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік}} {{Цёзкі}} '''Ака́кі Цэрэтэ́лі''' ({{мова-ka|აკაკი წერეთელი}}; 1840—1915) — грузінскі граф, паэт і дзяяч нацыянальна-вызваленчага руху. == Біяграфія == Нарадзіўся ў вёсцы Схвіторы ў рэгіёне [[Імэрэці]] на захадзе [[Грузія|Грузіі]] 9 чэрвеня 1840 году ў вядомай грузінскай шляхетнай сям’і. Ягоным бацькам быў прынц Растом Цэрэтэлі, а маці прынцэса Кацярына, якая прыходзілася дачкой [[Іванэ Абашыдзэ]] і праўнучкай караля Імэрэці [[Салямон I Імэрэцкі|Салямон I]]. Паводле старой сямейнай традыцыі Цэрэтэлі правёў свае дзіцячыя гады, жывучы ў сялянскай сям’і ў вёсцы. Яго выхоўвалі сялянскія няні, што ў сталасьці выклікала ў яго пачуцьцё суперажываньня сялянскай долі ў Грузіі. Скончыў Кутаіскую клясычную гімназію ў 1852 годзе і Санкт-Пецярбурскі ўнівэрсітэт, навучаючыся на факультэце ўсходніх моваў у 1863 годзе. Цэрэтэлі быў блізкім сябрам князя [[Ільля Чаўчавадзэ|Ільлі Чаўчавадзэ]], грузінскага лідэра прагрэсіўнай інтэлектуальнай моладзі. Маладое дарослае пакаленьне грузінаў 1860-х гадоў на чале з Чаўчаўдзэ і Цэрэтэлі пратэставала супраць царскага рэжыму і праводзіла кампанію за культурнае адраджэньне і самавызначэньне грузінаў. Паэт ёсьць аўтарам сотняў патрыятычных, гістарычных, лірычных і сатырычных вершаў, а таксама гумарыстычных апавяданьняў і аўтабіяграфічнага раману. Цэрэтэлі таксама актыўна займаўся адукацыйнай, журналісцкай і тэатральнай дзейнасьцю. Знакамітая грузінская народная песня Суліко заснаваная на тэкстах Цэрэтэлі. Памёр 26 студзеня 1915 году і быў пахаваны ў пантэоне [[Мтацмінда]] ў [[Тбілісі]]. Ягоны сын [[Аляксей Цэрэтэлі]] быў расейскім опэрным імпрэсарыё. Імем Акакія названы буйны бульвар гораду Тбілісі, а таксама адна са станцыяў [[тбіліскі мэтрапалітэн|тбіліскага мэтрапалітэну]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20070928105717/http://www.caucasus.ge/vin%20vin%20aris/akaki_cereteli.htm Біяграфія Акакія Цэрэтэлі] на Caucasus. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Цэрэтэлі, Акакі}} [[Катэгорыя:Грузінскія паэты]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Мтацміндзе]] rbn37ylr9fdas1x9k6uv4tqgz64fcqx Сьцяг Валожына 0 248781 2331266 2316551 2022-08-04T10:02:57Z Taravyvan Adijene 1924 [[Віктар Ляхар|Ляхар]] wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра сьцяг |назва = Сьцяг гораду Валожын |выява = Flag of Vałožyn, Belarus.svg |прапорцыі = 1:2 |прыняты = 2009 |тып = Сьцяг раённага цэнтру Рэспублікі Беларусь |дызайн = |аўтар = }} '''Сьцяг Валожына''' — афіцыйны геральдычны сымбал гораду [[Валожын]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Сьцяг зарэгістраваны Ўказам прэыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 1 сьнежня 2011 годц № 564 і зарэгістраваны ў Дзяржаўным геральдычным рэгістры Рэспублікі Беларусь 5 сьнежня 2011 году № Б-205. == Апісаннье == Прамавугольнае палотнішча чырвонага колеру, у цэнтры правага боку якога [[герб Валожына]] і [[Валожынскі раён|Валожынскага раёну]]. Сьцяг г. Валожына зацьверджаны пастановай Валожынскага раённага выканаўчага камітэту ад 22 студзеня 2009 году № 46. Аўтар сьцяга М. М. Елінская. Мастак [[Віктар Ляхар|В. А. Ляхор]]<ref>[https://web.archive.org/web/20211002225042/https://gs.archives.gov.by/?page_id=5353&lang=be Сцяг Валожына]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Герб Валожына]] == Крыніцы == {{крыніцы}} [[Катэгорыя:Валожын]] [[Катэгорыя:Сьцягі гарадоў Беларусі|Валожын]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2004 годзе]] lg9off8a58684jf3ignlqmqhu1flhp5 2331268 2331266 2022-08-04T10:03:52Z Taravyvan Adijene 1924 /* Апісаньне */ артаграфія wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра сьцяг |назва = Сьцяг гораду Валожын |выява = Flag of Vałožyn, Belarus.svg |прапорцыі = 1:2 |прыняты = 2009 |тып = Сьцяг раённага цэнтру Рэспублікі Беларусь |дызайн = |аўтар = }} '''Сьцяг Валожына''' — афіцыйны геральдычны сымбал гораду [[Валожын]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Сьцяг зарэгістраваны Ўказам прэыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 1 сьнежня 2011 годц № 564 і зарэгістраваны ў Дзяржаўным геральдычным рэгістры Рэспублікі Беларусь 5 сьнежня 2011 году № Б-205. == Апісаньне == Прамавугольнае палотнішча чырвонага колеру, у цэнтры правага боку якога [[герб Валожына]] і [[Валожынскі раён|Валожынскага раёну]]. Сьцяг г. Валожына зацьверджаны пастановай Валожынскага раённага выканаўчага камітэту ад 22 студзеня 2009 году № 46. Аўтар сьцяга М. М. Елінская. Мастак [[Віктар Ляхар|В. А. Ляхар]]<ref>[https://web.archive.org/web/20211002225042/https://gs.archives.gov.by/?page_id=5353&lang=be Сцяг Валожына]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Герб Валожына]] == Крыніцы == {{крыніцы}} [[Катэгорыя:Валожын]] [[Катэгорыя:Сьцягі гарадоў Беларусі|Валожын]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2004 годзе]] 6b7b2d2g3ebh6ompe1rwbbmiq21viqa Модуль:Вікізьвесткі/спасылка 828 249767 2331258 2269838 2022-08-04T09:33:55Z Taravyvan Adijene 1924 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Модуль:Wikidata/link?oldid=120350032 Scribunto text/plain p = {}; function p.fromTemplate( frame ) local args = frame.args; return p.generateLink( args[ 1 ], args[ 2 ], args[ 'title' ] ); end function p.fromModule( context, options, id ) return p.generateLink( options[ 'property' ], id, options[ 'title' ], context, options ); end function p.generateLink( propertyId, id, title, context, options ) propertyId = propertyId:upper() if p[ propertyId ] then return p[ propertyId ]( context, options, id ); end local pattern = p.findPattern( propertyId ) if pattern then local link = mw.ustring.gsub( pattern, '$1', id ); if not title or title == '' then title = id; end return '[' .. link .. ' ' .. title .. ']'; end return id end function p.P212( context, options, id ) if id:match("^[%s-0-9X]*$") or id:match("^%s*ISBN[%s-0-9X]*$") then return '[[Спэцыяльныя:Booksources/' .. id .. '|' .. id .. ']]'; else local frame = mw.getCurrentFrame(); if id:match("<br") or id:match("\*") then return frame:expandTemplate{ title = 'Хібны ISBN', args = { ['1']=id, noprefix='1', nolink='1' } }; else return frame:expandTemplate{ title = 'Хібны ISBN', args = { ['1']=id, noprefix='1' } }; end end end function p.P267( context, options, id ) local frame = mw.getCurrentFrame(); return frame:expandTemplate{ title = 'АТХ', args = { id } }; end function p.P345( context, options, id ) local prefix = options and options.prefix local number = id if not string.match( id, '^%d' ) then prefix = string.sub( id, 1, 2 ) number = string.sub( id, 3 ) end local label = 'ID ' .. number if prefix == 'co' then return '[[IMDbCompany:' .. number .. '|' .. label .. ']]' end if prefix == 'nm' then return '[[IMDbName:' .. number .. '|' .. label .. ']]' end if prefix == 'tt' then return '[[IMDbTitle:' .. number .. '|' .. label .. ']]' end return id; end function p.P884( context, options, id ) local frame = mw.getCurrentFrame(); local HydrologyBookTom = string.sub(id, 13, 14); local HydrologyBookVypusk = string.sub(id, 15, 15); if HydrologyBookTom == '99' then return '[http://verum.wiki/index.php?claster=gvr&q=' .. id .. ' ' .. id .. ']'; end end function p.P957( context, options, id ) return '[[Спэцыяльныя:Booksources/' .. id .. '|' .. id .. ']]'; end function p.findPattern( property ) local entity = mw.wikibase.getEntity( property:upper() ); if entity then local statements = entity:getBestStatements( 'P1630' ); for _, statement in pairs( statements ) do if statement.mainsnak.snaktype == 'value' then return statement.mainsnak.datavalue.value; end end end return nil; end return p; ov2dv213ki86dv9eftuoovfbdduk73y Віленская ратуша 0 255103 2331173 2320281 2022-08-03T20:31:42Z Kazimier Lachnovič 1079 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (1921-36).jpg]] → [[File:Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (1915-18) (2).jpg]] name unification by uploader wikitext text/x-wiki {{Славутасьць |Тып = Помнік грамадзянскай архітэктуры |Назва = Віленская ратуша |Арыгінальная назва = |Выява = Vilniaus City Hall.jpg |Подпіс выявы = Віленская ратуша |Шырыня выявы = |Статус = |Краіна = Летува |Назва месцазнаходжаньня = [[Места]] |Месцазнаходжаньне = [[Вільня]] |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = |Аўтар праекту = |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = |Канчатак будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 41 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 17 |Даўгата сэкундаў = 13 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Commons = }} '''Віленская ратуша''' — помнік гісторыі і архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у [[Вільня|Вільні]], адзін з сымбаляў [[Горад|места]]. Знаходзіцца ў [[Старое Места (Вільня)|Старым Месьце]], на [[Ратушны пляц (Вільня)|Ратушным пляцы]]{{Заўвага|Афіцыйны адрас — ''Didžioji g. 31''}}. Твор архітэктуры [[клясыцызм]]у. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў [[Летува|Летувы]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (1638).jpg|170px|значак|Плян ратушы, 1638 г.]] Мураваную ратушу ў Вільні, відаць, збудавалі па атрыманьні местам [[Магдэбурскае права|Магдэбурскага права]] ў 1387 годзе. У пісьмовых крыніцах яна ўпершыню ўпамінаецца ў 1432 годзе. У 1662 годзе на апошнім ярусе вежы ўсталявалі мескі гадзіньнік. У час рамонту 1680 году галоўны і бакавы фасады аздобілі скульптурамі анёлаў. У 1725 годзе стары гадзіньнік замянілі на новы з пазалочанымі літарамі работы віленскага майстра А. Скачкоўскага. Тады ж на вежу ўзьнялі званы, а будынак ратушы накрылі новай дахоўкай. У гэты час вышыня вежы ратушы дасягала 44,85 мэтра<ref>Drėma V. Dingęs Vilnius. — Vilnius, 1991. P. 146.</ref>. У выніку пажараў 1848 і 1749 гадоў будынак значна пацярпеў, а паседжаньні магістрату часова перанесьлі ў прыватны дом. У 1769 годзе будынак ратушы аднавілі паводле праекту архітэктара [[Ян Гляўбіц|Яна Гляўбіца]]. Аднак у 1781 годзе абвалілася вежа, якая пашкодзіла частку будынка. У 1786—1789 гадох ратушу аднавілі паводле праекту архітэктара [[Лаўрын Гуцэвіч|Лаўрына Гуцэвіча]]<ref>[[Аляксандар Кушнярэвіч|Кушнярэвіч А.]] Віленская ратуша // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 417.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Вільня апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], расейскія ўлады скасавалі Магдэбурскае права. Ратуша перастала выконваць свае функцыі. У 1811—1924 гадох у будынку ратушы разьмяшчаўся мескі тэатар<ref>Kłos J. Wilno: przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa. — Wilno, 1937. S. 174—175.</ref>. У 1854 годзе тут адбылася прэм’еры опэры [[Станіслаў Манюшка|Станіслава Манюшкі]] «[[Галка (опэра)|Галка]]». === Найноўшы час === У 1936—1939 гадох праводзілася рэстаўрацыя будынка ратушы паводле праекту С. Нарэмбскага. У 1940 годзе тут адкрыўся Віленскі мескі музэй<ref>Медонис А. Туристу о Вильнюсе. — Вильнюс, 1965. С. 90.</ref>. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] з 1944 году ў будынку ратушы месьціўся Мастацкі музэй. У 1995 годзе экспазыцыю Мастацкага музэя перамясьцілі ў іншыя памяшканьні [[Нацыянальны мастацкі музэй Летувы|Нацыянальнага мастацкага музэя Летувы]], а ў будынку ратушы разьмясьціўся Палац работнікаў мастацтваў, які займаў перад тым [[Прэзыдэнцкі палац (Вільня)|Біскупскі палац, які стаў рэзыдэнцыяй прэзыдэнта Летувы]]. У 1999 годзе ў будынку ратушы пачала працаваць дзяржаўная ўстанова «Віленская ратуша», рэарганізаваная ў 2001 годзе ў грамадзкую ўстанову. Тут праходзяць урачыстыя паседжаньні, сьвяткаваньні дзяржаўных сьвятаў, цырымоніі ўручэньня розных узнагародаў і прэміяў Віленскага самакіраваньня, прыёмы дэлегацыяў, прэзэнтацыі выданьняў, выставы, балі, канцэрты, сэмінары і канфэрэнцыі. == Архітэктура == Помнік архітэктуры [[Гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага|позьняй готыкі]], сьпярша перабудаваны ў стылі [[барока]], а потым — [[клясыцызм]]у (пры апошняй перабудове выкарыстоўвалася частка муроў і сутарэньні старога будынка). Ад пачатку гэта быў 2-павярховы будынак зь вежай на восі галоўнага [[фасад]]у. У аснове вежы быў [[Чацьвярык (збудаваньне)|чацьвярык]], вышэй — [[васьмярык]]. Па апошняй перабудове гэта квадратны ў пляне 2-павярховы будынак, які мае строгія прапорцыі і сымэтрычнасьць формаў. Галоўны фасад, зьвернуты да трыкутнага гістарычнага Рынку (цяпер Ратушны пляц) і пастаўлены восьсю пляцу, вылучаецца ўрачыстым [[портык]]ам з шасьцю калёнамі [[Дарыцкі ордэр|дарыцкага ордэру]] зь невысокім трыкутным [[франтон]]ам. Дэкор унутраных памяшканьняў, аздобленых барэльефамі і калёнамі, багацейшы і больш разнастайны за вонкавы. Пакоі на першым паверсе разьмяшчаюцца вакол прасторнага вэстыбюлю (ад пачатку гэта быў пакой дзеля мескіх шаляў, цяпер фае першага паверху плошчай 277 м²) і шырокіх цэнтральных сходаў, аздобленых [[Іянічны ордэр|іянічнымі]] калёнамі. На другім паверсе разьмяшчаліся галоўная парадная заля і [[анфіляда]] вакол яе, купецкая заля і заля магістрату. Галоўная заля (цяпер Вялікая або Калённая, плошча 336 м²) слыла добрай акустыкай. На другім паверсе знаходзяцца Камэрная заля плошчай 109 м², Шэрая заля плошчай 95 м² і рэпрэзэнтацыйная гасьцёўня мэра Вільні. == Галерэя == === Гістарычная графіка === <gallery caption="Старая графіка" widths=150 heights=150 class="center"> Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (1600).jpg|каля 1600 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (T. Makoŭski, 1604).jpg|[[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскі]], 1604 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (P. Rossi, 1763).jpg|П. Росі, 1763 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (P. Rossi, 1785).jpg|П. Росі, 1785 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (Ł. Gucevič, 1785-86).jpg|[[Лаўрын Гуцэвіч|Л. Гуцэвіч]], 1785—1786 гг. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (Ł. Gucevič, 1785-86) (2).jpg|Л. Гуцэвіч, 1785—1786 гг. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (Ł. Gucevič, 1785-86) (3).jpg|Л. Гуцэвіч, 1785—1786 гг. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (Ł. Gucevič, 1785-86) (4).jpg|Л. Гуцэвіч, 1785—1786 гг. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (Ł. Gucevič, 1785-86) (5).jpg|Л. Гуцэвіч, 1785—1786 гг. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Pieška, 1797).jpg|[[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], 1797 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (P. Rossi, 1799).jpg|П. Росі, 1799 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Pieška, 1808).jpg|Ю. Пешка, 1808 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (V. Timm, 1812).jpg|В. Тым, 1812 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Aziambłoŭski, 1835).jpg|[[Юзэф Азямблоўскі|Ю. Азямблоўскі]], 1835 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Aziambłoŭski, 1835) (3).jpg|Ю. Азямблоўскі, 1835 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (1845).jpg|1845 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (V. Adam, 1846).jpg|[[Ян Дамель|Я. Дамель]], 1846 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (W. Floyd, 1851).jpg|Ў. Флойд, 1851 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (1863).jpg|1863 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (1882).jpg|1882 г. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (1890-1920).jpg|1890—1920 гг. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (K. Albrecht, 1915).jpg|К. Альбрэхт, 1915 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (A. Holler, 1917).jpg|А. Голер, 1917 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (Grützke, 1917).jpg|1917 г. </gallery> === Гістарычныя здымкі === <gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center"> Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (A. Śviajkoŭski, 1861-66).jpg|А. Сьвяйкоўскі, {{nowrap|1861—1866 гг.}} Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (S. Fleury, 1899).jpg|С. Флёры, 1899 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Bułhak, 1912).jpg|[[Ян Булгак|Я. Булгак]], 1912 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (J. Bułhak, 1920-28).jpg|Я. Булгак, 1920—1928 гг. </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Bułhak, 1929).jpg|Я. Булгак, 1929 г. Vilenskaja ratuša. Віленская ратуша (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (1915-18) (2).jpg|да 1937 г. Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (H. Poddębski, 1936).jpg|Г. Паддэмбскі, 1936 г. </gallery> === Сучасныя здымкі === <gallery caption="Сучасны стан" widths=150 heights=150 class="center"> Vilnius Universitetas Šv. Jono Bažnycios Bokštas Blick auf das Rotuše.jpg|Агульны выгляд Vilniaus Rotušė.jpg|З боку пляцу Vilnius City Hall.JPG|Галоўны фасад уночы Town hall in Vilnius inside3.JPG|Калянада парадных сходаў </gallery> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Радзіма майго духу|5756|аб’ект}} [[Катэгорыя:Славутасьці Вільні]] 92z5sgxfag0eh7vk75u6hl9e4ad5oim Пакуты маладога Вэртэра 0 257584 2331219 2327855 2022-08-03T22:08:18Z LA.Gloom1nati 75415 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор|Назва=Пакуты маладога Вэртэра|Назва-арыгінал=Die Leiden des jungen Werthers|Выява=Goethe 1774.JPG|Жанр=[[эпісталярны раман]]|Аўтар=[[Ёган Вольфґанґ фон Ґётэ]]|Мова арыгіналу=нямецкая|Напісаны=1774|Публікацыя=1774|Подпіс выявы=Першае выданьне рамана, 1774 год|Папярэдні твор=Клавіґо|Наступны твор=Іфіґэнія ў Таўрыдзе}} '''«Пакуты маладога Вэртэра»''' ({{Мова-ням|«Die Leiden des jungen Werthers»}} (стары назоў); ''«Die Leiden des jungen Werther»'' (сучасны назоў)) — [[эпісталярны раман]] нямецкага пісьменьніка [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ёгана Вольфґанґа фон Ґётэ]], у якім малады юрыст-стажор Вэртэр усутыч да свайго [[самагубства]] расказвае пра свае нешчасьлівае каханьне да Лоты, заручанай зь іншым мужчынай. Раман апублікаваны ў 1774 годзе й стаў другім, пасьля першага нацыянальнага посьпеху драмы [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] «Ґёц фон Бэрліхінґэн» ''(па-нямецку: «Götz von Berlichingen»)'' (1773), больш вялікім, нават тады эўрапэйскім посьпехам. Абодва твораў адносяцца да літаратурнае плыні «Бура й націск»<ref>«Бура й націск» ''(па-нямецку: «Sturm und Drang»)'' — літаратурная плыня нямецкае літаратуры, для якое характэрна адмова ад культу розуму на карысьць гранічнае эмацыянальнасьці й апісаньня крайніх праяваў індывідуалізму. Назоў плыні ўзыходзіць да аднайменае драмы нямецкага пісьменьніка Фрыдрыха Максыміляна фон Клінґэра.</ref>. Аўтар напісаў [[эпісталярны раман]] за шэсьць тыдняў.<ref>David E. Welbery: . Hrsg.: David E. Welbery. 1. Auflage. Berlin University Press, Berlin 2007, <nowiki>ISBN 978-3-940432-12-4</nowiki>, S. 498.</ref> Першае выданьне зьявілася ў верасьні 1774 году на Ляйпцыскім кніжным кірмашы й адразу ж стала бэстэлерам. У 1787 годзе [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] перапрацаваў раман, прычым зьмяніў у тым ліку ягоны назоў.<ref>Першапачатковы назоў рамана — «Die Leiden des jungen Werther'''s'''», пасьля зьмяненьня ў назове прапала характэрная для роднага склону ў нямецкай мове літара '''<nowiki/>'s''''. Сучасны назоў рамана — «Die Leiden des jungen Werther».</ref> Гэты раман зрабіў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] вядомым на ўсю [[Нямеччына|Нямеччыну]], так бы мовіць, за адную ноч. «Вэртэр» — адзін з самых пасьпяховых раманаў гісторыі літаратуры.<ref>Leis, Mario: Johann Wolfgang von Goethe. ''Die Leiden des Jungen Werther''. Reclam, Stuttgart 2002.</ref> Сюжэт гэтага рамана [[Аўтабіяграфія|аўтабіяграфічны]], бо [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] літаратурна перапрацаваў тут свае плятанічныя адносіны з Шарлотай Баф, якая тым часам ужо была неафіцыяльна заручаная.<ref>[[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] закахаўся ў Шарлоту, калі з траўня па верасень 1772 году прахадзіў стажыроўку ў [[Вярхоўны суд|Вярхоўным Судзе]] ў [[Вэцляр|Вэцляры]].</ref> Матывам трагічнага выніку гэтага каханьня, [[самагубства]] Вэртэра, паслужыла Ґётэ [[самагубства]] ягонага сябра, Карла Вільґэльма Ерузалема, сакратара місіі ў [[Вэцляр]]ы. Ён закахаўся ў замужную жанчыну, Элізабэт Хэрт, народжаную Эґэл (1741—1813), якая засталася для яго недасягальнай. З 1768 году яна была жонкаю Піліпа Якаба Хэрта (1735—1809), патаемнага сакратара пры пасланьніку курпфальскага княству Пфальц-Лаўтэрн у [[Вэцляр]]ы. Літаратурны герой Лоты ў рамане таксама носіць рысы чорнавокае Максыміляны фон Ла Рош, яшчэ адной знаёмай маладога [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] падчас пэрыяду пачынаньня рамана. Нягледзячы на такую блізкасьць рамана да сапраўднасьці, «Вэртэр» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] застаецца фіктыўным, літаратурна складзеным тэкстам,<ref>Гэта відаць ужо паводле таго, што Ґётэ, у вадрозьненьне ад Вэртэра, перажыў свой крызіс.</ref> — ні простым самавыяўленьнем, ні раманам з ключом.<ref>Раман з ключом — раман, які прыпушчае, што яго чытаць як сапраўдную гісторыю. Герояў рамана можна разгледжваць як сапраўдных людзей (шукаць ключ, каб зразумець, хто ёсьць хто).</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130928160840/https://www.uni-due.de/einladung/Vorlesungen/washeisst/goethe_werther.htm Johann Wolfgang Goethe: Die Leiden des jungen Werthers (1774)] </ref> == Зьмест == Дзеяньне разварочваецца ў пэрыяд з 4 траўня 1771 году да 24 сьнежня 1772 году. Малады Вэртэр пакінуў роднае места, каб уладзіць для маці справу аб спадкаёмстве й, такім спосабам пакінуць нешчасьлівую гісторыю каханьня. Спачатку ён жыве ў кватэры ў месцы, потым у суседняй [[Ідылія|сяляначнай]] вёсцы Вальґайм, любіць бадзяцца на сьвежым паветры, зноў і зноў асэнсоўваць свае ўражаньні ў невялікіх малюнках. Аднойчы ён знаёміцца з сымпатычным ураднікам С., удаўцом і бацькай дзевяці дзяцей<ref>У йснасьці ён Хайнрых Буф (1711—1795), нарожданы ў Штайнбахе каля [[Гісэн|Ґісэну]], ураднік нямецкага дома ў [[Вэцляр|Вэцляры]], удаўнік Магдалены Эрнэсьціны, уроджанае Фэйлер (1731—1771), бацька 16 дзяцей, дванаццаць зь якіх былі яшчэ жывыя ў 1772 годзе.</ref>, які хоча запрасіць Вэртэра ў хату. Аднак Вэртэр адлажыў візыт і неўзабаве забыўся на яго. Па дарозе да танцаў зь іншымі маладымі людзьмі кампанія рамізьнікаў спыняецца каля дома ўрадніка, каб забраць ягоную дачку Лоту<ref>З поўным іменем і скарочаным прозьвішчам — Шарлота С.; «С.», відавочна, было натхнута другім іменем «Шарлоты Сафіі» Ґэнрыэты [Баф].</ref>. Вэртэр бачыць яе ў вакружэньні васьмі братоў і сясьцёраў, якім яна адрэзвае ад буханкі хлеба йхняю вячэру, і глыбока ўражаны гэтай сцэнай, але асабіста прыгожай дзяўчынай, якая цалкам узяла тут на сябе ролю маці. Падчас балю, мэты сумеснага шпацыру, Вэртэр запрашае Лоту танцаваць зь ім другі контрданс — яна згаджваецца на трэці. Калі сяброўкі Лоты заўважылі шчасьлівую згоду, якую Лота й Вэртэр дэманструюць падчас танцаў, яны нагадваюць Лоце пра некага Альбэрта.<ref>У йснасьці надзвычай разумны сакратар Ґановэрскага легату Ёган [Ґэорґ] Хрысьціян Кэстнер — неафіціяльны жаніх Шарлоты Буф. Аднак Ґётэ прыпісвае літаратурнаму дзеячу «Aльбэрту» часткова йншыя рысы характару, пэдантызм і штодзённае мяшчанства, супраць чаго Кэстнер праўдзіва пратэставаў перад [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]. Такім парадкам, імя «Альбэрт», што яшчэ аніхто не заўважаў, таксама зьвязана з даволі ўмеркавана адораным юрыстам Ёганам Альбрэхтам («Альбэрт») Давідам Райхсфрайхэрнам фон Крамэрам.</ref> На патрабаваньне Вэртэра Лота тлумачыць яму, што Альбэрт — «храбры чалавек, зь якім яна так добра заручаная».<ref>«Reclam Ausgabe», 2001, стр. 28</ref> На працягу вечару напаўзае навальніца. Вэртэр і Лота глядзяць з акна на яшчэ вільготную ад дажджу, асьвежаную прыроду. Яны прыгадваюць адзін і той жа верш, оду «Вясеньні агонь» [[Фрыдрых Готліб Клёпштак|Клёпштака]]. Вэртэр інтэрпрэтуе гэта як выраз іхняе роднае душы й з гэтага моманту часьцей шукае блізасьці да Лоты. Калі жаніх Лоты, Альбэрт, вяртаецца з службовае камандыроўкі, настрой Вэртэра паступова зьмяняецца. Узьнікае любоўны трыкутнік, у якім Лота спачатку здаецца Вэртэру «сьвятой», побач зь якой Вэртэр не адчувае плоцьнае цягненьне. Першапачаткова адносіны Вэртэра да Лоты носяць чыста плятанічны характар безь якога-небудзь прымусу знадворку. Альбэрт і Вэртэр спачатку пасябраваліся й праводзяць некалькі гутарак адзін з адным, напрыклад, пра [[самагубства]] альбо «хваробу да сьмерці», пра [[Мэлянхолік|мэлянхолію]]. Прычым розьніцца паміж двума героямі: Вэртэрам, поўным бурных пачуцьцяў, ды Альбэртам, рассудлівым традыцыяналістам, — становіцца вельмі відавочнай. Але калі Вэртэр заўважае, што ня можа паддаца сваім моцным пачуцьцям да Лоты праз паважаньне да Альбэрта, ён пахопліва пакідае гэтае месца, нават ні зь кім не разьвітаўся. Прычына гэтага — вельмі эмацыянальная размова, у якой становіцца зразумела, что Лота паабяцала сваёй памершай маці на сьмярэтнім ложы ажаніцца з Альбэртам (канец першае кнігі). Вэртэр некаторы час працуе ў пасланьніка пры двары. Аднак жа пэдантычнасьць ягонага начальніка й абмежаванасьць прыдворнага парадку дазваляюць яму зразумець, што ў гэтым грамадзтве ён можа йграць толькі ролю аўтсайдара й не атаясьняць сябе зь ёй. Калі аднойчы граф С.<ref>Гэты літаратурны герой у йснасьці адпавядае Ёгану Марыі Рудольфу Вальдботу (1731—1805), у 1763—1777 гадах каталіцкаму з двух прэзыдэнтаў Імпэратарскае палаты.