Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1336 2331009 2314980 2022-08-02T13:31:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Вікіфікаваць}} {{Асоба |род дзейнасьці = журналістыка |месца нараджэньня = [[Менск]], [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] |месца сьмерці = [[Менск]], [[Беларусь]] |сайт=http://www.veronikacherkasova.org}} '''Вераніка Анатольеўна Чаркасава''' ([[12 студзеня]] [[1959]] — [[20 кастрычніка]] [[2004]], [[Менск]]) — беларуская журналістка. == Біяграфія == === Дзяцінства === Маці, Дыяна Чаркасава, працавала ў газэце «[[Голас Радзімы]]», бацька, Анатоль Чаркасаў, таксама быў журналістам і пісьменьнікам, займаўся перакладамі. У апошніх клясах Чаркасава друкавалася ў «Голасе Радзімы» са сваімі першымі нататкамі. === Кар’ера === Пасьля сканчэньня журфаку [[БДУ]] (кірунак «радыё і тэлебачаньне»), пачала працаваць у моладзевай рэдакцыі [[БТ]]. Займалася дакумэнталістыкай. Самыя знакамітыя дакумэнтальныя фільмы — пра [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]], пра [[Сяргей Мяржынскі|Сяргея Мяржынскага]], а таксама пра бацьку, [[Анатоль Чаркасаў|Анатоля Чаркасава]]. Пэўны час яна разам з будучым мужам Дзьмітрыем Філімонавым працавала над праграмай «Крок». На пачатку [[1990-я|1990-х]] Чаркасава разьвіталася з БТ і прыйшла ў «[[Голас Радзімы]]». Потым працавала ў незалежных выданьнях: «[[Имя (газэта)|Имя]]», «[[Белорусская деловая газета]]», «[[Наша Свабода]]», потым у «[[БелГазета|БелГазеце]]» ([[1995]]—[[2003]]), друкавалася ў расейскіх часопісах «Новое время» і «[[Ъ-Огонек]]», апошні год працавала ў незалежнай газэце «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]». Яна праводзіла журналісцкія расьсьледаваньні, пісала на сацыяльныя (пра выбітных землякоў<ref>[http://www.belgazeta.by/ru/2003_04_07/obschestvo/5566/]</ref><ref>[http://www.belgazeta.by/ru/2002_11_25/art/4925/]</ref><ref>[http://gazetaby.com/index.php?sn_nid=3505&sn_cat=46]</ref><ref>[http://www.belgazeta.by/ru/2002_04_08/obschestvo/3945/]</ref>, праблемы «простага чалавека»<ref>[http://gazetaby.com/index.php?sn_nid=2864&sn_cat=46]</ref>, экалёгіі<ref>[http://bp21.org.by/ru/art/a030203x.html]</ref>, сэкты, цыганскую меншасьць і пад.), гістарычныя<ref>[http://www.belgazeta.by/ru/2001_12_26/arhiv_bg/3443/]</ref><ref>[http://www.belgazeta.by/ru/2002_01_28/arhiv_bg/3593/]</ref>, палітычныя тэмы<ref>[http://www.gazetaby.com/index.php?sn_nid=3255&sn_cat=46]</ref><ref>[http://old.belgazeta.by/20020729.29/060200852/]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20101031013144/http://hrights.ru/text/belorus/b24/Chapter21.htm]</ref>, стан тэлебачаньня<ref>[http://www.belgazeta.by/ru/2002_10_28/arhiv_bg/4791/]</ref>), значнай сталася сэрыя артыкулаў пра незаконны гандаль зброяй паміж [[Беларусь]]сю й [[Ірак]]ам За ўсё жыцьцё яна займала ўсяго адну кіраўнічую пасаду — намесьніцы галоўнага рэдактара ў «[[БелГазета|БелГазеце]]». === Забойства === 20 кастрычніка 2004 году была забітая<ref>http://lenta.ru/articles/2004/10/21/minsk/{{ref-ru}}</ref> ва ўласнай кватэры ў [[Менск]]у. Забойца нанёс каля 46 нажавых удараў. Яе цела знайшлі 15-гадовы сын журналісткі Антон Філімонаў і яе айчым Уладзімер Мялешка. Вераніка Чаркасава пахаваная на [[Каладзішчанскія могілкі|Каладзішчанскіх могілках]]. === Сьледзтва === Сьледзтва па справе распачала пракуратура г. Менску. 19 лістапада 2004 года Антону Філімонаву і Ўладзімеру Мялешку быў зьменены статус: сьведкі зрабіліся падазраванымі<ref>http://www.svaboda.org/content/article/789191.html</ref>. Асноўная вэрсія сьледзтва — забойства на бытавой глебе. 18 красавіка 2005 іх крымінальны перасьлед быў спынены «за адсутнасьцю ў іх дзеяньнях складу злачынства». У сьнежні 2005 папярэдняе расьсьледаваньне справы было прыпыненае<ref>http://www.dw.de/dw/article/0,,1837736,00.html</ref><ref>http://www.gazetaby.com/index.php?sn_nid=3205&sn_cat=33</ref> «ў сувязі зь невысьвятленьнем асобы, якая падлягае прыцягненьню да адказнасьці ў якасьці абвінавачанага». У красавіку 2006 Антон Філімонаў быў асуджаны<ref>http://www.euramost.org/index.php?artc=7136&lang=1&print=1</ref> па арт. 221 КК (выраб, захоўваньне альбо збыт падробленых грошай або каштоўных папер)<ref>http://www.svaboda.org/content/article/765465.html</ref> на 2,5 году пазбаўленьня волі з адтэрміноўкай выкананьня пакараньня. 16 траўня 2007 году ў дачыненьні яго была ўзбуджаная справа па ч. 1 арт. 147 КК (наўмыснае прычыненьне цяжкага целавага пашкоджаньня<ref>http://kp.ru/daily/24072/309892/{{ref-ru}}</ref>). Адначасова з тым было адноўленае сьледзтва па справе забойства Веранікі Чаркасавай<ref>http://gazetaby.com/index.php?sn_nid=516&sn_cat=35</ref>. Сваякі Веранікі лічаць, што падлетка наўмысна падштурхнулі да суўдзелу ў правапарушэньнях, каб у выніку «павесіць» на яго адказнасьць і за забойства маці. Антону ўдалося пазьбегнуць крымінальнага перасьледу, таемна пакініўшы межы Беларусі. Ён абвешчаны ў міжнародны вышук. 14 сакавіка 2006 у сувязі зь неўсталяваньнем асоб, якія падлягаюць прыцягненьню ў якасьці абвінавачаваных, расьсьледаваньне было прыпыненае<ref>http://www.gazetaby.com/index.php?sn_nid=1444&sn_cat=35</ref>, аднак апэратыўна-вышуковыя мерапрыемствы працягваюцца. === Альтэрнатыўны погляд === Журналісцкая супольнасьць была абураная ходам справы<ref>http://www.svaboda.org/content/article/792150.html</ref>. У выніку журналісцкага расьсьледаваньня<ref>Сяргей Сацук, «Страх как достаточное основание, или Кто расправился с Вероникой Черкасовой http://baj.by/be/node/13258{{ref-ru}}», 21.01.2005 г., «[[Белорусская деловая газета]]»</ref>, апублікаванага праз 3 месяцы пасьля забойства, была здабытая інфармацыя, якая дае падставы меркаваць, што забойства зьдзейсьніў прафэсійны кілер, які інсцэніраваў забойства на бытавой глебе. А таксама, што падставай для злачынства магла стаць сабраная Веранікай інфармацыя пра дачыннасьць беларускага «Інфабанку» да незаконнага гандлю зборяй з Іракам. 10 красавіка 2006 на сайце «[[Белорусский партизан]]» зьявіўся артыкул пад назвай «{{Lang-ru|Цена жизни (новая версия причин убийства Вероники Черкасовой)}}»<ref>https://web.archive.org/web/20110914073643/http://www.belaruspartisan.org/bp-forte/?newsPage=1&news=2432&page=100{{ref-ru}}</ref>, аўтарства якога належыць Творчай майстэрні «Агенцтва журналісцкіх расьсьледаваньняў». «У адрозьненьне ад сьледчых, за мінулы год журналісты… змаглі здабыць новыя факты, якія ўказваюць на тое, што забойства Веранікі магло быць зьвязана зь яе прафэсійнай дзейнасьцю», — гаварылася ва ўступнай частцы публікацыі. На думку аўтараў артыкула, Вераніка, сама таго не ўсьведамляючы, магла трапіць на самы «гарачы край» барацьбы паміж дзьвюма кланавымі групоўкамі краіны. === Ушанаваньне памяці калегамі === 8 верасьня 2005 году ў Менску прайшла прэзэнтацыя<ref>http://www.svaboda.org/content/article/799598.html</ref> зборніку «Красным по белому»<ref>http://old.belintellectuals.eu/discussions/?id=84{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref>, у які ўвайшлі найлепшыя публікацыі Веранікі Чаркасавай. Яго склалі публікацыі з 1992 па 2004 гг., якія зьяўляліся ў самых розных беларускіх і расейскіх выданьнях. У 2009 г. ГА [[БАЖ]] абвесьціла аб правядзеньні творчага конкурсу<ref>http://www.svaboda.org/content/article/1855843.html</ref> імя В. Чаркасавай. Вынікі конкурсу былі падведзеныя 12 студзеня 2010 — у дзень нараджэньня журналісткі<ref>http://www.nv-online.info/by/37/40/6482/</ref>. У журы конкурсу ўвайшлі беларускі паэт, былы старшыня Дзяржтэлерадыё [[Генадзь Бураўкін]], маці Веранікі Дыяна Чаркасава, старшыня Камісіі па этыцы БАЖ Анатоль Гуляеў, беларуская журналістка, рэдактарка рэсурсу «Заўтра тваёй краіны» Марына Загорская, а таксама былая выкладчыца Інстытуту журналістыкі БДУ і адна з укладальнікаў кнігі «Красным по белому» Натальля Кулінка. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.veronikacherkasova.org/ Сайт прысьвечаны журналістцы]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20111118203351/http://www.zavadsky.org/by/journalists/cherkasova/ Старонка на сайце Фундацыі Зьм. Завадзкага] * [http://www.svaboda.org/content/Transcript/774916.html Імёны Свабоды: Вераніка Чаркасава] * [https://web.archive.org/web/20160304234232/http://news.tut.by/society/119488.html 4 гады таму была забітая журналістка Вераніка Чаркасава]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20090122110219/http://news.tut.by/society/126299.html Забітай журналістцы Вераніцы Чаркасавай споўнілася б 50] * [http://www.svaboda.org/content/transcript/774916.html Уладзімер Арлоў. Вераніка Чаркасава (12.1.1959, Менск — 20.10.2004, Менск)] * {{YouTube|qdLiyMVWzjI|«Таямніца следства. P.S.», дак. фільм}} {{Зьніклыя беларусы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чаркасава, Вераніка}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія журналісты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Менску]] [[Катэгорыя:Загінулыя журналісты]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Каладзішчанскіх могілках]] 2plk1qu68pjrex0rs6ni1uenlysy0oz 0 1945 2331123 2320056 2022-08-03T09:49:38Z W 11741 /* Красавік */ +1 wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|1992}} {{Год у іншых календарох|1992}} {{Загаловак году|1992}} == Падзеі == === Студзень === * [[11 студзеня]] — [[Апазыцыя Беларускага Народнага Фронту Адраджэньне|БНФ]] стварае Ініцыятыўную групу па правядзеньні рэфэрэндуму за датэрміновыя выбары новага [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савету]] * [[14 студзеня]] — Беларусь усталявала дыпляматычныя адносіны з [[Данія]]й і [[Нарвэгія]]й. Беларусь прызналі больш за 60 краінаў сьвету * [[15 студзеня]]: ** У Беларусі ўводзяцца «[[Картка спажыўца|Карткі спажыўца]]» з мэтай абароны ўнутранага рынку ** заснаваньне [[Беларускі гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа|Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэю]] ў [[Менск]]у ** [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] зацьвердзіла гімн «[[Гімн Украіны|Ще не вмерла Украіна]]» ** спыняе існаваньне [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія]] * [[16 студзеня]] — на сустрэчы кіраўнікоў [[СНД]] у Маскве было заяўлена, што Беларусь не далучыцца да сямі краінаў, якія жадаюць стварыць агульную абарончую прастору * [[20 студзеня]] — [[Беларусь]] устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Кітай|Кітаем]] * [[23 студзеня]] — у [[Вярхоўны Савет Расеі|Вярхоўным Савеце Расеі]] заяўлены прэтэнзіі на [[Крым]] і [[Чарнаморскі флёт]] * [[25 студзеня]] — падчас візыту ў [[Менск]] францускага міністра замежных справаў [[Ралян Дзюма|Раляна Дзюма]], таго запэўніваюць, што тактычная [[ядзерная зброя]] будзе выведзена зь Беларусі ў 1992 годзе, а стратэгічныя ракеты — да 1997 году * [[26 студзеня]] — навабранцы тэрміновай службы ўпершыню прыносяць [[прысяга|прысягу]] на вернасьць Беларусі * [[31 студзеня]] — [[Беларусь]] прынятая ў склад [[АБСЭ]] === Люты === * [[6 лютага]] — з-за недахопу паперы ў Менску прыпынены выхад шэрагу дзяржаўных газэт, у т. л. «[[Советская Белоруссия]]», «[[Белорусская Нива]]», «[[Мінская праўда]]» * [[7 лютага]] ** у галяндзкім горадзе [[Маастрыхт|Маастрыхце]] падпісанае пагадненьне, якое дало пачатак [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]] ** у [[Расея|Расеі]] зачынілі апошнюю савецкую калёнію для палітзьняволеных * [[10 лютага]]: ** Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Бразылія]]й ** у межах акцыі «Даць надзею» вайскова-транспартны самалёт ЗША даставіў у Менск мэдыкамэнты * [[11 лютага]] — пачаўся [[страйк шахцёраў у Салігорску (1992)|страйк шахцёраў у Салігорску]] * [[12 лютага]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Вугоршчына]]й * [[13 лютага]] — Цэнтральная камісія па выбарах і рэфэрэндумах зарэгістравала Ініцыятыўную групу і пытаньне, якое выносілася на рэфэрэндум, аб роспуску Вярхоўнага Савету і датэрміновых выбарах * [[17 лютага]] — машыністы [[БЧ|чыгункі]] [[Менск]]у і [[Ворша|Воршы]] абвясьцілі перадстрайкавы стан * [[21 лютага]] — [[Рада Бясьпекі ААН]] накіравала міратворчыя сілы ў [[Югаславія|Югаславію]] === Сакавік === * [[2 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Польшча]]ю * [[3 сакавіка]] — Войскі былога СССР пачалі пакідаць [[Летува|Летуву]] * [[5 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Грэцыя]]й * [[10 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Бэльгія]]й * [[12 сакавіка]] — у Салігорску пачаўся страйк шахцёраў * [[13 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні зь [[Нямеччына]]й * [[14 сакавіка]] — стварэньне Антыкрызіснага камітэту і падпісаньне кіраўніцтвам Вярхоўнага Савету, лідэрамі палітычных партыяў, грамадзкіх арганізацыяў пагадненьня «Аб супольных дзеяньнях пры ўзьнікненьні пагрозы сувэрэнітэту Рэспублікі Беларусь» * [[19 сакавіка]] — Вярхоўны Савет прыняў пастанову аб стварэньні самастойных [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|узброеных сілаў Рэспублікі Беларусь]] * [[21 сакавіка]] — на рэфэрэндуме ў [[Татарстан]]е 62% удзельнікаў выказалася за сувэрэнітэт * [[29 сакавіка]] — першы авіярэйс [[Менск]] — [[Франкфурт]] кампаніі «[[Люфтганза]]» * [[30 сакавіка]] — першая партыя [[Беларускі рубель|беларускіх грашовых адзінак]] («зайчыкаў») дастаўлена ў Беларусь * [[31 сакавіка]] — у Маскве падпісаная Фэдэратыўная дамова. [[Татарстан]] і [[Чачня]] ня ўдзельнічалі ў падпісаньні === Красавік === * [[2 красавіка]] — мітынг [[Свабодныя прафсаюзы Беларусі|Свабоднага прафсаюзу]] з удзелам страйкоўцаў-ганякоў [[Салігорск]]у, якія патрабавалі новага тарыфнага пагадненьня * [[6 красавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Эстонія]]й * [[7 красавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Латвія]]й * [[13 красавіка]]: ** Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Італія]]й ** Перадача Ініцыятыўнай групай в Цэнтральную выбарчую камісію 446 061 подпісу за рэфэрэндум аб датэрміновых выбарах [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету Беларусі]] * [[16 красавіка]]: ** Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Куба]]ю ** у «[[Народная газэта|Народнай газэце]]» апублікаваная «Канцэпцыя эканамічнай рэформы ў Рэспубліцы Беларусь», падрыхтаваная [[Апазыцыя Беларускага Народнага Фронту Адраджэньне|Апазыцыяй БНФ]] у Вярхоўным савеце * [[22 красавіка]] — [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет]] зацьвердзіў генэрала [[Павал Паўлавіч Казлоўскі|Паўла Казлоўскага]] [[Міністар абароны Рэспублікі Беларусь|міністрам абароны Рэспублікі Беларусь]] * [[25 красавіка]] — урады Беларусі і Францыі ўсталявалі [[Беларуска-францускія дачыненьні|дыпляматычныя дачыненьні]] * [[30 красавіка]] — у [[Жэнэва|Жэнэве]] абвешчана, што тэхналёгія [[WWW]] будзе бясплатнай === Травень === * [[5 траўня]] — пачатак грамадзянскай вайны ў [[Таджыкістан]]е * [[11 траўня]] — [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі|ЦВК]] вынесла станоўчае заключэньне па праверцы падпісных лістоў за рэфэрэндум аб роспуску [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] * [[12 траўня]] — урад Беларусі падвысіў цэны на некаторыя прадукты харчаваньня, у тым ліку на [[алей]] і [[цукар]] * [[16 траўня]] — [[РСФСР]] пераўтварылася ў [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскую Фэдэрацыю]] * [[23 траўня]] — у [[Лісабон]]е [[Беларусь]], [[ЗША]], [[Расея]], [[Казахстан]] і [[Украіна|Ўкраіна]] падпісалі пратакол да дамовы [[START 1]] (аб скарачэньні стратэгічных наступальных узбраеньняў). Паводле пратаколу, уся [[ядзерная зброя]] на тэрыторыі Беларусі, Казахстану і Ўкраіны падлягала зьнішчэньню альбо пераводу пад кантроль Расеі * [[25 траўня]] — паралельна з [[Расейскі рубель|расейскім рублём]] уводзяцца [[Беларускі рубель|разьліковыя білеты]] [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банку Рэспублікі Беларусь]] («зайчыкі») * [[26 траўня]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Ізраіль|Ізраілем]] * [[31 траўня]] — беларускі ўрад удвая павысіў цэны на [[малако]], [[хлеб]] і некаторыя іншыя прадукты === Чэрвень === * [[5 чэрвеня]] — Беларусь зрабілася ўдзельніцай [[Дамова аб звычайных узброеных сілах у Эўропе|Дамовы аб звычайных узброеных сілах у Эўропе]] * [[7 чэрвеня]] — на прэзыдэнцкіх выбарах у [[Азэрбайджан]]е перамог лідэр Народнага фронту [[Абульфаз Эльчыбэй]] * [[19 чэрвеня]] — Прэзыдыюм [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] ўтварыў Камісію па забесьпячэньні адзінай палітыкі выкарыстаньня дзяржаўных сымбаляў ([[Пагоня|Пагоні]] і [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]]) * [[22 чэрвеня]] — Управа [[БНФ]] прыняла заяву супраць вайсковага саюзу з Расеяй * [[28 чэрвеня]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Расея]]й * [[30 чэрвеня]] — Адкрыта прадстаўніцтва [[Украіна|Ўкраіны]] ў [[Беларусь|Беларусі]] === Ліпень === * [[1 ліпеня]] — у беларускай дзяржаўнай прэсе надрукавалі тэксты варыянтаў гімну, у тым ліку [[Максім Багдановіч|Багдановіча]] «Пагоня», [[Макар Краўцоў|Краўцова]] «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», [[Натальля Арсеньнева|Арсеньневай]] «Магутны Божа» * [[10 ліпеня]] — [[урад]] Беларусі стаў чальцом [[Міжнародны валютны фонд|Міжнароднага валютнага фонду]] * [[25 ліпеня]] — адкрыцьцё [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] у [[Барсэлёна|Барсэлёне]] * [[27 ліпеня]] — [[БНФ]] правёў шэсьце па цэнтральным праспэкце ў Менску ў сувязі з Днём незалежнасьці — гадавінай прыняцьця [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]] === Жнівень === * [[5 жніўня]] — у Беларусі ўведзены надзвычайны стан у сувязі зь ляснымі пажарамі * [[6 жніўня]] — Урад [[Расея|Расеі]] запатрабаваў ад краінаў Балтыі 7,7 мільярда даляраў за вывад былых савецкіх войскаў * [[13 жніўня]]: ** [[ААН]] кваліфікавала праведзеныя [[Сэрбы|сэрбамі]] [[Этнацыд|этнічныя чысткі]] ў былой [[Югаславія|Югаславіі]] як [[ваеннае злачынства]] ** упершыню адзначаны [[Міжнародны дзень леўшуноў]] * [[22 жніўня]] — Прэзыдэнт [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] ў выгнаньні [[Мікола Плаўюк]] склаў паўнамоцтвы перад прэзыдэнтам [[Украіна|Украіны]] [[Леанід Краўчук|Леанідам Краўчуком]] * [[28 жніўня]] — Дэпутаты [[Апазыцыя БНФ|Апазыцыі БНФ]] прынялі заяву, у якой запатрабавалі скліканьня сэсіі Вярхоўнага Савету для прызначэньня даты рэфэрэндуму * [[31 жніўня]] — На галоўпаштамце ў [[Менск]]у прайшло адмысловае гашэньне марак з выявай "[[Пагоня|Пагоні]]" і [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцягу]] === Верасень === * [[4 верасьня]]: ** падпісанае пагадненьне паміж [[КДБ Беларусі]] і [[Служба зьнешняй выведкі Расеі|Службай зьнешняй выведкі Расеі]] ** за злоўжываньне дзяржаўнымі сродкамі [[Тодар Жыўкаў]] асуджаны на 7 гадоў зьняволеньня * [[7 верасьня]] — У [[Нью-Брансьвік]]у адбылася ХХ Сустрэча беларусаў Паўночнай Амэрыкі * [[8 верасьня]]: ** У [[Менск]]у адкрылася аддзяленьне [[ААН]] ** У Менску на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|плошчы Незалежнасьц]]і Актывісты [[БНФ]] і [[БЗВ]] прынесьлі прысягу на вернасьць Беларусі і беларускаму народу * [[9 верасьня]] — Амбасадар ЗША [[Дэйвід Сўорц]] уручыў даверчыя граматы [[Станіслаў Шушкевіч|Станіславу Шушкевічу]]. Афіцыйную прамову амбасадар казаў па-беларуску * [[16 верасьня]] — у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] адбылася «чорная серада», валютныя спэкулянты на чале з [[Джордж Сорас|Джорджам Сорасам]] правялі спэкуляцыйную атаку на фунт, зьнізіўшы яго кошт на 25% * [[18 верасьня]] — заснаваная [[Найвышэйшая атэстацыйная камісія Беларусі]] * [[22 верасьня]] — [[Прэзыдыюм Савету Міністраў]] разгледзеў пытаньне аб барацьбе з карупцыяй * [[25 верасьня]] — у [[Менск]]у адбылася першая, пасьля забароны [[КПСС]], кансультацыйная нарада камуністаў краінаў [[СНД]] === Кастрычнік === * [[7 кастрычніка]] — [[Парлямэнт Азэрбайджану]] адхіліў ратыфікацыю статутных дакумэнтаў [[СНД]] * [[9 кастрычніка]]: ** Створаны грамадзкі камітэт «Вяртаньне» для спрыяньня вяртаньню на бацькаўшчыну вайскоўцаў і абароны грамадзянскіх, палітычных і сацыяльных правоў вайскоўцаў, які служаць на тэрыторыі Беларусі ** Абвешчана аб стварэньні [[Народны рух Беларусі|Народнага руху Беларусі]] начале з [[Сяргей Гайдукевіч|Сяргеем Гайдукевічам]], які заявіў пра супрацьстаяньне [[БНФ]] * [[18 кастрычніка]] — у [[Менск]]у на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|плошчы Незалежнасьці]] прайшоў мітынг [[БНФ]] у падтрымку рэфэрэндуму за роспуск Вярхоўнага Савету * [[20 кастрычніка]] — У [[Падуя|Падуі]] (Італія) на будынку ўнівэрсытэту адкрытая дошка ў памяць [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]] * [[21 кастрычніка]] — Вярхоўны Савет Беларусі на закрытым паседжаньні ратыфікаваў [[Пагадненьне аб скарачэньні звычайных узброеных сілаў у Эўропе]] * [[27 кастрычніка]] — Вярхоўны Савет Беларусі прыступіў да разгляду пытаньня аб Рэфэрэндуме пра роспуск Вярхоўнага Савету і датэрміновых выбарах * [[29 кастрычніка]] — Вярхоўны Савет Беларусі адхіліў прапанову, аб правядзеньні рэфэрэндуму аб датэрміновых выбарах ВС === Лістапад === * [[3 лістапада]] — [[Біл Клінтан]] абраны [[прэзыдэнт]]ам [[ЗША]] * [[6 лістапада]] — [[Нацыянальны банк Беларусі]] вырашыў весьці грашовы разьлік на тэрыторыі краіны толькі ў [[Беларускі рубель|беларускіх рублях]] * [[10 лістапада]]: ** [[Вярхоўны Савет Беларусі]] прыняў закон «Аб усеагульным вайсковым абавязку» і вырашыў прывесьці да прысягі ўсіх вайскоўцаў да [[31 сьнежня]] [[1992]] году ** Вярхоўны Савет [[Таджыкістан]]у прыняў рашэньне самараспусьціцца * [[11 лістапада]] — [[Беларусь]] усталявала дыпляматычныя дачыненьні з [[Ватыкан]]ам, заснаваная [[Апостальская нунцыятура ў Беларусі]] * [[15 лістапада]] — [[Сялянская партыя]] правяла на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|плошчы Незалежнасьці]] свой першы мітынг, асноўным патрабаваньнем было ўвядзеньне права прыватнай уласнасьці на зямлю * [[16 лістапада]] — [[Украіна]] адмовілася ад [[Расейскі рубель|расейскага рубля]] на сваёй тэрыторыі * [[19 лістапада]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Малдова]]ю * [[25 лістапада]] — парлямэнт [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]] галасуе за падзел краіны на [[Чэхія|Чэхію]] і [[Славаччына|Славаччыну]] === Сьнежань === * [[2 сьнежня]] — У [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] адасланае першае ў сьвеце [[SMS|sms-паведамленьне]] * [[11 сьнежня]] — У [[Дом Літаратара|Доме Літаратара]] адбылася прэзэнтацыя [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] * [[19 сьнежня]] — У [[Дом Літаратара|Доме Літаратара]] распачаўся І сход беларусаў блізкага замежжа * [[30 сьнежня]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні зь [[Летува|Летувою]] == Нараджэньні == * == Сьмерці == * [[3 красавіка]] — [[Ядвіга Бяганская]], беларуская пісьменьніца, перакладніца * [[6 красавіка]] — [[Айзэк Азімаў]], амэрыканскі пісьменьнік-фантаст * [[18 верасьня]] — [[Ян Скрыган]], беларускі пісьменьнік, паэт, навэліст, нарысіст, публіцыст і крытык * [[31 кастрычніка]] — [[Міхась Ткачоў]], беларускі гісторык і грамадзкі дзяяч [[Катэгорыя:1992| ]] 1t30egm33ldem2eapcnp70tlyzge9xl 2331124 2331123 2022-08-03T09:50:46Z W 11741 /* Красавік */ -памылковая дата wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|1992}} {{Год у іншых календарох|1992}} {{Загаловак году|1992}} == Падзеі == === Студзень === * [[11 студзеня]] — [[Апазыцыя Беларускага Народнага Фронту Адраджэньне|БНФ]] стварае Ініцыятыўную групу па правядзеньні рэфэрэндуму за датэрміновыя выбары новага [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савету]] * [[14 студзеня]] — Беларусь усталявала дыпляматычныя адносіны з [[Данія]]й і [[Нарвэгія]]й. Беларусь прызналі больш за 60 краінаў сьвету * [[15 студзеня]]: ** У Беларусі ўводзяцца «[[Картка спажыўца|Карткі спажыўца]]» з мэтай абароны ўнутранага рынку ** заснаваньне [[Беларускі гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа|Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэю]] ў [[Менск]]у ** [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] зацьвердзіла гімн «[[Гімн Украіны|Ще не вмерла Украіна]]» ** спыняе існаваньне [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія]] * [[16 студзеня]] — на сустрэчы кіраўнікоў [[СНД]] у Маскве было заяўлена, што Беларусь не далучыцца да сямі краінаў, якія жадаюць стварыць агульную абарончую прастору * [[20 студзеня]] — [[Беларусь]] устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Кітай|Кітаем]] * [[23 студзеня]] — у [[Вярхоўны Савет Расеі|Вярхоўным Савеце Расеі]] заяўлены прэтэнзіі на [[Крым]] і [[Чарнаморскі флёт]] * [[25 студзеня]] — падчас візыту ў [[Менск]] францускага міністра замежных справаў [[Ралян Дзюма|Раляна Дзюма]], таго запэўніваюць, што тактычная [[ядзерная зброя]] будзе выведзена зь Беларусі ў 1992 годзе, а стратэгічныя ракеты — да 1997 году * [[26 студзеня]] — навабранцы тэрміновай службы ўпершыню прыносяць [[прысяга|прысягу]] на вернасьць Беларусі * [[31 студзеня]] — [[Беларусь]] прынятая ў склад [[АБСЭ]] === Люты === * [[6 лютага]] — з-за недахопу паперы ў Менску прыпынены выхад шэрагу дзяржаўных газэт, у т. л. «[[Советская Белоруссия]]», «[[Белорусская Нива]]», «[[Мінская праўда]]» * [[7 лютага]] ** у галяндзкім горадзе [[Маастрыхт|Маастрыхце]] падпісанае пагадненьне, якое дало пачатак [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]] ** у [[Расея|Расеі]] зачынілі апошнюю савецкую калёнію для палітзьняволеных * [[10 лютага]]: ** Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Бразылія]]й ** у межах акцыі «Даць надзею» вайскова-транспартны самалёт ЗША даставіў у Менск мэдыкамэнты * [[11 лютага]] — пачаўся [[страйк шахцёраў у Салігорску (1992)|страйк шахцёраў у Салігорску]] * [[12 лютага]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Вугоршчына]]й * [[13 лютага]] — Цэнтральная камісія па выбарах і рэфэрэндумах зарэгістравала Ініцыятыўную групу і пытаньне, якое выносілася на рэфэрэндум, аб роспуску Вярхоўнага Савету і датэрміновых выбарах * [[17 лютага]] — машыністы [[БЧ|чыгункі]] [[Менск]]у і [[Ворша|Воршы]] абвясьцілі перадстрайкавы стан * [[21 лютага]] — [[Рада Бясьпекі ААН]] накіравала міратворчыя сілы ў [[Югаславія|Югаславію]] === Сакавік === * [[2 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Польшча]]ю * [[3 сакавіка]] — Войскі былога СССР пачалі пакідаць [[Летува|Летуву]] * [[5 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Грэцыя]]й * [[10 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Бэльгія]]й * [[12 сакавіка]] — у Салігорску пачаўся страйк шахцёраў * [[13 сакавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні зь [[Нямеччына]]й * [[14 сакавіка]] — стварэньне Антыкрызіснага камітэту і падпісаньне кіраўніцтвам Вярхоўнага Савету, лідэрамі палітычных партыяў, грамадзкіх арганізацыяў пагадненьня «Аб супольных дзеяньнях пры ўзьнікненьні пагрозы сувэрэнітэту Рэспублікі Беларусь» * [[19 сакавіка]] — Вярхоўны Савет прыняў пастанову аб стварэньні самастойных [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|узброеных сілаў Рэспублікі Беларусь]] * [[21 сакавіка]] — на рэфэрэндуме ў [[Татарстан]]е 62% удзельнікаў выказалася за сувэрэнітэт * [[29 сакавіка]] — першы авіярэйс [[Менск]] — [[Франкфурт]] кампаніі «[[Люфтганза]]» * [[30 сакавіка]] — першая партыя [[Беларускі рубель|беларускіх грашовых адзінак]] («зайчыкаў») дастаўлена ў Беларусь * [[31 сакавіка]] — у Маскве падпісаная Фэдэратыўная дамова. [[Татарстан]] і [[Чачня]] ня ўдзельнічалі ў падпісаньні === Красавік === * [[2 красавіка]] — мітынг [[Свабодныя прафсаюзы Беларусі|Свабоднага прафсаюзу]] з удзелам страйкоўцаў-ганякоў [[Салігорск]]у, якія патрабавалі новага тарыфнага пагадненьня * [[6 красавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Эстонія]]й * [[7 красавіка]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Латвія]]й * [[13 красавіка]]: ** Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Італія]]й ** Перадача Ініцыятыўнай групай в Цэнтральную выбарчую камісію 446 061 подпісу за рэфэрэндум аб датэрміновых выбарах [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету Беларусі]] * [[16 красавіка]]: ** Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Куба]]ю ** у «[[Народная газэта|Народнай газэце]]» апублікаваная «Канцэпцыя эканамічнай рэформы ў Рэспубліцы Беларусь», падрыхтаваная [[Апазыцыя Беларускага Народнага Фронту Адраджэньне|Апазыцыяй БНФ]] у Вярхоўным савеце * [[22 красавіка]] — [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет]] зацьвердзіў генэрала [[Павал Паўлавіч Казлоўскі|Паўла Казлоўскага]] [[Міністар абароны Рэспублікі Беларусь|міністрам абароны Рэспублікі Беларусь]] * [[30 красавіка]] — у [[Жэнэва|Жэнэве]] абвешчана, што тэхналёгія [[WWW]] будзе бясплатнай === Травень === * [[5 траўня]] — пачатак грамадзянскай вайны ў [[Таджыкістан]]е * [[11 траўня]] — [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі|ЦВК]] вынесла станоўчае заключэньне па праверцы падпісных лістоў за рэфэрэндум аб роспуску [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] * [[12 траўня]] — урад Беларусі падвысіў цэны на некаторыя прадукты харчаваньня, у тым ліку на [[алей]] і [[цукар]] * [[16 траўня]] — [[РСФСР]] пераўтварылася ў [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскую Фэдэрацыю]] * [[23 траўня]] — у [[Лісабон]]е [[Беларусь]], [[ЗША]], [[Расея]], [[Казахстан]] і [[Украіна|Ўкраіна]] падпісалі пратакол да дамовы [[START 1]] (аб скарачэньні стратэгічных наступальных узбраеньняў). Паводле пратаколу, уся [[ядзерная зброя]] на тэрыторыі Беларусі, Казахстану і Ўкраіны падлягала зьнішчэньню альбо пераводу пад кантроль Расеі * [[25 траўня]] — паралельна з [[Расейскі рубель|расейскім рублём]] уводзяцца [[Беларускі рубель|разьліковыя білеты]] [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банку Рэспублікі Беларусь]] («зайчыкі») * [[26 траўня]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Ізраіль|Ізраілем]] * [[31 траўня]] — беларускі ўрад удвая павысіў цэны на [[малако]], [[хлеб]] і некаторыя іншыя прадукты === Чэрвень === * [[5 чэрвеня]] — Беларусь зрабілася ўдзельніцай [[Дамова аб звычайных узброеных сілах у Эўропе|Дамовы аб звычайных узброеных сілах у Эўропе]] * [[7 чэрвеня]] — на прэзыдэнцкіх выбарах у [[Азэрбайджан]]е перамог лідэр Народнага фронту [[Абульфаз Эльчыбэй]] * [[19 чэрвеня]] — Прэзыдыюм [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] ўтварыў Камісію па забесьпячэньні адзінай палітыкі выкарыстаньня дзяржаўных сымбаляў ([[Пагоня|Пагоні]] і [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]]) * [[22 чэрвеня]] — Управа [[БНФ]] прыняла заяву супраць вайсковага саюзу з Расеяй * [[28 чэрвеня]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Расея]]й * [[30 чэрвеня]] — Адкрыта прадстаўніцтва [[Украіна|Ўкраіны]] ў [[Беларусь|Беларусі]] === Ліпень === * [[1 ліпеня]] — у беларускай дзяржаўнай прэсе надрукавалі тэксты варыянтаў гімну, у тым ліку [[Максім Багдановіч|Багдановіча]] «Пагоня», [[Макар Краўцоў|Краўцова]] «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», [[Натальля Арсеньнева|Арсеньневай]] «Магутны Божа» * [[10 ліпеня]] — [[урад]] Беларусі стаў чальцом [[Міжнародны валютны фонд|Міжнароднага валютнага фонду]] * [[25 ліпеня]] — адкрыцьцё [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] у [[Барсэлёна|Барсэлёне]] * [[27 ліпеня]] — [[БНФ]] правёў шэсьце па цэнтральным праспэкце ў Менску ў сувязі з Днём незалежнасьці — гадавінай прыняцьця [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]] === Жнівень === * [[5 жніўня]] — у Беларусі ўведзены надзвычайны стан у сувязі зь ляснымі пажарамі * [[6 жніўня]] — Урад [[Расея|Расеі]] запатрабаваў ад краінаў Балтыі 7,7 мільярда даляраў за вывад былых савецкіх войскаў * [[13 жніўня]]: ** [[ААН]] кваліфікавала праведзеныя [[Сэрбы|сэрбамі]] [[Этнацыд|этнічныя чысткі]] ў былой [[Югаславія|Югаславіі]] як [[ваеннае злачынства]] ** упершыню адзначаны [[Міжнародны дзень леўшуноў]] * [[22 жніўня]] — Прэзыдэнт [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] ў выгнаньні [[Мікола Плаўюк]] склаў паўнамоцтвы перад прэзыдэнтам [[Украіна|Украіны]] [[Леанід Краўчук|Леанідам Краўчуком]] * [[28 жніўня]] — Дэпутаты [[Апазыцыя БНФ|Апазыцыі БНФ]] прынялі заяву, у якой запатрабавалі скліканьня сэсіі Вярхоўнага Савету для прызначэньня даты рэфэрэндуму * [[31 жніўня]] — На галоўпаштамце ў [[Менск]]у прайшло адмысловае гашэньне марак з выявай "[[Пагоня|Пагоні]]" і [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцягу]] === Верасень === * [[4 верасьня]]: ** падпісанае пагадненьне паміж [[КДБ Беларусі]] і [[Служба зьнешняй выведкі Расеі|Службай зьнешняй выведкі Расеі]] ** за злоўжываньне дзяржаўнымі сродкамі [[Тодар Жыўкаў]] асуджаны на 7 гадоў зьняволеньня * [[7 верасьня]] — У [[Нью-Брансьвік]]у адбылася ХХ Сустрэча беларусаў Паўночнай Амэрыкі * [[8 верасьня]]: ** У [[Менск]]у адкрылася аддзяленьне [[ААН]] ** У Менску на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|плошчы Незалежнасьц]]і Актывісты [[БНФ]] і [[БЗВ]] прынесьлі прысягу на вернасьць Беларусі і беларускаму народу * [[9 верасьня]] — Амбасадар ЗША [[Дэйвід Сўорц]] уручыў даверчыя граматы [[Станіслаў Шушкевіч|Станіславу Шушкевічу]]. Афіцыйную прамову амбасадар казаў па-беларуску * [[16 верасьня]] — у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] адбылася «чорная серада», валютныя спэкулянты на чале з [[Джордж Сорас|Джорджам Сорасам]] правялі спэкуляцыйную атаку на фунт, зьнізіўшы яго кошт на 25% * [[18 верасьня]] — заснаваная [[Найвышэйшая атэстацыйная камісія Беларусі]] * [[22 верасьня]] — [[Прэзыдыюм Савету Міністраў]] разгледзеў пытаньне аб барацьбе з карупцыяй * [[25 верасьня]] — у [[Менск]]у адбылася першая, пасьля забароны [[КПСС]], кансультацыйная нарада камуністаў краінаў [[СНД]] === Кастрычнік === * [[7 кастрычніка]] — [[Парлямэнт Азэрбайджану]] адхіліў ратыфікацыю статутных дакумэнтаў [[СНД]] * [[9 кастрычніка]]: ** Створаны грамадзкі камітэт «Вяртаньне» для спрыяньня вяртаньню на бацькаўшчыну вайскоўцаў і абароны грамадзянскіх, палітычных і сацыяльных правоў вайскоўцаў, які служаць на тэрыторыі Беларусі ** Абвешчана аб стварэньні [[Народны рух Беларусі|Народнага руху Беларусі]] начале з [[Сяргей Гайдукевіч|Сяргеем Гайдукевічам]], які заявіў пра супрацьстаяньне [[БНФ]] * [[18 кастрычніка]] — у [[Менск]]у на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|плошчы Незалежнасьці]] прайшоў мітынг [[БНФ]] у падтрымку рэфэрэндуму за роспуск Вярхоўнага Савету * [[20 кастрычніка]] — У [[Падуя|Падуі]] (Італія) на будынку ўнівэрсытэту адкрытая дошка ў памяць [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]] * [[21 кастрычніка]] — Вярхоўны Савет Беларусі на закрытым паседжаньні ратыфікаваў [[Пагадненьне аб скарачэньні звычайных узброеных сілаў у Эўропе]] * [[27 кастрычніка]] — Вярхоўны Савет Беларусі прыступіў да разгляду пытаньня аб Рэфэрэндуме пра роспуск Вярхоўнага Савету і датэрміновых выбарах * [[29 кастрычніка]] — Вярхоўны Савет Беларусі адхіліў прапанову, аб правядзеньні рэфэрэндуму аб датэрміновых выбарах ВС === Лістапад === * [[3 лістапада]] — [[Біл Клінтан]] абраны [[прэзыдэнт]]ам [[ЗША]] * [[6 лістапада]] — [[Нацыянальны банк Беларусі]] вырашыў весьці грашовы разьлік на тэрыторыі краіны толькі ў [[Беларускі рубель|беларускіх рублях]] * [[10 лістапада]]: ** [[Вярхоўны Савет Беларусі]] прыняў закон «Аб усеагульным вайсковым абавязку» і вырашыў прывесьці да прысягі ўсіх вайскоўцаў да [[31 сьнежня]] [[1992]] году ** Вярхоўны Савет [[Таджыкістан]]у прыняў рашэньне самараспусьціцца * [[11 лістапада]] — [[Беларусь]] усталявала дыпляматычныя дачыненьні з [[Ватыкан]]ам, заснаваная [[Апостальская нунцыятура ў Беларусі]] * [[15 лістапада]] — [[Сялянская партыя]] правяла на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|плошчы Незалежнасьці]] свой першы мітынг, асноўным патрабаваньнем было ўвядзеньне права прыватнай уласнасьці на зямлю * [[16 лістапада]] — [[Украіна]] адмовілася ад [[Расейскі рубель|расейскага рубля]] на сваёй тэрыторыі * [[19 лістапада]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні з [[Малдова]]ю * [[25 лістапада]] — парлямэнт [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]] галасуе за падзел краіны на [[Чэхія|Чэхію]] і [[Славаччына|Славаччыну]] === Сьнежань === * [[2 сьнежня]] — У [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] адасланае першае ў сьвеце [[SMS|sms-паведамленьне]] * [[11 сьнежня]] — У [[Дом Літаратара|Доме Літаратара]] адбылася прэзэнтацыя [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] * [[19 сьнежня]] — У [[Дом Літаратара|Доме Літаратара]] распачаўся І сход беларусаў блізкага замежжа * [[30 сьнежня]] — Беларусь устанавіла дыпляматычныя дачыненьні зь [[Летува|Летувою]] == Нараджэньні == * == Сьмерці == * [[3 красавіка]] — [[Ядвіга Бяганская]], беларуская пісьменьніца, перакладніца * [[6 красавіка]] — [[Айзэк Азімаў]], амэрыканскі пісьменьнік-фантаст * [[18 верасьня]] — [[Ян Скрыган]], беларускі пісьменьнік, паэт, навэліст, нарысіст, публіцыст і крытык * [[31 кастрычніка]] — [[Міхась Ткачоў]], беларускі гісторык і грамадзкі дзяяч [[Катэгорыя:1992| ]] rc5r0tj0d49rkuae2hn0j850rqa1b5f 0 6813 2331051 2330374 2022-08-02T20:54:41Z LA.Gloom1nati 75415 wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі}} {{Іншыя значэньні}} {{Краіна |Назва = Беларусь |НазваЎРоднымСклоне = Беларусі |НазваНаДзяржаўнайМове = Рэспубліка Беларусь |Сьцяг = Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg{{!}}border |Герб = Coat of Arms of Belarus (1991).svg |НацыянальныДэвіз = |Месцазнаходжаньне = Europe-Belarus.svg |АфіцыйнаяМова = [[беларуская мова|беларуская]]{{Заўвага|У 1995 годзе [[Аляксандар Лукашэнка]] [[De facto|дэ-факта]] надаў дзяржаўны статус [[Расейская мова|расейскай мове]]}} |Сталіца = [[Менск]] |НайбуйнейшыГорад = Менск |ТыпУраду = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт Беларусі|Прэзыдэнт]] ([[de jure]])<br /> Кіраўнік [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыйнай адміністрацыі]]{{Заўвага|абвешчаны [[Расея]]й «[[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнтам]]»}} |ІмёныКіраўнікоў = [[Сьвятлана Ціханоўская]]<br />[[Аляксандар Лукашэнка]] |Плошча = 207 596,76<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (на 1 студзеня 2010 г.)</ref> |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 83-е |АдсотакВады = 2,26% (4702 км²)<ref name="gki" /> |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2019 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 91-е |Насельніцтва = 9 413 446<ref name="nn2019">[https://nn.by/?c=ar&i=246398 Нас засталося 9,41 мільёна чалавек. Па выніках перапісу насельніцтва скарацілася на 41 тысячу] NN.by</ref> |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 45,3 |ЭтнічныСклад = [[беларусы]] (84,9%),<br />[[расейцы]] (7,5%),<br />[[палякі]] (3,1%),<br />[[украінцы]] (1,7%)<ref name="belstat-perapis">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf Перепись населения 2009 г. Выходные регламентрые таблицы. Национальный состав населения, гражданство: население по национальности и родному языку]{{ref-ru}}</ref> |КанфэсійныСклад = [[праваслаўны]]я (60%),<br />[[каталік]]і (15—20%)<ref name="DieWelt">{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}</ref> |Пісьменнасьць = 98%<ref name="DieWelt"/> |ГодАцэнкіСУП = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = $146,745 млрд<ref>{{спасылка|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=913&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=103&pr.y=5 |загаловак=Belarus |выдавец=International Monetary Fund |дата=3 лістапада 2014}}</ref><!--PPP--> |СУПНаДушуНасельніцтва = $15 633 |Валюта = [[Беларускі рубель]] |КодВалюты = BYN |ЧасавыПас = [[UTC+3|FET]] |ЧасРозьніцаUTC = +3 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = |НезалежнасьцьПадзеі = — абвешчаная<br />— згубленая<br /><br />— абвешчаная<br />— прызнаная |НезалежнасьцьДаты = ад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<br />25 сакавіка 1918<br />1 студзеня 1919<br />ад [[СССР]]<br />27 ліпеня 1990<br />25 жніўня 1991 |ДзяржаўныГімн = Гімн Беларусі |АўтамабільныЗнак = BY |ДамэнВерхнягаЎзроўню = [[.бел]], [[.by]] |ТэлефонныКод = 375 |Дадаткі = [[Файл:Рэґіёны_Беларусі.svg|284пкс|цэнтар|Мапа Беларусі]] }} '''Белару́сь''', '''Рэспу́бліка Белару́сь''' — [[дзяржава]] ў цэнтры [[Эўропа|Эўропы]], на захадзе [[Усходне-Эўрапейская раўніна|Ўсходне-Эўрапейскае роўнядзі]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе й [[Украіна|Украінай]] на поўдні. Тэрыторыя краіны — 207,6 тыс. км² (84-я ў сьвеце). Колькасьць насельніцтва на 1 кастрычніка 2019 году — 9 413 446 чалавекі. Працягласьць з поўначы на поўдзень 560 км, з захаду на ўсход 650 км<ref>{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 11.</ref>. Сталіца й найбуйнейшае места — [[Менск]], сярод іншых буйных местаў [[Берасьце]], [[Віцебск]], [[Гомель]], [[Горадня]] й [[Магілёў]]. Больш за 40% тэрыторыі краіны мае лясны покрыў. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году адкрыта прадэманстравала, што [[Расейская акупацыя Беларусі|Беларусь знаходзіцца пад поўнай акупацыяй Расеі]]<ref name="Lichtarovic-24-02-2022">Ліхтаровіч Ю. [https://www.polskieradio.pl/396/7815/Artykul/2908261,%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%8b-%d1%81%d1%83%d0%bf%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8c-%d0%b2%d0%b0%d0%b9%d0%bd%d1%8b-%d0%b0%d0%bb%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%b0%d0%b4-%d1%80%d0%b0%d1%81%d1%96%d0%b9%d1%81%d0%ba%d0%b0%d0%b9-%d0%b0%d0%ba%d1%83%d0%bf%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%b9 Беларусы супраць вайны, але краіна пад расійскай акупацыяй], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 24 лютага 2022 г.</ref><ref name="Hurnievic-26-02-2022">[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.</ref><ref name="Daskievic-25-02-2022">[[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіч З.]] [https://novychas.online/hramadstva/belarus-paustala-i-cjaper-belarusy-sami-pad-akup «Беларусь паўстала, і цяпер беларусы самі пад акупацыяй»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 25 лютага 2022 г.</ref><ref name="AC-2022">[https://www.svaboda.org/a/31734530.html «Выглядае, што Беларусь акупаваная». Дасьледчыца Atlantic Council пра магчымы ядзерны ўдар Пуціна], [[Радыё Свабода]], 3 сакавіка 2022 г.</ref><ref name="Korsunau-2022">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285495 Генадзь Коршунаў: Каб у свой час сусветная супольнасць так стала побач з беларусамі, як сёння з украінцамі, то нішто не ляцела б з акупаванай тэрыторыі], [[Наша Ніва]], 27 лютага 2022 г.</ref><ref name="Dubaviec-2022">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31742497.html Як «беларуская» ўлада ператварылася ў акупацыю і ўсім нам стала сорамна, — Дубавец], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. Гісторыя Беларускае дзяржаўнасьці пачалася ад [[Полацкае княства|Полацкага княства]], вядомага паводле пісьмовых крыніцаў з ІХ стагодзьдзя. У 1307 годзе яно далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]], якое ўтварылася ў сярэдзіне XIII ст. вакол [[Наваградак|Наваградку]] й неўзабаве аб’яднала ўсе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя беларускія землі]]. У 1569 годзе ВКЛ утварыла [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]] з [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўствам Польскім]], на карысьць якога страціла [[Падляшша]] й украінскія землі. У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] у 1772—1795 гадах землі Беларусі апынуліся пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], якая праводзіла [[Русіфікацыя Беларусі|палітыку ґвалтоўнае русіфікацыі]]. У пэрыяд распаду Расейскае імпэрыі [[Дзень Волі|25 сакавіка]] 1918 году [[беларусы]] абвясьцілі пра сваю незалежнасьць утварэньнем [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі (БНР)]]. Аднак БНР ня здолела абараніць сваю тэрыторыю ад [[Бальшавікі|бальшавікоў]], якія 1 студзеня 1919 году ўтварылі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (БССР)]]. Тым часам [[Заходняя Беларусь|заходняя частка краіны]] ў выніку складзенага бальшавікамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскага міру 1921 году]] апынулася пад уладай міжваеннае [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскае Рэспублікі]] й была далучаная да БССР толькі ў 1939 годзе ў выніку агрэсіі ў бок Польшчы [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] ф [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу (СССР)]]. Беларусь страціла кожнага трэцяга свайго жыхара ў час спусташальнае [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнае вайны]]<ref>Axell A. Russia’s Heroes, 1941-45. — Carroll & Graf Publishers, 2002. P. 247. {{ISBN|0-7867-1011-X}}.</ref>, па сканчэньні якое ў 1945 годзе стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]]. У час распаду СССР 27 ліпеня 1990 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнт БССР]] [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі]], а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. Першы прэзыдэнт [[Аляксандар Лукашэнка]] ў 1995 годзе ўсталяваў у краіне [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]]<ref>[http://hrw.org/english/docs/2005/01/13/belaru9878.htm «Essential Background — Belarus»]. Human Rights Watch.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071212011715/http://www.amnesty.org/en/region/europe-and-central-asia/eurasia/belarus «Human rights by country — Belarus»]. Amnesty International Report 2007.</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12037486 «'Hundreds of protesters arrested' in Belarus»]. BBC News.</ref>, які выявіўся ґвалтам, катаваньнямі й [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] беларусаў у час здушэньньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|масавых пратэстаў]] супраць фальсыфікацыі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]]<ref>[https://www.radabnr.org/belarus-sanctions-nov-2020/ Рада БНР заклікае да санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі і да ціску на Расею], [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]], 16 лістапада 2011 г.</ref>. Больш за 70% грамадзянаў Беларусі пражывае ў местах. Больш за 80% грамадзянаў этнічныя [[беларусы]], этнічную меншасьць складаюць пераважна [[расейцы]], [[палякі]] й [[украінцы]]. Дзяржаўная мова — [[беларуская мова|беларуская]], аднак адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовае палітыкі ґвалтоўнае русіфікацыі]] (у тым ліку [[Рэфэрэндум 1995 году ў Беларусі|рэфэрэндуму 1995 году]]) стаў [[De facto|фактычны]] афіцыйны статус [[расейская мова|расейскае мовы]]. Згодна з [[канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|канстытуцыяй]] краіна ня мае афіцыйнае [[рэлігія|рэлігіі]], тым часам асноўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] канфэсіяй лічыцца [[праваслаўе]]. Другая паводле папулярнасьці хрысьціянская канфэсія — [[каталіцтва]], прытым праваслаўныя й каталіцкія [[Каляды]] й [[Вялікдзень]] адзначаюцца як дзяржаўныя [[Сьвята|сьвяты]]<ref>{{Спасылка|url=http://belarus.kz/zakonodatjelstvo/114|загаловак=Указ Президента Республики Беларусь N 157 О государственных праздниках, праздничных днях и памятных датах в Республике Беларусь|дата публікацыі= 26.03.1998|мова=ru|аўтар=Лукашэнка А. Г.}}</ref>. == Назва == {{Асноўны артыкул|Назвы Беларусі|Белая Русь|Літва}} Назва ''[[Белая Русь]]'' пачала ўжывацца датычна часткі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] у XIV—XVI стагодзьдзях, тым часам датычна ўсёй тэрыторыі сучаснае Беларусі выкарыстоўвалася назва ''[[Літва старажытная|Літва]]'', бо гэтыя землі складалі тэрытарыяльнае ядро [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref>. Да XVII стагодзьдзя назва Белая Русь замацавалася за беларускімі землямі, тым часам дзеля ейных жыхароў існавалі азначэньні [[ліцьвіны]] й [[русіны (гістарычны этнонім)|русіны]]. У XIX стагодзьдзі сярод мясцовага насельніцтва пашырылася назва [[беларусы]]. У канцы XIX стагодзьдзя ідэолягі нацыянальнага руху прынялі ''Беларусь'' як нацыянальную саманазву. У 1918 годзе ўтварылася ''[[Беларуская Народная Рэспубліка]]'', а ў 1919 годзе — ''[[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]]''. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на ''Рэспубліку Беларусь''<ref>[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.</ref>. У 1993 годзе дэпутаты [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]] ад [[Апазыцыя БНФ|Апазыцыі БНФ]] выступілі з прапановай прыняць назву ''Беларусь'' замест ''Рэспублікі Беларусь'' — бо слова «[[рэспубліка]]» ў масавай сьвядомасьці асацыявалася ня з формай дзяржаўнага ладу, а з [[Каляніялізм|каляніяльным]] статусам Беларусі ў складзе СССР і не замацоўвала ўсьведамленьне Беларусі як незалежнае краіны. Аднак актывізацыя прарасейскіх настрояў у значнай часткі дэпутацкага корпусу перашкодзіла прыняцьцю гэтае прапановы<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. З улікам гістарычнае дзяржаўнае пераемнасьці ў 2005 годзе вылучалася прапанова прыняць поўную назву краіны ''[[Вялікае Княства Літоўскае]] Беларусь'' з захаваньнем скарочанай назвы — ''Беларусь''<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.</ref><ref>[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>. Раней з 1950-х гадоў беларускі мовазнаўца й гісторык [[Ян Станкевіч]] укараняў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>. == Сымболіка == {{Асноўны артыкул|Сымболіка Беларусі}} {{Падвойная выява|справа|Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|145|Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|145|Беларускія дзяржаўныя герб [[Пагоня]] (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг]] (направа) на паштоўках часоў змаганьня за незалежнасьць [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай нацыянальнай дзяржавы]]}} З 1995 году ў Беларусі паралельна існуюць дзьве сыстэмы дзяржаўных сымбаляў<ref name="Lalkou">[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.</ref> — нацыянальная й афіцыйная. [[Беларусы|Беларуская]] [[нацыянальная сымболіка]], якая захоўвае дзяржаўны статус [[de jure]]<ref name="Navumcyk"/><ref>[https://www.svaboda.org/a/24978195.html «Афіцыйны беларускі сьцяг — таксама палітычны сымбаль»], [[Радыё Свабода]], 6 траўня 2013 г.</ref>: * [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]{{Заўвага|У назьве сьцяга ўжываецца адметная скарочаная форма прыметніка (''бел-''), якая ёсьць адзнакай высокага (паэтычнага) стылю. Таксама сустракаецца азначэньне сьцяга з звычайнай поўнай формай прыметніка — ''бела-чырвона-белы сьцяг''. Тым часам скарот ''БЧБ'', на думку мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], у гутарковай мове лепей замяняць на ''наш сьцяг''.}}<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/biel-cyrvona-biely/30172690.html Ці правільна казаць «бел-чырвона-белы»? А слову ўжо сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref> — гістарычны нацыянальны сьцяг беларусаў<ref name="Tkacou-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>, дзяржаўны сьцяг Беларусі (з 1918 году). Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца зь беларускіх нацыянальных колераў<ref>Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.</ref> на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]<ref name="Tkacou-391"/>. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа<ref name="tut.by_11.11.2020">[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.</ref>, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускае гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнае дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году й [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|ейным аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году<ref name="Navumcyk-10.11.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.</ref>. * [[Пагоня|Герб Пагоня]] — дзяржаўны герб Беларусі, традыцыйны нацыянальны герб беларусаў<ref name="Tkacou-391"/>, з колераў якога ўтвараецца нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Дзяржаўны герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] й [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі]], [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|гістарычна-культурная каштоўнасьць Беларусі]]<ref>[https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578 Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007 г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»]</ref> {{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|145|Flag of Belarus.svg|145|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Сьцяг Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}} {{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|145|Coat of arms of Belarus.svg|145|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}} Афіцыйныя сымбалі [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]<ref>[http://www.bielarus.org/open.php?n=508&a=5 Антыбеларуская дзейнасьць прыхільнікаў Лукашэнкі] // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 508, травень 2005 г.</ref><ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://pazniak.info/page_dziynyiya_spravyi_y_belaruskim_zamejjyi Дзіўныя справы ў беларускім замежжы], Афіцыйны сайт Зянона Пазьняка, 19 красавіка 2005 г.</ref>, [[de facto]] усталяваныя ў якасьці дзяржаўных сымбаляў Беларусі ўказам [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] ад 12 чэрвеня 1995 году на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму 14 траўня 1995 году]], які адзначаўся неадпаведнасьцю [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі]] й заканадаўству краіны, парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>: * [[Чырвона-зялёны сьцяг]]<ref name="NN-2020">[https://nn.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.</ref> (''ЧЗ-сьцяг''; {{мова-ru|Красно-зеленый флаг, КЗ-флаг, флаг Белоруссии|скарочана}}) — [[Каляніялізм|каляніяльны]]<ref name="NN-2020"/> сьцяг рэжыму Лукашэнкі. Гэта палотнішча памерамі 1:2, падзеленае гарызантальна на чырвоную й зялёную палосы ў прапорцыі адпаведна 2:1. Уздоўж тронка разьмяшчаецца арнамэнт, чырвоны на белым фоне. Мадыфікацыя [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяга БССР]] часоў кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]], распрацаванага мастаком [[Мікалай Гусеў|Мікалаем Гусевым]], ураджэнцам [[Уладзімерская губэрня|Уладзімерскае губэрні]] [[Расея|Расеі]], які ў 1940 годзе стварыў плякат «Няхай жыве Сталінская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму й сапраўднага дэмакратызму», а ў 1941—1944 гадох маляваў партрэты афіцэраў [[Трэці Райх|Нацысцкае Нямеччыны]] й ейнага кіраўніка [[Гітлер]]а<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210124120522/https://news.tut.by/culture/710425.html Изобразил Гитлера и спасал военнопленного. Кто нарисовал красно-зеленый флаг], [[TUT.BY]], 8.12.2020 г.</ref>. * [[Герб Беларусі (афіцыйны)|Афіцыйны герб]] ({{мова-ru|герб Белоруссии|скарочана}}) — каляніяльны<ref>Мікулевіч С., Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=80310 Сёння — Дзень Пагоні і нацыянальнага сцяга], [[Наша Ніва]], 19 верасьня 2012 г.</ref> герб рэжыму Лукашэнкі. Гэта зялёны контур тэрыторыі Беларусі ў залатых промнях сонца над зямною куляй. Над контурам знаходзіцца чырвоная зорка, зьлева й справа контур абкружае вянок з залатых каласоў, пераплеценых кветкамі [[канюшына|канюшыны]] й [[лён|льну]]. Каласы абвіваюць стужкі колераў [[Чырвона-зялёны сьцяг|чырвона-зялёнага сьцяга]], унізе на стужцы разьмяшчаецца залаты надпіс «Рэспубліка Беларусь». Мадыфікацыя [[герб Беларускай ССР|гербу БССР]], распрацаванага на ўзор [[Герб СССР|савецкага гербу]] [[Расея|Расеі]] й зацьверджанага ў час кульмінацыі [[Ёсіф Сталін|Сталінскіх]] [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|рэпрэсіяў]] у 1938 годзе<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}}</ref>. Разам з афіцыйным сьцягам не супадае з [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі сымбалямі]] беларусаў і асацыюецца найперш з асобай Лукашэнкі й той палітычнай і сацыяльна-эканамічнай мадэльлю, якую ён увасабляе<ref name="salanda-2019-10">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 10.</ref>. У 2020 годзе пры здушэньні [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, ґвалту й беззаконьня]] прыхільнікі афіцыйнае сыстэмы сымбаляў Беларусі адзначыліся дзеяньнямі, якімі дыскрэдытавалі гэтую сымболіку<ref name="Paskievic">[https://nn.by/?c=ar&i=265062 «Будучыня гэтага сцяга ім глыбока да аднаго месца»], [[Наша Ніва]], 10 сьнежня 2020 г.</ref> (вывешваньне чырвона-зялёных сьцягоў над [[аўтазак]]амі й будынкамі турмаў, дзе паводле сьведчаньняў затрыманых, учыняюцца катаваньні, допыты на фоне ЧЗ-сьцяга затрыманых беларусаў з пазнакамі фарбай на твары, якіх здымаюць на відэа<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=262494 Сілавікі пачалі праводзіць допыты затрыманых на фоне чырвона-зялёнага сцяга і здымаць гэта на відэа], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2020 г.</ref>). Сярод іншага, адзначаліся факты катаваньняў (зьбіцьцё непаўналетніх<ref>[https://www.svaboda.org/a/30781512.html «Прымушалі сьпяваць гімн, хто ня ведаў — зьбівалі». У Берасьці вызвалены зь міліцыі падлетак заявіў пра катаваньні], [[Радыё Свабода]], 13 жніўня 2020 г.</ref>, засоўваньне [[АМАП]]аўскіх дручкоў у горла<ref>[https://www.svaboda.org/a/30785310.html «Пхалі дубінку ў горла, білі ў вочы». Школьнік трапіў у кому пасьля нападу АМАПу. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 15 жніўня 2020 г.</ref> й задні праход<ref>[https://www.svaboda.org/a/30850657.html «Разрэзалі шорты ззаду нажом». Мянчук расказаў аб згвалтаваньні АМАПам падчас затрыманьня. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 21 верасьня 2020 г.</ref>) пад [[Мы, беларусы|афіцыйны гімн]], які таксама ёсьць мадыфікацыяй сталінскага гімну БССР і складае адно цэлае з чырвона-зялёным сьцягам і афіцыйным гербам<ref name="Fralou">[http://afn.by/news/i/18676 Старая мелодия Государственного гимна с новыми словами вполне соответствуют переживаемому страной трагическому периоду отечественной истории, считает изветный музыкант А. Фролов], [[БелаПАН]], 11.06.2002 г.</ref>. 