</ref> прадбачліва выдаляе яго з знатнага круга з такое прычыны, што шмат госьцяў адчувае непакоту праз бытнасьць Вэртэра, простага чалавека, калі пасьля гэтага прылюдна пляткараць пра бэстактоўнасьць Вэртэра, калі таксама ягоная новая, трошкі падобная да Лоты, знаёмая, «Пані фон Б.»<ref>Шарлота фон Баркхаўс з прозьвішчам фон Візэнхютэн (1756—1823), якая, на думку Ёгана Якаба фон Вілемэра, выказаную самаму Ґётэ ў лістоўцы 1-га сьнежня 1824 году, была гістарычнаю мадэльлю для «Пані фон Б.» [як шляхецкая «другая Лота»].</ref>, асьцярожна спрабуе ўдзяўбці яму, што ён вельмі самаўпэўнены й недастаткова дасьведчаны аб сваім грамадзкім стане, Вэртэр адчувае сябе «зьнішчаным». Хуткім часам, калі яму давялося даведацца, што Лота й Альбэрт ажаніліся, не папярэдзілі й не запрасілі Вэртэра на вясельле, галоўны герой нарэшце просіць звальненьне з двара, выяжджае й спачатку спыняецца ў зычлівага да яго князя. Там Вэртэр набыў усяго некалькі тыдняў, затым ад’яджае на радзіму й, урэшце, вяртаецца ў Вальґайм. Неўзабаве Вэртэр ізноў пачынае рэгулярна наведваць Лоту. Падсьвядома Лота працягвае малімоліць з пачуцьцямі Вэртэра, напрыклад, дазваляе сваёй канарке дзяўбці ейнае вусны, а затым ягоныя, тым самым дадаткова распальвая пал Вэртэра. Паколькі апошні адхіляе ейную прапанову «нацешыцца асалодай сапраўдным сяброўствам», і паколькі ў вёсцы ўжо гавораць пра йх дваіх, Лота адчувае сябе падушанай і просіць Вэртэра (таксама з просьбы Альбэрта) пачакаць чатыры дні й зноў сустрэцца зь ёй толькі на [[Каляды]]. Тым ня менш, калі Вэртэр усё ж наведваецца да Лоты, калі Альбэрта няма, да сканчэньня гэтага тэрміну й чытае ёй вершы (песьняпеньні Сэльмы) свайго перакладу Асіяна, абодва, як і раней у сцэне з [[Фрыдрых Готліб Клёпштак|Клёпштакам]], перапаўняюцца сваімі пачуцьцямі. Але як толькі Вэртэр пачынае палка абдымаць і цалаваць Лоту, тым самым накладвая сумненьне чыста плятанічнага характару адносінаў, дзяўчына ў замяшаньні адскоквае, уцякае й зашчэпліваецца ў суседнім пакоі. Каб ня ставіць ў небясьпеку гонар і шлюб Лоты, Вэртэр намысьліў не працягваць заляцацца да яе й пазбавіць сябе жыцьця. У вапошняй лістоўцы да Лоты Вэртэр выражае ўпэўненасьць у тым, што ён йзноў убачыць Лоту ў іншым жыцьці. У поўнач перад [[Вігілія|вігіліяй]] ён страляе сабе ў галаву зь пісталету, які ён пазычыў у Вальбэрта, за сваім сталом. Наступнай раніцы яго знаходзяць сьмяротна раненым. Буржуазная драма Ґотхальда Эфраіма Лесінґа «Эмілія Галоцьці» ляжала адкрытая на ягонай катэдры. Каля дванаццаці гадзінаў папаўдні ён сканаўся празь цяжкую траўму. Хрысьціянскае пахаваньне застаецца забароненым для самагубца (канец другое кнігі). == Форма == [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] выбраў форму [[Эпісталярны раман|эпісталярнага раману]], якая зьмяняецца камэнтарамі выдуманага «рэдактара» толькі ў канцы другое часткі. [[Эпісталярны раман]] [[Жан-Жак Русо|Жан-Жака Русо]] «Юлія, альбо Новая Элаіза» трынаццаць гадоў таму выявіў, якога асаблівага эфэкту можна дасягнуць публікацыяй быццам бы сапраўднага памену любоўнымі лістоўкамі. Тое, што [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ня толькі ведаў гэтую кнігу, але нават атаясьняе сябе зь ейным героям Сэн-Прэ, відаць, калі ён піша ў выніку ўспамінаў часу побыту ў [[Вэцляр]]ы: «І так адзін звычайны дзень зьмяняў іншы, і ўсе яны здаваліся сьвяточнымі; увесь каляндар павінен быў быць надрукаваны чырвоным колерам. Зразумее мяне той, хто прыгадае, што было прадказана шчасьлівым-няшчасным сябрам Новае Элаізы: „І калі ён будзе сядзець ля ногаў любай, ён будзе йрваць каноплі, і будзе жадаць ірваць каноплі сёньня, заўтра й пасьлязаўтра, так, усё жыцьцё“».<ref>Аўтабіяграфія Ґётэ «Паэзія й праўда», кніга 12.</ref> Формула «сёньня, заўтра й пасьлязаўтра, так, усё жыцьцё» ўзятая з наважнае лістоўкі ў «Новай Элаізе», з дапамогай якога галоўны герой адрываецца ад ягонага пляну [[самагубства]].<ref>«Юлія, альбо Новая Элаіза», трэцяя частка, 22-я лістоўка. Anke Engelhardt: Zu Goethes Rezeption von Rousseaus «Nouvelle Héloïse», [http://www.literaturbaum.de/Rezension%20Werther.doc тут] (MS Word; 31 kB)</ref> Першае выданьне рамана выйшла бязыменна й пачыналася з кароткага ўступу «рэдактара». Тое, што гэта было выдумкай аўтара, як і самі наступныя лістоўукі, чытачы гэтага выданьня не маглі зразумець. Няйначай, такі мастацкі прыём наводзіў на думку, што лістоўкі былі сапраўднымі напісамі, адрасаванымі (за трыма выняткамі) лепшаму сябру Вэртэра, Вільґэльму. Ягоную ролю зараз няўхільна займае чытач: ён становіцца тым, хто ведае пра йнтымныя пачуцьці, якія, здаецца, сапраўдны аўтар лістоўкаў раскрывае самаму бліжэйшаму яму чалавеку. Паўторнае выказваньне выдуманага рэдактара ўмацоўвае ўяўляньне пра тое, што ў існасьці гэта сапраўдныя лістоўкі. У вадрозьненьне ад заўсёды эмацыянальнае мовы Вэртэра, тон рэдактара, хоць і спачувальны, нязьменна фактычны. Апошняе асабіста падчыркваюць зноскі, якія звычайна сустракаюцца ў рамане, у якіх рэдактар шыфруе ймёны месцаў і чалавекаў, быццам бы для аховы фактычна сапраўдных чалавекаў. === Зьмена асобы апавяданьня === Калі сам раман напісаны як [[Эпісталярны раман|эпісталярны]] ў форме апавяданьня ад першае асобы<ref>Metzler Literaturlexikon, Stuttgart 2007, S. 338, Art. Ich-Roman</ref>, то як прадомова, так і разьдзел «Рэдактар чытачу», адзначаецца формаю апавяданьня з пазыцыі аўтара.<ref>Metzler Literaturlexikon, S. 56, Art. Auktoriales Erzählen</ref> Гэты мастацкі прыём патрэбны, з адное старонкі, праз практычныя меркаваньні — ня можа ж Вэртэр, напрыклад, выявіць сваю ўласную [[Самагубства|сьмерць]] у лістоўцы, зь іншае старонкі, таксама для таго, каб у заключэньні яшчэ раз узмацніць асьпект напружаньня. З дапамогаю пераключэньняў паміж раськіданымі й быццам бы знойдзенымі пасьля [[Самагубства|сьмерці]] дакумэнтамі й камэнтарамі апавядальніка-ўсёведа, драматызм падзеяў у гэтым заключным разьдзеле значна ўзрастае. == Прыманьне рамана == «Пакуты маладога Вэртэра» лічыцца ключавым раманам «Буры й націску». Ён стаў «першым бэстэлерам нямецкае літаратуры»<ref>Вэрнер Фулд: «Кніга забароненых кнігаў». Бэрлін, 2012, стр. 149 ''(па-нямецку: Werner Fuld: «Das Buch der verbotenen Bücher»)''</ref>, быў перакладзены на мноства моваў і быў адным з пачынальнікаў так званае залежнасьці ад чытаньня. Тое, што кніга [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] стане сусьветным посьпехам, не было прадказальна нават для пісьменьніка.<ref>Каб задакумэнтаваць фэномэн, так званы «гарачка Вэртэра» ''(па-нямецку: das Werther-Fieber)'', сёньня ў Вэцляры ў Доме Лоты ''(па-нямецку: das Lotte-Haus)'', жылом доме Шарлоты Буф, акрамя каштоўнага першага выданьня, таксама ёсьць выстаўленыя пародыі, перайманьні, рукапісы й пераклады на мноства моваў.</ref> Пазьней у сваёй аўтабіяграфіі «Паэзія й праўда» ён напісаў: «Уплыў гэтае кніжкі быў вялікі, так, жудасна й чароўна таму, што яна папала роўна ў патрэбны час». === Спрэчкі аб Вэртэры як аб тыпе, ягоным мірапогляду й намер Ґётэ зрабіць уплыў === ==== XVIII стагодзьдзе ==== Шмат сучасных чытачоў сярэдняга клясу ўспрымалі Вэртэра як парушальніка шлюбнае згоды, бунтаўніка й вальнадумца, які супярэчыць іхнім маральным і рэлігіёзным уяўленьням пра каштоўнасьці. Яны таксама абвінавалі кнігу ў тым, што яна спакушала моладзь да [[самагубства]], мервакавалі, што гэта пацьвярджаецца «хваляй самагубстваў», якая пачалася пасьля зьяўленьня кнігі. Нядаўнія дасьледваньні пацьвярджаюць мізэрны тузін гэтых самагубстваў. Рудрыґэр Сафранскі апісвае [[самагубства]] ў сваёй кнізе «Ґётэ — Твор жыцьця» як чутку, якая захоўваецца з моманту зьяўленьня твору.<ref>Rüdiger Safranski, 1945-: . Frankfurt, M 2015, <nowiki>ISBN 978-3-596-19838-2</nowiki>.</ref> Такая ж крытыка выходзіла пераважна ад царкоўнае старонкі й ад некаторых сучасных паэтаў. Напрыклад, кансэрватыўны тэоляг Лафатэр (які двойчы згадваецца ў самім рамане<ref>Глядзець у «Першай кнізе» лістоўку першага ліпеня (у зноске «рэдактара») і ў «Другой кнізе» лістоўку 15-га верасьня.</ref>) назваў Вэртэра «нехрысьціянскім» і «тым, хто адводзіць усякія прыстойнасьці». Найбольш злосна змагаўся з кнігаю галоўны пастар [[Гамбург|Ґамбурґа]] Ґёзэ: паводле ягоных словаў, яна паслужыла «нашае рэлігіі сорамам і ўсім непадкупным чытачам загубай».<ref>Fuld, S. 149.</ref> У некаторых рэгіёнах (напрыклад, у [[Саксонія|Саксоніі]], [[Данія|Даніі]]<ref>Забарона была наложаная ў 1776 годзе дацкай канцэлярыяй пасьля таго, як яна атрымала грозную справаздачу ад тэалягічнага факультэта. ''Øystein Rian: Hvorfor war det ikke nordmennene som forlot Frederik 6.? (Norsk) Historisk Tidskrift 93 (2014) S. 9-33,23. Fn. 63.''</ref> альбо ймпэрыі Ґабсбурґаў) кніга нават была забароненая празь ейнае магчымае выслаўленьне самагубства. [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] абараняўся супраць гэтакіх інсінуацыяў і сьцьвярджаў, што ён сам, дзякуй уласнаму выжываньню, лепшы прыклад таго, што ў лістоўцы патрэбна пісаць свае гора ад сэрца, што аднак пакідае пытаньне, чаму для апрацоўкі гора важная публікацыя таго, што напісана ад сэрца. Тым ня менш, ў другім выданьні 1775 году пісьменьнік паставіў перад першай і другой часткамі адпаведна палажэньня з асноўнымі думкамі, прычым другое палажэньне заканчваецца наступна:<ref>У больш позьніх выданьнях, якія выйшлі пры жыцьці Ґётэ, гэтыя дзьве загалоўныя строфы ўжо не ўключаныя. Бо большасьць сучасных выданьняў «Вэртэра» йдуць сьледам за друкаваньнямі 1774 і 1787 гадоў адпаведна, яны часьцей ня маюць гэтых думкаў альбо маюць толькі ў схаванам месцы. </ref> «Будзь мужчынам і ня йдзі сьледам за мной». А [[самагубства]] ягонае 17-гадовае добрае знаёмае Хрысьціяны фон Ласбэрґ у студзені 1778 году, праз чатыры гады пасьля зьяўленьня Вэртэра, прывяло [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ў вялікае душэўнае разладзьдзе, тым больш што ў памершай, як гавораць, быў экзэмпляр рамана пры сабе. Ёган Вільке (1998) тлумачыць гэты досьвед тым, што [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] фактычна перапрацаваў Вэртэра. У новай вэрсыі, апублікаванай ў 1787 годзе, ён больш аддаліўся ад героя й зрабіў мадэль [[самагубства]] менш прывабнай.<ref>Johann Wilke: ''Mitschuldig am Suizid? Bewältigung von Trauer und Schuld durch Johann Wolfgang von Goethe.'' Psychotherapie, Psychosomatik, medizinische Psychologie, 48. Jg., Ausgabe 3-4 / März-April 1998, S. 139—141</ref> Лесынґ, чыя пьеса «Эмілія Галоцьці» была апошнім чытаньнем [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]], таксама адрэагаваў занепакоена: {{Рамка-цытата|“Але калі такі цёплы прадукт павінен рабіць ня больш зла, чым дабра: ці ня думаеце вы, што ў яго павінна быць яшчэ адна маленькая халодная заключная мова? Некалькі намёкаў на тое, як Вэртэр прыйшоў да такога адчайнага характару; як іншы юнак, якога прырода надзяліла падобнымі схільнасьцямі, павінен захоўваць сябе для гэтага. Бо такі чалавек лёгка можа прыняць паэтычную прыгажосьць за прыгажосьць маральную й паверыць, што той, хто так моцна займае нашае ўвагу, павінен быў быць добрым. І што ён у існасьці ня быў ім. […] Такім парадкам, шаноўны Ґётэ, засталася закрыць яшчэ адну глаўку, і чым больш цынічна, тым лепей!”|крыніца=— Ґотхальд Эфраім Лесынґ: лістоўка гісторыку літаратуры Ёгану Ёахіму Эшэнбурґу, 26 кастрычніка 1774 году<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 136–137.</ref>|месца=цэнтар}} [[Біскуп]]у Дэры, лорду Брыстолю, які таксама абвінаваў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ў схіленьні да [[самагубства]], аўтар супярэчыў: {{Рамка-цытата|“А зараз вы хочаце схіліць да адказнасьці пісьменьніка й асудзіць твор, які, памылкова ўспрыняты некаторымі абмежаванымі ўмамі, вызваліў сьвет, у лепшым выпадку, ад тузіна дурняў і нікчэмнасьцяў, якія не маглі зрабіць анічога лепей, чым цалкам задуць слабую астачу йхняга маленькага сьвету!”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Вольфґанґ Ґётэ: Размова 17 сакавіка 1830 году з Фрыдрыхам Сарэтам і Фрыдрыхам Вільґэльмам Рымерам. Ґётэ паведамляе пра сваю сустрэчу з лордам Брыстолем у чэрвені 1797 году.<ref>Woldemar Freiherr von Biedermann (Hrsg.): Goethes Gespräche. 10 Bände. Leipzig 1889–1896, insb. Band 7, S. 270–273, Software-Version in der Reihe: Digitale Bibliothek, „Band“ 10: Johann Wolfgang Goethe: Briefe – Tagebücher – Gespräche. ISBN 978-3-89853-410-9</ref>}} Аднак пераважная колькасьць чытачоў была заядлымі пасьлядоўнікамі рамана. Асабліва сярод моладзі загарэлася сапраўдная «гарачка Вэртэра» ''(па-нямецку: das Werther-Fieber)'', якая пераўтварыла галоўнага героя ў культавую фігуру, чые сіні фрак з латуннымі ґузікамі, жоўтая камізэлька, карычневыя боты з абцасамі й круглы фетравы капялюш сталі ймітаваць моду Вэртэра ''(па-нямецку: Werther-Mode)''. Былі вядомы кубак Вэртэра ''(па-нямецку: Werther-Tasse)''<ref>Глядзець [https://web.archive.org/web/20101024223754/http://www.goethe-museum.com/deutsch/0003-deutsch-die%20sammlung.htm тут].</ref> і нават вада Вэртэра ''(па-француску: Eau de Werther)''. Сцэны з «Пакутаў маладога Вэртэра» (адлюстраваныя, напрыклад, Даніэлем Хадавецікм) упрыгожвалі ймбрычкі й збаны на каву, міскі для пячэньня й бляшчанкі для гарбаты. Раман з разумелых прычынах знайшоў пасьлядоўнікаў сярод тых, хто лічыў, што яны ў падобнай да Вэртэра сытуацыі, і хто шукаў разуменьне й уцяшэньне ў ягоных уласных пакутох у тоненькім томе. На гэта накіравана й прыгадваньне выдуманага рэдактара ў прадслоўі [[Эпісталярны раман|эпісталярнага рамана]]: {{Рамка-цытата|“Усё, што мне ўдалося знайсьці ў гісторыі беднага Вэртэра, я дбайна сабраў і прадстаўляю вам тут і ведаю, што вы мяне дадзякуеце за гэта. Вы ня можаце адмовіць ягонаму ўму й характару ў захапленьні й каханьні, а ягонаму лёсу — у сьлязах. А ты, добрая душа, калі адчуваеш тыя ж імпэты, што й ён, чэрпай уцяшэньне ў ягоных пакутох, і хай гэтая кніжка стане тваім сябрам, калі ты ня можаш знайсьці больш блізкага празь лёс альбо праз уласную віну!”|месца=цэнтар|крыніца=— Пакуты маладога Вэртэра}} ==== Іншыя дакумэнты аб сучасным уплыве ==== {{Рамка-цытата|“Раман, у якога няма йншае мэты, акрамя як сьцерці ганебнае з самагубства маладога жартаўніка […] і ўявіць гэты чорны ўчынак як акт гераізму […]. Які малады чалавек можа чытаць такое праклятае пісаньне, і не захаваць пры тым у сваёй душы чумную язву, якая абавязкова прарвецца сваім часам. І аніякая цэнзура не перашкаджае друкаваць такую прынаду Сатаны? […] Вечны Бог! які час ты даў нам перажыць!”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Мельхіар Ґёзэ: Вольныя водгукі аб ґамбурскіх навінах з Царства Вучонасьці, 1775<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 127.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Вы думаеце, што ён [раман] тонкая ахова самагубства? Гэта нагадвае мне тое, калі б вы хацелі выдаць “Іліяду” Гамэра за тонкае захапленьне гневам, звадай і варожасьці. […] Вобраз такіх бурных запалаў быў б небясьпечны для публікі? […] Таму давайце разгледзем мараль гэтага рамана, не маральную канчатковую мэту, а маральны ўплыў, які жыцьцё гэтага рамана магло й павінна было зрабіць на сэрцы публікі. […] Акурат у гэтым і заключаецца заслуга Вэртэра, што ён знаёміць нас з запаламі й пачуцьцямі, якія кожны цьмяна адчувае ў сабе, але ня ведае, як іх назваць. У гэтым заслуга кожнага паэта”.|месца=цэнтар|крыніца=— Якаб Міхаэль Райнхальд Ленц: Лістоўкі пра мараль «Пакутаў маладога Вэртэра», напісаны ў 1775 годзе}} {{Рамка-цытата|“Тут прадаецца кніга з назовам «Пакуты маладога Вэртэра» й г.д. Гэтае пісаньне — апалёгія й рэкамэндацыя самагубства; […] таму тэалягічны факультэт палічыў патрэбным паклапаціцца пра тое, каб гэтае пісаньне было прыгнечаным: гэтым разам прыклады самагубстваў становяцца ўсё больш частымі. […]”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Аўґуст Эрнэсьці: Прапанова аб забароне ад імені тэалягічнага факультэта ў Ляйпцыґе, 28 студзеня 1775 году.<ref>Gerhard Sauder: Kommentar zu Die Leiden des jungen Werthers. In: Johann Wolfgang Goethe: Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens. Münchner Ausgabe. Herausgegeben von Karl Richter in Zusammenarbeit mit Herbert G. Göpfert, Norbert Miller und Gerhard Sauder. Band 1.2: Der junge Goethe. 1757–1775 (2). Herausgegeben von Gerhard Sauder. München, Wien 1987, S. 786.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Але мова тут ідзе ня пра халодныя маральныя супрэчкі, а пра тое, каб паказаць верагоднасьць таго, як разумны й у вастатнім дастойны чалавек можа быць даведзены да такога кроку. […] у доўгай сэрыі лістоўукаў мы можам прасачыць ягоны характар у вадпаведнасьці з усімі ягонымі маленькімі вызначэньнямі такім парадкам, што суправаджаем яго да краю прорвы. […] Апраўдаць альбо не апраўдаць аднаго самагубца, а толькі зрабіць яго аб’ектам жалі, паказаць ягоным прыкладам, што зусім мягкае сэрца й палкае выабражэньне часта ёсьць вельмі згуюныя дары, — гэта не напісаць апалёгію самагубства”.|месца=цэнтар|крыніца=— Хрыстаф Мартын Вілянд: Рэцэнзія. У: «Нямецкі Мэркур», Ваймар, сьнежань 1774 году, стр. 241–243<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 123.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Найпрыгажэйшы ўрывак у «Вэртэры» — той, дзе ён страляе ў трусіную лапку”.|месца=цэнтар|крыніца=— Ґеорґ Хрыстаф Ліхтэнбэрґ: Sudelbuch F, 1776–1779<ref>Georg Christoph Lichtenberg: Schriften und Briefe. Herausgegeben von Wolfgang Promies, 3 Bände, Carl Hanser, München 1967 ff., insb. Band 1, S. 531 Nr. F 516</ref>}} ==== 19-е стагодзьдзе ==== У 1808 годзе падчас Эрфурцкага кангрэсу [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]] вызваў да сябе [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]], пісьменьніка, якім ён захапляўся, і прызнаўся яму, што чытаў «Вэртэра» сем разоў і заўсёды насіў раман з сабой.<ref>Гавораць, што Напалеон таксама паказаў Ґётэ псыхалягічны недахоп «Вэртэра» й пацьвердзіў свае дакладныя веды тэксту ўсебаковым аналізам. Глядзець http://www.hermlin.de/quellen_napoleon.html</ref> Ён знайшоў няшчаснае каханьне вельмі чульлівым, але грамадзянства было адлюстраванае вельмі нэгатыўна.<ref>Vgl. Rüdiger Safranski: ''Goethe und Schiller. Geschichte einer Freundschaft.'' München 2009, S. 21.</ref> У гутарцы зь Ёганам Пэтэрам Экэрманам другога сьнежня 1824 году [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] прызнаўся, што прачытаў кнігу толькі адзін раз пасьля ейнае публікацыі й з таго часу пазьбягаў яе. Такім парадкам, ён бачыў у ёй «гучныя запальныя ракеты» й баяўся «йзноў адчуць той паталягічны стан, зь якога яна выйшла».<ref>Studienkreis (Hrsg.): ''Goethe. Neudruck nach der Weimarer Ausgabe.'' Studienkreis Edition, Bochum 2005 (3. Auflage), <nowiki>ISBN 3-935723-13-X</nowiki>, S. 882</ref> У 1834 годзе [[Людвік Тык]] у сваёй рабоце «Старая кніга й падарожжа ў блакітнае» ўстанавіў, што Вэртэр 1830-х гадоў, калі б быў сучасьнікам, быў бы клясыфіцаваны як мелкі, чульлівы жыхар, «які ня можа быць захопленым адносінамі да дзяржавы, чалавецтва, свабоды альбо прыроды, але які жыве й памірае толькі няшчасным каханьнем».<ref>Ludwig Tieck: ''Das alte Buch und die Reise ins Blaue hinein''. In: ''Schriften in zwölf Bänden.'' Bd. 11: Schriften 1834—1836. Hrsg. v. Uwe Schweikert u. a., Frankfurt a. M. 1988, S. 733</ref> У сваім рэлігіёзна-філясоўскім творы «Хвароба да сьмерці», апублікаваным у 1849 годзе, [[Сёрэн Абю К’еркегор|Сёрэн Абю К’еркеґор]], ужо паводле назову твору, ссылаецца на «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]. Для [[Сёрэн Абю К’еркегор|К’еркеґора]] роспач — гэта «хвароба да сьмерці». [[Сёрэн Абю К’еркегор|К’еркеґор]] крытыкуе самагубства Вэртэра як уцёкі няверуючага чалавека ад сапраўднасьці. Вэртэр ня быў веруючым і занадта падлягчыў сабе жыцьцё, калі, як раздуранае дзіцё, убачыў у боге «шаноўнага бацьку», які напэўна выканае ягонае жаданьне аб прабачэньні.<ref>Victor A. Schmitz: ''Goethe in der dänischen Romantik''. In: ders.: ''Dänische Dichter in ihrer Begegnung mit deutscher Klassik und Romantik''. Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main 1974, S. 115</ref> ==== 20-е й 21-е стагодзьдзі ==== Ґэрхард Шторц у 1953 годзе характарызуе Вэртэра як «паэта бяз твора, які […] пераўтварае свае жыцьцё ў паэзію й гэтым парадкам блытае быцьцё й вобраз» і чые жыцьцё разбуроўваецца, таму што ён разумее характэрнае для паэта «стварэньне сьвету з анічога» ня як «прыповесьць».<ref>Gerhard Storz: ''Goethe-Vigilien oder Versuche in der Kunst, Dichtung zu verstehen''. Klett, Stuttgart 1953, S. 40f.</ref> У 1980 годзе Лео Кройцэр, тым часам прафэсар сучаснае нямецкае літаратуры й мовы ў Ґановэрскім унівэрсытэце, перасьцерагае ад захапленьня «шырока распаўсюджаным настаўнікамі нямецкае мовы пытаньнем» пра тое, «як можна было ратаваць Вэртэра»: «Мастацкім дзеячам нельга дапамагчы, хіба што [[Эстэтыка|эстэтычна]]», — падчырквае Кройцэр. Ён разважае такім парадкам: «Гісторыя, прыпыненная ў рамане, у вадрозьненьне ад „жыцьця“, ня ведае маральных альтэрнатываў».<ref>Leo Kreutzer: ''Schnee ohne Maß und Ordnung. Über Torquato Tasso, Werther und die Phantom-Gesellschaft''. In: ders.: ''Mein Gott Goethe. Essays''. Rowohlt, Reinbek 1980, <nowiki>ISBN 3-499-25136-1</nowiki>, S. 22 f.</ref> Вэртэр, як і ягоны «малодшы брат», Тарквата Таса, — герой з «думкамі бязь меры й парадку», лёс якога — зазнаць няўдачу праз «ціхамірных людзей», накшталт Альбэрта (альбо Антоніё ў «Тарквата Таса»). У «Штогодніку псыхааналізу 1996» Вальфрід Ліндэн апісвае героя Вэртэра як «прадпсыхатычную асобу». Вэртэр — «інфантыльная асоба, якая не гатовая адказваць за свае ўчынкі». Вэртэр — нарцыс, які адчувае пустату ўнутры сябе й дарэмна спрабуе запоўніць гэтую нарцысычную пустату праз працу альбо каханьне да Лоты.<ref>Walfried Linden: ''[https://www.goethe-psychoanalyse.de/Publikationen/jahrbuch35/linden035_04.html Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust, … Die Spaltung bei Goethe als narzißtisches Phänomen]''. In: ''Jahrbuch der Psychoanalyse,'' 1996, S. 195—216</ref> У 2007 годзе Ґэрхард Абэрлін дае комплексную дыягностыку [[Псыхіка|псыхіцы]] Вэртэра: мадэль хваробы «Вэртэр» уключае ў сабе шэраг прыкметаў, якія дазваляюць дапусьціць наяўнасьць нарцысычнае сымптаматыцы. Апрача пачуцьця віны й непаўнацэннасьці, да йх адносяцца, перш наперш, экзістэнцыяльны страх, небыт матывацыі, турбота, перапад настрояў, страта сапраўднасьці, імкненьне да йдэалізацыі, незадаволенае ймкненьне да мастацтва, [[Мэлянхолік|мэлянхолія]], [[Трызьненьне|манія велічы]], крайняя ўразьлівасьць, [[псыхоз]] і ([[Эўфарыя|эўфарычная]]) схільнасьць да [[самагубства]].<ref>Gerhard Oberlin: ''Goethe, Schiller und das Unbewusste. Eine literaturpsychologische Studie''. Psychosozial-Verlag, Gießen 2007, S. 69.</ref> З гэтай мадэльлю псыхапаталягічнага разважаньня зьвязана магчымасьць і йнтэрпрэтацыі, прапанаваныя Аратай Такэдай, што Вэртэр, быццам бы ў [[Аўтызм|квазыаўтыстычным]] самавыяўленьні, проста мысьлёва лістуецца з сваім сябрам Вільґэльмам: мабыць, што лістоўкі Вэртэра «аніколі не адпраўляюцца й дасягаюць толькі Вільґэльма, якога ён мысьлёва ўяўляе сабе, які затым у сваю чаргу пісьмова адказвае Вэртэру таксама ў ягоных думках».<ref>Arata Takeda: ''Die Erfindung des Anderen. Zur Genese des fiktionalen Herausgebers im Briefroman des 18. Jahrhunderts''. Würzburg, Königshausen & Neumann 2008, S. 88</ref> Марсэль Райх-Раніцкі ў 2002 годзе абвяшчае «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ўключэньнем яго ў сэрыю сваіх «Канонаў» адным з тых раманаў, якія кожны адукаваны немец павінен быў прачытаць. На думку Юрґэна Бушэ раман асаблівы яшчэ й тым, што мужчына піша пра адхіленае каханьне з мужчынскага погляду, чаго раней аніколі не было. Гэта паўтарылася толькі з [[Гайнрых фон Кляйст|Ґайнрыхам фон Кляйстам]].<ref>Das Literarische Quartett Folge 77 (14.12.2001)</ref> Рычард Дэвід Прэхт, зь іншае старонкі, ацэньвае раман як «неверагодны покліч», як «пошлы сацыяльны [[рамантызм]]», «вымерлую тэму». Ён зводзіць раман да ўзроўня «дарэмных школьных ведаў».<ref>''[https://www.stern.de/kultur/buecher/richard-david-precht-zum-deutschen-bildungssystem-rentner-sollen-ran----werther--muss-raus-3440076.html Richard David Precht zum deutschen Bildungssystem: Rentner sollen ran — «Werther» muss raus]''. ''Stern online''. 23. November 2011</ref> Яшчэ ў 1998 годзе Ханс-Дзітэр Ґэлфэрт адмаўляў, што мова й падача «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] былі «поклічам»: раман — «адна з самых эмацыянальных паэмаў і прытым ня покліч».<ref>Hans-Dieter Gelfert: ''Im Garten der Kunst. Versuch einer empirischen Ästhetik''. Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 85.</ref> У 2005 годзе Ёрґ Лёфлэр больш дыфэрэнцавана падыходзіць да пытаньня пра сапраўднасьць думкаў і пачуцьцяў, якія апісвае Вэртэр і якія зьмяшчаюцца ў абвінаваньні ў поклічы: з адное старонкі, Вэртэр надае вялікае значэньне да таго, каб людзі былі «натуральнымі», а ня проста прапаноўвалі йнсцэнаваньні сваім субратам. Зь іншнае старонкі, сцэна з «ключавым словам», калі апісваюцца ўласныя думкі й пачуцьці Вэртэра, сустракаецца ў рамане [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] дзівосна часта. «Як цудоўны [[рэжысэр]] свайго ўласнага „натуральнага тэатру“, Вэртэр літаральна йнсцэнуе ўсё, што яго эмацыянальна кранае». Тэкст «неперарыўна стварае для свайго героя (да самага горкага канца) хісткі „патос страху й асалоды“».<ref>Jörg Löffler: ''Schauspielmetaphern. Werthers Naturtheater''. In: ders.: ''Unlesbarkeit. Melancholie und Schrift bei Goethe''. Erich Schmidt Verlag, Berlin 2005, S. 60-76</ref> Вэртэр быў уключаны ў Бібліятэку 100 кнігаў ZEIT, а таксама ў школьную бібліятэку Zeit. == Проза == Раман паўплываў як на форму, так і на зьмест мноства йншых раманаў. Некаторые зь іх, так званыя «Верцерыады» ''(па-нямецку: die Wertheriaden)'', таксама напрамак грунтуюцца на «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]: Хрыстаф Фрыдрых Нікалаі напісаў «Радасьці маладога Вэртэра», напад на тых, хто бачыў у творы [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] апраўданьне [[самагубства]]. У творы Нікалая Вэртэр перамог Шарлоту й сановіцца шчасным землеўласьнікам, які цешыцца мноствам ягоных дзяцей — что, у сваю чаргу, сьхіліла [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] пачаць літаратурную невялікую сварку супраць Нікалая напісаньнем зьедлівага верша «Нікалаі на могілцы Вэртэра» й некалькі намяненьняў на гэты конт у ксэніях. У рамане [[Томас Ман|Томаса Мана]] «Лота ў Ваймары» (апублікаваным у 1939 годзе) загалоўная гераіня Шарлота Буф называе маладога [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] чужаедам на ейнае шчасьце зь ейным жаніхом і ўпасьледку мужам Ёганам [Ґэорґам] Хрысьціянам Кэстнерам. [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] — гэта трэці бок, які прыходзіць знадворку й адкладвае «зязюлінае яйка ягоных пачуцьцяў у гняздо», захапляецца чужымі нявесткамі. Бэрнд Кэсэнс напісаў раман «Танцоўная каханьне фламенка» ў 1999 годзе. Тут большая частка дзеяньня пераносіцца ў постфашыцкую [[Гішпанія|Гішпанію]], дзе галоўны герой улюбляецца ў мясцовую жыхарку. Дзеяньне рамана Пэцера Ўнтухта «Абодва за ліпамі», апублікаванага ў 2002 годзе, адбываецца пераважна ў [[Вэцляр]]ы. Паводле зьместу й форме (а таксама [[Эпісталярны раман|эпісталярнага характар]]<nowiki/>у, храналёгіі, выбару ймёнаў) ён мае шмат сасланьняў як да Вэртэра, так і — што ня менш іранічна — да знаходжаньня [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] [[Вэцляр|ў гэтым месцы]]. == Крыніцы == {{зноскі}} {{Парады артыкулу|няма катэгорыяў}} 3hny6fd2hfzbuz46on06mdfvii6g7b1 2331220 2331219 2022-08-03T22:15:44Z Dymitr 10914 дададзеная [[Катэгорыя:Творы Ёгана Вольфганга Гётэ]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор|Назва=Пакуты маладога Вэртэра|Назва-арыгінал=Die Leiden des jungen Werthers|Выява=Goethe 1774.JPG|Жанр=[[эпісталярны раман]]|Аўтар=[[Ёган Вольфґанґ фон Ґётэ]]|Мова арыгіналу=нямецкая|Напісаны=1774|Публікацыя=1774|Подпіс выявы=Першае выданьне рамана, 1774 год|Папярэдні твор=Клавіґо|Наступны твор=Іфіґэнія ў Таўрыдзе}} '''«Пакуты маладога Вэртэра»''' ({{Мова-ням|«Die Leiden des jungen Werthers»}} (стары назоў); ''«Die Leiden des jungen Werther»'' (сучасны назоў)) — [[эпісталярны раман]] нямецкага пісьменьніка [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ёгана Вольфґанґа фон Ґётэ]], у якім малады юрыст-стажор Вэртэр усутыч да свайго [[самагубства]] расказвае пра свае нешчасьлівае каханьне да Лоты, заручанай зь іншым мужчынай. Раман апублікаваны ў 1774 годзе й стаў другім, пасьля першага нацыянальнага посьпеху драмы [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] «Ґёц фон Бэрліхінґэн» ''(па-нямецку: «Götz von Berlichingen»)'' (1773), больш вялікім, нават тады эўрапэйскім посьпехам. Абодва твораў адносяцца да літаратурнае плыні «Бура й націск»<ref>«Бура й націск» ''(па-нямецку: «Sturm und Drang»)'' — літаратурная плыня нямецкае літаратуры, для якое характэрна адмова ад культу розуму на карысьць гранічнае эмацыянальнасьці й апісаньня крайніх праяваў індывідуалізму. Назоў плыні ўзыходзіць да аднайменае драмы нямецкага пісьменьніка Фрыдрыха Максыміляна фон Клінґэра.</ref>. Аўтар напісаў [[эпісталярны раман]] за шэсьць тыдняў.<ref>David E. Welbery: . Hrsg.: David E. Welbery. 1. Auflage. Berlin University Press, Berlin 2007, <nowiki>ISBN 978-3-940432-12-4</nowiki>, S. 498.</ref> Першае выданьне зьявілася ў верасьні 1774 году на Ляйпцыскім кніжным кірмашы й адразу ж стала бэстэлерам. У 1787 годзе [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] перапрацаваў раман, прычым зьмяніў у тым ліку ягоны назоў.<ref>Першапачатковы назоў рамана — «Die Leiden des jungen Werther'''s'''», пасьля зьмяненьня ў назове прапала характэрная для роднага склону ў нямецкай мове літара '''<nowiki/>'s''''. Сучасны назоў рамана — «Die Leiden des jungen Werther».</ref> Гэты раман зрабіў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] вядомым на ўсю [[Нямеччына|Нямеччыну]], так бы мовіць, за адную ноч. «Вэртэр» — адзін з самых пасьпяховых раманаў гісторыі літаратуры.<ref>Leis, Mario: Johann Wolfgang von Goethe. ''Die Leiden des Jungen Werther''. Reclam, Stuttgart 2002.</ref> Сюжэт гэтага рамана [[Аўтабіяграфія|аўтабіяграфічны]], бо [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] літаратурна перапрацаваў тут свае плятанічныя адносіны з Шарлотай Баф, якая тым часам ужо была неафіцыяльна заручаная.<ref>[[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] закахаўся ў Шарлоту, калі з траўня па верасень 1772 году прахадзіў стажыроўку ў [[Вярхоўны суд|Вярхоўным Судзе]] ў [[Вэцляр|Вэцляры]].</ref> Матывам трагічнага выніку гэтага каханьня, [[самагубства]] Вэртэра, паслужыла Ґётэ [[самагубства]] ягонага сябра, Карла Вільґэльма Ерузалема, сакратара місіі ў [[Вэцляр]]ы. Ён закахаўся ў замужную жанчыну, Элізабэт Хэрт, народжаную Эґэл (1741—1813), якая засталася для яго недасягальнай. З 1768 году яна была жонкаю Піліпа Якаба Хэрта (1735—1809), патаемнага сакратара пры пасланьніку курпфальскага княству Пфальц-Лаўтэрн у [[Вэцляр]]ы. Літаратурны герой Лоты ў рамане таксама носіць рысы чорнавокае Максыміляны фон Ла Рош, яшчэ адной знаёмай маладога [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] падчас пэрыяду пачынаньня рамана. Нягледзячы на такую блізкасьць рамана да сапраўднасьці, «Вэртэр» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] застаецца фіктыўным, літаратурна складзеным тэкстам,<ref>Гэта відаць ужо паводле таго, што Ґётэ, у вадрозьненьне ад Вэртэра, перажыў свой крызіс.</ref> — ні простым самавыяўленьнем, ні раманам з ключом.<ref>Раман з ключом — раман, які прыпушчае, што яго чытаць як сапраўдную гісторыю. Герояў рамана можна разгледжваць як сапраўдных людзей (шукаць ключ, каб зразумець, хто ёсьць хто).</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130928160840/https://www.uni-due.de/einladung/Vorlesungen/washeisst/goethe_werther.htm Johann Wolfgang Goethe: Die Leiden des jungen Werthers (1774)] </ref> == Зьмест == Дзеяньне разварочваецца ў пэрыяд з 4 траўня 1771 году да 24 сьнежня 1772 году. Малады Вэртэр пакінуў роднае места, каб уладзіць для маці справу аб спадкаёмстве й, такім спосабам пакінуць нешчасьлівую гісторыю каханьня. Спачатку ён жыве ў кватэры ў месцы, потым у суседняй [[Ідылія|сяляначнай]] вёсцы Вальґайм, любіць бадзяцца на сьвежым паветры, зноў і зноў асэнсоўваць свае ўражаньні ў невялікіх малюнках. Аднойчы ён знаёміцца з сымпатычным ураднікам С., удаўцом і бацькай дзевяці дзяцей<ref>У йснасьці ён Хайнрых Буф (1711—1795), нарожданы ў Штайнбахе каля [[Гісэн|Ґісэну]], ураднік нямецкага дома ў [[Вэцляр|Вэцляры]], удаўнік Магдалены Эрнэсьціны, уроджанае Фэйлер (1731—1771), бацька 16 дзяцей, дванаццаць зь якіх былі яшчэ жывыя ў 1772 годзе.</ref>, які хоча запрасіць Вэртэра ў хату. Аднак Вэртэр адлажыў візыт і неўзабаве забыўся на яго. Па дарозе да танцаў зь іншымі маладымі людзьмі кампанія рамізьнікаў спыняецца каля дома ўрадніка, каб забраць ягоную дачку Лоту<ref>З поўным іменем і скарочаным прозьвішчам — Шарлота С.; «С.», відавочна, было натхнута другім іменем «Шарлоты Сафіі» Ґэнрыэты [Баф].</ref>. Вэртэр бачыць яе ў вакружэньні васьмі братоў і сясьцёраў, якім яна адрэзвае ад буханкі хлеба йхняю вячэру, і глыбока ўражаны гэтай сцэнай, але асабіста прыгожай дзяўчынай, якая цалкам узяла тут на сябе ролю маці. Падчас балю, мэты сумеснага шпацыру, Вэртэр запрашае Лоту танцаваць зь ім другі контрданс — яна згаджваецца на трэці. Калі сяброўкі Лоты заўважылі шчасьлівую згоду, якую Лота й Вэртэр дэманструюць падчас танцаў, яны нагадваюць Лоце пра некага Альбэрта.<ref>У йснасьці надзвычай разумны сакратар Ґановэрскага легату Ёган [Ґэорґ] Хрысьціян Кэстнер — неафіціяльны жаніх Шарлоты Буф. Аднак Ґётэ прыпісвае літаратурнаму дзеячу «Aльбэрту» часткова йншыя рысы характару, пэдантызм і штодзённае мяшчанства, супраць чаго Кэстнер праўдзіва пратэставаў перад [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]. Такім парадкам, імя «Альбэрт», што яшчэ аніхто не заўважаў, таксама зьвязана з даволі ўмеркавана адораным юрыстам Ёганам Альбрэхтам («Альбэрт») Давідам Райхсфрайхэрнам фон Крамэрам.</ref> На патрабаваньне Вэртэра Лота тлумачыць яму, што Альбэрт — «храбры чалавек, зь якім яна так добра заручаная».<ref>«Reclam Ausgabe», 2001, стр. 28</ref> На працягу вечару напаўзае навальніца. Вэртэр і Лота глядзяць з акна на яшчэ вільготную ад дажджу, асьвежаную прыроду. Яны прыгадваюць адзін і той жа верш, оду «Вясеньні агонь» [[Фрыдрых Готліб Клёпштак|Клёпштака]]. Вэртэр інтэрпрэтуе гэта як выраз іхняе роднае душы й з гэтага моманту часьцей шукае блізасьці да Лоты. Калі жаніх Лоты, Альбэрт, вяртаецца з службовае камандыроўкі, настрой Вэртэра паступова зьмяняецца. Узьнікае любоўны трыкутнік, у якім Лота спачатку здаецца Вэртэру «сьвятой», побач зь якой Вэртэр не адчувае плоцьнае цягненьне. Першапачаткова адносіны Вэртэра да Лоты носяць чыста плятанічны характар безь якога-небудзь прымусу знадворку. Альбэрт і Вэртэр спачатку пасябраваліся й праводзяць некалькі гутарак адзін з адным, напрыклад, пра [[самагубства]] альбо «хваробу да сьмерці», пра [[Мэлянхолік|мэлянхолію]]. Прычым розьніцца паміж двума героямі: Вэртэрам, поўным бурных пачуцьцяў, ды Альбэртам, рассудлівым традыцыяналістам, — становіцца вельмі відавочнай. Але калі Вэртэр заўважае, што ня можа паддаца сваім моцным пачуцьцям да Лоты праз паважаньне да Альбэрта, ён пахопліва пакідае гэтае месца, нават ні зь кім не разьвітаўся. Прычына гэтага — вельмі эмацыянальная размова, у якой становіцца зразумела, что Лота паабяцала сваёй памершай маці на сьмярэтнім ложы ажаніцца з Альбэртам (канец першае кнігі). Вэртэр некаторы час працуе ў пасланьніка пры двары. Аднак жа пэдантычнасьць ягонага начальніка й абмежаванасьць прыдворнага парадку дазваляюць яму зразумець, што ў гэтым грамадзтве ён можа йграць толькі ролю аўтсайдара й не атаясьняць сябе зь ёй. Калі аднойчы граф С.<ref>Гэты літаратурны герой у йснасьці адпавядае Ёгану Марыі Рудольфу Вальдботу (1731—1805), у 1763—1777 гадах каталіцкаму з двух прэзыдэнтаў Імпэратарскае палаты.</ref> прадбачліва выдаляе яго з знатнага круга з такое прычыны, што шмат госьцяў адчувае непакоту праз бытнасьць Вэртэра, простага чалавека, калі пасьля гэтага прылюдна пляткараць пра бэстактоўнасьць Вэртэра, калі таксама ягоная новая, трошкі падобная да Лоты, знаёмая, «Пані фон Б.»<ref>Шарлота фон Баркхаўс з прозьвішчам фон Візэнхютэн (1756—1823), якая, на думку Ёгана Якаба фон Вілемэра, выказаную самаму Ґётэ ў лістоўцы 1-га сьнежня 1824 году, была гістарычнаю мадэльлю для «Пані фон Б.» [як шляхецкая «другая Лота»].</ref>, асьцярожна спрабуе ўдзяўбці яму, што ён вельмі самаўпэўнены й недастаткова дасьведчаны аб сваім грамадзкім стане, Вэртэр адчувае сябе «зьнішчаным». Хуткім часам, калі яму давялося даведацца, што Лота й Альбэрт ажаніліся, не папярэдзілі й не запрасілі Вэртэра на вясельле, галоўны герой нарэшце просіць звальненьне з двара, выяжджае й спачатку спыняецца ў зычлівага да яго князя. Там Вэртэр набыў усяго некалькі тыдняў, затым ад’яджае на радзіму й, урэшце, вяртаецца ў Вальґайм. Неўзабаве Вэртэр ізноў пачынае рэгулярна наведваць Лоту. Падсьвядома Лота працягвае малімоліць з пачуцьцямі Вэртэра, напрыклад, дазваляе сваёй канарке дзяўбці ейнае вусны, а затым ягоныя, тым самым дадаткова распальвая пал Вэртэра. Паколькі апошні адхіляе ейную прапанову «нацешыцца асалодай сапраўдным сяброўствам», і паколькі ў вёсцы ўжо гавораць пра йх дваіх, Лота адчувае сябе падушанай і просіць Вэртэра (таксама з просьбы Альбэрта) пачакаць чатыры дні й зноў сустрэцца зь ёй толькі на [[Каляды]]. Тым ня менш, калі Вэртэр усё ж наведваецца да Лоты, калі Альбэрта няма, да сканчэньня гэтага тэрміну й чытае ёй вершы (песьняпеньні Сэльмы) свайго перакладу Асіяна, абодва, як і раней у сцэне з [[Фрыдрых Готліб Клёпштак|Клёпштакам]], перапаўняюцца сваімі пачуцьцямі. Але як толькі Вэртэр пачынае палка абдымаць і цалаваць Лоту, тым самым накладвая сумненьне чыста плятанічнага характару адносінаў, дзяўчына ў замяшаньні адскоквае, уцякае й зашчэпліваецца ў суседнім пакоі. Каб ня ставіць ў небясьпеку гонар і шлюб Лоты, Вэртэр намысьліў не працягваць заляцацца да яе й пазбавіць сябе жыцьця. У вапошняй лістоўцы да Лоты Вэртэр выражае ўпэўненасьць у тым, што ён йзноў убачыць Лоту ў іншым жыцьці. У поўнач перад [[Вігілія|вігіліяй]] ён страляе сабе ў галаву зь пісталету, які ён пазычыў у Вальбэрта, за сваім сталом. Наступнай раніцы яго знаходзяць сьмяротна раненым. Буржуазная драма Ґотхальда Эфраіма Лесінґа «Эмілія Галоцьці» ляжала адкрытая на ягонай катэдры. Каля дванаццаці гадзінаў папаўдні ён сканаўся празь цяжкую траўму. Хрысьціянскае пахаваньне застаецца забароненым для самагубца (канец другое кнігі). == Форма == [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] выбраў форму [[Эпісталярны раман|эпісталярнага раману]], якая зьмяняецца камэнтарамі выдуманага «рэдактара» толькі ў канцы другое часткі. [[Эпісталярны раман]] [[Жан-Жак Русо|Жан-Жака Русо]] «Юлія, альбо Новая Элаіза» трынаццаць гадоў таму выявіў, якога асаблівага эфэкту можна дасягнуць публікацыяй быццам бы сапраўднага памену любоўнымі лістоўкамі. Тое, што [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ня толькі ведаў гэтую кнігу, але нават атаясьняе сябе зь ейным героям Сэн-Прэ, відаць, калі ён піша ў выніку ўспамінаў часу побыту ў [[Вэцляр]]ы: «І так адзін звычайны дзень зьмяняў іншы, і ўсе яны здаваліся сьвяточнымі; увесь каляндар павінен быў быць надрукаваны чырвоным колерам. Зразумее мяне той, хто прыгадае, што было прадказана шчасьлівым-няшчасным сябрам Новае Элаізы: „І калі ён будзе сядзець ля ногаў любай, ён будзе йрваць каноплі, і будзе жадаць ірваць каноплі сёньня, заўтра й пасьлязаўтра, так, усё жыцьцё“».<ref>Аўтабіяграфія Ґётэ «Паэзія й праўда», кніга 12.</ref> Формула «сёньня, заўтра й пасьлязаўтра, так, усё жыцьцё» ўзятая з наважнае лістоўкі ў «Новай Элаізе», з дапамогай якога галоўны герой адрываецца ад ягонага пляну [[самагубства]].<ref>«Юлія, альбо Новая Элаіза», трэцяя частка, 22-я лістоўка. Anke Engelhardt: Zu Goethes Rezeption von Rousseaus «Nouvelle Héloïse», [http://www.literaturbaum.de/Rezension%20Werther.doc тут] (MS Word; 31 kB)</ref> Першае выданьне рамана выйшла бязыменна й пачыналася з кароткага ўступу «рэдактара». Тое, што гэта было выдумкай аўтара, як і самі наступныя лістоўукі, чытачы гэтага выданьня не маглі зразумець. Няйначай, такі мастацкі прыём наводзіў на думку, што лістоўкі былі сапраўднымі напісамі, адрасаванымі (за трыма выняткамі) лепшаму сябру Вэртэра, Вільґэльму. Ягоную ролю зараз няўхільна займае чытач: ён становіцца тым, хто ведае пра йнтымныя пачуцьці, якія, здаецца, сапраўдны аўтар лістоўкаў раскрывае самаму бліжэйшаму яму чалавеку. Паўторнае выказваньне выдуманага рэдактара ўмацоўвае ўяўляньне пра тое, што ў існасьці гэта сапраўдныя лістоўкі. У вадрозьненьне ад заўсёды эмацыянальнае мовы Вэртэра, тон рэдактара, хоць і спачувальны, нязьменна фактычны. Апошняе асабіста падчыркваюць зноскі, якія звычайна сустракаюцца ў рамане, у якіх рэдактар шыфруе ймёны месцаў і чалавекаў, быццам бы для аховы фактычна сапраўдных чалавекаў. === Зьмена асобы апавяданьня === Калі сам раман напісаны як [[Эпісталярны раман|эпісталярны]] ў форме апавяданьня ад першае асобы<ref>Metzler Literaturlexikon, Stuttgart 2007, S. 338, Art. Ich-Roman</ref>, то як прадомова, так і разьдзел «Рэдактар чытачу», адзначаецца формаю апавяданьня з пазыцыі аўтара.<ref>Metzler Literaturlexikon, S. 56, Art. Auktoriales Erzählen</ref> Гэты мастацкі прыём патрэбны, з адное старонкі, праз практычныя меркаваньні — ня можа ж Вэртэр, напрыклад, выявіць сваю ўласную [[Самагубства|сьмерць]] у лістоўцы, зь іншае старонкі, таксама для таго, каб у заключэньні яшчэ раз узмацніць асьпект напружаньня. З дапамогаю пераключэньняў паміж раськіданымі й быццам бы знойдзенымі пасьля [[Самагубства|сьмерці]] дакумэнтамі й камэнтарамі апавядальніка-ўсёведа, драматызм падзеяў у гэтым заключным разьдзеле значна ўзрастае. == Прыманьне рамана == «Пакуты маладога Вэртэра» лічыцца ключавым раманам «Буры й націску». Ён стаў «першым бэстэлерам нямецкае літаратуры»<ref>Вэрнер Фулд: «Кніга забароненых кнігаў». Бэрлін, 2012, стр. 149 ''(па-нямецку: Werner Fuld: «Das Buch der verbotenen Bücher»)''</ref>, быў перакладзены на мноства моваў і быў адным з пачынальнікаў так званае залежнасьці ад чытаньня. Тое, што кніга [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] стане сусьветным посьпехам, не было прадказальна нават для пісьменьніка.<ref>Каб задакумэнтаваць фэномэн, так званы «гарачка Вэртэра» ''(па-нямецку: das Werther-Fieber)'', сёньня ў Вэцляры ў Доме Лоты ''(па-нямецку: das Lotte-Haus)'', жылом доме Шарлоты Буф, акрамя каштоўнага першага выданьня, таксама ёсьць выстаўленыя пародыі, перайманьні, рукапісы й пераклады на мноства моваў.</ref> Пазьней у сваёй аўтабіяграфіі «Паэзія й праўда» ён напісаў: «Уплыў гэтае кніжкі быў вялікі, так, жудасна й чароўна таму, што яна папала роўна ў патрэбны час». === Спрэчкі аб Вэртэры як аб тыпе, ягоным мірапогляду й намер Ґётэ зрабіць уплыў === ==== XVIII стагодзьдзе ==== Шмат сучасных чытачоў сярэдняга клясу ўспрымалі Вэртэра як парушальніка шлюбнае згоды, бунтаўніка й вальнадумца, які супярэчыць іхнім маральным і рэлігіёзным уяўленьням пра каштоўнасьці. Яны таксама абвінавалі кнігу ў тым, што яна спакушала моладзь да [[самагубства]], мервакавалі, што гэта пацьвярджаецца «хваляй самагубстваў», якая пачалася пасьля зьяўленьня кнігі. Нядаўнія дасьледваньні пацьвярджаюць мізэрны тузін гэтых самагубстваў. Рудрыґэр Сафранскі апісвае [[самагубства]] ў сваёй кнізе «Ґётэ — Твор жыцьця» як чутку, якая захоўваецца з моманту зьяўленьня твору.<ref>Rüdiger Safranski, 1945-: . Frankfurt, M 2015, <nowiki>ISBN 978-3-596-19838-2</nowiki>.</ref> Такая ж крытыка выходзіла пераважна ад царкоўнае старонкі й ад некаторых сучасных паэтаў. Напрыклад, кансэрватыўны тэоляг Лафатэр (які двойчы згадваецца ў самім рамане<ref>Глядзець у «Першай кнізе» лістоўку першага ліпеня (у зноске «рэдактара») і ў «Другой кнізе» лістоўку 15-га верасьня.</ref>) назваў Вэртэра «нехрысьціянскім» і «тым, хто адводзіць усякія прыстойнасьці». Найбольш злосна змагаўся з кнігаю галоўны пастар [[Гамбург|Ґамбурґа]] Ґёзэ: паводле ягоных словаў, яна паслужыла «нашае рэлігіі сорамам і ўсім непадкупным чытачам загубай».<ref>Fuld, S. 149.</ref> У некаторых рэгіёнах (напрыклад, у [[Саксонія|Саксоніі]], [[Данія|Даніі]]<ref>Забарона была наложаная ў 1776 годзе дацкай канцэлярыяй пасьля таго, як яна атрымала грозную справаздачу ад тэалягічнага факультэта. ''Øystein Rian: Hvorfor war det ikke nordmennene som forlot Frederik 6.? (Norsk) Historisk Tidskrift 93 (2014) S. 9-33,23. Fn. 63.''</ref> альбо ймпэрыі Ґабсбурґаў) кніга нават была забароненая празь ейнае магчымае выслаўленьне самагубства. [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] абараняўся супраць гэтакіх інсінуацыяў і сьцьвярджаў, што ён сам, дзякуй уласнаму выжываньню, лепшы прыклад таго, што ў лістоўцы патрэбна пісаць свае гора ад сэрца, што аднак пакідае пытаньне, чаму для апрацоўкі гора важная публікацыя таго, што напісана ад сэрца. Тым ня менш, ў другім выданьні 1775 году пісьменьнік паставіў перад першай і другой часткамі адпаведна палажэньня з асноўнымі думкамі, прычым другое палажэньне заканчваецца наступна:<ref>У больш позьніх выданьнях, якія выйшлі пры жыцьці Ґётэ, гэтыя дзьве загалоўныя строфы ўжо не ўключаныя. Бо большасьць сучасных выданьняў «Вэртэра» йдуць сьледам за друкаваньнямі 1774 і 1787 гадоў адпаведна, яны часьцей ня маюць гэтых думкаў альбо маюць толькі ў схаванам месцы. </ref> «Будзь мужчынам і ня йдзі сьледам за мной». А [[самагубства]] ягонае 17-гадовае добрае знаёмае Хрысьціяны фон Ласбэрґ у студзені 1778 году, праз чатыры гады пасьля зьяўленьня Вэртэра, прывяло [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ў вялікае душэўнае разладзьдзе, тым больш што ў памершай, як гавораць, быў экзэмпляр рамана пры сабе. Ёган Вільке (1998) тлумачыць гэты досьвед тым, што [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] фактычна перапрацаваў Вэртэра. У новай вэрсыі, апублікаванай ў 1787 годзе, ён больш аддаліўся ад героя й зрабіў мадэль [[самагубства]] менш прывабнай.<ref>Johann Wilke: ''Mitschuldig am Suizid? Bewältigung von Trauer und Schuld durch Johann Wolfgang von Goethe.'' Psychotherapie, Psychosomatik, medizinische Psychologie, 48. Jg., Ausgabe 3-4 / März-April 1998, S. 139—141</ref> Лесынґ, чыя пьеса «Эмілія Галоцьці» была апошнім чытаньнем [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]], таксама адрэагаваў занепакоена: {{Рамка-цытата|“Але калі такі цёплы прадукт павінен рабіць ня больш зла, чым дабра: ці ня думаеце вы, што ў яго павінна быць яшчэ адна маленькая халодная заключная мова? Некалькі намёкаў на тое, як Вэртэр прыйшоў да такога адчайнага характару; як іншы юнак, якога прырода надзяліла падобнымі схільнасьцямі, павінен захоўваць сябе для гэтага. Бо такі чалавек лёгка можа прыняць паэтычную прыгажосьць за прыгажосьць маральную й паверыць, што той, хто так моцна займае нашае ўвагу, павінен быў быць добрым. І што ён у існасьці ня быў ім. […] Такім парадкам, шаноўны Ґётэ, засталася закрыць яшчэ адну глаўку, і чым больш цынічна, тым лепей!”|крыніца=— Ґотхальд Эфраім Лесынґ: лістоўка гісторыку літаратуры Ёгану Ёахіму Эшэнбурґу, 26 кастрычніка 1774 году<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 136–137.</ref>|месца=цэнтар}} [[Біскуп]]у Дэры, лорду Брыстолю, які таксама абвінаваў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ў схіленьні да [[самагубства]], аўтар супярэчыў: {{Рамка-цытата|“А зараз вы хочаце схіліць да адказнасьці пісьменьніка й асудзіць твор, які, памылкова ўспрыняты некаторымі абмежаванымі ўмамі, вызваліў сьвет, у лепшым выпадку, ад тузіна дурняў і нікчэмнасьцяў, якія не маглі зрабіць анічога лепей, чым цалкам задуць слабую астачу йхняга маленькага сьвету!”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Вольфґанґ Ґётэ: Размова 17 сакавіка 1830 году з Фрыдрыхам Сарэтам і Фрыдрыхам Вільґэльмам Рымерам. Ґётэ паведамляе пра сваю сустрэчу з лордам Брыстолем у чэрвені 1797 году.<ref>Woldemar Freiherr von Biedermann (Hrsg.): Goethes Gespräche. 10 Bände. Leipzig 1889–1896, insb. Band 7, S. 270–273, Software-Version in der Reihe: Digitale Bibliothek, „Band“ 10: Johann Wolfgang Goethe: Briefe – Tagebücher – Gespräche. ISBN 978-3-89853-410-9</ref>}} Аднак пераважная колькасьць чытачоў была заядлымі пасьлядоўнікамі рамана. Асабліва сярод моладзі загарэлася сапраўдная «гарачка Вэртэра» ''(па-нямецку: das Werther-Fieber)'', якая пераўтварыла галоўнага героя ў культавую фігуру, чые сіні фрак з латуннымі ґузікамі, жоўтая камізэлька, карычневыя боты з абцасамі й круглы фетравы капялюш сталі ймітаваць моду Вэртэра ''(па-нямецку: Werther-Mode)''. Былі вядомы кубак Вэртэра ''(па-нямецку: Werther-Tasse)''<ref>Глядзець [https://web.archive.org/web/20101024223754/http://www.goethe-museum.com/deutsch/0003-deutsch-die%20sammlung.htm тут].</ref> і нават вада Вэртэра ''(па-француску: Eau de Werther)''. Сцэны з «Пакутаў маладога Вэртэра» (адлюстраваныя, напрыклад, Даніэлем Хадавецікм) упрыгожвалі ймбрычкі й збаны на каву, міскі для пячэньня й бляшчанкі для гарбаты. Раман з разумелых прычынах знайшоў пасьлядоўнікаў сярод тых, хто лічыў, што яны ў падобнай да Вэртэра сытуацыі, і хто шукаў разуменьне й уцяшэньне ў ягоных уласных пакутох у тоненькім томе. На гэта накіравана й прыгадваньне выдуманага рэдактара ў прадслоўі [[Эпісталярны раман|эпісталярнага рамана]]: {{Рамка-цытата|“Усё, што мне ўдалося знайсьці ў гісторыі беднага Вэртэра, я дбайна сабраў і прадстаўляю вам тут і ведаю, што вы мяне дадзякуеце за гэта. Вы ня можаце адмовіць ягонаму ўму й характару ў захапленьні й каханьні, а ягонаму лёсу — у сьлязах. А ты, добрая душа, калі адчуваеш тыя ж імпэты, што й ён, чэрпай уцяшэньне ў ягоных пакутох, і хай гэтая кніжка стане тваім сябрам, калі ты ня можаш знайсьці больш блізкага празь лёс альбо праз уласную віну!”|месца=цэнтар|крыніца=— Пакуты маладога Вэртэра}} ==== Іншыя дакумэнты аб сучасным уплыве ==== {{Рамка-цытата|“Раман, у якога няма йншае мэты, акрамя як сьцерці ганебнае з самагубства маладога жартаўніка […] і ўявіць гэты чорны ўчынак як акт гераізму […]. Які малады чалавек можа чытаць такое праклятае пісаньне, і не захаваць пры тым у сваёй душы чумную язву, якая абавязкова прарвецца сваім часам. І аніякая цэнзура не перашкаджае друкаваць такую прынаду Сатаны? […] Вечны Бог! які час ты даў нам перажыць!”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Мельхіар Ґёзэ: Вольныя водгукі аб ґамбурскіх навінах з Царства Вучонасьці, 1775<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 127.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Вы думаеце, што ён [раман] тонкая ахова самагубства? Гэта нагадвае мне тое, калі б вы хацелі выдаць “Іліяду” Гамэра за тонкае захапленьне гневам, звадай і варожасьці. […] Вобраз такіх бурных запалаў быў б небясьпечны для публікі? […] Таму давайце разгледзем мараль гэтага рамана, не маральную канчатковую мэту, а маральны ўплыў, які жыцьцё гэтага рамана магло й павінна было зрабіць на сэрцы публікі. […] Акурат у гэтым і заключаецца заслуга Вэртэра, што ён знаёміць нас з запаламі й пачуцьцямі, якія кожны цьмяна адчувае ў сабе, але ня ведае, як іх назваць. У гэтым заслуга кожнага паэта”.