24 траўня 2021 году мэр [[Рыга|Рыгі]] [[Мартыньш Стакіс]] разам зь міністрам замежных справаў [[Латвія|Латвіі]] [[Эдгарс Рынкевічс|Эдгарсам Рынкевічсам]] замяніў на адным з пляцаў места чырвона-зялёны сьцяг на [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальны]] [[беларусы|беларускі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белы сьцяг]] з [[Пагоня]]й з наступным абгрунтаваньнем: ''«Сьцяг, што сымбалізуе [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым]], які займаецца дзяржаўным [[тэрарызм]]ам, недарэчны ў мескім асяродзьдзі Рыгі»''<ref>[https://www.svaboda.org/a/31271172.html Зь Беларусі высылаюць амбасадара Латвіі, дыпляматаў і тэхнічных супрацоўнікаў], [[Радыё Свабода]], 24 траўня 2021 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Беларусі}} === Раньнія часы === Першыя спробы [[чалавек]]а ([[нэандэрталец|нэандэртальца]]) пранікнуць на тэрыторыі Беларусі датуюцца часам 100—35 тысячаў гадоў таму. Пра гэта сьведчаць знаходкі [[Крэмн|крамянёвых]] вырабаў [[Муст’ерская культура|муст’ерскага тыпу]] каля вёскі [[Абідавічы|Абідавічаў]] ([[Быхаўскі раён]]), [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]] ([[Чачэрскі раён]]), [[Сьвяцілавічы (Гомельская вобласьць)|Сьвяцілавічаў]] ([[Веткаўскі раён]]). Найбольш старажытныя паселішчы чалавека, выяўленыя каля вёсак [[Юравічы|Юравічаў]] ([[Каленкавіцкі раён]]) і [[Бердыж]]у ([[Чачэрскі раён]]), адносяцца да эпохі верхняга [[палеаліт]]у, іхны век 26—23 тысячаў гадоў. Яны належалі радавым грамадам [[краманьёнец|краманьёнцаў]]. У сувязі з моцным пахаладаньнем і наступаньнем ледавіка 22—14 тысячаў гадоў таму людзі адышлі з тэрыторыі Беларусі на поўдзень. Па заканчэньні ледавіковай эпохі чалавек зноў вярнуўся на тэрыторыю Беларусі. Цалкам яе тэрыторыю засялілі ў эпоху [[мэзаліт]]у (IX—VI тысячаў да н. э.). Эпоха новага каменнага веку ([[нэаліт]]у) на Беларусі пачалася ў канцы V—IV тысячагодзьдзяў да н. э. і доўжылася каля 2 тыс. гадоў. Значнае павелічэньне насельніцтва ў нэаліце спрыяла ўзьнікненьню новых этнічных супольнасьцяў людзей. На тэрыторыі Беларусі было 5 археалягічных культур: [[дняпроўска-данецкая культура|дняпроўска-данецкая]], [[верхнедняпроўская культура|верхнедняпроўская]], [[нёманская культура|нёманская]], [[нарвенская культура|нарвенская]] і тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі. На Беларусі вядома каля 600 нэалітычных паселішчаў, бальшыня іх сканцэнтраваная ў далінах рэк, басэйнаў [[Прыпяць|Прыпяці]], [[Сож]]у, [[Нёман]]у. У канцы III — пачатку II тысячагодзьдзя да н. э. на тэрыторыю Беларусі праніклі плямёны шнуравой керамікі культуры, якія былі часткай [[індаэўрапейцы|індаэўрапейцаў]] — продкаў сучасных народаў Эўропы, у тым ліку [[славяне|славянаў]] і [[балты|балтаў]]. Узаемадачыненьні прышлых плямёнаў і абарыгенаў характарызаваліся рознымі формамі гаспадаркі і культурнага ўзаемаўплыву і этнічнай асыміляцыі. Мова індаэўрапейцаў мела шмат дыялектаў. Разьвіцьцё ўзаемадачыненьняў прывяло да стварэньня розных індаэўрапейскіх групаў і народаў. Тэрыторыя паўднёвага ўсходу Беларусі і суседнія раёны Ўкраіны займалі плямёны [[сярэдненяпроўская культура|сярэдненяпроўскай культуры]]. Пад уплывам прышлых плямёнаў адбыўся пераход мясцовага насельніцтва да [[бронзавы век|бронзавага веку]] (канец III — пачатак I тысячагодзьдзя да н. э.). У гэты пэрыяд паўднёва-заходнюю тэрыторыю Беларусі сьпярша займалі культуры шнуравой керамікі Палесься, заходняй Беларусі — прыбалтыйскай, Паазер’е — [[Паўночна-беларуская культура|паўночна-беларускай культуры]]. Да сярэдзіны II тысячагодзьдзя да н. э. ў Палесьсі й Прыдняпроўі сфармаваліся [[тшцінецкая культура]] й [[сосьніцкая культура]]. У [[жалезны век|жалезным веку]] (працягваўся ад VIII—VI ст. да н. э. да VIII ст. н. э.) на Беларусі было некалькі археалягічных культур штрыхаванай керамікі, дняпроўска-дзьвінская, мілаградзкая, зарубінецкая, паморская. У асобную культурна-гістарычную групу ў паўднёва-ўсходняй Беларусі вылучаюць помнікі [[Кіеўская культура|кіеўскай культуры]] II—IV ст. н. э., якія бальшыня навукоўцаў лічаць славянскімі<ref name="БелЭН-21">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 21.</ref>. === Утварэньне дзяржаўнасьці === {{Асноўны артыкул|Полацкае княства|Тураўскае княства|Смаленскае княства}} [[Файл:Połacak. Полацак (C. Faber du Faur, 25.07.1812).jpg|значак|300пкс|[[Полацак]]]] [[Файл:Jazep Drazdovič. Usiaslaŭ.jpg|150px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей|Усяслаў Брачыславіч]]]] У V—VIII ст. у паўднёвай частцы Беларусі расьсяліліся славянскія плямёны [[Праская культура|праскай культуры]], сярэднюю і паўночную частку займалі плямёны [[Банцараўская культура|банцараўскай культуры]]. Працэс расьсяленьня славянаў у 2-й палове I тысячагодзьдзя суправаджаўся міжэтнічнымі кантактамі зь мясцовымі балцкімі плямёнамі ([[Літва (племя)|літвой]], [[яцьвягі|яцьвягамі]] і інш.). У IX—XI ст. сфармаваліся супольнасьці [[Крывічы|крывічоў]], [[Дрыгавічы|дрыгавічоў]], [[Радзімічы|радзімічаў]]. Крывічы ўтваралі тры вялікія групы — полацкую, смаленскую і пскоўскую (паводле назваў іх галоўных [[горад|гарадоў]])<ref name="HB-138">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 138.</ref>. Першая згадка пра дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі Беларусі датуецца 862 годам, калі паводле паведамленьня летапісе, князь [[Рурык]], які знаходзіўся ў [[Ноўгарад]]зе, раздаў «''мужам сваім, таму — [[Полацак]], таму — Растоў, таму — Белавозера''»{{зноска|Нарысы|1994|Касцюк|80}}. Прыкладна ў гэты час на аснове племянного княжаньня крывічоў-палачанаў склалася буйное [[Полацкае княства]] — самастойная моцная сярэднявечная дзяржава на тэрыторыі Беларусі<ref name="HB-138"/>. Яго насельнікі называюцца крывічамі ў летапісах пад 1127, 1129, 1140 і 1162 гадох, таксама ўжывалася назва палачане. Апроч [[Полацак|Полацку]], да яго належалі гарады: [[Віцебск]], [[Менск]], [[Лукомаль]], [[Браслаў]], [[Заслаўе]], [[Лагойск]], [[Ворша]], [[Копысь]], [[Барысаў]]<ref name="HB-139">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 139.</ref>. Полацкае княства мела ўсе атрыбуты дзяржаўнай самастойнасьці — сувэрэнную ўладу князя і [[веча]], адміністрацыю, сталіцу, войска, грашовую сыстэму і іншае<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 3.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 24.</ref>. Адным з такіх атрыбутаў было правядзеньне ўласнай геапалітыкі, якая палягала на супрацьстаяньні агрэсіі [[Кіеўскае княства|Кіеўскага княства]] і ўласнай экспансіі ў бок [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]<ref>[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.</ref>. У 980 годзе кіеўскі князь [[Уладзімер Сьвятаславіч]] захапіў Полацак, забіў яго гаспадара [[Рагвалод]]а і далучыў Полацкае княства да Кіеўскага. Аднак ужо за князем [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяславам]], сынам Уладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], унукам Рагвалода, Полацак аднавіў сваю незалежнасьць. Найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула ў XI—XII ст. у час княжаньня [[Усяслаў Брачыславіч|Ўсяслава Брачыславіча]] (1044—1101), які збудаваў [[Сафійскі сабор (Полацак)|Сафійскую саборную царкву]]<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] У якім часе Полацкае княства дасягнула найбольшае велічы // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 6.</ref>. Пазьней яно падзялілася на ўдзельныя княствы — [[Менскае княства|Менскае]], [[Віцебскае княства|Віцебскае]], [[Друцкае княства|Друцкае]], [[Лагойскае княства|Лагойскае]]. [[Файл:Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Крыж Эўфрасіньні Полацкай (XIX).jpg|150px|значак|зьлева|[[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]]]] [[Файл:Smalensk, Dniapro. Смаленск, Дняпро (1787).jpg|значак|300px|[[Смаленск]]]] У сярэдзіне X ст. на землях дрыгавічоў вылучылася [[Тураўскае княства]], якое прыкладна з 988 году трапіла ў залежнасьць ад Кіева. Звычайна вялікія князі кіеўскія надавалі Тураў сваім трэцім сынам. 3 другой паловы XII ст. Тураўскае княства здабыла незалежнасьць і неўзабаве падзялілася на [[Пінскае княства|Пінскае]], [[Клецкае княства|Клецкае]], [[Слуцкае княства|Слуцкае]], [[Дубровіцкае княства|Дубровіцкае]], [[Капыльскае княства|Капыльскае]] і іншыя ўдзельныя княствы. З канца XI ст. тэрыторыю радзімічаў падзялілі паміж сабой [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]] і [[Смаленскае княства|Смаленскае]] княствы. Палітычнае адасабленьне Смаленску ад Кіева пачалося ў ХІ ст., а ў 1120-я гады тут усталявалася самастойная дынастыя на чале з [[Расьціслаў Мсьціславіч|Расьціславам Мсьціславічам]] (1125—1259). У гэты час Смаленскае княства дасягнула найбольшага пашырэньня, калі ў яго склад увайшлі [[Крычаў]], [[Прапойск]], [[Амсьціслаў]] (пазьней вылучыўся ва ўдзельнае [[Амсьціслаўскае княства]]), а таксама адабраныя ў Менску [[Копысь]] і [[Ворша]]. У XII—XIII стагодзьдзях удзельныя княствы ўзьніклі на землях Верхняга Панямоньня. Найбольш значную ролю адыгрывалі [[Гарадзенскае княства|Гарадзенскае]] і [[Наваградзкае княства|Наваградзкае]] княствы. Грамадзкае разьвіцьцё зямель Беларусі праходзіла аднолькавы шлях зь іншымі [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнімі славянамі]], якія ўваходзілі ў склад [[Кіеўская Русь|Русі]]. Тут у X—XII ст. перапляталіся 3 асноўныя сацыяльна-эканамічныя ўклады: [[Першабытнае грамадзтва|грамадзкі]], [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладальніцкі]] і [[Фэадалізм|фэўдальны]], які паступова станавіўся паноўным<ref name="БелЭН-21"/>. У канцы X ст. пачало пашырацца [[хрысьціянства]] паводле [[Бізантыя|бізантыйскага]] абраду. У 992 годзе зьявілася першая [[Полацкая япархія|япархія ў Полацку]], у 1005 годзе — [[Тураўская япархія]], у 1136 годзе — [[Смаленская япархія]]. Аднак элемэнты [[язычніцтва]] ў некаторых мясцовасьцях захоўваліся многія стагодзьдзі. Хрысьціянская царква спрыяла разьвіцьцю беларускае культуры, у тым ліку манумэнтальнага дойлідзтва, малярства, прыкладнога мастацтва, літаратуры<ref name="БелЭН-22">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 22.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Вялікае Княства Літоўскае}} [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (1831) crop.jpg|150px|значак|зьлева|[[Міндоўг]]]] [[Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (A. Alés, 1835).jpg|300px|значак|[[Наваградак]]]] Створаная за часамі ўдзельных княстваў матэрыяльная і духоўная культура стала падмуркам дзяржаваўтваральных працэсаў ў XIII—XIV стагодзьдзях<ref name="ehb387">{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 387.</ref>. Падобныя працэсы былі праявай і арганічнай часткай мірнага [[балты|балта]]-[[славяне|славянскага]] ўзаемадзеяньня ў біэтнічным рэгіёне верхняга Панямоньня<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 2.</ref>. Пераход балта-славянскага сымбіёзу на новую ступень эвалюцыі адбыўся з прычыны разбурэньня палітычнай сыстэмы Ўсходняй Эўропы (агрэсія [[Інфлянцкі ордэн|Інфлянцкага]] і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] ордэнаў, [[мангола-татарская навала]])<ref name="kraucevic175">{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 175.</ref>. Утварэньне Вялікага Княства Літоўскага дало магчымасьць насельніцтву краю абараніць сваю незалежнасьць і стварыць умовы для далейшага сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага і культурнага разьвіцьця. Вялікае Княства Літоўскае з цэнтрам у [[Наваградак|Наваградку]] паўстала каля 1240-х гадоў, калі на запросіны мясцовых баяраў тут пачаў княжыць [[Міндоўг]]. Абарону краю ачоліў наймацнейшы, правераны ў баёх і выправах ваенны правадыр, этнічнае паходжаньне якога ня мела істотнага значэньня, асабліва ў рэгіёне, дзе два этнасы вякамі жылі ўперамешку<ref name="kraucevic175"/>. Да прыходу Міндоўга цэнтар Гарадзенскага княства перасунуўся ў Наваградак, дзе валадарыў князь Ізяслаў, які, хутчэй за ўсё, мірна перадаў уладу й некаторы час браў удзел у выправах Міндоўга на польскія землі. Працэс фармаваньня новай дзяржавы быў даволі працяглым і адбываўся шляхам дынастычных шлюбаў, пагадненьняў (у рэдкіх выпадках захопу) паміж асобнымі княствамі пры захаваньні палёгак, прывілеяў і пэўнага самакіраваньня (паводле прынцыпу «''старыны ня рушыць, навіны ня ўводзіць''»). Упершыню гэты мэханізм быў выкарыстаны ў дачыненьні Полацку ў 1307 годзе па ўваходжаньні Полацкага княства ў склад ВКЛ, хоць да ўваходжаньня княства ў ім і раней кіравалі літоўскія князі ([[Таўцівіл]]). У дачыненьні да Панямоньня прынцып падобнай аўтаноміі невядомы. [[Файл:Giedzimin. Гедзімін (1709).jpg|150px|значак|зьлева|[[Гедзімін]]]] [[Файл:Vilnia. Вільня (1576, 1581).jpg|300px|значак|[[Вільня]]]] Неўзабаве да Вялікага Княства Літоўскага добраахвотна<ref name="ehb387"/> далучылася рэшта ўдзельных княстваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі: [[Полацкае княства|Полацак]] — у 1307 годзе; [[Віцебскае княства|Віцебск]] — у 1320 годзе; [[Берасьцейскае княства|Берасьце]], [[Менскае княства|Менск]], [[Тураўскае княства|Тураў і Пінск]] — у 1320—1330-я<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|к}} С. 8.</ref> гады; [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаў]] — у 1358 годзе. Найбольш пасьпяхова працэсы аб’яднаньня беларускіх зямель праходзілі ў часе княжаньня [[Гедзімін]]а (1316—1341), які перанёс сталіцу дзяржавы з Наваградку ў [[Вільня|Вільню]]. Важным ягоным дасягненьнем было стварэньне незалежнай ад [[Расейская праваслаўная царква|Масквы]] [[Літоўская мітраполія|Літоўскай праваслаўнай мітраполіі]] з цэнтрам у Наваградку. Адначасна Гедзімін паклаў падмурак [[Русь|рускаму]] вэктару палітыкі Вялікага Княства Літоўскага, які разьвіваўся ў наступныя дзесяцігодзьдзі. Значныя тэрытарыяльныя набыткі Вялікае Княства Літоўскае атрымала ў часе княжаньня [[Альгерд]]а (1345—1377). За ім у склад дзяржавы ўвайшлі [[Севершчына|Чарнігаўска-Северская]], [[Падольле|Падольская]], [[Валынь|Валынская]] і [[Кіеўскае княства|Кіеўская]] землі, [[Смаленскае княства]], а таксама [[Жамойць]]<ref name="ehb389">[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вялікае Княства Літоўскае: Гістарычны нарыс // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 389.</ref>. У выніку, землі сучаснай Беларусі занялі цэнтральнае месца, што забясьпечыла рост іхнай эканомікі, разьвіцьцё культуры, умацаваньне [[беларуская мова|беларускай]] (гістарычнай [[старабеларуская мова|рускай]] або [[літоўская мова|літоўскай]]) мовы як афіцыйнай<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 223.</ref><ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 105.</ref>. Вялікае значэньня дзеля ўмацаваньня ВКЛ мела перамога над [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году. За вялікім князем [[Вітаўт]]ам (1392—1430) ВКЛ значна пашырыла сваю тэрыторыю, якая расьцягнулася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў<ref name="БелЭН-22"/>. [[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Вітаўт Вялікі]]]] [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1554, 1564).jpg|значак|300px|[[Грунвальдзкая бітва]]]] На лёс беларускіх зямель у ВКЛ значна паўплываў пераход літоўскае знаці ў канцы XIV ст. у [[каталіцтва]]. Вялікі князь [[Ягайла]] (1377—1392) у 1385 годзе пагадзіўся хрысьціць насельніцтва Літвы паводле каталіцкага абраду ў якасьці адной з умоваў атрыманьня трону польскага караля ([[Крэўская унія|Крэўская унія 1385 году]]). Адгэтуль у ВКЛ пачало насьпяваць нутранае напружаньне паміж праваслаўным і каталіцкім насельніцтвам. З часоў прыняцьця [[Гарадзельскі прывілей|Гарадзельскага прывілею 1413 году]] палітычнае становішча ў ВКЛ пачало характарызавацца дамінаваньнем каталіцкае знаці, якая атрымала вынятковае права на заняцьце дзяржаўных пасадаў і тытул паноў. Усходне-славянскія баяры й князі захавалі свае ўдзелы ў ВКЛ, яны падтрымлівалі дзяржаву, спрыялі росту яе магутнасьці, але імкнуліся павялічыць свой уплыў на прыняцьце палітычных пастановаў. Выразьнікам іх інтарэсаў стаў вялікі князь [[Сьвідрыгайла]] (1430—1432), які пачаў раздаваць дзяржаўныя пасады, замкі і воласьці праваслаўным [[русіны (гістарычны этнонім)|рускім]] фэўдалам, што прывяло да працяглай фэўдальнай вайны ([[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1432—1438 гадоў]]). У 1432 годзе Сьвідрыгайла ўцёк у Полацак, дзе беларускія князі й баяры пасадзілі яго на пасад [[Вялікае Княства Рускае|Вялікага Княства Рускага]], такім чынам адбыўся кароткачасовы раскол ВКЛ, і [[Полацак]] на пэўны час стаў сталіцай беларускае дзяржавы. Каталіцкія вярхі ВКЛ пайшлі на кампраміс. Ягайла [[Прывілей 1432 году|прывілеем 1432 году]] і [[Жыгімонт Кейстутавіч]] [[Прывілей 1434 году|прывілеем 1434 году]] ўраўнавалі праваслаўных фэўдалаў у некаторых эканамічных і палітычных правох з каталікамі. За вялікім князем [[Казімер Ягелончык|Казімерам]] (1440—1492) асобным землям (Наваградзкай, Полацкай, Віцебскай, Смаленскай і інш.) пацьверджаныя правы на аўтаномнае кіраваньне. Казімер зацьвердзіў [[Судзебнік Казімера|судзебнік 1468 году]] — першы ўпарадкаваны збор законаў. Па ягонай сьмерці [[Маскоўская дзяржава]] распачала некалькі войнаў з мэтай супрацьстаяць аб’яднаньню земляў Русі вакол Вялікага Княства Літоўскага. У ходзе гэтых войнаў да Маскоўскай дзяржавы ў XV—XVI ст. адышлі некаторыя ўсходнеславянскія землі ВКЛ. Па няўдачах у войнах палітычныя вярхі ВКЛ пачалі залучаць да больш актыўнага кіраваньня дзяржавай буйных праваслаўных фэўдалаў; праваслаўным ужо фактычна не забаранялася займаць найважнейшыя дзяржаўныя пасады. У 1563 годзе юрыдычна скасавалі палажэньне, паводле якога праваслаўныя фэўдалы не маглі засядаць у гаспадарскай радзе. Вялікі ўплыў на дзяржаўныя справы мелі магнаты [[Астроскія]], [[Хадкевічы]], [[Сапегі]], [[Ільлінічы]] і іншыя<ref name="БелЭН-22"/>. [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|150px|значак|зьлева|[[Леў Сапега]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613).jpg|значак|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1613 год]] Да сярэдзіны XVI ст. канчаткова аформіўся дзяржаўны лад ВКЛ, асновы якога замацаваныя ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1529 году]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]. Дзяржаўнай мовай ВКЛ была [[старабеларуская мова]]. Кіраўніком дзяржавы лічыўся [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] (гаспадар). Сумесна з [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|радай]] ён ажыцьцяўляў найвышэйшы суд. Рада ВКЛ ([[паны-рада]]) узьнікла ў XV ст. як дарадчы орган пры вялікім князю, а да канца XV — пачатку XVI ст. ператварылася ў найвышэйшы орган дзяржаўнае ўлады. З XV ст. на паседжаньні рады запрашаліся прадстаўнікі мясцовых фэўдалаў, г. зн. зьбіраўся [[сойм]]. У 1413 годзе тэрыторыя ВКЛ падзялілася на [[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] й [[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] ваяводзтвы. У пачатку XVI ст. утварыліся [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкае]], [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскае]] й [[Падляскае ваяводзтва|Падляскае]] ваяводзтвы; у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнае рэформы 1565—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] ваяводзтвы, большасьць зь іх былі падзяляліся на паветы ([[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]]). [[Шляхта]] атрымала права ўдзельнічаць у [[Павятовы соймік|павятовых сойміках]], дзе выбіраліся паслы (дэпутаты) на [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|вальны сойм]]. Вялікі ўплыў на лёс ВКЛ зрабіла [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкая вайна 1558—1583 гадоў]]<ref name="БелЭН-22"/>. ==== Рэч Паспалітая ==== {{Асноўны артыкул|Рэч Паспалітая}} [[Файл:Horadnia. Горадня (1575).jpg|300px|значак|[[Горадня]]]] [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|150пкс|зьлева|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|III Статут ВКЛ]], 1588 г.]] Няўдачы войска Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку заняцьце маскоўскімі войскамі ў 1563 годзе Полацку, падштурхнулі вялікага князя ВКЛ і шляхту да больш цеснага вайсковага і дзяржаўнага зьвязу з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчай]]. У выніку [[Люблінская унія|Люблінскае уніі 1569 году]] ВКЛ і Каралеўства Польскае аб’ядналіся ў [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыю]] — [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]. Паводле ўмоваў уніі, ВКЛ захоўвала свае адміністрацыйны апарат, заканадаўства, армію, герб [[Пагоня|Пагоню]], дзяржаўную пячатку. Найвышэйшым органам аб’яднанае дзяржавы стаў агульны сойм, які спачатку зьбіраўся на тэрыторыі Каралеўства Польскага, а зь сярэдзіны XVII ст. кожны трэці сойм склікаўся ў [[Горадня|Горадні]] як сымбаль асобнага становішча ВКЛ. Кіраўніком дзяржавы быў кароль Рэчы Паспалітае, якога абірала шляхта. Адначасна ён быў і вялікім князем ВКЛ. У часе работы Люблінскага сойму землі Ўкраіны адышлі да Польшчы, таму ў 1569 году ВКЛ складалася ў асноўным зь літоўскіх і жамойцкіх зямель. Кароль і вялікі князь [[Стэфан Баторы]] (1576—1586) на чале аб’яднанае арміі вызваліў у 1579 годзе Полацак і перанёс ваенныя дзеяньні на тэрыторыю Масковіі. Пасьпяховае завяршэньне Інфлянцкае вайны паспрыяла ўзмацненьню ролі ВКЛ у Рэчы Паспалітай. Прыняцьце [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]] падкрэсьліла асобае становішча ВКЛ у фэдэрацыйнай дзяржаве з сваім войскам, заканадаўствам, гербам. Скасоўваліся палажэньні уніі, паводле якіх палякі і іншыя замежныя падданыя маглі атрымліваць у ВКЛ зямельныя ўладаньні і адміністрацыйныя пасады<ref name="БелЭН-23">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 23.</ref>. [[Файл:Jan Karal Chadkievič. Ян Караль Хадкевіч (XVII) (4).jpg|150px|значак|зьлева|[[Ян Караль Хадкевіч]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 год]] У 1596 годзе прымаецца [[Берасьцейская унія]], да яе складаньня падштурхнула стварэньне ў Маскоўскай дзяржаве ў 1589 годзе [[Расейская праваслаўная царква|патрыярхату]], які намагаўся падначаліць сабе праваслаўных жыхароў ВКЛ. Паводле ўмоваў уніі, праваслаўная царква ВКЛ прызнавала вяршэнства [[Папа|папы рымскага]], прыняла каталіцкую дагматыку, аднак захавала сваю абраднасьць і асобную арганізацыю. Да канца XVIII ст. да грэка-каталіцкай (уніяцкай) царквы належала каля 80% насельніцтва Беларусі, у асноўным сялянаў. Праваслаўныя, што не прынялі унію, у пачатку XVII ст. стварылі ўласную царкоўную арганізацыю, узаконеную дзяржаўнай уладай<ref name="БелЭН-24">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 24.</ref>. У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў]] да ВКЛ вярнулася [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленшчына]]. Катастрафічны ўплыў на гаспадарку і культурнае жыцьцё зрабіла [[вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]. Ёй папярэднічала [[Паўстаньне Хмяльніцкага|антыфэўдальная вайна 1647—1651 гадоў]], распачатая ўкраінскімі казакамі. Скарыстаўшы сьмерць караля і вялікага князя [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] (1633—1648), казакі ўварваліся на [[Палесьсе]] і ўзначалілі мясцовыя выступленьні. У 1654 годзе маскоўскія войскі занялі ўсходнюю Беларусь да Дзьвіны й Дняпра, у 1655 годзе — большую ейную частку. Паводле ўмоваў [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня 1667 году]], якое завяршыла гэтую вайну, беларускія землі засталіся ў Рэчы Паспалітай. Да Маскоўскай дзяржавы адышлі Кіеў, левабярэжная Ўкраіна, Севершчына ды Смаленскае ваяводзтва. Масавае вынішчэньне гарадзкога насельніцтва прывяло да заняпаду гарадоў, умацаваньня ў іх пазыцыяў шляхты і да запаволеньня разьвіцьця капіталістычных дачыненьняў. Па вайне ўзмацнілася [[палянізацыя]], якая ахапіла шырокія колы беларускае шляхты й мяшчанаў. [[Ян Казімер]] (1648—1668) празь няўдачы зрокся стальцу. Наступныя каралі й вялікія князі [[Міхал Вішнявецкі]] (1669—1673) і [[Ян Сабескі]] (1674—1696) ня здолелі прадухіліць рост уплыву шляхты і ўтаймаваць яе свавольствы. Абраны на пасад Рэчы Паспалітай саксонскі [[курфюрст]] [[Аўгуст Моцны]] у час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікае Паўночнае вайны 1700—1721 гадоў]] выступіў хаўрусьнікам маскоўскага гаспадара [[Пётар I|Пятра I]]. Швэды, якія часткова акупавалі Беларусь, падтрымлівалі свайго стаўленіка на стальцы [[Станіслаў Ляшчынскі|Станіслава Ляшчынскага]]. Ваенныя дзеяньні й нутранае змаганьне шляхецкіх груповак прывялі да заняпаду гаспадаркі, якую здолелі адбудаваць толькі да сярэдзіны XVIII ст. Унутрыпалітычная анархія ў краіне працягвалася, звычайным стаў зрыў працы соймаў праз свавольства шляхты. Рэч Паспалітая пачала трапляць пад палітычны ўплыў суседніх дзяржаваў. Апошні кароль й вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (1764—1795) быў стаўленьнікам маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]], але імкнуўся праводзіць незалежную палітыку. Частка дзяржаўных колаў Рэчы Паспалітае ўзяла курс на мадэрнізацыю палітычнага ладу краіны, найперш на ўмацаваньне цэнтральнае ўлады. У 1764 годзе ўтварыліся Вайсковая й Скарбовая камісіі ВКЛ, у 1773 годзе — [[Адукацыйная камісія]], у 1791 годзе — Камісія паліцыі. [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|міні|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 год]] [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] Разьвіцьцю капіталістычных дачыненьняў перашкаджалі панаваньне магнатаў, нацыянальныя й рэлігійныя супярэчнасьці. Складанае ўнутрыпалітычнае становішча Рэчы Паспалітай імкнуліся выкарыстаць у сваіх інтарэсах Расея, Прусія і Аўстрыя. На іхную карысьць дзейнічалі розныя групоўкі шляхты. У 1786 годзе ўтварылася [[Барская канфэдэрацыя]] — зьвяз шляхты, накіраваны і супраць ўмяшаньня Расеі ў нутраныя справы дзяржавы, і супраць палітычных рэформаў. Разгром канфэдэрацыі расейскімі войскамі прывёў у 1772 годзе да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітае]] паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Пад уладу Расеі трапілі ўсходнія землі Беларусі з [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]], [[Гомель|Гомлем]]. Частка кіроўных колаў бачыла ўратаваньне дзяржавы ў антыфэўдальных рэформах. [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовы сойм 1788—1792 гадоў]] прыняў [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыю 3 траўня 1791 году]], паводле якое ўсталяваў апеку дзяржавы над прыгоннымі сялянамі і пашырыў палітычныя правы мяшчанаў, рэарганізаваў і цэнтралізаваў дзяржаўнае кіраваньне. У адказ кансэрватарская шляхта пры дапамозе Расеі стварыла [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкую канфэдэрацыю]], з фармальных запросінаў якой ажыцьцявілася новае ўмяшаньне Расеі. У 1793 годзе адбыўся [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел Рэчы Паспалітае]], у выніку якога пад уладу Расеі трапілі землі цэнтральнае Беларусі з [[Барысаў|Барысавам]], [[Менск]]ам, [[Слуцак|Слуцкам]], [[Пінск]]ам. Згодніцкая пазыцыя кіроўных колаў Рэчы Паспалітае стала прычынай палітычнага ўздыму, які прывёў да [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]], узначаленага [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Расея накіравала дадатковыя войскі, якія ў шэрагу бітваў здушылі паўстаньне. У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітае]] пад уладу Расеі трапілі землі заходняе Беларусі зь Вільняй, Горадняй, Наваградкам, Берасьцем. [[Падляшша]] адышло да Прусіі. Рэч Паспалітая перастала існаваць<ref name="БелЭН-24"/>. === Пад уладай Расейскае імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Паўночна-Заходні край|Русіфікацыя Беларусі}} [[Файл:Vilenski ŭniversytet, Pahonia. Віленскі ўнівэрсытэт, Пагоня (1781).jpg|300px|значак|[[Віленскі ўнівэрсытэт]]]] [[Файл:Michał Kleafas Aginski. Міхал Клеафас Агінскі (J. Grassi, 1782-92).jpg|150px|значак|зьлева|[[Міхал Клеафас Агінскі]]]] На [[анэксія|анэксаваных]]<ref>[[Кастусь Тарасаў|Тарасаў К.]] На чыім баку былі беларусы ў вайне 1812 году? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 51.</ref> Расейскай імпэрыяй землях усталёўваўся тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел на расейскі ўзор — паветы, правінцыі, губэрні і генэрал-губэрнатарствы. У 1772 годзе ўтварылася [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] ў складзе 2 губэрняў — [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (з 1776 году [[Полацкая губэрня|Полацкай]], потым [[Віцебская губэрня|Віцебскай]]) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]]. У 1793 годзе ўтварыліся [[Менская губэрня|Менская]], у 1795 — [[Слонімская губэрня|Слонімская]] і [[Віленская губэрня|Віленская]] губэрні. У 1796—1801 гадох тэрыторыя Беларусі ўваходзіла ў [[Беларуская губэрня|Беларускую]], Менскую і [[Літоўская губэрня|Літоўскую губэрні]], якіх у 1801 годзе падзялілі на Віцебскую, Магілёўскую, Менскую, [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]] і Віленскую губэрні. У губэрнях ствараліся палаты крымінальнага (дзейнічалі на аснове права Расейскай імпэрыі) і цывільнага (разьвязвалі цывільныя справы паводле нормаў Статуту ВКЛ 1588 году) судоў. Па прыняцьці прысягі на вернасьць маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыне II]] шляхта Беларусі атрымала правы і прывілеі расейскага дваранства. Пры гэтым шляхта страціла права абіраць манарха, разьвязваць мясцовыя справы на ваяводзкіх і павятовых сойміках, ствараць канфэдэрацыі дзеля абароны сваіх вольнасьцяў і прывілеяў. Магнатаў пазбавілі права мець уласныя фартэцыі і войска. Праводзілася чыстка шляхецкага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] ([[Разбор шляхты]]). Кацярына II і [[Павал I]] практыкавалі раздачу дзяржаўных зямель з прыгоннымі сялянамі расейскім [[абшарнік]]ам, вайскоўцам і буйным чыноўнікам. На Беларусь пашыралася агульнарасейская сыстэма дзяржаўных падаткаў і павіннасьцяў. Галоўным падаткам стаў падушны, які быў значна цяжэйшы за ранейшы падымны. Сяляне выконвалі паншчыну, плацілі чынш, натуральныя даніны і інш. На мяшчанаў ускладаліся выдаткі на ўтрыманьні выйсковых гарнізонаў, паліцыі, турмаў, гарадзкога магістрату, паштовае службы, навучальных і мэдычных установаў. Цяжкай павіннасьцю для сялянаў і мяшчанаў Беларусі стаў абавязак пастаўляць рэкрутаў на 25-гадовую (з 1834 году — на 20-гадовую, з 1856 году — на 15-гадовую) службу ў войска. Шэраг законаў абмяжоўваў правы [[жыды|жыдоўскага]] насельніцтва: [[мяжа жыдоўскае аселасьці]], падушны падатак і рэкруцкія павіннасьці ўдвая вышэйшыя, чым для хрысьціянаў, кампаніі па прымусовым высяленьні ў гарады й мястэчкі зь сельскае мясцовасьці. [[Урадавы сынод Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]]) на Беларусі атрымаў дзяржаўны статус, тым часам каталіцкая царква страціла прывілеяванае становішча і трапіла пад кантроль расейскага ўраду. Рымска-каталіцкаму духавенству давалася свабода ў выкананьні рэлігійных абрадаў, але забаранялася схіляць праваслаўных (у тым ліку [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|тых, што прынялі Берасьцейскую унію]]) да пераходу ў рыма-каталіцтва. Каб заахвоціць далучэньне вернікаў [[уніяцтва|ўніяцкае царквы]] да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) выкарыстоўваліся агітацыя, прымус, матэрыяльныя ўзнагароды ўніяцкага духавенства<ref name="БелЭН-25">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 25.</ref>. [[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1862-63).jpg|150px|значак|зьлева|[[Кастусь Каліноўскі]]]] [[Файл:Miensk, Vysoki Rynak. Менск, Высокі Рынак (Lauvergne, 1840) (2).jpg|300px|значак|[[Менск]]]] Беларуская шляхта ў часе [[Вайна 1812 году|вайны 1812 году]] падтрымала імпэратара [[Францыя|Францыі]] [[Напалеон Банапарт|Напалеона]], маючы спадзеў пры ягонай дапамозе аднавіць ВКЛ і Рэч Паспалітую. 1 ліпеня 1812 году Напалеон падпісаў указ аб утварэньні ВКЛ у складзе Віленскага, Гарадзенскага, Менскага і Беластоцкага дэпартамэнтаў і прызначыў [[Камісія часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага|Часовы ўрад]] з прадстаўнікоў мясцовае шляхты. Галоўнымі ягонымі задачамі былі: мабілізацыя насельніцтва ў францускую армію, яе матэрыяльнае забесьпячэньне, ахова камунікацыў, падтрыманьне парадкаў у тыле і г. д. Напалеон не зрабіў захадаў дзеля ліквідацыі прыгоннага права, таму сярод сялянства ён не атрымаў падтрымкі, якое адказвала на паборы й марадэрства партызанскім рухам<ref name="БелЭН-25"/>. Уплыў [[Француская рэвалюцыя|Францускае рэвалюцыі 1789—1799 гадоў]] і падзеяў 1812 году спрыяў пашырэньню на Беларусі дэмакратычных і нацыянальна-вызвольных ідэяў. У пачатку XIX ст. у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] й шэрагу навучальных установаў, у [[Літоўскі асобны корпус|Літоўскім асобным корпусе]] дзейнічалі гурткі мясцовае моладзі, якія выступалі за аднаўленьне Рэчы Паспалітае. Дзейнічалі таварыства [[Таварыства філяматаў|філяматаў]] і [[Таварыства філярэтаў|філярэтаў]], таварыства «[[Вайсковыя сябры]]». У 1830—1831 гадох адбываецца [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае паўстаньне]], мэтай якога было аднаўленьне дзяржаўнасьці ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Па ягоным здушэньні расейскі ўрад узяў курс на паступовае аслабленьне эканамічных і палітычных пазыцыяў шляхты й каталіцкага духавенства. Канфіскоўваліся маёнткі ўдзельнікаў паўстаньня, зачыняліся касьцёлы й кляштары, пробашчы і насельнікі якіх мелі дачыненьне да паўстаньня. Узмацніўся «разбор» шляхты. Больш за 10 тысячаў шляхціцаў вылучылі з дваранскага стану. Справаводзтва ў мясцовых дзяржаўных установах і навучаньне ў школах пераводзілася з польскай на расейскую мову. У 1832 годзе расейскія ўлады зачынілі Віленскі ўнівэрсытэт за ўдзел студэнтаў і выкладчыкаў у паўстаньні і «прапольскі дух» выхаваньня. У студзені 1831 году яны скасавалі дзеяньне Статуту ВКЛ 1588 году ў Віцебскай і Магілёўская, у чэрвені 1840 — у Менскай, Гарадзенскай і Віленскай губэрнях. Узмацніліся рэпрэсіі супраць уніяцкай царквы. 12 лютага 1839 году Сабор вышэйшага ўніяцкага духавенства ў Полацку прыняў акт аб «узьяднаньні» ўніятаў з Урадавым сынодам Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквой). Узмацнілася залежнасьць праваслаўнай і каталіцкай царквы ад дзяржавы. У 1841—1843 гадох іх перавялі на дзяржаўнае ўтрыманьне<ref name="БелЭН-26">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 26.</ref>. [[Файл:Congress_Poland_and_Lithuanian_governorates_-_by_Alexander_Voschinin_-_1851_AD.jpg|міні|300пкс|Беларусь на мапе 1851 году. Аўтар — тапограф і картограф Аляксандр Ваўчынін (капітан корпусу тапографаў Расейскай імпэрыі)]] Асновай эканомікі беларускіх земляў у XIX стагодзьдзі заставалася сельская гаспадарка, у якой панавала буйнамаянтковае дваранскае землеўладаньне. Попыт на збожжа ў Заходняй Эўропе стымуляваў абшарнікаў да пашырэньня фальваркаў. Да сярэдзіны XIX ст. 97% абшарніцкіх сялянаў беларускіх земляў знаходзіліся на паншчыне, гэта значыць былі прымацаваныя да панскіх фальваркаў і пазбаўленыя магчымасьці пошукаў іншых заработкаў, перасяленьня ў месты, выяўленьня прадпрымальніцкае ініцыятывы ў сфэры прамысловасьці й гандлю, якую мелі аброчныя сяляне ў цэнтральных губэрнях Расейскай імппэрыі. У 1840—1850 гадох на Беларусі выявіўся крызіс фэўдальна-прыгоньніцкіх дачыненьняў: скарачаліся пасевы, зьніжалася ўраджайнасьць, усё большая колькасьць сялянаў ня здольная была плаціць падаткі й выконваць павіннасьці на карысьць дзяржавы; у банкаўска-крэдытных установах было закладзена каля 70% прыгонных сялянаў: нарастаў антыпрыгоньніцкі рух сялянаў. У 1856—1860 гадох масавыя выступленьні сялянаў адбыліся ў 66 маёнтках, 11 зь іх здушаныя войскамі й паліцыяй. Параза ў [[Крымская вайна|Крымскай вайне 1853—1856 гадоў]] і пагроза сялянскае рэвалюцыі вымусілі маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]] распачаць буржуазныя рэформы. 19 лютага 1861 году ён падпісаў Маніфэст і «Палажэньне» аб вызваленьні абшарніцкіх сялянаў ад прыгоннае залежнасьці. У выніку аграрны рэформаў на Беларусі абшарнікі захавалі больш за палову зямлі<ref name="БелЭН-26"/>. [[Файл:Francišak Bahuševič. Францішак Багушэвіч (1880-89).jpg|150px|значак|зьлева|[[Францішак Багушэвіч]]]] [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|300px|значак|[[Беларусы]] на этнаграфічнай мапе Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)]] Адбываецца [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнае паўстаньне 1863—1864 гадоў]] супраць расейскага панаваньня і за аднаўленьне Рэчы Паспалітай у межах 1772 году, якое пачалося абвяшчэньнем [[Маніфэст 22 студзеня|Маніфэсту Часовага нацыянальнага ўраду]] 10 студзеня 1863 году. На тэрыторыі колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] паўстаньнем кіраваў [[Кастусь Каліноўскі]], які ачоліў [[Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі]]. Удзельнікі паўстаньня, найперш Кастусь Каліноўскі і яго блізкае кола, карысталіся паролем «''Каго любіш — Люблю Беларусь — То ўзаемна''», вярнулі [[Беларуская мова|беларускую мову]] ва ўрадавае справаводзтва, а таксама выдавалі па-беларуску газэту «[[Мужыцкая праўда]]», праклямацыі і ўлёткі. Гэта прымусіла Нацыянальны ўрад у Варшаве прызнаць гістарычную суб’ектнасьць [[беларусы|беларусаў]] 3 траўня 1863 году ў форме прыняцьця адозвы «Да братоў-беларусаў»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/31162393.html Каліноўскі быў беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2021 г.</ref>. Расейскія ўлады здолелі здушыць гэтае выступленьне, яго ўдзельнікаў рэпрэсавалі. Маёнткі датычных да паўстаньня забіраліся ў расейскі дзяржаўны скарб і на льготных умовах прадаваліся выхадцам з цэнтральных расейскіх губэрняў<ref name="БелЭН-26"/>. [[Файл:Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|300пкс|значак|[[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Этнаграфічная мапа беларусаў]] (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.]] Па рэформе 1861 году паскорылася фармаваньне рабочае клясы. Ідэолягамі й выразьнікамі інтарэсаў сялянаў і іншых дробных вытворцаў Расейская імпэрыі выступалі арганізацыі рэвалюцыйных народнікаў («[[Зямля і воля]]», «[[Народная воля]]»). У 2-й палове 1870 — пачатку 1880-х гадоў народніцкія гурткі існавалі ў Магілёве, Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Горы-Горках, Слуцку, Воршы. пераважна сярод вучнёўскае моладзі, вайскоўцаў, работнікаў. Пад уплывам выданьняў польскае сацыялістычнае партыя «[[Пралетарыят (партыя)|Пралетарыят]]» і расейскае групы «Вызваленьне працы» частка народнікаў Беларусі ў сярэдзіне 1880-х гадоў перайшло на пазыцыі [[марксізм]]у. У 1895—1900 гадох у 23 населеных пунктах Беларсі адбыліся 292 эканамічныя стачкі, у якіх удзельнічала каля 11,5 тысячаў работнікаў. У 1896 годзе ўварыўся [[Рабочы саюз Літвы]], у 1897 годзе — [[Бунд]] (Усеагульны жыдоўскі хаўрус у Літве, Польшчы і Расеі). У 1898 годзе зьезд прадстаўнікоў сацыял-дэмакратычных арганізацыяў Пецярбургу, Масквы, Кіева, [[Екацярынаслаў|Екацярынаслава]] і Бунда, што адбыўся ў Менску, абвясьціў пра ўтварэньне [[Расейская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя|Расейскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі (РСДРП)]]. У пачатку 1900-х гадоў рабочым рухам у гарадох і мястэчках Беларусі кіравалі арганізацыі Бунду. У Горадні й Берасьці ўплыў на рабочых мелі арганізацыі [[Польская сацыялістычная партыя ў Літве|Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС)]]. У 1902—1904 гадох на Беларусі зьявіліся арганізацыі партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў (ПСР). У 1903 годзе ўтварылася [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ)]]. У 1903—1904 гадох узьніклі арганізацыі РСДРП ([[Паўночна-заходні камітэт РСДРП]], [[Палескі камітэт РСДРП]]). Сярод жыдоўскага насельніцтва Беларусі з 1890-х гадоў шырокую агітацыю вялі сіяністы. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]] на Беларусі завяршылася партыйнае афармленьне 3 палітычных лягераў: рэвалюцыйнага (РСДРП, ПСР, ППС, БСГ, Бунд, паалей-сіяністаў, сіяністаў-сацыялістаў і інш.), лібэральнага (КДП, Хаўрус дасягненьня раўнапраўя жыдоў у Расеі, сіяністы, Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы й Беларусі), урадавага (Хаўрус расейскага народу, Саюз 17 кастрычніка). У I Дзяржаўную думу ад 5 заходніх губэрняў абралі 36 дэпутатаў, у тым ліку 29 прыхільнікаў кадэтаў. На выбарах у II Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях перамаглі 2 контрарэвалюцыйныя нацыяналістычныя групоўкі — расейская й польская<ref name="БелЭН-27">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 27.</ref>. [[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała). Ян Луцэвіч (Янка Купала) (1921).jpg|150px|значак|зьлева|[[Янка Купала]]]] [[Файл:Vilnia, Zavalnaja. Вільня, Завальная (1907).jpg|значак|300пкс|Рэдакцыя [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] на [[Вуліца Завальная (Вільня)|вуліцы Завальнай]] у Вільні, 1907 г.]] Аграрны й палітычны рух сялянаў прымусіў расейскі ўрад прызнаць неабходнасьць рэформаў, вынікам чаго стала [[Сталыпінская аграрная рэформа]]. На выбарах у III Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях чарнасоценцы й акцябрысты заваявалі 29 і 36 месцаў. Каталіцкае насельніцтва Віленскае й Гарадзенскае губэрняў абралі 6 прадстаўнікоў беларуска-польскіх аўтанамістаў («краёўцаў»). З падобнымі вынікамі прайшлі выбары і ў IV Дзяржаўную думу (1912). Чарнасоценна-акцябрысцкія групоўкі і іхныя органы друку адмаўлялі самастойнасьць беларускага этнасу, зьвінавачвалі беларускі нацыянальны рух і ягоную газэту «[[Наша Ніва]]» ў сэпаратызьме. Супраць [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальнага адраджэньня]] выступалі і польскія абшарніцка-клерыкальныя групоўкі. У 1907 годзе амаль усе мясцовыя арганізацыі левых партыяў былі разгромленыя ці вельмі аслабленыя. Сярод меншавікоў і бундаўцаў пашыралася ліквідатарская плынь. Згарнула свае падпольныя структуры БСГ і як партыя часова прыпыніла дзейнасьць. Ейныя кіраўнікі засяродзіліся на легальнай дзейнасьці ў газэце «Наша Ніва» і ўзначалілі беларускі нацыянальна-культурны рух. У 1905—1915 гадох ён прыкметна пашырыўся й набыў міжнародную вядомасьць. Асабліва значныя посьпехі дасягнутыя ў разьвіцьці беларускае літаратуры ([[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Цётка]], [[Максім Багдановіч]])<ref name="БелЭН-27"/>. 1 жніўня 1914 году Расейская імпэрыя ўступіла ў вайну зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] ([[Першая сусьветная вайна]]). Беларускія губэрні ў ліку першых перавялі на ваеннае становішча. У выніку наступленьня ([[Сьвянцянскі прарыў]], 1915) нямецкія войскі занялі заходнюю частка Беларусі. Да кастрычніка 1915 году фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — [[Баранавічы]] — [[Пінск]]. Вайна прывяла эканоміку Беларусі да заняпаду. У сельскай мясцовасьці адчуваўся недахоп працоўных рук, скараціліся пасяўныя плошчы, паменшала колькасьць жывёлы. Каля 1/3 прамысловых прадпрыемстваў Беларусі былі эвакуяваныя або дэмантаваныя. Гарады Беларусі перапоўнілі вайскоўцы і ўцекачы<ref name="БелЭН-27"/>. Заняцьце амаль усёй Віленскае, Гарадзенскае і заходняе часткі Менскае губэрняў войскамі Нямецкае імпэрыі, мабілізацыя ў войска, масавае бежанства на ўсход на пэўны час дэзарганізавалі беларускі рух. Беларускі нацыянальна-культурныя арганізацыі распадаліся, спынялася выданьне беларускіх газэтаў і кніг. Частка кіраўнікоў «Нашае Нівы» (браты [[Антон Луцкевіч|Антон]] і [[Іван Луцкевіч]]ы, [[Вацлаў Ластоўскі]] і іншыя) засталіся ў Вільні і ўзначалілі камітэт дапамогі пацярпелым ад вайны. У Вільні дзейнічалі [[Беларуская сацыял-дэмакратычная работніцкая група]], [[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]. У якасьці каардынатара беларускага нацыянальнага руху выступаў Цэнтральны саюз беларускіх нацыянальных арганізацыяў на чале зь [[Беларускі народны камітэт|Беларускім народным камітэтам]], пад кіраўніцтвам якога ў 1916—1917 гадох з дазволу уладаў Нямецкае імпэрыі пачалося выданьне школьных падручнікаў, газэты «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У 1916 годзе ў Петраградзе зьявіліся штотыднёвыя газэты «[[Дзяньніца]]» й «[[Сьветач (газэта)|Сьветач]]»<ref name="БелЭН-27"/>. === Беларуская Народная Рэспубліка і Беларуская ССР === {{Асноўны артыкул|Беларуская Народная Рэспубліка}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|міні|300пкс|Мапа [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], 1918 г.]] [[Файл:Raman Skirmunt. Раман Скірмунт (1906).jpg|150px|значак|зьлева|[[Раман Скірмунт]]]] [[Першая сусьветная вайна]] паскорыла перамогу [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскае рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]]. У выніку зрынаньня самадзяржаўя ўлада перайшла да [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўраду]]. Паводле прыкладу Петраграду на Беларусі ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. У Менскім Савеце адзначаўся ўплыў бальшавікоў. Па [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі]] аднавіла сваю дзейнасьць і [[Беларуская сацыялістычная грамада|БСГ]]<ref name="БелЭН-28">{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 28.</ref>. Адначасна ўзьнікла шмат іншых беларускі нацыянальных арганізацыяў і суполак ня толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў гарадох Расеі, дзе было шмат беларусаў-уцекачоў. 25—27 сакавіка 1917 году ў Менску адбыўся [[Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў]], які выставіў патрабаваньне дзяржаўнае аўтаноміі для Беларусі ў складзе Расейскае фэдэрацыйнае дэмакратычнае рэспублікі, абвясьціў сябе «найвышэйшай краёвай інстытуцыя» да скліканьня Беларускае краёвае рады (БКР), а сваім выканаўчым органам — [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт (БНК)]], якому даручыў падрыхтаваць выбары БКР. Ягоным старшынём абралі [[Раман Скірмунт|Рамана Скірмунта]]. Ён жа ўзначаліў дэлегацыю перамоваў з Часовым урадам у пытаньнях аўтаноміі Беларусі. Але ўрад адмовіўся разьвязваць гэтае пытаньне да Ўстаноўчага сходу. Паводле ініцыятывы БСГ у ліпені 1917 году адбыўся [[Зьезд беларускіх арганізацыяў і партыяў]]. На ім БНК замяніла [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацыяў]], рэарганізаваная ў кастрычніку 1917 году ў [[Вялікая беларуская рада|Вялікую беларускую раду (ВБР)]]<ref name="БелЭН-28"/>. 25 кастрычніка 1917 году ў выніку ўзначаленага бальшавікамі ўзброенага паўстаньня ў Петраградзе Часовы ўрад быў скінуты і ўлада перайшла да Савету Народных Камісараў на чале з [[Уладзімер Ленін|Уладзімерам Ульянавым (Леніным)]]. 26 кастрычніка савецкую ўладу абвясьцілі ў Менску. У пачатку лістапада найвышэйшым бальшавіцкім органам улады ў краі стаў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту. 18—25 лістапада савецкую ўладу прызналі зьезд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, III зьезд сялянскіх дэпутатаў Менскае й Віленскае губэрняў і II зьезд арміяў Заходняга фронту. 26 лістапада абраныя зьездамі выканаўчыя камітэты аб’ядналіся і ўтварылі [[Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту|Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту (Аблвыкамзах)]]. У сьнежні 1917 — студзені 1918 году адбыліся зьезды Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Віцебскае й Магілёўскае губэрняў, на якіх завяршылася праца з усталяваньня бальшавіцкае ўлады ў гэтых губэрнях. Аблвыкамзах ігнараваў беларускае нацыянальнае пытаньне й не прызнаваў існаваньня самастойнага беларускага народу<ref name="БелЭН-28"/>. [[Файл:Źmicier Žyłunovič (Ciška Hartny). Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) (1910-19) (3).jpg|150px|значак|зьлева|[[Зьміцер Жылуновіч]]]] [[Файл:Biełaruś. Беларусь (1919).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі ([[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]), 1919 г.]] У адказ на [[Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі]] ВБР разам з Цэнтральнай беларускай вайсковай радай зьвярнулася з «Граматай да беларускага народу», дзе асудзіла дзейнасьць бальшавікоў. ВБР склікала ў Менску [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]] 1917 году. I зьезд прызнаў неабходным стварэньне Беларускае дзяржаўнасьці, не прызнаў улады Аблвыкамзаху, таму на загад яго кіраўнікоў быў разагнаны з выкарыстаньнем вайсковае сілы. Частка дэлегатаў стварыла выканаўчы камітэт, а потым Раду зьезду, якая [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] 25 сакавіка 1918 году абвясьціла Беларусь незалежнай і свабоднай дзяржавай — [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікай (БНР)]]<ref name="БелЭН-28"/>. Ваенна-палітычныя разьлікі Расеі, міжнароднае становішча, дзейнасьць БНР сталі прычынамі фармальнага прызнаньня бальшавіцкімі ўладамі ў Маскве права беларускага народу на нацыянальную дзяржаўнасьць. Выконваючы пастанову ЦК РКП(б), VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя ў Смаленску пастанавіла аб абвяшчэньні [[БССР|Беларускае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі (БССР)]] у межах Віцебскае, Гарадзенскае, Магілёўскае, Менскае, беларускіх паветаў Віленскае, Ковенскае і Смаленскае губэрняў. Утварэньне БССР з сталіцай у Менску 1 студзеня 1919 году абвешчанае маніфэстам [[Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі|Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Беларусі]]. Паводле патрабаваньня ЦК РКП(б) 27 лютага 1919 году ўтварылася [[ЛітБел|Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (ЛітБел) ]] з сталіцай у Вільні. Другое абвяшчэньне БССР адбылося 31 ліпеня 1920 году ў Менску<ref name="БелЭН-28"/>. Утварэньне БССР фактычна стала адказам на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускае Народнае Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году<ref>[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.</ref>: {{Цытата| Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку {{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}} }} У лістападзе — сьнежні 1920 году адбыўся [[Слуцкі збройны чын]], мэтай якога была абарона непадзельнае Беларусі ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных межах]], усталяваньне рэспублікі і прызнаньне Беларускай Народнай Рэспублікі, а таксама незалежнасьць ад Польшчы й Расеі. Слуцкі фронт БНР стаў рэальным вайсковым змаганьнем за незалежнасьць, а [[Першы Слуцкі полк|Слуцкая брыгада]] — увасабленьнем волі беларусаў да свае дзяржаўнасьці<ref name="Viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/himn-i-dziejaslovy/29837829.html Чаму дзяржаўным гімнам БНР стаў ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі»?], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2019 г.</ref>. Аднак Слуцкае выступленьне, урэшце, здушыла [[Чырвоная армія]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]].|частка=[https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter117 117. Што такое Слуцкі збройны чын]|загаловак=150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html|адказны=|выданьне=|месца=[[Вільня]]|выдавецтва=[[Наша Будучыня]]|год=2002|старонкі=|старонак=238|сэрыя=|isbn=9986-9229-6-1|наклад=}}</ref>. === Сярэдняя Літва === {{Асноўны артыкул|Сярэдняя Літва}} Рэспубліка [[Сярэдняя Літва]] — дзяржаўна-палітычнае ўтварэньне на тэрыторыі Віленшчыны і Гарадзеншчыны ў 1920—1922 гадах. Рэспубліка зьяўлялася апошняй спробай аднавіць Літву ў гістарычным і канфэдэратыўным сэнсе (таксама плянавалася стварэньне Літвы Верхняй і Літвы Ніжняй). Стварэньне дзяржавы стала магчымым пасьля «Бунту Жалігоўскага» дзякуючы Першай [[Літоўска-беларускія дывізіі|Літоўска-Беларускай дывізіі]] польскай арміі пад кіраўніцтвам уражэнца Ашмяншчыны [[Люцыян Жалігоўскі|Люцыяна Жалігоўскага]]. Базуючыся ў гістарычнай сталіцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Вільня|Вільні]], дзяржава на працягу 18 месяцаў была [[буфэрная зона|буфэрнай зонай]] паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікай]], ад якой залежала, ды [[Летува|Летувой]], якая сьцьвярджала свае правы на гэтую тэрыторыю<ref name="von Rauch">{{Кніга| first=Georg von |last=Rauch |authorlink=Georg von Rauch | editor=Gerald Onn | title =The Baltic States: Years of Independence – Estonia, Latvia, Lithuania, 1917–40 | year =1974 | pages = 100–102 | chapter =The Early Stages of Independence | chapterurl= https://books.google.com/books?id=emBIdi4LPz8C&pg=PA101 |publisher =C. Hurst & Co| isbn=0-903983-00-1 }}</ref>. Пасьля некаторых затрымак, зьвязаных з пратэстам [[Ліга народаў|Лігі народаў]] (Жэнэва, Швайцарыя), якая плянавала ўвод міжнародных войскаў, 8 студзеня 1922 году адбыліся выбары ў Сойм і тэрыторыя рэспублікі была анэксаваная Польшчай. Люцыян Жалігоўскі пазьней у сваіх мэмуарах, выдадзеных у Лёндане ў 1943 годзе, асудзіў палітыку анэксіі і закрыцьця беларускіх школаў ды адмаўленьня ад канфэдэратыўных плянаў маршалка [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкага]] польскім «саюзьнікам»<ref>{{Спасылка|url=http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf|title=Zapomniane prawdy|author=Żeligowski, Lucjan|year=1943|publisher=F. Mildner & Sons|language = pl}}</ref>. {{Цытата|9 кастрычніка 1920 г… заняў Вільню ня польскі генэрал Жалігоўскі, а [[літвін]] Жалігоўскі. Мараю гэтага апошняга было жыць сярод суайчыньнікаў на літоўскай зямлі. Я не вылучаў сярод іх ні палякаў, ні русінаў, ні жмудзінаў. Будучы літвінам, я ніколі не пераставаў быць палякам. Два гэтыя паняцьці зьвязаныя між сабою. Яны ўзаемна дапаўняюць адно другое. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}} Таксама генэрал захапляўся ідэямі [[панславізм]]у: {{Цытата|Але ня толькі геаграфічна Літва была сэрцам славянства. Была ім маральна. Яна, адна з усіх славянскіх народаў, магла лёгка пагаварыць з усімі. Як з Польшчай, так з Расеяй, так з Украінай. Уклад псыхічны літоўскіх народаў быў як бы створаны, каб прымірыць усіх. У яго ніколі не было варожасьці, ні нацыянальнай, ні рэлігійнай, ні культурнай. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}} Некалькімі ж дзесягодзьдзямі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянэра 10 сакавіка 1887 году пазначана, што Пілсудзкі казаў:<ref>{{Спасылка|language = be|url = https://euroradio.fm/25-gadou-tamu-bylo-abyaulena-shto-yazep-pilsudski-belarus-fota|title = 25 гадоў таму было аб'яўлена, што Язэп Пілсудскі — беларус (фота)}}</ref> {{Цытата|Завуць мяне Осіп Осіпавіч Пілсудскі; ад роду маю 19 гадоў; паходжаньне і народнасьць дваранін, беларус… | Пратакол допыту Юзэфа Пілсудскага ад 10 сакавіка 1887 г. }} === Беларуская ССР і Заходняя Беларусь === {{Асноўны артыкул|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка}} [[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]] Тэрыторыя адноўленае БССР складалася толькі з 6 паветаў Менскае губэрні. Паводле [[Рыская мірная дамова|Рыскае мірнае дамовы]] 1921 году да [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] адышла [[Заходняя Беларусь]]. 30 сьнежня 1922 году ўтварыўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] (СССР), у які ўвайшла і БССР. Паводле прапановы партыйна-савецкага кіраўніцтва БССР цэнтральныя ўлады згадзіліся ў 1924 і 1926 гадох на [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьне БССР]] шляхам улучэньне ў яе склад часткі Віцебскае і Гомельскае губэрняў. У 1920-я — пачатку 1930-х гадоў у Беларусі праводзіліся сацыялістычная індустрыялізацыя і масавая калектывізацыя сельскае гаспадаркі, у 1924—1929 гадох праводзілася палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]]<ref name="БелЭН-28"/>. Цяжкім злачынствам супраць усіх пластоў грамадзтва сталі [[Рэпрэсіі ў БССР|палітычныя рэпрэсіі]], якія набылі сыстэмны характар у пачатку 1930-х гадоў, а найбольшы размах мелі ў 1937—1938 гадох. У выніку [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году|паходу Чырвонае Арміі ў верасьні 1939 году ў Заходнюю Беларусь]] ейную тэрыторыю далучылі да БССР, аднак Віленшчыну перадалі Летуве. Летува атрымала каля 6880 квадратных кілямэтраў (2660 квадратных міляў) тэрыторыі Віленскага краю (у тым ліку Вільню, гістарычнаю сталіцу Вялікага Княства Літоўскага). Сярод жыхароў Вільні, прадстаўнікі сучаснае летувіскае нацыянальнасьці складалі тады ўсяго 3%. Далучэньне земляў ажыцьцяўлялася ў адпаведнасьці з сакрэтным пратаколам да [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|Дамовы аб ненападзе паміж Нямеччынай і СССР]]<ref name="БелЭН-28"/>. У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] 1941—1945 гадоў (эпізоду [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]) на тэрыторыі Беларусі разгарнулася партызанскае і падпольнае змаганьне. Паводле афіцыйных савецкіх зьвестак, у Савецкай Арміі, савецкіх партызанскі фармаваньнях і шэрагах савецкіх падпольнікаў супраць арміі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] змагалася больш за 1,5 млн жыхароў Беларусі. Вайна нанесла рэспубліцы велізарныя страты. Паводле сучасных ацэнак, загінуў кожны трэці жыхар Беларусі. Рэспубліка страціла больш за палову нацыянальнага багацьця. У 1945 годзе паводле савецка-польскае дамовы аб дзяржаўнай граніцы ад 18 жніўня 1945 году, 17 раёнаў [[Беластоцкая вобласьць|Беластоцкае вобласьці]] з горадам [[Беласток]]ам і 3 раёны Берасьцейскае вобласьці ўлады СССР перадалі ў склад [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]]<ref name="БелЭН-28"/>. У 1945 годзе Беларусь стала сузаснавальніцай [[ААН]], аднак яе ўдзел ня быў самастойным, а падпарадкоўваўся дэлегацыі [[СССР]]. У 1951 годзе зацьвердзілі [[Сьцяг Беларускай ССР|новы сьцяг БССР]], у 1955 годзе — [[Гімн Беларускай ССР|рэспубліканскі гімн]]<ref name="БелЭН-28"/>. У 1986 годзе Беларусь сталася асноўнай ахвярай [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскае катастрофы]]. === Рэпубліка Беларусь === Сацыяльна-эканамічны крызіс другое паловы 1980 — пачатку 1990-х гадоў спрыяў нарастаньню дэзінтэграцыйных працэсаў у СССР. 27 ліпеня 1990 году Вярхоўны савет БССР прыняў [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі|Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. [[Жнівеньскі путч]] у Маскве (19—21 жніўня 1991) і падтрымка яго кіраўніцтвам КПБ паглыбіла крызіс сыстэму ўлады, якая існавала ў той час у Беларусі. 25 жніўня 1991 году Вярхоўны савет БССР прыпыніў дзейнасьць КПБ на тэрыторыі Беларусі. 19 верасьня 1991 году афіцыйную назву Беларускай дзяржавы зьмянілі на Рэспубліку Беларусь. У якасьці дзяржаўных сымбаляў аднавілі [[Беларусы|беларускія]] [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальныя]] герб [[Пагоня|Пагоню]] і [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. У сьнежні 1991 году ў выніку дэнансацыі дамовы 1922 году СССР спыніў існаваньне. 8 сьнежня 1991 году лідэры Беларусі ([[Станіслаў Шушкевіч]]), Украіны ([[Леанід Краўчук]]) і Расеі ([[Барыс Ельцын]]) у [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] падпісалі [[Белавескія пагадненьні|пагадненьне]] аб утварэньні [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]. У 1994 годзе прынялі [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыю Беларусі]], адбыліся першыя прэзыдэнцкія выбары. Паводле вынікаў другога туру, першым прэзыдэнтам краіны абралі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнка]]. [[Файл:The hunger strike of deputies to the Supreme Council building, Belarus, 1995.jpg|значак|296пкс|[[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|Пратэст дэпутатаў]] [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]], {{nowrap|11 красавіка 1995 г.}}]] Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — выключыць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы<ref name="navumcyk_15.04.2020">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.</ref>. Аднак поўнае аднаўленьне [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйнай]] [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні Лукашэнкам [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]], што стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. У 1995 годзе ён правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству<ref name="МП">[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.</ref><ref name="zapr1">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. №1 (21), 2002.</ref>, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Па рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] бел-чырвона-белы сьцяг і герб Пагоню статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]]. [[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|значак|296пкс|[[Марш за свабоду (Менск, 2020)|300-тысячны мітынг супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]]. Менск, {{nowrap|16 жніўня 2020 г.}}]] Улетку 1996 году 70 дэпутатаў [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] паставілі подпісы пад [[імпічмэнт]]ам прэзыдэнту з прычыны парушэньня ім Канстытуцыі Беларусі. У адказ Лукашэнка з парушэньнем Канстытуцыі і закону «Аб народным галасаваньні (рэфэрэндуме) у Рэспубліцы Беларусь» правёў 24 лістапада 1996 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|чарговы рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога разагнаў Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня і ўтварыў цалкам падкантрольны [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які стаў найвышэйшым заканадаўчым органам рэжыму ў Беларусі. Адначасна апазыцыю цалкам выціснулі з тэлевізіі і радыё, а апазыцыйным газэтам не давалі друкавацца. У знак пратэсту ў адстаўку падалі прэм’ер-міністар Беларусі, два іншыя міністры і сем судзьдзяў [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйнага суду]]. У гэтых умовах [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]] і [[Эўразьвяз]] адмовіліся прызнаваць легітымнасьць рэфэрэндуму. Тым часам Лукашэнка канцэнтраваў у сваіх руках уладу з дапамогаю ўзмацненьня спэцыяльных службаў, у прыватнасьці [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|КДБ]]. У красавіку 1998 году Лукашэнка стварыў г. зв. «[[Саюз Расеі і Беларусі]]», пазьней абвясьціў пра стварэньне г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расеі]]». Улады [[Расея|Расеі]] актыўна падтрымлівалі аўтарытарны рэжым у Беларусі ад часоў палітычнай крызы 1996 году, калі Лукашэнку зь іх дапамогай удалося пазьбегнуць імпічмэнту і здабыць абсалютную ўладу ў краіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/27138163.html За што Селязьнёў атрымаў ад Лукашэнкі ордэн Скарыны?], [[Радыё Свабода]], 20 ліпеня 2015 г.</ref>. Прэзыдэнцкія выбары з падкантрольнай Лукашэнку працэдурай падліку галасоў праходзілі ў 2001, 2006, 2010 і 2015 гадох. Кожныя зь іх выклікалі пратэсты грамадзянаў Беларусі і крытыку з боку ЗША і краінаў Эўразьвязу — найперш праз працэдуру падліку галасоў, якая дазваляла цалкам фальсыфікаваць вынікі і адкідала ўсякі кантроль за падлікам галасоў для не зьвязаных з рэжымам Лукашэнкі грамадзянаў Беларусі. 8 жніўня 2020 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|чарговыя прэзыдэнцкія выбары]], па якіх адбыліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|масавыя пратэсты супраць іх фальсыфікацыі, гвалту і беззаконьня]]. Пратэсты адзначаліся найбольшай за ўсю гісторыю колькасьцю ўдзельнікаў (у Менску выходзілі сотні тысячаў чалавек, у абласных цэнтрах — дзясяткі, у многіх раённых — тысячы) і праходзілі пад [[беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнай сымболікай]]. У час здушэньня гэтых пратэстаў гвалт рэжыму Лукашэнкі над грамадзянамі Беларусі перайшоў на прынцыпова новы ўзровень, калі ён выявіўся [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] і масавымі катаваньнямі, а маштаб рэпрэсіяў у краіне наблізіўся да часоў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/30935222.html Партыя БНФ: «Беларусь ня ведала такога маштабу зьверстваў з часоў бальшавіцкага тэрору і нацысцкай акупацыі»], [[Радыё Свабода]], 7 лістапада 2020 г.</ref>. [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году адкрыта прадэманстравала, што [[Расейская акупацыя Беларусі|Беларусь знаходзіцца пад поўнай акупацыяй]] [[Расея|Расеі]]<ref name="Lichtarovic-24-02-2022"/><ref name="Hurnievic-26-02-2022"/><ref name="Daskievic-25-02-2022"/><ref name="AC-2022"/><ref name="Korsunau-2022"/><ref name="Dubaviec-2022"/>. == Дзяржаўны лад == {{Асноўны артыкул|Дзяржаўны лад Рэспублікі Беларусь}} Беларусь — [[унітарная дзяржава]], форма кіраваньня — [[прэзыдэнцкая рэспубліка]]. Тэрмін для кожнага прэзыдэнту складае пяць гадоў. Паводле [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі 1994 году]], прэзыдэнт [[дэ-юрэ]] можа займаць пасаду ня больш за два тэрміны, аднак у 2004 годзе на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|рэфэрэндуму]] [[рэжым Лукашэнкі]] [[дэ-факта]] прыбраў гэтае абмежаваньне<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm Profile: Alexander Lukashenko], [[BBC|BBC News]]</ref>. Першым прэзыдэнтам стаў [[Аляксандар Лукашэнка]], абраны на гэтую пасаду ў другім туры [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 1994 году|выбараў 1994 году]]. У 1996 годзе з ініцыятывы Лукашэнкі прайшоў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога ў Канстытуцыю ўнесьлі шэраг зьменаў, а Лукашэнка павялічыў свой тэрмін на 2 гады, такім чынам наступныя афіцыйныя прэзыдэнцкія выбары адбыліся ў 2001 годзе. Галоўны орган [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчай улады]] — [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]], ліквідаваны Лукашэнкам на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў рэфэрэндуму 1996 году і заменены на падкантрольны рэжыму [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які складаецца з [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў]] (ніжняя палата) і [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі]] (верхняя палата). З улікам таго, што назва «Вярхоўны [[Савет]]» небеларуская і паходзіць ад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]], выказваюцца прапановы вярнуць парлямэнту краіны традыцыйную ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назву — [[Сойм]]<ref name="Cajcyc">Чайчыц А. [https://www.svaboda.org/a/28449360.html Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка], [[Радыё Свабода]], 24 красавіка 2017 г.</ref><ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 13.</ref>. [[Судовая ўлада]] ажыцьцяўляецца судамі, найвышэйшы судовы орган — [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь|Вярхоўны суд]]. Гаспадарчыя спрэчкі паміж прадпрыемствамі, установамі і арганізацыямі разглядае [[Вышэйшы гаспадарчы суд Рэспублікі Беларусь|Вышэйшы гаспадарчы суд]]. Кантроль за канстытуцыйнасьцю нарматыўных актаў у дзяржаве ажыцьцяўляе [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйны суд]], легітымны склад якога, аднак, разагнаны па рэфэрэндуме 1996 году<ref name="Пастухоў-2021">{{артыкул||дата публікацыі=2021-03-12|загаловак=Канстытуцыя: шматкроць перапісаная і не дзеючая|год=2021|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|мова=be|нумар=10 (718)|старонкі=4|дата доступу=2021-03-20|аўтар=[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]], Пульша С.}}</ref>. Нагляд за дакладным і аднастайным выкананьнем законаў ускладаецца на [[Генэральны пракурор Рэспублікі Беларусь|Генэральнага пракурора]]. Кантроль за выкананьнем дзяржаўнага бюджэту і выкарыстаньнем дзяржаўнай уласнасьці ажыцьцяўляе [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэт дзяржаўнага кантролю]]<ref name="BE-12">{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 12.</ref>. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == {{Асноўны артыкул|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі}} {| border=0 align=right cellpadding=0 cellspacing=0 style="margin: 0 0 1em 1em; background: transparent; border: 0px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" |<div style="position: relative">[[Файл:Belarus provinces blank.svg|300пкс|справа]] <div style="position: absolute;left:32px;top:181px">[[Файл:Coat of Arms of Brest Region.svg|17пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:55px;top:180px">[[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:38px;top:96px">[[Файл:Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:30px;top:120px">[[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:120px;top:102px">[[Файл:Coat of Arms of Minsk province.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:122px;top:125px">[[Менская вобласьць|Менская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:178px;top:185px">[[Файл:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:200px;top:185px">[[Гомельская вобласьць|Гомельская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:203px;top:105px">[[Файл:Escut Oblast Mohilev.png|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:225px;top:105px">[[Магілёўская вобласьць|Магілёўская<br />вобласьць]]</div> <div style="position: absolute;left:138px;top:35px">[[Файл:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20пкс]]</div> <div style="position: absolute;font-size:85%;left:162px;top:34px">[[Віцебская вобласьць|Віцебская<br />вобласьць]]</div></div> |} Тэрыторыя Рэспублікі Беларусь падзяляецца на тэрыторыю [[сталіца|сталіцы]] і тэрыторыі [[вобласьць|вобласьцяў]]. Тэрыторыя вобласьці падзяляецца на тэрыторыю [[раён]]аў і гарадоў абласнога падпарадкаваньня. Тэрыторыя раёну падзяляецца на тэрыторыю [[сельсавет]]аў, [[пасёлак|пасёлкаў]] і гарадоў раённага падпарадкаваньня. Беларусь падзяляецца на шэсьць вобласьцяў, якія маюць назву паводле свайго адміністрацыйнага цэнтру. У сваю чаргу гэтыя вобласьці падзяляюцца на 118 раёнаў. Сталіца краіны Менск мае адмысловы статус. Цяперашні адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі фактычна застаўся з часоў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Адміністрацыйна-тэрытарыльныя адзінкі маюць савецкія небеларускія афіцыйныя назвы, з гэтай прычыны прапануецца вярнуць традыцыйныя ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назвы — [[Ваяводзтва|ваяводзтвы]] (замест вобласьцяў), [[павет]]ы (замест раёнаў) і [[Староства (Вялікае Княства Літоўскае)|староствы]] (замест сельсаветаў)<ref name="Cajcyc"/>. З улікам таго, што наяўны падзел забясьпечвае моцную цэнтралізацыю і адміністрацыйна-палітычны кантроль над мясцовай ўладай з боку цэнтральных ворганаў улады, дзеля зьмяншэньня цэнтралізацыі, адміністрацыйнай і бюджэтнай нагрузкі выказваюцца прапановы павялічыць колькасьць адзінак самакіраваньня першага ўзроўню (ваяводзтваў)<ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.</ref>. == Геаграфія == {{Асноўны артыкул|Геаграфія Беларусі}} === Геаграфічнае становішча === [[Файл:Belarus satellite image MODIS Terra true color 2010-06-29.jpg|міні|300пкс|Беларусь з космасу, чэрвень 2010 г.]] Беларусь знаходзіцца ў цэнтры [[Эўропа|Эўропы]]. Мяжуе з [[Польшча|Польшчаю]] на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія|Латвіяй]] на поўначы, [[Расея|Расеяй]] на ўсходзе і [[Украіна|Ўкраінай]] на поўдні. Агульная працягласьць [[Дзяржаўная граніца Рэспублікі Беларусь|дзяржаўнай граніцы]] складае 2969 км. Адлегласьць ад Менску да сталіц суседніх дзяржаваў: [[Вільня|Вільні]] — 215 км, [[Рыга|Рыгі]] — 470, [[Варшава|Варшавы]] — 550, [[Кіеў|Кіева]] — 580, [[Масква|Масквы]] — 700 км. Плошча Беларусі — 207,598 тыс. км². Найбольшая працягласьць краіны з захаду на ўсход — 650 км, з поўначы на поўдзень — 560 км. У Эўропе Беларусь паводле плошчы нязначна саступае [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і [[Румынія|Румыніі]], больш чым у 2,2 разу пераўзыходзіць [[Партугалія|Партугалію]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] і прыкладна ў 5 разоў — [[Нідэрлянды]], [[Швайцарыя|Швайцарыю]]. === Рэльеф і карысныя выкапні === {{Асноўны артыкул|Рэльеф Беларусі}} [[Файл:Dzyarzhynskaya Hara 3.jpg|значак|300пкс|На [[Сьвятая (гара)|Сьвятой гары]] (345 м), найвышэйшым пункце Беларусі]] Беларусь знаходзіцца на [[Усходнеэўрапейская раўніна|Ўсходнеэўрапейскай раўніне]]. Тэрыторыя галоўным чынам раўнінная з рэдкімі ўзвышшамі ([[Менскае ўзвышша|Менскае]], [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкае]], [[Ашмянскае ўзвышша|Ашмянскае]], [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскае]] і іншыя), якія разьмяшчаюцца пераважна ў цэнтральнай частцы краіны і складаюць [[Беларуская града|Беларускую граду]]. Найвышэйшы пункт — [[Сьвятая (гара)|Сьвятая гара]], 345 м; найніжэйшы — на рацэ [[Нёман]]е, 90 м над узроўнем мора. Асаблівасьці рэльефу Беларусі вызначаюцца геалягічнай будовай тэрыторыі. Да прыпаднятых частак крышталічнага падмурка прымяркоўваюцца ўзвышшы. Тэрыторыі з глыбокім заляганьнем крышталічнага падмурка звычайна займаюць нізіны. Вызначальным фактарам фармаваньня рэльефу Беларусі сталі [[Ледавік|ледавікі]]. За апошнія 500—600 тыс. гадоў тэрыторыя краіны спазнала ня менш за 5 зьледзяненьняў. На тэрыторыі Беларусі выявілі больш за 5 тысячаў радовішчаў і пакладаў карыстных выкапняў<ref name="BE-12"/>. Сярод іх можна выдзяліць [[нафта|нафту]], [[прыродны газ]], [[жалезная руда|жалезную руду]], [[даляміт]]ы, будаўнічыя матэрыялы — [[жвір]], [[гліна|гліны]], [[пясок]], [[крэйда|крэйду]], [[граніт]], [[торф]], [[сапрапэль]] і іншыя. === Глебы === {{Асноўны артыкул|Глебы Беларусі}} Асаблівасьці геалягічнага мінулага Беларусі, яе рэльефу, клімату, расьліннасці абумовілі складаную будову глебавага покрыва тэрыторыі. Асноўныя глебаўтваральныя пароды адпавядаюць зоне ледавіковай акумуляцыі: азёрна-ледавіковыя, [[Марэна (геалёгія)|марэнавыя]], водна-ледавіковыя адклады, алювіяльныя наносы, [[торф]]. Сярод глебаўтваральных працэсаў пераважаюць дзярновы (пад лугавой травяністай расьліннасьцю), падзолісты (пад лясной расьліннасьцю), балотны (у паніжаных месцах, дзе назапашваецца вільгаць) і іх спалучэньні. З улікам ступені праяўленьня асноўнага глебаўтваральнага працэсу вылучаюцца тыпы глебаў: [[дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[Дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы|дзярнова-падзолістыя забалочаныя]], [[тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]], [[абалонавыя глебы|абалонавыя]], [[дзярнова-карбанатныя глебы|дзярнова-карбанатныя]], [[Дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя глебы|дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя]]. Паводле мэханічнага складу адрозьніваюць гліністыя, сугліністыя, супясковыя, пясковыя і тарфяныя глебы. === Клімат === {{Асноўны артыкул|Клімат Беларусі}} [[Файл:Паміж ноччу і днём.jpg|значак|300пкс|Краявід Беларусі ўлетку]] [[Файл:Печерский лесопарк — Прекрасная зима.jpg|300px|значак|Краявід Беларусі ўзімку]] Беларусь мае [[Мерны клімат|мерны]] [[кантынэнтальны клімат]], бо месьціцца ў мерным пасе на шляху заходніх паветраных масаў з [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. У роўнадзеньні 21 сакавіка і 23 верасьня вышыня сонца роўная 90° і 23,5°. Гадавая сумарная [[радыяцыя]] ў Беларусі складала 3500 мэга[[Джоўль|джоўляў]]/м² на поўначы і 4100 мэгаджоўляў/м² на поўначы (85—97 кіля[[калёрыя]]ў/см). У [[Ліпень|ліпені]], які ёсьць найцяплейшым месяцам, сумарная радыяцыя 9-кратна большая, чым у найхаладнейшым месяцы — [[Студзень|студзені]]. Улетку пераважае наўпроставая сонечная радыяцыя, што складае 52% ад сумарнай. Узімку — расьсеяная радыяцыя, што складае 70% ад сумарнай. Гадавая расьсеяная радыяцыя розьнілася ад 2100 мэгаджоўляў/м² на поўдні да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы. Сярэднегадавая працягласьць сонечнага зьзяньня вагалася ад 73 дзён на поўначы да 78 на поўдні. Найбольшая яго працягласьць назіралася ў чэрвені (11—12 дзён), найменшая — у сьнежні (25-30 гадзінаў). На цёплае паўгодзьдзе прыпадала каля 80% гадавой працягласьці сонечнага зьзяньня. Гадавая сума [[Фотасынтэз|фотасынтэтычнаактыўнай]] радыяцыі, 1% якой спажывалі [[зялёныя расьліны]], складала да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы да 2200 мэгаджоўляў/м² на поўдні. Дадатны радыяцыйны балянс краіны складаў 1500—1800 мэгаджоўляў/м² у сярэднім за год і паступова нарастаў з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Павал Каўрыга]].|частка=Клімат|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2004|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.18-2.djvu 18. Кн. 2: Рэспубліка Беларусь]|старонкі=40-43|старонак=760|сэрыя=|isbn=985-11-0295-4|наклад=10 000}}</ref>. Цягам году над Беларусьсю пераважаюць заходнія вятры, якія пераносяць марское атлянтычнае паветра, разам зь якім перамяшчаюцца [[цыклён]]ы. Узімку пануюць паўднёва-заходнія і заходнія вятры. Паступленьне цыклёнаў зімой вядзе да павышэньня [[Вільготнасьць паветра|вільготнасьці]] і воблачнасьці, што выклікае [[Адліга|адлігу]] і туманы. Пранікненьне кантынэнтальнага паветра мерных шыротаў прыносіць марознае надвор’е з паніжэньнем сярэднесодневай тэмпэратуры да −10—15 [[°C]]. Звычайна арктычнае паветра ўрываецца пасьля адлігі, што выклікае рэзкае пахаладаньне з парывістым ветрам. Морскае арктычнае паветра стварае воблачнае надвор’е, а кантынэнтальнае з усходняй [[Арктыка|Арктыкі]] — яснае, што паніжае тэмпэратуру паветра да −40&nbsp;°C. Улетку пераважаюць паўночна-заходнія і заходнія вятры. Арктычнае паветра праграецца ў ніжніх слаях і выклікае працяглыя [[Засуха|засухі]]. На паўднёвым усходзе пераважае трапічнае паветра, што пры руху на поўнач абумоўлівае рэзкае пацяпленьне і вылікае засушлівае надвор’е ўлетку да 38&nbsp;°C і адлігу ўзімку. Сярэднегадавая хуткасьць ветру складае 3,5—4 м/с на раўнінах і ўзвышшах, 3—3,5 м/с у [[нізіна]]х і далінах рэк. Увосень і ўзімку праз цыклёны хуткасьць ветру павялічваецца, а ўвесну і ўлетку памяншаецца на 0,5 м/с. Сярэднегадавая тэмпэратура для ўсёй Беларусі складала 5,8&nbsp;°C. Сярэднегадавая ізатэрма вагаецца ад 7&nbsp;°C у Берасьцейскай вобласьці да 4,5&nbsp;°C у Віцебскай. У асобныя гады сярэдняя тэмпэратура сягае ад 4,5—5&nbsp;°C да 7—9,5&nbsp;°C. Працягласьць цёплага пэрыяду году з тэмпэратурай вышэйшай за 0&nbsp;°C складае 250—260 дзён на паўднёвым захадзе і 220—230 на паўночным усходзе. У ліпені сярэднямесячная тэмпэратура вагаецца ад 17,5&nbsp;°C на поўначы да 19&nbsp;°C на поўдні. Адхіленьні ад звычайнай тэмпэратуры можа складаць 3—4&nbsp;°C. Найбольшая тэмпэратура расьце ад 35&nbsp;°C у Віцебску да 38&nbsp;°C у Гомлі. У студзені сярэдняя тэмпэратура складала −6,7&nbsp;°C са зьмяненьнем ад −4,5&nbsp;°C на паўднёвым захадзе да −8&nbsp;°C на паўночным усходзе. На захадзе звычайна цяплей амаль на 2&nbsp;°C, чым на ўсходзе празь пераважнае ўзьдзеяньне атлянтычнага паветра. Адхіленьні тэмпэратуры могуць дасягаць 3—6&nbsp;°C. Найменшыя тэмпэратуры зьмяняліся ад −41&nbsp;°C у Віцебску да −35&nbsp;°C у Гомлі<ref name="г"/>. У гадавым ходзе найбольш пругкасьці вадзяной пары прыпадае на ліпень — 14-15 гэкта[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] (ГПа), найменш на студзень — 3-4 ГПа. Узімку пругкасьць складае ад 3,5 ГПа на поўначы да 4 ГПа на поўдні. Улетку — ад 14,5 ГПа да 15 ГПа. На марэнных узвышшах пругкасьць меншая на 0,5—1 ГПа, чым на раўнінах. Сярэднегадавая вільготнасьць складала каля 80%. Найбольшая ў сьнежні-студзені — каля 90%. Найменшая ў траўні-чэрвені — 65%. Павялічаная на 3—5% вільготнасьць адзначалася каля вадаёмаў, на балотах, у лясах і на ўзвышшах. У сухія летнія дні віготнасьць апускалася менш за 30%. У сярэднім налічвалася 5—7 сухіх дзён на поўначы і ўзвышшах і 13—17 на поўдні. Часам іх лік дасягаў 20—40 за год. Больш за ўсё сухіх дзён назіралася ў траўні. На поўначы і ўсходзе налічвалася 136—145 дзён зь вільготнасьцю звыш 80% за год, на поўдні і паўднёвым захадзе — 107—113. На ўзвышшах налічвалася да 152 вільготных дзён за год. Узімку было больш вільготных дзён, чым улетку. У сьнежні налічвалася 23—27 вільготных дзён. У траўні 2-4 такіх дні. Высокая вільготнасьць спрыяла [[туман]]ам, што часьцей узьнікалі ў замкнёных катлавінах, на балотах і азёрах. За год здаралася ад 35 да 100 дзён з туманам. На Менскім і [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкім узвышшах]] 65—100 такіх дзён. Звыш 60% дзён з туманамі адбывалася ў халодную пару году з кастрычніка па [[сакавік]]. Пахмурных дзён налічвалася ад 135 на паўднёвым усходзе да 175 на паўночным захадзе. Узімку верагоднасьць пахмурнага неба складала 80—85%. У сьнежні ў сярэднім 21—23 дні бяз сонечнага надвор’я. У цёплую пару году воблачнасьць складала да 45—55%. У сярэднім за год у Беларусі выпадала звыш 600—700 мм. Марэнныя ўзвышшы сярэдзіннай Беларусі атрымлівалі звыш 650—700 мм. На Наваградзкім узвышшы выпадала 769 мм ападкаў, што было найбольшым паказьнікам у Беларусі. На нізінах выпадала 600—650 мм. Адхіленьні ад сярэднегадавой нормы складалі 100—200 мм ападкаў. Найбольш ападкаў выпадала ў [[Васілевічы|Васілевічах]] — 1115 мм, найменш у [[Брагін]]е — 298 мм. На цёплую пару з [[красавік]]а па кастрычнік прыпадала каля 70% ападкаў за год. У гадавым ходзе найбольш ападкаў выпадала ў ліпені — 75—95 мм, найменш у лютым — 30-40 мм. У цёплую пару пераважалі [[Залева|залевы]], якія перавышалі сярэднемесячныя ападкі ў 2—3 разы. Найбольшы ўлічаны ўзровень быў у жніўні ў [[Пружаны|Пружанах]] — 329 мм. Часам улетку ападкі адсутнічаюць да месяца. Лік дзён з ападкамі складаў ад 193—195 на паўночным захадзе да 145 на паўднёвым усходзе. У сярэднім кожны другі-трэці дзень з ападкамі. Зрэдку за дзень выпадае месячная норма ападкаў. Найбольшы содневы лік атмасфэрнай вільгаці адзначылі ў ліпені 1973 году на станцыі [[Слаўнае (Віцебская вобласьць)|Слаўнае]] [[Талачынскі раён|Талачынскага раёну]] (Віцебская вобласьць). У халодную пару зь лістапада па сакавік утвараецца [[Сьнег|сьнегавое]] покрыва, якое ляжыць ад 75 дзён на паўднёвым захадзе да 125 на паўночным усходзе. Часам выпадзеньне сьнегу адзначаецца ў кастрычніку. Устойлівае сьнегавое покрыва ўсталёўваецца ў сьнежні. Яго разбурэньне назіраецца ў пачатку сакавіка на паўднёвым захадзе (ПдЗ) і пры канцы сакавіка на паўночным усходзе (ПнУ). Найбольшая сярэдняя вышыня сьнегу складае ад 15 см на ПдЗ да звыш 30 см на ПнУ. У цёплыя маласьнегавыя зімы вышыня сьнегу ўдвая меншая. Запас вады ў сьнегавым покрыве складае ад 30-40 мм на ПдЗ да 80-100 мм на ўсходзе ПнУ<ref name="г"/>. === Водныя багацьці === {{Асноўны артыкул|Рэкі Беларусі|Азёры Беларусі}} [[Файл:Narač - 2.jpg|міні|300пкс|[[Нарач]] — найбольшае возера Беларусі]] Тэрыторыя Беларусі знаходзіцца ў басэйне [[Чорнае мора|Чорнага]] (58% тэрыторыі) і [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] (42%) мораў<ref name="BE-16">{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 16.</ref>. Агульная даўжыня 20,8 тысячаў рэк краіны складае 90,6 тыс. кілямэтраў. 7 рэк маюць даўжыню звыш 500 км: [[Бярэзіна]], [[Вяльля]], [[Дзьвіна]], [[Дняпро]], [[Нёман]], [[Прыпяць]] і [[Сож]]. Шэсьць зь іх, апроч Бярэзіны, ёсьць церазьмежнымі. Агульны аб’ём воднага сьцёку рэк — 57,9 млрд кубічных мэтраў у сярэднім у год. Азёраў каля 11 тыс., 75% зь іх з плошчай люстэрка да 0,1 км². Найбольшае [[возера]] — [[Нарач]] (плошча 79,6 км²), найглыбейшае — [[Доўгае возера (Глыбоцкі раён)|Доўгае]] (53,6 м). Агульны аб’ём вады ў азёрах плошчай больш за 1 км² складае 6—7 млрд м³. Найбольшы аб’ём вады ў азёрах [[вадазбор]]аў рэк Дзьвіны (72% усіх запасаў) і Нёмана (20%)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэкі і азёры Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1347|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=14 сакавіка 2013|дата доступу=19 сакавіка 2013}}</ref>. Таксама краіна багатая на балоты, найбольшая колькасьць якіх знаходзіцца на [[Палесьсе|Палесьсі]]. === Расьліннасьць і жывёльны сьвет === [[Файл:Zubr BPN 02.jpg|150px|значак|зьлева|[[Зубар]] — жывёла-сымбаль Беларусі]] [[Файл:Восень у Белавескай пушчы.jpg|міні|300пкс|[[Белавеская пушча]], аб'ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]] На 21 сакавіка 2013 году амаль 40% плошчы Беларусі займаў [[лес]], агульная плошча якога складала 9,5 мільёну [[гектар]]аў. Запас [[Драўніна|драўніны]] складаў 1,6 млрд кубічных мэтраў. Паводле мэтавага прызначэньня лясы падзяляліся на: эксплюатацыйныя (49%), аздараўленчыя (17%), вадаахоўныя (16%), прыродаахоўныя (14%) і ахоўныя (4%). Налічвалася 107 відаў дзікарослых [[дрэва]]ў і 1,5 тыс. увезеных зь іншых краёў, сярод іх — 28 мясцовых відаў дрэваў, каля 60 відаў [[хмызьняк]]оў, 15 — паўхмызьнякоў і 8 — хмызьнячкоў<ref>{{Спасылка|аўтар =[[Канстанцін Карнялюк]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =9 лютага 2011| url =http://zil.mogved.by/content/my-tut-dushoj-chysceem/stati| копія = | загаловак =Мы тут душой чысьцеем| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Газэта]] «[[Зямля і людзі]]»| дата = 25 студзеня 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Пераважнымі пародамі былі: хвойныя (60%; [[Хвоя звычайная|хвоя]] ды [[елка]]), мяккалістыя (36,5%; [[асіна]], [[бяроза (дрэва)|бяроза]] і [[вольха]]) і цьвёрдалістыя (3,5%; [[дуб]]). Іншыя важныя лесаўтваральныя пароды: [[ясень]], [[ліпа]], [[клён (род)|клён]] і [[граб]]. Найбольш пашыраныя ўвезеныя віды дрэваў: [[Лістоўніца|лістоўніцы]] сыбірская і эўрапейская, хвоі Банкса, Мурэя і Веймутава, [[паўночны дуб]], [[таполя|таполі]] пірамідальная, ляўралістая і бальзамічная. 70% плошчы займае прыродная расьліннасьць, што налічвае 12 тыс. відаў. Звыш 200 відаў ахоўваецца дзяржавай. У гадавальніках лясных гаспадарак за год вырошчваецца звыш 280 відаў [[расьліна]]ў, больш за 310 млн лясных высадкаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лясы Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1351|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2013|дата доступу=27 сакавіка 2013}}</ref>. [[Файл:Cornflowers Centaurea cyanus.jpg|150px|значак|зьлева|[[Валошка]] — кветка-сымбаль Беларусі]] [[Файл:XN Ciconia ciconia 86.jpg|300пкс|значак|[[Белы бусел]] — птушка-сымбаль Беларусі]] Жывёльны сьвет налічвае 457 відаў [[Хрыбетныя|хрыбетных]] (у тым ліку 73 віды [[сысун]]оў, 290 відаў [[Птушкі|птушак]], каля 60 відаў [[Рыбы|рыб]]) і больш за 20 тысячаў [[Бесхрыбетныя|бесхрыбетных]] [[жывёла]]ў. Гаспадарчае значэньне маюць прамыслова-паляўнічыя віды жывёлаў — [[Звычайная лісіца|лісіца]], [[Лясная куніца|куніца]], [[Трусы|трус]], [[выдра]], [[Тхор лясны|тхор]], [[гарнастай]], [[лось]] і [[дзік]]. 17 відаў сысуноў, 72 віды птушак, 4 віды [[Земнаводныя|земнаводных]], 10 відаў рыб, 72 віды [[Вусякі|вусякоў]] — улучаныя ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|чырвоную кнігу Беларусі]]. Для іх аховы ў месцах расьсяленьня існуюць дзяржаўныя запаведнікі і заказьнікі. У студзені 2011 году 1459 сяброў [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкага аб’яднаньня]] «[[Ахова птушак Бацькаўшчыны]]» налічылі ў краіне 39 882 птахі 58 відаў, што засталіся зімаваць<ref>{{Артыкул|аўтар=Сяргей Куркач.|загаловак=Каля 40 тысяч птушак маразоў не баяцца|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75755|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>. === Экалёгія === Беларусь больш за іншыя краіны пацярпела ад [[Чарнобыльская катастрофа|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]]. Кірунак ветру ў першыя дні і тыдні па аварыі абумовіў тое, што з усяго аб’ёму [[цэз]]у-137, які выпаў ў Эўропе, каля 70 % прыпала на тэрыторыю Беларусі. На пачатак 2016 году на забруджаных тэрыторыях знаходзіцца 2371 населены пункт (зь іх 28 местаў і мястэчак), дзе пражывае 1141,8 тысячы чалавек (12% насельніцтва Беларусі)<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/27691336.html 12% беларусаў жывуць на радыяцыйна забруджаных тэрыторыях], [[Радыё Свабода]], 22 красавіка 2016 г.</ref>. == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Насельніцтва Беларусі}} === Дэмаграфія === [[Файл:Belarus population.svg|міні|300пкс|Зьмяненьне колькасьці насельніцтва Беларусі ў 1960—2017 гг.]] Колькасьць насельніцтва Беларусі на 1 кастрычніка 2019 году склала 9 413 446 чалавек<ref name="nn2019"/>. Пры гэтым у параўнаньні з уліковымі зьвесткамі колькасьць насельніцтва меншая на {{лік|41000}} чалавек. Аднак, паводле спэцыялістаў, да гэтага прычынілася памяншэньне наяўнага насельніцтва за кошт павелічэньня колькасьці мігрантаў. Сапраўдная колькасьць жыхароў зьмяняецца, бо колькасьць мігрантаў зьніжаецца, але яны не паведамляюць пра свой ад’езд у міліцыю. Таксама значны ўнёсак у станоўчы дэмаграфічны балянс зрабіў [[міграцыя|міграцыйны]] прырост, які за 2014 год склаў 15,7 тысячаў чалавек, даволі вялікі адсотак зь іх склалі грамадзяне [[Украіна|Ўкраіны]], якія пакінулі месца свайго жыхарства з прычыны [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне|ваенных дзеяньняў]]<ref name="nasielnictwa-naviny">[http://naviny.by/rubrics/society/2015/01/26/ic_articles_116_188082/ Население Беларуси прибавляет второй год подряд], [[Naviny.by]], 26 студзеня 2015 г.</ref>. Сумарны каэфіцыент нараджальнасьці ў Беларусі складае 1,7 на адну жанчыну. У апошні час назіраецца павелічэньне сумарнага [[каэфіцыент нараджальнасьці|каэфіцыенту нараджальнасьці]]. Аднак, як і раней, ён не забясьпечвае ў краіне ўзроўню простага ўзнаўленьня насельніцтва. Сталіца Беларусі [[Менск]] — найбуйнейшы горад, насельніцтва якога на ліпень 2015 году складала 1,938 млн чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20150730173731/http://blr.belta.by/all_news/society/Belarus-pa-kolkasts-naselntstva-zajmae-16-e-mestsa--Erope--5-e---u-SND_i_81591.html Беларусь па колькасці насельніцтва займае 16-е месца ў Еўропе і 5-е — у СНД], [[БЕЛТА]]</ref>. Такім чынам у галоўным горадзе краіны пражывае 20,4% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Сярод вобласьцяў лідыруе [[Гомельская вобласьць]], дзе пражывае амаль кожны сёмы жыхар, а [[Гомель]] зьяўляецца другім паводле велічыні горадам у краіне, у ім на 2014 год налічвалася 512 тысячаў чалавек. Іншыя буйныя гарады: [[Магілёў]] (371 тыс.), [[Віцебск]] (363 тыс.), [[Горадня]] (357 тыс.) і [[Берасьце]] (331 тыс.). Да гарадоў, у якіх пражываюць больш за 100 тысячаў чалавек, належаць [[Бабруйск]], [[Баранавічы]], [[Барысаў]], [[Пінск]], [[Ворша]], [[Мазыр]], [[Салігорск]] і [[Наваполацак]]<ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/society/Chislennost-naselenija-prevyshaet-100-tys-chelovek-v-14-gorodax-Belarusi_i_674382.html Численность населения превышает 100 тыс. человек в 14 городах Беларуси], [[БЕЛТА]]</ref>. Паводле этнічнага складу пераважаюць [[беларусы]], якія складаюць 83,7% ад агульнай колькасьці насельніцтва Беларусі<ref name="belstat-perapis" />. Наступнымі найбуйнейшымі этнічнымі групамі зьяўляюцца [[расейцы]] (8,3%), [[палякі]] (3,1%) і [[украінцы|ўкраінцы]] (1,7%)<ref name="belstat-perapis" />. Шчыльнасьць насельніцтва складае каля 50 чалавек на квадратны кілямэтар. 70% ад агульнай колькасьці насельніцтва канцэнтруецца ў гарадзкіх раёнах. === Рэлігія === {{Асноўны артыкул|Рэлігія ў Беларусі|Канфэсійная гісторыя Беларусі}} [[Файл:Połacak, Eŭfrasińnia Połackaja. Полацак, Эўфрасіньня Полацкая (1600).jpg|150px|значак|зьлева|[[Эўфрасіньня Полацкая]] — нябесная заступніца Беларусі]] [[Файл:Сафійскі сабор.jpg|значак|300пкс|[[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]] (XI ст.) — найстарэйшая [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] царква Беларусі]] Паводле ацэнак, 60—70 % жыхароў Беларусі лічаць сябе праваслаўнымі, 15—20 % — рыма-каталікамі, 5—10 % — пратэстантамі, грэка-каталікамі (уніятамі). Праз савецкае змаганьне з рэлігіяй у краіне пашырыўся [[атэізм]]. У старажытнасьці насельніцтва Беларусі было [[Язычніцтва|язычніцкім]]. У Х—ХІ стагодзьдзях пачало пашырацца [[хрысьціянства]]. Адным зь першых місіянэраў быў ісляндзкі вандроўнік [[Торвальд]]<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] Калі прыйшло на Беларусь хрысціянства // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.</ref>. Першая [[Полацкая япархія|хрысьціянская япархія]] зьявілася ў 992 годзе. Гэта была адміністрацыйная адзінка [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. У 1387 годзе ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] зьявілася першае біскупства [[Рымска-каталіцкая царква|Сьвятога Пасаду (Рымска-каталіцкай царквы)]]. У XVI ст. з пачаткам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] многія адукаваныя жыхары ВКЛ прынялі [[пратэстантызм]]. У 1596 годзе ў выніку [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] праваслаўныя япіскапы перападпарадкавалі [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]] Сьвятому Пасаду ў выглядзе [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Рускай уніяцкай царквы]]. Тым часам супольнасьці [[Беларускія татары|беларускіх татараў]] і [[Жыды ў Беларусі|жыдоў]] традыцыйна спавядалі адпаведна [[іслам]] і [[юдаізм]]. На канец XVIII ст. каля 70% беларусаў належалі да ўніяцкае (грэцка-каталіцкае) царквы, 15% былі рыма-каталікамі, 7% — юдэямі і толькі 6% — праваслаўнымі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). У 1839 годзе расейскія ўлады забаранілі ўніяцкую царкву і гвалтоўна далучылі яе паству да Ўрадавага сыноду. З прыходу да ўлады ў 1994 годзе [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] і аднаўленьнем [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] [[Беларуская праваслаўная царква|Беларускі экзархат]] [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] карыстаецца ў Беларусі значнымі прывілеямі. Актыўна дзейнічае [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкі касьцёл]], структуры якога аб'ядноўваюцца ў 4 дыяцэзіі. Агулам паводле зьвестак Касьцёлу ў краіне налічваюцца 1 402 605 вернікаў, большасьць зь якіх прыпадаюць на [[Менска-Магілёўская архідыяцэзія|Менска-Магілёўскую архідыяцэзію]]<ref>[http://catholic.by/2/belarus/dioceses.html Дыяцэзіі], [[Catholic.by]]</ref>. Колькасьць пратэстантаў (розных дэнамінацыяў) ацэньваюць у больш за паўмільёна чалавек. Паводле інфармацыі мусульманскага рэлігійнага аб’яднаньня Беларусі на лістапад 2009 году ў краіне жылі амаль 120 тысячаў [[іслам|мусульманаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110825222048/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=31566 У Беларусі жывуць 120 тысяч мусульман], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2009 г.</ref>. Таксама ёсьць прадстаўнікі іншых веравызнаньняў: юдэі, стараверы і іншыя. === Мовы === {{Асноўны артыкул|Мовы Беларусі|Беларуская мова}} [[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|300пкс|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году]] [[Беларуская мова]] — нацыянальная мова асноўнага насельніцтва краіны [[беларусы|беларусаў]]. Афіцыйны дзяржаўны статус яна атрымала ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а ў 1918 годзе стала адзінай дзяржаўнай мовай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Аднаўленьне статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай адбылося ў 1990 годзе, калі [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет БССР 12-га скліканьня]] прыняў Закон аб мовах. Матывацыяй прыняцьця гэтага закону была абарона беларускай мовы, існаваньне якой апынулася пад пагрозай у выніку шматгадовай [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўнай палітыкі русіфікацыі]]<ref name="zapr"/>. Статус беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай таксама засьведчыла [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыя Беларусі 1994 году]], прытым [[расейская мова]] ў ёй вызначаецца як мова міжнацыянальных зносінаў. Гэтыя акты практычна не пагоршылі веданьня [[Расейская мова ў Беларусі|расейскай мовы ў Беларусі]] (згодна з Законам аб мовах «''вывучэньне расейскай мовы ва ўсіх школах Беларусі зьяўляецца абавязковым''»<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 95.</ref>), у той жа час за кошт далучэньня да беларускай мовы ў краіне значна павялічылася колькасьць дзьвюхмоўных людзей<ref name="zapr"/>. У 1995 годзе па ўсталяваньні [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]] [[Аляксандар Лукашэнка]] правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня. На падставе афіцыйны агучаных вынікаў рэфэрэндуму Лукашэнка [[дэ-факта]] надаў дзяржаўны статус расейскай мове. Па рэфэрэндуме, нягледзячы на абвешчаную поўную роўнасьць беларускай і расейскай моваў на дзяржаўным узроўні, афіцыйныя асобы (у тым ліку сам Лукашэнка) выступаюць пераважна па-расейску, расейская мова дамінуе ў дзейнасьці большасьці афіцыйных дзяржаўных інстытуцыяў. Адзначаецца бесьперапыннае скарачэньне выкарыстаньня беларускай мовы ў адукацыі. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў больш чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў Беларусі, якія вызначылі сваёй [[Родная мова|роднай мовай]] беларускую, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных<ref>{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=[[Радыё Свабода]]|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух беларускіх [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага (тарашкевіцы)]] і [[Беларускі афіцыйны правапіс|афіцыйнага (наркамаўкі)]], які ўтварыўся ў выніку савецкай русіфікацыйнай палітыкі і афіцыйна выкарыстоўваецца ўладамі ў [[Кірыліца|кірылічным альфабэце]]. Замест вяртаньня традыцыйнага [[Лацінка|беларускага лацінскага альфабэту]] афіцыйныя ўлады часткова (дзеля геаграфічных назваў) выкарыстоўваюць [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыю па трансьлітарацыі]], створаную на яго аснове. == Адукацыя == {{Асноўны артыкул|Адукацыя ў Беларусі}} [[Файл:BSU Physics Faculty.jpg|значак|300пкс|[[Фізычны факультэт БДУ|Фізычны факультэт]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (БДУ)]]]] Паводле 12-га артыкула Кодэксу Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» 2011 году, асноўная адукацыя ўлучала 6 узроўняў: дашкольную, агульную сярэднюю, прафэсійна-тэхнічную, сярэднюю спэцыяльную, вышэйшую і пасьляўнівэрсытэцкую. Дадатковая асьвета падзялялася на 2 віды: для дзяцей і моладзі і для дарослых. Адмысловае навучаньне прызначалася для людзей з душэўнымі і цялеснымі парушэньнямі зь іх улікам і для іх выпраўленьня і ажыцьцяўлялася на дашкольным і агульным сярэднім узроўнях. Паводле 19-га артыкула Кодэксу, установы асьветы падзяляліся на 12 відаў: 1) дашкольнай адукацыі, 2) агульнай сярэдняй, 3) прафэсійна-тэхнічнай, 4) сярэдняй спэцыяльнай, 5) [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшай]], 6) спэцыяльнай адукацыі, 7) дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, 8) дадатковай адукацыі дарослых, 9) выхаваўча-аздараўленчая ўстанова адукацыі, 10) сацыяльна-пэдадагічная, 11) спэцыяльная навучальна-выхаваўчая, 12) спэцыяльная лекавальна-выхаваўчая. 18 ліпеня 2011 году [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] ухваліла Пастанову № 84 «Аб зацьвярджэньні Палажэньня аб савеце ўстановы адукацыі», паводле якога прадстаўнікі навучэнцаў утваралі 25% яго складу. Паводле 30-га артыкула Кодэксу, налічвалася 10 відаў навучэнцаў: выхаванец, вучань, курсант, [[студэнт]], стажор, магістрант, слухач, [[Асьпірантура|асьпірант]], сушукальнік і дактарант. Паводле 42-га артыкула, стыпэндыі падзяляліся на 8 відаў: навучальная, асьпіранцкая, сацыяльная, прэзыдэнцкая, спэцыяльная, імянная, пэрсанальная і кіраўнічая. У 59-м артыкуле прыдугледжвалася 3 спосабы дамовы на адукацыю: «на платнай аснове», «за кошт сродкаў рэспубліканскага (мясцовага) бюджэту» і «мэтава»<ref name="в">{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» ад 23 студзеня 2011 году № 243-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk1100243|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 студзеня 2014|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На 2016 год 99,7% дарослага насельніцтва Беларусі (старэйшае за 18 гадоў) былі [[Пісьменнасьць|пісьменнымі]]. Ахоп базавай (9 клясаў), агульнай сярэдняй і прафэсійнай асьветай складаў 98% занятага насельніцтва краіны. У больш як 8000 установаў асьветы налічвалася звыш 3 млн навучэнцаў (1/3 насельніцтва) і каля 430 000 выкладнікаў, выхавальнікаў і настаўнікаў (7 навучэнцаў на 1). З 2002/2003 навучальнага году ўвялі 10-бальны парадак адзнакі ведаў замест 5-бальнага<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Школьная і дашкольная адукацыя|спасылка=http://president.gov.by/by/school_by/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Агульная сярэдняя асьвета ўлучала 3 прыступкі: 1) пачатковая (1—4 клясы); 2) базавая (5—9 клясы); 3) сярэдняя (10—11 клясы). Абедзьве дзяржаўныя мовы (беларуская і расейская) зьяўляліся абавязкоымі для вывучэньня разам з адной замежнай. З 2015/2016 нав. г. на 3-й ступені агульнай сярэдняй асьветы (10—11 клясы) увялі профільнае навучаньне. У выніку з 1 верасьня 2015 г. у 1118 установах агульнай сярэдняй асьветы (36,8%) адчынілі 10-я профільныя клясы. Каля 29 000 вучняў 10-х клясаў (1/3) сталі вывучаць навучальныя прадметы на павышаным узроўні. У 2015/2016 навучальным годзе 958,8 тыс. вучняў навучаліся ў 3038 школах, у тым ліку ў 212 [[гімназія]]х (7%) і 29 агульнаадукацыйных ліцэях (1%) з асвойваньнем навучальнай праграмы на павышаным узроўні. Залічэньне ў [[ВНУ Беларусі]] ажыцьцяўлялі па конкурсе на аснове вынікаў [[Цэнтралізаванае тэставаньне|цэнтралізаванага тэставаньня]]. Існавала 5 відаў ВНУ: клясычны [[Унівэрсытэт|ўнівэрсытэт]], профільны ўнівэрсытэт, акадэмія, інстытут і вышэйшы каледж. У траўні 2015 году ўрад Беларусі стаў удзельнікам [[Балёнскі працэс|Балёнскага працэсу]] ў выглядзе Эўрапейскай прасторы вышэйшай адукацыі паводле Лісабонскага пагадненьня 1997 году «Аб прызнаньні кваліфікацыяў датычна вышэйшай адукацыі ў Эўрапейскім рэгіёне». На 2020 год у Беларусі налічалася 51 ВНУ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адукацыя ў Беларусі|спасылка=http://www.belarus.by/by/about-belarus/education?_print=1|выдавец=Belarus.by|дата публікацыі=2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. У 2013/2014 нав.годзе было 430 тыс. студэнтаў. 85% моладзі атрымлівалі вышэйшую асьвету. 1,5% студэнтаў складалі магістранты<ref>{{Артыкул|аўтар=Мікалай Анішчук.|загаловак=Прымусовыя людзі не прыдатныя да рэформаў|спасылка=http://novychas.by/hramadstva/prymusovyja_liudzi_nie_prydatn|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=25 ліпеня 2014|нумар=[http://novychas.by/pdf/nch_2014_29.pdf 29 (398)]|старонкі=4|issn=2218-2244}}</ref>. У 2014/2015 нав.г. студэнты складалі 4% насельніцтва Беларусі, што было 4-м паказьнікам сярод краінаў сьвету. Палова студэнтаў атрымлівала вышэйшую асьвету завочна. У дзяржаўных ВНУ 53% студэнтаў навучаліся платна, 34% — за кошт бюджэтных сродкаў з наступнай 2-гадовай адпрацоўкай па разьмеркаваньні, 13% — праходзілі мэтавую падрыхтоўку за кошт сродкаў прадпрыемстваў-наймальнікаў, што прадугледжвала ў наступным больш працяглую адпрацоўку. Студэнты пераважна вывучалі [[зносіны]], [[права]], эканоміку і арганізацыю вытворчасьці ([[мэнэджмэнт]]). Да 95% студэнтаў прыватных ВНУ атрымлівалі грамадзка-гаспадарчую асьвету. ВНУ Беларусі рыхтавалі на 1-й ступені навучаньня ([[бакаляўр]]) па 382 спэцыяльнасьцях, па 2-й ступені (магістар) — па 331 спэцыяльнасьці<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Балёнскі працэс: набыць новае і не страціць найлепшае|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20150512/1431378926-balonski-praces-nabyc-novae-i-ne-stracic-naylepshae|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 траўня 2015|нумар=[http://zviazda.by/be/number/87-27945 87 (27945)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/05/ZV_20150512_05.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>. Паводле 90-га артыкула Кодэксу «Аб адукацыі», «пры атрыманьні прафэсійна-тэхнічнай, сярэдняй спэцыяльнай і вышэйшай адукацыі вывучэньне беларускай мовы навучэнцамі … зьяўляецца абавязковым»<ref name="в"/>. Аднак прынамсі з 2006 году ўсе 43 дзяржаўныя і 9 прыватных ВНУ Беларусі былі расейскамоўнымі<ref>{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Суднік]], [[Тацяна Вабішчэвіч]].|частка=|загаловак=Летапіс дзейнасьці грамадзкага аб'яднаньня «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны». 1989-2009|арыгінал=|спасылка=http://www.tbm-mova.by/files/blocks/летапіс%20тбм%202009.pdf|адказны=рэд. [[Алег Трусаў]]|выданьне=|месца=[[Ліда]]|выдавецтва=[[Наша слова]]|год=2009|том=|старонкі=110|старонак=164|сэрыя=|isbn=|наклад=299}}</ref>, акрамя беларускамоўнага патоку [[Гістарычны факультэт БДУ|гістарычнага факультэту БДУ]], дзе навучалася 0,1% студэнтаў краіны. У 2016/2017 нав.годзе па-беларуску навучалася 13,3% (128 600) школьнікаў<ref>{{Навіна|аўтар=Ягор Марціновіч|загаловак=Моўная катастрофа|спасылка=https://m.nn.by/articles/191559/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=31 траўня 2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. == Ахова здароўя == {{Асноўны артыкул|Ахова здароўя ў Беларусі}} На канец 2016 году ў Беларусі было 41 517 занятых [[лекар]]аў (0,4% насельніцтва) і 125 849 [[Мэдычная сястра|мэдычных сясьцёр]] (3:1 да лекараў). Налічвалася 636 [[лякарня]]ў на 80 278 месцаў (0,8% насельніцтва), якія падзялялі на 5 відаў ложкаў: 1) тэрапэўтычныя — 28,8% (23 094), 2) [[Хірургія|хірургічныя]] — 20,3% (16 309), 3) дзіцячыя — 9,8% (7887), 4) радзільныя — 6,5% (5225), 5) гінэкалягічныя — 4,7%% (3798). Працавала 2 311 [[Паліклініка|паліклінік]] для дарослых, зь іх 97 дыспансэраў, а таксама 408 дзіцячых паліклінік. Дзейнічала 2 099 фэльчарска-акушэрскіх і 836 фэльчарскіх пунктаў, 142 жаночых кансультацыяў. За 2016 год лекары правялі 133,613 млн прыёмаў, што склала па 14 прыёмаў на жыхара. У Беларусі прынялі 116 935 [[Роды|родаў]], якія склалі 5,17% ад ліку плодных жанчынаў (у веку ад 15 да 49 гадоў). Таксама ўчынілі 27 467 спаронаў, што склалі 23,5% ад родаў. Сярод 7 911 002 (83,3% ад насельніцтва) улічаных выпадкаў захворваньняў 41,8% (3 306 201) выявілі ў дзяцей да 18 гадоў. У сярэднім на дзіця прыпала 1,8 хваробы за год. На хваробы органаў дыханьня прыпала звыш 52% (4 113 931) захваральнасьці насельніцтва. Пагатоў сярод дзяцей такія хваробы склалі 75,2% (2 487 546) выпадкаў. Таксама на [[Вострая рэсьпіраторная інфэкцыя|інфэкцыі дыхальных шляхоў]] прыпала 3 324 873 выпадкі — 35% ад усяго насельніцтва, і 121% ад ліку дзяцей (2 227 432). За год налічылі 2 286 497 выпадкаў часовай непрацаздольнасьці праз хваробу, што склала 75% ад занятых. Зь іх на хваробы органаў дыханьня прыпала 45,7% выпадкаў. Агульная працягласьць непрацаздольнасьці праз хваробу склала 26 043 593 дзён або 11,4 дня ў сярэднім<ref>{{Навіна|аўтар=Жанна Васілеўская|загаловак=Сетка, кадры арганізацыяў аховы здароўя і захваральнасьць насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь за 2016 год|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/051/0518bbdb986950b3230dfc21e8e63c3f.zip|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 красавіка 2017|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]] ўлучала Аддзяленьне мэдычных навук, што налічвала 3 навукова-дасьледчыя ўстановы: УП «[[Інстытут біяхіміі біялягічна актыўных злучэньняў]]» у Горадні, «[[Інстытут радыябіялёгіі]]» ў Гомелі і «[[Інстытут фізыялёгіі]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзяленьне мэдычных навук|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/about/otdeleniya-nauk/medical.php|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] мела ў падпарадкаваньні 16 навукова-практычных цэнтраў: 1) [[Анкалёгія|анкалёгіі]] і мэдычнай радыялёгіі ([[Лясны (Менская вобласьць)|Лясны пасёлак]], Менскі раён), 2) [[Гігіена|гігіены]], 3) дзіцячай анкалёгіі (в. [[Бараўляны (Менскі раён)|Бараўляны]], Менскі раён), 4) дзіцячай хірургіі, 5) «[[Кардыялёгія]]», 6) «Маці і дзіця», 7) мэдычнай экспэртызы і рэабілітацыі (пас. [[Гарадзішча (Калодзішчанскі сельсавет)|Гарадзішча]], Менскі раён), 8) мэдычных тэхналёгіяў, 9) нэўралёгіі і [[Нэўрахірургія|нэўрахірургіі]], 10) отарыналярынгалёгіі, 11) псыхічнага здароўя, 12) [[Пульманалёгія|пульманалёгіі]] і фтызіятрыі, 13) радыяцыйнай мэдыцыны і экалёгіі чалавека, 14) [[Трансфузіялёгія|трансфузіялёгіі]] і мэдычных біятэхналёгіяў, 15) [[Траўматалёгія|траўматалёгіі]] і артапэдыі, 16) [[Эпідэміялёгія|эпідэміялёгіі]] і мікрабіялёгіі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падведамасныя арганізацыі|спасылка=http://minzdrav.gov.by/ministerstvo/struktura/podvedomstvennye-organizatsii.php|выдавец=[[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. == Культура == {{Асноўны артыкул|Культура Беларусі}} Беларуская культура налічвае тысячы гадоў гісторыі. Яе адметнасьць — сынтэз старажытных мясцовых традыцыяў з заходнімі (каталіцкімі) і ўсходнімі (праваслаўнымі) уплывамі, вынікамі чаго стала зьяўленьне ўнікальных архітэктурных, музычных і літаратурных твораў. Вялікія страты беларуская культура спазнала ў выніку [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкіх рэпрэсіяў]], калі большасьць вядомых беларускіх інтэлектуалаў і прыхільнікаў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|нацыянальнага адраджэньня]] маральна або фізычна зьнішчылі<ref>Tereshkovich P., Valliere R. The Belarusian Road to Modernity // International Journal of Sociology. Belarus: Between the East and the West. Vol. 31 (3), 2001. P. 78—89.</ref>. === Літаратура === {{Асноўны артыкул|Беларуская літаратура}} [[Файл:Francišak Skaryna.jpg|значак|150px|зьлева|[[Францішак Скарына]] — беларускі першадрукар]] [[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała), Kanstantyn Mickievič (Jakub Kołas). Ян Луцэвіч (Янка Купала), Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас) (1920-29).jpg|значак|300px|Клясыкі беларускай літаратуры [[Янка Купала|Янка Купала (Ян Луцэвіч)]] і [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]]]] Літаратура стагодзьдзямі адыгрывала важную ролю ў культуры Беларусі. [[Беларуская літаратура]] бярэ свой пачатак ад рэлігійных тэкстаў XI стагодзьдзя. У XII стагодзьдзі працаваў вядомы рэлігійны дзяяч [[Кірыла Тураўскі]]<ref>[http://www.belarusguide.com/culture1/literature/Old_Poetry.html Old Belarusian Poetry], Virtual Guide to Belarus</ref>. У XVI стагодзьдзі ўраджэнец Полацку [[Францішак Скарына]] пераклаў [[Біблія|Біблію]] на [[беларуская мова|беларускую рэдакцыю]] [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] і апублікаваў яе ў [[Прага|Празе]] і [[Вільня|Вільні]] паміж 1517 і 1525 гадамі як першую друкаваную кнігу ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (Беларусі) і ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]]<ref>[http://www.belhistory.com/skaryna.shtml Францішак Скарына], Беларусі гістарычны партал</ref>. Сучасная эпоха беларускай літаратуры пачалася ў канцы XIX стагодзьдзя. Найбольш вядомыя пісьменьнікі і паэты Беларусі — [[Мікола Гусоўскі]], [[Сымон Будны]], [[Андрэй Рымша]], [[Васіль Цяпінскі]] (XVI стагодзьдзе); [[Лаўрэнці Зізані]], [[Сьпірыдон Собаль]], [[Сімяон Полацкі]] (XVII стагодзьзе); [[Ян Баршчэўскі]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Францішак Багушэвіч]], [[Ядвігін Ш.]] (XIX стагодзьдзе); [[Алаіза Пашкевіч]], [[Максім Багдановіч]], [[Янка Купала]], [[Зьмітрок Бядуля]], [[Кузьма Чорны]], [[Якуб Колас]], [[Міхась Лынькоў]], [[Аркадзь Куляшоў]], [[Ларыса Геніюш]], [[Уладзімер Караткевіч]], [[Пятрусь Броўка]], [[Максім Танк]], [[Янка Маўр]], [[Іван Мележ]], [[Андрэй Макаёнак]], [[Кандрат Крапіва]], [[Зоська Верас]], [[Пімен Панчанка]], [[Максім Танк]], [[Васіль Быкаў]], [[Іван Шамякін]], [[Анатоль Сыс]], [[Янка Брыль]], [[Рыгор Барадулін]], [[Ніл Гілевіч]], [[Вольга Іпатава]] (XX—XXI стагодзьдзі). Працэсы [[Палянізацыя|палянізацыі]] і [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] прычыніліся да таго, што многія пісьменьнікі і паэты, якія мелі беларускае паходжаньне і жылі ў межах [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнаграфічнай Беларусі]], стваралі свае творы па-польску або па-расейску ([[Адам Міцкевіч]], [[Уладзіслаў Сыракомля]], [[Тамаш Зан]], [[Сьвятлана Алексіевіч]] і інш.). === Архітэктура === {{Асноўны артыкул|Архітэктура Беларусі}} [[Файл:Hłybokaje, Bieraźviečča, Bazylanski. Глыбокае, Беразьвечча, Базылянскі (A. Visłocki, 1930).jpg|значак|150px|зьлева|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)|Беразьвецкая царква]], узор [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаная за саветамі]]]] [[Файл:Belarus Mir Mir Castle Complex 8101 2085.jpg|значак|300пкс|[[Мірскі замак]], аб'ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]] Архітэктура Беларусі вызначаецца разнастайнасьцю — найперш праз гістарычныя зьмены геапалітычнага стану краіны. Тут можна знайсьці ўзоры [[Традыцыйная беларуская драўляная архітэктура|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]], будынкі [[Раманскі стыль|раманскага стылю]] і [[Готыка|готыкі]], [[барока]] і [[клясыцызм]]у, [[мадэрн]]у і [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. Гісторыя мураванай архітэктуры Беларусі пачалася з часоў прыняцьця хрысьціянства, калі пад [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскім]] уплывам тут збудавалі першыя цэрквы ([[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]], [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Горадня)|Калоская царква ў Горадні]] і інш.). У XIV стагодзьдзі пачалося будаваньне замкаў ([[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Крэўскі замак|Крэўскі]], [[Стары замак (Горадня)|Гарадзенскі]] і інш.), у XVI ст. — цэркваў-фартэцыяў ([[Царква Сьвятога Міхала Арханёла (Сынковічы)|Сынковіцкая]], [[Царква Раства Багародзіцы (Мураванка)|Маламажэйкаўская]] і інш.). Тады ж сфармавалася самабытная [[Гатычная архітэктура ВКЛ|гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага (беларуская готыка)]], адметнасьцю якой ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.</ref>. У другой палове XVI стагодзьдзя ў Нясьвіжы паўстаў другі ў Эўропе твор архітэктуры стылю барока — [[Фарны касьцёл (Нясьвіж)|Фарны касьцёл]]. Менавіта ў гэтым стылі выявіўся найбольшы ўнёсак беларусаў у агульнаэўрапейскае мастацтва праз самабытную архітэктуру [[Віленскае барока|віленскага]]<ref name="bielarus-vkl-293">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.</ref> і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока<ref>Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.</ref>. Значныя страты архітэктурная спадчына Беларусі спазнала праз шматлікія войны, аднак найбольшую шкоду ўчыніла [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|палітыка савецкіх уладаў з руйнаваньня помнікаў архітэктуры]]. === Музыка і тэатар === {{Асноўны артыкул|Музыка Беларусі|Тэатар Беларусі}} [[Файл:Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету г. Менск 2.jpg|міні|300пкс|[[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету|Тэатар опэры і балету]] ў Менску]] Музыка ў Беларусі ў значнай ступені выяўляецца багатымі народнымі традыцыямі і рэлігійнымі ўплывамі. Народную музычную традыцыю краіны можна прасачыць да часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У XIX стагодзьдзі кампазытар [[Станіслаў Манюшка]] стварыў у Менску свае сусьветна вядомыя опэры, у тым ліку «[[Сялянка (опэра)|Сялянку]]» ў супрацы зь беларускім паэтам [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнтам Дуніным-Марцінкевічам]]. У канцы XIX стагодзьдзя асноўныя беларускія гарады ўжо мелі ўласныя опэрныя і балетныя калектывы. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] музыка [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] засяродзілася на тэме цяжкасьці лёсу беларускага народу або ўслаўленьня памяці ўдзельнікаў вайны. У гэты час [[Анатоль Багатыроў]], стваральнік опэры «[[У пушчах Палесься]]», быў адным з найбольш яскравых прадстаўнікоў сярод беларускіх кампазытараў<ref>[http://www.belarusguide.com/culture1/music/Belarusian_composers_&_classical_music.htm Classical Music of Belarus], BelarusGuide.com</ref>. Сучаснае музычнае мастацтва Беларусі імкнецца захаваць нацыянальныя традыцыі, адначасна разьвіваючы папулярныя ў сьвеце стылі і кірункі. Творы беларускіх кампазытараў, сусьветнай клясычнай і эстраднай музыкі гучаць у выкананьні як прафэсійных, гэтак і самадзейных музыкаў. === Кухня === {{Асноўны артыкул|Беларуская кухня}} [[Файл:Potato pancakes.jpg|міні|300пкс|[[Дранікі]], адна з найбольш вядомых страваў беларускай кухні]] [[Беларуская кухня]] фармавалася на аснове страваў і прыёмах гатаваньня агульных для ўсіх славянскіх і іншых індаэўрапейскіх народаў, у тым ліку балцкіх і германскіх. У мінулым у рацыёне насельніцтва Беларусі пераважалі [[Пост|посныя]] стравы з [[збожжа]], бабовых культур, [[Гародніна|агародніны]], [[Малако|малака]] і малочных прадуктаў, насеньня [[лён]]у, а таксама прадуктаў [[зьбіральніцтва]], як то [[грыбы|грыбоў]], [[ягада]]ў, [[Садавіна|садавіны]] і [[мёд]]у. Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да [[летувіская кухня|летувіскай]]. У XIII—XIX стагодзьдзяў на яе фармаваньне, асабліва ў прывілеяваных клясаў, значна ўплывалі [[польская кухня|польская]] і [[нямецкая кухня|нямецкая кухні]], а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў, як то [[габрэйская кухня|габрэйская]] і [[татарская кухня|татарская кухні]]. З XIX стагодзьдзя найбольшы ўплыў адзначаецца з боку [[расейская кухня|расейскай кухні]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]|частка=[http://prastora.by/knihi/biely-alies-nasa-strava-sapraudnaia-bielaruskaia-kuchnia Прадмова]|загаловак=Наша страва|арыгінал=|спасылка=https://lohvinau.by/product/наша-страва-сапраўдная-беларуская-ку/|адказны=|выданьне=2-е выд|месца=Менск|выдавецтва=[[Логвінаў]]|год=2010|том=|старонкі=|старонак=288|сэрыя=Кнігарня «Наша Ніва»|isbn=978-985-6901-72-3|наклад=}}</ref>. У пачатку XXI стагодзьдзя ў сталіцы і абласных цэнтрах набылі пашырэньне хуткія страўні замежнай кухні. На 2020 год у Менску прынамсі 53 страўні прапаноўвалі беларускую кухню<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць беларускую кухню (53)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/belarusian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>. Іншымі 10 найбольш пашыранымі напрамкамі сярод страўняў сталіцы былі: [[шавэрма]] — прынамсі 77 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шавэрму (77)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/shawarma.