|месца=цэнтар|крыніца=— Якаб Міхаэль Райнхальд Ленц: Лістоўкі пра мараль «Пакутаў маладога Вэртэра», напісаны ў 1775 годзе}} {{Рамка-цытата|“Тут прадаецца кніга з назовам «Пакуты маладога Вэртэра» й г.д. Гэтае пісаньне — апалёгія й рэкамэндацыя самагубства; […] таму тэалягічны факультэт палічыў патрэбным паклапаціцца пра тое, каб гэтае пісаньне было прыгнечаным: гэтым разам прыклады самагубстваў становяцца ўсё больш частымі. […]”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Аўґуст Эрнэсьці: Прапанова аб забароне ад імені тэалягічнага факультэта ў Ляйпцыґе, 28 студзеня 1775 году.<ref>Gerhard Sauder: Kommentar zu Die Leiden des jungen Werthers. In: Johann Wolfgang Goethe: Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens. Münchner Ausgabe. Herausgegeben von Karl Richter in Zusammenarbeit mit Herbert G. Göpfert, Norbert Miller und Gerhard Sauder. Band 1.2: Der junge Goethe. 1757–1775 (2). Herausgegeben von Gerhard Sauder. München, Wien 1987, S. 786.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Але мова тут ідзе ня пра халодныя маральныя супрэчкі, а пра тое, каб паказаць верагоднасьць таго, як разумны й у вастатнім дастойны чалавек можа быць даведзены да такога кроку. […] у доўгай сэрыі лістоўукаў мы можам прасачыць ягоны характар у вадпаведнасьці з усімі ягонымі маленькімі вызначэньнямі такім парадкам, што суправаджаем яго да краю прорвы. […] Апраўдаць альбо не апраўдаць аднаго самагубца, а толькі зрабіць яго аб’ектам жалі, паказаць ягоным прыкладам, што зусім мягкае сэрца й палкае выабражэньне часта ёсьць вельмі згуюныя дары, — гэта не напісаць апалёгію самагубства”.|месца=цэнтар|крыніца=— Хрыстаф Мартын Вілянд: Рэцэнзія. У: «Нямецкі Мэркур», Ваймар, сьнежань 1774 году, стр. 241–243<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 123.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Найпрыгажэйшы ўрывак у «Вэртэры» — той, дзе ён страляе ў трусіную лапку”.|месца=цэнтар|крыніца=— Ґеорґ Хрыстаф Ліхтэнбэрґ: Sudelbuch F, 1776–1779<ref>Georg Christoph Lichtenberg: Schriften und Briefe. Herausgegeben von Wolfgang Promies, 3 Bände, Carl Hanser, München 1967 ff., insb. Band 1, S. 531 Nr. F 516</ref>}} ==== 19-е стагодзьдзе ==== У 1808 годзе падчас Эрфурцкага кангрэсу [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]] вызваў да сябе [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]], пісьменьніка, якім ён захапляўся, і прызнаўся яму, што чытаў «Вэртэра» сем разоў і заўсёды насіў раман з сабой.<ref>Гавораць, што Напалеон таксама паказаў Ґётэ псыхалягічны недахоп «Вэртэра» й пацьвердзіў свае дакладныя веды тэксту ўсебаковым аналізам. Глядзець http://www.hermlin.de/quellen_napoleon.html</ref> Ён знайшоў няшчаснае каханьне вельмі чульлівым, але грамадзянства было адлюстраванае вельмі нэгатыўна.<ref>Vgl. Rüdiger Safranski: ''Goethe und Schiller. Geschichte einer Freundschaft.'' München 2009, S. 21.</ref> У гутарцы зь Ёганам Пэтэрам Экэрманам другога сьнежня 1824 году [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] прызнаўся, што прачытаў кнігу толькі адзін раз пасьля ейнае публікацыі й з таго часу пазьбягаў яе. Такім парадкам, ён бачыў у ёй «гучныя запальныя ракеты» й баяўся «йзноў адчуць той паталягічны стан, зь якога яна выйшла».<ref>Studienkreis (Hrsg.): ''Goethe. Neudruck nach der Weimarer Ausgabe.'' Studienkreis Edition, Bochum 2005 (3. Auflage), <nowiki>ISBN 3-935723-13-X</nowiki>, S. 882</ref> У 1834 годзе [[Людвік Тык]] у сваёй рабоце «Старая кніга й падарожжа ў блакітнае» ўстанавіў, што Вэртэр 1830-х гадоў, калі б быў сучасьнікам, быў бы клясыфіцаваны як мелкі, чульлівы жыхар, «які ня можа быць захопленым адносінамі да дзяржавы, чалавецтва, свабоды альбо прыроды, але які жыве й памірае толькі няшчасным каханьнем».<ref>Ludwig Tieck: ''Das alte Buch und die Reise ins Blaue hinein''. In: ''Schriften in zwölf Bänden.'' Bd. 11: Schriften 1834—1836. Hrsg. v. Uwe Schweikert u. a., Frankfurt a. M. 1988, S. 733</ref> У сваім рэлігіёзна-філясоўскім творы «Хвароба да сьмерці», апублікаваным у 1849 годзе, [[Сёрэн Абю К’еркегор|Сёрэн Абю К’еркеґор]], ужо паводле назову твору, ссылаецца на «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]. Для [[Сёрэн Абю К’еркегор|К’еркеґора]] роспач — гэта «хвароба да сьмерці». [[Сёрэн Абю К’еркегор|К’еркеґор]] крытыкуе самагубства Вэртэра як уцёкі няверуючага чалавека ад сапраўднасьці. Вэртэр ня быў веруючым і занадта падлягчыў сабе жыцьцё, калі, як раздуранае дзіцё, убачыў у боге «шаноўнага бацьку», які напэўна выканае ягонае жаданьне аб прабачэньні.<ref>Victor A. Schmitz: ''Goethe in der dänischen Romantik''. In: ders.: ''Dänische Dichter in ihrer Begegnung mit deutscher Klassik und Romantik''. Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main 1974, S. 115</ref> ==== 20-е й 21-е стагодзьдзі ==== Ґэрхард Шторц у 1953 годзе характарызуе Вэртэра як «паэта бяз твора, які […] пераўтварае свае жыцьцё ў паэзію й гэтым парадкам блытае быцьцё й вобраз» і чые жыцьцё разбуроўваецца, таму што ён разумее характэрнае для паэта «стварэньне сьвету з анічога» ня як «прыповесьць».<ref>Gerhard Storz: ''Goethe-Vigilien oder Versuche in der Kunst, Dichtung zu verstehen''. Klett, Stuttgart 1953, S. 40f.</ref> У 1980 годзе Лео Кройцэр, тым часам прафэсар сучаснае нямецкае літаратуры й мовы ў Ґановэрскім унівэрсытэце, перасьцерагае ад захапленьня «шырока распаўсюджаным настаўнікамі нямецкае мовы пытаньнем» пра тое, «як можна было ратаваць Вэртэра»: «Мастацкім дзеячам нельга дапамагчы, хіба што [[Эстэтыка|эстэтычна]]», — падчырквае Кройцэр. Ён разважае такім парадкам: «Гісторыя, прыпыненная ў рамане, у вадрозьненьне ад „жыцьця“, ня ведае маральных альтэрнатываў».<ref>Leo Kreutzer: ''Schnee ohne Maß und Ordnung. Über Torquato Tasso, Werther und die Phantom-Gesellschaft''. In: ders.: ''Mein Gott Goethe. Essays''. Rowohlt, Reinbek 1980, <nowiki>ISBN 3-499-25136-1</nowiki>, S. 22 f.</ref> Вэртэр, як і ягоны «малодшы брат», Тарквата Таса, — герой з «думкамі бязь меры й парадку», лёс якога — зазнаць няўдачу праз «ціхамірных людзей», накшталт Альбэрта (альбо Антоніё ў «Тарквата Таса»). У «Штогодніку псыхааналізу 1996» Вальфрід Ліндэн апісвае героя Вэртэра як «прадпсыхатычную асобу». Вэртэр — «інфантыльная асоба, якая не гатовая адказваць за свае ўчынкі». Вэртэр — нарцыс, які адчувае пустату ўнутры сябе й дарэмна спрабуе запоўніць гэтую нарцысычную пустату праз працу альбо каханьне да Лоты.<ref>Walfried Linden: ''[https://www.goethe-psychoanalyse.de/Publikationen/jahrbuch35/linden035_04.html Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust, … Die Spaltung bei Goethe als narzißtisches Phänomen]''. In: ''Jahrbuch der Psychoanalyse,'' 1996, S. 195—216</ref> У 2007 годзе Ґэрхард Абэрлін дае комплексную дыягностыку [[Псыхіка|псыхіцы]] Вэртэра: мадэль хваробы «Вэртэр» уключае ў сабе шэраг прыкметаў, якія дазваляюць дапусьціць наяўнасьць нарцысычнае сымптаматыцы. Апрача пачуцьця віны й непаўнацэннасьці, да йх адносяцца, перш наперш, экзістэнцыяльны страх, небыт матывацыі, турбота, перапад настрояў, страта сапраўднасьці, імкненьне да йдэалізацыі, незадаволенае ймкненьне да мастацтва, [[Мэлянхолік|мэлянхолія]], [[Трызьненьне|манія велічы]], крайняя ўразьлівасьць, [[псыхоз]] і ([[Эўфарыя|эўфарычная]]) схільнасьць да [[самагубства]].<ref>Gerhard Oberlin: ''Goethe, Schiller und das Unbewusste. Eine literaturpsychologische Studie''. Psychosozial-Verlag, Gießen 2007, S. 69.</ref> З гэтай мадэльлю псыхапаталягічнага разважаньня зьвязана магчымасьць і йнтэрпрэтацыі, прапанаваныя Аратай Такэдай, што Вэртэр, быццам бы ў [[Аўтызм|квазыаўтыстычным]] самавыяўленьні, проста мысьлёва лістуецца з сваім сябрам Вільґэльмам: мабыць, што лістоўкі Вэртэра «аніколі не адпраўляюцца й дасягаюць толькі Вільґэльма, якога ён мысьлёва ўяўляе сабе, які затым у сваю чаргу пісьмова адказвае Вэртэру таксама ў ягоных думках».<ref>Arata Takeda: ''Die Erfindung des Anderen. Zur Genese des fiktionalen Herausgebers im Briefroman des 18. Jahrhunderts''. Würzburg, Königshausen & Neumann 2008, S. 88</ref> Марсэль Райх-Раніцкі ў 2002 годзе абвяшчае «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ўключэньнем яго ў сэрыю сваіх «Канонаў» адным з тых раманаў, якія кожны адукаваны немец павінен быў прачытаць. На думку Юрґэна Бушэ раман асаблівы яшчэ й тым, што мужчына піша пра адхіленае каханьне з мужчынскага погляду, чаго раней аніколі не было. Гэта паўтарылася толькі з [[Гайнрых фон Кляйст|Ґайнрыхам фон Кляйстам]].<ref>Das Literarische Quartett Folge 77 (14.12.2001)</ref> Рычард Дэвід Прэхт, зь іншае старонкі, ацэньвае раман як «неверагодны покліч», як «пошлы сацыяльны [[рамантызм]]», «вымерлую тэму». Ён зводзіць раман да ўзроўня «дарэмных школьных ведаў».<ref>''[https://www.stern.de/kultur/buecher/richard-david-precht-zum-deutschen-bildungssystem-rentner-sollen-ran----werther--muss-raus-3440076.html Richard David Precht zum deutschen Bildungssystem: Rentner sollen ran — «Werther» muss raus]''. ''Stern online''. 23. November 2011</ref> Яшчэ ў 1998 годзе Ханс-Дзітэр Ґэлфэрт адмаўляў, што мова й падача «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] былі «поклічам»: раман — «адна з самых эмацыянальных паэмаў і прытым ня покліч».<ref>Hans-Dieter Gelfert: ''Im Garten der Kunst. Versuch einer empirischen Ästhetik''. Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 85.</ref> У 2005 годзе Ёрґ Лёфлэр больш дыфэрэнцавана падыходзіць да пытаньня пра сапраўднасьць думкаў і пачуцьцяў, якія апісвае Вэртэр і якія зьмяшчаюцца ў абвінаваньні ў поклічы: з адное старонкі, Вэртэр надае вялікае значэньне да таго, каб людзі былі «натуральнымі», а ня проста прапаноўвалі йнсцэнаваньні сваім субратам. Зь іншнае старонкі, сцэна з «ключавым словам», калі апісваюцца ўласныя думкі й пачуцьці Вэртэра, сустракаецца ў рамане [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] дзівосна часта. «Як цудоўны [[рэжысэр]] свайго ўласнага „натуральнага тэатру“, Вэртэр літаральна йнсцэнуе ўсё, што яго эмацыянальна кранае». Тэкст «неперарыўна стварае для свайго героя (да самага горкага канца) хісткі „патос страху й асалоды“».<ref>Jörg Löffler: ''Schauspielmetaphern. Werthers Naturtheater''. In: ders.: ''Unlesbarkeit. Melancholie und Schrift bei Goethe''. Erich Schmidt Verlag, Berlin 2005, S. 60-76</ref> Вэртэр быў уключаны ў Бібліятэку 100 кнігаў ZEIT, а таксама ў школьную бібліятэку Zeit. == Проза == Раман паўплываў як на форму, так і на зьмест мноства йншых раманаў. Некаторые зь іх, так званыя «Верцерыады» ''(па-нямецку: die Wertheriaden)'', таксама напрамак грунтуюцца на «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]: Хрыстаф Фрыдрых Нікалаі напісаў «Радасьці маладога Вэртэра», напад на тых, хто бачыў у творы [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] апраўданьне [[самагубства]]. У творы Нікалая Вэртэр перамог Шарлоту й сановіцца шчасным землеўласьнікам, які цешыцца мноствам ягоных дзяцей — что, у сваю чаргу, сьхіліла [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] пачаць літаратурную невялікую сварку супраць Нікалая напісаньнем зьедлівага верша «Нікалаі на могілцы Вэртэра» й некалькі намяненьняў на гэты конт у ксэніях. У рамане [[Томас Ман|Томаса Мана]] «Лота ў Ваймары» (апублікаваным у 1939 годзе) загалоўная гераіня Шарлота Буф называе маладога [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] чужаедам на ейнае шчасьце зь ейным жаніхом і ўпасьледку мужам Ёганам [Ґэорґам] Хрысьціянам Кэстнерам. [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] — гэта трэці бок, які прыходзіць знадворку й адкладвае «зязюлінае яйка ягоных пачуцьцяў у гняздо», захапляецца чужымі нявесткамі. Бэрнд Кэсэнс напісаў раман «Танцоўная каханьне фламенка» ў 1999 годзе. Тут большая частка дзеяньня пераносіцца ў постфашыцкую [[Гішпанія|Гішпанію]], дзе галоўны герой улюбляецца ў мясцовую жыхарку. Дзеяньне рамана Пэцера Ўнтухта «Абодва за ліпамі», апублікаванага ў 2002 годзе, адбываецца пераважна ў [[Вэцляр]]ы. Паводле зьместу й форме (а таксама [[Эпісталярны раман|эпісталярнага характар]]<nowiki/>у, храналёгіі, выбару ймёнаў) ён мае шмат сасланьняў як да Вэртэра, так і — што ня менш іранічна — да знаходжаньня [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] [[Вэцляр|ў гэтым месцы]]. == Крыніцы == {{зноскі}} {{Парады артыкулу|няма катэгорыяў}} [[Катэгорыя:Творы Ёгана Вольфганга Гётэ]] fo13moww20wwedcpru3xwfreaf3ao4m 2331221 2331220 2022-08-03T22:16:04Z Dymitr 10914 /* Крыніцы */ стыль wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор|Назва=Пакуты маладога Вэртэра|Назва-арыгінал=Die Leiden des jungen Werthers|Выява=Goethe 1774.JPG|Жанр=[[эпісталярны раман]]|Аўтар=[[Ёган Вольфґанґ фон Ґётэ]]|Мова арыгіналу=нямецкая|Напісаны=1774|Публікацыя=1774|Подпіс выявы=Першае выданьне рамана, 1774 год|Папярэдні твор=Клавіґо|Наступны твор=Іфіґэнія ў Таўрыдзе}} '''«Пакуты маладога Вэртэра»''' ({{Мова-ням|«Die Leiden des jungen Werthers»}} (стары назоў); ''«Die Leiden des jungen Werther»'' (сучасны назоў)) — [[эпісталярны раман]] нямецкага пісьменьніка [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ёгана Вольфґанґа фон Ґётэ]], у якім малады юрыст-стажор Вэртэр усутыч да свайго [[самагубства]] расказвае пра свае нешчасьлівае каханьне да Лоты, заручанай зь іншым мужчынай. Раман апублікаваны ў 1774 годзе й стаў другім, пасьля першага нацыянальнага посьпеху драмы [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] «Ґёц фон Бэрліхінґэн» ''(па-нямецку: «Götz von Berlichingen»)'' (1773), больш вялікім, нават тады эўрапэйскім посьпехам. Абодва твораў адносяцца да літаратурнае плыні «Бура й націск»<ref>«Бура й націск» ''(па-нямецку: «Sturm und Drang»)'' — літаратурная плыня нямецкае літаратуры, для якое характэрна адмова ад культу розуму на карысьць гранічнае эмацыянальнасьці й апісаньня крайніх праяваў індывідуалізму. Назоў плыні ўзыходзіць да аднайменае драмы нямецкага пісьменьніка Фрыдрыха Максыміляна фон Клінґэра.</ref>. Аўтар напісаў [[эпісталярны раман]] за шэсьць тыдняў.<ref>David E. Welbery: . Hrsg.: David E. Welbery. 1. Auflage. Berlin University Press, Berlin 2007, <nowiki>ISBN 978-3-940432-12-4</nowiki>, S. 498.</ref> Першае выданьне зьявілася ў верасьні 1774 году на Ляйпцыскім кніжным кірмашы й адразу ж стала бэстэлерам. У 1787 годзе [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] перапрацаваў раман, прычым зьмяніў у тым ліку ягоны назоў.<ref>Першапачатковы назоў рамана — «Die Leiden des jungen Werther'''s'''», пасьля зьмяненьня ў назове прапала характэрная для роднага склону ў нямецкай мове літара '''<nowiki/>'s''''. Сучасны назоў рамана — «Die Leiden des jungen Werther».</ref> Гэты раман зрабіў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] вядомым на ўсю [[Нямеччына|Нямеччыну]], так бы мовіць, за адную ноч. «Вэртэр» — адзін з самых пасьпяховых раманаў гісторыі літаратуры.<ref>Leis, Mario: Johann Wolfgang von Goethe. ''Die Leiden des Jungen Werther''. Reclam, Stuttgart 2002.</ref> Сюжэт гэтага рамана [[Аўтабіяграфія|аўтабіяграфічны]], бо [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] літаратурна перапрацаваў тут свае плятанічныя адносіны з Шарлотай Баф, якая тым часам ужо была неафіцыяльна заручаная.<ref>[[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] закахаўся ў Шарлоту, калі з траўня па верасень 1772 году прахадзіў стажыроўку ў [[Вярхоўны суд|Вярхоўным Судзе]] ў [[Вэцляр|Вэцляры]].</ref> Матывам трагічнага выніку гэтага каханьня, [[самагубства]] Вэртэра, паслужыла Ґётэ [[самагубства]] ягонага сябра, Карла Вільґэльма Ерузалема, сакратара місіі ў [[Вэцляр]]ы. Ён закахаўся ў замужную жанчыну, Элізабэт Хэрт, народжаную Эґэл (1741—1813), якая засталася для яго недасягальнай. З 1768 году яна была жонкаю Піліпа Якаба Хэрта (1735—1809), патаемнага сакратара пры пасланьніку курпфальскага княству Пфальц-Лаўтэрн у [[Вэцляр]]ы. Літаратурны герой Лоты ў рамане таксама носіць рысы чорнавокае Максыміляны фон Ла Рош, яшчэ адной знаёмай маладога [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] падчас пэрыяду пачынаньня рамана. Нягледзячы на такую блізкасьць рамана да сапраўднасьці, «Вэртэр» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] застаецца фіктыўным, літаратурна складзеным тэкстам,<ref>Гэта відаць ужо паводле таго, што Ґётэ, у вадрозьненьне ад Вэртэра, перажыў свой крызіс.</ref> — ні простым самавыяўленьнем, ні раманам з ключом.<ref>Раман з ключом — раман, які прыпушчае, што яго чытаць як сапраўдную гісторыю. Герояў рамана можна разгледжваць як сапраўдных людзей (шукаць ключ, каб зразумець, хто ёсьць хто).</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130928160840/https://www.uni-due.de/einladung/Vorlesungen/washeisst/goethe_werther.htm Johann Wolfgang Goethe: Die Leiden des jungen Werthers (1774)] </ref> == Зьмест == Дзеяньне разварочваецца ў пэрыяд з 4 траўня 1771 году да 24 сьнежня 1772 году. Малады Вэртэр пакінуў роднае места, каб уладзіць для маці справу аб спадкаёмстве й, такім спосабам пакінуць нешчасьлівую гісторыю каханьня. Спачатку ён жыве ў кватэры ў месцы, потым у суседняй [[Ідылія|сяляначнай]] вёсцы Вальґайм, любіць бадзяцца на сьвежым паветры, зноў і зноў асэнсоўваць свае ўражаньні ў невялікіх малюнках. Аднойчы ён знаёміцца з сымпатычным ураднікам С., удаўцом і бацькай дзевяці дзяцей<ref>У йснасьці ён Хайнрых Буф (1711—1795), нарожданы ў Штайнбахе каля [[Гісэн|Ґісэну]], ураднік нямецкага дома ў [[Вэцляр|Вэцляры]], удаўнік Магдалены Эрнэсьціны, уроджанае Фэйлер (1731—1771), бацька 16 дзяцей, дванаццаць зь якіх былі яшчэ жывыя ў 1772 годзе.</ref>, які хоча запрасіць Вэртэра ў хату. Аднак Вэртэр адлажыў візыт і неўзабаве забыўся на яго. Па дарозе да танцаў зь іншымі маладымі людзьмі кампанія рамізьнікаў спыняецца каля дома ўрадніка, каб забраць ягоную дачку Лоту<ref>З поўным іменем і скарочаным прозьвішчам — Шарлота С.; «С.», відавочна, было натхнута другім іменем «Шарлоты Сафіі» Ґэнрыэты [Баф].</ref>. Вэртэр бачыць яе ў вакружэньні васьмі братоў і сясьцёраў, якім яна адрэзвае ад буханкі хлеба йхняю вячэру, і глыбока ўражаны гэтай сцэнай, але асабіста прыгожай дзяўчынай, якая цалкам узяла тут на сябе ролю маці. Падчас балю, мэты сумеснага шпацыру, Вэртэр запрашае Лоту танцаваць зь ім другі контрданс — яна згаджваецца на трэці. Калі сяброўкі Лоты заўважылі шчасьлівую згоду, якую Лота й Вэртэр дэманструюць падчас танцаў, яны нагадваюць Лоце пра некага Альбэрта.<ref>У йснасьці надзвычай разумны сакратар Ґановэрскага легату Ёган [Ґэорґ] Хрысьціян Кэстнер — неафіціяльны жаніх Шарлоты Буф. Аднак Ґётэ прыпісвае літаратурнаму дзеячу «Aльбэрту» часткова йншыя рысы характару, пэдантызм і штодзённае мяшчанства, супраць чаго Кэстнер праўдзіва пратэставаў перад [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]. Такім парадкам, імя «Альбэрт», што яшчэ аніхто не заўважаў, таксама зьвязана з даволі ўмеркавана адораным юрыстам Ёганам Альбрэхтам («Альбэрт») Давідам Райхсфрайхэрнам фон Крамэрам.</ref> На патрабаваньне Вэртэра Лота тлумачыць яму, што Альбэрт — «храбры чалавек, зь якім яна так добра заручаная».<ref>«Reclam Ausgabe», 2001, стр. 28</ref> На працягу вечару напаўзае навальніца. Вэртэр і Лота глядзяць з акна на яшчэ вільготную ад дажджу, асьвежаную прыроду. Яны прыгадваюць адзін і той жа верш, оду «Вясеньні агонь» [[Фрыдрых Готліб Клёпштак|Клёпштака]]. Вэртэр інтэрпрэтуе гэта як выраз іхняе роднае душы й з гэтага моманту часьцей шукае блізасьці да Лоты. Калі жаніх Лоты, Альбэрт, вяртаецца з службовае камандыроўкі, настрой Вэртэра паступова зьмяняецца. Узьнікае любоўны трыкутнік, у якім Лота спачатку здаецца Вэртэру «сьвятой», побач зь якой Вэртэр не адчувае плоцьнае цягненьне. Першапачаткова адносіны Вэртэра да Лоты носяць чыста плятанічны характар безь якога-небудзь прымусу знадворку. Альбэрт і Вэртэр спачатку пасябраваліся й праводзяць некалькі гутарак адзін з адным, напрыклад, пра [[самагубства]] альбо «хваробу да сьмерці», пра [[Мэлянхолік|мэлянхолію]]. Прычым розьніцца паміж двума героямі: Вэртэрам, поўным бурных пачуцьцяў, ды Альбэртам, рассудлівым традыцыяналістам, — становіцца вельмі відавочнай. Але калі Вэртэр заўважае, што ня можа паддаца сваім моцным пачуцьцям да Лоты праз паважаньне да Альбэрта, ён пахопліва пакідае гэтае месца, нават ні зь кім не разьвітаўся. Прычына гэтага — вельмі эмацыянальная размова, у якой становіцца зразумела, что Лота паабяцала сваёй памершай маці на сьмярэтнім ложы ажаніцца з Альбэртам (канец першае кнігі). Вэртэр некаторы час працуе ў пасланьніка пры двары. Аднак жа пэдантычнасьць ягонага начальніка й абмежаванасьць прыдворнага парадку дазваляюць яму зразумець, што ў гэтым грамадзтве ён можа йграць толькі ролю аўтсайдара й не атаясьняць сябе зь ёй. Калі аднойчы граф С.<ref>Гэты літаратурны герой у йснасьці адпавядае Ёгану Марыі Рудольфу Вальдботу (1731—1805), у 1763—1777 гадах каталіцкаму з двух прэзыдэнтаў Імпэратарскае палаты.</ref> прадбачліва выдаляе яго з знатнага круга з такое прычыны, што шмат госьцяў адчувае непакоту праз бытнасьць Вэртэра, простага чалавека, калі пасьля гэтага прылюдна пляткараць пра бэстактоўнасьць Вэртэра, калі таксама ягоная новая, трошкі падобная да Лоты, знаёмая, «Пані фон Б.»<ref>Шарлота фон Баркхаўс з прозьвішчам фон Візэнхютэн (1756—1823), якая, на думку Ёгана Якаба фон Вілемэра, выказаную самаму Ґётэ ў лістоўцы 1-га сьнежня 1824 году, была гістарычнаю мадэльлю для «Пані фон Б.» [як шляхецкая «другая Лота»].</ref>, асьцярожна спрабуе ўдзяўбці яму, што ён вельмі самаўпэўнены й недастаткова дасьведчаны аб сваім грамадзкім стане, Вэртэр адчувае сябе «зьнішчаным». Хуткім часам, калі яму давялося даведацца, што Лота й Альбэрт ажаніліся, не папярэдзілі й не запрасілі Вэртэра на вясельле, галоўны герой нарэшце просіць звальненьне з двара, выяжджае й спачатку спыняецца ў зычлівага да яго князя. Там Вэртэр набыў усяго некалькі тыдняў, затым ад’яджае на радзіму й, урэшце, вяртаецца ў Вальґайм. Неўзабаве Вэртэр ізноў пачынае рэгулярна наведваць Лоту. Падсьвядома Лота працягвае малімоліць з пачуцьцямі Вэртэра, напрыклад, дазваляе сваёй канарке дзяўбці ейнае вусны, а затым ягоныя, тым самым дадаткова распальвая пал Вэртэра. Паколькі апошні адхіляе ейную прапанову «нацешыцца асалодай сапраўдным сяброўствам», і паколькі ў вёсцы ўжо гавораць пра йх дваіх, Лота адчувае сябе падушанай і просіць Вэртэра (таксама з просьбы Альбэрта) пачакаць чатыры дні й зноў сустрэцца зь ёй толькі на [[Каляды]]. Тым ня менш, калі Вэртэр усё ж наведваецца да Лоты, калі Альбэрта няма, да сканчэньня гэтага тэрміну й чытае ёй вершы (песьняпеньні Сэльмы) свайго перакладу Асіяна, абодва, як і раней у сцэне з [[Фрыдрых Готліб Клёпштак|Клёпштакам]], перапаўняюцца сваімі пачуцьцямі. Але як толькі Вэртэр пачынае палка абдымаць і цалаваць Лоту, тым самым накладвая сумненьне чыста плятанічнага характару адносінаў, дзяўчына ў замяшаньні адскоквае, уцякае й зашчэпліваецца ў суседнім пакоі. Каб ня ставіць ў небясьпеку гонар і шлюб Лоты, Вэртэр намысьліў не працягваць заляцацца да яе й пазбавіць сябе жыцьця. У вапошняй лістоўцы да Лоты Вэртэр выражае ўпэўненасьць у тым, што ён йзноў убачыць Лоту ў іншым жыцьці. У поўнач перад [[Вігілія|вігіліяй]] ён страляе сабе ў галаву зь пісталету, які ён пазычыў у Вальбэрта, за сваім сталом. Наступнай раніцы яго знаходзяць сьмяротна раненым. Буржуазная драма Ґотхальда Эфраіма Лесінґа «Эмілія Галоцьці» ляжала адкрытая на ягонай катэдры. Каля дванаццаці гадзінаў папаўдні ён сканаўся празь цяжкую траўму. Хрысьціянскае пахаваньне застаецца забароненым для самагубца (канец другое кнігі). == Форма == [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] выбраў форму [[Эпісталярны раман|эпісталярнага раману]], якая зьмяняецца камэнтарамі выдуманага «рэдактара» толькі ў канцы другое часткі. [[Эпісталярны раман]] [[Жан-Жак Русо|Жан-Жака Русо]] «Юлія, альбо Новая Элаіза» трынаццаць гадоў таму выявіў, якога асаблівага эфэкту можна дасягнуць публікацыяй быццам бы сапраўднага памену любоўнымі лістоўкамі. Тое, што [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ня толькі ведаў гэтую кнігу, але нават атаясьняе сябе зь ейным героям Сэн-Прэ, відаць, калі ён піша ў выніку ўспамінаў часу побыту ў [[Вэцляр]]ы: «І так адзін звычайны дзень зьмяняў іншы, і ўсе яны здаваліся сьвяточнымі; увесь каляндар павінен быў быць надрукаваны чырвоным колерам. Зразумее мяне той, хто прыгадае, што было прадказана шчасьлівым-няшчасным сябрам Новае Элаізы: „І калі ён будзе сядзець ля ногаў любай, ён будзе йрваць каноплі, і будзе жадаць ірваць каноплі сёньня, заўтра й пасьлязаўтра, так, усё жыцьцё“».<ref>Аўтабіяграфія Ґётэ «Паэзія й праўда», кніга 12.</ref> Формула «сёньня, заўтра й пасьлязаўтра, так, усё жыцьцё» ўзятая з наважнае лістоўкі ў «Новай Элаізе», з дапамогай якога галоўны герой адрываецца ад ягонага пляну [[самагубства]].