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[эўрапейская кухня]] — 70 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць эўрапейскую кухню (70)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/european.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[піца]], [[бургер]]ы і [[сэндвіч]]ы — па 69 страўняў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць піцу (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pizza.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць бургеры і сэндвічы (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/burger-and-sandwich.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[дранікі]] і [[бліны]] — 43<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць дранікі і бліны (43)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/draniki-pancake.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[азіяцкая кухня]] — 40<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць азіяцкую кухню (40)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/asian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[шашлык]], [[грыль]] і [[кебаб]] — 36<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шашлык, грыль і кебаб (36)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/bbq-grill-kebab.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[італьянская кухня]] — 32<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць італьянскую кухню (32)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/italian.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>, [[паста]] — 30<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць пасту (30)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pasta.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref> і [[сушы]] — 26<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць сушы (26)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/sushi.html?status=all&sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}</ref>. == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларусі}} [[Файл:Tree map export 2009 Belarus.jpeg|міні|300пкс|Графічнае адлюстраваньне асноўных экспартных пазыцыяў Беларусі на 2009 год]] [[Файл:Belarusion GDP grow (1995-~2007).png|міні|300пкс|Рост СУП у 1995—2006 гг. і ацэнка на 2007 год]] Беларуская эканоміка не рэфармуецца ў бок рынкавай. З савецкіх часоў дзяржаве дагэтуль належыць паноўная роля ў эканоміцы. Прадпрыемствы, збудаваныя за савецкім часам, моцна залежаць ад паставак сыравіны з [[Расея|Расеі]]. [[Сельская гаспадарка Беларусі]] дагэтуль складаецца пераважна з [[калгас]]аў. Эканамічна Беларусь арыентуецца на інтэграцыю на постсавецкай прасторы. Апроч нагрузкі, зьвязанай з [[інфляцыя]]й, бізнэс у Беларусі мусіць цярпець ціск з боку дзяржаўнае ўлады, увядзеньне ўсё большых абмежаваньняў дзейнасьці. Многія прыбытковыя прадпрыемствы, прыватызаваныя ў пачатку 1990-х гадоў, [[рэжым Лукашэнкі]] нацыяналізаваў назад або ўзяў пад кантроль [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|сваёй адміністрацыі]]. Пры гэтым Беларусь, паводле ацэнак [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], мае найвышэйшы ўзровень жыцьця ў СНД. У 2018 годзе намінальны налічаны сярэднемесячны заробак вырас на 18,1% (+12,6 з улікам зьняцэньваньня) да 971,4 рубля ($465,07)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лік і заработная плата работнікаў, затраты арганізацыяў Рэспублікі Беларусь на працоўную сілу ў 2018 годзе (c. 4)|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/844/8444d474777fed5cfb71521f4ee41c34.pdf|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=24 траўня 2019|дата доступу=14 студзеня 2020}}</ref>. Беларусь ёсьць важнай транзытнай краінай паміж Цэнтральнай Эўропай і [[Расея]]й. 50% расейскае нафты і 25% прыроднага газу, якія імпартуюцца на захад, ідуць празь Беларусь. Для Расеі Беларусь разам зь [[Летува|Летувой]] — асноўны шлях, што спалучае яе з [[экскляў|эксклявам]] [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьцю]]. Беларусь уваходзіць у г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзную дзяржаву Беларусі і Расеі]]», а таксама ў [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]]. У 2018 годзе адмоўнае сальда аплатнага балянсу Беларусі па рахунку бягучых апэрацыяў у замежным гандлі скарацілася да -$34,4 млн. Найбольшым гандлёвым партнэрам Беларусі была Расея, на якую прыпала 38,3% вывазу і 58,8% увозу тавараў. На 28 краінаў [[Эўразьвяз]]у прыпала 30% вывазу і 18,6% увозу. Сярод асобных краінаў 2-е месца паводле вывазу займала [[Украіна|Ўкраіна]] — 12%, а паводле ўвозу [[Кітай]] — 8,2%. Замежны гандаль [[паслуга]]мі вырас на 11,6% да $14,212 млрд і забясьпечыў дадатнае сальда ў памеры $3,423 млрд. У экспарце паслугаў большасьць складалі: [[Шляхі зносін Беларусі|перавозкі]] — 44,4%, у тым ліку 36,6% грузавыя; кампутарныя ([[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў]]) — 18% ($1,586 млрд); падарожжы для іншаземцаў — 10%; будаўнічыя — 9,4%<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Зьнешні гандаль Рэспублікі Беларусь: статыстычны зборнік|арыгінал=Внешняя торговля Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/7a0/7a00fbcc7c4ba0b529e873d099e6afab.pdf|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацстаткам Беларусі|год=2019|том=|старонкі=15, 19, 46, 207-211|старонак=212|сэрыя=|isbn=978-985-7184-78-1|наклад=}}</ref>. === Фінансы === [[Сукупны ўнутраны прадукт]] у 2014 годзе склаў больш за 75 мільярдаў даляраў, адпаведна каля 8 тысячаў даляраў на душу насельніцтва, што зьяўляецца гістарычным рэкордам у адносінах да каляндарнага году. Прырост СУП у 2014 годзе склаў 3,35%, а ў параўнаньні з паказчыкам 2012 году вырас ажно на 18,6%. Рэальны рост СУП з улікам інфляцыі склаў 1,6%<ref>[https://web.archive.org/web/20150712052225/http://bdg.by/news/economics/32547.html ВВП Беларуси в 2014 году — инфографика]. // Дзелавая газэта</ref>. Гадавая рублёвая [[інфляцыя]] ў 2014 годзе, якую можна вылічыць пры падліку СУП, склала 18,0%. У 2015 годзе СУП Беларусі зьменшыўся ў сувязі з падзеньнем гэтага паказчыку ў Расеі, асноўным гандлёвым партнэрам, што было выклікана зьмяншэньнем цэнаў на [[нафта|нафту]] і санкцыямі Эўразьвязу ў адносінах да Расеі. Сукупны вонкавы абавязак Беларусі на 1 студзеня 2015 году склаў 12,6 млрд [[Амэрыканскі даляр|даляраў ЗША]], пры гэтым нутраны дзяржаўны абавязак склаў 48,4 трлн рублёў, павялічыўшыся за год на 12,7 трлн рублёў ці 35,5%<ref>[http://www.minfin.gov.by/public_debt/pressreleases/d4ab11da7fc8023e.html Государственный долг на 1 января 2015 г], [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]</ref>. 2 студзеня 2009 году адбылася [[дэвальвацыя беларускага рубля]], калі [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]] усталяваў курс рубля адносна даляра ЗША на ўзроўні 2650 адзінак, за дзень дагэтуль курс быў роўны 2200 рублёў за даляр. Такім чынам, дэвальвацыя за адзіны дзень склала 20%. Да канца лютага рубель яшчэ некалькі страціў адносна даляра і каштаваў ужо 2850 рублёў<ref>[https://web.archive.org/web/20150629005559/http://news.tut.by/economics/307686.html История падения рубля на территории Беларуси. До наших дней]. Tut.by</ref>. [[Фінансавы крызіс у Беларусі 2011 году]] прывёў да паўторнай дэвальвацыі, бо перад [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзыдэнцкімі выбарамі 2010 году]] ў Беларусі даволі хуткімі тэмпамі расьлі заработкі. У сувязі зь незабясьпечанасьцю рублёвай масы таварамі і паслугамі пачалі павялічвацца тэмпы скарачэньня залатавалютных рэзэрваў, гэтак у сьнежні 2010 году зьніжэньне адбылося на 11,8% (674,7 млн даляраў), за студзень рэзэрвы скараціліся ўжо на 13,7%. Акрамя таго, краіна ўжо доўгі час мела адмоўны зьнешнегандлёвы балянс. У лютым урад выказаўся за крэдытнае падсілкаваньне бюджэту ў памеры 2 млрд даляраў. Адпаведная заяўка была адпраўленая на адрас [[Антыкрызісны фонд ЭўраАзЭС|Антыкрызіснага фонду ЭўраАзЭС]]. Аднак ужо ў сакавіку Нацбанк спыніў продаж валюты камэрцыйным банкам для пунктаў абмену валюты, шэраг камэрцыйных банкаў абмежаваў валютныя апэрацыі па плястыкавых картках і выдачу крэдытаў у беларускіх рублях. У канцы месяца валюту ўжо амаль немагчыма было купіць, акрамя таго назіралася масавае скарачэньне дэпазытаў як у нацыянальнай, гэтак і ў замежнай валюце. У выніку такой сытуацыі продаж замежнай валюты перайшоў у цень, праз што адначасова ўтварыліся некалькі курсаў валюты<ref>[http://charter97.org/ru/news/2011/5/24/38868/ Девальвация. Хроника пикирующего рубля]. [[Хартыя’97]]</ref>. У выніку крызісу ўсталяваны Нацбанкам курс даляра за 2011 год вырас з 3000 да 8500 беларускіх рублёў, сукупная дэвальвацыя толькі за дзесяць месяцаў склала 189%. 1 ліпеня 2016 году Нацбанк Беларусі правёў [[Дэнамінацыі ў Беларусі|дэнамінацыю беларускага рубля]] 10 000 : 1. === Прамысловасьць === {{Асноўны артыкул|Прамысловасьць Беларусі}} У 2018 годзе 5 найбольшымі галінамі апрацоўчай прамысловасьці Беларусі былі: [[Харчовая прамысловасьць|харчовая]] — 22,8% усёй прамысловай вытворчасьці, [[нафтаперапрацоўка]] — 15,6%, [[Хімічная прамысловасьць|хімічная]] — 9,3%, [[машынабудаваньне]] — 7,2% і [[мэталюргія]] — 6,7%<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=2.6. Аб'ём прамысловай вытворчасьці паводле відаў гаспадарчай дзейнасьці|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=Промышленность Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/885/885bdb65fe7077005c7c47d2748bfad0.pdf|адказны=гал.рэд. [[Іна Мядзьведзева]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|год=2019|том=|старонкі=31-33|старонак=199|сэрыя=|isbn=978-985-7184-73-6|наклад=42}}</ref>. У 10-ку групаў асноўных тавараў, якія пастаўлялі за мяжу, уваходзілі: нафтапрадукты (11,9 млн тонаў) — $6986,9 млн («[[Нафтан (завод)|Нафтан]]» і «[[Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод|Мазырскі НПЗ]]»), хімічныя валокны і ніці (148,1 тыс. тонаў) — $5353,9 млн («[[Магілёўхімвалакно]]»), мясныя (332,5 тыс. тонаў) і малочныя вырабы — $4696,9 млн («[[Магілёўскі мясакамбінат]]» і «[[Савачкаў прадукт]]» у Берасьці), [[Лядоўня|лядоўні]] (836 тыс.) і пад’ёмнікі — $2570,3 млн («[[Атлянт]]» і «[[Магілёўліфтмаш]]»), чорныя мэталы і сталёвыя трубы (241,4 тыс. тонаў) — $2321,8 млн («[[Беларускі мэталюргічны завод]]» у Жлобіне), шыны (5,554 млн) і плястмаса — $1886,3 млн («[[Белшына]]» ў Бабруйску), мэбля (310,1 тыс. тонаў) і [[ДСП]] — $1610,7 млн («[[Пінскдрэў]]»), аўтамабілі і трактары (40,2 тыс.) — $1447,2 млн («[[БелАЗ]]» у Жодзіне, «[[Менскі аўтамабільны завод|Менскі аўтазавод]]» і «[[МТЗ]]»), адзеньне і абутак (29,8 млн параў) — $1347,9 млн («[[Мілавіца]]», «[[Элема]]» і «[[Марко]]» ў Віцебску), калійныя ўгнаеньні (6,612 млн тонаў) — $1042,3 млн («[[Беларуськалій]]» у Салігорску)<ref>{{Кніга|аўтар=|частка=6.2. Экспарт асноўных відаў тавараў|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|год=2019|том=|старонкі=154-155|старонак=199|сэрыя=|isbn=|наклад=}}</ref>. У 2015 годзе гаспадарка Беларусі зазнала [[Рэцэсія|рэцэсію]], што найперш тлумачылася спадам збыту машынабудаўнічых вырабаў. Самымі стратнымі прадпрыемствамі сталі «БелАЗ», «МАЗ» і «МТЗ»<ref>[https://web.archive.org/web/20150727011516/http://news.tut.by/economics/430246.html Топ-25 самых прибыльных и убыточных ОАО: калийщики увеличивают отрыв, крупнейшие машиностроители уходят в минус], [[TUT.BY]]</ref>. Рэцэсія выклікала скарачэньне абаротных сродкаў прадпрыемстваў, што прывяло да скарачэньня заробкаў і закупкі сыравіны. Самым прыбытковым стаў «Беларуськалій», які займаецца здабычай, вытворчасьцю і пастаўкамі калійных угнаеньняў. Пасьля калійнага крызісу, калі «Беларуськалій» разарваў партнэрства з расейскім прадпрыемствам «[[Уралкалій]]», прыбытак кампаніі за год з 2013 па 2014 год павялічыўся больш чым у 7 разоў да 5733,8 млрд рублёў. === Сельская гаспадарка === {{Асноўны артыкул|Сельская гаспадарка Беларусі}} Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі Беларусі — мяса-малочная [[жывёлагадоўля]], бульбаводзтва, ільнаводзтва і [[сьвінагадоўля]]. Паўсюдна разьвітыя [[збожжа]]вая гаспадарка і вырошчваньне тэхнічных расьлінаў. Вылучаюць 5 зонаў адмыслоўваньня. У [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]] і Гарадзенскай абласьцях, а таксама на паўднёвым захадзе [[Менская вобласьць|Менскай]] і ўсходзе Гомельскай вобласьцяў мелі пашырэньне пасевы [[Пшаніца|пшаніцы]]. На [[Пяшчанік|пясковай]] і супясковай глебах Палесься часьцей сеялі [[жыта]] і кармавы [[лубін]]. У Віцебскай, [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] і Менскай абласьцях былі найбольшыя плошчы [[Авёс|аўса]] і ячменю. На поўначы і паўночным усходзе сеялі [[лён]]-даўгунец. Пасевы [[Цукровы бурак|цукровых буракоў]] засяроджваліся вакол 4 цукровых заводаў ([[Гарадзейскі цукровы камбінат|Гарадзейскі]], [[Жабінка]]ўскі, [[Скідзельскі цукровы камбінат|Скідзельскі]] і [[Слуцкі цукроварафінадны камбінат|Слуцкі]]). У Лідзкім і [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім]] раёнах вырошчалі этэраалейныя расьліны. У Берасьцейскай, [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] і Менскай абласьцях было больш пасеваў [[Бульба|бульбы]]. У [[Менскі раён|Менскім раёне]] было разьвіта [[агародніцтва]]. У [[Гомельскі раён|Гомельскім]] і Менскім раёнах вылучалася [[садоўніцтва]]. [[Птушкагадоўля]] была найбольш аўтаматызаванай галіной жывёлагадоўлі. Буйнейшымі птушкафабрыкамі былі [[Ворша|Аршанская]], Баранавіцкая, [[Кобрын]]ская, Менская і [[Смалявічы|Смалявіцкая]]. На захадзе і поўдні больш разьвітая сьвінагадоўля. Сярод іншых галінаў жывёлагадоўлі разьвіцьцё атрымалі [[рыбаводзтва]], [[зьверагадоўля]] і [[пчалярства]]<ref name="EHB-Smalakou">{{Кніга|аўтар=[[Генадзь Смалякоў|Смалякоў Г.]]|частка=Сельская гаспадарка|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu 14]|старонкі=313-[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu/314_866x9999.jpeg 314]|старонак=512|сэрыя=|isbn=985-11-0238-5|наклад=10 000}}</ref>. == Сувязь == {{Асноўны артыкул|Сувязь Беларусі}} На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 351 прыёмная станцыя [[спадарожнік]]авай [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб тэхнічным стане сродкаў электрасувязі па стане на 1 студзеня 2019 г.|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/forma_1-ts_na_sayt.pdf|выдавец=[[Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. === Тэлебачаньне === На 1 студзеня 2019 году ў 262 паселішчах Беларусі дзейнічалі 422 сеткі кабэльнага [[Тэлебачаньне|тэлебачаньня]], зь іх 342 перадавалі [[лічбавае тэлебачаньне]]. Сярод 1 628 311 абанэнтаў кабэльнага тэлебачаньня 56% (919 503) падлучылі ў лічбавым выглядзе, у тым ліку 8,5% (139 376) да этэрнага тэлебачаньня. Таксама налічвалася 1 986 263 карыстальнікі тэлебачаньня па [[IP|міжсеткавым пратаколе]], якія складалі 55% агульнага ліку абанэнтаў тэлебачаньня<ref name="а"/>. === Сеціва === {{Асноўны артыкул|Байнэт}} На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 12 791 972 абанэнты [[Сеціва]], лік якіх на 35% перавышаў колькасьць насельніцтва Беларусі. Сярод іх 88,6% (11 338 275) належалі [[Фізычная асоба|фізычным асобам]] і лікам перавышалі насельніцтва на 19,6%. Пагатоў 73,2% (8 299 851) абанэнтаў фізычных асобаў мелі бяздротавы доступ да Сеціва, у тым ліку 64,7% (7 339 125) — шыракапалосны праз [[смартфон]]ы. Таксама фізычным асобам належала 95% (3 038 239) стацыянарных абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва, рэшта (163 280) — [[Юрыдычная асоба|юрыдычным асобам]] і [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальным прадпрымальнікам]]. Сярод 1 453 697 абанэнтаў Сеціва ў юр.асобаў і [[ІП]] 88,7% (1 290 340) былі бяздротавымі, у тым ліку 56,5% (821 887) — з шыракапалосным доступам праз смартфоны. Таксама налічвалася 608 244 грамадзкіх кропак [[Wi-Fi]] пры 492 064 карыстальніках (80,9%). Прапускная здольнасьць зьнешніх каналаў доступу да Сеціва складала 1 480 280 мэгабіт/сэкунда, а каналаў, падлучаных да кропкі абмену нац.трафікам — 106 810 Мбіт/сэк (7,2%). Стацыянарныя абанэнты спажылі 83,8% (2 949,7 [[пэтабайт]]) абсягу дадзеных, хоць складалі 28,2% (3 201 519) абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва ў Беларусі (920 гігабайт на абанэнт). Яны выкарыстоўвалі 4 асноўныя спосабы перадачы зьвестак: 1) [[оптавалакно]] (FTTx) — 1 479 457 (46,2%) абанэнтаў, зь іх 53,9% на хуткасьці 30—100 Мбіт/сэк, 2) [[Лічбавая абанэнцкая лінія|лічбавую тэлефонную лінію]] (xDSL) — 1 228 597 (38,4%) абанэнтаў, зь іх 88% пры 2—10 Мбіт/сэк, 3) [[Вітая пара|вітую пару]] (Этэрнэт) — 395 388, зь іх 44,3% пры 30—100 Мбіт/сэк, 4) [[Сувосевы кабэль|сувосевы тэлевізійны кабэль]] (DOCSIS) — 66 376, зь іх 63% пры 10—30 Мбіт/сэк<ref name="а"/>. === Пошта === {{Асноўны артыкул|Белпошта}} {{Падвойная выява|справа|Stemp Coat of arm of Belarus.jpg|145|Stemp Flag and map of Belarus.jpg|145|Маркі [[Белпошта|Белпошты]] зь дзяржаўнымі гербам [[Пагоня]]й (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] (направа)}} За 2018 год УП «[[Белпошта]]» прыняла паводле падпіскі 4,923 млн асобнікаў [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў (52% ад насельніцтва). Для дастаўкі прынялі: 201,571 млн выходных асобнікаў пэрыёдыкі (21 на душу насельніцтва), зь іх 74,3% (149,779 млн) для фізычных асобаў; 207,314 млн уваходных асобнікаў, зь іх 80,4% (166,677 млн) для фіз.асобаў; 173,782 млн транзытных асобнікаў (18 на душу). Таксама апрацавалі 284,629 транзытных пісьмовых адпраўленьняў (30 на душу), 213,139 млн уваходных (22 на душу) і 214,452 млн выходных. Сярод выходных пісьмовых адпраўленьняў: 1) 188,067 млн (87,7%) прыпала на простыя адпраўленьні, зь іх 41,5% (78,146 млн) склалі [[Паштоўка|паштоўкі]], 6% (11,301 млн) — пісьмовыя лісты, 2,4% (4,564 млн) — 2-складовыя адпраўленьні, 1% (1,985 млн) — міжнародныя адпраўленьні і 0,3% (0,596 млн) — [[Бандэроль|бандэролі]]; 2) 22,071 млн (11,7%) склалі заказныя адпраўленьні, зь іх 13,8% (3,041 млн) для фізычных асобаў, 4% (0,892 млн) міжнародныя і 2,4% 2-складовыя; 3) 2,3% (4,314 млн) былі з абвешчанай вартасьцю, зь іх 56% (2,445 млн) для фізычных асобаў. Урэшце поштай даставілі 8,93 млн транзытных пасылак, 5,719 млн уваходных, зь іх 52% для фіз.асобаў, і 5,554 млн выходных [[Пасылка|пасылак]], зь іх 49% платных і 35% для фіз.асобаў (94% платна). На паскораную пошту прыпала 4,737 млн (92%) унутраных і 0,416 млн міжнародных адпраўленьняў. Сярод унутраных 35,5% (1,679 млн) склалі выходныя, 34,3% (1,626 млн) уваходныя і 30,2% (1,432 млн) транзытныя. Сярод міжнародных 55,7% (0,232 млн) — транзытныя, 29,5% (0,123 млн) — выходныя і 14,8% (61 тыс.) — уваходныя<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб паслугах сувязі за 2018 год|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/otchet_1-uslugi_za_2018_god.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. У 2018 годзе поштай даставілі 13,055 млн выплатаў, у асноўным [[пэнсія]]ў. На вёскі прыпадала 48,5% (6,335 млн) такіх выплатаў, на [[раён]]ныя цэнтры — 25,2% (3,294 млн), на абласныя цэнтры — 15,5% (2,02 млн) і на Менск — 10,8% (1,406 млн). Выплаты поштай склалі 4,462 млрд рублёў ($2,136 млрд) сярэднім памерам па 342 рублі. Праз пошту прайшло 7,6 млн выходных [[Грашовы перавод|грашовых пераводаў]], зь іх 99,3% электронных, 84% для фіз.асобаў і 0,5% (40,6 тыс.) міжнародных. Таксама ажыцьцявілі 7,375 млн уваходных грашовых пераводаў, зь іх 69% для фіз.асобаў і 2% (151,5 тыс.) міжнародных (97% для фіз.асобаў). Сума аплачаных пераводаў склала 784,276 рублёў ($375,485 млн), зь іх 79% ад фізасобаў. Атрыманыя пераводы склалі 730,525 млн рублёў (93% ад аплачаных), зь іх 70% фіз.асобам. Урэшце 99,7% (8,497 млн) кур’ерскіх адпраўленьняў былі выходнымі, зь іх 33,5% для фіз.асобаў. Таксама даслалі 1,638 млн [[тэлеграма]]ў, зь іх 44,5 тыс. (2,7%) былі платнымі, у тым ліку 39,4 тыс. (2,4%) міжнароднымі і 14 тыс. (0,9%) для фізасобаў<ref name="б"/>. === Тэлефонная сувязь === {{Асноўны артыкул|Сеткі стацыянарнай тэлефоннай сувязі ў Беларусі}} У 2018 годзе УП «[[Белтэлекам]]» абслужыла 334,418 млн выходных тэлефанаваньняў між сеткамі, зь іх 39% (129,669 млн) ад фізычных асобаў (па 13 на жыхара). Сярод такіх тэлефанаваньняў 320,787 млн (96%) прыпала на міжгароднія, у тым ліку 38% на сотавы. Рэшта (13,631 млн) тэлефанаваньняў была міжнароднай. Працягласьць размоваў у гарадзкіх і сельскіх тэлефонных сетках склала 8,555 млрд хвілінаў (82% выходных), зь іх 83% прыпала на фізычных асобаў (751 хвіл. на жыхара). Рэшту склалі 1,823 млрд хвіл. (17,4%) міжгародніх званкоў, зь іх 17,6% на сотавы, і 69,932 млн хвіл. (6,7%) міжнародных, зь іх 83% у краіны [[СНД]] (у асноўным у Расею). Транзытны трафік «Белтэлекама» між сотавымі апэратарамі склаў 4,059 млрд хвілінаў (428 хвіл. на жыхара), зь іх 3% прыпала на міжнародны [[роўмінг]]. Уваходны трафік склаў 1,393 млрд хвілінаў<ref name="б"/>. На 31 сьнежня 2019 году ў Беларусі налічвалася 11 627 249 абанэнтаў [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]], што перавышала лік насельніцтва на 22,7%. У краіне працавалі 3 сотавыя апэратары: УП «[[А1 (тэлекам-правайдэр)|А1]]» з 1999 году, ТАА «[[Мабільныя ТэлеСыстэмы (Беларусь)|Мабільныя ТэлеСыстэмы]]» з 2002-га і ЗАТ «[[БеСТ|Беларуская сетка тэлекамунікацыяў]]» з 2004-га. Ім належала 33 268 базавых станцыяў, зь іх 48% (15 930) — [[3G|3-га пакаленьня]] (UMTS) і 8% (2 792) — 4-га (LTE). Станцыі налічвалі 175 648 прыёмаперадатчыкаў (па 5 на станцыю) агульнай ёмістасьцю 20,08 млн [[камутатар]]аў (па 114 на прыёмаперадатчык). Камутатары падтрымлівалі 18 550 патокаў па 2 Мбіт/сэк (каля 37,1 гігабіт/сэк). За 4-ы квартал 2019 году 6 823 417 (59%) сотавых абанэнтаў скарысталі доступ да Сеціва, зь іх 56% (3 817 030) праз сувязь 4-га пакаленьня. Прапускная здольнасьць сотавых каналаў доступу да Сеціва складала 312 636 Мбіт/сэк (0,045 Мбіт/с на карыстальніка). Сотавая сувязь была даступнай на 98,7% земляў Беларусі, у тым ліку на 98,4% — 3-га пакаленьня (2 Мбіт/с) і на 5% — 4-га (100 Мбіт/с). Ахоп насельніцтва сотавай сувязьзю ў паселішчах складаў 99,9%, у тым ліку сувязьзю 3-га пакаленьня, а таксама 76% — 4-га пакаленьня. Штомесячны трафік на абанэнта складаў: 794 хвіліны выходных выклікаў і 11 [[Паслуга кароткага паведамленьня|тэкставых паведамленьняў]]. Сярод выходных выклікаў 82% прыпадала на ўнутрысеткавыя, 16,5% — на тэлефанаваньні ў іншыя сотавыя сеткі, 1,3% — на званкі на стацыянарныя тэлефоны, рэшта (0,2%) — на міжнародныя званкі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб разьвіцьці сотавай рухомай электрасувязі за 4-ы квартал 2019 году|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/4_spe_na_sait.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=17 студзеня 2020}}</ref>. == Шляхі зносін == {{Асноўны артыкул|Шляхі зносін Беларусі}} На 2020 год у Беларусі існавала 6 відаў шляхоў зносінаў: * ''Чыгуначныя''. [[Беларуская чыгунка]] ахоплівала звыш 2100 паселішчаў краіны і прапаноўвала 4 лініі перавозак паяжджанаў: 1) гарадзкія — у межах сталіцы і абласных цэнтраў да станцыяў у гарадах-спадарожніках, 2) рэгіянальныя — у межах вобласьці і да бліжэйшага гораду абласнога падпарадкаваньня ў суседняй вобласьці, 3) міжрэгіянальныя — між сталіцай і абласнымі цэнтрамі ды між абласнымі цэнтрамі, 4) міжнародныя — між Беларусьсю і іньшымі краінамі. Паводле хуткасьці руху і працягласьці прыпынкаў рэгіянальныя і міжрэгіянальныя лініі падзялялі на 2 клясы: бізнэс і эканом. Квіткі на цягнік прадавалі он-лайн праз [[Аплатная картка|аплатную картку]] і [[электронныя грошы]], па тэлефоне і ў касах на станцыях. Электронная рэгістрацыя дазваляла сесьці ў цягнік па пашпарце. Паездка міжрэгіянальнымі лініямі праз усю краіну ад Берасьця да Віцебска каштавала ад 13,8 [[Беларускі рубель|рубля]] ($7-8) у пляцкарце і да 19,1 рубля ($11-12) у купэ. У Беларусі дзейнічала 20 буйных чыгуначных вакзалаў. На меншых станцыях працавалі білетныя касы і гандлёвыя кіёскі. * ''Аўтамабільныя''. У кожным горадзе Беларусі дзейнічалі аўтавакзал і аўтастанцыя з заляй чаканьня, дзе прадавалі ежу і квіткі на прыгарадныя, міжгароднія і міжнародныя падарожжы. У Менску працавалі Цэнтральны аўтавакзал і Аўтазаводзкая ды Паўднёва-Заходняя аўтастанцыі, куды прыбывала большасьць міжнародных аўтобусаў. Квіткі на праезд у прыгарадных і міжгародніх аўтобусах перавозчыкаў [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] прадавалі он-лайн за электронныя грошы. Большасьць аўтападарожжаў ажыцьцяўлялі прыватныя [[Маршрутнае таксі|маршрутныя таксі]] на мікраўтобусах. * ''Паветраныя''. Нацыянальны аэрапорт «[[Менск (нацыянальны аэрапорт)|Менск]]» прымаў палёты зь іншых краінаў. Лётнішчы абласных цэнтраў прымалі грузавыя і чартэрныя самалёты. Зь Берасьця, Гомеля і Горадні ладзілі палёты ў расейскі [[Калінінград]]. * ''Водныя''. У Беларусі налічвалася 10 рачных партоў, што прымалі караблі праз 8 водных шляхоў: [[Дняпроўска-Бужанскі канал]] і 8 рэк — Дняпро, [[Бярэзіна|Бярэзіну]], Сож, Прыпяць, [[Дзьвіна|Дзьвіну]], Нёман і [[Мухавец]]. Улетку ладзіліся прагулкі на [[цеплаход]]ах у 13 мясьцінах: Берасьці (Мухавец), Віцебску (Дзьвіна), Горадні (Нёман і [[Аўгустоўскі канал]]), Гомелі (Сож), Магілёве ([[Дняпро]]), Бабруйску (Бярэзіна), Мазыры і Пінску ([[Прыпяць]]), «Нарачанскім» (возера [[Нарач]]) і «[[Прыпяцкі нацыянальны парк|Прыпяцкім]]» нацыянальных парках, нацпарку «Браслаўскія азёры» (возера [[Дрывяты]]), на [[Заслаўскае вадасховішча|Заслаўскім вадасховішчы]] (Менскае мора) і [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскім возеры]] (Івацэвіцкі раён). Па Аўгустоўскім канале хадзіў рачны трамвай. З [[Тураў|Турава]] плывучая гасьцініца «Палесьсе» ладзіла 3-дзённыя рачныя круізы па Прыпяці. * ''Гарадзкія''. У большасьці гарадоў краіны дзейнічаў [[грамадзкі транспарт]]: аўтобус — амаль ва ўсіх; [[тралейбус]] — у сталіцы, абласных цэнтрах і [[Бабруйск]]у; [[трамвай]] — у сталіцы, [[Віцебскі трамвай|Віцебску]], Мазыры і [[Наваполацак|Наваполацку]]; [[таксі]] і маршрутнае таксі — у Менску, абласных цэнтрах і іншых буйных гарадах; [[Менскі мэтрапалітэн]]. Квіткі на праезд прадавалі ў кіёску на прыпынку, кандуктары і кіроўцы. У сталіцы цана наземнага праезду складала 60 капеек, у мэтро — 65 капеек. У іншых гарадах Беларусі праезд быў таньнейшым. Шматразовыя праязныя білеты прадавалі на месяц, 15 і 10 дзён, у тым ліку на некалькі відаў перавозак<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Транспарт Беларусі|спасылка=https://www.belarus.by/by/travel/transport-in-belarus|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}</ref>. * ''Трубаправодныя''. Улучалі 2861 км нафтаправодаў («[[Гомельтранснафта Дружба]]»), 1200 км нафтапрадуктаправодаў і 7,9 тыс. км [[газаправод]]аў пад кіраўніцтвам ААТ «[[Газпрам трансгаз Беларусь]]» разам з 7 магістральнымі, зь якіх 2,9 тыс. км (37%) былі транзытнымі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галіна дзейнасьці|спасылка=http://www.btg.by/about/activities/|выдавец=«Газпрам трансгаз Беларусь»|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}</ref>. == Узброеныя сілы == {{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь}} [[Файл:Берет ВДВ.jpg|значак|300пкс|Барэт беларускіх [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|ПДВ]] да 1995 г.]] На 2020 год Узброеныя сілы Беларусі ўлучалі: 1) [[Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь|Сухапутныя войскі]], 2) [[Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны Беларусі|Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Структура Ўзброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/structure/|выдавец=[[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. [[Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі]] меў у непасрэдным падпарадкаваньні [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|Сілы спэцыяльных апэрацыяў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сілы спэцыяльных апэрацый|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sso/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Сухапутныя войскі знаходзіліся ў падпарадкаваньні [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]] і ўлучалі 2 апэратыўныя камандаваньні: [[Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Заходняе]] (Горадня) і [[Паўночна-Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Паўночна-Заходняе]] (Барысаў, Менская вобласьць)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі (прызначэньне)|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sv/appointment/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На люты 2018 году Ўзброеныя сілы Беларусі налічвалі 70 000 [[Вайсковец|вайскоўцаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Урачысты сход, прысьвечаны 100-годзьдзю Ўзброеных сілаў Беларусі|спасылка=http://president.gov.by/by/news_by/view/urachysty-sxod-prysvechany-100-goddzju-uzbroenyx-sil-belarusi-18170/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=22 лютага 2018|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год Сухапутныя войскі Беларусі лікам 29 600 чалавек мелі на ўзбраеньні: 469 [[Асноўны баявы танк|асноўных баявых танкаў]] (400 [[Т-72]]), 1111 [[Баявая машына пяхоты|баявых машынаў пяхоты]] (875 [[БМП-2]]), 247 [[бронетранспартэр]]аў (150 [[БТР-80]]), 434 [[Самаходная артылерыйская ўстаноўка|самаходных артылерыйскіх установак]] (САУ; 198 [[2С1]] «Гваздзік»), 228 палявых [[гармата]]ў (132 [[Гаўбіца|гаўбіцы]] [[2А65]]), 234 [[Рэактыўная сыстэма залпавага агню|рэактыўных сыстэмаў залпавага агню]] (РСЗА; 126 «[[Град (зброя)|Градаў]]»), 109 [[мінамёт]]аў (61 [[2С12]] «Сані»), 480 [[Супрацьтанкавы ракетны комплекс|супрацьтанкавых ракетных комплексаў]] (СТРК), 14 [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітных ракетных комплексаў]] (ЗРК) «Тор» і 96 [[Апэратыўна-тактычны ракетны комплекс|апэратыўна-тактычных ракетных комплексаў]] (АТРК; 60 9К72 «Эльбрус»)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі Беларусі|спасылка=https://www.globalsecurity.org/military/world/belarus/army-equipment.htm|выдавец=Партал «Сусьветная бясьпека» (Александрыя, штат [[Вірджынія]], ЗША)|мова=en|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранае абароны Беларусі мелі на ўзбраеньні: 140 баявых самалётаў (70 [[Су-25]]), 10 транспартных (6 [[Ан-26]]) і 10 навучальных Л-39, 168 транспартных [[верталёт]]аў (125 [[Мі-8]]), 50 ударных [[Мі-24]] і 16 выведвальных Мі-24К і -Р, 2 [[дывізіён]]ы ЗРК [[С-300]], 4 дывізіёны [[С-200]], 12 [[Батарэя (войска)|батарэяў]] ЗРК «[[Бук (зброя)|Бук]]» і С-125. 22 жніўня 2016 году на ўзбраеньне 77-га дывізіёна [[336-я рэактыўная артылерыйская брыгада|336-й рэактыўнай артылерыйскай брыгады]] ў Асіпавічах (Магілёўская вобласьць) паставілі 1-ю РСЗА «[[Палянэз (зброя)|Палянэз]]»<ref>{{Навіна|аўтар=Эдуард Мартынюк|загаловак=«Палянэз» прынята на ўзбраеньне беларускай арміі|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/palanez-prynjata-na-uzbraenne-belaruskaj-armii-50074-2016/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 жніўня 2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}</ref>. == Замежная палітыка == {{Асноўны артыкул|Замежная палітыка Беларусі}} Паводле 1-га артыкула Канстытуцыі 1994 году, Рэспубліка Беларусь самастойна ажыцьцяўляе [[Замежная палітыка|замежную палітыку]]. Згодна з 18-м артыкулам «Рэспубліка Беларусь у сваёй замежнай палітыцы зыходзіць з прынцыпаў роўнасьці дзяржаваў, непрымяненьня сілы або пагрозы сілай, непарушнасьці межаў, мірнага ўрэгуляваньня спрэчак, неўмяшаньня ва ўнутраныя справы і іншых агульнапрызнаных прынцыпаў і нормаў [[Міжнароднае права|міжнароднага права]]. Рэспубліка Беларусь ставіць за мэту зрабіць сваю тэрыторыю бязьядзернай зонай, а дзяржаву — нэўтральнай»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя 1994 году (са зьмяненьнямі і дапаўненьнямі)|спасылка=http://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/kanstytutsyya-1994-goda-sa-zmyanennyami-i-dapa-nennyami-/|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2018|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. 14 лістапада 2005 году А. Лукашэнка падпісаў Закон «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь». Паводле 24-га артыкула Закону, «стратэгічнымі мэтамі замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь ёсьць: абарона дзяржаўнага [[сувэрэнітэт]]у і тэрытарыяльнай цэласнасьці Рэспублікі Беларусь; абарона правоў, свабодаў і законных зацікаўленасьцяў грамадзянаў, грамадзкіх і дзяржаўных зацікаўленасьцяў»<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь» ад 14 лістапада 2005 г. № 60-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=h10500060|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 2020 год грамадзяне Беларусі маглі бязьвізава выяжджаць у 44 краіны, у тым ліку ў сумежныя Расею і Ўкраіну. У Беларусь маглі бязьвізава прыяжджаць грамадзяне 23 краінаў, у тым ліку Расеі і Ўкраіны. Таксама грамадзяне 74 дзяржаваў прыбывалі ў Беларусь бязьвізава праз нацыянальны [[Менск (нацыянальны аэрапорт)|аэрапорт «Менск»]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бязьвізавы рух|спасылка=http://mfa.gov.by/be/visa/bezvizav_ruh/d13f36405deb6bb1.html|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. У 2017 годзе ўрад Беларусі падтрымліваў дыпляматычныя дачыненьні з 177 дзяржавамі (з 212). На 2020 год [[дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі]] працавалі ў 57 дзяржавах. Амбасадары Беларусі мелі акрэдытацыю паводле сумяшчальніцтва ў яшчэ 52 дзяржавах. У Беларусі працавала 48 амбасадаў, 4 аддзяленьні амбасадаў, 3 гандлёвыя прадстаўніцтвы і 39 консульстваў замежных дзяржаваў. Міжнародныя арганізацыі мелі ў Беларусі 18 прадстаўніцтваў. Яшчэ 91 замежная амбасада ў Варшаве, Вільні, Кіеве і Маскве мела акрэдытацыю ў Беларусі па сумяшчальніцтве<ref name="mfa.gov.by">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Замежная палітыка|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. На 1 ліпеня 2019 году ўрад Беларусі ўдзельнічаў у 2566 двухбаковых і 1315 шматбаковых міжнародных дамовах<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнароднае права|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/interlaw/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=1 ліпеня 2019|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. У Беларусі адсутнічае наўпроставы выхад да адкрытага мора для непасрэдных зносінаў зь несумежнымі дзяржавамі. Таму ў замежнай палітыцы Беларусі павышанае значэньне маюць дачыненьні з 5 сумежнымі дзяржавамі, кожная зь якіх мае выхад да мора: [[Латвія]]й, [[Летува|Летувой]], Польшчай, Расеяй і Ўкраінай. Апасродкавана празь іх землі ўрад Беларусі ажыцьцяўляе стасункі з астатнімі дзяржавамі. На 2020 год урад Беларусі ўдзельнічаў у 10 міжурадавых арганізацыях Эўропы: [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў]] (1991), [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]] (Вена, Аўстрыя; 1992), [[Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця]] (Лёндан, Ангельшчына; 1992), [[Нарада энэргетычнай хартыі]] (Брусэль, Бэльгія; 1994), [[Цэнтральна-эўрапейская ініцыятыва]] (Трыест, Італія; 1996), [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства]] (Брусэль, 1997), [[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі]] (2000), [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]] (Масква, Расея; 2003) і [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]] (Масква, 2015). На сусьветным узроўні Беларусь была дзяржавай-удзельніцай 40 міжурадавых арганізацыяў, сярод якіх: [[Арганізацыя аб’яднаных нацыяў]] (Нью-Ёрк, ЗША; 1945), [[Сусьветны паштовы саюз]] (Бэрн, Швайцарыя; 1947), [[Міжнародны саюз электрасувязі]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1947), [[Сусьветная мэтэаралягічная арганізацыя]] (Жэнэва, 1948), [[Міжнароднае бюро выставаў]] (Парыж, Францыя; 1951), [[Міжнародная арганізацыя працы]] (Жэнэва; 1954), [[Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі]] (Вена, 1957), [[Пастаянны трацейскі суд]] (Гаага, Нідэрлянды; 1962), [[Сусьветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасьці]] (Жэнэва, 1967), [[Сусьветны банк]] (Вашынгтон, ЗША; 1992), [[Міжнародны валютны фонд]] (Вашынгтон, 1992), [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1992), [[Арганізацыя супрацы чыгунак]] (Варшава, Польшча; 1993), [[Сусьветная мытная арганізацыя]] (Брусэль, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па стандартызацыі]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па цукры]] (Лёндан, 1993), [[Міжнародная электратэхнічная камісія]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі]] (Манрэаль, Канада; 1993), [[Сусьветная арганізацыя здароўя жывёлаў]] (Парыж, 1994), [[Міжпарлямэнцкі саюз]] (Парыж, 1995), [[Рух недалучэньня]] (Нью-Ёрк, 1998) і [[Міжнародная арганізацыя міграцыі]] (Жэнэва, 2005)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь і міжнародныя арганізацыі|спасылка=http://mfa.gov.by/be/mulateral/organization/|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БелЭн|1}} * {{Літаратура/БелЭн|2}} * {{Літаратура/БелЭн|3}} * {{Літаратура/БелЭн|4}} * {{Літаратура/БелЭн|5}} * {{Літаратура/БелЭн|6}} * {{Літаратура/БелЭн|7}} * {{Літаратура/БелЭн|8}} * {{Літаратура/БелЭн|9}} * {{Літаратура/БелЭн|10}} * {{Літаратура/БелЭн|11}} * {{Літаратура/БелЭн|12}} * {{Літаратура/БелЭн|13}} * {{Літаратура/БелЭн|14}} * {{Літаратура/БелЭн|15}} * {{Літаратура/БелЭн|16}} * {{Літаратура/БелЭн|17}} * {{Літаратура/БелЭн|18-1}} * {{Літаратура/БелЭн|18-2}} * {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік}} * [http://www.belarus.by/by Афіцыйны сайт Беларусі] * [http://map.letapis.by/by/#intro Мапа станаўленьня Беларусі] * [http://www.bielarus.net/ Беларуская Салідарнасьць] * [http://radzima.org Беларусь: адметныя мясьціны і помнікі], [[Radzima.org]] {{Добры артыкул}} {{Беларусь у тэмах}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Краіны Эўропы}} {{Краіны праграмы Ўсходняга Партнэрства}} {{АБСЭ}} m4y803y5f7z6rylu81w5vcpq522ag4n 0 7113 2331076 2285064 2022-08-02T22:36:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Лёндан |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Лёндану |Назва на мове краіны = London |Код мовы назвы краіны = en |Краіна = Вялікабрытанія |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 43 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = Ляндыніюм, Люндэнбург |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = Мэр |Плошча = 1706.8 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 24 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 7556900 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= |Год падліку колькасьці = 2007 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = +0 |Летні час = +1 |Тэлефонны код = +44 207 (цэнтар)<br />+44 208 (прыгарады)<br />+44 203 (прыгарады) |Паштовы індэкс = |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = London Montage 2016.png |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 28 |Даўгата паўшар’е = заходняе |Даўгата градусаў = 0 |Даўгата хвілінаў = 7 |Даўгата сэкундаў = 41 |Назва мапы = |Альтэрнатыўная мапа = |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:London |Сайт = [http://www.london.gov.uk/ london.gov.uk] |Колер = {{Колер|Вялікабрытанія}} }} '''Лёндан''' ({{мова-en|London}}) — сталіца [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] й [[Вялікабрытанія|Злучанага Каралеўства]], найбуйнейшы мэгаполіс у Злучаным Каралеўстве й найбуйнейшая гарадзкая зона ў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]] паводле большасьці паказчыкаў. Разьмешчаны на рацэ [[Тэмза]], Лёндан зьяўляецца буйным паселішчам на працягу двух тысячагодзьдзяў, ягоная гісторыя сыходзіць да свайго заснаваньня рымлянамі, якія назвалі яго Ляндыніюм<ref>[http://classic-web.archive.org/web/20080622181424/ «Roman»]. The Museum of London.</ref>. Старажытная частка Лёндану, лёнданскае Сіці, у значнай ступені захоўвае сваю плошчу ў сярэднявечных межах. Прынамсі з XIX стагодзьдзя Лёндан таксама называюць мэтраполіяй, якая склалася вакол гэтага ядра. Большая частка гэтай аглямэрацыі Лёндану, як і адміністрацыйны раён Вялікі Лёндан<ref>Elcock, Howard (1994). «Local Government: Policy and Management in Local Authorities». Routledge. p. 368. {{ISBN|978-0-415-10167-7}}.</ref> рэгулюецца абраным мэрам Лёндану й лёнданскай Асамблеяй<ref>Jones, Bill; Kavanagh, Dennis; Moran, Michael; Norton, Philip (2007). «Politics UK». Pearson Education. p. 868. {{ISBN|978-1-4058-2411-8}}.</ref>. Лёндан зьяўляецца вядучым сусьветным горадам, сусьветным цэнтрам мастацтва, гандлю, адукацыі, індустрыі забаваў, моды, фінансаў, аховы здароўя, [[сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]], прафэсійных паслугаў, дасьледаваньняў і распрацовак, турызму й транспарту, што спрыяе ягонай вядомасьці<ref>[http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf «Global Power City Index 2009»]. Institute for Urban Strategies — The Mori Memorial Foundation.</ref>. Горад зьяўляецца найбуйнейшым фінансавым цэнтрам нараўне зь Нью-Ёркам<ref>[https://web.archive.org/web/20121128152601/http://www.zyen.com/GFCI/GFCI%209.pdf «Global Financial Centres 9»]. Z/Yen. 2011.</ref> і пятым па велічыні гарадзкога [[СУП]], і самым буйным горадам з такім паказчыкам у [[Эўропа|Эўропе]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx | копія =http://web.archive.org/web/20130811173721/http://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx | дата копіі =11 жніўня 2013 | загаловак =Global city GDP rankings 2008—2025 | фармат = | назва праекту = | выдавец =PricewaterhouseCoopers | дата доступу = 16 сьнежня 2014 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Лёндан ёсьць самым наведвальным горадам у сьвеце<ref>[http://blog.euromonitor.com/2011/01/euromonitor-internationals-top-city-destinations-ranking.html «Euromonitor International’s Top City Destination Ranking (2011 update)»]. Euromonitor International.</ref>, а лёнданскі аэрапорт [[Гітраў]] зьяўляецца самым загружаным аэрапортам у сьвеце паводле ліку міжнародных пасажыраў<ref>[http://www.advfn.com/lse/ShareNews.asp?sharenews=IAG&article=46589712 «Delta Expects New Slots To Foster Growth At Heathrow Airport»]. The Wall Street Journal. 23 February 2011</ref>. Маючы ў сваіх межах 43 унівэрсытэты, горад складае самую вялікую канцэнтрацыю вышэйшай адукацыі ў Эўропе<ref>[https://web.archive.org/web/20101124154712/http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow «Number of international students in London continues to grow»]. Greater London Authority.</ref>. У Лёндане адны з самых высокіх коштаў на нерухомасьць у сьвеце<ref>[http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/constructionandproperty/2784634/Highgate-trumps-Chelsea-as-priciest-postcode.html «Highgate trumps Chelsea as priciest postcode»]. telegraph.co.uk</ref><ref>[http://www.forbes.com/2007/12/11/postcodes-uk-expensive-forbeslife-cx_po_1212realestate.html «U.K.'s Most Expensive Postcodes»]. Forbes.com</ref>. У 2012 годзе Лёндан стаў першым горадам, дзе праходзілі сучасныя летнія [[Алімпійскія гульні]] ня менш за тры разы<ref>[http://www.olympic.org/media?calendartab=1&articleid=52922 «IOC elects London as the Host City of the Games of the XXX Olympiad in 2012»]. International Olympic Committee.</ref>. Лёндан месьціць прадстаўнікоў разнастайных народаў, культур і рэлігіяў, больш чым на 300 мовах гавораць людзі ў ягоных межах<ref>[https://web.archive.org/web/20110511215527/http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm «Languages spoken in the UK population»]. CILT, the National Centre for Language.</ref>. У ліпені 2010 году Вялікі Лёндан меў насельніцтва ў 7 825 200 чалавек, што робіць яго самым густанаселеным муніцыпалітэтам у [[ЭЗ]]<ref>[http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384 «Largest EU City. Over 7 million residents in 2001»]. www.statistics.gov.uk.</ref>. Вялікі Лёндан у межах гораду зьяўляецца другім па велічыні ў ЭЗ па колькасьці насельніцтва<ref>[http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y «KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas»]. Office for National Statistics.</ref>, у той час як сталічная вобласьць Лёндану зьяўляецца найбуйнейшай у ЭЗ, паводле ацэнак, агульная колькасьць насельніцтва вагаецца з 12 млн<ref name="citypopulation.de">[http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html «The Principal Agglomerations of the World»]. City Population.</ref> да 14 млн чалавек<ref>[http://www.demographia.com/dm-lonarea.htm «Southest England Population by Area from 1891»]. Demographia.</ref>. Лёндан быў самым буйным горадам у сьвеце паводле колькасьці насельніцтва з 1831 па 1925 гады<ref>[http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html «London: The greatest city»]. Channel4.com.</ref>. У Лёндане месьцяцца чатыры аб’екты [[сусьветная спадчына ЮНЭСКО|сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]: лёнданскі [[Таўэр]], [[Каралеўскія батанічныя сады К’ю]], [[Ўэстмінстэрскі палац]] разам з [[Ўэстмінстэрскае абацтва|Ўэстмінстэрскім абацтвам]] і [[царква Сьвятой Маргарыты|царквой Сьвятой Маргарыты]], і гістарычныя паселішчы ў [[Грынўіч|Грыныджы]], дзе месьціцца [[Каралеўская абсэрваторыя]] з адзнакай нулявога мэрыдыяна<ref>[http://whc.unesco.org/en/statesparties/gb «Lists: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland»]. UNESCO.</ref>. Іншыя вядомыя славутасьці ўключаюць [[Бэкінггэмскі палац]], Лёнданскае Вока, [[плошча Пікадылі]], [[Сабор Сьвятога Паўла]], [[Таўэрскі мост]], [[Трафальгарская плошча]] й стадыён «[[Ўэмблі]]». Лёндан зьяўляецца домам для шматлікіх музэяў, галерэяў, бібліятэк, спартовых спаборніцтваў і іншых культурных установаў, уключаючы [[Брытанскі музэй]], [[Нацыянальная галерэя (Лёндан)|Нацыянальную галерэю]], [[Брытанская бібліятэка|Брытанскую бібліятэку]], [[Ўімбэлдан]] і 40 тэатраў<ref>[https://www.webcitation.org/5yo0S4x3M?url=http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207 «West End Must Innovate to Renovate, Says Report»]. What’s On Stage.</ref>. [[Лёнданскі мэтрапалітэн]] зьяўляецца найстарэйшай падземнай чыгуначнай сеткай у сьвеце<ref>Transport for London. [https://web.archive.org/web/20130116190701/http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1604.aspx «London Underground: History»]. {{ISBN|978-0-904711-30-1}}.</ref> й другім самым шырокім пасьля [[Шанхайскі мэтрапалітэн|Шанхайскага мэтрапалітэну]]<ref>[https://web.archive.org/web/20100515130655/http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html «Shanghai now the world’s longest metro»]. Railway Gazette International.</ref>. Гарадзкая тэрыторыя Вялікага Лёндану падзяляецца на Ўнутраны й Вонкавы Лёндан, адміністрацыйна на Сіці й 32 гарадзкія акругі ({{мова-en|London boroughs|скарочана}}), сярод іх таксама Ўэстмінстэр. Лёндан зьяўляецца рэзыдэнцыяй [[Міжнародная марская арганізацыя|Міжнароднай марской арганізацыі]] ({{мова-en|IMO|скарочана}}). == Гісторыя == === Старажытнасьць === Нягледзячы на тое, што ёсьць сьведчаньні пра [[брыты|брыцкае]] паселішча ў гэтым раёне, першы буйны пасёлак быў заснаваны рымлянамі ў 43 годзе нашай эры<ref>Perring, Dominic (1991). «Roman London». London: Routledge. p. 1. {{ISBN|978-0-203-23133-3}}.</ref>. Ён існаваў на працягу ўсяго сямнаццаці гадоў, калі ў 61 годзе, племя [[іцэні]] на чале з каралевай Баўдыкай узялі яго штурмам й спалілі<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml «British History Timeline — Roman Britain»]. British Broadcasting Corporation.</ref>. У наступным горад быў перабудаваны й празь нейкі час у 100 годзе стаў сталіцай рымскай правінцыі [[Брытанія (правінцыя)|Брытанія]], зьмяніўшы ў гэтай якасьці горад [[Калчэстэр]]. У II стагодзьдзі насельніцтва рымскага Лёндану складала каля 60 тысячаў чалавек. Да VII стагодзьдзя англасаксы стварылі новае паселішча пад назвай ''Лундэнўік'' ({{мова-ang|Lundenwic|скарочана}}), якое месьцілася за 2 км уверх па плыні ад старога рымскага гораду, у тым месцы, дзе ў цяперашні час месьціцца Ковэнт-Гардэн<ref>[http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm «The early years of Lundenwic»]. The Museum of London.</ref>. Цалкам верагодна, што ў гэтым рэгіёне існавала гавань у вусьці ракі, дзе саксы займаліся рыбнай лоўляй і гандлем, і гэты гандлёвы складнік рос, пакуль на горад не напалі [[вікінгі]]. Саксы былі вымушаныя рухацца на ўсход, назад у рымскі Ляндыныюм, для таго, каб выкарыстоўваць ягоныя сьцены для абароны. Вікінгі працягвалі напады, пакуль у 886 годзе [[Альфрэд Вялікі]] не адбіў Лёндан і заключыў дамову на мір з дацкім лідэрам, [[Гутрум]]ам<ref>[http://classic-web.archive.org/web/20080602225909 «Medieval London — Vikings»]. The Museum of London.</ref>. Арыгінальны саксонскі горад называўся «Старым горадам» ({{мова-ang|Ealdwic|скарочана}}), у нашыя дні гэты рэгіён вядомы як [[Алдўік]] ({{мова-ang|Aldwych|скарочана}}), які знаходзіцца ў сучасным горадзе [[Ўэстмінстэр]]<ref>George Hamilton Cunningham (1927). [http://books.google.com/?id=2fIgAAAAMAAJ «London»]. J. M. Dent & Sons. p. xiii.</ref>. Два нядаўнія адкрыцьці паказваюць, што Лёндан можа быць нашмат старэй, чым гэта лічыцца цяпер. У 1999 годзе рэшкі моста часоў [[Бронзавы век|Бронзавага веку]] былі знойдзены на берагавой паласе на поўнач ад [[Воксал брыдж]]у<ref>Denison, Simon (July 1999). [https://web.archive.org/web/20110427021948/http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html «First `London Bridge' in River Thames at Vauxhall»]. British Archaeology</ref>. Гэты мост альбо перасякаў [[Тэмза|Тэмзу]], альбо ішоў да страчанага вострава ў рацэ. Паводле праведзенай экспэртызы ўзрост драўніны складае [[1500 да н. э.|1500 гадоў да н. э.]] === Сярэднявечча === [[Файл:Siege of London (MS 1168).jpg|міні|150пкс|зьлева|Аблога Лёндана Ланкастэрамі ў 1471 годзе]] З распадам рымскага валадарства ў пачатку V стагодзьдзя Лёндан быў фактычна закінуты. Аднак, з VI стагодзьдзя ў ваколіцах зьявілася саксонскае паселішча. Пасьля аб’яднаньня Ангельшчыны ў X стагодзьдзі Лёндан, ужо велічны горад і самы важны гандлёвы цэнтар на воставе, становіцца ўсё больш важным у палітычным пляне цэнтру, аднак па-ранейшаму сутыкаючыся з канкурэнцыяй [[Ўінчэстэр]]у, традыцыйнага цэнтру каралеўства [[Ўэсэкс]]. У XI стагодзьдзі кароль [[Эдўард Спавяданьнік]] зноўку заснаваў і перабудаваў [[Ўэстмінстэрскае абацтва]], якія месьцілася ў некалькіх хвілінах хады ўверх па плыні ад Лёндана, і якое з часам стала ўлюбёнай каралеўскай рэзыдэнцыяй. З гэтага моманту Ўэстмінстэр няўхільна выцясьняў лёнданскае Сіці як месца для правядзеньня пасяджэньня нацыянальнага ўрада<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml «Edward the Confessor (c.1003-1066)»]. British Broadcasting Corporation.</ref>. Пасьля перамогі ў [[бітва пры Гастынгсе|бітве пры Гастынгсе]], [[Вільгельм I Заваёўнік|Ўільям]], герцаг [[Нармандыя|Нармандыі]], стаў каранаваным каралём Ангельшчыны на [[Божае Нараджэньне]] 1066 году<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml «History — 1066 — King William»]. BBC.</ref>. Ўільям пабудаваў лёнданскі [[Таўэр]], першы з многіх замкаў нарманаў у Ангельшчыне, якія былі пабудаваны з каменьню, у паўднёва-ўсходняй частцы гораду, каб запалохаць мясцовых жыхароў<ref>Adrian Tinniswood. [http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml «A History of British Architecture — White Tower»]. BBC.</ref>. У 1097 годзе [[Вільгельм II]] пачаў будаўніцтва [[Ўэстмінстэр-Хол]], недалёка ад абацтва. Зала лягла ў аснову новага [[Ўэстмінстэрскі палац|Ўэстмінстэрскага палацу]]<ref>[https://web.archive.org/web/20080311032051/http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm «UK Parliament — Parliament: The building»]. UK Parliament</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080404171249/http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm «Palace of Westminster»]. UK Parliament.</ref>. Падчас XII стагодзьдзя ўстановы цэнтральнага ўрада, якія да гэтага часу суправаджалі каралеўскі двор, які разьязджаў па ўсёй краіне, вырасьлі ў памерах і складанасьці й сталіся сабірацца ў адным месцы. У большасьці выпадкаў гэтае месца было ў Ўэстмінстэры, нягледзячы на тое, што каралеўская казна, пераехаўшы з Ўінчэстэра, спыніліся ў Таўэры. У той час горад у Ўэстмінстэры ператварыўся ў сапраўдную дзяржаўнцю сталіцу, у адрозьненьне ад суседа, лёнданскага Сіці, які застаўся самым вялікім па велічыні горадам Ангельшчыны й галоўным гандлёвым цэнтрам, квітнеючы пад уласнай унікальнай адміністрацыі, [[карпарацыя Лёндана|карпарацыі Лёндана]]. У 1100 годзе ягонае насельніцтва складала каля 18 тысячаў чалавек, а ў 1300 годзе яно вырасла амаль да 100 тысячаў<ref>Schofield, John; Vince, Alan (2003). [http://books.google.com/?id=Qu7QLC7g7VgC&pg=PA26&lpg=PA26&dq=london+population+1100+-+1300 «Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting»]. Continuum International Publishing Group. p. 26. {{ISBN|978-0-8264-6002-8}}.</ref>. У часы бушаваньня ў краіне [[чорная сьмерць|чорнай сьмерці]] ў сярэдзіне XIV стагодзьдзя Лёндан страціў амаль траціну свайго насельніцтва<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml «History — Black Death»]. BBC News.</ref>. === Лёндан у XVI—XVIII стагодзьдзях === З прыходам да ўлады дынастыі [[Т’юдары|Т’юдараў]] у [[Ангельшчына|Ангельшчыне]] пачалася эпоха [[Абсалютная манархія|абсалютнай манархіі]]. Цэнтралізацыя ўлады ў руках караля прывяла да таго, што сталіца стала разьвівацца й багацець яшчэ хутчэй, чым раней. Спрыяльна адбіліся на горадзе часы кіраваньня [[Генрых VIII|Генрыха VIII]] і [[Эдуард VI|Эдуарда VI]] — былі заснаваны знакамітыя лёнданскія паркі [[Гайд-парк]] і [[Кенсынгтанскія сады|Кенсынгтан-гардэн]] і адкрыта некалькі буйных шпіталёў<ref name = «A»>Пэўснэр, Нікалаўс — «Лёндан. Сіці й Ўэстмінстэр»</ref>. [[Файл:London - John Norden's map of 1593.jpg|міні|200пкс|Мапа Лёндану 1593 году]] [[Рэфармацыя]], якая адбылася ў Ангельшчыне пры Гэнрыху VIII, ня скончылася, у адрозьненьне ад іншых краінаў, кровапраліцьцём: тут царкоўныя пераўтварэньні кантраляваліся каралём і былі ініцыяваны «зьверху», а ня «зьнізу», як у большасьці іншых краінаў. Пасьля [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] каля паловы плошчы Лёндана было занята рэлігійнымі збудаваньнямі й прыкладна траціну насельніцтва складалі манахі. Сытуацыя зьмянілася ў 1538—1541 гадох, пасьля таго, як Гэнрых VIII выдаў закон аб вяршэнстве караля над царквой. Пасьля гэтага значная частка царкоўнай маёмасьці была канфіскавана й перададзена ў рукі каралю й ягоным найбліжэйшым [[васал]]ам. Лёндан разьвіўся да аднаго з найбуйнейшых гандлёвых цэнтраў [[Эўропа|Эўропы]]. У горадзе квітнелі малыя прадпрыемствы, а буйныя ангельскія ўладальнікі вялі свой гандаль па ўсім сьвеце — ад [[Расея|Расеі]] да [[Амэрыка|Амэрыкі]]. У прыватнасьці, каралева [[Лізавета I]] прымала амбасадараў з [[Маскоўская дзяржава|Масковіі]] ў садах прадмесьцяў Лёндана [[Рычманд (Лёндан)|Рычмандзе]]<ref name="D">Романюк С. К. [http://nkj.ru/archive/articles/3167/ «Русский» Лондон]//Наука и жизнь. № 7, 2003.</ref>. Ствараліся гіганцкія кампаніі, як то [[Брытанская Ост-Індзкая кампанія|Ост-Індзкая]] ў 1600 годзе. Пасьля таго, як у 1572 годзе [[гішпанцы]] захапілі й разрабавалі буйны галяндзкі горад [[Антвэрпэн]], Лёндан стаў найбуйнейшым цэнтрам гандлю на [[Паўночнае мора|Паўночным моры]]. Імкліва павялічвалася насельніцтва сталіцы — з 50 000 чалавек у 1530 годзе да 225 000 у 1605 годзе. Таксама ў XVI стагодзьдзі зьявіліся першыя мапы Лёндана. Зьявіліся першыя публічныя тэатры, самым папулярным зь якіх стаў «[[Глёбус (тэатар)|Глёбус]]», у якім ставіліся п’есы [[Ўільям Шэксьпір|Ўільяма Шэксьпіра]]. У XVI стагодзьдзі ў [[Ўэст-Энд]]зе пачала сяліцца шляхта. Неўзабаве раён стаў адным з самых прэстыжных месцаў гораду. Дагэтуль дом у Ўэст-Эндзе зьяўляецца пропускам у вышэйшы сьвет Лёндана. [[Файл:Chelsea lots road power station 1.jpg|міні|180пкс|зьлева|Індустрыяльны Лёндан: электрастанцыя ў Чэлсі]] Падчас [[Ангельская рэвалюцыя|Ангельскай грамадзянскай вайны]] Лёндан заняў бок [[Парлямэнт Вялікабрытаніі|Парлямэнта]]. Былі створаны войскі апалчэньня й збудаваны абарончыя ўмацаваньні, каб абараніць горад ад раялістаў, якія чым далей, тым бліжэй прасоўваліся да сталіцы — бітва пры [[Брэнтфард]]зе адбылася ўсяго ў некалькіх [[міля]]х ад Лёндана. Аднак добра арганізаваная абарона не дазволіла каралеўскім войскам узяць горад, што й згуляла вырашальную ролю ў вайне — захоўваемыя ў Лёндане багацьці дапамаглі Парлямэнту атрымаць перамогу. [[Файл:Great Fire London.jpg|міні|200пкс|[[Пажар у Лёндане 1666 году|Вялікі лёнданскі пажар]] увечары 4 верасьня, карціна невядомага мастака.]] У Лёндане, як і ва ўсіх эўрапейскіх гарадох таго часу, адсутнічалі [[каналізацыя]] й сыстэма [[Ахова здароўя|аховы здароўя]], да таго ж, горад быў вельмі перанаселены, і таму там рэгулярна ўспыхвалі эпідэміі са шматлікімі сотнямі, а парой і тысячамі ахвяраў. Але самая страшэнная здарылася ў сярэдзіне XVII стагодзьдзя, у 1665—1666 гадох. У [[Ангельшчына|Ангельшчыне]] яна мае назоў [[Вялікая эпідэмія чумы ў Лёндане|Вялікай Чумой]] ({{мова-en|The Great Plague|скарочана}}). У Лёндане ахвярамі эпідэміі сталі прыкладна 60 000 чалавек (пятая частка гораду). [[Сэм’юэл Піпс]], хранікёр гораду, запісаў 4 верасьня 1665 году наступнае: ''«За тыдзень памерла больш за 7 400 чалавек, зь іх 6 000 — ад чумы. Дзень ноч амаль безь перапынку з вуліцы даносіцца пахавальны звон царкоўных званоў''». [[Файл:Plan London 1767 9104.jpg|міні|200пкс|Плян Лёндану 1770 году]] Адразу пасьля заканчэньня эпідэміі здарылася яшчэ адна катастрофа — [[Пажар у Лёндане 1666 году|Вялікі лёнданскі пажар]] 1666 году. У той час як Вялікая Чума пакасіла насельніцтва Лёндана, пажар нанёс сур’ёзную матэрыяльную шкоду, зьнішчыўшы 13 200 дамоў (каля 60% гораду) і 87 цэркваў (у тым ліку стары [[сабор Сьвятога Паўла]]). Як ні дзіўна, але ў агні загінула ўсяго восем чалавек, затое многія засталіся без жытла й пазбавіліся ўсіх сродкаў да існаваньня. Пасьля аднаўленьня Лёндан канчаткова ператварыўся ў фінансавую сталіцу сьвету. У 1694 годзе адкрыўся [[Банк Ангельшчыны]], які дазволіў краіне яшчэ больш павялічыць свой уплыў на сусьветную эканоміку. У 1700 годзе 80% імпарту й 69% экспарту [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] прыпадала на Лёндан, а насельніцтва гораду перавышала 500 000 чалавек. У XVIII стагодзьдзі, у [[Эпоха Асьветніцтва|эпоху Асьветніцтва]] атрымалі шырокае распаўсюджваньне [[прэса]] й [[літаратура]]. З тых часоў цэнтрам выдавецкага жыцьця Лёндана стала вуліца [[Фліт-стрыт]]. У тым жа стагодзьдзі быў адзначаны рост злачыннасьці ў сталіцы, з-за чаго пакараньні сталі больш жорсткім: нават за малаважнае злачынства цяпер пагражала [[сьмяротная кара]]. У канцы XVII стагодзьдзі Лёндан стаў адным з тэхналягічных цэнтраў Эўропы, пра што сьведчыць наведваньне гораду [[Вялікае пасольства|вялікім пасольствам]], чальцом якога быў пад імем Пятра Міхайлава й расейскі цар [[Пётар I]], які ў прыватнасьці наведаў там некалькі заводаў і [[Грынвіцкая абсэрваторыя|грыныдзкую абсэрваторыю]]<ref>[http://www.russianculture.ru/brit/brit11.htm</span> Расейска-брытанскія культурныя сувязі ў XVIII стагодзьдзі. Пачатак стагодзьдзя. Падарожжа Пятра I]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Russian Culture</ref>. У 1707 годзе Лёндан набыў статус сталіцы [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], новай дзяржавы, створанай пасродкам аб’яднаньня Ангельшчыны й [[Шатляндыя|Шатляндыі]]. У тым жа XVIII стагодзьдзі былі пабудаваны новы [[сабор Сьвятога Паўла]] й [[Бэкінггэмскі палац]] — сымбалі сучаснага Лёндана, — а таксама [[Ўэстмінстэрскі мост]], які стаў усяго толькі другім мостам у Лёндане праз [[Тэмза|Тэмзу]]. Да канца XVIII стагодзьдзя насельніцтва Лёндана дасягнула мільёна чалавек. === XIX стагодзьдзе === [[Файл:Fotografi av Royal Exchange. London, England - Hallwylska museet - 105857.tif|міні|зьлева|[[Каралеўская біржа (Лёндан)|Лёнданская каралеўская біржа]] на фатаздымке 1886 году.]] Лёндан XIX стагодзьдзя стаўся горад кантрастаў. З аднаго боку, ён быў сталіцай найбуйнейшай дзяржавы ў сьвеце — [[Брытанская імпэрыя|Брытанскае імпэрыі]], эканамічным і палітычным цэнтрам сьвету, а зь іншага боку быў горадам, дзе ў трушчобах, практычна бяз сродкаў да існаваньня, жылі мільёны беднякоў. На XIX стагодзьдзе прыпала эпоха імклівай [[індустрыялізацыя|індустрыялізацыі]] й урбанізацыі ў краінах Эўропы й Паўночнай Амэрыкі. У гэтым стагодзьдзі ў Лёндане была пабудаваная велізарная колькасьць новых фабрыкаў і заводаў, а насельніцтва павялічылася ў 6 разоў. У XIX стагодзьдзі Лёндан быў самым вялікім горадам сьвету, да 1900 году ягонае насельніцтва складала каля 6 млн чалавек. У сталіцы зьявіліся цэлыя прамысловыя раёны, і самы вядомы зь іх — [[Іст-Энд]], які стаў супрацьлегласьцю заможнага [[Ўэст-Энд]]у. У XIX стагодзьдзі ў абліччы Лёндану адбыліся кардынальныя зьмены. У 1836 годзе была адкрыта першая чыгунка, якая злучыла [[Лёнданскі мост]] і Грыныдж, і менш чым за 20 гадоў адкрылася 6 вакзалаў. У 1863 годзе ў Лёндане зьявілася першае ў сьвеце сетка мэтрапалітэну. Акрамя таго, у XIX стагодзьдзі былі пабудаваны [[Біг-Бэн]], [[Альбэрт-Хол]], комплекс [[Трафальгарская плошча|Трафальгарскай плошчы]], [[Таўэрскі мост]]. Упершыню за ўсю гісторыю існаваньня Лёндана зьявілася каналізацыя. У гэтым жа стагодзьдзі была рэфармаваная сыстэма гарадзкога самакіраваньня, бо старая сыстэма, якая існавала яшчэ са Сярэднявечча, відавочна не адказвала патрабаваньням разрослага мэгаполісу. У 1855 годзе быў створаны Сталічны камітэт па працах ({{мова-en|Metropolitan Board of Works|скарочана}}), які кантраляваў гарадзкое будаўніцтва й стварэньне інфраструктуры. У 1888 годзе гэты орган ліквідавалі, а адміністрацыйныя функцыі былі ўпершыню ўскладзены на выбарны орган — [[Лёнданская акруговая рада]] ({{мова-en|London County Council|скарочана}}). У 1851 годзе Лёндан прыняў [[Сусьветная выстава (1851)|сусьветную выставу]]<ref>Павлов К. А. Международные ярмарки и выставки. М., 1962, с. 12—13.</ref>. У сярэдзіне стагодзьдзя горад упершыню сутыкнуўся з масавай іміграцыяй. Асабліва вялікі прыток прыежджых ішоў з [[Ірляндыя|Ірляндыі]]. Таксама ў горадзе ўтварылася вялікая габрэйская суполка. == Геаграфія == [[Файл:A London View - geograph.org.uk - 303994.jpg|міні|180пкс|зьлева|Тэмза]] Горад раскінуўся на 45 кілямэтраў уздоўж судаходнай Тэмзы, у сярэднім ляжыць на вышыні 62 мэтры над узроўнем мора. З паўднёвага захаду да ўсходу горад перасякае [[Тэмза]], суднаходная рака, якая ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. Даліна Тэмзы — урадлівая й досыць плоская, што дазволіла Лёндану пашырацца раўнамерна. Першапачаткова рака была шырэйшай, а ейныя берагі былі багністымі й гразкімі, але з-за дзейнасьці чалавека ўсё гэта зьнікла. Тэмза — прыліўна-адліўная рака, і таму ў Лёндане існуе небясьпека паводкі<ref>[http://for-ua.com/incident/2006/04/06/161636.html Брытанія рыхтуецца да патопу]</ref>. У апошнія гады гэта небясьпека павялічылася з-за ўзьняцьця ўзроўню вады ў рацэ. Панятак «каардынаты гораду» ўмоўны. Традыцыйна лічыцца, што намінальны цэнтар Лёндану разьмешчаны на скрыжаваньні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Eleanor Cross||en|Eleanor Cross}} і [[Чарынг-Крос]]. Гэта месца разьмешчана непадалёк ад [[Трафальгарская плошча|Трафальгарскай плошчы]]. === Клімат === {{Асноўны артыкул|Клімат Лёндана}} [[Файл:Nelsons Column in the clounds.jpg|міні|200пкс|Калёна Нэльсана й неба, зацягнутае аблокамі]] Клімат у Лёндане — умерана-марскі. Ён адрозьніваецца мяккасьцю й умеранасьцю на працягу ўсяго году. Улетку тут цёпла, але рэдка горача. Дзённая тэмпэратура ўлетку рэдка паднімаецца вышэй за 33&nbsp;°C, хоць у апошнія гады адзначаецца гарачэйшае летняе надвор’е. Рэкордная сьпякота назіралася ў 2003 годзе, калі тэмпэратура дасягнула 38,1&nbsp;°C.<ref name="AverageWeatherLondon">{{Спасылка |url=http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003790 |загаловак=Average Conditions, London, United Kingdom |выдавец=[[BBC]] |accessdate=30 верасьня 2010}}</ref> Узімку халаднавата, але не марозна (прыкладна як у кастрычніку ў Менску), уначы тэмпэратура, як правіла, не апускаецца ніжэй −7&nbsp;°C. Сьнегапады рэдкія. Сьнежны полаг захоўваецца толькі каля 5 дзён у годзе й вышыня сьнежнага полага малаважная (каля 25 мм). Сярэднегадовая колькасьць ападкаў складае 584 мм, што менш, чым у [[Рым]]е ці [[Сыднэй|Сыднэі]]. Гарадзкі масіў стварае ўласны мікраклімат. Мяккасьць кліматычных умоваў зьвязана з наяўнасьцю цёплага Паўночна-Атлянтычнага цячэньня, якое абмывае заходняе ўзьбярэжжа Эўропы. Вятры, якія дзьмуць з [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяна]], улетку прыносяць прахалоду, а ўзімку — цяпло. Асаблівасьцю лёнданскага клімату зьяўляецца вельмі невялікая міжсэзонная амплітуда ваганьняў: ад +5,1&nbsp;°C у студзені да +18,1&nbsp;°C у ліпені (розьніца складае 13&nbsp;°C). Такім чынам, зіма ў Лёндане такая ж мяккая, як у горадзе поўначы субтрапічнага пояса (напрыклад, [[Сочы]]), а лета паводле сярэдняй тэмпэратуры нават больш халаднаватае, чым у [[Менск]]у й [[Талін]]е, і такім чынам, зьяўляецца ўмерана-цёплым, але не гарачым. === Экалёгія === [[Файл:Qantas b747 over houses arp.jpg|240px|міні|Нізкалётныя самалёты зблізку Гітраў]] Лёндан пакутаваў ад задымленьня паветра з часоў Сярэднявечча. Пасьля катастрафічных наступстваў [[Вялікі смог 1952 году|Вялікага смогу]] 1952 году былі прыняты заканадаўчыя меры, якія прывялі да паляпшэньня якасьці атмасфэрнага паветра. Тым ня менш, па стане на 2011 год Лёндан заставаўся адным з самых забруджаных гарадоў Эўропы<ref>{{Спасылка | аўтар=| datepublished=7 верасьня 2011| url=http://www.guardian.co.uk/environment/2011/sep/07/london-worst-european-cities-air-pollution| загаловак=London ranks among worst European cities for air pollution|выдавец=// guardian.co.uk| accessdate=2012-10-12|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BOkhuKh5|archivedate=2012-10-14}}{{ref-en}}</ref>. Асноўнай крыніцай забруджваньня атмасфэры зьяўляецца аўтамабільны транспарт, каля 1/3 якога прыпадае на знос шынаў і тармазоў. Як і шматлікія іншыя эўрапейскія гарады, Лёндан не адказвае нарматывам ЭЗ паводле канцэнтрацыі найбольш шкодных забруджвальных рэчываў, да якіх адносяцца аксід азоту (NO₂) і ўзважаныя часьцінкі (PM₁₀). Выкіды аксіду вугляроду (CO₂) у 2008 годзе былі на 17% ніжэйшыя, чым у сярэднім па краіне. За пэрыяд з 2000 па 2011 гады шкодныя выкіды ў цэлым скараціліся на 11%. Каля 40% канцэнтрацыі PM₁₀ (як і істотная доля канцэнтрацыі NO₂) у цэнтры гораду пераносіцца ветрам з зоны прадмесьцяў. Найбольшыя канцэнтрацыі NO₂ адзначаюцца ва Ўнутраным Лёндане й у раёне аэрапорта Гітраў. Дрэнная якасьць гарадзкога паветра можа зьяўляцца прычынай больш чатырох тысячаў сьмерцяў у год.<ref>{{кніга|аўтар=Адміністрацыя Вялікага Лёндана.|частка=|загаловак=Clearing the air. Executive Summary|арыгінал=|спасылка=http://www.london.gov.uk/sites/default/files/MAQS%20Executive%20Summary%20FINAL.pdf|адказны=|выданьне=The Mayor’s Air Quality Strategy|месца=Лёндан|выдавецтва=|год=2010|том=|старонкі=1—2, 4|старонак=|сэрыя=|isbn=|тыраж=}}{{ref-en}}</ref> Тэмза зьяўляецца адной з самых чыстых рэк у сьвеце, якія праходзяць праз сталіцы<ref>{{кніга|аўтар=Адміністрацыя Вялікага Лёндана.|частка=|загаловак=Greener London|арыгінал=|спасылка=http://legacy.london.gov.uk/gla/publications/environment/soereport/full-report.pdf|адказны=|выданьне=The Mayor’s State Of Environment Report For London|месца=Лёндан|выдавецтва=|год=2007|том=|старонкі=14|старонак=|сэрыя=|isbn=|тыраж=}}{{ref-en}}</ref>. Шкоду эстуарыю ракі наносіць скід ліўневай каналізацыі ў пэрыяд праліўных дажджоў. Каля 42% насельніцтва схільныя да шумавога ўзьдзеяньня на ўзроўні 55 дБ і вышэй, якое вырабляецца аўтамабільным транспартам, і каля 6% — чыгуначным транспартам. Аб’ём бытавых адыходаў за пэрыяд з 2000 па 2008 гады скараціўся.<ref>{{кніга|аўтар=Адміністрацыя Вялікага Лёндана.|частка=|загаловак=London's Environment Revealed|арыгінал=|спасылка=http://data.london.gov.uk/documents/SOE-2011-report.pdf|адказны=|выданьне=Даклад пра стан навакольнага асяродзьдзя Лёндана|месца=Лёндан|выдавецтва=|год=2011|том=|старонкі=7—9, 52|старонак=86|сэрыя=|isbn=978-1-84781-449-4|тыраж=}}{{ref-en}}</ref> == Насельніцтва == {{Сэктарная дыяграма |назва = Этнічныя групы Лёндану паводле перапісу 2011 году |метка1 = Белыя брытанцы |значэньне1 = 44.9 |колер1 = #003399 |метка2 = Іншыя белыя |значэньне2 = 14.9 |колер2 = #4080bf |метка3 = Азіяты |значэньне3 = 18.4 |колер3 = #ff471a |метка4 = Чорныя |значэньне4 = 13.3 |колер4 = #ffff00 |метка5 = Арабы |значэньне5 = 1.3 |колер5 = #66ff33 |метка6 = Зьмяшаныя |значэньне6 = 5 |колер6 = #ac00e6 |метка7 = Іншыя |значэньне7 = 2.2 |колер7 = #ffa31a }} Паводле перапісу насельніцтва 2011 году амаль 3 млн чалавек ці 36,7% насельніцтва Лёндану мелі замежнае паходжаньне, што робіць горад другім паводле велічыні горадам імігрантаў пасьля [[Нью-Ёрк]]у ў абсалютных лічбах. Каля 69% дзяцей, народжаных у Лёндане ў 2015 годзе, па меншай меры мелі аднаго з бацькоў, які нарадзіўся за мяжой<ref>[https://www.ft.com/content/41b5b302-b7e5-11e6-ba85-95d1533d9a62 «Most London babies have foreign-born parent»]. Financial Times.</ref>. З ростам індустрыялізацыі насельніцтва Лёндана хутка павялічвалася на працягу XIX і пачатку XX стагодзьдзяў, і нейкі час на сутыкненьні стагодзьдзяў Лёндан зьяўляўся самым густанаселеным горадам у сьвеце. Ягонае насельніцтва дасягнула максымуму ў 8,6 млн чалавек у 1939 годзе непасрэдна перад пачаткам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], але зьнізілася да 7,1 млн паводле перапісу 2001 году. Тым ня менш, у дзесяцігодзьдзе паміж 2001 і 2011 гадамі колькасьць жыхароў павялічыліся на мільён, дасягнуўшы 8,1 млн чалавек паводле апошняга пераліку<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/chd-we-figure-1.xls «2011 Census. London population»]. Office for National Statistics.</ref>. Празь бесьперапынны гарадзкі рост Лёндан выходзіць за межы Вялікага Лёндану, і на сёньня сталічная вобласьць мае насельніцтва ў дыяпазоне ад 12 да 14 мільёнаў у залежнасьці ад вызначэньня межаў гэтае вобласьці<ref name="citypopulation.de"/>. Паводле зьвестак Эўрастату, Лёндан зьяўляецца самым густанаселеных горадам і сталічнай вобласьцю [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]] й другім паводле колькасьці насельніцтва горадам у Эўропе. У пэрыяд 1991—2001 гадоў колькасьць прыбылых мігрантаў склала 726 тысячаў чалавек<ref>[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article379434.ece «Immigration rise increases segregation in British cities»]. The Times.</ref>. Сталічная вобласьць ахоплівае плошчу 1579 км². Шчыльнасьць насельніцтва складае 5,177 чалавек на км², больш чым у дзесяць разоў перавышаючы любую іншую вобласьць краіны. === Этнічны склад === Паводле зьвестак Нацыянальнага бюро статыстыкі на аснове перапісу насельніцтва 2011 году, 59,8% жыхароў Лёндану адносіліся на эўрапеоідаў, пры гэтым толькі 44,9% ад усяго насельніцтва адносілася да белых брытанцаў. 2,2% прыналежаць да групы белых [[ірляндцы|ірляндцаў]]. 20,9% лёнданцаў маюць азіяцкае ці зьмяшанае азіяцкае паходжаньне. [[Індыйцы]] складаюць 6,6% насельніцтва, на пакістанцаў і банглядэшцаў прыпадае па 2,7% на кожную этнічную групу. [[Кітайцы]] фармуюць 1,5% ад насельніцтва, а [[арабы]] складаюць толькі 1,3%. Яшчэ 4,9% ставяцца да катэгорыі «іншыя азіяты». 15,6% насельніцтва Лёндану адносяцца да нэгроідаў ці маюць зьмяшанае нэгроіднае паходжаньне. Афрыканцы складаюць 7% насельніцтва Лёндану, 4,2% адносяцца да нэгроідаў краінаў Карыбскага басэйну. 5% складае насельніцтва зьмяшанае расы. === Рэлігійны склад === Пераважная большасьць лёнданцаў — 48,4% зьяўляюцца хрысьціянамі, 20,7% — нерэлігійныя, 12,4% — мусульмане, 5% — індуісты, 1,8% — юдэі, 1,5% — сыкхі, 1% — будысты. == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Эканоміка Лёндана}} [[Файл:City of London skyline from London City Hall - Oct 2008.jpg|міні|[[Лёнданскі Сіці]] — адзін з сусьветных [[фінансавы цэнтар|фінансавых цэнтраў]] нароўні зь [[Нью-Ёрк]]ам]] Лёндан — найважнейшы эканамічны й фінансавы цэнтар [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] й [[Эўропа|Эўропы]], адзін з [[Сусьветныя фінансавыя цэнтры|сусьветных фінансавых цэнтраў]]. Валавы рэгіянальны прадукт гораду ў 2004 годзе склаў 365 млрд [[Даляр ЗША|$]] (17% [[СУП]] Вялікабрытаніі). Эканамічнае значэньне ж усёй Лёнданскай аглямэрацыі яшчэ вышэйшы — рэгіянальны прадукт у 2004 годзе склаў 642 млрд $. [[Файл:Gracechurch street.jpg|міні|170пкс|зьлева|Сэрца Лёндану (Gracechurch street)]] Найважнейшая галіна эканомікі гораду — фінансы, уключаючы банкаўскі сэрвіс, страхаваньне, кіраваньне актывамі; у Лёндане разьмешчаны штаб-кватэры найбуйнейшых банкаў і фінансавых кампаніяў, як то [[HSBC]], [[Reuters]], [[Barclays]]. Адзін з найбуйнейшых сусьветных цэнтраў валютнага й фондавага гандлю — [[Лёнданская фондавая біржа]]. На працягу стагодзьдзяў цэнтрам гарадзкога фінансавага жыцьця зьяўляецца бізнэсовы раён [[Сіці (Лёндан)|Сіці]], аднак з 1990-х гадоў за званьне фінансавага й бізнэсовага цэнтру Лёндану змагаецца [[Кенэры-Ўорф]] ва ўсходняй частцы гораду. [[Файл:City.hall.london.arp.jpg|міні|200пкс|[[Сіці-хол (Лёндан)|Сіці-Хол]]]] Другой паводле значнасьці галіной у эканоміцы Лёндану зьяўляецца інфармацыйная<ref>«Месца Лёндану ў эканоміцы Вялікабрытаніі», — Оксфардзкі ўнівэрсытэт, 2005</ref>. У сталіцы разьмяшчаецца штаб кватэра [[Бі-Бі-Сі]], адной з найбуйнейшых мэдыякарпарацыяў у сьвеце. У Лёндане выдаюцца папулярныя газэты, у ліку якіх [[The Times]], якая выдаецца амаль 700-тысячным тыражом штодня, [[The Sun]], [[The Daily Mirror]] і іншыя. У Лёндане разьмяшчаюцца штаб-кватэры мноства ангельскіх і транснацыянальных кампаніяў, сярод якіх [[BP]], [[Royal Dutch Shell]], [[Unilever]], [[Corus Group]], [[SABMiller]], [[Cadbury Schweppes]] і іншыя. Цэнтральныя офісы больш 100 з 500 найбуйнейшых эўрапейскіх кампаніяў разьмешчаны ў брытанскай сталіцы. Лёндан застаецца адным з найбуйнейшых прамысловых цэнтраў Брытаніі. Прамысловасьць гораду й прадмесьцяў прадстаўлена машынабудаваньнем (аўтамабілебудаваньне, электронная прамысловасьць, станкабудаваньне, суднабудаваньне й суднарамонт і іншыя), шырока разьвіта лёгкая, харчовая, нафтаперапрацоўчая й нафтахімічная галіны, паліграфія й іншыя. [[Файл:PiccadillyCircusAdverts.jpg|міні|200пкс|Рэкляма на плошчы Пікадылі]] Адной з найважнейшых крыніцаў прыбытку для Лёндану зьяўляецца [[турызм]]. У 2005 годзе гэта галіна забясьпечвала сталай працай 350 000 чалавек<ref>{{Спасылка |url=http://www.personneltoday.com/Articles/2005/02/15/27958/London+is+the+HR+centre+of+opportunity+in+the+UK.htm|загаловак=London is the HR centre of opportunity in the UK|выдавец=Personneltoday|lang=en|accessdate=2010-08-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/616JgZpgb|archivedate=2011-08-21}}</ref>. За год турысты пакідаюць у Лёндане 10 млрд [[Фунт стэрлінгаў|£]]<ref>[http://www.travel.ru/news/2008/08/05/125606.html Усё менш турыстаў едзе ў Лёндан]</ref>. Лічылася, што паводле папулярнасьці ў турыстаў горад саступае толькі [[Парыж]]у<ref>[http://www.posetili.ru/index.php?cur=region&id=145 Вялікабрытанія Лёндан]</ref>, аднак апошнія зьвесткі паказалі, што ў 2010 годзе ў Лёндан было прададзена 45 млн пуцёвак, тады як у Парыж — усяго 33,9 млн<ref>[https://web.archive.org/web/20120111061148/http://blozek.ru/2010/07/01/parizh-ustupil-londonu-v-populyarnosti-nadolgo-li.html Парыж саступіў Лёндану ў папулярнасьці- ці надоўга]</ref>. Нягледзячы на тое, што калісьці Лёндан быў адным з найбуйнейшых партоў [[Эўропа|Эўропы]], цяпер ён нават у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] знаходзіцца толькі на трэцім месцы. Штогадовы грузаабарот — 50 млн тон грузаў. Сэрца эканамічнага Лёндану — [[Лёнданскі Сіці|Сіці]]. Таксама мноства офісаў розных кампаній знаходзіцца ў раёне [[Плошча Пікадылі|плошчы Пікадылі]]. Нерухомасьць у Лёндане лічыцца адной з самых дарагіх у сьвеце<ref name ="longrad">[https://web.archive.org/web/20150711063230/http://www.longrad.com/news/2012/01/22/london-v-razreze/ Лёндан у Разрэзе]. longrad.com</ref>. У 2011 годзе ў Лёндане было прададзена больш за 3 000 дамоў коштам вышэй 1 мільёна фунтаў — больш, чым у якім або іншым горадзе сьвету<ref name ="longrad"/>. == Архітэктура == {{Асноўны артыкул|Архітэктура Вялікабрытаніі}} [[Файл:St Pauls Cathedral from West adj.JPG|міні|180пкс|зьлева|[[Сабор сьвятога Паўла]], архітэктар — [[Крыстафэр Рэн]]]] [[Файл:Gherkin (30 St Mary Axe).jpg|міні|180пкс|[[Хмарачос Мэры-Экс]] («Агурок»), архітэктар — [[Норман Фостэр]]]] [[Файл:Westminster.cathedral.frontview.london.arp.jpg|міні|180пкс|зьлева|Ўэстмінстэрскі каталіцкі сабор]] Архітэктура Лёндану прадстаўлена амаль усімі стылямі ад [[Нармандзкі стыль|нармандзкага]] да [[постмадэрнізм]]у. Шматлікія сярэднявечныя пабудовы, аднак, не захаваліся, галоўным чынам, з-за Вялікага пажару 1666 году, які зьнішчыў больш за 13 тысячаў будынкаў, і авіябамбаваньняў падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. [[Нармандзкая архітэктура|Нармандзкую архітэктуру]] ў [[Ангельшчына|Ангельшчыну]] прынёс [[Вільгельм I Заваёўнік|Вільгельм Заваёўнік]]. Са збудаваньняў нармандзкага стылю ў Лёндане вядомы [[Таўэр]], які пачаў будавацца пры Вільгельме й шматкроць дабудоўваўся іншымі каралямі. Акрамя таго, у тым жа стылі выкананы пабудаваная ў 1097 годзе [[Ўэстмінстэрская зала]] прыёмаў<ref>{{Артыкул |аўтар = Herbert C. Gribble |загаловак = Westminster Hall and Its Roof |спасылка = http://www.jstor.org/pss/861585 |выданьне = The Burlington Magazine for Connoisseurs |тып = |месца = |выдавецтва = |год = 1922 |том = 40 |нумар = 227 |старонкі = 76—84 }} </ref>. На той момант гэта была самая вялікая зала ў Эўропе. XIII стагодзьдзе стала стагодзьдзем раньняй [[Ангельская готыка|ангельскай готыкі]]. Адным зь яскравых узораў гэтага стылю служыць [[Ўэстмінстэрскае абацтва]]. Іншыя ўзоры гэтага пэрыяду ў Лёндане не захаваліся. Сьледам за раньняй наступіла эпоха дэкараванай ангельскай готыкі, але ейных прыкладаў у сучасным Лёндане няма, як і прыкладаў вэртыкальнай готыкі — трэцяга гатычнага пэрыяду [[Ангельшчына|ангельскай]] [[Архітэктура|архітэктуры]]. У XIV стагодзьдзі дзеля захоаваньня дзяржаўнай скарбніцы Эдўарда III была пабудавана вежа Каштоўнасьцей, як частка тагачаснага Ўэстмінстэрскага палаца. [[Т’юдарская архітэктура|Т’юдарскі пэрыяд]] лягічна завяршыў Сярэднявечча. Архітэктура эпохі [[Т’юдары|Т’юдараў]] падобная на [[Готыка|гатычную]], але са значнымі зьменамі накшталт глыбокіх і высокіх вокнаў. Капліца Гэнрыха VII у [[Ўэстмінстэр]]ы й палац [[Гэмптан-корт]] у [[Рычманд (Лёндан)|Рычмандзе]] — помнікі архітэктуры т’юдарскага пэрыяду. За часам караля Якава I пачалося ўладкаваньне [[Грынвіцкі парк|Грыныдзкага парку]]. Напачатку XVII стагодзьдзя ў Лёндане працаваў родапачынальнік ангельскай архітэктурнай традыцыі [[Ініга Джонз]]. Ён прышчапіў брытанскаму дойлідзтву ідэі [[Андрэа Паладыё|палядыянства]] ([[клясыцызм]]у), у аснове якіх — строгая геамэтрычнасьць, лаканічнасьць, функцыянальнасьць, элегантнасьць, адсутнасьць дробных дэталяў і іншых архітэктурных празьмернасьцяў. З твораў Джонза ў Лёндане захаваліся толькі два — [[Банкетынг-гаўс|Банкетная зала]] ва [[Ўайтхол]]е й капэла [[Сэнт-Джэймзкі палац|Сэнт-Джэймзкага палаца]]. У другой палове XVII стагодзьдзя на зьмену Джонзу прыйшоў [[Крыстафэр Рэн]]. Менавіта ён склаў плян аднаўленьня Лёндану пасьля Вялікага пажару. Акрамя таго, Рэн спраектаваў шпіталі ў [[Грынўіч|Грыныджы]] й [[Чэлсі]], знакаміты [[сабор Сьвятога Паўла]] й яшчэ некалькі дзясяткаў будынкаў. [[Геаргіянская архітэктура]], эра якая наступіла ў сярэдзіне XVIII стагодзьдзі, у цэлым адпавядала агульнаэўрапейскаму [[клясыцызм]]у. У ёй галоўным былі выразныя формы й прапорцыі. Гэты пэрыяд не прадстаўлены ў Лёндане нейкімі вядомымі будынкамі, але ў геаргіянскім стылі пабудаваны шматлікія жылыя й адміністрацыйныя будынкі гораду. Варта адзначыць цэрквы, спраектаваныя [[Нікалас Гоўксмур|Нікаласам Гоўксмурам]], палац [[Самэрсэт-гаўс]] ([[Ўільям Чэмбэрз|сэр Ўільям Чэмбэрз]]) і забаўляльны цэнтар «Пантэон» на [[Оксфард-стрыт]] архітэктара [[Джэймз Ўает|Джэймза Ўаета]]. У першыя гады XVIII стагодзьдзя бацькам і сынам [[Крыстафэр Рэн|Рэнамі]] для [[Сара Чэрчыль|Сары Чэрчыль]] — найбліжэйшай сяброўкі й канфіданткі [[Ганна (каралева Вялікабрытаніі)|каралевы Ганны]] быў пабудаваны [[Мальбара-гаўс]]— маёнтак на [[Пэл-Мэл]]. У 1759 годзе былі заснаваны [[каралеўскія батанічныя сады К’ю]]— [[Садова-паркавы комплекс|комплекс]] [[батанічны сад|батанічных садоў]] і [[аранжарэя|аранжарэй]] плошчай у 121 гэктар<ref>[https://web.archive.org/web/20080829192523/http://www.kew.org/ksheets/pdfs/k16kewhistory.pdf Royal Botanic Gardens, Kew: History and Heritage: World Heritage Site]</ref>. На тэрыторыі гэтага комплексу ў 1761—1762 гадох была збудавана [[Вялікая пагада (Лёндан)|вялікая пагада]] — першы ўзор кітайскай архітэктуры ў Эўропе. Насупраць гэтых садоў была пабудавана сядзіба [[Саян-гаўс]]— старадаўні маёнтак герцагаў Нартумбэрлэндаў, выкананы ў стылі чыстага клясыцызму, выдатны майстэрскім чаргаваньнем геамэтрычных формаў і тонкім калярыстычным майстэрствам. Праца над інтэр’ерамі Саян-гаўса працягвалася да 1769 году, калі ў герцага скончыліся сродкі. [[Файл:Nelsons Column.JPG|міні|180пкс|Калёна віцэ-адмірала Нэльсана на [[Трафальгарская плошча|Трафальгарскай плошчы]]]] XIX стагодзьдзе адрозьніваецца ад папярэдніх разнастайнасьцю стыляў. У [[Нэаготыка|нэагатычным]] ключы пабудаваны знакаміты будынак Парлямэнту зь вежамі [[Біг-Бэн]] і [[Вежа Вікторыі|Вікторыі]] на ім. Гэты будынак быў пабудавана пасьля пажару 16 кастрычніка 1834 году на месцы старога [[Ўэстмінстэрскі палац|Ўэстмінстэрскага палаца]] паводле праекту [[Чарлз Бэры|Чарлза Бэры]] й [[Аўгустус Ўэлбі П’юджын|Аўгустуса Ўэлбі П’юджына]]. Варта таксама адзначыць [[Каралеўскі судны двор]], пабудаваны ў 1873—1882 гады згодна з праектам былога адвакату Джорджа Эдмунда Стрыта. У ліку знамянальных манумэнтаў гэтага стылю вылучаецца [[Мэмарыял прынца Альбэрта]] ({{мова-en|Albert Memorial|скарочана}}) — манумэнт у [[Кенсынгтанскі парк|Кенсынгтанскім парку]]. Манумэнт быў спраектаваны Георгам Гілбэртам Скотам і адкрыты ў 1875 годзе. У 1839 годзе, як частка пляну па стварэньні сямі вялікіх, сучасных могілак былі створаны [[Гайгейцкія могілкі]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | аўтарlink = | дата публікацыі = | url = http://www.highgate-cemetery.org/index.php/history | загаловак = Кароткая гісторыя Гайгейцкіх могілак | фармат = | назва праекту = Highgate-Cemetery.org | выдавец = | дата = 30 ліпеня 2014 | мова = en | archiveurl=http://www.webcitation.org/616JkId9X | archivedate=2011-08-21 }}</ref>. Першапачатковы дызайн быў распрацаваны архітэктарам і перакладчыкам Стывэнам Гіры. Астатнія 6 могілак былі пабудаваны прыкладна ў той жа час і таксама атрымалі значную вядомасьць: * Кенсальскія зялёныя могілкі — 1832 * Могілкі Заходняга Норўуда — 1837 * Могілкі парку Эбні — 1840 * Нангэдзкія могілкі — 1840 * Бромптанскія могілкі — 1840 * Могілкі Таўэр Гэмлетс — 1841 У стылі клясыцызму працаваў вядомы [[Джон Нэш (архітэктар)|Джон Нэш]], аўтар комплексу [[Трафальгарская плошча|Трафальгарскай плошчы]], [[Бэкінггэмскі палац|Бэкінггэмскага палацу]] й [[Мармуровая арка|Мармуровай аркі]]. [[Ўэстмінстэрскі сабор]] зьяўляецца ўзорам [[Нэабізантыйскі стыль|нэабізантыйскага стылю]]. Цяпер неіснуючы [[Крышталёвы палац]] адносіўся да [[Індустрыяльны стыль|індустрыяльнага стылю]]. У XX стагодзьдзі ў горадзе зьявіліся хмарачосы: будынак [[Lloyd’s of London]] у [[Сіці (Лёндан)|Сіці]], комплекс [[Канары Ўорф]] у [[Доклэндс]], [[One Canada Square]] і [[The Shard]] (самы высокі). У канцы мінулага — пачатку цяперашняга стагодзьдзя вядучым брытанскім архітэктарам стаў [[Норман Фостэр]], які пабудаваў у Лёндане небасяг SwissRe («[[Хмарачос Мэры-Экс|Агурок]]») і [[Сіці-хол (Лёндан)|Нью-сіці-хол]], будынак мэрыі. Таксама да знамянальных пабудоваў можна аднесьці [[Буш-гаўс]], які будаваўся з 1923 па 1935 гады, спраектаваны й пабудаваны амэрыканцамі й амэрыканскімі кампаніямі. == Адукацыя == Лёндан — месца разьмяшчэньня мноства ўнівэрсытэтаў, у якіх навучаецца больш за 370 тысячаў чалавек, у тым ліку дзясяткі тысячаў замежных студэнтаў з амаль 160 краінаў. Унівэрсытэты Лёндану ўмоўна падзяляюцца на дзьве групы: вышэйшыя навучальныя ўстановы, што фармуюць [[Лёнданскі ўнівэрсытэт]], і іншыя ВНУ, у тым ліку былыя політэхнічныя інстытуты (якім пасьля 1992 году быў нададзены статус унівэрсытэтаў). Лёнданскі ўнівэрсытэт, у якім адначасова навучаецца больш за 125 тысячаў чалавек, зьяўляецца найбуйнейшым унівэрсытэтам Вялікабрытаніі й Эўропы. Ён складаецца з 19 каледжаў і 12 інстытутаў, у ліку якіх такія славутыя ўстановы як Кінгс коледж Лёндан, Лёнданская школа эканомікі й палітычных навук, Інстытут адукацыі, Школа ўсходніх і афрыканскіх дасьледваньняў, Лёнданская школа гігіены й трапічнай мэдыцыны. == Спорт == [[Файл:Trophy presentation Highbury 2004.JPG|міні|200пкс|Футбольны клюб «Арсэнал» — чэмпіён Ангельшчыны 2004 году]] [[Файл:Wembley Stadium closeup.jpg|міні|200пкс|зьлева|Стадыён «Ўэмблі»]] Лёндан тройчы прымаў летнія Алімпійскія гульні ([[Летнія Алімпійскія гульні 1908 году|1908]], [[Летнія Алімпійскія гульні 1948 году|1948]]) і ў [[Летнія Алімпійскія гульні 2012 году|2012]] годзе. Такім чынам сталіца Вялікабрытаніі зьяўляецца адзіным горадам у сьвеце, які прыняў алімпіяду тры разы. У самым папулярным у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] й сьвеце відзе [[спорт]]у — [[футбол]]е — лёнданскія клюбы дамагліся вялікіх посьпехаў. Нягледзячы на тое, што традыцыйна наймацнейшымі камандамі [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] заўсёды былі «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і «[[Манчэстэр Юнайтэд]]», сталіца найбольш шырока прадстаўлена ў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лізе]]. Сярод вядомых лёнданскіх камандаў, якія стала ці часам гуляюць ў вышэйшым дывізіёне, варта вылучыць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]», «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]», «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]», «[[Тотэнгэм Готспур]]», «[[Фулгэм (футбольны клюб)|Фулгэм]]», «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]». На гэты момант лёнданскія клюбы «Арсэнал» і «Чэлсі» уваходзяць у лік наймацнейшых клюбаў [[Эўропа|Эўропы]] й сьвету. «Чэлсі» за апошнія гады тройчы выйграваў Прэм’ер-Лігу, а таксама выйграў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігу чэмпіёнаў УЭФА]] ў 2012 годзе, а «Арсэнал» 13 раз станавіўся чэмпіёнам Ангельшчыны й удзельнічаў у фінале розыгрышу Лігі чэмпіёнаў УЭФА ў 2006 годзе. Чатырма клюбамі Лёндан прадстаўлены ў чэмпіянаце Ангельшчыны па [[рэгбі]]. Найбуйнейшы стадыён гораду — [[Ўэмблі|«Ўэмблі»]] — быў ізноў адкрыты ў траўні 2007 году пасьля доўгай рэканструкцыі. Першы матч на абноўленым стадыёне адбыўся 19 траўня паміж камандамі «Чэлсі» й «Манчэстэр Юнайтэд». На «Ўэмблі» праходзяць фіналы розыгрышаў [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны па футболе]] й [[Кубак выкліку|Кубка выкліку]] (буйнога нацыянальнага турніру па [[рэгбі]]). Таксама «Ўэмблі» зьяўляецца хатнім стадыёнам [[Зборная Ангельшчыны па футболе|ангельскай футбольнай зборнай]]. Першы гол за нацыянальную [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборную Ангельшчыны]] на новым стадыёне забіў [[Джон Тэры]], быўшы тады капітанам. Матчы ў крыкет праходзяць на стадыёнах «[[Оўвал]]» і «[[Lord’s Cricket Ground|Лордс]]» у раёне [[Сэнт-Джонз-Ўуд]]. У Лёндане, а дакладней, у ягоным прадмесьці [[Ўімбэлдан]]е, штогод праходзіць аднайменны [[тэніс]]ны [[Ўімбэлданскі турнір|турнір]]. Таксама ў Лёндане праводзіцца знакаміты [[Лёнданскі маратон]]. Сярод штогадовых сусьветнавядомых спаборніцтваў, што праводзяцца ў Лёндане яшчэ варты вылучыць веславаньне па Тэмзе камандаў Оксфарду й Кембрыджу. == Транспарт == [[Файл:Природа и люди 40 Лондонский вокзал Черинг-Кросс.jpg|міні|Чэрынг-Крос у 1915 годзе.]] [[Файл:Charing сross station.jpg|міні|Станцыя Чэрынг-Крос ёсьць адной з цэнтральных чыгуначных станцыяў Лёндану.]] [[Файл:Dabbldecker.jpg|міні|зьлева|Двухпавярховыя лёнданскія [[Лёнданскі даблдэкер|даблдэкеры]], якія прыйшлі на зьмену знакамітаму Routemaster на вуліцах гораду.]] Большасьць госьцяў Лёндану трапляюць у горад праз чыгуначныя вакзалы. Шматлікія зь іх былі пабудаваны ў XIX стагодзьдзі й сталіся ўзорам для вакзалаў па ўсёй Эўропе. Сярод найбольш загружаных вакзалаў — [[Ватэрлёо (вакзал)|Ватэрлёо]] (цягнікі з паўднёва-заходніх графстваў), [[Вікторыя (вакзал)|Вікторыя]] (цягнікі з прадмесьцевых графстваў), [[Падынгтан (вакзал)|Падынгтан]] (цягнікі з заходніх графстваў і [[Ўэйлз]]у), [[Сэнт-Панкрас (вакзал)|Сэнт-Панкрас]] (цягнікі з Эўропы) і [[Кінгс-Крос]] (цягнікі з [[Шатляндыя|Шатляндыі]]). З 2007 году хуткі цягнік Eurostar зьвязвае Лёндан зь [[Ліль|Лілем]], [[Парыж]]ам і [[Брусэль|Брусэлем]]. Магчымасьць дасягнуць гэтыя гарады за дзьве гадзіны робіць Лёндан бліжэйшым у транспартных адносінах да кантынэнтальнай Эўропы, чым да астатняй Вялікабрытаніі. Першы хуткасны цягнік унутры Вялікабрытаніі Лёндан—Кент пачаў курсаваць у 2009 годзе. Горад мае таксама шчыльную наземную сетку прадмесьцевых цягнікоў, асабліва ў сваёй паўднёвай частцы, дзе падземны чыгуначны транспарт адносна менш разьвіты. Сыстэма грамадзкага транспарту Лёндана зьяўляецца адной з самых загружаных у сьвеце, і таму яе прыходзіцца ўвесь час павялічваць і тым самым ускладняць. Апошні віток павелічэньня транспартнай сеткі гораду быў зьвязаны з падрыхтоўкай да [[Летнія Алімпійскія гульні 2012 году|Летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]]. Тры асноўныя віды грамадзкага транспарту гораду складаюць [[аўтобусы]], [[Лёнданскі мэтрапалітэн|мэтро]] й [[таксі]]. Улетку 2010 году пачала разьвівацца муніцыпальная сыстэма [[ровар|роварнага транспарту]]<ref>{{cite web | url = http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2010/07/100730_london_bike_hire.shtml | title = Лондон запустил городскую систему «велосипед напрокат» | author = | date = 2010-07-30 | publisher = BBC Русская служба | accessdate = 2010-10-04 | lang = ru | archiveurl = http://www.webcitation.org/616Ji6phr | archivedate = 2011-08-21 }}</ref>. За гарадзкі транспарт Лёндану адказвае муніцыпальная служба [[Transport for London]]. У прыватнасьці, яна эксплюатуе мэтро, аўтобусы й [[Трамвай Лёндану|трамваі]] Лёндану й ліцэнзуе гарадзкія таксі й водны грамадзкі транспарт. Аўтобусы служаць для лякальных перамяшчэньняў. Існуе каля 700 маршрутаў, па якіх аўтобусы перавозяць у будныя дні да 6 мільёнаў пасажыраў. [[Лёнданскі даблдэкер|Знакамітыя аўтобусы]] мадэлі [[Routemaster]], якія сталі адным з сымбалем ня толькі Лёндану, але й усёй [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], былі зьняты зь лінейнай эксплюатацыі ў 2005 годзе й цяпер ходзяць толькі па экскурсійных маршрутах. Ім на зьмену ў лютым 2012 году прыйшоў «Новы лёнданскі аўтобус» ({{мова-en|New bus 4 London|скарочана}}). Каб сплаціць паездку ў аўтобусе трэба набыць квіткі загадзя на прыпынку ў аўтаматычнай касе. Можна зэканоміць на кошце паездкі, калі купіць [[Oyster card]] у спэцыялізаваным шапіку. Паездка па гэтай карце будзе каштаваць менш. Пры афармленьні карткі на дэпазыт утрымліваецца пэўная колькасьць грошаў, які можна вярнуць па заканчэньні карыстаньня карткі, калі здаць яе назад у шапіку. [[Файл:Lancaster Gate tube.jpg|міні|Станцыя найстарэйшага ў сьвеце [[Лёнданскі мэтрапалітэн|Лёнданскага мэтро]].]] [[Лёнданскі мэтрапалітэн]] зьяўляецца найстарэйшым у сьвеце. Ён бесьперапынку працуе з 1863 году й штодня перавозіць 3 мільёны пасажыраў, што ў год складае колькасьць, прыкладна роўную 1 мільярду чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20110427025251/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html Tube breaks record for passenger numbers]. Transport for London.</ref>. Сыстэма мэтрапалітэну складаецца з 12 лініяў, большасьць зь якіх злучае цэнтар гораду зь ягонымі ўскраінамі. Лёнданцы часта завуць мэтрапалітэн «трубой» празь вельмі невялікі дыямэтар тунэляў глыбокага залажэньня. За апошнія дзесяць гадоў попыт на мэтро вырас на 70%. Абслугоўвае яго каля 16 тысячаў чалавек. Акрамя «клясычнага» мэтро, у Лёндане з 1987 году дзейнічае сыстэма [[Docklands Light Railway]]<ref>[https://web.archive.org/web/20041217090102/http://www.tfl.gov.uk/dlr/ Docklands Light Railway]. Transport for London.</ref>, якую можна назваць [[лёгкарэйкавы транспарт|лёгкім мэтро]]. У адрозьненьне ад «клясычнага» лёнданскага мэтрапалітэну траса Docklands Light Railway пракладзена галоўным чынам не па тунэлях, а на эстакадах. Цягнікі Docklands Light Railway ідуць у аўтаматычным рэжыме. Існуе некалькі станцыяў перасадак паміж лёнданскім мэтрапалітэнам і Docklands Light Railway. Раней у Лёндане мелася разгалінаваная трамвайная сыстэма, але яна была зачынена ў 1952 годзе. З 2000 году ў [[Кройдан]]е, прадмесьці Лёндану, дзейнічае сучасная трамвайная сыстэма Tramlink<ref>[https://tfl.gov.uk/modes/trams/ Trams]. Transport for London.</ref>. Маюцца пляны будаўніцтва новых трамвайных лініяў бліжэй да цэнтру гораду, як то [[West London Tram]], які падтрымалі большасьць жыхароў раёну. Аднак затым плян быў адкладзены й вырашана была надаць большую ўвагу разьвіцьцю аўтобуснага парку<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/london/6929064.stm Controversial tram plan derailed]. BBC News.</ref>.Таксама плянавалася адчыніць [[Cross River Tram]], аднак і гэты праект быў згорнуты празь недахоп сродкаў<ref>[http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110928025758/http://www.tfl.gov.uk/corporate/projectsandschemes/2043.aspx Cross River Tram]. Transport for London.</ref>. Таксама ў Лёндане маецца грамадзкі водны транспарт. Сыстэма гарадзкіх водных маршрутаў вядомая як [[London River Services]]. Некаторыя маршруты накіраваны на турыстаў, іншыя часьцей выкарыстоўваюцца самімі лёнданцамі як звычайны грамадзкі транспарт, напрыклад для паездак на працу. Хоць London River Services ліцэнзуюцца кампаніяй Transport for London, эксплюатацыя ажыцьцяўляецца прыватнымі фірмамі, і на водных маршрутах Лёндану праязныя на аўтобус і мэтро ня дзейнічаюць, хоць могуць даваць зьніжкі. Знакамітыя лёнданскія чорныя таксі выглядаюць абсалютна гэтак жа, як семдзясят гадоў назад, калі не лічыць рэклямы, якая пакрывае зараз шматлікія з гэтых аўтамабіляў. Зараз у Лёндане ў якасьці таксі таксама выкарыстоўваюцца й аўтамабілі больш новых мадэляў, якія выглядаюць сучасна. Варта заўважыць, што, у адрозьненьне ад большасьці буйных гарадоў, у Лёндане ўсе таксі кантралююцца гарадзкой адміністрацыяй, дакладней муніцыпальнай службай Transport for London. Бліжэй да ўскраінаў гораду рух на вуліцах пераважна аўтамабільны. У Лёндане дзейнічае некалькі высакахуткасных трасаў, унутраная колцавая аўтадарога. За ўезд прыватных аўтамабіляў у цэнтар гораду спаганяецца плата. У Лёндане знаходзіцца пяць аэрапортаў: адзін з самых загружаных у сьвеце [[Гітраў]]<ref>[https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airports-worlds-busiest-international-passengers-dubai-heathrow-hong-kong-amsterdam-paris-a8194911.html «These are the world's busiest airports»]. The Independent.</ref>, яшчэ адзін буйны аэравакзал [[Гатўік]], невялікія [[Станстэд]] і [[Лутан (аэрапорт)|Лутан]], а таксама [[Лёндан-Сіці (аэрапорт)|Лёндан-Сіці]], прызначаны галоўным чынам для чартарных рэйсаў бізнэсоўцаў. Напачатку 2012 году была высунута прапанова аб будаўніцтве ў горадзе яшчэ аднаго аэрапорту. == Культура й вольны час == [[Файл:British Museum from NE 2.JPG|міні|[[Брытанскі музей]]]] === Музэі й бібліятэкі === {{Асноўны артыкул|Музэі Лёндану}} Цэнтрам лёнданскіх музэяў зьяўляецца раён [[Паўднёвы Кенсынгтан|Паўднёвага Кенсынгтана]], у якім знаходзяцца [[Музэй прыродазнаўства (Лёндан)|Музэй прыродазнаўства]], [[Музэй навукі (Лёндан)|Музэй навукі]], [[Музэй Вікторыі і Альбэрта|Музэй Вікторыі й Альбэрта]] (найбуйнейшы ў сьвеце збор дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва й дызайну). Іншыя вядомыя музэі — [[Брытанскі музэй]], калекцыя якога складае каля 7,5 мільёнаў экспанатаў; [[Лёнданская нацыянальная галерэя]], адзін з найбольш паважаных спэцыялістамі мастацкіх музэяў сьвету, [[галерэя Тэйт]] (самы буйны ў сьвеце збор ангельскага мастацтва); знакаміты [[Музэй васковах фігур мадам Цюсо]]; [[Музэй Шэрлака Голмза]]. [[Файл:Nationalgallery.jpg|міні|зьлева|Лёнданская нацыянальная галерэя.]] Можна назваць музэем і дзеючую каралеўскую рэзыдэнцыю — [[Букінггэмскі палац]], частка памяшканьняў якога адкрыта для наведвальнікаў звычайна адзін месяц у годзе (жнівень—верасень). Таксама экскурсійныя туры праводзяцца па [[Будынкі парлямэнту (Лёндан)|Будынкам парлямэнту]], [[Таўэр]]у, лёнданскім саборам. У Лёндане знаходзіцца нацыянальная [[Брытанская бібліятэка]]. === Тэатры === {{Асноўны артыкул|Тэатры Лёндану}} [[Файл:Royal Albert Hall, London.jpg|міні|Выгляд [[Альбэрт-Хол]] уноч.]] Некалькі буйных камэрцыйных тэатраў, якія спэцыялізуюцца на пастаноўцы [[м’юзікл]]аў, [[камэдыя]]ў і [[Драма (жанр)|драмаў]], знаходзяцца ў раёне [[Ўэст-Энд]]. Існуе нават адмысловы тэрмін «ўэст-эндзкі тэатр»' ({{мова-en|West End theatre|скарочана}}), які выкарыстоўваецца ў Ангельшчыне для абазначэньня забаўляльных камэрцыйных тэатраў [[Брадўэйскі тэатар|брадўэйскага]] тыпу<ref name="cgt">Christopher Innes, 'West End' in ''The Cambridge Guide to Theatre'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1998). — С. 1194—1195. — {{ISBN|0-521-43437-8}}.</ref>. З клясычных тэатраў варта адзначыць [[Нацыянальны тэатр (Лёндан)|Нацыянальны тэатар]] у раёне [[Саўт-Бэнк]], новы тэатар «[[тэатр Глёбус|Глёбус]]» і [[Тэатр пры каралеўскім двары]]. Шырока вядомыя ў сьвеце лёнданскія тэатры клясычнай музыкі: знакаміты [[Каралеўскі тэатар опэры]] ў [[Ковэнт-Гардэн]], [[Альбэрт-Хол|Каралеўскі Альбэрт-Хол]], [[Тэатар Елізаветы II]]. === Знакамітыя вуліцы й плошчы === * [[Пікадылі]] (вуліца й [[Плошча Пікадылі|плошча]]) — эканамічны цэнтар гораду. Сьцены дамоў на плошчы завешаны рэклямай. У сярэдзіне (але не ў геамэтрычным цэнтры) плошчы Пікадылі знаходзіцца фантан і знакамітая скульптура [[Антэрас]]а, званая ў народзе [[Эрас]]ам. * [[Трафальгарская плошча]] прысьвечана [[Трафальгарская бітва|разгрому]] [[Гішпанія|гішпанска]]-[[Францыя|францускага]] флёту ў 1805 годзе. Пасярэдзіне плошчы знаходзіцца манумэнт у гонар [[Гарацыё Нэльсан]]а, адмірала, які камандаваў ангельскім флётам у гэтае бітве. На плошчы, акрамя таго, знаходзіцца [[Лёнданская нацыянальная галерэя]]. * [[Оксфард-стрыт]] — гэта вуліца крамаў. Тут знаходзяцца бутыкі й гандлёвыя цэнтры. * [[Гарлі-стрыт]] — вуліца ў [[Ўэстмінстэр]]ы, якая праславілася як вуліца лекараў — шматлікія дактары дагэтуль вядуць практыку менавіта на гэтай вуліцы. * [[Эбі-роўд]] знакамітая аднайменнай [[Эбі-роўд (студыя)|студыяй гуказапісу]], на якой рабілі свае запісы шматлікія легендарныя музыканты, як то [[The Beatles]], [[Pink Floyd]], [[Manfred Mann]] і іншыя. The Beatles у 1969 годзе выпусьцілі альбом пад назвай «[[Abbey Road|Эбі Роўд]]». * [[Бэйкер-стрыт]] — вуліца, на якой разьмешчаны музэй [[Шэрлак Голмз|Шэрлака Голмза]]. === Храмы === [[Файл:Westminster Abbey London 900px.jpg|міні|Заходні фасад [[Ўэстмінстэрскае абацтва|Ўэстмінстэрскага абацтва]].]] Дамінантнай рэлігіяй у Лёндане зьяўляецца [[хрысьціянства]], яго вызнае больш паловы насельніцтва гораду. Таму большасьць храмаў сталіцы — хрысьціянскія, галоўным чынам, [[Англіканства|англіканскія]]. Сярэднявечных цэркваў амаль не захавалася — большасьць была зьнішчана [[Вялікі лёнданскі пажар|Вялікім пажарам]] 1666 году. Сымбалямі Лёндану даўно сталі [[сабор Сьвятога Паўла]], пабудаваны напачатку XVIII стагодзьдзя й [[Ўэстмінстэрскае абацтва]]. У гэтых храмах вядуцца службы па англіканскіх абрадах. Ня варта блытаць [[Ўэстмінстэрскае абацтва]] з [[Ўэстмінстэрскі сабор|Ўэстмінстэрскім саборам]], які знаходзіцца недалёка й зьяўляецца найбуйнейшым у Ангельшчыне каталіцкім храмам. Варта таксама згадаць [[Саўтўарскі сабор]] — галоўную англіканскую царкву лёнданскага раёну Саўтўарк, разьмешчаную адразу за Лёнданскім мостам. Статус сабора яна атрымала ў 1905 годзе. [[Царква Сьвятой Этэльдрэды]], пабудаваная ў другой палове XIII стагодзьдзя ў гонар [[Сьвятая Этэльдрэда|Сьвятой Этэльдрэды]], зьяўляецца найстарэйшай паводле часу дзеючай пабудовай каталіцкай царквы Ангельшчыны. У [[Рыджэнтс-парк]]у знаходзіцца [[Цэнтральны лёнданскі мячэт]]. Храм [[Нэасдэн]] у [[Брэнт (Лёндан)|Брэнце]] зьяўляецца адным з найбуйнейшых культавых [[Індуізм|індуісцкіх]] збудаваньняў у Эўропе. Дзейнічаюць дзьве расейскія [[Праваслаўная царква|праваслаўныя]] цэрквы. Цэнтральным зьяўляецца сабор Унебаўзяцьця Божай Маці й усіх Сьвятых, які знаходзіцца побач са станцыяй мэтро Найтсбрыдж<ref>[http://drevo-info.ru/articles/4363.html «Лондонский собор Успения Божией Матери и Всех Святых»]. Древо.</ref>. Раней тут разьмяшчаўся англіканскі прыхадзкі храм усіх сьвятых. Ён быў пабудаваны ў XIX стагодзьдзі ў псэўдараманскім стылі. У комплекс уваходзяць яшчэ пяць будынкаў акрамя сабору<ref>[http://drevo-info.ru/news/6260.html «Британская прокуратура признала за Московским Патриархатом права на Успенский собор в Лондоне»]. Древо.</ref>. Таксама ёсьць уніяцкая царква Беларускай Грэка-Каталіцкай Царквы. Узначальвае ўніяцкую дыяспару Лёндану апостальскі візытатар для беларусаў-каталікоў замежжа айцец [[Аляксандар Надсан]]. === Забавы === [[Файл:Harrods, London - June 2009.jpg|міні|зьлева|Гандлёвы цэнтар Harrod's.]] Самым вядомым месцам для шопінгу ў Лёндане зьяўляецца [[Оксфард-стрыт]], але гэта не адзіная гандлёвая вуліца гораду. Акрамя таго, сярод лёнданцаў і турыстаў карыстаюцца таксама папулярнасьцю [[Бонд-стрыт]] у [[Мэйфэйр]]ы й Найтсбрыдж, у якім разьмяшчаецца знакаміты гандлёвы цэнтар «[[Harrod’s]]». Крамы моднай адзежы можна знайсьці ў тым жа [[Мэйфэйр]]ы, на [[Карнабі-стрыт]] у [[Сога]] й на вуліцы Кінгс-роўд у [[Чэлсі]]. У Лёндане можна знайсьці мноства рэстаранаў на любы густ. Самыя дарагія знаходзяцца ў [[Ўэстмінстэр]]ы, больш дэмакратычныя — у [[Сога]]. Па ўсім горадзе раскіданы рэстараны, якія спэцыялізуюцца на нацыянальнай кухні розных народаў, найбольш вядомыя зь іх — кітайскія ў лёнданскім [[Чайна-таўн (Лёндан)|Чайна-таўне]] й банглядэскія на вуліцы Брыклэйн. Адным з самых вядомых месцаў Лёндана зьяўляецца Сога — маленькі раён, у якім знаходзяцца бары, рэстараны, пабы й крамы. Акрамя ўсяго іншага, Сога вядома дзякуючы пажыўным установам, у тым ліку [[Бардэль|бардэлям]] і начным клюбам. У Сога таксама знаходзіцца некалькі клюбаў і пабаў для гомасэксуалаў. === Мода ў Лёндане === [[Файл:Dandys 1830.jpg|міні|Лёнданскія дэндзі.]] Лёндан стаў адным з цэнтраў сусьветнай моды ў XIX стагодзьдзі. Сталіца Вялікабрытаніі, у адрозьненьне ад [[Парыж]]у або [[Мілян]]у набыла вядомасьць дзякуючы мужчынскай модзе. Вуліцай модных майстэрняў стала [[Сэвіл-Роў]]. Да пачатку пазамінулага стагодзьдзя адносіцца зьяўленьне стылю [[Дэндзі (франт)|дэндзі]], які распаўсюдзіўся па ўсёй Эўропе. Другі віток папулярнасьці ангельскае моды прыйшоўся на пачатак 1960-х гадоў, калі ў заходнеэўрапейскім грамадзтве адбылася культурная рэвалюцыя. На першае месца выйшлі дысгармонія, асымэтрыя, якія выказвалі пратэст супраць кансэрватыўнага буржуазнага ўкладу жыцьця. Атрымала разьвіцьцё стыль [[кэжуал]], ён хутка становіцца папулярным у коле розных моладзевых рухаў: [[моды]], [[скінгэд]]ы, [[футбольныя хуліганы]]. Наватарам стылю выступіў [[Бэн Шэрман]], акрамя таго, вялікай папулярнасьцю карыстаўся тэнісіст у адстаўцы [[Фрэд Пэры]], брытанскі аналяг француза [[Рэнэ Лякост]]а, які таксама калісьці з ракеткай заваёўваў разнастайныя тэнісныя ўзнагароды, а на пэнсіі прысьвяціў сябе модзе. Вядучымі дызайнэрамі моладзевай моды сталі [[Мэры Кўант]] і [[Барбара Хуланіцкі]]. 1970-я гады сталі эпохай [[панк]]аў. Лідэрам сярод ангельскіх дызайнэраў стала [[Вівіен Ўэстўуд]]. Сучаснымі вядучымі дызайнэрамі брытанскае моды зьяўляюцца [[Пол Сьміт (дызайнэр)|Пол Сьміт]], [[Аляксандар Макўін]], [[Джуліян Макдональд]] і [[Стэла Макартні]]. У Лёндане штогод праходзіць тыдзень высокай моды з пачатку 1990-х гадоў, а колькасьць паказаў падчас тыдня павялічылася з 15 да 47<ref>[http://www.fashiontime.ru/news/977.html «Неделя Высокой Моды в Лондоне (London Fashion Week): цель – российский потребитель»]. Fashion Time.</ref>. == Гарады-сябры == * [[Ля-Пас]], [[Балівія]] * [[Арэкіпа (горад)|Арэкіпа]], [[Пэру]] * [[Бэрлін]], [[Нямеччына]] * [[Дэлі]], [[Індыя]] * [[Багата]], [[Калюмбія]] === Гарады-партнэры === {| cellpadding="11" |- valign="top" | * [[Альжыр (горад)|Альжыр]], [[Альжыр]] * [[Баку]], [[Азэрбайджан]] * [[Пэкін]], [[Кітай]] * [[Бухарэст]], [[Румынія]] * [[Буэнас-Айрэс]], [[Аргентына]] * [[Яганэсбург]], [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]] * [[Куала Лумпур]], [[Малайзія]] * [[Кувэйт (горад)|Кувэйт]], [[Кувэйт]] * [[Масква]], [[Расея]] || || * [[Нью-Ёрк]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] * [[Дака]], [[Банглядэш]] * [[Стамбул]], [[Турэччына]] * [[Лос-Анджэлес]], [[Каліфорнія]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] * [[Мумбаі]], [[Індыя]] * [[Осьлё]], [[Нарвэгія]] * [[Сыльгэ]], [[Банглядэш]] * [[Шанхай]], [[Кітай]] || || * [[Сэул]], [[Рэспубліка Карэя|Паўднёвая Карэя]] * [[Тэгеран]], [[Іран]] * [[Парыж]], [[Францыя]] * [[Падгорыца]], [[Чарнагорыя]] * [[Рым]], [[Італія]] * [[Сафія]], [[Баўгарыя]] * [[Токіё]], [[Японія]] * [[Загрэб]], [[Харватыя]] |} == Сувязь з Беларусьсю == Лёндан — галоўны цэнтар беларускага жыцьця ў Злучаным Каралеўстве, у якім знаходзяцца: * [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]; * [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]; * [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]; * [[Ангельска-беларускае таварыства]]; * [[Прафэсійнае згуртаваньне беларусаў Брытаніі]]. У Лёндане нарадзіліся: * [[Вера Рыч]] (1936—2009) — ангельская паэтка, перакладчыца зь беларускай мовы, журналістка і гісторык; * [[Гай Пікарда]] (1931—2007) — музыказнаўца і дасьледчык беларускай культуры; * [[Пітэр Джон Мэё]] (1944—2004) — ангельскі мовазнавец-славіст і папулярызатар беларусістыкі ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. У Лёндане пахаваны шэраг выбітных беларускіх дзеячоў (гл. [[Лёнданскія могілкі Сьвятога Панкрата]]). == Глядзіце таксама == * [[Першае хрысьціянскае радыё]] * [[Ahlebait TV]] * [[Хваляваньні ў Лёндане (2011)]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.london.gov.uk/ Афіцыйная старонка] * [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2449&delete_record=75105/ Архіў фільмаў пра Лёндан XX стагодзьдзя] * [http://www.british-history.ac.uk/place.aspx?region=1 «Лёндан»] — старонка на сайце ''British History Online'' * [http://www.visitlondon.com/ Афіцыйны турыстычны сайт] * [http://www.museumoflondon.org.uk/ Сайт Брытанскага музэю] * [http://mapoflondon.uvic.ca/ Гістарычная мапа гораду] {{Графствы Ангельшчыны}} {{Гарады Вялікабрытаніі}} {{Сталіцы Эўропы}} [[Катэгорыя:Лёндан| ]] [[Катэгорыя:Сталіцы Эўропы]] [[Катэгорыя:Сталіцы летніх Алімпійскіх гульняў]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] eoixm8mj3tlrgre7del54btuhkpncor 0 11149 2331008 2312410 2022-08-02T13:24:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Ватыкан |НазваЎРоднымСклоне = Ватыкану |НазваНаДзяржаўнайМове = Status Civitatis Vaticanæ<br />Stato della Citta del Vaticano |Сьцяг = Flag_of_the_Vatican_City.svg |Герб = Coat of arms of the Vatican City.svg |НацыянальныДэвіз = |Месцазнаходжаньне = LocationVaticanCity.svg |АфіцыйнаяМова = [[Лацінская мова|Лаціна]], [[італьянская мова|італьянская]] |Сталіца = Ватыкан |НайбуйнейшыГорад = |ТыпУраду = Абсалютная тэакратычная [[манархія]] |ПасадыКіраўнікоў = [[Папа рымскі]]<br />Дзярж. сакратар<br />Губэрнатар |ІмёныКіраўнікоў = [[Францішак (папа рымскі)|Францішак]]<br />Pietro Parolin<br />Giuseppe Bertello |Плошча = 0,44 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 249-е |АдсотакВады = 0 |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2014 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 250-е |Насельніцтва = 842<ref name=cia>[https://web.archive.org/web/20190110183740/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html «Holy See (Vatican City)»]. CIA—The World Factbook.</ref> |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 1877 |КанфэсійныСклад = [[каталік]]і&nbsp;(100%)<ref name="DieWelt">{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}</ref> |ГодАцэнкіСУП = |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = |СУПНаДушуНасельніцтва = |Валюта = [[Эўра]] |КодВалюты = EUR |ЧасавыПас = CET |ЧасРозьніцаUTC = +1 |ЧасавыПасУлетку = CEST |ЧасРозьніцаUTCУлетку = +2 |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Італія|Італіі]] |НезалежнасьцьДаты = <br />[[11 лютага]] [[1929]] |ДзяржаўныГімн = Inno e Marcia Pontificale |АўтамабільныЗнак = V |ДамэнВерхнягаЎзроўню = va |ТэлефонныКод = 379 |Дадаткі = [[Файл:Vt-map.png|цэнтар|280пкс|Мапа Ватыкану]] }} '''Ватыкан''' ({{мова-it|Stato della Città del Vaticano}}) — незалежная дзяржава-горад і цэнтар [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царквы]]<ref name=cia/>, рэзыдэнцыя яе главы — [[папа рымскі|папы рымскага]]. Знаходзіцца ў заходняй частцы [[Рым]]у. Тэрыторыя — 0,44 км². У Рыме й яго ваколіцах Ватыкану таксама належаць тры саборы (у імя найсьв. Панны Марыі, сьв. Яна Лятэранскага й сьв. Паўла па-за Сьценамі), шэраг палацаў і вілаў агульнай плошчай 0,7 км². Паблізу Рыму ў [[замак Кастэль-Гандольфа|замку Кастэль-Гандольфа]] знаходзіцца летняя загарадная рэзыдэнцыя папы рымскага. Ватыкан, па сутнасьці, ня мае свайго сталага насельніцтва. На яго тэрыторыі пражывае Папа, кіраўнікі Рымскай курыі, службоўцы ватыканскіх установаў, вайскоўцы [[Папская швайцарская гвардыя|Папскай швайцарскай гвардыі]]. Паводле зьвестак на [[2004]] год, у ватыканскіх установах працуе каля трох тысячаў супрацоўнікаў, зь якіх маюць рэлігійны сан 1300 чалавек. Ватыканскае грамадзянства носіць адміністрацыйны характар. У пэрыяд свайго знаходжаньня на службе ватыканскім супрацоўнікам падаецца падданства Сьвятога Прастолу, а ў выпадках паездак за мяжу (за межы [[Італія|Італіі]]) выдаюцца службовыя або дыпляматычныя пашпарты Сьвятога Прастолу. Афіцыйныя мовы — [[лацінская мова|лаціна]] (у паўсядзённым жыцьці на ёй амаль ніхто не гаворыць і яна выкарыстоўваецца выключна ў афіцыйных друкаваных дакумэнтах Ватыкану й падчас набажэнстваў). У дыпляматычнай перапісцы выкарыстоўваецца [[француская мова|француская]]. Паўсядзённымі й гутарковымі па частаце ўжываньня зьяўляюцца [[італьянская мова|італьянская]], [[гішпанская мова|гішпанская]], [[ангельская мова|ангельская]], [[нямецкая мова|нямецкая]] й француская мовы. Грашовая адзінка — [[эўра]]. Папская дзяржава па дагаворы з урадам Італіі ў абмежаваных маштабах чаканіць таксама ўласную манэту — [[ватыканскі эўра]], прызначаны ў асноўным для нумізматаў. Галоўнымі афіцыйнымі сьвятамі зьяўляюцца — дзень абраньня актуальнага Папы, [[Божае Нараджэньне]] й [[Вялікдзень]]. == Гісторыя == Гістарычна цяперашні Ватыкан стаў спадчыньнікам [[Папская вобласьць|Папскай вобласьці]]. У [[756]] годзе франскі кароль [[Піпін Кароткі]] (бацька [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]) у выніку супрацьборства зь [[лянгабарды|лянгабардамі]] й [[бізантыйская імпэрыя|бізантыйцамі]] падарыў папу [[Стэфан II (папа рымскі)|Стэфану II]] [[Рым]] і некалькі правінцыяў у цэнтральнай Італіі, што склала гістарычнае ядро Папскай дзяржавы, так званай «спадчыны сьвятога Пятра». Ватыкан на сёньняшні дзень зьяўляецца самым старым дзяржаўным утварэньнем. Інстытуты ягонай дзяржаўна-царкоўнай улады наўпрост ўзыходзяць да [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]]. Папская дзяржава спыніла сваё існаваньне [[20 верасьня]] [[1870]] году, калі войскі караля [[Эмануіл II Савойскі|Эмануіла II Савойскага]] падчас завяршэньня аб’яднаньня краіны ўвайшлі ў «вечны горад» і абвесьцілі яго сталіцай Італіі. Папа катэгарычна не пагадзіўся з гвалтоўным захопам Рыму і не прызнаў ягоную анэксію. Паўстала «рымскае пытаньне». Пасьля працяглага пэрыяду непаразуменьня паміж урадам [[Італія|Італіі]] й Сьвятым Прастолам бакі пайшлі на ўрэгуляваньне адносінаў. [[11 лютага]] [[1929]] году былі падпісаныя [[Лятэранская дамова|Лятэранскія дамовы]] (Канкардат), паводле якіх прызнавалася сувэрэннасьць ватыканскай дзяржавы. У [[1984]] годзе Італія й Ватыкан падпісалі новы Канкардат. У адрозьненьне ад папярэдняга, паводле якога [[каталіцызм]] афіцыйна аб’яўляўся дзяржаўнай рэлігіяй, новы канкардат надае італьянцам фармальна поўную волю выбару рэлігіі. == Палітыка == === Дзяржаўны лад === [[Файл:Vatican Gardens 4.jpg|міні|220пкс|зьлева|Палац урада Ватыкана]] З пункта погляду дзяржаўнага ладу Ватыкан — абсалютная тэакратычная [[манархія]], якая не перадаецца паводле спадчыны<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Europe/Vatican-City-POLITICS-GOVERNMENT-AND-TAXATION.html «Vatican City (Politics, government, and taxation)»]. Nations Encyclopedia.</ref>. Глава дзяржавы — [[папа рымскі]]. У выпадку ягонай адсутнасьці або сьмерці бягучымі справамі Ватыкану кіруе камэрленг Сьвятой Рымскай царквы, выконваючы ролю месцаназіральніка ў папярэдні час перад выбарам новага папы. Папу належыць вярхоўная заканадаўчая, выканаўчая й судовая ўлада. У ягоную кампэтэнцыю ўваходзіць прэзэнтацыя Ватыкану ў міжнародных адносінах, заключэньне, ратыфікацыя й дэнансацыя міжнародных дагавораў й канкардатаў, прыём дыпляматычных прадстаўнікоў і прызначэньне прадстаўнікоў Ватыкану ў іншых краінах. Папа абіраецца пажыцьцёва калегіяй [[кардынал]]аў. Абраньне зьдзяйсьняецца на канклаве (лац. «пад ключом») зь ліку кардыналаў шляхам таемнага галасаваньня большасьцю ня меней за дзьве траціны галасоў. Вышэйшыя кансультатыўныя органы: [[Сусьветны сабор Рымска-каталіцкай царквы]], [[Калегія кардыналаў]] і [[Біскупскі сынод]]. Сусьветны (або Ватыканскі) сабор склікаецца пэрыядычна раз у некалькі дзясяткаў гадоў для абмеркаваньня найболей важных царкоўных праблем. Апошні сабор склікаўся ў [[1962]]—[[1965]] гадах (21 Сусьветны або Ватыканскі сабор). Калегія кардыналаў, то бок дарадчы орган пры Папе, зьбіраецца для абмеркаваньня найболей важных царкоўных справаў і для выбараў Папы. Падчас абраньня пантыфіка ў калегіі (канклаве) могуць удзельнічаць толькі кардыналы маладзейшыя за 80 гадоў, прызначаныя Папам пажыцьцёва. Так, зь цяперашніх 189 кардыналаў 174 прызначаныя [[Ян Павал II|Янам Паўлам II]]. Каля траціны кардыналаў уваходзяць у склад [[Рымская курыя|Рымскай курыі]] (урад Ватыкану), дзе засяроджанае практычнае кіраўніцтва рэлігійнай, палітычнай і эканамічнай дзейнасьцю Ватыкану. У склад Рымскай курыі ўваходзяць [[Дзяржаўны сакратарыят Ватыкану|Дзяржаўны сакратарыят]], 9 кангрэгацыяў (духоўныя ведамствы), 3 трыбуналы, 12 папскіх радаў і камісіяў, іншыя ведамствы. Дзейным папам рымскім зьяўляецца [[Францішак (папа рымскі)|Францішак]], які зьяўляецца выхадцам з [[Аргентына|Аргентыны]]. Ён быў абраны на гэтую пасаду ў 2013 годзе. === Зьнешняя палітыка === [[Файл:Pontifical Swiss Guards in their traditional uniform.jpg|міні|160пкс|зьлева|Швайцарская гвардыя]] Сьвяты Прастол падтрымлівае дыпляматычныя адносіны з 178 дзяржавамі. Роля Ватыкану ў міжнароднай палітыцы, ягоны ўплыў у сьвеце грунтуюцца на вялізнай колькасьці вызнаўцаў-каталікоў — 1,1 млрд чал. Правадыром ягонай палітыкі зьяўляецца каталіцкае духавенства, то бок 1,9 млн манахаў і каля 0,5 млн сьвятароў, каля 2 тысячаў манаскіх ордэнаў, найболей буйнымі зь якіх зьяўляюцца ордэны [[езуіты|езуітаў]], якія налічваюць 26 тысячаў чальцоў, [[францысканцы|францысканцаў]], 45 тысячаў чальцоў, салезіянцаў, [[капуцыны|капуцынаў]], [[бэнэдыктынцы|бэнэдыктынцаў]], [[ордэн дамініканаў|дамініканцаў]]. Ватыкан дзейнічае таксама праз гэтак званыя сьвецкія каталіцкія арганізацыі: [[прафзьвяз]]ныя, культурныя, моладзевыя, жаночыя і іншыя арганізацыі. Значная колькасьць з гэтых арганізацыяў уваходзяць у канфэрэнцыю міжнародных каталіцкіх арганізацыяў, праца якіх каардынуецца [[Дзяржаўны сакратарыят Ватыкану|Дзяржаўным сакратарыятам Ватыкану]]. Пад пэўным уплывам Ватыкану знаходзяцца клерыкальныя палітычныя партыі ў розных краінах сьвету. У апошні час роля, якую гуляе Ватыкан у міжнародных адносінах стала значнейшай, асабліва на фоне росту ліку глябальных праблемаў, якія закранаюць інтарэсы ўсяго [[чалавецтва]]. Гэтаму шмат у чым спрыяў [[Ян Павал II]], усталяваныя ім асабістыя кантакты са шматлікімі значнымі дзяржаўнымі дзеячамі. Ён з прыкметным палітычным рэзанансам рабіў рэгулярныя паездкі па сьвеце — падлічана, што Ян Павел II за гады свайго пантыфікату падчас падарожжаў праехаў агульную адлегласьць роўную чатыром адлегласьцям ад Зямлі да Месяца. Кіраўніцтва Ватыкану ўдзельнічае ў рашэньні ключавых міжнародных праблемаў, уключаючы ліквідацыю [[зброя масавага зьнішчэньня|зброі масавага зьнішчэньня]], урэгуляваньне рэгіянальных канфліктаў, ахове навакольнага асяродзьдзя. У цэнтры ўвагі Ватыкану — праблемы сьвету, які разьвіваецца, як то адсталасьць, [[бедната]], [[голад]] і [[галеча]], [[беспрацоўе]]. Таму не выпадкова, што большасьць сваіх паездак Ян Павел II зьдзейсьніў у [[Азія|Азію]], [[Афрыка|Афрыку]] й [[Лацінская Амэрыка|Лацінскую Амэрыку]]. Ватыкан зрабіў важны ўнёсак у пачатак і паступальнае разьвіцьцё агульнаэўрапейскага працэсу. Ён выяўляе значную цікавасьць да блізкаўсходняга мірнага працэсу, да пытаньня аб статусе [[Ерусалім]]у, а таксама да ўрэгуляваньня сытуацыі ў [[Ірак]]у й у іншых канфліктных зонах плянэты. == Геаграфія == [[Файл:VaticanCity Annex.jpg|міні|200пкс|Тэрыторыя Ватыкана паводле [[Лятэранская дамова|Лятэранскай дамовы]]]] [[Файл:Vatican Gardens.jpg|міні|200пкс|Ватыканскія сады]] Клімат Ватыкана такі ж як у [[Рым]]е, умераны [[міжземнаморскі клімат]] зь мяккай дажджлівай зімой зь [[верасень|верасня]] да сярэдзіны [[травень|траўня]] і гарачае сухое лета з [[травень|траўня]] па [[жнівень]]. Ёсьць некаторыя мясцовыя асаблівасьці, частыя туманы й раса, якія выкліканых вялікімі памерамі [[Сабор Сьвятога Пятра|базылікі Сьвятога Пятра]], вышынёй на якой яна месьціцца і вялікімі памерамі брукаванай плошчы. Ватыкан зьяўляецца самай маленькай дзяржавай у сьвеце, маючы плошчу толькі каля 44 гектараў. У ліпені [[2007]] году Ватыкан пагадзіўся стаць першай вугляродна-нэўтральнай дзяржавай. Яны плянуюць зрабіць гэта за кошт кампэнсацыі выкідаў [[вуглякіслы газ|вуглякіслага газу]]<ref>[http://www.physorg.com/news103554442.html «The Vatican to go carbon neutral»]. United Press International.