<ref>«Юлія, альбо Новая Элаіза», трэцяя частка, 22-я лістоўка. Anke Engelhardt: Zu Goethes Rezeption von Rousseaus «Nouvelle Héloïse», [http://www.literaturbaum.de/Rezension%20Werther.doc тут] (MS Word; 31 kB)</ref> Першае выданьне рамана выйшла бязыменна й пачыналася з кароткага ўступу «рэдактара». Тое, што гэта было выдумкай аўтара, як і самі наступныя лістоўукі, чытачы гэтага выданьня не маглі зразумець. Няйначай, такі мастацкі прыём наводзіў на думку, што лістоўкі былі сапраўднымі напісамі, адрасаванымі (за трыма выняткамі) лепшаму сябру Вэртэра, Вільґэльму. Ягоную ролю зараз няўхільна займае чытач: ён становіцца тым, хто ведае пра йнтымныя пачуцьці, якія, здаецца, сапраўдны аўтар лістоўкаў раскрывае самаму бліжэйшаму яму чалавеку. Паўторнае выказваньне выдуманага рэдактара ўмацоўвае ўяўляньне пра тое, што ў існасьці гэта сапраўдныя лістоўкі. У вадрозьненьне ад заўсёды эмацыянальнае мовы Вэртэра, тон рэдактара, хоць і спачувальны, нязьменна фактычны. Апошняе асабіста падчыркваюць зноскі, якія звычайна сустракаюцца ў рамане, у якіх рэдактар шыфруе ймёны месцаў і чалавекаў, быццам бы для аховы фактычна сапраўдных чалавекаў. === Зьмена асобы апавяданьня === Калі сам раман напісаны як [[Эпісталярны раман|эпісталярны]] ў форме апавяданьня ад першае асобы<ref>Metzler Literaturlexikon, Stuttgart 2007, S. 338, Art. Ich-Roman</ref>, то як прадомова, так і разьдзел «Рэдактар чытачу», адзначаецца формаю апавяданьня з пазыцыі аўтара.<ref>Metzler Literaturlexikon, S. 56, Art. Auktoriales Erzählen</ref> Гэты мастацкі прыём патрэбны, з адное старонкі, праз практычныя меркаваньні — ня можа ж Вэртэр, напрыклад, выявіць сваю ўласную [[Самагубства|сьмерць]] у лістоўцы, зь іншае старонкі, таксама для таго, каб у заключэньні яшчэ раз узмацніць асьпект напружаньня. З дапамогаю пераключэньняў паміж раськіданымі й быццам бы знойдзенымі пасьля [[Самагубства|сьмерці]] дакумэнтамі й камэнтарамі апавядальніка-ўсёведа, драматызм падзеяў у гэтым заключным разьдзеле значна ўзрастае. == Прыманьне рамана == «Пакуты маладога Вэртэра» лічыцца ключавым раманам «Буры й націску». Ён стаў «першым бэстэлерам нямецкае літаратуры»<ref>Вэрнер Фулд: «Кніга забароненых кнігаў». Бэрлін, 2012, стр. 149 ''(па-нямецку: Werner Fuld: «Das Buch der verbotenen Bücher»)''</ref>, быў перакладзены на мноства моваў і быў адным з пачынальнікаў так званае залежнасьці ад чытаньня. Тое, што кніга [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] стане сусьветным посьпехам, не было прадказальна нават для пісьменьніка.<ref>Каб задакумэнтаваць фэномэн, так званы «гарачка Вэртэра» ''(па-нямецку: das Werther-Fieber)'', сёньня ў Вэцляры ў Доме Лоты ''(па-нямецку: das Lotte-Haus)'', жылом доме Шарлоты Буф, акрамя каштоўнага першага выданьня, таксама ёсьць выстаўленыя пародыі, перайманьні, рукапісы й пераклады на мноства моваў.</ref> Пазьней у сваёй аўтабіяграфіі «Паэзія й праўда» ён напісаў: «Уплыў гэтае кніжкі быў вялікі, так, жудасна й чароўна таму, што яна папала роўна ў патрэбны час». === Спрэчкі аб Вэртэры як аб тыпе, ягоным мірапогляду й намер Ґётэ зрабіць уплыў === ==== XVIII стагодзьдзе ==== Шмат сучасных чытачоў сярэдняга клясу ўспрымалі Вэртэра як парушальніка шлюбнае згоды, бунтаўніка й вальнадумца, які супярэчыць іхнім маральным і рэлігіёзным уяўленьням пра каштоўнасьці. Яны таксама абвінавалі кнігу ў тым, што яна спакушала моладзь да [[самагубства]], мервакавалі, што гэта пацьвярджаецца «хваляй самагубстваў», якая пачалася пасьля зьяўленьня кнігі. Нядаўнія дасьледваньні пацьвярджаюць мізэрны тузін гэтых самагубстваў. Рудрыґэр Сафранскі апісвае [[самагубства]] ў сваёй кнізе «Ґётэ — Твор жыцьця» як чутку, якая захоўваецца з моманту зьяўленьня твору.<ref>Rüdiger Safranski, 1945-: . Frankfurt, M 2015, <nowiki>ISBN 978-3-596-19838-2</nowiki>.</ref> Такая ж крытыка выходзіла пераважна ад царкоўнае старонкі й ад некаторых сучасных паэтаў. Напрыклад, кансэрватыўны тэоляг Лафатэр (які двойчы згадваецца ў самім рамане<ref>Глядзець у «Першай кнізе» лістоўку першага ліпеня (у зноске «рэдактара») і ў «Другой кнізе» лістоўку 15-га верасьня.</ref>) назваў Вэртэра «нехрысьціянскім» і «тым, хто адводзіць усякія прыстойнасьці». Найбольш злосна змагаўся з кнігаю галоўны пастар [[Гамбург|Ґамбурґа]] Ґёзэ: паводле ягоных словаў, яна паслужыла «нашае рэлігіі сорамам і ўсім непадкупным чытачам загубай».<ref>Fuld, S. 149.</ref> У некаторых рэгіёнах (напрыклад, у [[Саксонія|Саксоніі]], [[Данія|Даніі]]<ref>Забарона была наложаная ў 1776 годзе дацкай канцэлярыяй пасьля таго, як яна атрымала грозную справаздачу ад тэалягічнага факультэта. ''Øystein Rian: Hvorfor war det ikke nordmennene som forlot Frederik 6.? (Norsk) Historisk Tidskrift 93 (2014) S. 9-33,23. Fn. 63.''</ref> альбо ймпэрыі Ґабсбурґаў) кніга нават была забароненая празь ейнае магчымае выслаўленьне самагубства. [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] абараняўся супраць гэтакіх інсінуацыяў і сьцьвярджаў, што ён сам, дзякуй уласнаму выжываньню, лепшы прыклад таго, што ў лістоўцы патрэбна пісаць свае гора ад сэрца, што аднак пакідае пытаньне, чаму для апрацоўкі гора важная публікацыя таго, што напісана ад сэрца. Тым ня менш, ў другім выданьні 1775 году пісьменьнік паставіў перад першай і другой часткамі адпаведна палажэньня з асноўнымі думкамі, прычым другое палажэньне заканчваецца наступна:<ref>У больш позьніх выданьнях, якія выйшлі пры жыцьці Ґётэ, гэтыя дзьве загалоўныя строфы ўжо не ўключаныя. Бо большасьць сучасных выданьняў «Вэртэра» йдуць сьледам за друкаваньнямі 1774 і 1787 гадоў адпаведна, яны часьцей ня маюць гэтых думкаў альбо маюць толькі ў схаванам месцы. </ref> «Будзь мужчынам і ня йдзі сьледам за мной». А [[самагубства]] ягонае 17-гадовае добрае знаёмае Хрысьціяны фон Ласбэрґ у студзені 1778 году, праз чатыры гады пасьля зьяўленьня Вэртэра, прывяло [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ў вялікае душэўнае разладзьдзе, тым больш што ў памершай, як гавораць, быў экзэмпляр рамана пры сабе. Ёган Вільке (1998) тлумачыць гэты досьвед тым, што [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] фактычна перапрацаваў Вэртэра. У новай вэрсыі, апублікаванай ў 1787 годзе, ён больш аддаліўся ад героя й зрабіў мадэль [[самагубства]] менш прывабнай.<ref>Johann Wilke: ''Mitschuldig am Suizid? Bewältigung von Trauer und Schuld durch Johann Wolfgang von Goethe.'' Psychotherapie, Psychosomatik, medizinische Psychologie, 48. Jg., Ausgabe 3-4 / März-April 1998, S. 139—141</ref> Лесынґ, чыя пьеса «Эмілія Галоцьці» была апошнім чытаньнем [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]], таксама адрэагаваў занепакоена: {{Рамка-цытата|“Але калі такі цёплы прадукт павінен рабіць ня больш зла, чым дабра: ці ня думаеце вы, што ў яго павінна быць яшчэ адна маленькая халодная заключная мова? Некалькі намёкаў на тое, як Вэртэр прыйшоў да такога адчайнага характару; як іншы юнак, якога прырода надзяліла падобнымі схільнасьцямі, павінен захоўваць сябе для гэтага. Бо такі чалавек лёгка можа прыняць паэтычную прыгажосьць за прыгажосьць маральную й паверыць, што той, хто так моцна займае нашае ўвагу, павінен быў быць добрым. І што ён у існасьці ня быў ім. […] Такім парадкам, шаноўны Ґётэ, засталася закрыць яшчэ адну глаўку, і чым больш цынічна, тым лепей!”|крыніца=— Ґотхальд Эфраім Лесынґ: лістоўка гісторыку літаратуры Ёгану Ёахіму Эшэнбурґу, 26 кастрычніка 1774 году<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 136–137.</ref>|месца=цэнтар}} [[Біскуп]]у Дэры, лорду Брыстолю, які таксама абвінаваў [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ў схіленьні да [[самагубства]], аўтар супярэчыў: {{Рамка-цытата|“А зараз вы хочаце схіліць да адказнасьці пісьменьніка й асудзіць твор, які, памылкова ўспрыняты некаторымі абмежаванымі ўмамі, вызваліў сьвет, у лепшым выпадку, ад тузіна дурняў і нікчэмнасьцяў, якія не маглі зрабіць анічога лепей, чым цалкам задуць слабую астачу йхняга маленькага сьвету!”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Вольфґанґ Ґётэ: Размова 17 сакавіка 1830 году з Фрыдрыхам Сарэтам і Фрыдрыхам Вільґэльмам Рымерам. Ґётэ паведамляе пра сваю сустрэчу з лордам Брыстолем у чэрвені 1797 году.<ref>Woldemar Freiherr von Biedermann (Hrsg.): Goethes Gespräche. 10 Bände. Leipzig 1889–1896, insb. Band 7, S. 270–273, Software-Version in der Reihe: Digitale Bibliothek, „Band“ 10: Johann Wolfgang Goethe: Briefe – Tagebücher – Gespräche. ISBN 978-3-89853-410-9</ref>}} Аднак пераважная колькасьць чытачоў была заядлымі пасьлядоўнікамі рамана. Асабліва сярод моладзі загарэлася сапраўдная «гарачка Вэртэра» ''(па-нямецку: das Werther-Fieber)'', якая пераўтварыла галоўнага героя ў культавую фігуру, чые сіні фрак з латуннымі ґузікамі, жоўтая камізэлька, карычневыя боты з абцасамі й круглы фетравы капялюш сталі ймітаваць моду Вэртэра ''(па-нямецку: Werther-Mode)''. Былі вядомы кубак Вэртэра ''(па-нямецку: Werther-Tasse)''<ref>Глядзець [https://web.archive.org/web/20101024223754/http://www.goethe-museum.com/deutsch/0003-deutsch-die%20sammlung.htm тут].</ref> і нават вада Вэртэра ''(па-француску: Eau de Werther)''. Сцэны з «Пакутаў маладога Вэртэра» (адлюстраваныя, напрыклад, Даніэлем Хадавецікм) упрыгожвалі ймбрычкі й збаны на каву, міскі для пячэньня й бляшчанкі для гарбаты. Раман з разумелых прычынах знайшоў пасьлядоўнікаў сярод тых, хто лічыў, што яны ў падобнай да Вэртэра сытуацыі, і хто шукаў разуменьне й уцяшэньне ў ягоных уласных пакутох у тоненькім томе. На гэта накіравана й прыгадваньне выдуманага рэдактара ў прадслоўі [[Эпісталярны раман|эпісталярнага рамана]]: {{Рамка-цытата|“Усё, што мне ўдалося знайсьці ў гісторыі беднага Вэртэра, я дбайна сабраў і прадстаўляю вам тут і ведаю, што вы мяне дадзякуеце за гэта. Вы ня можаце адмовіць ягонаму ўму й характару ў захапленьні й каханьні, а ягонаму лёсу — у сьлязах. А ты, добрая душа, калі адчуваеш тыя ж імпэты, што й ён, чэрпай уцяшэньне ў ягоных пакутох, і хай гэтая кніжка стане тваім сябрам, калі ты ня можаш знайсьці больш блізкага празь лёс альбо праз уласную віну!”|месца=цэнтар|крыніца=— Пакуты маладога Вэртэра}} ==== Іншыя дакумэнты аб сучасным уплыве ==== {{Рамка-цытата|“Раман, у якога няма йншае мэты, акрамя як сьцерці ганебнае з самагубства маладога жартаўніка […] і ўявіць гэты чорны ўчынак як акт гераізму […]. Які малады чалавек можа чытаць такое праклятае пісаньне, і не захаваць пры тым у сваёй душы чумную язву, якая абавязкова прарвецца сваім часам. І аніякая цэнзура не перашкаджае друкаваць такую прынаду Сатаны? […] Вечны Бог! які час ты даў нам перажыць!”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Мельхіар Ґёзэ: Вольныя водгукі аб ґамбурскіх навінах з Царства Вучонасьці, 1775<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 127.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Вы думаеце, што ён [раман] тонкая ахова самагубства? Гэта нагадвае мне тое, калі б вы хацелі выдаць “Іліяду” Гамэра за тонкае захапленьне гневам, звадай і варожасьці. […] Вобраз такіх бурных запалаў быў б небясьпечны для публікі? […] Таму давайце разгледзем мараль гэтага рамана, не маральную канчатковую мэту, а маральны ўплыў, які жыцьцё гэтага рамана магло й павінна было зрабіць на сэрцы публікі. […] Акурат у гэтым і заключаецца заслуга Вэртэра, што ён знаёміць нас з запаламі й пачуцьцямі, якія кожны цьмяна адчувае ў сабе, але ня ведае, як іх назваць. У гэтым заслуга кожнага паэта”.|месца=цэнтар|крыніца=— Якаб Міхаэль Райнхальд Ленц: Лістоўкі пра мараль «Пакутаў маладога Вэртэра», напісаны ў 1775 годзе}} {{Рамка-цытата|“Тут прадаецца кніга з назовам «Пакуты маладога Вэртэра» й г.д. Гэтае пісаньне — апалёгія й рэкамэндацыя самагубства; […] таму тэалягічны факультэт палічыў патрэбным паклапаціцца пра тое, каб гэтае пісаньне было прыгнечаным: гэтым разам прыклады самагубстваў становяцца ўсё больш частымі. […]”|месца=цэнтар|крыніца=— Ёган Аўґуст Эрнэсьці: Прапанова аб забароне ад імені тэалягічнага факультэта ў Ляйпцыґе, 28 студзеня 1775 году.<ref>Gerhard Sauder: Kommentar zu Die Leiden des jungen Werthers. In: Johann Wolfgang Goethe: Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens. Münchner Ausgabe. Herausgegeben von Karl Richter in Zusammenarbeit mit Herbert G. Göpfert, Norbert Miller und Gerhard Sauder. Band 1.2: Der junge Goethe. 1757–1775 (2). Herausgegeben von Gerhard Sauder. München, Wien 1987, S. 786.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Але мова тут ідзе ня пра халодныя маральныя супрэчкі, а пра тое, каб паказаць верагоднасьць таго, як разумны й у вастатнім дастойны чалавек можа быць даведзены да такога кроку. […] у доўгай сэрыі лістоўукаў мы можам прасачыць ягоны характар у вадпаведнасьці з усімі ягонымі маленькімі вызначэньнямі такім парадкам, што суправаджаем яго да краю прорвы. […] Апраўдаць альбо не апраўдаць аднаго самагубца, а толькі зрабіць яго аб’ектам жалі, паказаць ягоным прыкладам, што зусім мягкае сэрца й палкае выабражэньне часта ёсьць вельмі згуюныя дары, — гэта не напісаць апалёгію самагубства”.|месца=цэнтар|крыніца=— Хрыстаф Мартын Вілянд: Рэцэнзія. У: «Нямецкі Мэркур», Ваймар, сьнежань 1774 году, стр. 241–243<ref>Kurt Rothmann (Hrsg.): Johann Wolfgang Goethe, Die Leiden des jungen Werthers. Erläuterungen und Dokumente (= Universal-Bibliothek. Nr. 8113). Philipp Reclam jun., Stuttgart 1971, ISBN 3-15-008113-0, S. 123.</ref>}} {{Рамка-цытата|“Найпрыгажэйшы ўрывак у «Вэртэры» — той, дзе ён страляе ў трусіную лапку”.|месца=цэнтар|крыніца=— Ґеорґ Хрыстаф Ліхтэнбэрґ: Sudelbuch F, 1776–1779<ref>Georg Christoph Lichtenberg: Schriften und Briefe. Herausgegeben von Wolfgang Promies, 3 Bände, Carl Hanser, München 1967 ff., insb. Band 1, S. 531 Nr. F 516</ref>}} ==== 19-е стагодзьдзе ==== У 1808 годзе падчас Эрфурцкага кангрэсу [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]] вызваў да сябе [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]], пісьменьніка, якім ён захапляўся, і прызнаўся яму, што чытаў «Вэртэра» сем разоў і заўсёды насіў раман з сабой.<ref>Гавораць, што Напалеон таксама паказаў Ґётэ псыхалягічны недахоп «Вэртэра» й пацьвердзіў свае дакладныя веды тэксту ўсебаковым аналізам. Глядзець http://www.hermlin.de/quellen_napoleon.html</ref> Ён знайшоў няшчаснае каханьне вельмі чульлівым, але грамадзянства было адлюстраванае вельмі нэгатыўна.<ref>Vgl. Rüdiger Safranski: ''Goethe und Schiller. Geschichte einer Freundschaft.'' München 2009, S. 21.</ref> У гутарцы зь Ёганам Пэтэрам Экэрманам другога сьнежня 1824 году [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] прызнаўся, што прачытаў кнігу толькі адзін раз пасьля ейнае публікацыі й з таго часу пазьбягаў яе. Такім парадкам, ён бачыў у ёй «гучныя запальныя ракеты» й баяўся «йзноў адчуць той паталягічны стан, зь якога яна выйшла».<ref>Studienkreis (Hrsg.): ''Goethe. Neudruck nach der Weimarer Ausgabe.'' Studienkreis Edition, Bochum 2005 (3. Auflage), <nowiki>ISBN 3-935723-13-X</nowiki>, S. 882</ref> У 1834 годзе [[Людвік Тык]] у сваёй рабоце «Старая кніга й падарожжа ў блакітнае» ўстанавіў, што Вэртэр 1830-х гадоў, калі б быў сучасьнікам, быў бы клясыфіцаваны як мелкі, чульлівы жыхар, «які ня можа быць захопленым адносінамі да дзяржавы, чалавецтва, свабоды альбо прыроды, але які жыве й памірае толькі няшчасным каханьнем».<ref>Ludwig Tieck: ''Das alte Buch und die Reise ins Blaue hinein''. In: ''Schriften in zwölf Bänden.'' Bd. 11: Schriften 1834—1836. Hrsg. v. Uwe Schweikert u. a., Frankfurt a. M. 1988, S. 733</ref> У сваім рэлігіёзна-філясоўскім творы «Хвароба да сьмерці», апублікаваным у 1849 годзе, [[Сёрэн Абю К’еркегор|Сёрэн Абю К’еркеґор]], ужо паводле назову твору, ссылаецца на «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]. Для [[Сёрэн Абю К’еркегор|К’еркеґора]] роспач — гэта «хвароба да сьмерці». [[Сёрэн Абю К’еркегор|К’еркеґор]] крытыкуе самагубства Вэртэра як уцёкі няверуючага чалавека ад сапраўднасьці. Вэртэр ня быў веруючым і занадта падлягчыў сабе жыцьцё, калі, як раздуранае дзіцё, убачыў у боге «шаноўнага бацьку», які напэўна выканае ягонае жаданьне аб прабачэньні.<ref>Victor A. Schmitz: ''Goethe in der dänischen Romantik''. In: ders.: ''Dänische Dichter in ihrer Begegnung mit deutscher Klassik und Romantik''. Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main 1974, S. 115</ref> ==== 20-е й 21-е стагодзьдзі ==== Ґэрхард Шторц у 1953 годзе характарызуе Вэртэра як «паэта бяз твора, які […] пераўтварае свае жыцьцё ў паэзію й гэтым парадкам блытае быцьцё й вобраз» і чые жыцьцё разбуроўваецца, таму што ён разумее характэрнае для паэта «стварэньне сьвету з анічога» ня як «прыповесьць».<ref>Gerhard Storz: ''Goethe-Vigilien oder Versuche in der Kunst, Dichtung zu verstehen''. Klett, Stuttgart 1953, S. 40f.</ref> У 1980 годзе Лео Кройцэр, тым часам прафэсар сучаснае нямецкае літаратуры й мовы ў Ґановэрскім унівэрсытэце, перасьцерагае ад захапленьня «шырока распаўсюджаным настаўнікамі нямецкае мовы пытаньнем» пра тое, «як можна было ратаваць Вэртэра»: «Мастацкім дзеячам нельга дапамагчы, хіба што [[Эстэтыка|эстэтычна]]», — падчырквае Кройцэр. Ён разважае такім парадкам: «Гісторыя, прыпыненная ў рамане, у вадрозьненьне ад „жыцьця“, ня ведае маральных альтэрнатываў».<ref>Leo Kreutzer: ''Schnee ohne Maß und Ordnung. Über Torquato Tasso, Werther und die Phantom-Gesellschaft''. In: ders.: ''Mein Gott Goethe. Essays''. Rowohlt, Reinbek 1980, <nowiki>ISBN 3-499-25136-1</nowiki>, S. 22 f.</ref> Вэртэр, як і ягоны «малодшы брат», Тарквата Таса, — герой з «думкамі бязь меры й парадку», лёс якога — зазнаць няўдачу праз «ціхамірных людзей», накшталт Альбэрта (альбо Антоніё ў «Тарквата Таса»). У «Штогодніку псыхааналізу 1996» Вальфрід Ліндэн апісвае героя Вэртэра як «прадпсыхатычную асобу». Вэртэр — «інфантыльная асоба, якая не гатовая адказваць за свае ўчынкі». Вэртэр — нарцыс, які адчувае пустату ўнутры сябе й дарэмна спрабуе запоўніць гэтую нарцысычную пустату праз працу альбо каханьне да Лоты.<ref>Walfried Linden: ''[https://www.goethe-psychoanalyse.de/Publikationen/jahrbuch35/linden035_04.html Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust, … Die Spaltung bei Goethe als narzißtisches Phänomen]''. In: ''Jahrbuch der Psychoanalyse,'' 1996, S. 195—216</ref> У 2007 годзе Ґэрхард Абэрлін дае комплексную дыягностыку [[Псыхіка|псыхіцы]] Вэртэра: мадэль хваробы «Вэртэр» уключае ў сабе шэраг прыкметаў, якія дазваляюць дапусьціць наяўнасьць нарцысычнае сымптаматыцы. Апрача пачуцьця віны й непаўнацэннасьці, да йх адносяцца, перш наперш, экзістэнцыяльны страх, небыт матывацыі, турбота, перапад настрояў, страта сапраўднасьці, імкненьне да йдэалізацыі, незадаволенае ймкненьне да мастацтва, [[Мэлянхолік|мэлянхолія]], [[Трызьненьне|манія велічы]], крайняя ўразьлівасьць, [[псыхоз]] і ([[Эўфарыя|эўфарычная]]) схільнасьць да [[самагубства]].<ref>Gerhard Oberlin: ''Goethe, Schiller und das Unbewusste. Eine literaturpsychologische Studie''. Psychosozial-Verlag, Gießen 2007, S. 69.</ref> З гэтай мадэльлю псыхапаталягічнага разважаньня зьвязана магчымасьць і йнтэрпрэтацыі, прапанаваныя Аратай Такэдай, што Вэртэр, быццам бы ў [[Аўтызм|квазыаўтыстычным]] самавыяўленьні, проста мысьлёва лістуецца з сваім сябрам Вільґэльмам: мабыць, што лістоўкі Вэртэра «аніколі не адпраўляюцца й дасягаюць толькі Вільґэльма, якога ён мысьлёва ўяўляе сабе, які затым у сваю чаргу пісьмова адказвае Вэртэру таксама ў ягоных думках».<ref>Arata Takeda: ''Die Erfindung des Anderen. Zur Genese des fiktionalen Herausgebers im Briefroman des 18. Jahrhunderts''. Würzburg, Königshausen & Neumann 2008, S. 88</ref> Марсэль Райх-Раніцкі ў 2002 годзе абвяшчае «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] ўключэньнем яго ў сэрыю сваіх «Канонаў» адным з тых раманаў, якія кожны адукаваны немец павінен быў прачытаць. На думку Юрґэна Бушэ раман асаблівы яшчэ й тым, што мужчына піша пра адхіленае каханьне з мужчынскага погляду, чаго раней аніколі не было. Гэта паўтарылася толькі з [[Гайнрых фон Кляйст|Ґайнрыхам фон Кляйстам]].<ref>Das Literarische Quartett Folge 77 (14.12.2001)</ref> Рычард Дэвід Прэхт, зь іншае старонкі, ацэньвае раман як «неверагодны покліч», як «пошлы сацыяльны [[рамантызм]]», «вымерлую тэму». Ён зводзіць раман да ўзроўня «дарэмных школьных ведаў».<ref>''[https://www.stern.de/kultur/buecher/richard-david-precht-zum-deutschen-bildungssystem-rentner-sollen-ran----werther--muss-raus-3440076.html Richard David Precht zum deutschen Bildungssystem: Rentner sollen ran — «Werther» muss raus]''. ''Stern online''. 23. November 2011</ref> Яшчэ ў 1998 годзе Ханс-Дзітэр Ґэлфэрт адмаўляў, што мова й падача «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] былі «поклічам»: раман — «адна з самых эмацыянальных паэмаў і прытым ня покліч».<ref>Hans-Dieter Gelfert: ''Im Garten der Kunst. Versuch einer empirischen Ästhetik''. Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 85.</ref> У 2005 годзе Ёрґ Лёфлэр больш дыфэрэнцавана падыходзіць да пытаньня пра сапраўднасьць думкаў і пачуцьцяў, якія апісвае Вэртэр і якія зьмяшчаюцца ў абвінаваньні ў поклічы: з адное старонкі, Вэртэр надае вялікае значэньне да таго, каб людзі былі «натуральнымі», а ня проста прапаноўвалі йнсцэнаваньні сваім субратам. Зь іншнае старонкі, сцэна з «ключавым словам», калі апісваюцца ўласныя думкі й пачуцьці Вэртэра, сустракаецца ў рамане [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] дзівосна часта. «Як цудоўны [[рэжысэр]] свайго ўласнага „натуральнага тэатру“, Вэртэр літаральна йнсцэнуе ўсё, што яго эмацыянальна кранае». Тэкст «неперарыўна стварае для свайго героя (да самага горкага канца) хісткі „патос страху й асалоды“».<ref>Jörg Löffler: ''Schauspielmetaphern. Werthers Naturtheater''. In: ders.: ''Unlesbarkeit. Melancholie und Schrift bei Goethe''. Erich Schmidt Verlag, Berlin 2005, S. 60-76</ref> Вэртэр быў уключаны ў Бібліятэку 100 кнігаў ZEIT, а таксама ў школьную бібліятэку Zeit. == Проза == Раман паўплываў як на форму, так і на зьмест мноства йншых раманаў. Некаторые зь іх, так званыя «Верцерыады» ''(па-нямецку: die Wertheriaden)'', таксама напрамак грунтуюцца на «Вэртэра» [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]]: Хрыстаф Фрыдрых Нікалаі напісаў «Радасьці маладога Вэртэра», напад на тых, хто бачыў у творы [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] апраўданьне [[самагубства]]. У творы Нікалая Вэртэр перамог Шарлоту й сановіцца шчасным землеўласьнікам, які цешыцца мноствам ягоных дзяцей — что, у сваю чаргу, сьхіліла [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] пачаць літаратурную невялікую сварку супраць Нікалая напісаньнем зьедлівага верша «Нікалаі на могілцы Вэртэра» й некалькі намяненьняў на гэты конт у ксэніях. У рамане [[Томас Ман|Томаса Мана]] «Лота ў Ваймары» (апублікаваным у 1939 годзе) загалоўная гераіня Шарлота Буф называе маладога [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] чужаедам на ейнае шчасьце зь ейным жаніхом і ўпасьледку мужам Ёганам [Ґэорґам] Хрысьціянам Кэстнерам. [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] — гэта трэці бок, які прыходзіць знадворку й адкладвае «зязюлінае яйка ягоных пачуцьцяў у гняздо», захапляецца чужымі нявесткамі. Бэрнд Кэсэнс напісаў раман «Танцоўная каханьне фламенка» ў 1999 годзе. Тут большая частка дзеяньня пераносіцца ў постфашыцкую [[Гішпанія|Гішпанію]], дзе галоўны герой улюбляецца ў мясцовую жыхарку. Дзеяньне рамана Пэцера Ўнтухта «Абодва за ліпамі», апублікаванага ў 2002 годзе, адбываецца пераважна ў [[Вэцляр]]ы. Паводле зьместу й форме (а таксама [[Эпісталярны раман|эпісталярнага характар]]<nowiki/>у, храналёгіі, выбару ймёнаў) ён мае шмат сасланьняў як да Вэртэра, так і — што ня менш іранічна — да знаходжаньня [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ґётэ]] [[Вэцляр|ў гэтым месцы]]. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Парады артыкулу|няма катэгорыяў}} [[Катэгорыя:Творы Ёгана Вольфганга Гётэ]] ikihl2rh8xovsrq65qof81ynifr0txw Крысьціна Сабаляўскайце 0 258051 2331234 2330539 2022-08-03T23:31:33Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Крысьціна Сабаляўскайце |Арыгінал імя = Kristina Sabaliauskaitė |Імя пры нараджэньні = Kristina Sabaliauskaitė |Дата нараджэньня = 1974 |Месца нараджэньня = Вільня, Летува |Род дзейнасьці = пісьменьніца, журналістка, гістарыца мастацтва |Гады актыўнасьці = з 2008 |Жанр = гістарычны раман |Мова = летувіская |Дэбют = 2008 |Значныя творы = Silva rerum I—IV (2008—2016), Petro Imperatorė I—II (2019—2021) }} '''Крысьцíна Сабаляўскáйце''' ({{мова-lt|Kristina Sabaliauskaitė}}, нар. у 1974, [[Вільня]], [[Летувіская ССР]]) ― летувіская [[пісьменьніца]], [[Гісторыя|гістарыца]] [[мастацтва]]. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў Вільні ў 1974 годзе. Выпускніца [[Віленская акадэмія мастацтва|Віленскай акадэміі мастацтва]] (1998). [[Магістратура]] Віленскай акадэміі мастацтва (1998-2000). [[Дактарантура]] Віленскай акадэміі мастацтва (2001-2005). Ганаровая доктарка гэтай акадэміі (2020)<ref>[https://www.bernardinai.lt/2020-02-25-zodziu-kalba-vaizdu-kalba-dailes-ir-literaturos-svarba-siandienos-pasaulio-kisme/ «Žodžių kalba, vaizdų kalba: dailės ir literatūros svarba šiandienos pasaulio kisme»]. Bernardinai.lt. 25 лютага 2020.</ref>. 2003-2005: дадаткова навучалася ва Ўарбурскім інстытуце ([[Лёнданскі ўнівэрсытэт]])<ref name="vartai">Vilnijos vartai. [https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/kristina-sabaliauskaite/ «Kristina Sabaliauskaitė»]. Parengė Danguolė Dainienė (VAVB), 2012; 2017.</ref>. З 2002 году жыве ў [[Лёндан]]е. Да 2010 года працавала замежнай карэспандэнтай у Лёндане і аглядальніцай найбуйнейшай штодзённай газэты [[Летува|Летувы]] - „Lietuvos rytas“<ref>[https://lithuanianculture.lt/lietuvos-kulturos-gidas/2021/01/06/kristina-sabaliauskaite/ Kristina Sabaliauskaitė]. Lietuvos kultūros institutas.