</ref>. === Тэрыторыя === Назва «Ватыкан» зьявілася яшчэ да прыняцьця [[хрысьціянства]] ў [[Старажытны Рым|Старажытным Рыме]] й паходзіць ад назвы гор<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/Vatican Vatican (search)]. Online Dictionary.</ref>. Менавіта на гэтай тэрыторыі месьцяцца Базыліка Сьвятога Пятра, [[Апостальскі палац]], [[Сыкстынская капэла]] і музэі, якія былі пабудаваныя разам зь іншымі будынкамі. Гэты раён быў часткай Рыму да [[1929]] году, калі быў аддзелены ад гораду. Ватыкан месьціцца на заходнім беразе [[Тыбр]]а. Паводле [[Лятэранская дамова|Лятэранскай дамовы]], некаторыя будынкі Сьвятога Прастола, якія зараз знаходзяцца на тэрыторыі [[Італія|Італіі]], у першую чаргу гэта [[Кастэль Гандольфа]] й іншыя базылікі, атрымалі экстэрытарыяльны статус, аналягічны статусу замежных пасольстваў<ref>[https://web.archive.org/web/20110813090725/http://www.vaticanstate.va/NR/rdonlyres/3F574885-EAD5-47E9-A547-C3717005E861/2528/LateranTreaty.pdf Treaty between the Holy See and Italy]. vaticanstate.va</ref>. Гэты статус атрымалі й іншыя структуры й будынкі Ватыкана, якія аказаліся раскіданымі па ўсім Рыму й Італіі. Кастэль Гандольфа й іншыя базылікі патрулююцца ўнутранымі паліцэйскімі агентамі дзяржавы Ватыкан, а не італьянскай паліцыі. Плошча Сьвятога Пятра паводле звычая ахоўваецца сумесна. === Сады === На тэрыторыі Ватыкана знаходзяцца [[Сады Ватыкана]] ({{мова-it|Giardini Vaticani|скарочана}})<ref>{{спасылка|url=http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm|загаловак=Map of Vatican City|выдавец=www.saintpetersbasilica.org|копія=http://web.archive.org/web/20081219231351/http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm}}</ref>, на долю якіх прыпадае больш за палову тэрыторыі дзяржавы. Сад, створаны ў [[Адраджэньне|эпоху Адраджэньня]] й эпоху [[барока]], ўпрыгожаны [[фантан]]амі й [[скульптура]]мі. Сады займаюць каля 23 га й займаюць большасьць [[Ватыканскі пагорак|Ватыканскага пагорку]]. Самы высокі пункт складае 60 мэтраў над узроўнем мора. Каменныя сьцены зьвязваюць вобласьць на поўначы, поўдні й захадзе. Сады ўзыходзяць да [[Сярэднявечча]], калі вінаграднікі й фруктовыя сады былі распаўсюджаны на поўначы Папскага Апостальскага палаца<ref>[https://web.archive.org/web/20120527105314/http://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm «Al Pellegrino Cattolico: The Vatican Gardens»]. 2008 Al Pellegrino Cattolico s.r.l. Via di Porta Angelica 81\83 (S.Pietro) I- 00193 Roma, Italy.</ref>. У [[1279]] годзе папа [[Мікалай III (папа рымскі)|Мікалай III]] перанёс сваю рэзыдэнцыю назад у Ватыкан зь [[Лятэранскі палац|Лятэранскага палаца]] й абгародзіў гэтую тэрыторыю сьценамі<ref>[https://web.archive.org/web/20130118222833/http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/ «Official Vatican City State Website: A Visit to the Vatican Gardens»]. 2007-08 Uffici di Presidenza S.C.V.</ref>. Ён сплянаваў Ватыканскі сад. == Эканоміка == Ватыкан некалькі асноўных крыніцаў прыбыткаў, галоўным зь іх ёсьць [[Інстытут рэлігійных справаў]], які, фактычна, зьяўляецца ватыканскім банкам, бюджэт якога складае штогод некалькі млрд [[даляр ЗША|даляраў ЗША]]. [[Банкамат]] гэтага банку маюць інтэфрэйс на [[лацінская мова|лацінскай мове]], які, напэўна, зьяўляецца адзіным такім банкаматам у сьвеце<ref>Seán P. O’Malley (28 September 2006). [http://www.cardinalseansblog.org/?p=232 «A Glimpse Inside the Vatican & Msgr. Robert Deeley’s Guest Post»].</ref>. Сярод іншых крыніцаў прыбытку варта адзначыць ахвяраваньні вызнаўцоў і фінансавая й эканамічная дзейнасьць уласных прадпрыемстваў, то бок у папскай загараднай рэзыдэнцыі, напрыклад, наладжана вытворчасьць шырокай гамы малочных прадуктаў пад маркай «[[Фаторыя Пантыфічыя]]». Акрамя таго Ватыкан мае прыбытак ад продажу [[паштовая марка|паштовых марак]], [[манэта]]ў, [[мэдаль|мэдалёў]] і сувэніраў турыстам, а таксама паступленьні ад музэяў і публікацыяў. Прыытак і ўзровень жыцьця сьвецкіх працаўнікоў супастаўлены з заробкам калегаў, якія працуюць у [[Рым]]е<ref>[https://web.archive.org/web/20190107082440/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html%20 «Holy See (Vatican City): Economy»]. CIA — The World Factbook.</ref>. Іншыя галіны прамысловасьці ўключаюць паліграфію, выраб мазаікі й вытворчасьць супрацоўнікам уніформы. Сьвяты Пасад зьдзяйсьняе шырокую прадпрымальніцкую дзейнасьць, у тым ліку фінансавую. Валодае значнай нерухомасьцю ў [[Эўропа|Эўропе]], [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]], супрацоўнічае зь міжнароднымі банкамі й манаполіямі. Каля 3/4 капіталаў Ватыкану ўкладзена ў [[Італія|Італіі]]. Толькі ў Італіі яму належыць 482 тысячаў га апрацоўваемых плошчаў, уключаючы некалькі тысячаў гектараў у раёне Рыму. Значная частка нерухомасьці «вечнага гораду» таксама належыць Ватыкану праз шэраг [[страхавая кампанія|страхавых кампаніяў]]. Ватыкан выпускае ўласныя манэты. Ён выкарыстоўвае [[эўра]] ў якасьці сваёй валюты з [[1 студзеня]] [[1999]] году, дзякуючы спэцыяльным пагадненьням з [[Эўрапейскі зьвяз|Эўрапейскім зьвязам]]. Але выраб сваіх уласных манэтаў і банкнотаў ня быў ўведзены да [[1 студзеня]] [[2002]] году. Выпуск эўра-манэтаў строга абмежаваны дамовай, хоць і зьяўляецца некалькі большым, чым звычайна дапускаецца ў год<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25040_en.htm «Agreements on monetary relations (Monaco, San Marino, the Vatican and Andorra)»]. Activities of the European Union: Summaries of legislation.</ref>. З-за сваёй рэдкасьці, ватыканскія эўра-манэты высока цэняцца калекцыянэрамі. Да прыняцьця эўра Ватыкан выкарыстоўваў у якасьці ўласнай валюты [[ватыканская ліра|ватыканскую ліру]], якая мелі адзіны курс зь [[італьянская ліра|італьянскай лірай]]. Групы паломнікаў, якія прыбываюць у Ватыкан з розных краінаў сьвету й турысты ўносяць свой унёсак у бюджэт Сьвятога Прастола. Штогод ягоная сума ў сярэднім складае каля 90 млн даляраў ЗША. Дзяржава Ватыкан, у якой працуюць каля 2 тысячаў чалавек, мела станоўчае сальда ў памеры 6,7 млн эўра ў [[2007]] годзе, але сутыкнуўся з дэфіцытам у [[2008]] годзе большым за 15 мільёнаў эўра<ref>[http://www.christiantelegraph.com/issue6216.html Holy See’s budget shortfall shrinks in 2008]. Christian Telegraph</ref>. == Дэмаграфія == [[Файл:Rome Vatican Museums.jpg|міні|200пкс|Музэі Ватыкану]] Практычна ўсё насельніцтва Ватыкана — падданныя Сьвятога Стальца, бо падданства Ватыкана не існуе, якія маюць пашпарт і зьяўляюцца прыслужнікамі [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай Царквы]]. На [[2005]] году з 557 падданых Сьвятога Стальца 58 — [[кардынал]]ы, 293 чалавекі маюць статус духавенства й зьяўляюцца чальцамі папскіх прадстаўніцтваў, 62 — іншыя прадстаўнікі духавенства, 101 — чальцы [[Папская швайцарская гвардыя|швайцарскай гвардыі]], а астатнія 43 — цывільныя. У [[1983]] годзе ў Ватыкане не зарэгістравана ніводнага навароджаннага. Нябольш за палову, 246 грамадзянаў, захавалі сваё першае грамадзянства. Грамадзянства Ватыкану не спадкаецца й ня можа быць набыта з прычыны нараджэньня ў горадзе. Яно можа быць атрымана толькі на выснове служэньня Сьвятому Стальцу й скасавана з прычыны спыненьня працоўнай дзейнасьці ў Ватыкане. Артыкул 9 Лятэранскага пагадненьня [[1929]] году паміж Ватыканам і [[Італія]]й паведамляе, што калі асоба перастае быць грамадзянінам Ватыкану й ня мае грамадзянства любой іншай краіны, яму даецца італьянскае грамадзянства. Этнічна, большасьць зь іх зьяўляюцца італьянцы, з-за выключэньнем чальцоў швайцарскай гвардыі. Да «дзённага» насельніцтва Ватыкана адносяцца таксама каля 3 тысячаў працуючых там італьянцаў, але якія жывуць па-за межамі Ватыкана. У [[2005]] годзе ў Ватыкане было зарэгістравана 111 шлюбаў. == Культура == [[Файл:Michelangelo's Pieta 5450.jpg|міні|250пкс|«[[П’ета (Мікелянджэлё)|П’ета]]» Мікелянджэлё зьяўляецца адным з самых вядомых ватыканскім твораў мастацтва]] Ватыкан зьяўляецца домам для некаторых з самых вядомых твораў мастацтва ў сьвеце. [[Сабор Сьвятога Пятра|Базыліка Сьвятога Пятра]], якую пасьлядоўна будавалі такія архітэктары як [[Даната Брамантэ]], [[Мікелянджэлё]], [[Джакама дэла Порта]], [[Карлё Мадэрна]] й [[Джаваньні Лярэнца Бэрніні]] зьяўляецца вядомым творам архітэктуры [[эпоха Адраджэньня|эпохі Адраджэньня]]. [[Сыкстынская капэла]] знакаміта сваімі фрэскамі, якія ўключаюць у сябе творы [[П’етра Пэруджына]], [[Дамэніка Гірляндаё]] й [[Сандра Батычэльлі]], а таксама вядомая праца Мікелянджэлё [[Страшэнны суд]] на столі капэлі. Сярод вяломых мастакоў, якія ўпрыгожвалі інтэр’еры Ватыкана варта адзначыць таксама [[Рафаэль|Рафаэля]] й [[Фра Анжэліка]]. Бібліятэка Ватыкана й калекцыі музэяў Ватыкана маюць высокае гістарычнае, навуковае й культурнае значэньне. У [[1984]] годзе Ватыкан быў дададзены [[ЮНЭСКО]] ў сьпіс аб’ектаў сусьветнай спадчыны, гэта толькі адзіны такі выпадак, калі ў сьпіс патрапіла цэлая дзяржава<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/286 «Vatican City — UNESCO World Heritage Centre»]. whc.unesco.org.</ref>. Акрамя таго, гэта адзінае месца на сёньняшні дзень зарэгістраванае ЮНЭСКО як цэнтар засяроджваньня культурных каштоўнасьцяў. Пры Ватыкане дзейнічаюць [[Папская акадэмія навук]], створаная ў [[1603]] годзе), якая падпарадкоўваецца непасрэдна Папу й мае сваёй мэтай садзейнічаць дасьледаваньням у вобласьці [[фізыка|фізыкі]], [[матэматыка|матэматыкі]] й [[прыродазнаўства]], а таксама [[Папская акадэмія сацыяльных навук]]. Папскія акадэмікі прызначаюцца Папам зь ліку вядомых навукоўцаў у вобласьці матэматычных і прыродазнаўчых навук. Папская акадэмія навук налічвае 78 чальцоў, Папская акадэмія сацыяльных навук — 40 чальцоў. Ватыкан выдае сотні газэтаў і часопісаў у розных краінах. Афіцыёз Ватыкану — штодзённая газэта «[[Асэрваторэ рамана]]», якая мае наклад каля 50 тысячаў адзінак. У Сьвятога Прастола маецца сваё агенцтва друку — [[Аджэнцыя Інтэрнацыянале Фідэс]] (АІФ). [[Радыё Ватыкану]] вядзе свае перадачы на 41 мовах, у тым ліку й на [[Радыё Ватыкана Беларуская служба|беларускай мове]], на большасьць краінаў сьвету, у тым ліку на краіны [[СНД]]. Пры Ватыкане маецца «[[Ватыканскі тэлевізійны цэнтар]]» («Тэлепачэ»). З [[1996]] году Ватыкан падключаны да сеткі [[інтэрнэт]]. == Транспарт == [[Файл:0 Gare du Vatican.JPG|міні|180пкс|Ватыканская чыгуначная станцыя]] Ватыкан мае даволі добра разьвітую транспартную сетку з улікам сваіх памераў, якія складаюцца ў асноўным з плошчы й тратуара. У краіне, якая мае 1,05 кілямэтраў у даўжыню й 0,85 кілямэтраў у шырыню<ref>[http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html «Holy See — State of the Vatican City»]. Vatican Papal Conclave.</ref>, яна мае невялікую транспартную сыстэму, без [[аэрапорт]]аў або [[шаша|шашы]]. У Ватыкане месьціцца адна [[гэлікоптэр]]ная пляцоўка й чыгуначная станцыя, якая належыць да італьянскай чыгуначнай сеткі й цягнецца па тэрыторыі Ватыкану ўсяго 300 мэтраў<ref name="sinfin">[http://www.sinfin.net/railways/world/vatican/vaticanrail.html#Origini Vatican City State Railway Vatican City State Railway «Railways of the World»]. Sinfin.net.</ref>. Папа [[Ян XXIII]] быў першым Папам, як пачаў выкарыстоўваць гэтую чыгунку. [[Ян Павал II]] таксама выкарыстоўваў яе, але й даволі рэдка. [[Чыгунка]] ў асноўным выкарыстоўваецца для перавозкі грузаў. Ватыкан ня мае аэрапортаў, зьяўляючыся такім чынам адной зь нешматлікіх незалежных дзяржаваў у сьвеце без аэрапорту, але аэрапорты [[Рым]]а абслугоўваюць Ватыкан, то бок [[Міжнародны аэрапорт імя Леанарда да Вінчы|аэрапорт імя Леанарда да Вінчы—Ф’юмічына]] і ў меншай ступені, аэрапорт [[Чампына (аэрапорт)|Чампына]], служаць у якасьці адпраўнога пункту для міжнародных візытаў Папы<ref name="sinfin"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == {{Партал|Эўропа}} {{Commons}} * [http://www.vaticanstate.va/ Афіцыйны сайт]{{ref-it}} * [https://web.archive.org/web/20081210073743/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-h/holy-see-vatican-city.html Ватыкан] на The World Factbook * [http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/History_of_Vatican_City:_Primary_Documents Гісторыя Ватыкану] * [https://web.archive.org/web/20120221165441/http://vaticancity.cc/ Сайт пра Ватыкан] * [http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20120802141255/http%3A//www.pellegrinocattolico.com/foto/vaticano/city_map.jpg Мапа Ватыкану] {{Краіны Эўропы}} {{АБСЭ}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Рым]] abe9viyamrnday8wvvbjmiydie7vtty 0 11755 2331064 2292220 2022-08-02T22:04:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Лос-Анджэлес |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Лос-Анджэлесу |Назва на мове краіны = Los Angeles |Код мовы назвы краіны = en |Краіна = ЗША |Герб = Seal of Los Angeles, California.svg |Сьцяг = Flag of Los Angeles, California.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 4 верасьня 1781 |Статус з = 4 красавіка 1850 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Штат |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Каліфорнія]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = Мэр |Кіраўнік = Эрык Гарсэцьці |Плошча = 1214 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 93 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3928864 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= |Год падліку колькасьці = 2014 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = -8 |Летні час = -7 |Тэлефонны код = 213, 310, 323, 424, 661, 818 |Паштовыя індэксы = 90001-90068, 90070-90084, 90086-90089, 90091, 90093-90097, 90099, 90101-90103, 90174, 90185, 90189, 90291-90293, 91040-91043, 91303-91308, 91342-91349, 91352-91353, 91356-91357, 91364-91367, 91401-91499, 91601-91609 |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = LA.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 34 |Шырата хвілінаў = 3 |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар’е = заходняе |Даўгата градусаў = 118 |Даўгата хвілінаў = 15 |Даўгата сэкундаў = |Альтэрнатыўная мапа = |Назва мапы2 = ЗША (Каліфорнія) |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = http://www.lacity.org/ }} '''Лос-Анджэлес''' ({{мова-en|Los Angeles}}) — горад у [[ЗША]], на поўдні штату [[Каліфорнія]], на беразе [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]]. Насельніцтва 3929 тыс. чал. (сам горад, 2014 год), 12 875 тыс. чал. (уключаючы прыгарады) (2006). Лос-Анджэлес быў заснаваны ў 1781 годзе гішпанскімі асаднікамі. Пасьля абвяшчэньня незалежнасьці [[Мэксыка|Мэксыкі]] ўваходзіў у ейны склад. У 1847 годзе падчас [[амэрыкана-мэксыканская вайна|амэрыкана-мэксыканскай вайны]] горад перайшоў да ЗША. Горад мае мянушкі: Л.А. (''L.A.''), Горад анёлаў (''The City of Angels''), Вялікі апэльсін (''The Big Orange'') ды іншыя. Жыхароў Лос-Анджэлесу называць «Angelenos». Першым эўрапейцам, які ступіў на бераг паблізу Лос-Анджэлесу ў 1542 годзе быў [[Хуан Радрыгес Кабрыльлё]]. Лос-Анджэлес ёсьць адным з найбуйнейшых сусьветных культурных, навуковых, эканамічных, адукацыйных цэнтраў<ref>[http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html The World According to GaWC 2008]. Globalization and World Cities Study Group and Network, Loughborough University.</ref>, а таксама займае важнае месца на рынку забаваў, як то вытворчасьць [[кіно]], [[музыка|музыкі]], [[тэлебачаньне|тэлебачаньня]], [[кампутарная гульня|кампутарных гульняў]]. == Гісторыя == На прыбярэжных тэрыторыях ля сучаснага Лос-Анджэлесу, у XVI стагодзьдзі жылі індзейцы [[Тонгва]] й [[Чумаш]]. Першыя эўрапейцы, прысталі да берагу ў раёне цяперашняга Лос-Анджэлесу ў 1542 годзе на двух караблях «''Сан Сальвадор''» і «''Ля Вікторыя''» (водазьмяшчэньнем па 50 тонаў кожнае), стаў мараплавец [[Хуан Радрыгес Кабрыльлё]]. Адплыўшы зь Ля Навідад у [[Мэксыка|Мэксыцы]] 27 ліпеня 1542 году, Кабрыльлё высадзіўся ў бухце Сан Дыега 28 верасьня. У той час на беразе існавала індзейская вёска Янг-На. Сам першаадкрывальнік памёр 3 студзеня 1543 году й быў пахаваны на востраве Сан-Мігель, названым пасьля ягоным імем «Хуан Радрыгес». Аб сваім плаваньні Кабрыльлё запісаў у часопісе, які прывёз ягоны лоцман, і цяпер ён захоўваецца ў адным з архіваў [[Сэвільля|Сэвільлі]] ў [[Гішпанія|Гішпаніі]])<ref>In memory of Juan Rodriguez Cabrillo who gave the world California. — Chula vista, California, 1913.</ref>. Толькі праз 227 гадоў тут высадзілася наступная экспэдыцыя ачоленая [[Гаспар дэ Партоля-і-Равіра|Гаспарам дэ Партолям]], у якой удзельнічаў [[францысканцы|францысканскі]] місіянэр [[Хуан Крэспі Фіёль|Хуан Крэсьпі]], які адзначыў у сваіх цыдулках прыдатнасьць мясцовасьці для селішча. У 1771 годзе іншы місіянэр, [[Хуніпэра Сэра]], заснаваў на гэтым месцы місію, названую ў гонар [[арханёл Гаўрыіл|арханёла Гаўрыіла]]. Да таго часу на тэрыторыі сучаснага Лос-Анджэлеса існавала каля 30 паселішчаў індзейцаў [[Тонгва]], дзе пражывала каля 3 тысячаў чалавек. 4 верасьня 1781 году, па патрабаваньню губэрнатара абедзьвюх Каліфорніяў [[Фэліпэ дэ Нэвэ]], побач зь місіяй групоўкі гішпанскіх каляністаў, якая складалася з 46 чалавек, было заснавана сяло пад назвай ''Паселішча Паны Марыі, царыцы анёлаў, на рацэ Парсьюнкула'' ({{мова-es|El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles sobre El Río Porciúncula|скарочана}})<ref>[https://web.archive.org/web/20070925054736/http://www.laavenue.com/LAHistory.htm The History of Los Angeles County California]. laavenue.com</ref>. Празь некалькі дзесяцігодзьдзяў новае паселішча заставалася ўсяго толькі маленькім мястэчкам, але да 1820 году яно ператварылася ў найбуйнейшае сьвецкае паселішча ў Каліфорніі: тут жыло 650 чалавек. Пасьля абвяшчэньня незалежнасьці [[Мэксыка|Мэксыкі]] Лос-Анджэлес нядоўга ўваходзіў у ейны склад, але ў выніку паразы Мэксыкі ў [[амэрыкана-мэксыканская вайна|амэрыкана-мэксыканскай вайне]] горад перайшоў у склад [[ЗША]] паводле мірнай дамовы 1848 году. Праз два гады пасьля гэтага, у 1850 годзе, Лос-Анджэлес атрымаў афіцыйны статус гораду. У 1876 годзе кампанія [[Southern Pacific Transportation Company|Southern Pacific]] завяршыла будаўніцтва чыгункі да Лос-Анджэлеса<ref>Mulholland, Catherine, «William Mulholland and the Rise of Los Angeles». Berkeley: University of California Press, 2000): ст. 15.</ref>. Цытрусавыя пладаводзтва, асабліва вырошчваньне [[апэльсын]]аў, хутка стала асновай мясцовай гаспадаркі. За апошнія сорак гадоў XIX стагодзьдзя насельніцтва вырасла з 2,3 тыс. да 100 тыс. жыхароў. У 1892 годзе ў раёне гораду былі выяўленыя месцы заляганьня [[нафта|нафты]] й да 1923 году на раён Лос-Анджэлеса прыходзілася чвэрць усёй сусьветнай вытворчасьці вуглевадародаў з нафты<ref>[https://web.archive.org/web/20110904004726/http://www.priweb.org/ed/pgws/history/signal_hill/signal_hill2.html «The Story of Oil in California»]. Priweb.org (1921-06-25)</ref>. У 1913 годзе [[Ўільям Малголанд]] скончыў будаўніцтва акведука, які забясьпечыў вадой хутка пашыраючыся Лос-Анджэлес. З 1920-х гадоў у Лос-Анджэлесе хуткімі тэмпамі сталі разьвівацца авіяцыйная прамысловасьць і адчыняцца [[кінастудыя|кінастудыі]]. У 1932 годзе горад прыняў [[Летнія Алімпійскія гульні 1932 году|X летнія Алімпійскія гульні]]. [[Файл:LosAngeles-Plaza-1869.jpg|міні|360пкс|зьлева|Старая плошча Лос-Анджэлеса ў 1869 годзе]] Пачатак [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] надаў новы штуршок разьвіцьцю гораду. У гэты пэрыяд у горад перасяляліся шэраг нямецкіх дзеячаў навукі, культуры й мастацтва, якія ўцякалі ад [[Нацысцкая Нямеччына|нацыскага рэжыму]], сярод іх [[Ліён Фойхтвангер]], [[Томас Ман]], [[Фрыц Лянг]], [[Бэртальд Брэхт]]. У 1942 годзе тысячы жыхароў Лос-Анджэлеса японскага паходжаньня былі выселеныя ў зачыненыя лягеры, якія знаходзіліся за межамі горада. Інтэрнаваньне праводзілася ў адпаведнасьці з урадавым распараджэньнем № 9066, якое падпісаў прэзыдэнт ЗША [[Франклін Дэлана Рузвэлт]]<ref>[http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=false&doc=74&page=transcript« Transcript of Executive Order 9066: Resulting in the Relocation of Japanese (1942)»]. ourdocuments.gov</ref>. У пасьляваенныя гады горад хутка разьвіваўся й пашыраўся, будаваліся шматлікія транспартныя разьвязкі, [[хмарачос]]ы. У 1984 годзе ў Лос-Анджэлесе ізноў былі праведзены [[Летнія Алімпійскія гульні 1984 году|летнія Алімпійскія гульні]], у якіх не ўзялі ўдзел спартоўцы з краінаў [[сацыялістычны лягер|сацыялістычнага лягера]]. У канцы XX — пачатку XXI стагодзьдзя многія кварталы горада, як то [[Галівуд]], Сільвэр-Лэйк, цэнтральная частка горада, Карэйскі квартал, былі падвергнуты [[джэнтрыфікацыя|джэнтрыфікацыі]]<ref>David Zahniser. [https://web.archive.org/web/20110820073605/http://www.laweekly.com/2006-08-24/news/welcome-to-gentrification-city/ Welcome to Gentrification City]. laweekly.com</ref>. == Геаграфія == [[Файл:Santa Monica beach.jpeg|міні|240пкс|Пляж у Санта-Моніцы]] [[Файл:Santa Monica Palms.jpg|міні|240пкс|Пальмы ля пляжу Оўшэн-біч]] Горад разьмешчаны ў прыбярэжнай нізіне, прылеглай да затокі Санта-Моніка, і акаймаваны горамі [[Сан-Габрыель]], [[Санта-Моніка (горы)|Санта-Моніка]] й [[Санта-Ганна (горы)|Санта-Ганна]]. Паводле дадзеных [[бюро перапісу насельніцтва ЗША]], агульная плошча Лос-Анджэлеса складае 1290,6 км², у тым ліку 1214,9 км² — суша й 75,7 км² — водныя прасторы (5,86%). Максымальная працягласьць гораду з поўначы на поўдзень складае 71 км, з усходу на захад — 47 км, працягласьць гарадзкіх межаў складае 550 км. Гарадзкая тэрыторыя зьяўляецца дзевятай па плошчы ў кантынэнтальнай частцы ЗША, гэта значыць выключаючы [[Джуна]], штат [[Аляска]] й [[Ганалулу]], штат [[Гаваі]]). Аглямэрацыя Вялікі Лос-Анджэлес працягваецца амаль на 200 км паміж гарадамі Вэнтура й Сан-Бэрнардына. Найвышэйшы пункт гораду - пік [[Сёстры Элсі]] (1548 м)<ref>[https://web.archive.org/web/20080907200611/http://original.britannica.com/memberlogin Mount Lukens, or Sister Elsie Peak (mountain, Los Angeles, California, United States)]. Britannica Online Encyclopedia</ref>. Самая буйная рака ёсьць рака [[Лос-Анджэлес (рака)|Лос-Анджэлес]], якая бярэ пачатак у даліне [[Сан-Фэрнанда (даліна)|Сан-Фэрнанда]], яна па большай частцы працякае ў штучным [[бэтон]]ным рэчышчы, а ў засушлівы час практычна перасыхае. Багацьце прыродных зонаў у раёне гораду, як то існасьць паблізу [[пляж]]аў, [[дзюна]]ў, [[балота]]ў, гораў, пагоркаў, рэкіаў, стварае ўмовы для існаваньня разнастайнасьці біялягічных супольнасьцяў. Лос-Анджэлес у асноўным атачаюць засушлівыя [[субтропікі|субтрапічныя]] рэдкалесьсі з багацьцем яскрава квітнеючых расьлінаў. Разам з тым, надзвычайная урбанізацыя ляндшафту прыводзіць да памяншэньня распаўсюджваньня й зьнікненьня многіх біялягічных відаў з рысаў гораду й ягоных навакольлях. Вуліцы, сады й сквэры Лос-Анджэлеса засаджаны шматлікімі рэдкімі й экзатычнымі дэкаратыўнымі расьлінамі, сярод якіх існуюць розныя віды пальмаў, камеліі й іншых. === Геалёгія === Лос-Анджэлес знаходзіцца ў актыўнай сэйсьмічнай зоне з-за сваёй блізкасьці да разлому [[Сан-Андрэас (разлом)|Сан-Андрэас]], і разлому Пунта-Гілс, які праходзіць праз сам горад <ref>[http://www.physorg.com/news70114196.html San Andreas Fault Set for the Big One]. Physorg.com</ref> . Апошнім буйным землятрусам стаў разбуральны [[землятрус]] 1994 году, эпіцэнтар якога знаходзіўся ў паўночнай частцы даліны Сан-Фэрнанда. Гэтая праява стыхіі, якая адбылася менш чым праз два гады пасьля масавых пагромаў у Лос-Анджэлесе, стала сапраўдным шокам для жыхароў Каліфорніі, прычыніўшы матэрыяльны страты на многія мільярды даляраў. Іншыя буйныя землятрусы ў XX стагодзьдзі мелі месца ў гэтым рэгіёне ў 1933, 1971 і 1987 гадох. Як бы тое ні было, большасьць землятрусаў, якія адбываюцца ў раёне горада, адчуваюцца толькі як слабыя штуршкі, невялікія ваганьні рэгіструюцца [[сэйсмомэтар|сэйсмомэтрамі]] практычна штодня. === Клімат === Горад разьмешчаны ў зоне субтрапічнага [[міжземнаморскі клімат|міжземнаморскага клімату]], дзякуючы гэтаму рэгіёну характэрна мяккая, даволі вільготная зіма й цёплае, нават сьпякотнае, часьцяком засушлівае лета. [[Брыз]]ы, што дзьмуюць з [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]], робяць клімат у раёнах гораду, прылеглых да берагавой лініі, больш прахалодным летам і больш цёплым зімой, у параўнаньні з такімі «кантынэнтальнымі» раёнамі гораду, як, напрыклад, даліна Сан-Фэрнанда. Дзённая тэмпэратура летам можа перавышаць 32&nbsp;°C, пры тым што сярэдняя максымальная звычайна трымаецца ў рэгіёне 29&nbsp;°C; сярэдняя мінімальная начная — звычайна ў раёне 18&nbsp;°C. Узімку днём сярэдняя максымальная тэмпэратура складае 21&nbsp;°C, сярэдняя мінімальная начная — каля 8 ° C. Зафіксаваны за час назіраньняў тэмпэратурны максымум складае 48,33&nbsp;°C (22 ліпеня 2006), мінімальная тэмпэратура назіралася зімой 1989 году: -7,8&nbsp;°C<ref>[http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=159227&refer= Weatherbase: Historical Weather for Los Angeles, California, United States of America]. weatherbase.com</ref>. Дажджы найбольш характэрныя для зімовых і вясновых месяцаў, люты зьяўляецца самым вільготным месяцам. У сярэднім у Лос-Анджэлесе за год выпадае 355,6 мм ападкаў, сярэдняя колькасьць дзён з ападкамі складе 35. Сьнег у межах гораду выпадае рэдка, у той жа час горы, якія атачаюць Лос-Анджэлес, досыць рэгулярна пакрываюцца сьнегам. Дзякуючы кліматычным умовам, у некаторыя дні ў Лос-Анджэлесе магчыма ў адзін і той жа дзень займацца [[гарналыжны спорт|горналыжным спортам]] і [[сэрфінг]]ам<ref>[http://articles.latimes.com/2005/mar/10/local/me-surroundings10 We're Not in Kansas, but We Do Get Twisters – Los Angeles Times]. Articles.latimes.com</ref><ref>Burt, Christopher. Extreme Weather: A Guide and Record Book. New York: Norton, 2004: 100.</ref>. {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Лос-Анджэлесу | Крыніца = [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=72295 Надвор'е й клімат], [http://www.worldweather.org/093/c00269.htm World Weather] <!-- максымумы і мінімумы тэмпэратур --> | Студзень_абс_макс = 32.8 | Студзень_макс = 18.7 | Студзень_мін = 8.8 | Студзень_абс_мін = -2.8 | Люты_абс_макс = 33.3 | Люты_макс = 18.8 | Люты_мін = 9.6 | Люты_абс_мін = 1.1 | Сакавік_абс_макс = 35.0 | Сакавік_макс = 18.6 | Сакавік_мін = 10.3 | Сакавік_абс_мін = 1.7 | Красавік_абс_макс = 38.9 | Красавік_макс = 22.7 | Красавік_мін = 11.6 | Красавік_абс_мін = 5.6 | Травень_абс_макс = 41.1 | Травень_макс = 25.6 | Травень_мін = 13.5 | Травень_абс_мін = 7.2 | Чэрвень_абс_макс = 43.0 | Чэрвень_макс = 27.2 | Чэрвень_мін = 15.3 | Чэрвень_абс_мін = 8.9 | Ліпень_абс_макс = 46.1 | Ліпень_макс = 31.1 | Ліпень_мін = 17.1 | Ліпень_абс_мін = 11.1 | Жнівень_абс_макс = 46.7 | Жнівень_макс = 30.8 | Жнівень_мін = 17.9 | Жнівень_абс_мін = 12.8 | Верасень_абс_макс = 45.3 | Верасень_макс = 29.8 | Верасень_мін = 17.3 | Верасень_абс_мін = 10.6 | Кастрычнік_абс_макс = 44.1 | Кастрычнік_макс = 26.6 | Кастрычнік_мін = 15.1 | Кастрычнік_абс_мін = 6.1 | Лістапад_абс_макс = 38.3 | Лістапад_макс = 21.3 | Лістапад_мін = 11.6 | Лістапад_абс_мін = 3.3 | Сьнежань_абс_макс = 34.4 | Сьнежань_макс = 18.8 | Сьнежань_мін = 8.8 | Сьнежань_абс_мін = 0.6 | Год_абс_макс = 46.7 | Год_макс = 21.3 | Год_мін = 13.1 | Год_абс_мін = -2.8 <!-- сярэдняя тэмпэратура --> | Студзень_сяр = 13.9 | Люты_сяр = 14.4 | Сакавік_сяр = 14.6 | Красавік_сяр = 16.0 | Травень_сяр = 18.3 | Чэрвень_сяр = 21.1 | Ліпень_сяр = 26.7 | Жнівень_сяр = 25.5 | Верасень_сяр = 23.2 | Кастрычнік_сяр = 21.4 | Лістапад_сяр = 18.4 | Сьнежань_сяр = 14.2 | Год_сяр = 17.4 <!-- тэмпэратура вады --> | Студзень_вады = | Люты_вады = | Сакавік_вады = | Красавік_вады = | Травень_вады = | Чэрвень_вады = | Ліпень_вады = | Жнівень_вады = | Верасень_вады = | Кастрычнік_вады = | Лістапад_вады = | Сьнежань_вады = | Год_вада = <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 61.0 | Люты_ападкі = 63.8 | Сакавік_ападкі = 50.3 | Красавік_ападкі = 18.3 | Травень_ападкі = 3.6 | Чэрвень_ападкі = 0.8 | Ліпень_ападкі = 0.3 | Жнівень_ападкі = 3.8 | Верасень_ападкі = 7.9 | Кастрычнік_ападкі = 8.6 | Лістапад_ападкі = 44.7 | Сьнежань_ападкі = 42.2 | Год_ападкі = 305.3 <!-- вільготнасьць --> | Студзень_вільготнасьць = | Люты_вільготнасьць = | Сакавік_вільготнасьць = | Красавік_вільготнасьць = | Травень_вільготнасьць = | Чэрвень_вільготнасьць = | Ліпень_вільготнасьць = | Жнівень_вільготнасьць = | Верасень_вільготнасьць = | Кастрычнік_вільготнасьць = | Лістапад_вільготнасьць = | Сьнежань_вільготнасьць = | Год_вільготнасьць = }} == Эканоміка == [[Файл:Los Angeles downtown p1000165.jpg|міні|135пкс|зьлева|У бізнэсовым раёне гораду]] Лос-Анджэлес ёсьць найбуйнейшы прамысловы й эканамічны цэнтар Захаду ЗША<ref>[http://www.city-data.com/us-cities/The-West/Los-Angeles-Economy.html Los Angeles: Economy]. city-data.com</ref>. Асноўнымі прамысловымі галінамі, якія забясьпечваюць эканамічнае разьвіцьцё гораду, ёсьць міжнародны гандаль, тэле- й кінавытворчасьць, ваенная, авіяцыйна-касьмічная, нафтаперапрацоўчая, электратэхнічная, аўтазборачная, прыборабудаўнічая, харчовая прамысловасьці. Актыўна разьвіваюцца біятэхналёгіі. Добра разьвіта нафтаздабыча, а ярод іншых значных галінаў эканомікі: фінансы, тэлекамунікацыі, мэдыцына, транспарт, турызм, а таксама індустрыя забаваў і культуры. У Лос-Анджэлесе разьмешчаны штаб-кватэры трох кампаніяў, якія ўваходзяць ў сьпіс 500 найбуйнейшых кампаніяў ЗША, як то вайсковая й авіяцыйна-касьмічная [[Northrop Grumman]], нафтавая [[Occidental Petroleum]] і будаўнічая кампанія [[KB Home]]. Акрамя таго у горадзе разьмяшчаюцца штаб-кватэры такіх вядомых карпарацыяў, як то [[20th Century Fox]], [[Guess?]], [[Paramount Pictures]], [[Health Net]], [[21st Century Insurance]] і іншыя. Яшчэ большая колькасьць штаб-кватэраў буйных кампаніяў разьмяшчаюцца ў гарадох-спадарожніках, дзе больш нізкія стаўкі падаткаабкладаньня спалучаюцца зь перавагамі блізкасьці мэгаполісу; сярод такіх кампаніяў ёсьць [[Hilton Hotels]] у [[Бэвэрлі-Гілз]], [[The Walt Disney Company]] і [[Warner Bros.]] у [[Бэрбанк]]у, [[DreamWorks SKG]] у [[Глендэйл]]у, [[Sea Launch]] у [[Лонг-Біч]], [[Activision]] у [[Санта-Моніка|Санта-Моніцы]]. Цікавы той факт, што нягледзячы на ​​тое, што Лос-Анджэлес лічыцца сталіцай сусьветнага кінематографу, толькі адна з найбуйнейшых студыяў здымае фільмы ў [[Галівуд]]зе. Асноўныя здымачныя пляцоўкі іншых кампаніяў вынесеныя ў прыгарады Лос-Анджэлеса, як то Бэрбанк, Калвэр і Глендэйл. Лос-Анджэлес ёсьць месца правядзеньня шэрагу буйных міжнародных выставаў, сярод якіх [[Electronic Entertainment Expo]] («E3») і [[Greater Los Angeles Auto Show]]. Адным з найбуйнейшых выстававых комплексаў гораду зьяўляецца [[Los Angeles Convention Center]]. == Транспарт == === Аўтамабільны транспарт === [[Файл:Intersection i10 i155 CA USA.JPG|міні|220пкс|Разьвязка на скрыжаваньні аўтадарог [[I-10]] і [[I-15]]]] Лос-Анджэлес ёсьць найбольш аўтамабілізаваны горад у сьвеце: у ім зарэгістравана на 1,8 млн аўтамабіляў больш, чым ліцэнзаваных кіроўцаў. Штодня аўтамабілі ў сукупнасьці праязджаюць па вуліцах горада 160 млн кілямэтраў. Лос-Анджэлес валодае адной з самых разьвітых у сьвеце сыстэмаў [[аўтамагістраль|аўтамагістраляў]], многія зь якіх пабудаваны на [[эстакада]]х. Перасячэньні магістраляў суправаджаюцца грандыёзнымі шматузроўневымі [[транспартная разьвязка|транспартнымі разьвязкамі]]. У цэлым горад мае ў асноўным прастакутную пляніроўку, вуліцы выцягнутыя з поўначы на ​​поўдзень і з усходу на захад, шэраг найбольш буйных і вядомых вуліцаў носяць назвы бульвараў. У сувязі зь недастатковым фінансаваньнем, многія вуліцы Лос-Анджэлеса пакрытыя асфальтам невысокай якасьці, у якім бываюць выбоіны. Але асноўнай праблемай гарадзкога руху зьяўляюцца аўтамабільныя «пробкі»: на 2009 год, [[Транспартны інстытут Тэхасу]] назваў Лос-Анджэлес горадам з найбольш загружанымі дарогамі. Галоўным чыньнікам затораў зьяляецца непрыстасаванасьць забудовы да абслугоўваньня грамадзкім транспартам, вялікая колькасьць прыватных аўтамабіляў, адсутнасьць абмежаваньняў на іхняе выкарыстаньне ў межах гораду. Варта адзначыць, што насуперак распаўсюджанай памылцы, што ў Лос-Анджэлесе нібыта ніхто ня ходзіць пешшу, многія вуліцы цэнтра горада, а таксама лякальных цэнтраў раёнаў Лос-Анджэлеса поўныя хадакоў. У такіх раёнах перамяшчэньне пешшу часьцяком значна хутчэйшае за перамяшчэньне аўтатранспартам з-за аўтамабільных затораў і праблемаў з паркоўкай. Гарадзкая адміністрацыя пры ўзгадненьні праектаў новага будаўніцтва зараз патрабуе абавязковага ўключэньня ў іхнюю інфраструктуру аўтапарковак. === Грамадзкі транспарт === Асноўнымі сыстэмамі грамадзкага транспарту ў горадзе служаць аўтобусная сетка, а таксама сетка рэйкавага транспарту, якая ўключае лініі [[мэтрапалітэн|мэтрапалітэна]] й легкарэйкавага транспарту агульнай працягласьцю каля 120 км. Гэтая структура знаходзіцца пад кіраваньнем дзяржаўнай кампаніі ''Los Angeles County Metropolitan Transportation Authority'' (звычайна званай ''Metro'' альбо ''MTA''). Рэйкавая сыстэма ўключае «чырвоную» й «пурпуравую» лінію падземкі, «залатую», «сінюю» й «зялёную» лініі надземнай легкарэйкавай сыстэмы, у будаўніцтве знаходзіцца таксама лінія «экспа» легкарэйкавай сыстэмы. Таксама вылучаецца «аранжавая» лінія хуткаснай аўтобуснай сыстэмы. Агульная колькасьць пасажыраў ацэньваецца ў 1,7 млн штодня<ref>[https://web.archive.org/web/20071024231811/http://www.apta.com/research/stats/ridership/riderep/documents/06q2rep.pdf Apta transit ridership report]. apta.com</ref>. == Гарады-сябры == {| cellpadding="11" |- valign="top" | * [[Атэны]], [[Грэцыя]] * [[Оклэнд]], [[Новая Зэляндыя]] * [[Бэйрут]], [[Лібан]] * [[Бэрлін]], [[Нямеччына]] * [[Бардо]], [[Францыя]] * [[Пусан]], [[Паўднёвая Карэя]] * [[Эйлят]], [[Ізраіль]] * [[Гіза]], [[Эгіпет]] * [[Гуанчжоў]], [[Кітай]] || || * [[Джакарта]], [[Інданэзія]] * [[Коўна]], [[Летува]] * [[Ашдод]], [[Ізраіль]] * [[Лусака]], [[Замбія]] * [[Макаці]], [[Філіпіны]] * [[Мэхіка]], [[Мэксыка]] * [[Мумбаі]], [[Індыя]] * [[Нагоя]], [[Японія]] || || * [[Санкт-Пецярбург]], [[Расея]] * [[Салвадор]], [[Бразылія]] * [[Спліт]], [[Харватыя]] * [[Ерэван]], [[Армэнія]] * [[Тайбэй]], [[Рэспубліка Кітай|Тайвань]] * [[Тэгеран]], [[Іран]] * [[Ванкувэр]], [[Канада]] * [[Манчэстэр]], [[Вялікабрытанія]] |} == Асобы == * [[Maroon 5]] — музычны гурт == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.lacity.org/ Афіцыйны сайт гораду] * [http://www.losangelesalmanac.com/default.htm Альманах Лос-Анджэлесу]{{Недаступная спасылка|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20120119040939/http://www.gomelpsy.info/comment_1247574284.html Лос-Анджэлес у кінахроніцы 1898 году] * [https://web.archive.org/web/20160605233511/http://www.panoramio.com/user/760796/tags/Los%20Angeles Фатаздымкі Лос-Анджэлесу] * [http://www.russianla.com/ «Расейскі Лос-Анджэлес». Сайт расейскамоўных жыхароў гораду] * [http://www.you-are-here.com/ Фотагалерэя архітэктуры Лос-Анджэлесу] {{Каліфорнія}} {{Сьпіс гарадоў ЗША паводле насельніцтва}} [[Катэгорыя:Лос-Анджэлес| ]] [[катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] iz4580udj48jn0f70o04gs5e814j11m 0 13193 2331086 2282471 2022-08-03T00:42:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Flag Magadan, Russian Federation.svg|міні|150пкс|Сьцяг Магадану]] '''Магада́н''' ([[расейская мова|па-расейску]]: ''Магадан'') — [[горад]] у [[Расея|Расеі]], які ляжыць у [[Ахоцкае мора|Ахоцкага мора]], цэнтар Магаданскай вобласьці. Насельніцтва — 95925 ([[2010]])<ref>[https://web.archive.org/web/20120119000212/http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/VPN-BR.pdf Предварительные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года. Москва: ИИЦ «Статистика России», 2011.]</ref>. Плошча гораду — каля 18 000 га. [[Лета]] кароткае і халоднае, [[зіма]] халодная. Сярэдняя тэмпэратура зімы — каля -16&nbsp;°C, лета — каля +13&nbsp;°C. == Зноскі == {{reflist}} == Глядзіце таксама == * [[Аўтамагістраль Калыма]] == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20060917005010/http://www.cityadm.magadan.ru/ Мэрыя Магадану] {{Накід:Геаграфія}} [[Катэгорыя:Гарады Расеі]] dq0q612si3h4g61fy6l8a6ffwv6er1v 0 13808 2331085 2328869 2022-08-03T00:28:02Z Rkt2312 75192 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Акіянія (неадназначнасьць)}} [[Файл:LocationOceania.png|міні|250пкс|Знаходжаньне Акіяніі ў сьвеце]] '''Акія́нія''' — агульная назва выспаў [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]], якія разам з [[Аўстралія]]й ствараюць [[частка сьвету|частку сьвету]], якая называецца [[Аўстралія і Акіянія]]. == Знаходжаньне == Плошча паверхні Акіяніі складае 1,25 млн км². У заходняй частцы знаходзяцца кантынэнтальныя астравы, у астатніх частках у асноўным [[вулькан (геалёгія)|вульканічныя]] і [[каралавая выспа|каралавыя астравы]]. Актыўныя вульканы [[Руапэху]], [[Раторуа]] і іншыя, таксама шмат [[гейзэр]]аў і [[гарачая крыніца|гарачых крыніцаў]]. На некаторых архіпэлягах, якія суседнічаюць з акіянічнымі разломамі, часта здараюцца [[землятрус]]ы. Над [[Каралінскія астравы|Каралінскімі выспамі]] і паўднёвай [[Палінэзія]]й утвараюцца [[трапічны цыклён|трапічныя цыклёны]]. Большасьць выспаў пакрыта [[вечназялёныя лясы|вечназялёнымі]] [[трапічны лес|трапічнымі]]лясамі, а каралавыя астравы зарасьцямі [[какосавыя пальмы|какосавых пальмаў]]. ''Найбуйнейшыя астравы'' Акіяніі: [[Новая Гвінэя]], [[Паўднёвая выспа]] ([[Новая Зэляндыя]]), [[Паўночная выспа]] (Новая Зэляндыя), [[Новая Брытанія]], [[Новая Ірляндыя]], [[Новая Каледонія]] і г. д. == Насельніцтва == Акіянію засяляюць каля 12,3 млн чалавек (1993), што складае 0,2% сусьветнага насельніцтва. Але заселены астравы нераўнамерна: ад больш чым 250 жыхароў на км² ([[Тонга]] (500 чал/км²), [[Науру]] (476), [[Маршалавы астравы]] (287), [[Гуам]] (257), [[Амэрыканскае Самоа]] (251)) да менш чым 10 жыхароў на км²: [[Папуа-Новая Гвінэя]] (8). Вялікая колькасьць маленькіх выспаў незаселена. [[Карэнныя жыхары]]: [[папуасы]] (каля 3,1 млн чал.), [[меланэзійцы]] (каля 1 млн чал.), [[палінэзійцы]] (каля 870 тысячаў чал.), [[мікранэзійцы]] (каля 180 тыс. чал.) == Гаспадарка == На выспах Акіяніі вырошчваюць: какосавыя пальмы, [[цукровы трысьнёг]], [[банан]]ы, [[ананас]]ы, [[хлебнае дрэва]] і ў нязначнай колькасьці [[кава|каву]], [[Какава|какаву]], [[каўчук]]. Насельніцтва таксама займаецца лоўляй [[рыба|рыбы]] і [[чарапаха|чарапах]]. З карысных выкапняў здабываюць [[кобальт]], [[нікель]] (Новая Каледонія), [[медзь]], [[золата]] ([[Боўганвіл]]), [[фасфаты]] (Наўру) і [[гуана]]. Выспы Акіяніі граюць значную ролю ў марской і лётнай навігацыі. Найвялікшыя [[марскі порт|марскія порты]]: [[Оклэнд]], [[Вэлінгтон]], [[Літлтон]], [[Нумеа]], [[Сува]], [[Ганалулу]], [[Пага Пага]], [[Рагатонга]], [[Папііці]], [[Маданг]], [[Порт Морсьбі]], [[Порт Віла]]; найвялікшыя [[аэрапорт]]ы: Ганалулу, [[Ніндзі]], Оклэнд, Вэлінгтон, [[Крыстчарч]], Пага Пага, Папііці, Нумеа. Усё большую частку мясцовай [[гаспадарка|гаспадаркі]] займае [[турыстычны бізнэс]], які наібольш разьвіты на [[Гаваі|Гаваях]] і ў Новай Зэляндыі. == Гісторыя == У XVI стагодзьдзі большая частка выспаў Акеаніі належыла [[Гішпанія|Гішпаніі]] і [[Партугалія|Партугаліі]]. У XVII стагодзьдзі ў рэгіён праніклі [[галяндцы]], [[французы]] і [[англічане]], а ў [[19 стагодзьдзе|XIX]] стагодзьдзі [[немцы]] і [[амэрыканцы]]. У канцы XIX стагодзьдзя ўсе астравы Акіяніі былі [[калянізацыя|калянізаваныя]] эўрапейскімі краінамі і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучанымі Штатамі]]. У [[1907]] годзе атрымала незалежнасьць першая [[краіна]] Акіяніі — [[Новая Зэляндыя]] (да гэтага часу брытанскі [[дамініён]]). Падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] нямецкія астравы былі заняты [[Аўстралія]]й, Новай Зэляндыяй і [[Японія]]й, у [[1919]] годзе афіцыйна яны сталі тэрыторыямі, кіраванымі [[Ліга Нацый|Лігай Нацыяў]]. Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] тэрыторыя Акіяніі зьяўлялася арэнай баявых дзеяньняў паміж амэрыканскім і японскім [[войска]]мі. Пасьля [[капітуляцыя|капітуляцыі]] Японіі ў [[1945]] годзе яе тэрыторыя, падлеглая [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], трапіла пад кіраўніцтва ЗША. У пасьляваенны час большасьць залежных тэрыторыяў атрымала [[незалежнасьць]]: [[Заходняе Самоа]] ([[1962]]), [[Науру]] ([[1968]]), [[Тонга]] і [[Фіджы]] ([[1970]]), [[Папуа-Новая Гвінэя]] ([[1975]]), [[Саламонавы астравы]] і [[Тувалу]] ([[1978]]), [[Кірыбаці]] ([[1979]]), [[Фэдэрацыя Мікранэзіі]] і [[Маршалавы астравы]]([[1994]]). Іншыя тэрыторыі ([[Ніуе]], [[Выспы Кука]], [[Паўночныя Марыяны]], [[Гуам]]) маюць шырокую аўтаномію. == Краіны Акіяніі == У Акіяніі на дадзены момант цалкам знаходзіцца 16 краін (дьзве з якіх з’яўляюцца транскантынентальнымі) і ''12 залежных тэрыторыяў''. Насельніцтва кантынэнту складае каля ?? мільёнаў чалавек. {| class="wikitable sortable" ! Частка ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Герб ! Краіна ! [[Сьпіс краінаў паводле плошчы|Плошча]] (км²) ! [[Сьпіс краінаў паводле насельніцтва|Насельніцтва]] ! Сталіца |- ! rowspan="3" |Айстралазія | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of Arms of Australia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Аўстраліі}} '''[[Аўстралія]]''' {{Заўвага|Без уліку заморскіх тэрыторый - гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.}} | style="text-align:right;"| 7692024 | style="text-align:right;"| 25980632 | [[Канбэра]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of New Zealand.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Новай Зэляндыі}} '''[[Новая Зэляндыя]]''' {{Заўвага|Без уліку заморскіх тэрыторый - гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.}} | style="text-align:right;"| 270467 | style="text-align:right;"| 5136068 | [[Вэлінгтан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Norfolk Island.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Норфалка}} ''[[Востраў Норфалк|Норфалк]] (залежная тэрыторыя '''[[Аўстралія|Аўстраліі]]''')'' | style="text-align:right;"| 36 | style="text-align:right;"| 1734 | [[Кінгстан]] |- ! rowspan="6" |[[Меланэзія]] | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Vanuatu.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Вануату}} '''[[Вануату]]''' | style="text-align:right;"| 12189 | style="text-align:right;"| 301295 | [[Порт Віла]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:National emblem of Indonesia Garuda Pancasila.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Інданэзіі}} '''[[Інданэзія]]''' ^Т | style="text-align:right;"| 1904569 | style="text-align:right;"| 272248500 | [[Джакарта]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Emblem of New Caledonia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Новай Каледоніі}} ''[[Новая Каледонія]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 18575 | style="text-align:right;"| 273674 | [[Нумэа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Papua New Guinea.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Папуа-Новай Гвінэі}} '''[[Папуа-Новая Гвінэя]]''' | style="text-align:right;"| 462840 | style="text-align:right;"| 9122994 | [[Порт Морсьбі]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Solomon Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Саламонавых астравоў}} '''[[Саламонавы астравы]]''' | style="text-align:right;"| 28896 | style="text-align:right;"| 728041 | [[Ханіяра]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Fiji.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Фіджы}} '''[[Фіджы]]''' | style="text-align:right;"| 18272 | style="text-align:right;"| 898402 | [[Сува]] |- ! rowspan="7" |[[Мікранэзія]] | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of Guam.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Гуаму}} ''[[Гуам]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 549 | style="text-align:right;"| 153836 | [[Хагатна]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Kiribati.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Кірыбаці}} '''[[Кірыбаці]]''' | style="text-align:right;"| 811 | style="text-align:right;"| 120740 | [[Паўднёвая Тарава]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the Marshall Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Маршалавых астравоў}} '''[[Маршалавы астравы]]''' | style="text-align:right;"| 181 | style="text-align:right;"| 54516 | [[Маджура]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Nauru.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Науру}} '''[[Науру]]''' | style="text-align:right;"| 21 | style="text-align:right;"| 11832 | [[Ярэн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of Palau.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Палаў}} '''[[Палаў]]''' | style="text-align:right;"| 459 | style="text-align:right;"| 17957 | [[Мэлекеок]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the Northern Mariana Islands (alternate).svg|20пкс]] | {{Сьцяг Паўночных Марыянскіх астравоў}} ''[[Паўночныя Марыянскія астравы|Паўночныя Марыяны]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 464 | style="text-align:right;"| 47329 | [[Саіпан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the Federated States of Micronesia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Фэдэратыўных Штатаў Мікранэзіі}} '''[[Фэдэратыўныя Штаты Мікранэзіі]]''' | style="text-align:right;"| 702 | style="text-align:right;"| 105754 | [[Палікір]] |- ! rowspan="12" |[[Палінэзія]] | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of American Samoa.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Амэрыканскага Самоа}} ''[[Амэрыканскае Самоа]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 199 | style="text-align:right;"| 49710 | [[Пага-Пага]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Cook Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Астравоў Кука}} ''[[Астравы Кука]] (залежная тэрыторыя '''[[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 236 | style="text-align:right;"| 15342 | [[Аваруа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Pitcairn Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Астравоў Піткейрна}} ''[[Астравы Піткейрна]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 47 | style="text-align:right;"| 40 | [[Адамзтаўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:BlasonWallisetFutuna.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Астравоў Ўолісу і Футуны}} ''[[Астравы Ўоліс і Футуна]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 142 | style="text-align:right;"| 11369 | [[Мата-Уту]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Emblem of Easter Island.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Востраву Пасхі}} ''[[Востраў Пасхі]] (залежная тэрыторыя '''[[Чылі]]''')'' | style="text-align:right;"| 163 | style="text-align:right;"| 7750 | [[Ханга Роа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the State of Hawaii.svg|20пкс]] | {{Сьцяг ЗША}} '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]''' ^Т {{Заўвага|Штат [[Гаваі]] знаходзіцца ў водах Акіяніі. У ячэйках плошчы і насельніцтва дадзены лічбы менавіта самога штату.}} | style="text-align:right;"| 10931 | style="text-align:right;"| 1455271 | [[Ганалулу]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Public Seal of Niue.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Ніуе}} ''[[Ніуе]] (залежная тэрыторыя '''[[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 260 | style="text-align:right;"| 1549 | [[Алофі]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Samoa.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Самоа}} '''[[Самоа]]''' | style="text-align:right;"| 2842 | style="text-align:right;"| 199853 | [[Апія]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Badge of Tokelau.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Такелаў}} ''[[Такелаў]] (залежная тэрыторыя '''[[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 12 | style="text-align:right;"| 1501 | — |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Tonga.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Тонга}} '''[[Тонга]]''' | style="text-align:right;"| 747 | style="text-align:right;"| 99532 | [[Нукуалофа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Tuvalu.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Тувалу}} '''[[Тувалу]]''' | style="text-align:right;"| 26 | style="text-align:right;"| 10679 | [[Фунафуці]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of French Polynesia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Францускае Палінэзіі}} ''[[Француская Палінэзія]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 4167 | style="text-align:right;"| 279890 | [[Папээтэ]] |} <small> '''Т''' — транскантынэнтальная краіна. </small> == Эканоміка == Большасьць краінаў Акіяніі мае вельмі слабую эканоміку, што зьвязана зь некалькімі прычынамі: абмежаванасьцю прыродных багацтваў, аддаленасьцю ад сусьветных рынкаў збыту прадукцыі, дэфіцытам высокакваліфікаваных спэцыялістаў. Многія дзяржавы залежаць ад фінансавай дапамогі іншых краінаў. Аснову эканомікі большасьці краінаў Акіяніі складае сельская гаспадарка (вытворчасьць копры і пальмавага масла) і рыбалоўства. Сярод найбольш важных сельскагаспадарчых культураў выдзяляюцца какосавая пальма, бананы, зьлебнае дрэва. Валодаючы агромністымі выключнымі эканамічнымі зонамі і ня маючы буйнога рабалавецкага флёта, урады крінаў Акіяніі выдаюць ліцэнзіі на права вылава рыбы судам іншых дзяржаваў (у асноўным Японіі, Тайваня, ЗША), што значна папаўняе дзяржаўны бюджэт. Горнадабывальная прамысловасьць найбольш разьвітая ў Папуа — новай Гвінэі, Наўру, Новай Каледоніі, Новай Зэляндыі. Значная частка насельніцтва занятая ў дзяржаўным сэктары. У апошні час праводзіцца мера па разьвіцьці турыстычнага сэктара эканомікі. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Літаратура == ;На расейскай мове * ''Белоусова Л. С., Денисова Л. В.'' Редкие растения мира. М.: Лесная промышленность, 1983. // Редкие растения. Океания. [https://web.archive.org/web/20080205032335/http://www.botsad.ru/endanger7.htm] * ''Вольневич, Януш''. Черный архипелаг. М.: Наука, 1981. [https://web.archive.org/web/20100603222830/http://annals.xlegio.ru/pasific/small/vanuatu.htm] * ''Малаховский К. В.''. Остров райских птиц. История Папуа Новой Гвинеи. М.: Наўка, 1976. [http://geography.su/books/item/f00/s00/z0000012/index.shtml] * ''Путилов Б. Н.'' Песни Южных морей. М.: Наука, 1978. [https://web.archive.org/web/20111213221556/http://annals.xlegio.ru/pasific/putilov/l.htm] * ''Стингл М.'' Последний рай. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511115526/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book19158.html] * ''Стингл М.'' По незнакомой Микронезии. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511115518/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book19571.html] * ''Стингл М.'' Чёрные острова. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511182716/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book18868.html] * ''Стингл М.'' Очарованные Гавайи. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511182724/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book19674.html] * ''Те Ранги Хироа.'' Мореплаватели солнечного восхода. [http://www.geografia.ru/polinez.html] [http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei-BucViki.html англ. версия (оригинал)] * ''Всемирная история''. Энциклопедия. Том 5. Глава XIV. Народы Австралии и Океании к началу европейской колонизации / Издательство социально-экономической литературы, М.: 1958. [http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000034/st014.shtml] * [http://anthropology.ru/ru/texts/butinov/misl8_16.html Образ Н. Н. Миклухо-Маклая в мифологии папуасов Новой Гвинеи] // Сборник «Смыслы мифа: мифология в истории и культуре» (в соавторстве с Бутиновым Н.&nbsp;А.). — Серия «Мыслители». Выпуск №&nbsp;8 — СПб.: Издательство Санкт-Петербургское философское общество, 2001. — С. 300. * ''Игнатьев Г.&nbsp;М.'' Тропические острова Тихого океана. М., «Мысль», 1979. 270&nbsp;с. {{Партал|Геаграфія}} {{Рэгіёны}} {{Біягеаграфічныя рэгіёны}} {{Краіны Акіяніі}} {{Зямныя кантынэнты}} [[Катэгорыя:Акіянія| ]] 3ch7iuyrwoty5h3ha12n5jso339i16k 2331105 2331085 2022-08-03T05:51:20Z Taravyvan Adijene 1924 аздабленьне wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Акіянія (неадназначнасьць)}} [[Файл:LocationOceania.png|значак|250пкс|Знаходжаньне Акіяніі ў сьвеце]] '''Акія́нія''' — агульная назва выспаў [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]], якія разам з [[Аўстралія]]й ствараюць [[частка сьвету|частку сьвету]], якая называецца [[Аўстралія і Акіянія]]. == Знаходжаньне == Плошча паверхні Акіяніі складае 1,25 млн км². У заходняй частцы знаходзяцца кантынэнтальныя астравы, у астатніх частках у асноўным [[вулькан (геалёгія)|вульканічныя]] і [[каралавая выспа|каралавыя астравы]]. Актыўныя вульканы [[Руапэху]], [[Раторуа]] і іншыя, таксама шмат [[гейзэр]]аў і [[гарачая крыніца|гарачых крыніцаў]]. На некаторых архіпэлягах, якія суседнічаюць з акіянічнымі разломамі, часта здараюцца [[землятрус]]ы. Над [[Каралінскія астравы|Каралінскімі выспамі]] і паўднёвай [[Палінэзія]]й утвараюцца [[трапічны цыклён|трапічныя цыклёны]]. Большасьць выспаў пакрыта [[вечназялёныя лясы|вечназялёнымі]] [[трапічны лес|трапічнымі]]лясамі, а каралавыя астравы зарасьцямі [[какосавыя пальмы|какосавых пальмаў]]. ''Найбуйнейшыя астравы'' Акіяніі: [[Новая Гвінэя]], [[Паўднёвая выспа]] ([[Новая Зэляндыя]]), [[Паўночная выспа]] (Новая Зэляндыя), [[Новая Брытанія]], [[Новая Ірляндыя]], [[Новая Каледонія]] і г. д. == Насельніцтва == Акіянію засяляюць каля 12,3 млн чалавек (1993), што складае 0,2% сусьветнага насельніцтва. Але заселены астравы нераўнамерна: ад больш чым 250 жыхароў на км² ([[Тонга]] (500 чал/км²), [[Науру]] (476), [[Маршалавы астравы]] (287), [[Гуам]] (257), [[Амэрыканскае Самоа]] (251)) да менш чым 10 жыхароў на км²: [[Папуа-Новая Гвінэя]] (8). Вялікая колькасьць маленькіх выспаў незаселена. [[Карэнныя жыхары]]: [[папуасы]] (каля 3,1 млн чал.), [[меланэзійцы]] (каля 1 млн чал.), [[палінэзійцы]] (каля 870 тысячаў чал.), [[мікранэзійцы]] (каля 180 тыс. чал.) == Гаспадарка == На выспах Акіяніі вырошчваюць: какосавыя пальмы, [[цукровы трысьнёг]], [[банан]]ы, [[ананас]]ы, [[хлебнае дрэва]] і ў нязначнай колькасьці [[кава|каву]], [[Какава|какаву]], [[каўчук]]. Насельніцтва таксама займаецца лоўляй [[рыба|рыбы]] і [[чарапаха|чарапах]]. З карысных выкапняў здабываюць [[кобальт]], [[нікель]] (Новая Каледонія), [[медзь]], [[золата]] ([[Боўганвіл]]), [[фасфаты]] (Наўру) і [[гуана]]. Выспы Акіяніі граюць значную ролю ў марской і лётнай навігацыі. Найвялікшыя [[марскі порт|марскія порты]]: [[Оклэнд]], [[Вэлінгтон]], [[Літлтон]], [[Нумеа]], [[Сува]], [[Ганалулу]], [[Пага Пага]], [[Рагатонга]], [[Папііці]], [[Маданг]], [[Порт Морсьбі]], [[Порт Віла]]; найвялікшыя [[аэрапорт]]ы: Ганалулу, [[Ніндзі]], Оклэнд, Вэлінгтон, [[Крыстчарч]], Пага Пага, Папііці, Нумеа. Усё большую частку мясцовай [[гаспадарка|гаспадаркі]] займае [[турыстычны бізнэс]], які наібольш разьвіты на [[Гаваі|Гаваях]] і ў Новай Зэляндыі. == Гісторыя == У XVI стагодзьдзі большая частка выспаў Акіяніі належала [[Гішпанія|Гішпаніі]] і [[Партугалія|Партугаліі]]. У XVII стагодзьдзі ў рэгіён праніклі [[галяндцы]], [[французы]] і [[ангельцы]], а ў XIX стагодзьдзі [[немцы]] і [[амэрыканцы]]. У канцы XIX стагодзьдзя ўсе астравы Акіяніі былі [[калянізацыя|калянізаваныя]] эўрапейскімі краінамі і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучанымі Штатамі]]. У 1907 годзе атрымала незалежнасьць першая краіна Акіяніі — [[Новая Зэляндыя]] (да гэтага часу брытанскі [[дамініён]]). Падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] нямецкія астравы былі заняты [[Аўстралія]]й, Новай Зэляндыяй і [[Японія]]й, у 1919 годзе афіцыйна яны сталі тэрыторыямі, кіраванымі [[Ліга Нацый|Лігай Нацыяў]]. Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] тэрыторыя Акіяніі зьяўлялася арэнай баявых дзеяньняў паміж амэрыканскім і японскім [[войска]]мі. Пасьля капітуляцыі Японіі ў 1945 годзе яе тэрыторыя, падлеглая [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], трапіла пад кіраваньне ЗША. У пасьляваенны час большасьць залежных тэрыторыяў атрымала [[незалежнасьць]]: [[Заходняе Самоа]] (1962), [[Науру]] (1968), [[Тонга]] і [[Фіджы]] (1970), [[Папуа-Новая Гвінэя]] (1975), [[Саламонавы астравы]] і [[Тувалу]] (1978), [[Кірыбаці]] (1979), [[Фэдэрацыя Мікранэзіі]] і [[Маршалавы астравы]](1994). Іншыя тэрыторыі ([[Ніуе]], [[Выспы Кука]], [[Паўночныя Марыяны]], [[Гуам]]) маюць шырокую аўтаномію. == Краіны Акіяніі == У Акіяніі на дадзены момант цалкам знаходзіцца 16 краін (дьзве зь якіх зьяўляюцца транскантынэнтальнымі) і ''12 залежных тэрыторыяў''. {| class="wikitable sortable" ! Частка ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Герб ! Краіна ! [[Сьпіс краінаў паводле плошчы|Плошча]] (км²) ! [[Сьпіс краінаў паводле насельніцтва|Насельніцтва]] ! Сталіца |- ! rowspan="3" |Аўстралазія | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of Arms of Australia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Аўстраліі}} '''[[Аўстралія]]''' {{Заўвага|Без уліку заморскіх тэрыторый — гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.