</ref>. == Творчасьць == У 2008 годзе яна дэбютавала гістарычным [[Раман|раманам]] «Silva rerum» (выдавецтва «Baltos lankos»), у якім апісвае жыцьцё шляхецкай сям'і ў 1659–1667 гадах, падчас [[Швэдзкі патоп|швэдзкага патопу]]. Кніга стала бэстсэлерам і была абвешчаная «літаратурнай падзеяй» у Летуве, прызнаная крытыкамі і гісторыкамі, ацэненая за захапляльны аповед і вялікую ўвагу да гістарычных дэталяў. У тым жа годзе аўтарка атрымала прэмію [[Юрга Іванаўскайце|Юргі Іванаўскайце]]<ref name="vartai"/>. У 2009 годзе раман «Silva rerum» стаў кнігай году ў Летуве. У 2011 годзе быў напісаны працяг кнігі - «Silva rerum II» пра вялікую чуму падчас [[Паўночная вайна 1707–1710 гадоў|Паўночнай вайны 1707–1710 гадоў]]. Яна таксама стала кнігай году ў Летуве<ref name="vartai"/>. Піша пераважна на гістарычныя тэмы. == Творы == * Silva Rerum, romanas - Baltos Lankos, 2008 * Silva Rerum II, romanas - Baltos Lankos, 2011 * Silva Rerum III, romanas - Baltos Lankos, 2014 * Silva Rerum IV, romanas - Baltos Lankos, 2016 * Petro Imperatorė, romanas - Baltos Lankos, 2019 * Petro Imperatorė II, romanas - Baltos Lankos, 2021 * Danielius Dalba & kitos istorijos, trumpų istorijų rinkinys - Baltos Lankos, 2012. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сабаляўскайце, Крысьціна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вільні]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Летуве]] [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Асобы Лёндану]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Лёнданскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Віленскай акадэміі мастацтва]] [[Катэгорыя:Летувіскія пісьменьнікі]] [[Катэгорыя:Летувіскія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Летувіскія журналісты]] [[Катэгорыя:Летувіскія гісторыкі]] 257of0yp0zdej61xawwynl6ekjgslxu Юрга Іванаўскайце 0 258055 2331233 2330580 2022-08-03T23:24:59Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Юрга Іванаўскайце |Арыгінал імя = Jurga Ivanauskaitė |Імя пры нараджэньні = Jurga Ivanauskaitė |Дата нараджэньня = 14 лістапада 1961 |Месца нараджэньня = Вільня, Летува |Месца пахаваньня = Антокальскія могілкі, Вільня |Дата сьмерці = 17 лютага 2007 |Месца сьмерці = Вільня |Род дзейнасьці = Пісьменьніца, драматургіня, эсэістка, паэтка, мастачка, вандроўніца |Гады актыўнасьці = 1982—2007 |Мова = Летувіская |Дэбют = 1982 |Значныя творы = Pakalnučių metai (1985), Ragana ir lietus (1993), Placebas (2003), Miegančių drugelių tvirtovė (2005) }} '''Юрга Іванаўскáйце''' ({{мова-lt|Jurga Ivanauskaitė}}, 14 лістапада 1961, [[Вільня]], [[Летува]] ― 17 лютага 2007, [[Вільня]], [[Летува]]) ― [[Летувісы|летувіская]] [[пісьменьніца]], [[паэтка]], [[Драматург|драматургіня]], [[мастачка]]. == Жыцьцяпіс == Юрга Іванаўскайце нарадзілася 14 лістапада 1961 году ў Вільні. Скончыла [[Віленская мастацкая акадэмія|Віленскую мастацкую акадэмію]]<ref>[http://www.jurga-ivanauskaite.lt/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=18&Itemid=6 Старока, прысьвечаная Юрзе Іванаўскайце].</ref>. Увосень 1991 году ўпершыню сустрэлася з [[Далай-лама XIV|Далай-ламам XIV]] — падчас яго першага візыту ў Летуву. Яна стала актыўнай прыхільніцай «[[Рух за незалежнасьць Тыбету|Руху за незалежнасьць Тыбету]]» пасьля паездкі на [[Далёкі Ўсход]] у сярэдзіне 1990-х<ref name="rasytojai">[https://rasytojai.lt/rasytojai/ivanauskaite-jurga/ «Ivanauskaitė Jurga»]. Lietuvos rašytojų sąjunga.</ref>. Шмат вандравала па Летуве і сьвеце. Пісала вандроўныя нататкі<ref name="rasytojai"/>. Памерла ад [[Рак (захворваньне)|раку]] 17 лютага 2007 году ў Вільні. Пахаваная на [[Антокальскія могілкі|Антокальскіх могілках]]<ref name="rasytojai"/>. == Творчасьць == У 1982-1983 гадах апублікавала ў пэрыядычным друку першыя [[Апавяданьне|апавяданьні]]<ref name="rasytojai"/>. Ейная першая кніга называлася «Год канваліяў» (''Pakalnučių metai'') і выйшла ў 1985 годзе. Потым былі яшчэ шэсьць раманаў, кніга для дзяцей і кніга эсэ. Творы Іванаўскайце перакладзеныя на ангельскую, латыскую, польскую, расейскую, нямецкую, беларускую і швэдзкую мовы<ref>[http://www.thewritersclub.org/lithuania/jurga_ivanauskaite.htm Зьвесткі пра Юргу Іванаўскайце] на thewritersclub.org.</ref>. У 1987 годзе дэбютавала як драматургіня з [[П’еса|п'есай]] «Не гуляйце зь месяцам» у Віленскім акадэмічным драматычным тэатры<ref>[https://web.archive.org/web/20070213230503/http://www.booksfromlithuania.lt/index.php?page_id=22&action=info&WriterID=24 Jurga Ivanauskaitė]. Biography at Books from Lithuania.</ref>. У 1993 годзе выйшаў раман «Вядзьмарка і дождж» (''Ragana ir lietus''), які лічыцца самым скандальным творам пісьменьніцы. Кніга выклікала такі розгалас у Летуве, што некаторы час яе забаранілі прадаваць, матывуючы гэта тым, што раман не адпавядае нацыянальным этычным нормам. Гісторыя каханьня, расказаная трыма жанчынамі — сучаснай багемнай аўтсайдэркай, сярэднявечнай вядзьмаркай і [[Марыя Магдаліна|Марыяй Магдалінай]], — адразу была асуджаная ў афіцыйных колах як звычайная [[парнаграфія]]<ref name="jarvis">Jarvis, Howard (Vol 2, No 27 10 July 2000). [https://web.archive.org/web/20070205094758/http://www.ce-review.org/00/27/jarvis27.html «A Colourful Bird in a Pale Land: why Jurga Ivanauskaitė's books are crying out for translation»]. Central Europe Review.</ref>. Тым не менш гэты раман найбольш перакладаўся на замежныя мовы. У тым жа годзе, ратуючыся ад скандалу, мастачка ўпершыню адправілася ў [[Індыя|Індыю]], дзе ў [[Дхарамсала|Дхарамсале]] вывучала [[Тыбецкі будызм|тыбэцкі будызм]]. З гэтага пачаўся новы этап ейнай творчасьці. У 1996 годзе зноў наведала Дхарамсалу, спынялася ў [[Нэпал|Нэпале]]<ref name="jarvis"/>. Акрамя таго Ю. Іванаўскайце вядомая як [[мастачка]] і [[фотамастачка]]: свае раманы і эсэ старалася дапоўніць малюнкамі і здымкамі. У 1998-1999 гадах адбылася выстава малюнкаў «108 мандалаў» і фотавыстава «[[Тыбэт]] — іншая рэальнасьць»<ref>Jurga. Atsiminimai, pokalbiai, laiškai, sud. Dovilė Zelčiūtė, Vilnius: Tyto Alba, 2008.</ref>. == Творы == * Pakalnučių metai (novelių rinkinys). – Vilnius: Vaga, 1985; Tyto alba, 2003 * Mėnulio vaikai (romanas). – Vilnius: Vaga, 1988; Tyto alba 2004, 2010 * Kaip užsiauginti baimę (novelių ir apsakymų rinkinys). – Vilnius: Vaga, 1989; Tyto alba, 2009 * Stebuklinga spanguolė (pasaka vaikams su autorės iliustracijomis). – Vilnius: Vyturys, 1991; Tyto alba, 2014 * Pragaro sodai (romanas). – Kaunas: Nemunas, 1992; Tyto alba, 2010 * Ragana ir lietus (romanas). – Vilnius: Vaga, 1993; Tyto alba 2002, 2006 * Agnijos magija (romanas). – Vilnius: Vaga, 1995; Tyto alba 2006 * Ištremtas Tibetas (publicistika). – Vilnius: Tyto alba, 1996 * Kelionė į Šambalą (romanas). – Vilnius: Tyto alba, 1997 * Prarasta pažadėtoji žemė (romanas). – Vilnius: Tyto alba, 1999 * Sapnų nublokšti (romanas). – Vilnius: Tyto alba, 2000 * Placebas (romanas). – Vilnius: Tyto alba, 2003 * Kelionių alchemija (esė). – Vilnius: Tyto alba, 2003 * Tibeto mandala (trilogija). – Vilnius: Tyto alba, 2004, 2006, 2010 * Šokis dykumoje (eilėraščiai). – Vilnius: Tyto alba, 2004 * Kaip Marsis Žemėje laimės ieškojo (pasaka). – Vilnius: Tyto alba, 2004 * Švelnūs tardymai (interviu). – Vilnius: Tyto alba, 2005 * Miegančių drugelių tvirtovė (romanas). – Vilnius: Tyto alba, 2005 * Odė džiaugsmui (eilėraščiai). – Vilnius: Tyto alba, 2007. ==== Пасьмяротна ==== * Viršvalandžiai (esė). – Vilnius: Tyto alba, 2007 * Diena, kurios nebuvo (novelė). Vilnius: Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka, 2008 * Nežaiskite su mėnuliu (pjesės). – Vilnius: Tyto alba, 2008 * Angelo rūbas (maldos). – Vilnius: Tyto alba, 2011 * Eilėraščiai rusų kalba (dviejų knygų komplektas): Šokis dykumoje (1), Odė džiaugsmui (2). – Vilnius: phocaBooks, 2015. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іванаўскайце, Юрга}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 14 лістапада]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1961 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вільні]] [[Катэгорыя:Летувіскія літаратары і літаратаркі]] [[Катэгорыя:Летувіскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Летувіскія эсэісты]] [[Катэгорыя:Летувіскія паэткі]] [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Памерлі ад раку]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Вільні]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Антокальскіх могілках]] [[Катэгорыя:Памерлі 17 лютага]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 2007 годзе]] tta07n0gty2konxxjyxgnqlz647m5gp Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч 0 258064 2331230 2330897 2022-08-03T23:08:03Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Мастак |імя = Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч |Імя = польск.: Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz |імя пры нараджэньні = Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч |дата нараджэньня = 22 ліпеня 1852 |месца нараджэньня = вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя |месца пахаваньня = мястэчка Поразава, Беластоцкае ваяводзтва, Польшча (цяпер Беларусь) |дата сьмерці = чэрвень 1933 |Заняткі = Мастачка, выкладніца }} '''Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч''' ({{мова-pl|Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz}}, 22 ліпеня 1852, вёска [[Баландзічы]], [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — чэрвень 1933, мястэчка Поразава, [[Беластоцкае ваяводзтва (1919—1939)|Беластоцкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) — польская і беларуская [[мастачка]], [[Выкладнік|выкладніца]] і [[філянтропка]]. == Жыцьцяпіс == Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч нарадзілася 22 ліпеня 1852 г. у сярэднезаможнай маянтковай шляхецкай каталіцкай сям'і старажытнага роду Бутаўт-Андрайковічаў у маёнтку Баландзічы (Кобрынскі павет, Расейская імпэрыя), які належаў [[Бутаўт-Андрайковічы|Бутаўт-Андрайковічам]]. Бутаўт-Андрайковічы адносіліся да карэнных радоў сярэднезаможнай [[Маянтковая шляхта|маянтковай шляхты]] [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскага]] і [[Пінскі павет|Пінскага паветаў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref name="слоўнік">Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35—36.</ref>. Поўнае ейнае імя, атрыманае пры хросьце ў [[каталіцтва]], было «Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч». Ейным бацькам быў Яраслаў Міхалавіч Бутаўт-Андрайковіч, які валодаў маёнткам [[Гарнастаевічы]] (3167 дзесяцін зямлі і лесу) у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], а таксама маёнткамі Кабузьзе і Мінкаў. Марыя Магдалена мела дзьве родныя сястры Малгажату (Рыту) і Марыю (іншыя дочкі Яраслава Бутаўт-Андрайковіча)<ref name="слоўнік"/>. Вучылася ў [[Рыга|Рызе]] ў манахаў А. Лізэн-Маўэра і М.Адама, y 1875—1876 гг. — y [[Італія|Італіі]]<ref name="butautas">Butautas R. S. Butautai — Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. — Vilnius. Gediminas, 2018, — 300 s.</ref>. Ніколі не выходзіла замуж і дзяцей ня мела. Ад бацькі Марыя Магдалена атрымала ў спадчыну маёнтак Гарнастаевічы ў Ваўкавыскім павеце Гарадзенскай губэрні. Ейная сястра (Марыя) атрымала ў спадчыну маёнткі Кабузьзе і Мінкаў<ref name="butautas"/>. Па прычыне таго, што Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч ня мела мужа і дзяцей, яна запісала па тэстамэнту свой маёнтак Гарнастаевічы свайму сваяку Генрыху Канстанціну Бутаўт-Андрайковічу (1882—1941) і перадала яго ў 1920-ыя гг. пры сваім жыцьці. Пасьля гэтага яна жыла на ўтрыманьні ў Генрыха Канстанціна Бутаўт-Андрайковіча (1882—1941) у маёнтку Гарнастаевічы. Генрых стаў апошнім уласьнікам маёнтку Гарнастаевічы (аж да пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]])<ref name="zviazda">[https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich «Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч»]. Звязда. 31 ліпеня 2022 году.</ref>. Памерла ў чэрвені 1933 г. у маёнтку Гарнастаевічы, а была пахаваная ў маёнтку Поразава Беластоцкага ваяводзтва ([[Польшча]]), які належаў Бутаўт-Андрайковічам, — каля магілаў прадстаўнікоў свайго роду. Раней (1925 г.) у Поразаве была пахаваная і ейная родная сястра Марыя Яраславаўна Бутаўт-Андрайковіч<ref name="zviazda"/>. == Творчасьць == З 1881 г. жыла ў сваім маёнтку [[Гарнастаевічы]] (Ваўкавыскі павет) і ў [[Варшава|Варшаве]], дзе выкладала на мастацкіх курсах для жанчынаў<ref name="zviazda"/>. З-за хваробы вачэй y канцы 1880-х гг. спыніла сваю творчую дзейнасьць<ref name="слоўнік"/>. У 1907 г. стала чаліцай [[Літоўскае таварыства мастакоў|Літоўскага таварыства мастакоў]] y [[Вільня|Вільні]]. У Гарнастаевічах яе часта наведвалі мастакі [[Станіслаў Жукоўскі]] і [[Станіслаў Дыбоўскі]], карціны якіх (у тым ліку іх партрэты сям'і Бутаўт-Андрайковічаў) меліся ў палацы ў Гаранстаевічах<ref name="zviazda"/>. Працавала пераважна ў гістарычным жанры, а таксама пісала карціны і на рэлігійныя сюжэты: «[[Ян Каханоўскі]] над астанкамі Уршулі» (1876), «Кардынал [[Ян Медычы]] з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках» (1877), «[[Хрыстос]] вылечвае сьляпога» (1878), «[[Лакетак]] у гроце» (1881), «Міласэрнасьць каралевы Ядвігі» (1884) і інш. Яе карціна «Лакетак у гроце» (1881) захоўваецца ў [[Нацыянальны музэй ў Кракаве|Нацыянальны музэі ў Кракаве]] (Польшча)<ref>Lija Skalska-Miecik: Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt. W: Artystki polskie. Katalog wystawy. red. Agnieszka Morawińska (red.). Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991.</ref>. Займалася таксама асьветнай дзейнасьцю і [[Філянтропія|філянтропіяй]]. Стала адной з першых зьбіральніцаў твораў беларускага [[Народнае мастацтва|народнага мастацтва]]<ref name="zviazda"/>. Паводле [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] ([[1921]]) вёска Гарнастаевічы ўвайшла ў склад міваеннай Польшчы — у склад Беластоцкага ваяводзтва, а сама Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч стала грамадзянкай міжваеннай Польшчы<ref name="слоўнік">/. == Галоўныя працы == ==== Захаваныя ==== [[Файл:Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt - Łokietek in the Cave - MNK II-a-44 - National Museum Kraków.jpg|значак|Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч, «Лакетак у гроце» (1881)]] * Кардынал Ян Медычы з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках, палатно, алей, [[Нацыянальны музэй у Варшаве]]. * Уладзіслаў Лакетак у гроце, палатно, алей, Нацыянальны музей у Кракаве. ==== Вядомыя з ілюстрацыяў у часопісах ці іншых выдавецтвах: ==== * Міласэрнасьць каралевы Ядвігі, Tygodnik Ilustrowany, 1884 г. * Ян Каханоўскі над астанкамі Ўршулі, Tygodnik Ilustrowany, 1878 г. * Заклік да вясельля, Kłosy, 1886 г.<ref>Ludwik Grajewski, Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918 r.), Warszawa 1972, s. 22.</ref> ==== Вядомыя толькі па назвах і ўспамінах ==== [[Файл:Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt, Kochanowski nad zwłokami Urszulki, "Tygodnik Illustrowany", 1878.png|значак|Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч, «Ян Каханоўскі над астанкамі Ўршулі» (1876)]] * У лесе, 1879 год * Хрыстос вяртае зрок сьляпому, 1882 год * [[Партрэт]] мужчыны, 1882 год * Партрэт Вандаліна Пуслоўскага, 1882 год * Пры ўнуку 1882 г. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бутаўт-Андрайковіч, Марыя Магдалена}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 ліпеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1852 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія мастакі]] [[Катэгорыя:Польскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кобрынскім павеце]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гарадзенскай губэрні]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Расейскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Польскай Рэспубліцы (1918—1939)]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Поразаве]] rqqbegw8rhcqo0l82f5z3izpfmzamtw Марыя Шлапялене 0 258093 2331228 2330886 2022-08-03T22:52:14Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Марыя Шлапялене |партрэт = Marija Šlapelienė with daughters.jpeg |апісаньне партрэту = Марыя Шлапялене з дачкамі, 1915 |арыгінал імя = Marija Šlapelienė |імя пры нараджэньні = Марыя Пясяцкайце / Marija Piaseckaitė |род дзейнасьці = Грамадзкая і палітычная дзяячка, кнігарніца |дата нараджэньня = 5 чэрвеня 1880 |месца нараджэньня = Вільня |дата сьмерці = 4 красавіка 1977 |месца сьмерці = Вільня, Летува |месца пахаваньня = Росы, Вільня |прафэсіі = кнігарніца, выдаўца }} '''Мары́я Шлапялéне''' (у дзявоцтве ''Пясецкая''; {{мова-lt|Marija Šlapelienė}}; поўнае імя: ''Марыя Пясяцкайце-Шлапялене''; 5 чэрвеня 1880, [[Вільня]], [[Расейская імпэрыя]] — 4 красавіка 1977, [[Вільня]], [[Летувіская ССР]]) — [[Летувісы|летувісікая]] грамадзкая і палітычная дзяячка, [[Выдавецкая справа|выдаўца]], кнігарніца; [[жонка]] [[Юргіс Шлапяліс|Юргіса Шлапяліса]]. == Жыцьцяпіс == Пасьля заканчэньня Віленскай гімназіі (1900) Марыя сьпявала ў летувіскім хоры [[Касьцёл сьвятога Рафала|касьцёла сьвятога Рафала]], прымала актыўны ўдзел у летувіскай культурна-асьветніцкай дзейнасьці. Была чаліцай такіх таварыстваў, як: «Vilniaus aušra», «Rūta», «Žiburėlis», а таксама Летувіскага навуковага таварыства. Удзельнічала ў распаўсюдзе забароненых летувіскіх друкаваных выданьняў<ref name="vilnijosvartai">Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: [https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/ Danguolė Dainienė (VAVB)] // www.vilnijosvartai.lt.</ref>. Пасьля адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам Марыя ў 1904 годзе пачала працаваць у рэдакцыі газэты [[Пятрас Вілейшыс|Пятраса Вілейшыса]] «Vilniaus žinios». У 1905-1906 гадах была загадніцай першай летувіскай кнігарні, якая дзейнічала ў 1904-1912 гадах пры выдавецтве [[Газэта «Vilniaus žinios»|газэты «Vilniaus žinios»]]<ref>Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Jurgis ir Marija Šlapeliai . – Iliustr. // Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Valdovų kelias. – Vilnius, [2001]. – Kn. 3: Pilies gatvė, p. 30-35. – (Vilniaus gatvių istorija).</ref>. Таксама Марыя Шлапялене выступала на тэатральнай сцэне, выконвала ролі ў летувіскіх аматарскіх драматычных і опэрных спэктаклях, у прыватнасьці: роля Аготы ў камэдыі Кятуракіса «Амэрыка ў лазьні» (1905), галоўная роля [[Біруце]] ў першай летувіскай опэры «[[Біруце]]» Мікаса Пятраўскаса (1906)<ref name="gudonyte">Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. — Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900—1945. — Vilnius, [2005]. — С. 36—40.</ref>. У 1906 годзе разам з мужам Юргісам Шлапялісам і Элянай Бразайціце заснавала ў Вільні на вуліцы Дабравешчанскай (цяпер Дамініканскай) летувіскую [[Кнігарня|кнігарню]] і кіравала ёю да 1945 году. Крама таксама займалася [[Выдавецкая справа|выдавецкай дзейнасьцю]] і паступова стала важным цэнтрам культурнага, грамадзкага і палітычнага жыцьця [[Летува|Летувы]]<ref name="gudonyte"/>. У 1938 годзе Марыю арыштавалі па абвінавачаньні ў распаўсюдзе антыпольскіх выданьняў (выдадзеных у Летуве кнігаў і [[Геаграфічная мапа|геаграфічных мапаў]])<ref>Norkūnienė, Diana „Aš be knygos negaliu…“. – Iliustr. // Tarp knygų. – 2000, Nr. 3, p. 29-33.</ref>. Урад Летувіскай ССР нацыяналізаваў кнігарню ў 1949 годзе, маёмасьць стала асновай будучага кніжнай палаты<ref name="butkuviene">Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. — Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. — Vilnius, 2007. — С. 281—290.</ref>. Марыі Шлапялене ўдалося выратаваць сямейны архіў, які пазьней быў перададзены ў бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] і [[Акадэмія навук Летувы|Акадэміі навук Летувы]]. У 1991 годзе пасьля вяртаньня нацыяналізаванага дому ейная дачка Гражуце Шлапяліце-Сіруцене падаравала былую кнігарню месту Вільні<ref name="butkuviene"/>. Пахаваная на могілках [[Росы (Вільня)|Росы]] ў Вільні побач з мужам Юргісам Шлапялісам<ref name="vilnijosvartai"/>. == Памяць == У 1991 годзе ў Вільні быў адкрыты дом-музэй Марыі і Юргіса Шлапялісаў у доме, у якім яны жылі з 1926 года да сваёй сьмерці (вул. Пілес, 40). На будынку ўстаноўленая [[мэмарыяльная дошка]]<ref>Bukotaitė, Beata. Lietuvybės skleidėjus Vilniuje primins marmuro lenta. – Iliustr. // Lietuvos rytas. –2004, lapkr. 18, p. 6.</ref>. У 2004 г. на будынку кнігарні Шляпялісаў (цяпер вул. Дамініканская, 11) адкрытая мэмарыяльная дошка ([[скульптар]] Андрэюс Зубковас) у сувязі з стагодзьдзем адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам<ref>Marijos ir Jurgio Šlapelių namas-muziejus / tekstų autorės: Vida Girininkienė, Jolanta Paškevičienė, Danguolė Žemaitytė, Vilnius, 2012.</ref>. У 2006 годзе створаны [[дакумэнтальны фільм]], прысьвечаны 100-годзьдзю кнігарні Марыі і Юргіса Шлапялесаў (аўтары Вітаўтас Дамашавічус і Юозас Матоніс)<ref>Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301.</ref>. == Літаратура == • Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шлапялене, Марыя}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 5 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1880 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вільні]] [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Летувіскія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Летувіскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Летувіскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1977 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 4 красавіка]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Вільні]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Росах]] e2ir2rrrq5kzig47l39ywobayopjlud Сьцяг Капылю 0 258098 2331265 2330916 2022-08-04T10:02:33Z Taravyvan Adijene 1924 [[Віктар Ляхар|Ляхар]] wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра сьцяг |назва = Сьцяг гораду Капыль |выява = Flag of Kapyl.png |прапорцыі = 1:2 |прыняты = 1 сьнежня 2011 |тып = Сьцяг раённага цэнтру Рэспублікі Беларусь |дызайн = |аўтар = }} '''Сьцяг Капылю''' — афіцыйны геральдычны сымбаль гораду [[Капыль]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Сьцяг заснаваны Указам прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 1 сьнежня 2011 году № 564 і зарэгістраваны ў Дзяржаўным геральдычным рэгістры Рэспублікі Беларусь 5 сьнежня 2011 году № Б-207. == Апісаньне == Прамавугольнае палотнішча жоўтага колеру з суадносінамі бакоў 1:2. У цэнтры правага боку палотнішча — чорны паляўнічы ражок з фурнітурай жоўтага колеру, пад якім разьмешчаны дзьве чорныя паласы: верхняя, якая складае 1/14, і ніжняя — 1/7 шырыні палотнішча. Сьцяг і палажэньне аб ім былі зацьверджаны пастановай Капыльскага раённага выканаўчага камітэту ад 27 студзеня 2009 году № 72. Аўтар сьцяга М. М. Елінская, мастак [[Віктар Ляхар|В. А. Ляхар]]<ref>[http://gs.archives.gov.by/?page_id=5360&lang=be Пастанова аб сьцягу Капылю]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Герб Капылю]] == Крыніцы == {{крыніцы}} [[Катэгорыя:Капыль]] [[Катэгорыя:Сьцягі гарадоў Беларусі|Капыль]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2011 годзе]] hv2z09gnia4r66sp0tkx839vrum5vxk Тэрэза Гардзялкоўская 0 258139 2331227 2331117 2022-08-03T22:40:51Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Тэрэза Гардзялкоўская |Арыгінал імя = Teresa Gordziałkowska |Імя пры нараджэньні = Тэрэза Грэбніцкая / Teresa Hrebnicka |Псэўданімы = «Зязюля» і «Т. Г.» |Дата нараджэньня = 1854 |Месца нараджэньня = Лепельскі павет, Віцебская губэрня, Расейская імпэрыя |Месца пахаваньня = Варшава |Дата сьмерці = травень 1933 |Месца сьмерці = Варшава |Род дзейнасьці = Перакладніца, выдаўца, аўтарка, мэцэнатка |Гады актыўнасьці = 1908-1933 |Мова = Беларуская, польская |Дэбют = 1909 }} '''Тэрэза Гардзялкоўская''' (у дзявоцтве '''Тэрэза Грэбніцкая''' (1854 — травень 1933) — дваранка-каталічка [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], мэцэнатка беларускамоўнага друку, [[перакладніца]], публіцыстка, [[Выдавецкая справа|выдаўца]]. == Жыцьцяпіс == Тэрэза нарадзілася ў 1854 г. у сярэднезаможнай маянтковай дваранскай каталіцкай сям’і старажытнага роду Грабніцкіх (Дактаровіч-Грабніцкіх) герба «Налеўка», якая жыла ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] і мела там маёнткі. Грабніцкія адносіліся да карэнных радоў (з XVI ст.) сярэднезаможнай маянтковай шляхты [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтваў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref name="нашаслова">Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза Грабніцкая выйшла замуж за двараніна-каталіка з [[Сеньненскі павет|Сеньненскага павету]] [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] — Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага, прадстаўніка сярэднезаможнага маянтковага каталіцкага шляхецкага роду Гардзялкоўскіх герба «Ляліва», галіны якога ў XIX ст. мелі маёнткі ў Магілёўскай і [[Менская губэрня|Менскай губэрнях]] Расейскай імпэрыі. Раней — у XVIII ст. — Гардзялкоўскія мелі маёнткі ў Наваградзкім, Полацкім і Менскім ваяводзтвах, а таксама ў [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]] Вялікага Княства Літоўскага, дзе таксама займалі мясцовыя земскія пасады<ref name="нашаслова"/>. Тэрэза ад свайго мужа Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага мела трох дзяцей: 1) Альгерд Гардзялкоўскі (1886—1965), які ажаніўся з сваячкай — Вандай Гардзялкоўскай; 2) Канстанцін Гардзялкоўскі; 3) Станіслава Гардзялкоўская. Ейныя сыны Канстанцін Гардзялкоўскі і Альгерд Гардзялкоўскі сталі вядомымі прадпрымальнікамі ў галіне сельскай гаспадаркі і грамадзкімі дзеячамі Беларусі — важнымі сябрамі Магілёўскага таварыства сельскай гаспадаркі, карысталіся аўтарытэтам сярод карэнных каталіцкіх дваранаў Магілёўскай губэрні, належалі да краёўцаў-кансэрватараў і былі блізка знаёмыя з лідарам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі [[Эдвард Вайніловіч|Эдвардам Вайніловічам]], які быў сынам [[Ганна Ваньковіч|Ганны Ваньковіч]]. Канстанцін Гардзялкоўскі быў паралельна важным і актыўным сябрам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі<ref name="раюк">Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого: к 180-летию со дня рождения: материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск: Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Калі па выніках [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] (1921) дамы і маёнткі Гардзялкоўскіх на Магілёўшчыне і Меншчыне, як і многіх іншых землеўласьнікаў, аказаліся на савецкім баку і былі нацыяналізаваныя, Тэрэза Гардзялкоўская і ейныя сыны былі вымушаныя пакінуць савецкую Беларусь і прыняць грамадзянства Польшчы<ref>Ладысеў, У. Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.) / У. Ф. Ладысеў, П. І. Брыгадзін. — Мінск: БДУ, 1999. — 128 с.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская памерла ў 1933 г. у [[Польшча|Польшчы]], пахаваная ў Варшаве<ref name="раюк"/>. Вестка аб сьмерці Тэрэзы Гардзялкоўскай у 1933 г. дайшла і да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. Выказваюцца меркаваньні, што верш Янкі Купалы «Алеся» (1935 г.) з радкамі «Кукавала зязюля У зялёным лесе» прысьвечаны менавіта Тэрэзе Гардзялкоўскай<ref name="нашаслова"/>. == Дзейнасьць == Тэрэза Гардзялкоўская была асабіста знаёмая з польскімі пісьменьніцамі [[Марыя Канапніцкая|Марыяй Канапніцкай]] і [[Эліза Ажэшка|Элізай Ажэшка]]. У 1906 г. сын Тэрэзы Канстанцін Гардзялкоўскі стаў суарганізатарам Польскага таварыства асьветы і дабрачыннасьці (Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności) у Магілёве, галоўнай мэтай якога было супрацьстаянне [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] «палякаў» (каталікоў)<ref name="нашаслова"/>. Тэрэза Гардзялкоўская шчыра падтрымлівала рух па пашырэньні ўжываньня [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў шырокай публічнай прасторы — і стала мэцэнаткай беларускамоўнага друку і перакладніцай на беларускую мову. У 1907—1908 гг. Тэрэза жыла за мяжой Расейскай імпэрыі — у [[Нэапаль|Нэапалі]] ([[Італія]]) і Ніцы ([[Францыя]]), адкуль пасылала свае артыкулы ў беларускамоўную газэту «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Наша ніва]]»<ref name="раюк"/>. У 1908 г. па прыездзе з [[Францыя|Францыі]] Тэрэза разам з сынам Канстанцінам Гардзялкоўскім вырашылі арганізаваць у сваім маёнтку і нелегальную беларускамоўную школу для сялянскіх дзяцей — і выбралі для гэтай мэты сваю вёску Сані. Гардзялкоўскі прыехаў у Сані да селяніна Л. Жураўлёва і дамовіўся, каб той пусьціў у хату школу. Жураўлёў згадзіўся. Канстанцін Гардзялкоўскі быў таксама падпісчыкам беларускамоўнай газэты «Наша ніва» і, калі ён зьвярнуўся ў газэту з просьбай парэкамэндаваць настаўніка для сваёй школы ў Санях (якому быў гатовы плаціць за працу настаўніка «разы ў тры больш, чым дае казна»), яму прапанавалі [[Канстанцін Міцкевіч|Канстанціна Міцкевіча]] ([[Якуб Колас|Якуба Коласа]]). Міцкевіч прыехаў і працаваў у школе два з паловай месяцы (студзень-красавік 1908 г.). У тыя часы школу наведвала каля 20 вучняў з навакольных вёсак Габрылёва, Папоўка, Плоскае, Сані, а заняткі вяліся на беларускай мове<ref name="раюк"/>. Тэрэза Гардзялкоўская перакладала на беларускую мову творы расейскіх і польскіх пісьменьнікаў: на ўласныя сродкі ў газэце «Нашай нівы», а пасля асобнымі кніжкамі ў сэрыях «[[Наша хата (выдавецтва)|Нашай хаты]]», «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Нашай нівы]]» і «Лучынкі» апублікавала свае беларускамоўныя пераклады («Дым» [[Марыя Канапніцкая|Марыі Канапніцкай]], «Архіп і Лёнька» [[Максім Горкі|Максіма Горкага]], «Дзядзька Голад» і «Разказ Сабалы» [[Станіслаў Віткевіч|Станіслава Віткевіча]], «Што б не здарылася — вытрываю» Станіслава Жаромскага). Гардзялкоўская таксама фінансава падтрымлівала выданьне кнігі «Апавяданні» [[Якуб Колас|Якуба Коласа]], «Бярозка» [[Ядвігін Ш.|Ядвігіна Ш.]] i інш. У 1912 г. выдала за свае грошы зборнік-чытанку для дзяцей «Беларускія казкі» (казкі «Багатыр», «Чалавечае вока», «Ведзьмар», «Сямілетка», «Вада памагла», «Хаўрус», «Куча грошай») у кніжнай сэрыі «Нашай нівы». Верагодна, адзіным ейным аўтарскім творам зьяўляецца апавяданьне «Воўк» (1914), дзе галоўны герой — сьвяты Францішак — у італійскім месьце Губіа заступаецца за месьцічаў і пераконвае ваўка не рэзаць людзей, бо людзі «на вобраз Божы створаны». Дзіцячае апавяданьне заклікала любіць бліжняга і не быць воўкам<ref name="раюк"/>. Захаваўся ліст Тэрэзы Гардзялкоўскай ад 2 студзеня 1912 г. у рэдакцыю газэты «Наша ніва» адносна падпіскі на газэту: «2.1.912 г. На новый год шлю зычэння… Прашу Рэдакцыю пасылаць гэтый год „Нашу Ніву“ рускімі літарамі пад адрасам Альгерда Жукоўскага: Магілёўская губ., пошта Довск, маёнтак Весолов, і пад апаскай прашу паслаць зараз два календары свае таксама рускімі літарамі. Пасылаю два рублі восемдзесят чатыры кап. Ці друкуяце Маліноўскага кніжку? Паклон, Т. Г.»<ref name="нашаслова"/>. Карысталася псэўданімамі «Зязюля» і «Т. Г.». Паводле дасьледаваньняў [[Ірына Гапоненка|Ірыны Гапоненкі]], паказальным і характэрным зьяўляецца тое, што ва ўсіх тэкстах, перакладзеных з польскай мовы Тэрэзай Гардзялкоўскай (4 выданьні), [[Палянізм|палянізмы]] ўжываюцца выключна рэдка<ref>Гапоненка, І. А. Лексіка беларускай літаратурнай мовы ХІХ — пачатку ХХ ст.: асаблівасці станаўлення і развіцця / І. А. Гапоненка. — Мінск: БДУ, 2012. — 307 с.</ref>. Паводле ацэнкі філёлягаў, пераклады Гардзялкоўскай вызначаюцца высокай дакладнасьцю перадачы сродкамі беларускай мовы адметнасьцяў твора — структуры тэкста і яго мастацка-вобразнай тканіны<ref name="воінаў">Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</ref>. Аляксандр Уласаў ахарактарызаваў Тэрэзу Гардзялкоўскую як «кабета тыпу Арэшчыхі»<ref>Усава, Н. М. Янислав Волокита и его иллюстрации к «Архіпу і Лявонку» М. Горького. Проблема авторства Архівавана 26 студзеня 2019. // artmuseum.by</ref>. Агульны наклад усіх беларускамоўных кнігаў, выдадзеных за грошы Тэрэзы Гардзялкоўскай, склаў 22 400 асобнікаў<ref>Трухамёнак, І. [http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=9768&mode=print «Пачалося ўсё ў Санях…»] // kimpress.by.</ref>. == Пераклады і выданьні == (''з захаваньнем тагачаснай артаграфіі'') * Конопніцка, М. Дым: з рысункамі / Марыя Конопніцка; перэтлумачыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 1. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1909. — 16 с. * Горкій, М. Архіп і Лявонка: апавяданьне / М. Горкій; з расейскай мовы перэклала на беларускую Т. Г.; коштам Т. Г.; малюнкі Яніслава Валакіты; выданьне «Нашае хаты» № 5. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1910. — 22 с. (У канцы тэксту перакладчык: Зязюля). * Віткевіч, С. Дзядзька Голад: апаведаньне для дзяцей з рысункамі / С. Віткевіч; перэлажыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 6. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1911. — 14 с. * Амфітэатраў, А. В. Хілібертава пакута: [апавяданні] / Амфітэатрава; вольны перэклад В. Л. [ Войцік Людвікі ]; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вільня: Прамень, 1912. — 32 с. * Беларускіе казкі / коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вільня: Прамень, 1912. — 32 с. * Як багацеюць чэскіе селяне / па-польску напісаў Маліновскі; перэклала на беларускую мову Зязюля; друкавано коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вильня: Віленская друкарня, 1912. — 45 с. * Штоб не здарылося ― вытрываю / Ст. Жэромскага. Расказ Сабалы / С. Віткевіча. Воўк; перэтлумачыла на беларускую мову Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Лучынкі» № 1. ― Мінск: Электро-друкарня Н. Нахумова, 1914. ― 16 с.<ref name="воінаў"/> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гардзялкоўская, Тэрэза}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1854 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебскай губэрні]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Беларускія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Беларускія мэцэнаты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Род Грабніцкіх]] [[Катэгорыя:Род Гардзялкоўскіх]] s6yk841h9frphckz9q9mlnig6zwpk1p Анастасія Туманішвілі-Цэрэтэлі 0 258140 2331222 2331121 2022-08-03T22:21:39Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Туманішвілі-Цэрэтэлі Анастасія Міхайлаўна]] у [[Анастасія Туманішвілі-Цэрэтэлі]]: [[ВП:ПНА]] wikitext text/x-wiki '''Анастасія Міхайлаўна Туманішвілі-Цэрэтэлі''' ([[Тыфліс]], [[Расейская Імпэрыя]]&nbsp;— [[7 лютага]] [[1932|1932 року]], [[Тыфліс]], [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]])&nbsp;— грузінская дзіцячая пісьменьніца, публіцыстка, фэміністка. == Біяграфія == Закончыла Інстытут шляхетных жанчын Закаўказьзя (1865). Была актыўнаю члянкіняю «Таварыства пісьменнасьці сярод грузін», «Таварыства пэдагогаў і пэдагогаў для жанчын» ды жаночага таварыства «Асьвета». Арганізатарка моладзевай журналістыкі. У 1883 роцы супрацоўнічала ў часопісе «Набаці». У 1890 роцы заснавала часопіс «Джэджылі» («Ніва»), якы зыграў важлівую ролю у разьвіцьці грузінскае дзіцячае літаратуры ў Грузіі. Была сурэдактаркаю тыднёвіка «Кваліфікацыі» («Баразна»). Першы пераклад («Талярантнасьць маршала» [[Альфонс Дадэ|Альфонса Дадэ]]) быў апублікаваны ў 1876 роцы, першая арыгінальная гісторыя «Айчынная ахвяра»&nbsp;— 1880 роцы. У 1891 роцы ажанілася з грузінскім пісьменьнікам Георгіем Цэрэтэлі. == Бібліяграфія == * «Молагури», 1887 * «Пять рассказов», 1888 * «Кона», 1823 * «Живой дискурс», 1924 * «Цветок», 1926 == Літаратура == * Хелтубнели М., Адаптация детской литературы Анастасии Туманишвили-Церетели. Жизнь и творчество, т., 1941; * Алания Н., Грузинская советская энциклопедия, т. 5, p. 10, tb. , 1980 год. * [http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/100216/45#pict Анастасия Туманишвили-Церетели: (журналистка и писательница): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Сергей Шалвович Минашвили ; Тбилисский государственный университет. 1975] == Прыкметы == {{Reflist}} == Спасылкі == [https://tbilisi.media/cultures/62734-oni-vnesli-vesomyj-vklad-v-gruzinskuyu-literaturu/ Яны ўнесьлі важкі ўнёсак у грузінскую літаратуру] [[:Катэгорыя:Пахаваныя ў пантэоне Мтацмінда]] [[:Катэгорыя:Памерлі ў Тбілісі]] [[:Катэгорыя:Памерлі ў 1932 годзе]] [[:Катэгорыя:Памерлі 7 лютага]] [[:Катэгорыя:Ураджэнцы Тбілісі]] [[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1849 годзе]] [[:Катэгорыя:Нарадзіліся 6 верасьня]] [[:Катэгорыя:Грузінскія фэміністкі]] o6a1fclw2040z6cj277h5rkcdtwmlgt 2331224 2331222 2022-08-03T22:28:04Z Dymitr 10914 артаграфія, стыль, вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік}} '''Анастасія Міхайлаўна Туманішвілі-Цэрэтэлі''' ([[Тбілісі|Тыфліс]], [[Расейская імпэрыя]] — 7 лютага 1932 року, Тыфліс, [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]) — грузінская дзіцячая пісьменьніца, публіцыстка, фэміністка. == Біяграфія == Закончыла Інстытут шляхетных жанчын Закаўказьзя (1865). Была актыўнаю члянкіняю «Таварыства пісьменнасьці сярод грузін», «Таварыства пэдагогаў і пэдагогаў для жанчын» ды жаночага таварыства «Асьвета». Арганізатарка моладзевай журналістыкі. У 1883 року супрацоўнічала ў часопісе «Набаці». У 1890 року заснавала часопіс «Джэджылі» («Ніва»), якы зыграў важлівую ролю у разьвіцьці грузінскае дзіцячае літаратуры ў Грузіі. Была сурэдактаркаю тыднёвіка «Кваліфікацыі» («Баразна»). Першы пераклад («Талярантнасьць маршала» [[Альфонс Дадэ|Альфонса Дадэ]]) быў апублікаваны ў 1876 року, першая арыгінальная гісторыя «Айчынная ахвяра» — у 1880 року. У 1891 року ажанілася з грузінскім пісьменьнікам Георгіем Цэрэтэлі. == Бібліяграфія == * «Молагури», 1887 * «Пять рассказов», 1888 * «Кона», 1823 * «Живой дискурс», 1924 * «Цветок», 1926 == Літаратура == * Хелтубнели М., Адаптация детской литературы Анастасии Туманишвили-Церетели. Жизнь и творчество, т., 1941; * Алания Н., Грузинская советская энциклопедия, т. 5, p. 10, tb. , 1980 год. * [http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/100216/45#pict Анастасия Туманишвили-Церетели: (журналистка и писательница): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Сергей Шалвович Минашвили ; Тбилисский государственный университет. 1975] == Вонкавыя спасылкі == * [https://tbilisi.media/cultures/62734-oni-vnesli-vesomyj-vklad-v-gruzinskuyu-literaturu/ Яны ўнесьлі важкі ўнёсак у грузінскую літаратуру] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Туманішвілі-Цэрэтэлі, Анастасія}} [[Катэгорыя:Грузінскія фэміністкі]] 8nbtsxhq4sgl5xyj4t53hwhf65o8s24 2331248 2331224 2022-08-04T08:24:58Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, націскі wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца}} '''Анастасі́я Міха́йлаўна Туманішві́лі-Цэрэтэ́лі''' ({{Дата ў старым стылі|6 верасьня|1849|25 жніўня}}, [[Тбілісі|Тыфліс]], [[Расейская імпэрыя]] — 7 лютага 1932, Тыфліс, [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]) — грузінская дзіцячая пісьменьніца, публіцыстка, фэміністка. == Біяграфія == Закончыла Інстытут шляхетных жанчын Закаўказьзя (1865). Была актыўнаю сяброўкаю «Таварыства пісьменнасьці сярод грузін», «Таварыства пэдагогаў і пэдагогаў для жанчын» ды жаночага таварыства «Асьвета». Арганізатарка моладзевай журналістыкі. У 1883 року супрацоўнічала ў часопісе «Набаці». У 1890 року заснавала часопіс «Джэджылі» («Ніва»), якы сыграў важкую ролю ў разьвіцьці грузінскае дзіцячае літаратуры ў Грузіі. Была сурэдактаркаю тыднёвіка «Кваліфікацыі» («Баразна»). Першы пераклад («Талерантнасьць маршала» [[Альфонс Дадэ|Альфонса Дадэ]]) быў апублікаваны ў 1876 року, першая арыгінальная гісторыя «Айчынная ахвяра» — у 1880 року. У 1891 року ажанілася з грузінскім пісьменьнікам [[Георгі Цэрэтэлі|Георгіем Цэрэтэлі]]. == Бібліяграфія == * «Молагури», 1887 * «Пять рассказов», 1888 * «Кона», 1823 * «Живой дискурс», 1924 * «Цветок», 1926 == Літаратура == * Хелтубнели М., Адаптация детской литературы Анастасии Туманишвили-Церетели. Жизнь и творчество, т., 1941; * Алания Н., Грузинская советская энциклопедия, т. 5, p. 10, tb. , 1980 год. * [http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/100216/45#pict Анастасия Туманишвили-Церетели: (журналистка и писательница): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Сергей Шалвович Минашвили; Тбилисский государственный университет. 1975] == Вонкавыя спасылкі == * [https://tbilisi.media/cultures/62734-oni-vnesli-vesomyj-vklad-v-gruzinskuyu-literaturu/ Яны зрабілі значны ўнёсак у грузінскую літаратуру] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Туманішвілі-Цэрэтэлі, Анастасія}} [[Катэгорыя:Грузінскія фэміністкі]] ltbwwwr3gv2uj3ikgp6extqw9ilst06 2331262 2331248 2022-08-04T09:55:39Z Taravyvan Adijene 1924 {{Цёзкі}} wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца}} {{Цёзкі}} '''Анастасі́я Міха́йлаўна Туманішві́лі-Цэрэтэ́лі''' ({{Дата ў старым стылі|6 верасьня|1849|25 жніўня}}, [[Тбілісі|Тыфліс]], [[Расейская імпэрыя]] — 7 лютага 1932, Тыфліс, [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]) — грузінская дзіцячая пісьменьніца, публіцыстка, фэміністка. == Біяграфія == Закончыла Інстытут шляхетных жанчын Закаўказьзя (1865). Была актыўнаю сяброўкаю «Таварыства пісьменнасьці сярод грузін», «Таварыства пэдагогаў і пэдагогаў для жанчын» ды жаночага таварыства «Асьвета». Арганізатарка моладзевай журналістыкі. У 1883 року супрацоўнічала ў часопісе «Набаці». У 1890 року заснавала часопіс «Джэджылі» («Ніва»), якы сыграў важкую ролю ў разьвіцьці грузінскае дзіцячае літаратуры ў Грузіі. Была сурэдактаркаю тыднёвіка «Кваліфікацыі» («Баразна»). Першы пераклад («Талерантнасьць маршала» [[Альфонс Дадэ|Альфонса Дадэ]]) быў апублікаваны ў 1876 року, першая арыгінальная гісторыя «Айчынная ахвяра» — у 1880 року. У 1891 року ажанілася з грузінскім пісьменьнікам [[Георгі Цэрэтэлі|Георгіем Цэрэтэлі]]. == Бібліяграфія == * «Молагури», 1887 * «Пять рассказов», 1888 * «Кона», 1823 * «Живой дискурс», 1924 * «Цветок», 1926 == Літаратура == * Хелтубнели М., Адаптация детской литературы Анастасии Туманишвили-Церетели. Жизнь и творчество, т., 1941; * Алания Н., Грузинская советская энциклопедия, т. 5, p. 10, tb. , 1980 год. * [http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/100216/45#pict Анастасия Туманишвили-Церетели: (журналистка и писательница): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Сергей Шалвович Минашвили; Тбилисский государственный университет. 1975] == Вонкавыя спасылкі == * [https://tbilisi.media/cultures/62734-oni-vnesli-vesomyj-vklad-v-gruzinskuyu-literaturu/ Яны зрабілі значны ўнёсак у грузінскую літаратуру] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Туманішвілі-Цэрэтэлі, Анастасія}} [[Катэгорыя:Грузінскія фэміністкі]] 01o0fblzu1zja531jd4nlfk84izfin1 2331263 2331262 2022-08-04T09:57:05Z Taravyvan Adijene 1924 выпраўленьне спасылкі wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца}} {{Цёзкі|Цэрэтэлі}} '''Анастасі́я Міха́йлаўна Туманішві́лі-Цэрэтэ́лі''' ({{Дата ў старым стылі|6 верасьня|1849|25 жніўня}}, [[Тбілісі|Тыфліс]], [[Расейская імпэрыя]] — 7 лютага 1932, Тыфліс, [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]) — грузінская дзіцячая пісьменьніца, публіцыстка, фэміністка. == Біяграфія == Закончыла Інстытут шляхетных жанчын Закаўказьзя (1865). Была актыўнаю сяброўкаю «Таварыства пісьменнасьці сярод грузін», «Таварыства пэдагогаў і пэдагогаў для жанчын» ды жаночага таварыства «Асьвета». Арганізатарка моладзевай журналістыкі. У 1883 року супрацоўнічала ў часопісе «Набаці». У 1890 року заснавала часопіс «Джэджылі» («Ніва»), якы сыграў важкую ролю ў разьвіцьці грузінскае дзіцячае літаратуры ў Грузіі. Была сурэдактаркаю тыднёвіка «Кваліфікацыі» («Баразна»). Першы пераклад («Талерантнасьць маршала» [[Альфонс Дадэ|Альфонса Дадэ]]) быў апублікаваны ў 1876 року, першая арыгінальная гісторыя «Айчынная ахвяра» — у 1880 року. У 1891 року ажанілася з грузінскім пісьменьнікам [[Георгі Цэрэтэлі|Георгіем Цэрэтэлі]]. == Бібліяграфія == * «Молагури», 1887 * «Пять рассказов», 1888 * «Кона», 1823 * «Живой дискурс», 1924 * «Цветок», 1926 == Літаратура == * Хелтубнели М., Адаптация детской литературы Анастасии Туманишвили-Церетели. Жизнь и творчество, т., 1941; * Алания Н., Грузинская советская энциклопедия, т. 5, p. 10, tb. , 1980 год. * [http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/100216/45#pict Анастасия Туманишвили-Церетели: (журналистка и писательница): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Сергей Шалвович Минашвили; Тбилисский государственный университет. 1975] == Вонкавыя спасылкі == * [https://tbilisi.media/cultures/62734-oni-vnesli-vesomyj-vklad-v-gruzinskuyu-literaturu/ Яны зрабілі значны ўнёсак у грузінскую літаратуру] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Туманішвілі-Цэрэтэлі, Анастасія}} [[Катэгорыя:Грузінскія фэміністкі]] lzsdo3804svpflzs12549qf5q5y9wat Аляксандар Унсовіч 0 258141 2331129 2022-08-03T13:05:51Z Stary Jolup 145 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Навуковец}} '''Аляксандар Мікалаевіч Унсовіч''' ({{н}}{{ДН|3|11|1970}}, в. [[Прошыка]], [[Крупскі раён]], [[Менская вобласьць]]) — беларускі пэдагог, адмысловец у галіне тэорыі і мэтодыкі навучаньня матэматыцы. [[Кандыдат пэдагагічных навук]] (2012), [[дацэнт]] (2015). == Жыцьцяпіс == У 1987—1988 гадах працаваў рабочым на Крупскім плодаагароднінным заводзе. У 1988—1990 гадах служыў Савецкай Арміі. Скончыў [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка|Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя М. Танка]] (спецыяльнасьць «Фізыка і інфарматыка», 1996; асьпірантура, 2006). Працаваў у [[Беларускі інстытут правазнаўства|Беларускім інстытуце правазнаўства]] (1996—2004), [[Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Баранавіцкім дзяржаўным ўнівэрсытэце]] (з 2004, [[Інжынэрны факультэт БарДУ|інжынэрны факультэт]], катэдра фізыка-матэматычных дысцыплін і інфарматыкі, дацэнт, у 2007—2013 — начальнік Цэнтру дыстанцыйнага навучаньня, 2013—2016 — дырэктар [[Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі БарДУ|Інстытута павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі]], з 2016 — першы прарэктар). 29 ліпеня 2021 году прызначаны рэктарам БарДУ<ref>[https://www.intex-press.by/2021/07/29/v-baranovichskom-gosudarstvennom-universitete-novyj-rektor/ В Барановичском государственном университете новый ректор], [[Intex-press]], 27-07-2021</ref>. Навуковыя інтарэсы: мэтодыка выкладаньня матэматыкі; інфармацыйныя тэхналёгіі; дыстанцыйнае навучаньне; электроннае навучаньне. == Літаратура == * Высшая математика : учебно-методический комплекс : в 2 ч. / А. Н. Унсович. — Барановичи, 2006. — 2 ч. * Дистанционная форма получения образования: от организации до реализации / А. Н. Унсович // Вестник БарГУ. Серия «Педагогические науки. Психологические науки. Филологические науки (Литературоведение)». — 2013. — Вып. 1. — С. 57—67. * Повышение эффективности математической подготовки студентов на основе инфокоммуникационной модели модульного обучения / А. Н. Унсович // Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя І. П. Шамякіна. — 2012. — № 2. — С. 90—96. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Унсовіч, Аляксандар}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Крупскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага пэдагагічнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Баранавіцкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Рэктары БарДУ]] g4pbe36atgqq4b6s05b9sq0v3rtzs3r 2331130 2331129 2022-08-03T13:06:10Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Асобы Баранавічаў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Навуковец}} '''Аляксандар Мікалаевіч Унсовіч''' ({{н}}{{ДН|3|11|1970}}, в. [[Прошыка]], [[Крупскі раён]], [[Менская вобласьць]]) — беларускі пэдагог, адмысловец у галіне тэорыі і мэтодыкі навучаньня матэматыцы. [[Кандыдат пэдагагічных навук]] (2012), [[дацэнт]] (2015). == Жыцьцяпіс == У 1987—1988 гадах працаваў рабочым на Крупскім плодаагароднінным заводзе. У 1988—1990 гадах служыў Савецкай Арміі. Скончыў [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка|Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя М. Танка]] (спецыяльнасьць «Фізыка і інфарматыка», 1996; асьпірантура, 2006). Працаваў у [[Беларускі інстытут правазнаўства|Беларускім інстытуце правазнаўства]] (1996—2004), [[Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Баранавіцкім дзяржаўным ўнівэрсытэце]] (з 2004, [[Інжынэрны факультэт БарДУ|інжынэрны факультэт]], катэдра фізыка-матэматычных дысцыплін і інфарматыкі, дацэнт, у 2007—2013 — начальнік Цэнтру дыстанцыйнага навучаньня, 2013—2016 — дырэктар [[Інстытут павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі БарДУ|Інстытута павышэньня кваліфікацыі і перападрыхтоўкі]], з 2016 — першы прарэктар). 29 ліпеня 2021 году прызначаны рэктарам БарДУ<ref>[https://www.intex-press.by/2021/07/29/v-baranovichskom-gosudarstvennom-universitete-novyj-rektor/ В Барановичском государственном университете новый ректор], [[Intex-press]], 27-07-2021</ref>. Навуковыя інтарэсы: мэтодыка выкладаньня матэматыкі; інфармацыйныя тэхналёгіі; дыстанцыйнае навучаньне; электроннае навучаньне. == Літаратура == * Высшая математика : учебно-методический комплекс : в 2 ч. / А. Н. Унсович. — Барановичи, 2006. — 2 ч. * Дистанционная форма получения образования: от организации до реализации / А. Н. Унсович // Вестник БарГУ. Серия «Педагогические науки. Психологические науки. Филологические науки (Литературоведение)». — 2013. — Вып. 1. — С. 57—67. * Повышение эффективности математической подготовки студентов на основе инфокоммуникационной модели модульного обучения / А. Н. Унсович // Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя І. П. Шамякіна. — 2012. — № 2. — С. 90—96. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Унсовіч, Аляксандар}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Крупскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага пэдагагічнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладчыкі Баранавіцкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Рэктары БарДУ]] [[Катэгорыя:Асобы Баранавічаў]] lcc7qgar8xyk30s1rmqggpck0liu2m6 Катэгорыя:Выкладчыкі Баранавіцкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту 14 258142 2331131 2022-08-03T13:08:36Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '[[Катэгорыя:Выкладчыкі беларускіх ВНУ|Баранавічы]] [[Катэгорыя:Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] [[Катэгорыя:Асобы Баранавічаў]]' wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Выкладчыкі беларускіх ВНУ|Баранавічы]] [[Катэгорыя:Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] [[Катэгорыя:Асобы Баранавічаў]] 8k8skbwnzu05h62dbywpk8xwu10xgun Жэмойцкая мова 0 258143 2331136 2022-08-03T14:43:56Z Ясамойла 35429 пачатак wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Летувіская мова]] 22t3ad6gtvuktqryo9nyeks5125461g Кірыліца (летувіская мова) 0 258144 2331143 2022-08-03T15:23:22Z Ясамойла 35429 пачатак wikitext text/x-wiki '''Кірыліца ў жэмойцкае мове''' выкарыстоўваўся здаўна. [[Выява:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Два выпуск малітвеньніка «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў адобраны расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]] ПСярэд створцаў азбукі можна назваць: * [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]], * Л. Івінскі, * Й. Крэчынскі, * [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]], * В. Мілер, * [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]], * Й. Грабаўскас і інш.  Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутрковае мовы азбуку.<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>. У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмоцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі быді выдадзеныя ў 1864 годзе жэмоцкі буквар «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>. <blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote> Па словах С. П. Мікуцкого<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для жэмойцкага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двагукавыз спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні: <blockquote> ''ė'' — '''е̂''',<br> для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br> для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''о̂''',<br> для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br> ''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br> ''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br> Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''. </blockquote> ВУ азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ». Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталіўвагі пры перадачы жэмойцкае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» или «у»<ref name="subacius2004" />. 36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, меў у сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», [[фита]] «ѳ» и [[ижица]] «ѵ»: <blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote> Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. год=1887 страницы=40</ref>: <blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote> Сьпіс кнігаў жэмоцкае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў 19 ст.: <blockquote> * Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский) * Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский) * J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский) * Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский) * J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас) </blockquote> == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Кірыліца]] cy5h9o4gcrhta2663611s1er8upnnrx 2331146 2331143 2022-08-03T15:25:54Z Ясамойла 35429 правапіс wikitext text/x-wiki [[Выява:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Два выпуск малітвеньніка «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў адобраны расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]] '''Кірыліца ў жэмойцкае мове''' выкарыстоўваўся здаўна. Сярэд створцаў азбукі можна назваць: * [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]], * Л. Івінскі, * Й. Крэчынскі, * [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]], * В. Мілер, * [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]], * Й. Грабаўскас і інш.  Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку.<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>. У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмоцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі быді выдадзеныя ў 1864 годзе жэмоцкі буквар «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>. <blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote> Па словах С. П. Мікуцкого<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для жэмойцкага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двагукавыз спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні: <blockquote> ''ė'' — '''е̂''',<br> для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br> для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''о̂''',<br> для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br> ''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br> ''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br> Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''. </blockquote> ВУ азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ». Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталіўвагі пры перадачы жэмойцкае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» или «у»<ref name="subacius2004" />. 36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, меў у сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», [[фита]] «ѳ» и [[ижица]] «ѵ»: <blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote> Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. год=1887 страницы=40</ref>: <blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote> Сьпіс кнігаў жэмоцкае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў 19 ст.: <blockquote> * Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский) * Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский) * J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский) * Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский) * J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас) </blockquote> == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Кірыліца]] m9rc151lfb44z9uzpzd7u79d0p5a8np 2331147 2331146 2022-08-03T15:26:34Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki [[Выява:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Два выпуск малітвеньніка «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў адобраны расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]] '''Кірыліца ў [[Жэмойцкая мова|жэмойцкае мове]]''' выкарыстоўваўся здаўна. Сярэд створцаў азбукі можна назваць: * [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]], * Л. Івінскі, * Й. Крэчынскі, * [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]], * В. Мілер, * [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]], * Й. Грабаўскас і інш.  Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку.<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>. У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмоцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі быді выдадзеныя ў 1864 годзе жэмоцкі буквар «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>. <blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote> Па словах С. П. Мікуцкого<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для жэмойцкага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двагукавыз спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні: <blockquote> ''ė'' — '''е̂''',<br> для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br> для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''о̂''',<br> для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br> ''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br> ''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br> Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''. </blockquote> ВУ азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ». Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталіўвагі пры перадачы жэмойцкае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» или «у»<ref name="subacius2004" />. 36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, меў у сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», [[фита]] «ѳ» и [[ижица]] «ѵ»: <blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote> Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. год=1887 страницы=40</ref>: <blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote> Сьпіс кнігаў жэмоцкае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў 19 ст.: <blockquote> * Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский) * Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский) * J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский) * Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский) * J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас) </blockquote> == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Кірыліца]] b036g0bimgxvth1b477spfzvyp6shjk 2331148 2331147 2022-08-03T15:30:58Z Ясамойла 35429 дапаўненьне wikitext text/x-wiki [[Выява:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Два выпуск малітвеньніка «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў адобраны расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]] '''Кірыліца ў [[Жэмойцкая мова|жэмойцкае мове]]''' выкарыстоўваўся здаўна. Сярэд створцаў азбукі можна назваць: * [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]], * Л. Івінскі, * Й. Крэчынскі, * [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]], * В. Мілер, * [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]], * Й. Грабаўскас і інш.  Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку.<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>. У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмоцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі быді выдадзеныя ў 1864 годзе жэмоцкі буквар «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>. <blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote> Па словах С. П. Мікуцкого<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для жэмойцкага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двагукавыз спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні: <blockquote> ''ė'' — '''е̂''',<br> для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br> для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''о̂''',<br> для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br> ''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br> ''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br> Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''. </blockquote> ВУ азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ». Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталіўвагі пры перадачы жэмойцкае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» или «у»<ref name="subacius2004" />. 36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, меў у сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», [[фита]] «ѳ» и [[ижица]] «ѵ»: <blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote> Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. год=1887 страницы=40</ref>: <blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote> Сьпіс кнігаў жэмоцкае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў 19 ст.: <blockquote> * Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский) * Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский) * J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский) * Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский) * J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас) </blockquote> == Глядзіце таксама == * [[Ажэмойчваньне назваў і імёнаў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Кірыліца]] lkpkus9j6gju0uhdqbsoszcq7zxk4uu 2331240 2331148 2022-08-04T08:12:16Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Кірыліца (Жэмойцкая мова)]] у [[Кірыліца (летувіская мова)]]: Памылка ў назове wikitext text/x-wiki [[Выява:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Два выпуск малітвеньніка «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў адобраны расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]] '''Кірыліца ў [[Жэмойцкая мова|жэмойцкае мове]]''' выкарыстоўваўся здаўна. Сярэд створцаў азбукі можна назваць: * [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]], * Л. Івінскі, * Й. Крэчынскі, * [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]], * В. Мілер, * [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]], * Й. Грабаўскас і інш.  Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку.<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>. У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмоцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі быді выдадзеныя ў 1864 годзе жэмоцкі буквар «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>. <blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote> Па словах С. П. Мікуцкого<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для жэмойцкага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двагукавыз спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні: <blockquote> ''ė'' — '''е̂''',<br> для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br> для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''о̂''',<br> для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br> ''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br> ''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br> Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''. </blockquote> ВУ азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ». Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталіўвагі пры перадачы жэмойцкае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» или «у»<ref name="subacius2004" />. 36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, меў у сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», [[фита]] «ѳ» и [[ижица]] «ѵ»: <blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote> Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. год=1887 страницы=40</ref>: <blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote> Сьпіс кнігаў жэмоцкае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў 19 ст.: <blockquote> * Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский) * Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский) * J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский) * Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский) * J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас) </blockquote> == Глядзіце таксама == * [[Ажэмойчваньне назваў і імёнаў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Кірыліца]] lkpkus9j6gju0uhdqbsoszcq7zxk4uu 2331242 2331240 2022-08-04T08:12:47Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki [[Файл:Auksa altorius cirillics.jpg|міні|Два выпуск малітвеньніка «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў адобраны расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]] '''Кірыліца ў [[Жэмойцкая мова|жэмойцкае мове]]''' выкарыстоўваўся здаўна. Сярэд створцаў азбукі можна назваць: * [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]], * Л. Івінскі, * Й. Крэчынскі, * [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]], * В. Мілер, * [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]], * Й. Грабаўскас і інш.  Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку.<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>. У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмоцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі быді выдадзеныя ў 1864 годзе жэмоцкі буквар «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>. <blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote> Па словах С. П. Мікуцкого<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для жэмойцкага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двагукавыз спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні: <blockquote> ''ė'' — '''е̂''',<br /> для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br /> для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''о̂''',<br /> для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br /> ''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br /> ''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br /> Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''. </blockquote> ВУ азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ». Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталіўвагі пры перадачы жэмойцкае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» или «у»<ref name="subacius2004" />. 36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, меў у сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», [[фита]] «ѳ» и [[ижица]] «ѵ»: <blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote> Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. год=1887 страницы=40</ref>: <blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote> Сьпіс кнігаў жэмоцкае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў 19 ст.: <blockquote> * Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский) * Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский) * J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский) * "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский) * Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский) * J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас) </blockquote> == Глядзіце таксама == * [[Ажэмойчваньне назваў і імёнаў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|артаграфія|пераклад}} [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Кірыліца]] alau3oyibx6kcs0yryj3q8k46nmhv8q Ажэмойчваньне назваў і імёнаў 0 258145 2331149 2022-08-03T15:31:46Z Ясамойла 35429 пачатак wikitext text/x-wiki '''Ажэмойчваньне назваў і імёнаў''' &mdash; дзейнасьць у СССР па зьмене назваў мясьцінаў, местаў, весяў; імёнаў, прозьвішчаў людзей на вымову з жэмойцкае мовы. Замена назваў была ў розных мовах народаў, якія насялялі СССР. Беларуская мова таксама мела замену са сваіх старажытных назваў на новыя, якія былі ўзятыя з жэмойцкае мовы. Напрыклад, імёны вялікіх князёў літоўскіх. {| class="wikitable sortable" |{{Сьцяг БНР}}<br>Назва старадяўняя |{{Сьцяг БССР}}<br>Назва замененая |{{Сьцяг Летувы}}<br>Назва жэмойцкая |- |Вильно<br>Вільня |Вільнюс |Вілнюс |- |Трокі |Тракай |Трокаі |- |Ковно<br>Коўна |Каунас |Каунас |- |Друскенікі |Друскінінкай |Друскінінкай |- |Меднікі |Мяднінкай |Мяднінкаі |- |Эйшышкі |Эйшышкас |Эйшішкас |- |Витолдъ<br>Витолтъ<br>Вітаўт |Вітаутас |Вітаутас |- |Гедеминъ<br>Едеминъ<br>Гедымін |Гедымінас |Кгедімінас |- |Войшалк |Вайшвілкас |Войшвілкас |- |Ольгердъ<br>Альгерд |Альгірдас |Олкгірдас |- |Кейстутъ<br>Кейстут |Кейстутас |Кэйстутас |- |Швідрыгайла |Швідрыгайлас |Швідрігайлас |- |Мендогъ<br>Міндоўг |Міндаугас |Міндаукгас |- |} == Выданьні == Асноўныя выданьні з жэмойцкімі назвамі былі выдадзеныя ў БССР. Сярод іх можна назваць: * Беларуская савецкая энцыкляпэдыя * навуковыя работы Абэцэдарскага == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларуская мова]] [[Катэгорыя:СССР]] j8134sqtwm0848751j9f6eiesgujt0f 2331243 2331149 2022-08-04T08:14:20Z Taravyvan Adijene 1924 да пераносу wikitext text/x-wiki {{Перанесьці|што-небудзь з пісьменнай назвай, якая б ня ўводзіла ў зман}} '''Ажэмойчваньне назваў і імёнаў''' — дзейнасьць у СССР па зьмене назваў мясьцінаў, местаў, весяў; імёнаў, прозьвішчаў людзей на вымову з жэмойцкае мовы. Замена назваў была ў розных мовах народаў, якія насялялі СССР. Беларуская мова таксама мела замену са сваіх старажытных назваў на новыя, якія былі ўзятыя з жэмойцкае мовы. Напрыклад, імёны вялікіх князёў літоўскіх. {| class="wikitable sortable" |{{Сьцяг БНР}}<br />Назва старадяўняя |{{Сьцяг БССР}}<br />Назва замененая |{{Сьцяг Летувы}}<br />Назва жэмойцкая |- |Вильно<br />Вільня |Вільнюс |Вілнюс |- |Трокі |Тракай |Трокаі |- |Ковно<br />Коўна |Каунас |Каунас |- |Друскенікі |Друскінінкай |Друскінінкай |- |Меднікі |Мяднінкай |Мяднінкаі |- |Эйшышкі |Эйшышкас |Эйшішкас |- |Витолдъ<br />Витолтъ<br />Вітаўт |Вітаутас |Вітаутас |- |Гедеминъ<br />Едеминъ<br />Гедымін |Гедымінас |Кгедімінас |- |Войшалк |Вайшвілкас |Войшвілкас |- |Ольгердъ<br />Альгерд |Альгірдас |Олкгірдас |- |Кейстутъ<br />Кейстут |Кейстутас |Кэйстутас |- |Швідрыгайла |Швідрыгайлас |Швідрігайлас |- |Мендогъ<br />Міндоўг |Міндаугас |Міндаукгас |- |} == Выданьні == Асноўныя выданьні з жэмойцкімі назвамі былі выдадзеныя ў БССР. Сярод іх можна назваць: * Беларуская савецкая энцыкляпэдыя * навуковыя работы Абэцэдарскага == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|артаграфія}} [[Катэгорыя:Беларуская мова]] [[Катэгорыя:СССР]] bucxzuxanlcsi12hstoppuwmp105cqs Файл:Сябры Сойму БНФ 1993 год.jpg 6 258146 2331151 2022-08-03T15:45:41Z Ясамойла 35429 Паслы на Сойм БНФ "Адраджэньне".Час здымка 1993 году. Здымак чорна-белы. Асобы зьнятыя нпа ім (зьлева направа): Васіль Быкаў, Уладзімер Анцулевіч, Вера Чуйко, Зянон Пазьняк, Рыгор Барадулін, Юры Хадыка. wikitext text/x-wiki == Апісаньне == Паслы на Сойм БНФ "Адраджэньне".Час здымка 1993 году. Здымак чорна-белы. Асобы зьнятыя нпа ім (зьлева направа): Васіль Быкаў, Уладзімер Анцулевіч, Вера Чуйко, Зянон Пазьняк, Рыгор Барадулін, Юры Хадыка. q9187k28vi0g5xgcolb0mprspyf70g2 Файл:Геннадзь Бураўкін і Васіль Быкаў 1993 год.jpg 6 258147 2331153 2022-08-03T15:51:10Z Ясамойла 35429 Геннадзь_Бураўкін_і_Васіль_Быкаў_1993_год. Здымак чорна-белы. wikitext text/x-wiki == Апісаньне == Геннадзь_Бураўкін_і_Васіль_Быкаў_1993_год. Здымак чорна-белы. iikk5740127q61kcfvxkpgqufuak3k3 Кешла Баку 0 258148 2331191 2022-08-03T20:57:14Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Кешла Баку]] у [[Шамахы Баку]]: зьмена назова wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Шамахы Баку]] n39f9it8lj54gmchdmbw15sp2hnszma Туманішвілі-Цэрэтэлі Анастасія Міхайлаўна 0 258149 2331223 2022-08-03T22:21:39Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Туманішвілі-Цэрэтэлі Анастасія Міхайлаўна]] у [[Анастасія Туманішвілі-Цэрэтэлі]]: [[ВП:ПНА]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Анастасія Туманішвілі-Цэрэтэлі]] t4h8ow2lah6201a8133m16ug33bdqzc Кірыліца (Жэмойцкая мова) 0 258150 2331241 2022-08-04T08:12:16Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Кірыліца (Жэмойцкая мова)]] у [[Кірыліца (летувіская мова)]]: Памылка ў назове wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Кірыліца (летувіская мова)]] e27p11ohpngtna6zzyzeg4iu13gc8ps Цэрэтэлі 0 258151 2331259 2022-08-04T09:54:06Z Taravyvan Adijene 1924 Створана старонка са зьместам ''''Цэрэтэ{{падстаноўка:націск}}лі''' ({{Мова-ka|წერეთელი}}) — грузінскае прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Акакі Цэрэтэлі]] (1840—1915) — грузінскі паэт * [[Зураб Цэрэтэлі]] ({{Н}} 1934) — грузінска-расейскі архітэктар, маляр, скульптар * Іраклі Цэрэт...' wikitext text/x-wiki '''Цэрэтэ́лі''' ({{Мова-ka|წერეთელი}}) — грузінскае прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Акакі Цэрэтэлі]] (1840—1915) — грузінскі паэт * [[Зураб Цэрэтэлі]] ({{Н}} 1934) — грузінска-расейскі архітэктар, маляр, скульптар * [[Іраклі Цэрэтэлі]] (1881—1959) — грузінскі палітык * [[Міхаіл Цэрэтэлі]] (1878—1965) — грузінскі гісторык, філёляг * [[Рыгор Цэрэтэлі]] (1870—1938) — грузінскі філёляг, папіроляг * [[Анастасія Туманішвілі-Цэрэтэлі]] (1849—1932) — грузінская пісьменьніца, публіцыстка == Іншае == * [[Цэрэтэлі (станцыя мэтро)|Цэрэтэлі]] — станцыя мэтро [[Тбіліскі мэтрапалітэн|Тбіліскага мэтрапалітэну]] * [[(18284) Цэрэтэлі]] — [[астэроід]] {{Неадназначнасьць}} ry1kis8hx08d75v2zdcfxdrr3bjuivi Узгор'е (клюб) 0 258152 2331260 2022-08-04T09:55:26Z Stary Jolup 145 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki '''«Узгор’е»''' — віцебскі клюб аматараў гісторыі і даўніны. Створаны ў красавіку 1986 году. Клюб быў афіцыйна зарэгістраваны пры Доме культуры Віцебску. Асноўная сфэра дзейнасьці: ахова і прапаганда помнікаў гісторыі і культуры, добраахвотная дапамога ў іх рэстаўрацыі, прапаганда гістарычнага мінулага беларускага народа і беларускай мовы, барацьба за экалёгію. Старшыня Рады клюбу — [[Ігар Цішкін]]. Клюб быў актыўным удзельнікам [[Канфэдэрацыя беларускіх суполак|Канфэдэрацыі Беларускіх Суполак]] (Дзьвінскае ралі, Прыпяцкая вандроўка і г. д.). == Літаратура == * [https://vitebsk.cc/2013/04/26/day-bog-kab-u-kozhnaga-w-zhyitstsi-byilo-takoe-uzgore-uspaminyi-syabraw-vitsebskaga-kluba-amataraw-dawninyi/ "Дай Бог, каб у кожнага ў жыцці было такое «Узгор’е»: успаміны сябраў віцебскага клуба аматараў даўніны], Народныя навіны Віцебска, 26-4-2013 * [https://slounik.org/153749.html Дэмакратычная апазыцыя Беларусі (1956—1991). Даведнік], [[slounik.org]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1986 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія аб’яднаньні]] [[Катэгорыя:Арганізацыі Віцебску]] [[Катэгорыя:Гісторыя Віцебску]] d15pbsd4it8swtbns5meatwegr3ki3i 2331264 2331260 2022-08-04T09:58:25Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki '''«Узгор’е»''' — віцебскі клюб аматараў гісторыі і даўніны. Створаны ў красавіку 1986 году. Клюб быў афіцыйна зарэгістраваны пры Доме культуры Віцебску. Асноўная сфэра дзейнасьці: ахова і прапаганда помнікаў гісторыі і культуры, добраахвотная дапамога ў іх рэстаўрацыі, прапаганда гістарычнага мінулага беларускага народа і беларускай мовы, барацьба за экалёгію. Старшыня Рады клюбу — [[Ігар Цішкін]]. Клюб быў актыўным удзельнікам [[Канфэдэрацыя беларускіх суполак|Канфэдэрацыі Беларускіх Суполак]] (Дзьвінскае ралі, Прыпяцкая вандроўка і г. д.). == Літаратура == * [https://vitebsk.cc/2013/04/26/day-bog-kab-u-kozhnaga-w-zhyitstsi-byilo-takoe-uzgore-uspaminyi-syabraw-vitsebskaga-kluba-amataraw-dawninyi/ "Дай Бог, каб у кожнага ў жыцці было такое «Узгор’е»: успаміны сябраў віцебскага клуба аматараў даўніны], Народныя навіны Віцебска, 26-4-2013 * [https://slounik.org/153749.html Дэмакратычная апазыцыя Беларусі (1956—1991). Даведнік], [[slounik.org]] * «Закрытых пасяджэнняў не робім...» (інтэрв'ю С.Навумчыка з І.Цішкіным) // Чырвоная Змена. 07.01.1989; 3. Л.Пракапенкаў. Эмоцыі і рэаліі // Віцебскі рабочы. 30.08.1989. [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1986 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія аб’яднаньні]] [[Катэгорыя:Арганізацыі Віцебску]] [[Катэгорыя:Гісторыя Віцебску]] 2ltk18mg0yvplpsfwmjc42h09jisjm9