}} | style="text-align:right;"| 7692024 | style="text-align:right;"| 25980632 | [[Канбэра]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of New Zealand.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Новай Зэляндыі}} '''[[Новая Зэляндыя]]''' {{Заўвага|Без уліку заморскіх тэрыторый — гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.}} | style="text-align:right;"| 270467 | style="text-align:right;"| 5136068 | [[Вэлінгтан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Norfolk Island.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Норфалка}} ''[[Востраў Норфалк|Норфалк]] (залежная тэрыторыя '''[[Аўстралія|Аўстраліі]]''')'' | style="text-align:right;"| 36 | style="text-align:right;"| 1734 | [[Кінгстан]] |- ! rowspan="6" |[[Меланэзія]] | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Vanuatu.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Вануату}} '''[[Вануату]]''' | style="text-align:right;"| 12189 | style="text-align:right;"| 301295 | [[Порт Віла]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:National emblem of Indonesia Garuda Pancasila.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Інданэзіі}} '''[[Інданэзія]]''' ^Т | style="text-align:right;"| 1904569 | style="text-align:right;"| 272248500 | [[Джакарта]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Emblem of New Caledonia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Новай Каледоніі}} ''[[Новая Каледонія]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 18575 | style="text-align:right;"| 273674 | [[Нумэа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Papua New Guinea.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Папуа-Новай Гвінэі}} '''[[Папуа-Новая Гвінэя]]''' | style="text-align:right;"| 462840 | style="text-align:right;"| 9122994 | [[Порт Морсьбі]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Solomon Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Саламонавых астравоў}} '''[[Саламонавы астравы]]''' | style="text-align:right;"| 28896 | style="text-align:right;"| 728041 | [[Ханіяра]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Fiji.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Фіджы}} '''[[Фіджы]]''' | style="text-align:right;"| 18272 | style="text-align:right;"| 898402 | [[Сува]] |- ! rowspan="7" |[[Мікранэзія]] | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of Guam.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Гуаму}} ''[[Гуам]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 549 | style="text-align:right;"| 153836 | [[Хагатна]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Kiribati.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Кірыбаці}} '''[[Кірыбаці]]''' | style="text-align:right;"| 811 | style="text-align:right;"| 120740 | [[Паўднёвая Тарава]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the Marshall Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Маршалавых астравоў}} '''[[Маршалавы астравы]]''' | style="text-align:right;"| 181 | style="text-align:right;"| 54516 | [[Маджура]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Nauru.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Науру}} '''[[Науру]]''' | style="text-align:right;"| 21 | style="text-align:right;"| 11832 | [[Ярэн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of Palau.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Палаў}} '''[[Палаў]]''' | style="text-align:right;"| 459 | style="text-align:right;"| 17957 | [[Мэлекеок]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the Northern Mariana Islands (alternate).svg|20пкс]] | {{Сьцяг Паўночных Марыянскіх астравоў}} ''[[Паўночныя Марыянскія астравы|Паўночныя Марыяны]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 464 | style="text-align:right;"| 47329 | [[Саіпан]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the Federated States of Micronesia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Фэдэратыўных Штатаў Мікранэзіі}} '''[[Фэдэратыўныя Штаты Мікранэзіі]]''' | style="text-align:right;"| 702 | style="text-align:right;"| 105754 | [[Палікір]] |- ! rowspan="12" |[[Палінэзія]] | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of American Samoa.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Амэрыканскага Самоа}} ''[[Амэрыканскае Самоа]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')'' | style="text-align:right;"| 199 | style="text-align:right;"| 49710 | [[Пага-Пага]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Cook Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Астравоў Кука}} ''[[Астравы Кука]] (залежная тэрыторыя '''[[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 236 | style="text-align:right;"| 15342 | [[Аваруа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Pitcairn Islands.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Астравоў Піткейрна}} ''[[Астравы Піткейрна]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')'' | style="text-align:right;"| 47 | style="text-align:right;"| 40 | [[Адамзтаўн]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:BlasonWallisetFutuna.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Астравоў Ўолісу і Футуны}} ''[[Астравы Ўоліс і Футуна]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 142 | style="text-align:right;"| 11369 | [[Мата-Уту]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Emblem of Easter Island.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Востраву Пасхі}} ''[[Востраў Пасхі]] (залежная тэрыторыя '''[[Чылі]]''')'' | style="text-align:right;"| 163 | style="text-align:right;"| 7750 | [[Ханга Роа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the State of Hawaii.svg|20пкс]] | {{Сьцяг ЗША}} '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]''' ^Т {{Заўвага|Штат [[Гаваі]] знаходзіцца ў водах Акіяніі. У ячэйках плошчы і насельніцтва дадзены лічбы менавіта самога штату.}} | style="text-align:right;"| 10931 | style="text-align:right;"| 1455271 | [[Ганалулу]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Public Seal of Niue.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Ніуе}} ''[[Ніуе]] (залежная тэрыторыя '''[[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 260 | style="text-align:right;"| 1549 | [[Алофі]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Samoa.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Самоа}} '''[[Самоа]]''' | style="text-align:right;"| 2842 | style="text-align:right;"| 199853 | [[Апія]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Badge of Tokelau.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Такелаў}} ''[[Такелаў]] (залежная тэрыторыя '''[[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 12 | style="text-align:right;"| 1501 | — |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Tonga.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Тонга}} '''[[Тонга]]''' | style="text-align:right;"| 747 | style="text-align:right;"| 99532 | [[Нукуалофа]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Tuvalu.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Тувалу}} '''[[Тувалу]]''' | style="text-align:right;"| 26 | style="text-align:right;"| 10679 | [[Фунафуці]] |- | style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of French Polynesia.svg|20пкс]] | {{Сьцяг Францускае Палінэзіі}} ''[[Француская Палінэзія]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')'' | style="text-align:right;"| 4167 | style="text-align:right;"| 279890 | [[Папээтэ]] |} <small> '''Т''' — транскантынэнтальная краіна. </small> == Эканоміка == Большасьць краінаў Акіяніі мае вельмі слабую эканоміку, што зьвязана зь некалькімі прычынамі: абмежаванасьцю прыродных багацьцяў, аддаленасьцю ад сусьветных рынкаў збыту прадукцыі, дэфіцытам высокакваліфікаваных спэцыялістаў. Многія дзяржавы залежаць ад фінансавай дапамогі іншых краінаў. Аснову эканомікі большасьці краінаў Акіяніі складае сельская гаспадарка (вытворчасьць копры і пальмавага масла) і рыбалоўства. Сярод найбольш важных сельскагаспадарчых культураў выдзяляюцца какосавая пальма, бананы, хлебнае дрэва. Валодаючы агромністымі выключнымі эканамічнымі зонамі і ня маючы буйнога рыбалавецкага флёту, урады краінаў Акіяніі выдаюць ліцэнзіі на права лову рыбы судам іншых дзяржаваў (у асноўным Японіі, Тайваня, ЗША), што значна папаўняе дзяржаўны бюджэт. Горназдабывальная прамысловасьць найбольш разьвітая ў Папуа — Новай Гвінэі, Науру, Новай Каледоніі, Новай Зэляндыі. Значная частка насельніцтва занятая ў дзяржаўным сэктары. У апошні час праводзіцца мера па разьвіцьці турыстычнага сэктара эканомікі. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Літаратура == * ''Белоусова Л. С., Денисова Л. В.'' Редкие растения мира. М.: Лесная промышленность, 1983. // Редкие растения. Океания. [https://web.archive.org/web/20080205032335/http://www.botsad.ru/endanger7.htm] * ''Вольневич, Януш''. Черный архипелаг. М.: Наука, 1981. [https://web.archive.org/web/20100603222830/http://annals.xlegio.ru/pasific/small/vanuatu.htm] * ''Малаховский К. В.''. Остров райских птиц. История Папуа Новой Гвинеи. М.: Наўка, 1976. [http://geography.su/books/item/f00/s00/z0000012/index.shtml] * ''Путилов Б. Н.'' Песни Южных морей. М.: Наука, 1978. [https://web.archive.org/web/20111213221556/http://annals.xlegio.ru/pasific/putilov/l.htm] * ''Стингл М.'' Последний рай. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511115526/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book19158.html] * ''Стингл М.'' По незнакомой Микронезии. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511115518/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book19571.html] * ''Стингл М.'' Чёрные острова. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511182716/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book18868.html] * ''Стингл М.'' Очарованные Гавайи. — Москва: Правда, 1985. [https://web.archive.org/web/20110511182724/http://www.litportal.ru/genre39/author4240/book19674.html] * ''Те Ранги Хироа.'' Мореплаватели солнечного восхода. [http://www.geografia.ru/polinez.html] [http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei-BucViki.html англ. версия (оригинал)] * ''Всемирная история''. Энциклопедия. Том 5. Глава XIV. Народы Австралии и Океании к началу европейской колонизации / Издательство социально-экономической литературы, М.: 1958. [http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000034/st014.shtml] * [http://anthropology.ru/ru/texts/butinov/misl8_16.html Образ Н. Н. Миклухо-Маклая в мифологии папуасов Новой Гвинеи] // Сборник «Смыслы мифа: мифология в истории и культуре» (в соавторстве с Бутиновым Н.&nbsp;А.). — Серия «Мыслители». Выпуск №&nbsp;8 — СПб.: Издательство Санкт-Петербургское философское общество, 2001. — С. 300. * ''Игнатьев Г.&nbsp;М.'' Тропические острова Тихого океана. М., «Мысль», 1979. 270&nbsp;с. {{Партал|Геаграфія}} {{Рэгіёны}} {{Біягеаграфічныя рэгіёны}} {{Краіны Акіяніі}} {{Зямныя кантынэнты}} [[Катэгорыя:Акіянія| ]] p21gx38h1rsh1r1lz3xhw6j7xhfmaeq 0 16220 2331125 1540517 2022-08-03T10:20:18Z StachLysy 47617 wikitext text/x-wiki {{Фільм | назва = Лябірынт Фаўна | арыгназва = Laberinto del Fauno | выява = | памер = | подпіс = | рэжысэр = [[Гільерма дэль Тора]] | прадусар = [[Гільерма дэль Тора]]<br />[[Альфонса Куарон]],<br />[[Альвара Агустын]],<br />[[Бэрта Навара]],<br />[[Фрыда Торэсбланка]] | сцэнарыст = [[Гільерма дэль Тора]] | дыктар = | ролі = [[Івана Бакера]]<br />[[Дуг Джонс]]<br />[[Арыядна Хіль]]<br />[[Марыбэль Вэрду]]<br />[[Алекс Ангула]] | кампазытар = [[Хаўер Наварэтэ]] | апэратар = [[Гільермо Навара]] | мантаж = | вытворчасьць = Telecino, Estudios Picasso, Tequila Gang Y Esperanto Filmoj, En Ascociacion Con Cafe FX.Inc.,Con La Participacion Del ICAA | дата = [[11 кастрычніка]] [[2006]] (Гішпані),<br />[[20 кастрычніка]] [[2006]] (Мэксыка) | час = 112 хвілін | мова = [[гішпанская мова|гішпанская]] | краіна = {{сьцяг Гішпаніі}} [[Гішпанія]],<br />{{Сьцяг Мэксыкі}} [[Мэксыка]],<br />{{Сьцяг ЗША}} [[ЗША]] | бюджэт = 19 млн [[$]] | прыбытак = 83,258 млн [[$]] | папярэдні = [[Хрыбет д'ябла]] | наступны = [[3993]] | сайт = | imdb = 0457430 }} '''Лябіры́нт Фа́ўна''' ({{мова-es|Laberinto del Fauno}}) — фільм гішпанскага рэжысэра [[Гільерма дэль Тора]]. == Ролі == * [[Івана Бакера]] — Афэлія * [[Дуг Джонс]] — Фаўн * [[Сэржы Лопэс]] — Капітан Відаль * [[Арыядна Хіль]] – Кармэн * [[Марыбэль Вэрду]] – Мэрсэдэс * [[Алекс Ангула]] – доктар Фэрэйра == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Гішпанскія фільмы]] [[Катэгорыя:Мэксыканскія фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы 2006 году]] aqgb8mplox02xulrska6n15vp0g457k 0 20923 2331027 2278223 2022-08-02T16:42:11Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Джо Коўл |выява = Joe Cole 2011.jpg |імя(арыгінал) = Joseph John Cole |горад = [[Лёндан]] |краіна = [[Ангельшчына]] |рост = 176 см |вага = |пазыцыя = [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]] |клюб = |нумар = |моладзевыя гады = 1994—1997 |моладзевыя клюбы = Ўэст Гэм Юнайтэд |гады = 1998—2003<br />2003—2010<br />2010—<br />2011—2012<br />2013—2014<br />2014—2016<br />2015—2016<br />2016<br />2016—2018 |клюбы = [[Ўэст Гэм Юнайтэд]]<br />[[Чэлсі Лёндан]]<br />[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br />{{арэнда}} [[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]<br />[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]<br />[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]]<br />→ [[Ковэнтры Сіці]] (арэнда)<br />[[Ковэнтры Сіці]]<br />[[Тампа Бэй Раўдыс]] |гульні(галы) = 126 (10)<br />184 (28)<br />20 (2)<br />32 (4)<br />31 (5)<br />12 (1)<br />7 (1)<br />15 (1)<br />82 (20) |нац гады = 2001—2010 |нац зборная = {{Футбол Ангельшчына|няма}} |нац гульні(галы) = 56 (10) |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} '''Джозэф Джон «Джо» Коўл''' ({{мова-en|Joseph John «Joe» Cole}}; нарадзіўся 8 лістапада 1981 году, [[Лёндан]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, паўабаронца. Вядомы перш за ўсё дзякуючы выступам за «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]». == Кар’ера == === Клюбная === Джо нарадзіўся ў [[Лёндан]]е 8 лістапада 1981 году. У 1999 годзе, зьяўляючыся юніёрам, заключыў свой першы кантракт з футбольным клюбам «[[Ўэст Гэм Юнайтэд|Ўэст Гэм]]». У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2002—2003 гадоў|сэзоне 2002—2003 гадоў]] стаў капітанам гэтай каманды. 6 жніўня 2003 году Коўл падпісаў кантракт з «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», які выклаў за гульца 6,6 млн фунтаў, пасьля таго як ён адхіліў новы кантракт ад «Ўэст Гэму»<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/c/chelsea/3120081.stm Veron signs for Chelsea]. BBC Sport.</ref>. Ягоны дэбют за «Чэлсі» прыпаў на 13 жніўня ў пераможным матчы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] над славацкай «[[Жыліна (футбольны клюб)|Жылінай]]» (2:0). Коўл скарыстаўся траўмамі [[Дэміен Даф|Дэміена Дафа]] і [[Ар’ен Робэн|Ар’ена Робэна]], сташўы сталым гульцом каманды. У [[чэмпіянат Ангельшчыны па фуболе 2004—2005 гадоў|сэзоне 2004—2005 гадоў]] стаў чэмпіёнам Ангельшчыны. Улетку 2010 году Коўл на правах вольнага агента пакінуў «Чэлсі»<ref>[http://footballtransfer.com.ua/video/news-1245.html Джо Коул покидає «Челсі»]. FootballTransfer.com.ua</ref>. Сам Коўл назваў прычыны, па якіх ён пакінуў клюб, палітычнымі і ніяк ня зьвязанымі ані з футболам, ані з заробкам<ref>[https://web.archive.org/web/20140514224535/http://www.championat.com/football/news-531482.html Дж. Коул: покидаю «Челси» по политическим причинам]. championat.com</ref>. 19 ліпеня 2010 году гулец перайшоў у «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» на правах вольнага агента. У «Лівэрпулі» Коўл атрымаў футболку з нумарам «10». 16 верасьня 2010 году Джо забіў свой першы мяч у складзе «чырвоных» у матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] ў браму румынскага «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]». 1 студзеня 2011 году забіў свой першы гол за «Лівэрпул» ў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лізе]] ў матчы супраць «[[Болтан Ўандэрэрз|Болтану]]», дзе мэрсісайдцы перамаглі 2:1. 31 жніўня 2011 году Коўл падпісаў гадавы кантракт арэнды з францускім «[[Ліль (футбольны клюб)|Лілем]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20140523033243/http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/14719179 Liverpool midfielder Joe Cole joins Lille on loan]. BBC Sport.</ref>. Пасьля чаго правёў сэзон у клюбе свайго юнацтва — «Ўэст Гэм». У 2014 годзе далучыўся да складу «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]». === Міжнародная === Прымаў удзел у гульнях [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] падчас [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|Чэмпіянату сьвету ў 2002]] і [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006 гадах]] і ў [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2004 году|Эўра-2004]]. == Дасягненьні == «'''Чэлсі'''»: * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]] (3): 2005, 2006, 2010 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] (3): 2007, 2009, 2010 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны|Супэркубка Ангельшчыны]] (3): 2005, 2009 * Уладальнік Кубка Лігі Ангельшчыны (2): 2005, 2007 * Уладальнік званьня лепшага гульца «Чэлсі»: 2004 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20070921231352/http://chelsea-fc.ru/players/squad/dzho_koyl.html Профіль на chelsea-fc.ru]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20051001023924/http://www.joecole.com/ Joe Cole Афіцыйны сайт]{{ref-en}} {{Навігацыйная група |назоў = Коўл у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}}; |Ангельшчына на ЧС-2002 |Ангельшчына на ЧЭ-2004 |Ангельшчына на ЧС-2006 |Ангельшчына на ЧС-2010 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Коўл, Джо}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лёндане]] [[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ўэст Гэм Юнайтэд»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліль»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Астан Віла» Бірмінггэм]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ковэнтры Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тампа Бэй Раўдыс»]] aaraph86cntdkq8qb8v4jc2okwxdg0o 0 25445 2331069 2212823 2022-08-02T22:18:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Людавік Жулі |выява = Ludovic Giuly.jpg |імя(арыгінал) = Ludovic Giuly |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|10|7|1976|1}} |горад = [[Ліён]] |краіна = [[Францыя]] |рост = 164 см |вага = 62 кг |пазыцыя = [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]] |клюб = |нумар = |маладыя гады = |маладыя клюбы = |гады = 1994—1998<br />1998—2004<br />2004—2007<br />2007—2008<br />2008—2011<br />2011—2012<br />2012—2013<br />2013—2016 |клюбы = [[Алімпік Ліён|Ліён]]<br />[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]<br />[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]<br />[[Рома Рым|Рома]]<br />[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br />[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]<br />[[Ляр’ен (футбольны клюб)|Ляр’ен]]<br />Монт-д’Ор-Азэрг |гульні(галы) = 100 (21)<br />184 (47)<br />85 (19)<br />32 (6)<br />100 (16)<br />27 (3)<br />17 (1)<br />39 (16) |нац гады = 2000—2005 |нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} |нац гульні(галы) = 17 (3) }} '''Людавік Жулі''' ({{мова-fr|Ludovic Giuly}}; нарадзіўся 10 ліпеня 1976 году ў [[Ліён]]е) — [[Францыя|францускі]] футбаліст, гуляў на пазыцыях [[нападнік (футбол)|нападніка]] і [[паўабаронца (футбол)|паўабаронцы]]. == Кар’ера == === Клюбная === Пасьля пачатку сваёй футбольнай кар’еры ў «[[Алімпік Ліён|Ліёне]]» ў 1994 годзе, Жулі перайшоў у «[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]» ў студзені 1997 году. А затым 28 чэрвеня 2004 году зь ім падпісала кантракт «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]». Клюбная яго кар’ера склалася значна лепш. У сэзоне 1999—2000 гадоў ён стаў [[Чэмпіянат Францыі па футболе|чэмпіёнам Францыі]] ў складзе «Манака». Затым у складзе «манегаскаў» дайшоў да фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]. Пасьля пераходу ў «Барсэлёну» Жулі выйграў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|2 чэмпіянаты Гішпаніі]], [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубак Гішпаніі]] і Лігу чэмпіёнаў. 17 ліпеня 2007 году Жулі падпісаў трохгадовы кантракт з італьянскай «[[Рома Рым|Ромай]]», па якім ён атрымліваў 1,8 млн [[эўра]] ў год. «Барсэлёна» атрымала ад продажу футбаліста 3,2 млн эўра<ref>[http://www.asroma.it/UserFiles/721.pdf Acquisizione del diritto alle prestazioni sportive del calciatore Ludovic Giuly]. {{ref-it}} Афіцыйная старонка АС Рома</ref>. 18 ліпеня 2008 году Жулі перайшоў у «Пары Сэн-Жэрмэн» за 2,5 мільёнаў эўра. 9 жніўня 2011 году Людавік падпісаў кантракт з клюбам «[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]» тэрмінам на 2 гады<ref>[https://web.archive.org/web/20120319162043/http://www.asm-fc.com/actualites/equipe/?id=15049 Ludovic Giuly nouvelle recrue!]. Site officiel de l'AS Monaco FC</ref>. 1 жніўня 2012 году Жулі й «Манака» скасавалі кантракт па ўзаемнай згодзе, і Людовік падпісаў пагадненьне з клюбам «[[Ляр’ен (футбольны клюб)|Ляр’ен]]», разлічанае на адзін год. === Міжнародная === Жулі згуляў 17 матчаў за [[Зборная Францыі па футболе|зборную Францыі]], але спачатку ён прапусьціў [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2004 году|Эўра-2004]] з-за траўмы, а затым [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|Чэмпіянат сьвету 2006 году]], паколькі малады плэймейкер «[[Алімпік Марсэль|Марсэлю]]» [[Франк Рыбэры]] не пакінуў для Жулі месца ў складзе. Пасьля траўмы [[Джыбрыль Сысэ|Джыбрыля Сысэ]] напярэдадні турніру для Жулі ізноў зьявілася надзея, але трэнэр зборнай упадабаў яму [[Сыднэй Гаву|Сыднэя Гаву]]. Адзіны для Людовіка посьпех у зборнай — перамога на [[Кубак Канфэдэрацыяў|Кубку Канфэдэрацыяў]] у 2003 годзе. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20031031045347/http://ludovic-giuly.com/ Афіцыйная старонка]{{ref-en}} * [http://www.lequipe.fr/Football/FootballFicheJoueur2694.html Профіль]{{ref-fr}} на сайце L'Équipe {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Жулі, Людавік}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ліёне]] [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Ліён]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манака»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ляр’ен»]] 6i1pz6ybjwdsrkb3nwr63frxrnwxlqc 0 53803 2331057 2310677 2022-08-02T21:09:22Z SergeiSEE 38150 дапаўненьне Бібліяграфія wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Навуковая сфэра = [[гісторыя]] |Месца працы = [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] |Альма-матэр = |Навуковы кіраўнік = [[Мацьвей Любаўскі]] |Знакамітыя вучні = [[Канстантын Кернажыцкі]] |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Уладзі́мер Іва́навіч Пічэ́та''' ({{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}}, [[Палтава]] — 23 чэрвеня 1947, [[Масква]]) — савецкі беларускі і расейскі гісторык, выкладнік, першы рэктар [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] (ліпень 1921 — кастрычнік 1929), акадэмік [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]] (1928), акадэмік [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]] (1946), заслужаны прафэсар [[БССР]] (1926), заслужаны навуковы дзеяч [[Узбэцкая ССР|Узбэцкай ССР]] (1943). == Біяграфія == Уладзімер Іванавіч Пічэта нарадзіўся {{Дата ў старым стылі|21 кастрычніка|1878|9 кастрычніка}} у [[Палтава|Палтаве]]. Яго бацька, Іван (Ёван) Хрыстафоравіч (1844–1920), ураджэнец горада [[Мостар]] у [[Герцагавіна|Герцыгавіне]], быў рэктарам Віцебскай з 24 лютага 1888 г., а затым Палтаўскай духоўнай сэмінарыі з 27 жніўня 1890 г. да 16 жніўня 1902 г. Маці навукоўца, Марыя Рыгораўна Грыгарэнка (1846–1911), украінка паводле паходжаньня, была дачкой кіеўскага чыноўніка Казённай палаты. <ref>{{Кніга|аўтар =Павловский И. Ф.|частка = |загаловак =Полтавцы. Іерархи, государственные и общественные дѣятели и благотворители. Опыт краткаго біографическаго словаря Полтавской губерніи с половины XVIII в. Съ 182 портретами. |арыгінал = |спасылка =http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16626#mode/inspect/page/251/zoom/6 |адказны = |выданьне = |месца =[[Палтава|Полтава]] |выдавецтва =Т-во печатнаго Дѣла|год =1914 |том = |старонкі =229, 230 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> Скончыў Палтаўскую гімназію. У 1901 годзе завяршыў навучаньне на гісторыка-філялягічным факультэце [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] з дыплёмам 1-й ступені. З 1901 па травень 1902 году выкладаў у сярэдніх навучальных установах [[Масква|Масквы]]. Пасьля, да 1905 году, працаваў ва [[Украіна|Ўкраіне]]. З 1905 году зноў у [[Масква|Маскве]]. У 1910 годзе здаў магістарскі іспыт і быў зацьверджаны прыват-дацэнтам [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэту]]. Аднак ужо ў 1911 годзе пакінуў яго, пратэстуючы супраць палітыкі ўнівэрсытэцкага кіраўніцтва. У выніку [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] 1917 году Пічэта стаў выкладчыкам у [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|МДУ]]. 18 лютага 1918 году пасьпяхова абараніў дысэртацыю на ступень магістра расейскай гісторыі. 19 траўня гэтага ж году абараніў дысэртацыю на ступень доктара расейскай гісторыі. У 1919 годзе быў прафэсарам Тамбоўскага і Смаленскага ўнівэрсытэтаў. У 1921 быў прызначаны рэктарам і прафэсарам расейскай гісторыі [[БДУ]]. Адзін са стваральнікаў [[Інстытут беларускай культуры|Інбелкульта]]. У 1921—1925 гадох абіраўся ў ЦВК [[БССР]]. З 1928 — чалец [[Акадэмія Навук Беларусі|АН БССР]]. У 1930 годзе быў арыштаваны ў [[Ленінград]]зе па сфабрыкаванай справе, пазбаўлены званьня акадэміка і сасланы на пяцігадовы тэрмін у [[Кіраў (Кіраўская вобласьць)|Вятку]]. У 1935 годзе справа Пічэты была перагледжана (існуе легенда, што гэтаму спрыяў прэм’ер-міністар [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], зь якім Уладзімер Іванавіч у свой час навучаўся), і яму дазволілі жыць у [[Масква|Маскве]]. З 1937 году працаваў у Інстытуце гісторыі [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. У 1946 годзе стаў акадэмікам [[Акадэмія Навук СССР|АН СССР]]. Памёр у чэрвені 1947 году. Пахаваны на Новадзявочых могілках у [[Масква|Маскве]]. == Рэктар БДУ == У лютым 1919 году [[Народны камісарыят асьветы|Наркамат асьветы]] ў [[Менск]]у стварыў адмысловую камісію, якая мусіла займацца пытаньнем арганізацыі [[БДУ]]. Крыху пазьней, вясною гэтага ж году, была створана яшчэ й маскоўская камісія, якая ўзяла на сябе тыя ж функцыі. У лютым 1921 году ў [[Масква|Маскве]] было арганізавана часовае праўленьне [[БДУ|Белдзяржунівэрсытэту]], у якое ўвайшлі У. І. Пічэта, З. Р. Грынберг, Ф. Ф. Турук. 8 ліпеня, згодна з пастановай [[Народны камісарыят асьветы|Наркамасьветы]] [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусь|ССРБ]], было зацьверджана паўнамоцнае праўленьне [[БДУ]] ў складзе У. І. Пічэты (на пасадзе рэктара), Ф. Ф. Турука, [[Усевалад Ігнатоўскі|У. М. Ігнатоўскага]], М. Я. Фрумкінай. Важна адзначыць прысутнасьць у складзе праўленьня студэнтаў, але рэальны ўдзел іх у кіраваньні ўнівэрсытэтам зьяўляўся мізэрным. Акрамя праўленьня існаваў яшчэ Савет [[БДУ]]. Ягоныя чальцы абіраліся на агульным сходзе супрацоўнікаў. У кастрычніку 1921 году было зацьверджана «Палажэньне аб вышэйшых навучальных установах РСФСР». У адпаведнасьці зь ім 17 студзеня 1922 году было абрана новае праўленьне ў складзе: У. І. Пічэты (рэктар), У. М. Іваноўскага, С. З. Кацэнбогена, У. І. Корсака і студэнта-ваенкома мэдфака С. І. Буркусевіча. Факультэты ўзначальвалі вядомыя на той час навукоўцы, усе, без выключэньня, прафэсары. Першапачаткова матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне ўнівэрсытэту магло задаволіць ягоныя патрэбы, аднак ужо праз год, пасьля новага прыёму студэнтаў, умовы навучаньня значна пагоршыліся: будынкі, ў якіх месьціўся ўнівэрсытэт, не зьмяшчалі ўсіх студэнтаў, не хапала падручнікаў, мэблі, месцаў у інтэрнатах. Каб выйсьці з такога становішча было вырашана ўвесьці ва ўнівэрсытэце платную форму навучаньня, што і было зроблена ў сакавіку 1922 году. Акрамя таго, [[БДУ]] атрымліваў сродкі непасрэдна з [[Масква|Масквы]] ў выглядзе крэдытаў, значную дапамогу аказваў ЦВК ССРБ, важную ролю грала благачыннасьць. Толькі празь некалькі гадоў пасьля заснаваньня ўнівэрсытэт стаў атрымліваць неабходныя сродкі для існаваньня, зьявіўся сталы бюджэт. Фактычна адначасова з БДУ пачала працаваць ягоная бібліятэка. Ужо ў канцы 1922 году ў ёй налічвалася больш за 100 тысячаў тамоў. Штогод ЦВК выдзяляў значныя суммы на набыцьцё новых кнігаў, бо бібліятэка ўнівэрсытэту зьяўлялася адначасова і дзяржаўнай. У 1925 годзе былі падрыхтаваныя першыя маладыя адмыслоўцы. Першую ў гісторыю [[БДУ]] дыплёмную работу абараніў У. М. Каракулька на тэму «Ножницы (фабрично-заводская промышленность и сельскохозяйственный рынок СССР)». Значным дасягненьнем Пічэты стала прыняцьцё ўрадам ў 1928 годзе рашэньня аб будаўніцтве студэнтцкага гарадка, якое, зрэшты, адбудзецца ўжо пры іншых рэктарах. Такім чынам, па стане на 1 кастрычніка 1927 году на чатырох факультэтах [[БДУ]] (рабочы, пэдагагічны, права і гаспадаркі, мэдыцынскі) навучалася 2672 студэнты, працавала 257 навукоўцаў, сярод іх 49 прафэсароў і 51 дацэнт. Летам 1928 году было прынята рашэньне аб стварэньні хіміка-тэхналягічнага факультэту. Беларусізацыя дасягнула значных посьпехаў. Так на пэдфаку ў 1927 годзе 65% вучэбных гадзінаў выкладалася на [[беларуская мова|беларускай мове]], 20% — на [[расейская мова|расейскай]], 15% — на габрэйскай. У 1929 годзе, ва ўмовах барацьбы з [[нацыянал-дэмакратызм]]ам, У. І. Пічэта быў адхілены ад пасады, а праз год арыштаваны па [[справа акадэміка Платонава|справе акадэміка Платонава]]. == Навуковая дзейнасьць == Аўтар амаль 500 працаў, зь якіх блізу 150 напісаны на беларускую тэматыку. Стваральнік навуковай школы гісторыкаў-мэдыявістаў. Сярод яго вучняў быді [[Дзяніс Дудкоў]], [[Канстантын Кернажыцкі]], [[Тодар Забэла]], [[Аксіньня Таўсталес]], [[Андрэй Бурдзейка]]. == Савецкае замоўчваньне == 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Ўладзімера Пічэты прадугледжвалася «спальваць»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Алесь Лукашук]].|загаловак=Мова гарыць (Загад № 33)|спасылка=http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html|выданьне=[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=3|старонкі=76—91|issn=0236-1019}}</ref>. === Бібліяграфия === * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве, ч. 1—2 |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]] |выдавецтва = |год =1917 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} * Гісторыя Беларусі. Ч. 1. М.; Л., 1924; * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/ff20b00ebfddcbbf245d955ea371b923.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1926 | том = | нумар =8 | старонкі =— }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ў гісторыяграфіі. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/4149bfb833eabeb638023cfd0f626095.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =2 | старонкі =125—155 }} * {{Артыкул| аўтар =| загаловак =Кнігапіс: Беларускі Архіў, том І (XVI―XVII ст.). Менск, 1927 г. | спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/2c3628e788093b37d1c7747d88eb472a.pdf | мова = | выданьне =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып =часопіс | год =1927 | том = | нумар =6 | старонкі =214—216 }} * {{Артыкул| аўтар = Проф. В. Пичета. | загаловак =Критика и библияграфия: ''Державин Н., акад. Происхождение русского народа ― великоруского, украинского, белоркуского. «Советская наука», М. 1944.'' | спасылка = | мова = | выданьне = Вопросы истории | тып = часопіс | год = 1945 | том = | нумар = 1 | старонкі = 121—124 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве. 2-е изд |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне =2|месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР |год =1958 |том = |старонкі =|старонак =548 |сэрыя = |isbn = |наклад =1600 }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Белоруссия и Литва XV–XVI вв.: исследования по истории социально-экономического, политического и культурного развития |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Масква|Москва]]|выдавецтва =Академия наук СССР|год =1961 |том = |старонкі = |старонак =816 |сэрыя = |isbn = |наклад =1738 }} * Пытанне аб вышэйшай школе на Беларусі ў мінулым. Мн., 1991; * {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Гісторыя Беларусі |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Менск]] |выдавецтва =Выд. цэнтар БДУ |год =2005 |том = |старонкі = |старонак = 189|сэрыя =Scriptor universtatis |isbn =985-476-157-6 |наклад =1000 }} {{Пачатак блёку}} {{Адзінка блёку |папярэднік = — |назва = [[Сьпіс рэктараў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|Рэктар Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] |гады = ліпень 1921 — кастрычнік 1929 |наступнік = [[Язэп Каранеўскі]] }} {{Канец блёку}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * А. А. Яноўскі, А. Г. Зельскі. Гісторыя Беларускага дзяржаўнага універсітэта ў біяграфіях яго рэктараў. — Мн.: БДУ, 2001. — 320 с. * [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-ii?id=19719 ПІЧЭТА Уладзімір Іванавіч] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * Pičeta, Uładzimir // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пічэта, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Рэктары БДУ]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Палтаве]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук БССР]] [[Катэгорыя:Акадэмікі АН СССР]] [[Катэгорыя:Высланыя]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Маскве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Новадзявочых могілках]] q5snfnzic211b2ktlpno304mvq6tf04 0 54675 2331046 2312882 2022-08-02T19:02:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/варыянты|Кабыльнікі (неадназначнасьць)|Нарач (неадназначнасьць)}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Кабыльнік |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Кабыльніку |Трансьлітараваная назва = Kabyĺnik |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 15 стагодзьдзе |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Мядзельскі раён|Мядзельскі]] |Сельсавет = [[Кабыльніцкі сельсавет|Кабыльніцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 196 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2581 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 222395 |СААТА = |Выява = Андрэеўскі касьцёл і званіца..jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (Кабыльнік)|Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 55 |Шырата сэкундаў = 50 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 41 |Даўгата сэкундаў = 11 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Кабы́льнік''' (з 1964 году — ''На́рач''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 339</ref>) — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Малінаўка (Нарач)|Малінаўцы]], за 4 км ад возера [[Нарач]]ы. Цэнтар [[Кабыльніцкі сельсавет|сельсавету]] [[Мядзельскі раён|Мядзельскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 2581 чалавек. Знаходзіцца за 20 км на паўночны захад ад [[Мядзел]]у, за 29 км ад чыгуначнай станцыі [[Паставы]], за 3 км на паўночны захад ад курортнага мястэчка [[Нарач (курортны пасёлак)|Нарачы]]. Кабыльнік — даўняе [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскі павет|Віленшчыны]]). Да нашага часу тут захавалася драўляная [[Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (Кабыльнік)|касьцельная званіца]] ў стылі [[барока]], помнік архітэктуры XVIII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі [[клясыцызм]]у [[Сядзіба Сьвентажэцкіх (Кабыльнік)|палац Сьвентажэцкіх]], помнік архітэктуры XIX ст., [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|спалены савецкімі партызанамі]] ў [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]]. == Назва == [[Тапонім]] Кабыльнік, магчыма, паходзіць ад імя шляхціца Васіля Кабыліна, які згодна з граматай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]], 12 сьнежня 1522 году набыў у князёў Пятра і Андрэя Сьвірскіх маёнтак Жары, у Людвіка Сьвірскага — «зямлю пустаўскую на імя Трухаўшчыну» (Труханкі) і ў Пятра Сьвірскага «зямлю пустаўскую на імя Якубоўшчыну на Едупе» (Рэдупля)<ref>Будзька Ч. Кніжка аб Івашку Гарнастаю. — Т. 1. — Нью-Ёрк, 1955.</ref>. У суседнім Пастаўскім раёне сустракаецца назва Кабыльнішкі<ref>[https://web.archive.org/web/20160310014705/http://www.postawy.by/2010/12/Nazvy-nashyx-vyosak/ Кабыльнішкі]</ref> — вёска за 36 км на захад ад Паставаў, за 7 км на паўночны захад ад Лынтупаў. Назва паходзіць, відаць, ад славянскай асновы ''кобь'' — 'чары, чараўніцтва'. Сустракаецца і слова «кабыльнік» у значэньні 'чараўнік, калдун'. Магчыма, назва падказвае месца, дзе ў даўнейшыя часы знаходзіліся капішчы або сьвяцілішчы. Можна вывесьці паходжаньне назвы і ад [[польская мова|польскага]] ''kobylak'', што азначае 'конскае шчаўе'. Варыянты [[Старабеларуская мова|напісаньня]] назвы ў гістарычных крыніцах: ''Кабельнікі''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 348.</ref>, ''Кабыльнікі''. У 1964 годзе савецкія ўлады зь невядомых прычынаў зьмянілі назву паселішча на Нарач, вынікам чаго сталася блытаніна з [[Нарач (курортны пасёлак)|аднайменных курортным мястэчкам]] або самім возерам [[Нарач]]чу. У наш час многія местачкоўцы па-ранейшаму ўжываюць гістарычную назву Кабыльнік<ref>Кляшчук А. [http://www.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=69494&idate=2010-11-18 Колькі Нарачаў на Нарачы?]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Зьвязда]]. № 226 (26834), 18 лістапада 2010.</ref> і змагаюцца за яе вяртаньне ў якасьці афіцыйнай<ref>Кулік В. Беларускія вёскі вяртаюць гістарычныя назвы, [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 20 жніўня 2006 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Кабыльніку}} === Вялікае Княства Літоўскае === Паводле некаторых зьвестак<ref>Żamejć J. Świr i kościół Świrski: krótka historja na pamiątkę konsekracji kościoła, dokonanej przez jego Ekscelencję Księdza Arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego, metropolitę Wileńskiego, dnia 17 i 18 czerwca 1928 r.</ref>, упершыню Кабыльнік упамінаецца ў XV стагодзьдзі пад назвай ''Мядзел Малы'' ({{мова-la|Medal Minor|скарочана}}, {{мова-pl|Medal Mniejszy, Miadzioł Mały|скарочана}}). Аднак у наш час не атрымалася знайсьці дакумэнтальных пацьверджаньняў гэтаму. Ускосная спасылка ёсьць у кнізе польскага гісторыка Ю. Вольфа<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. — Warszawa, 1895 (reprint Warszawa, 1994).</ref>. Дасьледнік сьцьвярджае, што на месцы сучаснай вёскі [[Швакшты|Швакштаў]] разьмяшчаўся «двор Замяделье» князя Пятра Сьвірскага (сярэдзіна XV ст.). У 1463 годзе ў Кабыльніку збудавалі драўляны касьцёл<ref>[http://catholic.by/2/home/announcements/100203.html Нарач (да 1964 г. Кабыльнік) — парафія Св. Андрэя, апостала], [[Catholic.by]]</ref> (перабудоўваўся ў 1736 годзе). 11 красавіка 1527 году А. М. Сьвірскі і яго жонка Соф’я прадалі «добры свае дзедзічныя Мядзела і Кабыльнікі» ваяводу віленскаму [[Альбэрт Гаштольд|Альбэрту Гаштольду]] і яго нашчадкам за 300 коп «вечным правам»<ref>{{Літаратура/Археалёгія і нумізматыка Беларусі|к}}</ref>. Пазьней Кабыльнік знаходзіўся ў прыватным валоданьні князёў [[Збараскія|Збараскіх]] (XVI ст.), Храпавіцкіх (XVII ст.), Козелаў і [[Абрамовічы|Абрамовічаў]] (XVIIІ ст.)<ref name="Lwow">Lwow B. Zza zakrętu historii. Tragedia Ziemi Naroczańskiej. Wspomnienia własne i zapożyczone. — Wroclaw, 2000.</ref>. Пісар Вялікага Княства Літоўскага Людвік на Бакштах Хамінскі прадаў Кабыльнік кашталяну ашмянскаму Марціну Аскерку. Ад Аскеркаў маёнтак перайшоў у валоданьне Антонія Сьвентажэцкага. У выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1555—1556 гадоў Кабыльнік увайшоў у склад [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. На 1641 год у мястэчку было 19 дамоў. У [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікую Паўночную вайну]] (1700—1721) улетку 1708 году праз Кабыльнік і Мядзел праходзіў 11-тысячны корпус швэдзкага генэрала [[Адам Людвік Левэнгаўпт|Адама Людвіка Левэнгаўпта]]<ref>Праўрацкі В. Паўночная вайна і Мядзельшчына // Нарачанская зара. — № 89-91. — 10 чэрвеня 2006 г.</ref> ў кірунку Даўгінава (прыбыў на двухтыднёвы пастой 15 жніўня<ref>Катлярчук А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — Менск: Энцыклапедыкс, 2002.</ref>). Па [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|друім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Кабыльнік застаўся ў складзе Рэчы Паспалітай, дзе стаў цэнтрам памежнай парафіі [[Завялейскі павет|Завялейскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. [[Файл:Kabylnik, Rynak. Кабыльнік, Рынак (1880).jpg|міні|[[Альфрэд Ізыдар Ромэр|А. Ромэр]]. Стары касьцёл, 1880 г.]] У час [[паўстаньне 1794 году|паўстаньня Т. Касьцюшкі]] ў Кабыльніку месьціўся авангард 27-га Завялейскага палку паўстанцаў (генэрал-маёр Ксавэры Зяньковіч, палкоўнік — Чаховіч, падпалкоўнік — Я. Зяньковіч). У хуткім часе ў Кабыльніку былі сканцэнтраваны асноўныя сілы Завялейскага палку ў колькасьці больш за 700 чалавек з трыма гарматамі. Аднак па начной атацы войскам генэрала Германа, паўстанцы мусілі адступіць да Міхалішак<ref>Стогн: Паўстанне і вайна 1794 г. ў Літоўскай правінцыі: Дакументы / Дзяржаўны камітэт па архівах і справаводству Рэспублікі Беларусь, Археаграфічная камісія; пад рэд. Яўгена Анішчанкі. — Менск: Пейто, 2002.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Кабыльнік апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Сьвянцянскім павеце Віленскай губэрні. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] ў мястэчка 20 чэрвеня ўвайшоў 6-ы пяхотны корпус пад камандаю генэрала Дохтурава, чым завяршылася канцэнтраваньне 1-й расейскай арміі (пад камандаю [[Міхаіл Барклай-дэ-Толі|Барклая-дэ-Толі]]). У выніку на працягу двух пераходаў яна сабралася пад [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]] ў колькасьці 115 тысячаў чалавек. На 1847 год Кабыльнік уваходзіў у склад двух аднайменных маёнткаў. Першая частка мястэчка складалася з 8 двароў і знаходзілася ў валоданьні пана Сьвентажэцкага. Тут працавалі вадзяны млын і вінакурня (з 1845 году). Таксама, апроч гэтай часткі мястэчка, да першага маёнтку належалі 4 вёскі і 2 [[засьценак|засьценкі]]. Другая частка Кабыльнікаў належала да іншага маёнтку, уладаньня братоў Язэпа і Жыгімонта Шышкаў. Тут было 17 двароў. Таксама да другога маёнтку належала яшчэ адна вёска. На 1860 год у Кабыльніку было 45 двароў. У час [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) у красавіку 1863 году каля Кабыльніку прайшоў аддзел паўстанцаў у колькасьці 100 чалавек на чале з [[Густаў Чаховіч|Густавам Чаховічам]]. Месцам для сваёй базы аддзел абраў пушчу ля возера Нарач, дзе меў намер злучыцца з паўстанцамі [[Лявон Чаховіч|Лявона Чаховіча]]. Расейскія ўлады наладзілі карныя пошукі. У Кабыльнік прыбылі дзьве роты ляйб-гвардыі грэнадэрскага палка і 15 казакоў на чале з палкоўнікам Розлачам, якія былі накіраваны 12 чэрвеня зь Сьвянцянаў паводле маршруту Камаі — Кабыльнік — Канстанцінава — Міхалішкі — Кемелішкі<ref>Якубянец-Чаркоўска Я. Паўстанне 1863 года ў Свянцянскім павеце. — Паставы: «Сумежжа», 2013.</ref>. У 1866 годзе ў мястэчку Кабыльніку і двух аднайменных фальварках налічвалася 33 дамоў. На 1885 год у Кабыльніку было 17 двароў, дзейнічалі касьцёл, царква і сынагога; працавалі багадзельня, 4 крамы, карчма; праводзіліся 5 кірмашоў на год, а таксама таржок у аўторкі. У 1892 годзе адкрылася народная вучэльня. На 1903 год у мястэчку існавалі скарбовая вінная крама, прыёмны пакой, паштовая станцыя на дарозе [[Камаі]] — Кабыльнік. У пачатку XX стагодзьдзя ў Кабыльніку былі млын, рыбаводныя сажалкі ля сядзібна-паркавага комплексу. У 1905—1913 гадох у мястэчку працавала вінакурня на паравым рухавіку<ref>Голуб М. Кабыльнікі, Віл. губэрні Сьвенцянск. пав. // [[Наша Ніва]]. — № 14. — 7 красавіка (апрыля) 1911 году.</ref>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў верасьні 1915 году Кабыльнік занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]<ref>Чарняўскі М. Першая імперыялістычная (Да падзей на Мядзельшчыне) // Нарачанская зара. — №№124—130. — Кастрычнік. — 1989 г.</ref>, нямецка-расейскі фронт усталяваўся каля Пасынак (6 км на ўсход ад мястэчка). У панскім маёнтку разьмяшчаўся штаб нямецкага 21-га ўзмоцненага корпусу пад камандаю генэрала {{Не перакладзена|Оскар фон Гуцьер|Аскара фон Гуцьера|ru|Гутьер, Оскар фон}}, у склад якога ўваходзілі 5 дывізіяў і 1 брыгада. Корпус вызначыўся ў нарачанскай бітве ў сакавіку 1916 году. У царкве месьціўся шпіталь для параненых. Забітых немецкіх і расейскіх жаўнераў хавалі на каталіцкім могільніку на поўнач ад вёскі. Кабыльнік злучылі [[вузкакалейка]]й з [[Лынтупы|Лынтупамі]], [[Паставы|Паставамі]] і Мядзельскім возерам. Каля мястэчка дзейнічаў нямецкі вайсковы аэрадром. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Кабыльнік абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. У 1919 годзе ў Кабыльнік увайшлі польскія войскі, 11 ліпеня 1920 году мястэчка занялі бальшавікі. У кастрычніку 1920 году Кабыльнік апынуўся ў складзе [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]], пазьней — міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стаў цэнтрам гміны [[Пастаўскі павет|Пастаўскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва (1923—1939)|Віленскага ваеводзтва]]. На 1931 год у мястэчку дзейнічалі касьцёл, царква і сынагога, працавалі цагельня, млын зь лесапілкай, аптэка і пажарнае дэпо, у аўторкі праводзіліся таргі, раз на месяц — кірмаш. У міжваенны час у Кабыльніку працавала прыватная гарбарня (апрацоўваліся скуры авечак і цялят для вырабу абутку), прадпрыемства апрацоўкі воўны, 2 кузьні, 2—3 сталяркі (у адной вырабляліся лыжы), 2 варштаты для рамонту ровараў, майстэрні вырабу колаў і тавараў з бляхі, 2 пякарні, 2 мясныя крамы, малакарня і 2 рэстараны. На 1939 год у мястэчку было 10 вуліцаў<ref name="Lwow"/>. У 1939 годзе Кабыльнік увайшоў у [[БССР]]. 12 кастрычніка 1940 году статус паселішча панізілі да вёскі, якая стала цэнтрам сельсавету [[Мядзельскі раён|Мядзельскага раёну]] [[Вялейская вобласьць|Вялейскай]] (з 20 верасьня 1944 году — [[Маладэчанская вобласьць|Маладэчанскай]]) вобласьці. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] ў чэрвені 1941 году Кабыльнік акупавалі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У 1942 годзе [[нацысты]] канчаткова зьнішчылі мясцовых жыдоў. Улетку 1943 немцы і паліцаі пакінулі Кабыльнік. Карыстаючыся гэтым, паселішча захапілі чырвоныя партызаны падначаленыя дэпутату Вярхоўнага Савета БССР падпалкоўніку Ф. Маркаву. У час сваёй акцыі партызаны павыганялі з хат местачкоўцаў, а сам Кабыльнік спалілі<ref>Dziergacz J. Walka w zwerciadle. Uważam, że nadszedl czas powiedzieć prawdę // Glos znad Niemna. — 21 czerwca 2002.</ref><ref>Дзяргач Я. «Я гэта помню інакш…» Яшчэ адзін успамін пра вайну // «KRESY». — №8—9 (24), ліпень — жнівень 2003 г. C. 14—15.</ref>. У час нападу спалілі палац Сьвентажэцкіх<ref>Гіль М., Драўніцкі Я. Былыя паркі і сядзібы Паазер’я. Мядзельшчына. — Паставы: «Сумежжа», 2008. С.41—46.</ref>. Савецкія партызаны вызначыліся таксама тым, што ў 1943 годзе забілі тутэйшага ксяндза Паўловіча. У 1947 годзе ў Кабыльніку зьявіліся радыёвузел і сьпіртовы завод; працавалі шпіталь, лясгас, млын, рыбакамбінат. У 1949 годзе савецкія ўлады стварылі калгас «Перамога». У гэты час у вёсцы працавалі сукнавальня, хлебапякарня, 3 крамы, лекарскі ўчастак, аптэка, клюб, бібліятэка, пошта, хата-чытальня. З 20 студзеня 1961 году Кабыльнік знаходзіцца ў складзе [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. 28 жніўня 1964 году савецкія ўлады перайменавалі паселішча ў Нарач. На 1997 год у Кабыльніку было 1009 двароў, на 1999 год — 800. У 2000-я гады Кабыльнік атрымаў афіцыйны статус «[[аграгарадок|аграгарадку]]». <gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths="150" heights="150" class="center"> Kabylnik, Vilenskaja-Kusieŭskaja. Кабыльнік, Віленская-Кусеўская (1916).jpg|Вуліца Kabylnik, Vilenskaja, Śviatoha Andreja. Кабыльнік, Віленская, Сьвятога Андрэя (F. Krauskopf, 1916) (3).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (Кабыльнік)|Касьцёл]] Kabylnik, Śviatoha Andreja. Кабыльнік, Сьвятога Андрэя (J. Kłos, 1915).jpg|Званіца Kabylnik, Vilenskaja-Malinaŭka. Кабыльнік, Віленская-Малінаўка (1915-18) (2).jpg|Каплічка </gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center"> Kabylnik, Śvientažecki. Кабыльнік, Сьвентажэцкі (1916).jpg|[[Сядзіба Сьвентажэцкіх (Кабыльнік)|Палац]] Kabylnik, Śvientažecki, Brama. Кабыльнік, Сьвентажэцкі, Брама (1915-17).jpg|Брама Kabylnik, Rynak, Illinskaja. Кабыльнік, Рынак, Ільлінская (1916) (3).jpg|[[Царква Сьвятога Ільлі (Кабыльнік)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Kabylnik, Rynak. Кабыльнік, Рынак (1917).jpg|Рынак </gallery> == Геаграфія == За 2 км на поўдзень і паўднёвы захад ад Кабыльніку разьмяшчаецца радовішча пяскова-жвіровага матэрыялу. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:150 barincrement:29 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:2700 ScaleMajor = unit:year increment:900 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:150 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1641 from:0 till:122 bar:1847 from:0 till:148 bar:1866 from:0 till:370 bar:1885 from:0 till:483 bar:1897 from:0 till:1054 bar:1931 from:0 till:900 bar:1960 from:0 till:1116 bar:1998 from:0 till:2700 bar:2005 from:0 till:2500 bar:2010 from:0 till:2581 TextData= fontsize:10px pos:(25,195) text: </timeline> </div> * '''XVII стагодзьдзе''': 1641 год — 122 чал.<ref>[[Вольга Князева|Князева В.]] [http://www.radzima.org/pub/miesta.php?lang=by&miesta_id1=memikaby Нарач] // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 278.</ref> * '''XIX стагодзьдзе''': 1847 год — 148 чал.; 1860 год — 344 чал.; 1866 год — 370 чал., у тым ліку 190 [[Каталіцтва|каталікоў]], 164 [[юдаізм|юдэяў]], 7 праваслаўных, 6 магамэтанаў, 4 стараверы<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV/219 219].</ref>; 1885 год — 483 чал.; 1897 год — 1054 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1903 год — 903 чал.; 1931 год — 900 чал.; 1960 год — 1116 чал.; 1997 год — 2584 чал.; 1998 год — 2,7 тыс. чал.; 1999 год — 2,7 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 148.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2005 год — 2,5 тыс. чал.; 2010 год — 2581 чал. === Інфраструктура === У Кабыльніку працуюць дашкольная ўстанова, сярэдняя і музычная школы, лякарня, пункт хуткай мэдычнай дапамогі, аптэка, бібліятэка, дом культуры, пошта, банку, комплексны прыёмны пункт бытавога абслугоўваньня насельніцтва, сталоўка, крамы. Таксама ў вёсцы разьмяшчаюцца адміністрацыя сельсавету і ўправа сельскагаспадарчана прадпрыемства. == Забудова == === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы''' |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Заводзкая вуліца || '''Мельніцкая''' вуліца || Юзэфа Пілсудзкага вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Партызанская вуліца || '''Купская''' вуліца || |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Першамайская вуліца || '''Віленская''' вуліца (частка) <br /> '''Кусеўская''' вуліца (частка) <br /> '''Мядзельская''' вуліца (частка) || 3 траўня вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Піянэрская вуліца || '''Шэметаўская''' вуліца || Францішка Жвіркі і Станіслава Вігуры вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Канцылярская''' вуліца || |} З [[Урбанонім|урбананімічнай]] спадчыны Кабыльніку да нашага часу гістарычную назву захавала толькі вуліца Пастаўская. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы. == Эканоміка == Гаспадарчы двор з рамонтнымі майстэрнямі, піларама, жывёлагадоўчая фэрма, Нарачанскі масласырзавод, Нарачанскі завод напояў, мясакамбінат, будаўніча-вытворчая ўправа «Нарач-прафбуд», склады курортнага каапэратыву, лінейны ўчастак. == Транспарт == У Кабыльніку працуе аўтастанцыя. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * [[Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (Кабыльнік)|Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала]]. Розьмяшчаецца на паўночнай ускраіне мястэчка. Твор архітэктуры [[нэаготыка|нэаготыкі]], збудаваны ў 1901—1904 гадох. Каля касьцёла месьціцца драўляная званіца ў стылі барока (XVIII ст.), насупраць — парафіяльны дом і кляштар кармэлітаў босых. * [[Сядзіба Сьвентажэцкіх (Кабыльнік)|Сядзіба Сьвентажэцкіх]]: бровар (1845), сьвіран (XIX ст.) * [[Царква Сьвятога Ільлі (Кабыльнік)|Царква Сьвятога Ільлі]]. Разьмяшчаецца на заходнім баку колішняга Рынку. [[Мураўёўкі|Мураўёўка]], збудаваная ў 1875—1880 гадох. У 1969 годзе ў Кабыльніку паставілі помнік 20 землякам, якія загінулі ў час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], таксама тут знаходзіцца магіла 80 ахвяраў нацысцкіх захопнікаў. На паўночнай ускраіне сучаснай вёскі — пахаваньні 4 чырвонаармейцаў, якія загінулі ў баёх ліпеня 1920 году. Непадалёк ад вуліцы Пастаўскай знаходзіцца кіркут — жыдоўскія могілкі з памятнай дошкай ахвярам вайны. Далей на правым баку вуліцы Пастаўскай стаіць безыменны абэліск, які мясцовыя называюць магілай польскіх уланаў, што загінулі ў польска-бальшавіцкай вайне. На каталіцкіх магілках знаходзіцца вялікі помнік з узыходзячым арлом, прысьвечаны нямецкім жаўнерам, якія загінулі ў часы І Сусьветнай вайны, а побач стаяць крыжы іх магілаў. === Страчаная спадчына === * Капліца-пахавальня Шышкаў (1836) * [[Сядзіба Сьвентажэцкіх (Кабыльнік)|Палац Сьвентажэцкіх]]. Разьмяшчаўся на тэрасе ракі Малінаўкі. Помнік архітэктуры клясыцызму, закладзены каля 1840 году. == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Кабыльніку" widths=150 heights=150 class="center"> Андрэеўскі касьцёл.jpg|[[Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (Кабыльнік)|Касьцёл]] Нарач. Інтэр'ер касцёла.jpg|Інтэр’ер касьцёла Belarus, Naroch - panoramio (34).jpg|[[Царква Сьвятога Ільлі (Кабыльнік)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] Chrzciny w kobylnickiej cerkwi św.Ilji 2008.jpg|Інтэр’ер царквы </gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center"> Sklepy przy rynku w Kobylniku 2008 rok.jpg|Крамы на Рынку Murowany dom przy rynku w kobylniku 2008 rok.jpg|Камяніца пры Рынку dom przy ulicy postawskiej w Kobylniku 2008 rok.jpg|Будынак на вул. Пастаўскай Pojazd konny na ul.Postawskiej w Kobylniku.jpg|Фурманка на вул. Пастаўскай </gallery> == Асобы == * [[Ізраіль Данюшэўскі]] (1890—1950) — пэдагог * [[Часлаў Кудаба]] (1932—1993) — географ і краязнаўца * [[Ян Цывінскі]] (1772—1846) — біскуп-суфраган троцкі, доктар тэалёгіі і царкоўнага права == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|11}} * Зямчонак Ю. Нарачанскі край — радзіма Марыі Качыньскай // Нарачанская зара. — 31 ліпеня 2014 г. [http://narachanka.by/?p=26809] * {{Літаратура/Памяць/Мядзельскі раён}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4}} * Адамушко В. И., Иванова Н. В. «Помилуйте…» Документы по репрессиям 1939—1941 гг. в Вилейской области. — Молодечно, 1992. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.radzima.org/be/miesca/narach-kabylynik.html Кабыльнік (Нарач)], [[Radzima.org]] * [[Зьміцер Бартосік]], [http://www.svaboda.org/content/transcript/1195386.html Кабыльнік: «Бяз нас тут нічога ня зробіцца»], [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 1 верасьня 2008 г. * [ СТВ: Новыя падарожжы дылетанта — вёска Нарач]{{Недаступная спасылка|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (11.09.2013) * [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/feldztg10armee1915bis1916/0001?sid=07818d52d09f2d284b281ef5829ca867 Zeitung der X Armee. Wilna] * [http://www.bestreferat.ru/referat-265865.html Гален А. Жертвы геноцида — жители деревни Нарочь (Кобыльник) Мядельского района (реферат)] {{Навігацыйная група |назоў = Кабыльнік у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |стан_шаблёну = аўта |Кабыльніцкі сельсавет |Мядзельскі раён }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}} [[Катэгорыя:Кабыльнік| ]] [[Катэгорыя:Кабыльніцкі сельсавет]] 9qnmh5oegvamazvruysanqlk3lphxq1 0 58001 2331036 2329345 2022-08-02T17:25:39Z Waishund 66381 Дабаўленьне гісторыі, насельніцтва і вядомых асоб wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Дзямідавічы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Дзямідавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Дзямідавічаў |Трансьлітараваная назва = Dziamidavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Койданаўскі раён|Койданаўскі]] |Сельсавет = [[Дзямідавіцкі сельсавет (Койданаўскі раён)|Дзямідавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 35 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 222744 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 46 |Шырата сэкундаў = 28.9 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 10 |Даўгата сэкундаў = 50.6 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Дзямі́давічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 174</ref> — [[вёска]] ў [[Койданаўскі раён|Койданаўскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], уваходзіць у склад [[Дзямідавіцкі сельсавет (Койданаўскі раён)|Дзямідавіцкага сельсавету]]. Знаходзіцца за 19 км ад [[Койданаў|Койданава]], за 45 км ад [[Менск]]у, за 21 км ад чыгуначнай станцыі «Койданава». == Гісторыя == Вёска вядомая з другой паловы [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]] як сяло ў складзе маёнтка [[Койданаў|Койданава]]. У [[1588]] годзе вёска знаходзілася ў [[Койданаўская воласьць|Койданаўскай воласьці]], уключала ў сябе 18 дымоў і 19 [[валока|валок]] зямлі. Вёска належала магнатам [[Радзівілы|Радзівілам]]. У 1796 вёска і засьценак у Койданаўскім графстве. У 1800 годзе — уласнасьць [[Дамінік Геранім Радзівіл|Дамініка Радзівіла]], пры ім дзейнічала карчма. У [[1876]] годзе арандавала вёску Л. І. Вагнер. У [[1880]] годзе вёска Дзямідавічы і [[фальварак]] Дзямідавічы належылі Вагнерам, якія мелі 372 [[марга|маргі]] зямлі. У 1897 годзе дзейнічаў хлебазапасны магазін. У канцы [[XIX стагодзьдзе|19 стагодзьдзя]] ўласнасьць памешчыцы Фот. На пачатку [[20 стагодзьдзе|20 стагодзьдзя]] вёска Дзямідавічы знаходзілася ў Койданаўскай воласьці [[Менскі павет|Менскага павету]]. [[23 сакавіка]] [[1932]] году створаны сельсавет у складзе [[Койданаўскі нацыянальны польскі раён|Койданаўскага нацыянальнага польскага раёну]]. З [[26 чэрвеня]] [[1932]] году вёска знаходзіцца ў [[Койданаўскі раён|Койданаўскім]], з [[31 ліпеня]] [[1937]] году — у [[Заслаўе|Заслаўскім]], а з [[4 лютага]] [[1939]] году зноў у Койданаўскім раёнах. [[22 верасьня]] [[1935]] году ў вёсцы Дзямідавічы мясцоваму калгасу «Чырвоная Беларусь» быў уручаны адзін зь першых актаў на вечнае карыстаньне зямлёй. Да 1941 працавалі сямігадовая школа, радыёвузел, клюб. Падчас [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] на фронце загінулі 15 жыхароў. З 8 красавіка 1957 — цэнтр сельсавета. == Насельніцтва == * 1800 год — 29 двароў 147 жыхароў * 1897 год — 43 двары, 248 жыхароў * 1917 год — 45 двароў, 277 жыхароў. * 1926 год — 53 двары, 236 жыхароў * 1960 год — 278 жыхароў * 1971 год — 63 двары, 204 жыхароў * 1991 год — 49 двароў, 94 жыхары * 1999 год — 76 жыхароў * 1 студзеня 2004 году — 34 двары, 55 жыхароў * 2009 — 28 двароў, 35 жыхароў * 2010 год — 35 жыхароў == Вядомыя асобы == [[Аляксандар Шот|Аляксандар Уладзімеравіч Шот]] (нар. 1925) — беларускі медык, спецыяліст у галіне хірургіі. == Помнікі == У вёсцы ўсталяваны помнік на брацкай магіле 33 абаронцаў Беларусі, што загінулі ў [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Койданаўскі раён}} {{Дзямідавіцкі сельсавет (Койданаўскі раён)}} {{Койданаўскі раён}} [[Катэгорыя:Дзямідавіцкі сельсавет (Койданаўскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Койданаўскага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 839kufjlze39pn2d31eeao6ks9c1zsv 10 59909 2331038 2270813 2022-08-02T18:25:13Z W 11741 +месяц, унутраная спасылка wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 | назва = Амбасадары Беларусі ў Францыі | назва_шаблёну = Амбасадары Беларусі ў Францыі | выява = | кляса_карткі = hlist | стыль_карткі = background-color: #ffffff; text-align: center; | стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Беларусь}}; | стыль_групаў = background-color: {{Колер|Беларусь}}; width: 200px; text-align: right; | стыль_сьпісаў = background: #FAFAFA; text-align: left; | група_інфармацыі1 = Пачатак дып[[Беларуска-францускія дачыненьні|адносінаў]] <br> Адкрыцьцё [[Амбасада Беларусі ў Францыі|амбасады]] | сьпіс1 = {{Дата пачатку|25|1|1992|1}}<br>{{Дата пачатку|0|3|1992|1}} | група_інфармацыі2 = Амбасадары | сьпіс2 = * [[Ніна Мазай]] (1993—1997) * [[Уладзімер Сянько]] (1997—2004) * [[Віктар Шых]] (2004—2008) * [[Аляксандар Паўлоўскі]] ( 2008—2012) * [[Павал Латушка]] (2012—2019) * [[Ігар Фісенка]] (2019—2021) }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Амбасадары Беларусі|Францыя]]</noinclude> jz3633g7t5or6wki170d3zm5pjhiij5 0 66865 2331028 2315277 2022-08-02T16:45:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыка | Імя = Джордж Гарысан | Подпіс = | Лёга = | Фота = George Harrison 1974 (cropped).jpg | Апісаньне_фота = Джордж Гарысан у 1974 годзе | Поўнае_імя = | Дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|25|2|1943}} | Мейсца_нараджэньня = [[Лівэрпул]], [[Вялікабрытанія]] | Дата_сьмерці = {{Нарадзіўся|29|11|2001|гадоў = 58}} | Мейсца_сьмерці = [[Лос-Анджэлес]], [[ЗША]] | Гады = 1957—2001 | Краіна = | Прафэсіі = гітарыст, сьпявак, кампазытар | Інструмэнты = [[гітара]], [[сітар]], [[укулеле]], мандаліна, бас, клявішы | Жанры = [[рок-музыка|рок]] | Псэўданімы = | Гурты = [[The Beatles]], [[Traveling Wilburys]], [[The Plastic Ono Band]] | Супрацоўніцтва = | Лэйблы = [[Parlophone]], [[Capitol]], [[Apple]], [[Vee-Jay]], [[EMI]], [[Dark Horse Records]] | Сайт = http://www.georgeharrison.com/ }} '''Джордж Га́рысан''' ({{мова-en|George Harrison}}; 25 лютага 1943, [[Лівэрпул]] — 29 лістапада 2001, [[Лос-Анджэлес]]) — ангельскі рок-музыка і рок-кампазытар. Удзельнік рок-гурту [[The Beatles]], пасьля распаду якога распачаў сольную кар’еру і працу ў гурце [[Traveling Wilburys]]. Ад прыканца 70-х да пачатку 90-х актыўна працаваў як кінапрадусар — заснаваў фірму [[HandMade Films]]. == Маладосьць і The Beatles == === Маладыя гады (1943—1959) === Нарадзіўся ў [[Каталіцтва|каталіцкай]] сям’і Люізы і Харальда Харысан<ref>McClintock, Pamela Scorsese is '[http://www.variety.com/article/VR1118019390?refCatId=3628 Living in the Material World]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'. The Variety (May 15, 2010).</ref>. Быў малодшым, чацьвёртым дзіцем у сям’і. У Джорджа была адна сястра, Люіза, якая нарадзілася 16 жнівеня 1931, і двое братоў, Хары, які нарадзіўся ў 1934 годзе, і Піцер, які нарадзіўся 20 ліпеня 1940. Бацька яго маці, Джон Фрэнч, быў родам з графства [[Ўэксфард]] ў [[Ірляндыя|Ірляндыі]]. Ён эміграваў у [[Лівэрпуль]] і ажаніўся на мясцовай дзяўчыне<ref>h [http://www.beatlesireland.info/Irish%20Heritage/georgeheritage.html Beatles Ireland - George Harrison Irish Heritage] Beatles Ireland.</ref>. [19] Бацька Джорджа, Харальд, спачатку працаваў мараком, але пазьней, каб быць бліжэй да сям’і, зьмяніў прафэсію і стаў кіроўцам аўтобуса. Маці Харысана працавала прадаўшчыцай у краме. Ад самага нараджэньня Джорджа і да 1950 году сям’я Харысанаў пражывала па адрасе ''12 Arnold Grove'', у лівэрпульскім раёне Ўэйвертры. Гэта быў маленькі двухпавярховы дом [[заблякаваная забудова|радавай забудовы]]. Для ацяпленьня памяшканьня ў зімовы час выкарыстоўвалася печ на [[Каменны вугаль|каменным вугле]], а туалет знаходзіўся на двары, побач з куратнікам. У 1950 годзе з-за падвышэньня арэнднай платы сям’я Харысана пераехала ў іншы раён гораду па адрасе ''25 Upton Green''. Напачатку Джордж вучыўся ў пачатковай школе Доўдэйл, якая месьцілася каля [[Penny Lane]]. Двума клясамі старэй у той жа школе вучыўся [[Джон Ленан]]. Пасьля Джордж паступіў у сярэднюю школу для хлопчыкаў «Ліверпульскі інстытут», першую школу ў Ліверпулі<ref>[https://web.archive.org/web/20120111040522/http://www.performing-arts.org.uk/courses/college/the-liverpool-institute-for-performing-arts The Liverpool Institute for Performing Arts]</ref>, дзе і навучаўся ў пэрыяд з 1954 па 1959 год. Ён вылучаўся сярод аднагодкаў, але ня здольнасьцямі і стараньнем, а тым, што насіў модныя порткі-дудачкі, месяцамі не стрыгся і сварыўся з настаўнікам. Джордж любіў сядзець на апошняй парце і падчас урокаў рабіць замалёўкі [[Гітара|гітар]] ў сваіх школьных сшытках. Ён згадваў: «''Я захапляўся гітарамі. Калі я пачуў аб хлопцы ў школе, які набыў акустычную гітару за 3,10 фунта стэрлінгаў, я папрасіў гэтую суму ў маёй маці і купіў сабе сапраўды такі ж інструмент. Для нас у той час гэта былі вялікія грошы''». Джордж даволі хутка навучыўся ня толькі браць акорды, але і выконваць мудрагелістыя пасажы. Харысан пазьней казаў, што найбольш на яго паўплывалі [[Карл Перкінс]]<ref>[http://www.rockhall.com/inductee/carl-perkins Carl Perkins] www.rockhall.com</ref>, [[Бо Дзідлі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110927120153/http://rockabillyhall.com/heybo.html Hall of Fame, Bo Diddle] www.rockhall.com</ref>, [[Чак Бэры]] і [[The Everly Brothers]]. Дзякуючы гітары ў Джорджа завязаліся спачатку прыяцельскія, а затым і па-сапраўднаму сяброўскія адносіны з [[Пол Макартні|Полам Макартні]], які вучыўся ў адной зь ім школе. == Сольная кар’ера == == Асабістае жыцьцё == == Сьмерць == У жніўні 1997 году з Гарысана была выяўлена злаякасная пухліна. Пад час апэрацыі яму выдалілі частку лёгкага і пухліну [[гартань|гартані]]. У 1999 году Гарысан быў паранены ў плячо нажом няўраўнаважаным прыхільнікам. У 2001 годзе ў яго выявілі ракавую пухіну мазгоў. Апэрацыю рабіць было позна і немагчыма. Былі праведзеныя курсы хіміятэрапіі ў [[Швайцарыя|Швайцарыі]]. Пасьля вярнуўся ў [[ЗША]] працягваць лячэньне. Аднак гэта не дапамагло. Ведаючы, што ў яго застаюцца лічаныя дні, Гарысан памірыўся са сваёю старэйшаю сястрою Люізаю, зь якой не размаўляў больш за 10 гадоў. 12 лістапада, за 17 дзён да сьмерці да яго ў нью-ёрскую больніцу наведаліся [[Рынга Стар]] і [[Пол Макартні]]. Яны добра бавілі некалькі гадзін жартуючы і сьмяючыся. Пасьля Гарысан паляцеў у [[Лос-Анджэлес]], бо хацеў правесьці апошнія дні ў доме свайго сябра Пола Макартні на [[Бэвэрлі-Хілз]]. Апошнія гадзіны правёў у коле сваіх блізкіх, якія сьпявалі мантру «Харэ Крышна». Памёр Гарысан 29 лістапада 2001 году ў 13:30 (гэта 21:30 у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] й 23:30 у [[Менск]]у). Праз 9 гадзінаў сваякі і знаёмыя Гарысана правялі індуісцкі абрад і перавезьлі нябожчыка да крэматорыю. Прах быў разьвеяны 4 сьнежня над [[Ганг]]ам. 30 лістапада ў Лівэрпулі быў прыспушчаны брытанскі сьцяг, а каля [[Букінгэмскі палац|Букінгэмскага палацу]] ў [[Лёндан]]е гвардзейскі аркестар упершыню граў музыку [[The Beatles]]. == Узнагароды == == Дыскаграфія == {| class="wikitable" |- !rowspan="2" width="33"|Год !rowspan="2"|Альбом !rowspan="2"|Фірма !rowspan="2"|Заўвагі !colspan="6"|Найвышэйшая пазыцыя ў чартах !colspan="2"|[[Залаты дыск|Сэртыфікацыя]] |- !style="width:3em;font-size:90%"|[[Billboard 200|ЗША]]<br /><ref name="billboard200">{{Спасылка |url= http://www.allmusic.com/artist/p4444|загаловак= George Harrison Chart History on the Billboard Albums|дата=2008-06-19|work= allmusic.com}}</ref> !style="width:3em;font-size:90%"|[[UK Albums Chart|Вялікабрытанія]]<br /><ref name="ukalbums">{{Спасылка |url= http://homepage1.nifty.com/tuty/after_beatles_george_albumchartaction_uk.htm/|загаловак= George Harrison Chart Trajectories on the UK Albums|дата=2008-01-24}}</ref> !style="width:3em;font-size:90%"|[[VG-lista|Нарвэгія]]<br /><ref name="norwegiancharts">{{Спасылка|url=http://norwegiancharts.com/showinterpret.asp?interpret=George+Harrison|загаловак= norwegiancharts.com George Harrison discography|дата=2008-06-12}}</ref> !style="width:3em;font-size:90%"|[[Oricon|Японія]]<br /><ref name="jpalbums">{{Спасылка|url=http://homepage1.nifty.com/tuty/after_beatles_george_albumchartaction_japan.htm/|загаловак= George Harrison Chart Trajectories on the Oricon Albums|дата=2008-01-24}}</ref> !style="width:3em;font-size:90%"|[[O3 Austria Top 40|Аўстрыя]]<br /><ref name="austriancharts">{{Спасылка|url=http://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=George+Harrison|загаловак= Discographie George Harrison - austriancharts.at|дата=2008-06-12}}</ref> !style="width:3em;font-size:90%"|[[Sverigetopplistan|Швэцыя]]<br /><ref name="swedishcharts">{{Спасылка|url=http://swedishcharts.com/showinterpret.asp?interpret=George+Harrison|загаловак= swedishcharts.com - Discography George |дата=2008-06-12}}</ref> ! style="font-size:90%;"|[[Сэртыфікацыя RIAA|ЗША]]<br /><ref name="riaa">{{Спасылка |url= http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=George%20Harrison&format=ALBUM&go=Search&perPage=50|загаловак= RIAA Gold and Platinum Search for albums by George Harrison|дата=2008-06-16}}</ref> ! style="font-size:90%;"|[[British Phonographic Industry|Вялікабрытанія]]<br /><ref name=ex02>BPI certified awards were introduced in April 1973.</ref> |- |align="center"|1968 |''[[Wonderwall Music]]'' |align="center"| [[Apple Records|Apple]]/[[EMI]] |align="center"|Гукавая дарожка |align="center"|49 |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - | | |- |align="center"|1969 |''[[Electronic Sound]]'' |align="center"|[[Zapple Records|Zapple]]/[[EMI]] |align="center"| |align="center"|191 |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - | | |- |align="center"|1970 |''[[All Things Must Pass]]'' |align="center"|[[Apple Records|Apple]]/[[EMI]] |align="center"|Патройны |align="center"| 1 |align="center"| 1 |align="center"| 1 |align="center"| 4 |align="center"| - |align="center"| - |6-разова плятынавы | |- | align="center"|1971 | ''[[The Concert for Bangla Desh]]'' |align="center"|[[Apple Records|Apple]]/[[EMI]] <small>(U.S.)</small><br />[[Epic Records|Epic]]/[[Sony Music]] <small>(UK)</small> |align="center"|Канцэртны |align="center"| 2 |align="center"| 1 |align="center"| 1 |align="center"| 2 |align="center"| - |align="center"| - |Залаты | |- |align="center"|1973 |''[[Living in the Material World]]'' |align="center"|[[Apple Records|Apple]]/[[EMI]] |align="center"| |align="center"| 1 |align="center"| 2 |align="center"| 4 |align="center"| 9 |align="center"| - |align="center"| - |Залаты | |- |align="center"|1974 |''[[Dark Horse (альбом)|Dark Horse]]'' |align="center"|[[Apple Records|Apple]]/[[EMI]] |align="center"| |align="center"| 4 |align="center"| - |align="center"| 7 |align="center"| 18 |align="center"| 10 |align="center"| - |Залаты |Срэбраны<ref name="bpisil1">{{Спасылка |url= http://www.bpi.co.uk/platinum/platinumright.asp?rq=search_plat&r_id=23189|загаловак= Platinum Awards Content - HARRISON, GEORGE - DARK HORSE|дата=2008-06-16}}</ref> |- |align="center"|1975 |''[[Extra Texture (Read All About It)]]'' |align="center"|[[Apple Records|Apple]]/[[EMI]] |align="center"| |align="center"| 8 |align="center"| 16 |align="center"| 8 |align="center"| 9 |align="center"| - |align="center"| - |Залаты | |- |align="center"|1976 |''[[Thirty Three & 1/3]]'' |align="center"|[[Dark Horse Records|Dark Horse]] |align="center"| |align="center"| 11 |align="center"| 35 |align="center"| 17 |align="center"| 23 |align="center"| - |align="center"| - |Залаты |Срэбраны<ref name="bpisil2">{{Спасылка |url= http://www.bpi.co.uk/platinum/platinumright.asp?rq=search_plat&r_id=23190|загаловак= Platinum Awards Content - HARRISON, GEORGE - THIRTY THREE AND A THIRD|дата=2008-06-16}}</ref> |- |align="center"|1976 |''[[The Best of George Harrison]]'' |align="center"|[[Parlophone Records|Parlophone]]/[[EMI]] |align="center"|Зборнік |align="center"| 31 |align="center"| 100 |align="center"| - |align="center"| 51 |align="center"| - |align="center"| - |Залаты | |- |align="center"|1979 |''[[George Harrison (альбом)|George Harrison]]'' |align="center"|Dark Horse |align="center"| |align="center"| 14 |align="center"| 39 |align="center"| 21 |align="center"| 38 |align="center"| - |align="center"| - |Залаты | |- |align="center"|1981 |''[[Somewhere in England]]'' |align="center"|Dark Horse |align="center"| |align="center"| 11 |align="center"| 13 |align="center"| 2 |align="center"| 31 |align="center"| 15 |align="center"| 13 | | |- |align="center"|1982 |''[[Gone Troppo]]'' |align="center"|Dark Horse |align="center"| |align="center"| 108 |align="center"| - |align="center"| 31 |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - | | |- |align="center"|1987 |''[[Cloud Nine (альбом)|Cloud Nine]]'' |align="center"|Dark Horse |align="center"| |align="center"| 8 |align="center"| 10 |align="center"| 8 |align="center"| 28 |align="center"| 26 |align="center"| 5 |Плятынавы |Залаты<ref name="bpioro1">{{Спасылка |url= http://www.bpi.co.uk/platinum/platinumright.asp?rq=search_plat&r_id=23192|загаловак= Platinum Awards Content - HARRISON, GEORGE - CLOUD NINE|дата=2008-06-16}}</ref> |- | align=center| 1992 || ''[[Live in Japan (Джордж Гарысан)|Live in Japan]]'' |align="center"|Dark Horse/[[Warner Bros. Records|Warner Bros]] |align="center"|Канцэртны |align="center"| 126 |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| 15 |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| | |- |align="center"|2002 |''[[Brainwashed (альбом)|Brainwashed]]'' |align="center"|Dark Horse |align="center"|Пасьмяротны |align="center"| 18 |align="center"| 29 |align="center"| 9 |align="center"| 21 |align="center"| 62 |align="center"| 18 | Залаты | Залаты<ref name="bpioro2">{{Спасылка |url= http://www.bpi.co.uk/platinum/platinumright.asp?rq=search_plat&r_id=30981|загаловак= Platinum Awards Content - HARRISON, GEORGE - BRAINWASHED|дата=2008-06-16}}</ref> |- |} === Сынглы === * 1970 «[[My Sweet Lord]]» * 1971 «[[What Is Life]]» * 1971 «[[Bangla-Desh]]» * 1973 «[[Give Me Love (Give Me Peace On Earth)]]» * 1974 «[[Ding Dong, Ding Dong]]» * 1975 «[[Dark Horse (песня)|Dark Horse]]» * 1975 «[[You (George Harrison song)|You]]» * 1975 «[[This Guitar (Can't Keep from Crying)]]» * 1976 «[[This Song]]» * 1977 «[[Crackerbox Palace]]» * 1977 «[[True Love (песня)|True Love]]» * 1977 «[[It's What You Value]]» * 1979 «[[Blow Away]]» * 1979 «[[Love Comes to Everyone]]» * 1979 «[[Faster]]» * 1981 «[[All Those Years Ago]]» * 1981 «[[Teardrops]]» * 1982 «[[Wake Up My Love]]» * 1982 «[[I Really Love You]]» * 1985 «[[I Don't Want To Do It]]» * 1987 «[[Got My Mind Set On You]]» * 1988 «[[When We Was Fab]]» * 1988 «[[This Is Love (песня Джорджа Харрисона)|This Is Love]]» * 1989 «[[Cheer Down]]» * 2002 «[[My Sweet Lord|My Sweet Lord (2000)]]» (перавыданьне) * 2003 «[[Any Road]]» * 2003 «[[Stuck Inside a Cloud]]» === Сынглы з The Traveling Wilburys === * 1988 «[[Handle With Care]]» * 1989 «End of the Line» * 1990 «Nobody’s Child» * 1990 «She’s My Baby» * 1990 «Wilbury Twist» == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{The Beatles}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гарысан, Джордж}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 25 лютага]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1943 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лівэрпулі]] [[Катэгорыя:Памерлі 29 лістапада]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 2001 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў ЗША]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Лос-Анджэлесе]] [[Катэгорыя:Брытанскія музыкі]] [[Катэгорыя:The Beatles]] [[Катэгорыя:Сьпевакі Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Гітарысты Вялікабрытаніі]] pn1iratbxp9t15l74d59fshvb90jfch 0 69808 2331091 2315792 2022-08-03T00:58:46Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Маладая Беларусь}} '''Малада́я Белару́сь''' — беларускі моладзевы палітычны рух, утвораны ў 2008 годзе. У 2009 годзе раскалоўся на дзьве арганізацыі. == Гісторыя == 28 верасьня 2008 году ў выніку расколу «[[Малады Фронт|Маладога Фронту]]» [[Артур Фінькевіч]], [[Цімох Дранчук]] і [[Зьміцер Касьпяровіч (палітык)|Зьміцер Касьпяровіч]] абвясьцілі пра стварэньне моладзевага руху «Маладая Беларусь»<ref>Юлія Міцкевіч. [https://web.archive.org/web/20081011051921/http://naviny.by/rubrics/politic/2008/10/07/ic_articles_112_159343/ Борьба за сферы влияния привела к расколу «Молодого фронта»] // «Naviny.by», 7 кастрычніка 2008 г.</ref><ref name="pulsa">Сяргей Пульша. [http://novychas.info/blogs/blog_pulsha/jashche_raz_pra_brendi/ Яшчэ раз пра брэнды] // «Новы Час», 1 сьнежня 2009 г.</ref>. 5 лістапада 2008 году ў [[Магілёў|Магілёве]] адбыўся ўстаноўчы сход «Маладой Беларусі», дзе былі абвешчаныя мэты і задачы аб’яднаньня на наступныя два гады<ref>[https://web.archive.org/web/20090605111527/http://naviny.by/rubrics/politic/2008/11/06/ic_news_112_301167/ Учредительное собрание движения «Молодая Беларусь» прошло в Могилеве] // «Naviny.by», 6 лістапада 2008 г.</ref>. Рух «Маладая Беларусь» быў адным з суб’ектаў, якія ўваходзілі ў арганізацыйны камітэт па падрыхтоўцы беларуска-эўрапейскага форуму ў лістападзе [[2009]] году, таксама быў адным з стваральнікаў «[[Беларускі незалежніцкі блёк|Беларускага незалежніцкага блёку]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20150208035238/http://news.tut.by/politics/150700.html Правая кааліцыя атрымае назву «Беларускі незалежніцкі блок»] // TUT.BY, 23 кастрычніка 2009 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130322054640/http://gazetaby.com/index_o.php Куда пойдет «Беларускі незалежніцкі блок»] // «Белорусские новости», 27 кастрычніка 2009 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130412065403/http://www.nn.by/index.php?c=ar Правая кааліцыя атрымае назву «Беларускі незалежніцкі блок»] // Наша Ніва, 23 кастрычніка 2009 г.</ref>, утворанага 27 кастрычніка 2009 году. === Раскол === 28 лістапада 2009 году ў Менску адбыўся новы ўстаноўчы сход «Маладой Беларусі», у выніку якога Зьміцер Касьпяровіч быў абраны старшынём руху.<ref name="schod">[http://www.svaboda.org/content/article/1890538.html (Не) адбыўся ўстаноўчы сход руху “Маладая Беларусь”] // Радыё Свабода, 29 лістапада 2009 г.</ref> Артур Фінькевіч не прызнаў устаноўчага зьезду, заявіўшы, што ні ён, ні адзін з кіраўнікоў рэгіянальных структур не былі запрошаныя на зьезд, і што Цімох Дранчук і Зьміцер Касьпяровіч былі выключаныя з арганізацыі ў красавіку 2009 году<ref>[http://old.euroradio.fm/by/1048/news/41382/ Фінькевіч: Ніякага ўстаноўчага з'езду "Маладой Беларусі" не было]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Еўрапейскае радыё для Беларусі, 29 лістапада 2009 г.</ref>. Ад гэтага часу пад назвай «Маладая Беларусь» пачалі дзейнічаць дзьве арганізацыі — адна на чале з Касьпяровічам, другая — на чале зь Фінькевічам<ref name="pulsa" /><ref>[http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=120961 Колькі будзе «Маладых Беларусяў»?] // Польскае Радыё, 30 лістапада 2009 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130122204916/http://www.mbelarus.org/one_news.php?Id=50&lang=by Скандал вакол брэнду «Маладая Беларусь»] // Belmy.by, 29 лістапада 2009 г.</ref>. Абедзьве арганізацыі лічаць сябе пераемніцамі «Маладой Беларусі» і адмаўляюць існаваньне адна адной<ref>[http://nn.by/index.php?c=ar&i=34238 БНБ акрэсліў сваю пазіцыю адносна «Маладой Беларусі»: дзеянні Дранчука і Каспяровіча — правакацыя]{{Недаступная спасылка|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Наша Ніва, 23 студзеня 2010 г.</ref><ref name="reg">[https://web.archive.org/web/20130122204947/http://www.mbelarus.org/one_news.php?Id=56&lang=by Рух «Маладая Беларусь» зарэгістраваны!] // «Маладая Беларусь», 20 студзеня 2010 г.</ref>. == «Маладая Беларусь» на чале з Касьпяровічам == {{Партыя |назва = Маладая Беларусь |назва (арыгінал) = |тып = моладзевы рух |лягатып = |памер = |лідэр = [[Зьміцер Касьпяровіч (палітык)|Зьміцер Касьпяровіч]] |заснаваны = |штаб-кватэра = |колькасьць = каля 53<br />(устаноўчы сход 2009 г.)<ref name="schod" /> |выдавецтва = |дэвіз = |сайт = [http://mbelarus.org mbelarus.org] }} У 2009—2010 гадох рух праводзіў пераважна грамадка-палітычныя акцыі і кампаніі<ref>[https://web.archive.org/web/20131225073936/http://mbelarus.org/news.php?IId=2&lang=by Навіны] // «Маладая Беларусь»</ref>. 7 сьнежня 2009 году прадстаўнікі руху падалі ў [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрства юстыцыі]] дакумэнты на рэгістрацыю руху, але атрымалі адмову<ref>[http://mbelarus.org/one_news.php?Id=51&lang=by Рух “Маладая Беларусь» падаў дакументы на рэгістрацыю]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Маладая Беларусь», 7 сьнежня 2009 г.</ref><ref>[http://mbelarus.org/one_news.php?Id=60&lang=by Рух “Маладая Беларусь» падаў скаргу ў Вярхоўны Суд на дзеянні Міністэрства Юстыцыі]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Маладая Беларусь», 12 лютага 2012 г.</ref>. 18 студзеня 2010 году рух быў афіцыйна зарэгістраваны ў [[Летува|Летуве]] як міжнароднае грамадзкае моладзевае аб’яднаньне «Рух „Маладая Беларусь“»<ref name="reg" />. == «Маладая Беларусь» на чале зь Фінькевічам == {{Партыя |назва = Маладая Беларусь |назва (арыгінал) = |тып = моладзевы рух |лягатып = |памер = |лідэр = [[Артур Фінькевіч]] |заснаваны = |штаб-кватэра = [[Менск]] |колькасьць = каля 55<br />(устаноўчы сход 2010 г.)<ref>[http://mbelarus.net/rus/dokumenty_i_zajavlenija/press-relizy/263/ Адбыўся ўстаноўчы з'езд руху «Маладая Беларусь»] // «Маладая Беларусь», 12 ліпеня 2010 г.</ref> |выдавецтва = |дэвіз = |сайт = [http://mbelarus.net mbelarus.net] }} Рух выступае за аб'яднаньне сацыяльна-актыўнай моладзі на аснове беларускай нацыянальнай ідэі, пабудову грамадзянскай супольнасьці, спрыяньне фарміраваньню ўсебакова і гарманічна разьвітага грамадзтва. 10 ліпеня 2010 году на ўстаноўчым сходзе «Маладой Беларусі» ў Менску лідэрам руху быў пераабраны [[Артур Фінькевіч]]<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/2096186.html «Маладая Беларусь» за Мілінкевіча] // Радыё Свабода, 10 ліпеня 2010 г.</ref>. === Дзейнасьць === Дзейнасьць руху накіраваная на правядзеньне вулічных акцыяў і пікетаў, прымеркаваных да розных грамадзка-палітычнах падзеяў<ref>[https://www.webcitation.org/6E8aOOq9p?url=http://mbelarus.net/bel/naviny/nashy_naviny/785/ Маладая Беларусь прыбрала адну з цэнтральных вуліц Менску] // «Маладая Беларусь», 5 чэрвеня 2009 г.</ref><ref>[http://www.svaboda.org/content/article/1893913.html Тры арышты за яйкі ў «рэжым»] // Радыё Свабода, 3 сьнежня 2009 г.</ref><ref>[https://archive.today/20130219183527/http://www.tmp-racyja.of.by/news/materyyaly/padzeya_dnya/22262.html Суды над актывістамі «Маладой Беларусі»] // Радыё Рацыя, 3 сьнежня 2009 г.</ref>. На працягу 5 месяцаў ад лістапада 2009 году рух праводзіў кампанію «За незалежную Беларусь!», накіраваную на папулярызацыю нацыянальных сымбаляў і канцэпцыі незалежнасьці<ref>[https://www.webcitation.org/6E8fYaSoo?url=http://mbelarus.net/bel/napramki_dzejnasci/kampanii/za_nezalezhnuju_belarus.html Кампанія «За незалежную Беларусь!»] // «Маладая Беларусь»</ref>. Прадстаўнікі руху ўдзельнічалі ў шэрагу выбарчых кампаніяў у Рэспубліцы Беларусь. На выбарах ў мясцовыя Саветы дэпутатаў у 2010 годзе ад імя руху былі зарэгістраваныя 11 кандыдатаў<ref>[http://news.21.by/politics/2010/04/26/21635.html Финькевич: оппозиционерам надо работать, будто бы они стали депутатами] // 21.by, 26 красавіка 2010 г.</ref>. На [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2012 году|Парлямэнцкіх выбарах 2012 году]] рух выставіў двух кандадатаў, але яны не былі зарэгістраваныя [[Цэнтральная камісія па выбарах і правядзеньні рэспубліканскіх рэфэрэндумаў Рэспублікі Беларусь|цэнтарвыбаркамам]]<ref>[http://euroradio.fm/report/top-5-nezaregistravanykh-kandydataw-u-deputaty-116699 Топ-5 незарэгістраваных кандыдатаў у дэпутаты] // Эўрапейскае радыё для Беларусі, 31 жніўня 2012 г.</ref><ref>[http://spring96.org/be/news/56159 Рэгістрацыя кандыдатаў у дэпутаты: дадзеныя з рэгіёнаў] // «Вясна», 23 жніўня 2012 г.</ref>. Прадстаўнікі былі назіральнікамі на [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзідэнцкіх выбарах 2010 году]] і [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2012 году|парлямэнцкіх выбарах 2012 году]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20130613100605/http://mbelarus.org/ Сайт руху «Маладая Беларусь» на чале з Касьпяровічам] * [https://web.archive.org/web/20130215032356/http://www.mbelarus.net/ Сайт руху «Маладая Беларусь» на чале зь Фінькевічам] {{Партыі Беларусі}} [[Катэгорыя:Палітычныя партыі Беларусі]] [[Катэгорыя:Моладзевыя арганізацыі]] jiviffpcj2r0kjlmgcpfk3qxg7viuwh 0 83981 2331030 2183886 2022-08-02T16:59:46Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Enso.jpg|міні|[[Энсо (будызм)|Энсо]] — сымбаль дзэн-будызму]] '''Дзэн''' (ад {{мова-ja|禅|скарочана}}; {{мова-sa|ध्यान|скарочана}} ''дг’я́на'', {{мова-zh|禪|скарочана}} ''чань'', {{мова-ko|선|скарочана}} ''сŏн'') — кірунак [[будызм]]у традыцыі [[Магаяна|Магаяны]], якая зарадзіўся ў [[Кітай|Кітаі]] ў V—VI стагодзьдзях пад вялікім уплывам [[даасізм]]у і атрымаў распаўсюджаньне на [[Далёкі Ўсход|Далёкім Усходзе]], то бок у [[Віетнам]]е, Кітаі, [[Рэспубліка Карэя|Карэі]] і [[Японія|Японіі]]. У шырокім сэнсе ''дзэн'' — гэта школа містычнага сузіраньня<ref>Сафронова Е. С. Основные направления распространения дзэн-буддизма в странах Запада / Под ред. В. И. Гараджа // Вопросы научного атеизма: Мистицизм: проблемы анализа и критики. — М.: Мысль, 1989. — № 38. — с. 147—166</ref> або вучэньне пра асьвету, якое зьявілася на аснове будыйскага [[містыцызм]]у. У больш вузкім сэнсе ''дзэн'' разумеецца як кірунак менавіта японскага будызму, што мае сваю нацыянальную спэцыфіку і быў прыўнесены ў Японію з Кітаю ў XII стагодзьдзі. Акрамя таго , пад дзэн разумеюць практыку дзэнскіх школаў, якая таксама вызначалася паняткам «дг’яна» і якая зьяўляецца найбольш важнай часткай будыйскай практыкі. Вучэньне дзэн прыйшло з [[Індыя|Індыі]] ў Кітай, куды яго прынёс [[Бадгідгарма]] і атрымала далейшае распаўсюджваньне на Далёкім Усходзе, то бок на тэрыторыі сучаснага Кітаю, Віетнаму, Карэі і Японіі. Традыцыі кітайскага чань, японскага дзэн, віетнамскага тгіен і карэйскага сон разьвіваліся шмат у чым самастойна і цяпер, захоўваючы адзіную сутнасьць, набылі свае характэрныя рысы ў вучэньні і стылі практыкі . Японскі дзэн прадстаўлены некалькімі школамі: [[рындзай]], [[абаку]], [[фуку]] і [[сато]]. Японскім дзэн належыць каля 20% будыйскіх храмаў у Японіі<ref>Bodiford W. M., [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/656421/Zen Zen]. Encyclopædia Britannica</ref>. == Гісторыя == === Чань-будызм === [[Файл:Bodhidharma.and.Huike-Sesshu.Toyo.jpg|міні|[[Хуйке]], які падае руку [[Бадгідгарма|Бадгідгарме]], малюнак [[Сэсю]] (1496).]] Дзэн-будызм, ці як па-кітайску яго называюць [[чань-будызм]], як мы яго ведаем сёньня, зьяўляецца вынікам доўгай гісторыі са шматлікімі зьменамі і ўмоўнымі фактарамі. Кожны пэрыяд меў розныя тыпы дзэну, некаторыя зь якіх заставаліся ўплывовымі, а іншыя зьнікалі. Гісторыя чань у Кітаі падзяляецца на розныя пэрыяды рознымі навукоўцамі, якія звычайна адрозьніваюць клясычную фазу і постклясычны пэрыяд. Калі будызм прыйшоў у Кітай з [[Гандгара|Гандгары]] (сучасны [[Аўганістан]]) і [[Індыя|Індыі]], ён першапачаткова быў адаптаваны да кітайскае культуры і разуменьня. Будызм падвяргаўся ўплыву [[канфуцыянства|канфуцыянцаў]]<ref>Brown Holt, Linda (1995). [http://www.thezensite.com/ZenEssays/HistoricalZen/FromIndiatoChina.htm «From India to China: Transformations in Buddhist Philosophy»]. Qi: The Journal of Traditional Eastern Health & Fitness.</ref> і [[даасізм|даасістаў]]<ref>Goddard, Dwight (2007). [https://books.google.com/books?id=tL2R7QRsr5oC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=Goddard+%22natural+evolution+of+Buddhism+under+Taoist+conditions%22&source=bl&ots=uj9qcAULD2&sig=-psJ3GDgEtNx5sF8ysSzgRQAc5A&hl=nl&sa=X&ei=PUvQT7yALYqp8QPJ9NHQDA&ved=0CDYQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false «History of Ch'an Buddhism previous to the times of Hui-neng (Wie-lang)»]. A Buddhist Bible, Forgotten Books. — С. 10.</ref><ref>Verstappen, Stefan H. (2004). [https://books.google.by/books?id=bARGlc-fmFwC&pg=PA5&dq=chan+buddhism+taoism&redir_esc=y&hl=en#v=onepage&q=chan%20buddhism%20taoism&f=false «Blind Zen»]. Red Mansion Pub. — С. 5. — ISBN 978-1-891688-03-4.</ref>{{Зноска|Fowler|2005|Fowler|79}}. Даоская тэрміналёгія выкарыстоўвалася з мэтай выражэньня будысцкіх дактрынаў у найстарэйшых перакладах будыйскіх тэкстаў{{Зноска|Fowler|2005|Fowler|79}}, не зважаючы на тое, што паўсталы будызм павінен быў канкураваць з даасізмам і канфуцыянствам. Першымі ж прыхільнікамі будызму ў Кітаі сталіся даасісты{{Зноска|Fowler|2005|Fowler|79}}. Яны запазычылі будысцкія мэдытацыйныя мэтады{{Зноска|Dumoulin|2005|Dumoulin|65}} і спалучылі іх зь існай даоскай [[мэдытацыя]]й{{Зноска|Dumoulin|2005|Dumoulin|64}}. Прадстаўнікі раньняга кітайскага будызму, як то [[Сэнчжао]] і [[Дао-Шэн]], былі пад глыбокім уплывам даоскіх асноўных твораў [[Лао-Цзы]] і [[Чжуан-Цзы]]{{Зноска|Dumoulin|2005|Dumoulin|70}}{{Зноска|Dumoulin|2005|Dumoulin|74}}. === Тыен === [[Файл:Truc Lam Zen Monastery 22.JPG|міні|зьлева|Тыенскі манастыр у Віетнаме.]] У канцы VI стагодзьдзя ў [[Віетнам]] прыбыў [[Вінітаручы]], вучань Сэн-Цаня, і заснаваў першую школу [[тыен]]. Далейшае разьвіцьцё віетнамскага тыен зьвязваюць з школай [[У Яньтун]]а, былога вучня [[Байчжан Хуай-хай|Байчжана Хуай-хая]], і школай [[Тхао Д’юнг]]а. Апошняя школа была заснаваная імпэратарам [[Лі Тхань-тонг]]ам. Крыху раней, у 968 годзе, тыен стаў дзяржаўнай ідэалёгіяй краіны і ў далейшым згуляў важную ролю ў ейнай гісторыі. Пазьней у Віетнаме зьявілася школа чуклам, заснаваная імпэратарам [[Чан Нян-тонг]]ам і, якая ня мела аналягу ў Кітаі. У XVII стагодзьдзі школу чанская школа [[Лінь-цзы]] зьявілася ў Віетнаме, дзе атрымала назву [[Лам-Тэ]]. Яна зьмяшала ў сябе філязофію чань і ідэю «[[чыстая краіна|чыстай краіны]]». Лам-Тэ застаецца самым вялікім манаскім ордэнам у краіне і па сёньня<ref>Powers, John (2013). «A Concise Encyclopedia of Buddhism». Oneworld Publications. — С. 238. — ISBN 978-1-851682-33-1.</ref>. Сучасны віетнамскі тыен знаходзіцца пад уплывам [[будысцкі мадэрнізм|будысцкага мадэрнізму]]<ref>Borup, Jørn; Qvortrup Fibiger, Marianne (2017). «Eastspirit: Transnational Spirituality and Religious Circulation in East and West». BRILL. — С. 168. — ISBN 978-9-004350-64-9.</ref>. Віетнамскі тыён ёсьць эклектычным і ўключае ў сябе шматлікія практыкі, як то дыхальная мэдытацыя, ніянфа, мантра, узьдзеяньне [[Тэравада|Тэравады]], сьпевы, дэклямацыя сутры і [[актыўны будызм|актыўны актывізм]] будызму. === Сон-будызм === Дзэн паступова трапіў у [[Карэя|Карэю]] ў пэрыяд позьняга [[Сіла (дынастыя)|Сілы]], то бок з VII па IX стагодзьдзі, калі карэйскія манахі пачалі выпраўляцца ў Кітай, каб вывучыць папулярную на той момант традыцыю чаня [[Мазу-Даоі]], і вярталіся дадому, пашыраючы тут школы чаню, які ў Карэі атрымаў назву [[сон-будызм|сон]]. Першапачаткова былі створаныя дзевяць школаў сон-будызму, якія былі вядомыя як «дзевяць горных школаў». Сон атрымаў найбольш значны імпульс і кансалідацыю ў XII стагодзьдзі ад кар’ёскага манаха [[Боджа Джынул]]а, які лічыцца самай уплывовай фігурай у станаўленні сьпелай сонскай школы. Ён заснаваў ордэн [[джогі]], які застаецца самай вялікай школай сон-будызму ў Карэі сёньня. Джынул заснаваў храм [[Сунгуан-са]] як новы цэнтар вывучэньня і практыкі сону. Таксама, ён напісаў шматлікія працы па сон-будызьме, распрацаваўшы ўсебаковую сыстэму думкі і практыкі вучэньня. Супернічаючы з «кананічнымі» будыйскімі школамі, сон паступова набіраў папулярнасьць<ref>Волков С. В. «Основные направления корейского буддизма // Ранняя история буддизма в Корее (сангха и государство)». — Москва: Наука, 1985. — С. 152.</ref>. Аднак падчас панаваньня дынастыі [[Чосан (дынастыя)|Чосан]], якая сымпатызавала [[нэаканфуцыанства|нэаканфуцыанству]], будызм страціў у Карэі сваю галоўную ролю. Манахам быў прад’яўлены шэраг жорсткіх абмежаваньняў, напрыклад абмежаваньне на наведваньне гарадоў, а лік іхных манастыроў і колькасьць духавенства значна скараціліся<ref>Buswell R. (1992). «The Zen Monastic Experience: Buddhist practice in contemporary Korea». — New Jersey: Princeton University Press. — С. 23. — ISBN 0-691-03477-X.</ref>. Пэрыяд японскай акупацыі таксама прынёс шматлікія мадэрнісцкія ідэі і зьмены ў карэйскі сон-будызм. Некаторыя манахі перанялі японскую практыку шлюбу і стварэньня сем’яў, іншыя, напрыклад, [[юнсон]], працавалі, каб супрацьстаяць японскае акупацыі. Сёньня самая вялікая школа сона — [[чоге]], прытрымліваецца [[цэлібат]]у ў дачынэньні да манахаў, а другая паводле велічыні школа [[дэега]], якая дазваляецца сьвятарам абірацца шлюбам. Пасьля расколу Карэі на [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|КНДР]] на поўначы і [[Рэспубліка Карэя|Рэспубліку Карэя]] на поўдні, у Паўночнай Карэі рэлігійная практыка была здушаная, у той час як у Рэспубліцы Карэя будызм пачаў канкураваць з [[хрысьціянства]]м<ref>Cho, Sungtaek. Craig E. (1998). [https://web.archive.org/web/20120705060401/http://www.rep.routledge.com/article/G201SECT12 «12 Conclusion»]. Buddhist philosophy, Korean. Routledge Encyclopedia of Philosophy.</ref>. === Японскі дзэн === [[Файл:Sōjiji Sanshokaku 2009.jpg|значак|Храм Соджы школы сато, які месьціцца [[Якагама|Якагаме]].]] Дзэн зьявіўся ў Японіі ў якасьці асобнай школы да пачатку XII стагодзьдзя, калі манах [[Эйсай]] не выправіўся ў Кітай, дзе вывучаў практыку школы [[Лінь-цзы]]<ref name="rinnou">[http://zen.rinnou.net/whats_zen/history.html#The%20Transmission%20of%20Zen%20to%20Japan «What is Zen? The Transmission of Zen to Japan»]. Rinzai-Obaku Zen.</ref>. Празь дзесяцігодзьдзі [[Нанпа Сом’ё]] таксама вывучаў вучэньні Лінь-цзы ў Кітаі, перш чым заснаваць японскі ордэн [[атакан]], самы ўплывовы і адзіны ацалелы ордэн, які базуецца на напрамку [[рындзай]] дзэну ў Японіі<ref name="rinnou"/>. У 1215 годзе [[Догэн]], малодшы сучасьнік Эйсая, падарожнічаў у Кітай, дзе стаў вучнем майстра [[Руджынг]]а. Пасьля вяртаньня Догэн заснаваў школу [[сато]], японская школа, якая базуецца на ідэях і ўяўленьнях школы цаодун. У сучаснай Японіі ўснуюць тры традыцыйныя школы дзэну, як то сато ({{мова-ja|曹洞|скарочана}}), рындзай ({{мова-ja|臨済|скарочана}}) і [[абаку]] ({{мова-ja|黃檗|скарочана}}). Самай вялікай зь іх ёсьць сато, а самай маленькай — абаку. Рындзай знаходзіцца прыкладна паміж імі. Гэтыя школы дадаткова падзяляюцца на розныя кірункі з адзіным галаўным храмам. Гэтак існуюць два галоўныя храмамі сато, чатырнаццаць галоўных храмаў рындзай і адзіны галоўны храм абаку. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = Fowler, Merv |частка = |загаловак = Zen Buddhism: Beliefs and Practices |арыгінал = |спасылка = https://books.google.com/?id=8EoJ94fY58EC&pg=PA79&dq=chan+buddhism+taoism#v=onepage&q=chan%20buddhism%20taoism&f=false |выданьне = |месца = |выдавецтва = Sussex Academic Press |год = 2005 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-1-902210-42-1 |ref = Fowler }} * {{Кніга |аўтар = Dumoulin, Heinrich |частка = |загаловак = Zen Buddhism: A History. Volume 1: India and China |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = |выдавецтва = World Wisdom Books |год = 2005 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-941532-89-1 |ref = Dumoulin }} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.thezensite.com/ Дзэн]. Сайт прысьвечаны дзэн {{ref-en}}. * [http://sweepingzen.com/ Хто ёсьць хто ў дзэне] {{ref-en}}. * [http://terebess.hu/zen/szoto/szotar/szotar.html Слоўнік японскіх дзэн-тэрмінаў] {{ref-en}}. * [https://web.archive.org/web/20050120084412/http://www.ciolek.com/WWWVL-Zen.html Віртуальная бібліятэка дзэн-будызму] {{ref-en}}. [[Катэгорыя:Будызм]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] 3i67jpjz7hso3i94jhykt86o8plonj9 0 86947 2331109 2330925 2022-08-03T06:11:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Пярну |арыгінальная_назва = Pärnu jõgi |выява = Pärnu_jõgi.jpg |памер_выявы = |подпіс = Рака Пярну |выток = Цэнтральная эстонская раўніна |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Рыскі заліў]] |вышыня вусьця = 76,2 [[м]] |краіны_басэйну = |даўжыня = 144 [[км]] |сьцёк = 64,4 м³/сэк |плошча_басэйну = 6920 [[км²]] |нахіл = |назва_парамэтру1 = |парамэтар1 = |мапа = |памер_мапы = |подпіс_мапы = |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = }} '''Пя́рну''' — рака ў [[Эстонія|Эстоніі]]. Даўжыня 144 км, плошча басэйна 6920 км². Упадае ў [[Пярнуская затока|Пярнускую затоку]] [[Рыская затока|Рыскай затокі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На рацэ Пярну знаходзіцца [[Пярну|аднайменны горад]]. == Гідраграфія == Сілкаваньне зьмяшанае, у вярхоўях зь перавагай падземнага, у нізавых — дажджавое. Сярэднегадавы сьцёк вады — 64,4 м³/сэк<ref>[https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://www.webcitation.org/6DDxqHRDR?url=http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"]. AS Maves http://www.maves.ee</ref>. Замярзае не штогод (звычайна ў сярэдзіне сьнежня, ускрываюць у канцы сакавіка). У прывусьцевай частцы суднаходная. На Пярну маецца 11 плацінаў і малыя ГЭС. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Рэкі Эстоніі]] [[Катэгорыя:Пярнумаа]] [[Катэгорыя:Ярвамаа]] l27wvbkouxodt72eiaqte6zaphp4vyz 0 89538 2331026 2183757 2022-08-02T16:41:19Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Артаграфія}} '''Сусьветны скаўцкі Джамбары''' ({{мова-en|World Scout Jamboree}}) — сусьветны [[скаўцкі рух|скаўцкі]] зьлёт, які арганізуецца [[Сусьветная арганізацыя скаўцкага руху|Сусьветнай арганізацыяй скаўцкага руху]] раз у чатыры гады (за выключэньнем часу [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]). Кожны раз праводзіцца ў розных краінах сьвету, дзе існуе [[скаўцкі рух]]. Звычайна прымаюць удзел некалькі дзясяткаў тысячаў чалавек з усяго сьвету ва ўзросьце 14—17 гадоў (ня ўлічваючы кіраўнікоў і арганізатараў). == Гісторыя == Само слова «Jamboree» (Джамбары, Джэмбары) займана ў паўночнаамэрыканскіх індзейцаў, і перакладаецца як «сход усіх плямёнаў». Скаўты з усяго сьвету гэтым словам называць вялікія зьлёты, на якіх скаўты паказваюць своё майстэрства, спаборнічаюць, павышаць сваю кваліфікацыю, абменьваюцца вопытам ды знаёмяцца паміж сабой. Правядзеньне Джамбары раз у чатыры гады, было ўзята ад пэрыяду правядзеньня [[Алімпійскія гульні|Алімпиіскіх гульняў]]. Выключэньне з правілаў склалі пэрыяд паміж 1937 і 1947 гадамі з-за [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]; а таксама ў 1979 г. Джамбары, які павінен быў праводзіцца ў [[Іран]]е, быў адменены з-за палітычных хваляваньняў у гэтым рэгіёне ў той час. Першае сусьветнае Джамбары адбылося ў 1920 г., на радзіме арганізатора скаўцкага руху [[Робэрт Бадэн-Паўэл|Робэрта Бадэн-Паўэла]] (па яго ж ініцыятыве), у [[Лёндан]]е на стадыёне «Алімпія», у Гайд-парку, на беразе возера Сэрпэнтайн. У ім прыняло ўдзел 8000 скаўтаў з 34 краінаў сьвету<ref>[https://web.archive.org/web/20091114211935/http://www.scouts.ru/modules/events/jamboree.php Всероссийские скаутские слеты — джамбори]</ref>. У апошні дзень Джамбары, 6 жніўня 1920 году, Бадэн-Паўэл быў абраны кіраўніком скаўцкага руху ўсяго сьвету — ''Chief Scout of the World''. Пасьля Сусьветнага скаўцкага Джамбары было створана ў [[Лёндан]]е Інтэрнацыянальнае бойскаўцкае бюро. Апошняе Джамбары, у якім прыняў удзел Бадэн-Паўэл, было ў 1937 г. у [[Галяндыя|Галяндыі]]<ref>[http://www.sarbin.ru/ScoutSite/Site/1skout/skout_history1.htm Роберт Баден-Пауэлл - основатель скаутинга]</ref>. Першыя сем Джамбары былі праведзены ў [[Эўропа|Эўропе]]. Восьмы Сусьветны Джамбары быў праведзены ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]], дзе была закладзена традыцыя правядзеньня Джамбары сярод кантынэнтаў. Дагэтуль не праводзілася яшчэ ніводнага зьлёту на [[афрыка]]нскім кантынэнту. Найбольш шматлікае Джамбары было ў 1929 г., калі больш за 50 000 скаўтаў з усяго сьвету сабраліся ў Біркэнхэдзе, на паўночным захадзе [[Ангельшчына|Ангельшчыны]]. 21-ы сусьветны Джамбары праходзіў у Хайлэндс Парку ў г. Чэлмсфордзе, [[Вялікабрытанія]], у жніўні 2007 г., і быў прымеркаваны да 100-годзьдзя заснаваньня скаўцкага руху. Менавіта з-за гэтай падзеі гонару прымаць у сябе Сусьветны скаўцкі зьлёт і ўдастоілася [[Вялікабрытанія|Злучанае Каралеўства]], як радзіма скаўтынгу. На яго зьехалася больш чым 40 тысячаў маладых людзей. Апроч Сусьветных скаўцкіх праводзяцца рэгіянальныя, нацыянальныя. Такія мерапрыемствы, адпаведна, зьбіраюць меншую колькасьць людзей. Так, ''EuroJam 2005'' сабраў 10 000 скаўтаў з Эўропы. Апроч таго, такія зьлёты могуць праходзіць і часьцей — раз у тры гады. == Джамбары ў паветры == === Джамбары ў этэры === [[Файл:JotaJoti 2004 Roma 023.jpg|міні|250пкс|Скаўты размаўляюць па радыё пад час Джамбары ''On The Air'']] Апроч зьлётаў, скаўты праводзяць «Джамбара ў паветры» — сустрэчы ў радыёэтэры, вядомыя пад скарачэньнем '''JOTA''' (ДЖОТА). Праводзіцца раз, штогод, у трэція выходныя кастрычніку. Гэта падзея была ўпершыню праведзена ў сувязі зь пяцідзясятай гадавінай скаўтынгу ў 1957 г., са Скаўцкай штаб-квартэры ў Тылехурстсе, Бэркшыр, [[Вялікабрытанія]], і была разпрацавана радыёаматарам Л. Мітчэлам (заснавацель ДЖОТА), з пазыўным ''G3BHK''. У сучасным часе лічыцца буйнейшай падзеяй заплянаванай [[Сусьветная Арганізацыя Скаўцкага Руху|САСР]] на кожны год<ref>[https://web.archive.org/web/20120716210642/http://www.scout.org/en/information_events/events/jota/all_about_jota_and_how_to_join_in JOTA]</ref>. У такіх зьлётах прымаюць ўдзел прыкладна 500.000 скаўтаў-радыёаматараў. Гэтыя радыёсустрэчы — дадатак да Сусьветнага скаўцкага Джамбары. === Джамбары ў Інтэрнэце === ''Джамбары ў Інтэрнеце'', вядомы пад скарачэньнем '''JOTI''', зьяўляецца ў скаўтынгу міжнароднай падзеяй і праводзіцца штогод. Удзельнікі з усяго сьвету з дапамогай пэўных чатаў могуць зьвязацца са сваімі сябрамі-скаўтамі пры дапамозе [[Інтэрнэт]]у. Агульныя мэтоды сувязі ўключаюць ScoutLink ([[IRC]]), [[Электронная пошта|электронную пошту]] ды [[VOIP]]. Упершыню JOTI адбыўся ў 1995 г., калі скаўт Норван Фогт, які знаходзіўся па студэнцкім абмене ў [[Нідэрлянды|Нідерляндах]], з дому, дзе зьбіраліся скаўты, наладзіў сувязь са скаўтамі [[Аўстралія|Аўстраліі]] па вылучанаму [[IRC]]-сэрверу. Ўжо ў 2005 г. у JOTI прыняло ўдзел больш 4000 удзельнікаў он-лайн адначасна. ''I Сусьветны JOTI'' (Скаўцкае Джамбары ў сетцы Інтэрнэт) адбыўся 16-18 кастрычніка 1997 г. і стаў сусьветным скаўцкім мерапрыемствам, якое будзе праводзіцца адначасова з сусьветным скаўцкім джамбары ў паветры. Мэта JOTI складаецца ў тым, каб сабраць разам як мага болей людзей у акрэсьлены ўрывак часу з пэўнай мэтай. Зручны тым, што можна ўдзельнічаць у JOTI, не выходзячы з дому, і зьяўляецца яшчэ адной магчымасьцю міждународных кантактаў для тых скаўтаў, якія жывуць у аддаленых кутках Сьвету. === Першае афіцыйная прысутнасьць скаўтаў з постсавецкай прасторы на Джамбары === [[Файл:17th_World_Scout_Jamboree_neckerchief.jpg|міні|250пкс|Скаўцкі гальштук з эмблемай 17-га Джамбары]] У канцы 1980-х гадоў, на прасторах [[СССР]], з прыходам дэмакратыі, пачынаецца адраджэньне скаўцкага руху. Кіраўніцтва [[Сусьветная Арганізацыя Скаўцкага Руху|САСР]], у выглядзе генэральнага сакратара САСР Жака Марэйльёна, намесьнікая генэральнага сакратара САСР па пытаньням сусьветных мерапрыемстваў ды партнэрству ў новых краінах Жана Касіньё, і пры садзейнічаньні Аляксандра Бондара (пасьля распаду СССР і стварэньня [[СНД]] — дырэктар бюро САСР для Саюзу Незалежных Дзяржаваў (СНД)) упершыню дало магчымасьць скаўтам з рэспублік, якія ўваходзілі ў склад СССР, прыняць удзел у Сусьветным Джамбары. Так скаўты з краінаў ужо былога Саюзу трапілі на '''17-ы Сусьветны Скаўцкі Джамбары''', які праходзіў з 8 па 16 жніўня 1991 г. [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэе]], у Сараксанскім Нацыянальным Парку, які знаходзіцца ў 200 км ад [[Сэул]]у, недалёк ад мяжы з [[КНДР]]. 17-ы Джамбары праходзіў пад дэвізам: «Шмат краін, адзін сьвет». Прымячальна, што незадоўга да гэтага, у 1988 г. у Паўднёвай Карэе прайшлі [[Алімпійскія гульні]]. Усяго прадстаўляць рэспублікі былога Савецкага Саюзу было накіравана 9 скаўтаў: 3 ад [[Расейская Фэдэрацыя|Расеі]], 2 з [[Украіна]], 1 з [[Беларусь|Беларусі]] ([[Алег Грушэцкі]]), 1 з [[Летува|Летувы]], 1 з [[Латвія|Латвіі]], 1 з [[Эстонія|Эстоніі]]. У ўсіх былі заслугі ў разьвіцьці скаўцкага руху ў сваіх рэгіёнах. Скаўты з Расеі й Беларусі жылі ў аднам намёце ў лягерэ [[Мальта|мальтыйскіх скаўтаў]], якія на момант гэтага Джамбары зьяўляліся апекунамі гэтай групы. Гэта быў лягер № 16, разьмешчаны ў жывыпісным месьце, на краю посяленьня Джамбары — адзін край лягеря стаяў недалёка ад края пропасьці, зь якога адкрываўся непаўвторны выгляд на Японскае мора, а недалёка ад лягеря былі сапраўдныя трапічныя джунглі. Апроч скаўцкіх спаборніцтваў ды іспытаў, скаўты з постсавецкіх рэспублік былі запрошаны на афіційны прыём, праводзімы кіраўніцтвам САСР спэцыяльна для краінаў, у якіх скаўтынг адраджался, альбо толькі пачынаўся. Падзеі 17-га Сусьветнага Джамбары асьвятляліся тэлеперадачай «До 16 и старше», рэпарцёры якой прыязджалі на гэты Джамбары і бралі інтэрвію ў скаўтаў з Расеі ды Беларусі. == Беларускія скаўцкія зьлёты == [[Файл:Scout troop in Kletsk, Belarus 1934.jpg|міні|250пкс|Атрад скаўтаў з [[Клецак|Клецку]] на зборах. 13 чэрвеня 1934]] Вядома, што пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой суьветнай вайны]] беларускія скаўты са [[Згуртаваньне Беларускіх Скаўтаў на Чужыне|Згуртаваньня Беларускіх Скаўтаў на Чужыне]] (ЗБСЧ), так сама прысутнічалі на Сусьветных скаўцкіх зьлётах<ref name="Скаўт">>[https://web.archive.org/web/20080925031711/http://lib.zbsb.org/node/129 МАТАР'ЯЛЫ ДА ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСКАЙ ЭМІГРАЦЫІ Ў НЯМЕЧЧЫНЕ Ў 1939—1951 гадох/Беларускія ДП-лягеры і культурна-асьветныя ўстановы ў іх у 1945 - 1950 гг./Нямеччына/Беларускі скаўтынг]</ref>, але няма дастаткова дакладнай інфармацыі (колькі, калі і дзе), толькі агульная. Пад час [[Польская Рэспубліка (1918-1939)|польскага]] панаваньня скаўтамі ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] так сама праводзіліся зьлёты. Да скаўцкіх зьлётаў мела дачыньне войска. Тэрыторыя зьлёту займала вялікую тэрыторыю — прыкладна са стадыён. Войска стаяла побач. Кармілі з катла, ежу раздавалі па кацялочках і філіжанках. Зьлёты рабіліся на два дні. Вялося спартанскае выхаваньне. Давалі ўзнагароды. Увечары было вогнішча, маленькія канцэрты. На другі дзень, на закрыцьцё, прыяжджаў ваенны аркестар. Скаўты ладзілі жартоўныя канцэрты на грэбнях, таксама рабілі «зьвярыны аркестар». Хто больш за ўсіх не здаваўся і не зьбіваўся — таму ўзнагарода. [[Файл:IIзьлёт ЗБСЧ.png|міні|справа|270пкс|Мэдаль II зьезду ЗБСЧ]] Так сама свае зьлёты праводзіла і [[Згуртаваньне Беларускіх Скаўтаў на Чужыне|ЗБСЧ]]. Так, 6—8 ліпеня 1946 г. адбыўся '''Першы Зьлёт Беларускіх Скаўтаў усёй Заходняй Нямеччыны'''<ref name="Скаўт" />. Ён праходзіў у Ватэнштэце<ref>Вёска Ватэнштэт знаходзіцца прыблізна за 10 км ад гораду Браўншвайгу у Ніжняй Саксоніі</ref>. Найбольш уплывоваю колькасьцю прыехалі скаўты з Рэгэнсбурскага Сьцягу. 8—10 жніўня 1947 году адбыўся '''II зьезд ЗБСЧ'''. 9 сакавіка 1949 г. у лягеры Шляйсгайм, каля [[Мюнхэн]]у, адбыўся '''III зьлёт Беларускіх Скаўтаў на Чужыне'''. Зьлёт адкрыў [[Вацлаў Пануцэвіч]]; айцец Мікалай Лапіцкі (духоўны апякун беларускага скаўтынгу) прачытаў малітву. Ён жа быў абраны заступнікам старшыні зьлёту. У першы ж дзень былі выслуханы справаздачы зь месцаў пражываньня беларускіх скаўтаў. На галоўнага кіраўніка Беларускіх Скаўтаў на Чужыне быў выбраны скаўтмайстар [[Юрка Сянькоўскі]]. Айцец Лапіцкі прывітаў Сенькоўскага і пажадаў яму плённай працы на пасадзе галоўнага кіраўніка. Новавыбранага кіраўніка віталі таксама: прафэсар [[Яўхім Кіпель]], генэрал [[Францішак Кушаль]], Уладзімер Сенька й другія шаноўныя госьці зьлёту<ref>[https://web.archive.org/web/20100811004358/http://www.zbsb.org/lib/index.php?option=com_alblib&view=article&id=364 Аляксандар Адзінец «ПАВАЕННАЯ ЭМІГРАЦЫЯ: СКРЫЖАВАНЬНІ ЛЁСАЎ: ЗБОРНІК УСПАМІНАЎ»/ БЫЎ І ЗАСТАЮСЯ ПРЫХІЛЬНІКАМ БЦР]</ref>. === Зьлёты беларускіх скаўтаў у нашы дні === [[Файл:ДжамбСьвяча.jpg|міні|120пкс|Сьвяча, зь якой джамбарыйскі агонь прыйшоў на Беларусь]] З 31 ліпеня каля [[Падневічы (Менская вобласьць)|в. Падневічы]] ([[Валожынскі раён]], пад [[Ракаў|Ракавам]]), адбыўся франка-беларускі [[летнік]] (французы афіцыйна зьяўляліся куратарамі беларускіх скаўтаў). Шматлікая колькасьць скаўтаў разьмясьцілася на беразе зьвілістай ракі [[Іслач]]. Гэтую падзею можна сьмела назваць першым агульнабеларускім скаўцкім зьлётам, бо ў ім прынялі ўдзел ня толькі скаўты, якія потым утварылі «[[Аб'яднаньне беларускіх скаўтаў]]», але і скаўцкая арганізацыя «Союз Скаутов Белоруссии», узначальваемая Ігарам Касьцевічам (сёньня гэта «{{мова-ru|Белорусская республиканская скаутская ассоциация}}»). Такім чынам, на той зьлёт сабраліся ўсе скаўцкія арганізацыі, якія на той час дзейнічалі на Беларусі. Зьвяз Уладзімера Ўлаховіча толькі перад гэтым прыехаў з [[ЗША]], дзе яны ладзілі летнік з амэрыканскімі скаўтамі. У той час адразу з гэтага летніка [[Алег Грушэцкі]] накіраваўся на ''17-ы Сусьветны скаўцкі джамбары'', які праходзіў з 8 жніўня па 16 жніўня 1991 году ў [[Рэспубліка Карэя|Паўднёвай Карэі]]. Гэты быў першы (і на той час адзіны) беларускі скаўт, які прадстаўляў Беларусь на сусьветным Джамбары (па запрашэньні Сусьветнага скаўцага кіраўніцтва). 9—15 ліпеня 1993 году [[Аб’яднаньне беларускіх скаўтаў|АБС]] праводзіць свой першы Джамбары. Знамянальна, што гэтае Джамбары праходзіла каля вёскі [[Падневічы (Менская вобласьць)|Падневічы]], на месцы француска-беларускага летніка, які стаў у свой час першым агульнабеларускім зьлётам. На гэтым Джамбары прысутнічалі таксама скаўты з Амэрыкі, якіх запрасіла сябра Рады АБС Вольга Клімановіч. Таксама прысутнічалі й скаўты з [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]]. Падзея адкрыцьця ды жыцьця Джамбары асьвятлялася рэпартэркай [[Беларускае тэлебачаньне|Беларускага тэлебачаньня]] Юліяй Качанавай. На ўрачыстым адкрыцьці пад скаўцкі салют было запалена вялікае джамбарыйскае вогнішча. Варта заўважыць тое, што гэтае вогнішча, якое ўрачыста запаліў Алег Грушэцкі, было запалена сьвячою, якую Грушэцкі запаліў ад джабарыйскага агню на 17-м Сусьветным Джамбары, у якім ён ганарова браў удзел. Такім чынам Сусьветны Джамбарыйскі вагонь сымбалічна прыйшоў і на Беларусь. == Дата і месцаправядзеньня Сусьветных скаўцкіх Джамбары == {| class="wikitable sortable" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2" |- bgcolor="#EBE05F" |bgcolor="#800080"|<span style=>'''Год правядзеньня'''</span> |bgcolor="#800080"|<span style=>'''Назва'''</span> |bgcolor="#800080"|<span style=>'''Месца правядзеньня'''</span> |bgcolor="#800080"|<span style=>'''Колькасьць удзельнікаў'''</span> |bgcolor="#800080"|<span style=>'''Колькасьць краінаў'''</span> |bgcolor="#800080"|<span style=>'''Заўвагі'''</span> |- |1920||'''1-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Стадыён Алімпія, [[Лёндан]], {{Сьцягафікацыя|Вялікабрытанія}}||8.000||34|| |- |1924||'''2-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Ermelunden, [[Капэнгаген]], {{Сьцягафікацыя|Данія}}||4.549|||| |- |1929||'''3-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Arrowe Park, Биркенхед, {{Сьцягафікацыя|Вялікабрытанія}}||50.000||73|| |- |1933||'''4-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Гёдёльлё, {{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}}||25.793||?|| |- |1937||'''5-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Вогелензанг, Блёмендэйл, {{Сьцягафікацыя|Нідэрлянды}}||28.750||54|| |- | || || || || ||''Пад час [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ні адно Джамбары не праводзілася.'' |- |1947||'''6-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Мойсан, {{FRA}}||24.152||42|| |- |1951||'''7-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Бад Ішль, {{Сьцягафікацыя|Аўстрыя}}||12.884||73|| |- |1955||'''8-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Ніягара-он-тэ-Лэйк, Антарыё, {{Сьцягафікацыя|Канада}}||11.139||71|| |- |1957||'''9-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Саттон Парк, Саттон Колдфільд, {{Сьцягафікацыя|Вялікабрытанія}}||30.000||82||50-годзьдзе заснаваньня скаўцкага руху |- |1959||'''10-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Лос-Баньёс, Лагуна, {{Сьцягафікацыя|Філіпіны}}||12.203||44|| |- |1963||'''11-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Марафон, {{Сьцягафікацыя|Грэцыя}}||10.394||89|| |- |1967||'''12-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Фаррагут Парк, Айдага, {{Сьцягафікацыя|ЗША}}||12.011|||| |- |1971||'''13-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Фудзіномія, {{Сьцягафікацыя|Японія}}||23.758||87|| |- |1975||'''14-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Лілехамэр, {{NOR}}||17.259||91|| |- |1979||(15-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары)||Нишапур, {{Сьцягафікацыя|Іран}}||||||Было адменена па прычыне Ісламскай рэвалюцыі. |- |1983||'''15-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Калгары, {{Сьцягафікацыя|Канада}}||14.752||97|| |- |1987||'''16-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||[[Сыднэй]], Новы Паўднёвы Ўэльс, {{Сьцягафікацыя|Аўстралія}}||13.434||98|| |- |1991||'''17-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Сараксанскі Нацыянальны парк, {{Сьцягафікацыя|Рэспубліка Карэя}}||20.000||135|| |- |1995||'''18-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Дронтэн, Флеволанд, {{Сьцягафікацыя|Нідэрлянды}}||28.960||166|| |- |1998-99||'''19-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Пікардзін, {{Сьцягафікацыя|Чылі}}||31.000||157|| |- |2002-03||'''20-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Сатахіп, {{Сьцягафікацыя|Тайлянд}}||24.000||147|| |- |2007||'''21-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Хайлэндс Парк, Чэлмсфорд, {{Сьцягафікацыя|Вялікабрытанія}}||40.000||158||100-годзьдзе скаўцкага руху |- |2011||'''22-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Рыхабі, {{Сьцягафікацыя|Швэцыя}}|||||| |- |2015||'''23-е Сусьветнае скаўцкае Джамбары'''||Хірахама, {{Сьцягафікацыя|Японія}}|||||| |} == Фота Джамбары розных гадоў == <gallery perrow=6> Файл:1st World Scout Jamboree.jpg|Эмблема 1-га Джамбары Файл:4th-world-jamboree-map.jpg|Мапа 4-га Джамбары Файл:Jamboree.jpg|17-ы Джамбары, 1991 г. Уваход у лягер скаўтаў з Айдага Файл:2007 WSJ camp.JPG|21-ы Джамбары з вышыні птушынага палёту Файл:Opening 21st World Scout Jamboree.jpg|21-е Джамбары Файл:WSJ2007 Gilwell Park Mountain-Motion8.JPG|Скаўцкія іспыты на 21-м Джамбары Файл:WSJ2007 Gilwell Park challenge4.JPG|Скаўцкія іспыты на 21-м Джамбары Файл:WSJ2007 Opening ceremony.JPG|Цырымонія адкрыцьця 21-га Джамбары Файл:WSJ2007 Swedish Wheel.JPG|[[Швэцыя|Швэдзкае]] кола агляду Файл:WSJ2007 Food Festival Swiss.JPG|Уваход у [[Швайцарыя|швайцарскі]] лягер Файл:WSJ2007 AquaVille Australian.JPG|Уваход у [[Аўстралія|аўстралійскі]] лягер </gallery> == Літаратура == * {{Кніга|аўтар = Людміла Бондар|частка = Джамбары|загаловак = Скаўтынг. Кніга для скаўта|арыгінал = Скаутинг. Книга для скаута|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Жанева|выдавецтва = Сусьветная Арганізацыя Скаўцкага Руху|год = 1993|том = 2|старонкі = 169-170|старонак = 176|сэрыя = |isbn = |тыраж = }} * Алег Грушэцкі. ''Што такое скаўтынг. // Першацвет'', № 3, 1994. С. 59-60. * ''Юбилейное Всемирное ДЖОТА 1997 года. (Джамбори в воздухе)'' // ''Newsletter''. — Ялта-Гурзуф: Информационоый Центр ВОСД, 1997. — № 25. * ''Всемирное Скаутское Джамбори в интернете'' // ''Newsletter. — Ялта-Гурзуф'': Информационоый Центр ВОСД, 1997. — № 26. * ''Специальный номер, посвящённый Всемирному Скаутскому Джамбори, Чили'' // ''Newsletter''. — Ялта-Гурзуф: Информационоый Центр ВОСД, 1997. — № 28. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://skazochnyj-sait.tk/stati-so-ssylkami-na-sklad/dzhambori-vsemirnyj-slyot-skautov Джамбори (Всемирный слёт скаутов)]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Скаўцкі рух]] oqgx46x25fqe7syymsl55ymj5nzanzj 0 90244 2331035 2319084 2022-08-02T17:24:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт |Назва = Дубай |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Дубаю |Назва на мове краіны = |Код мовы назвы краіны = |Краіна = Аб’яднаныя Арабскія Эміраты |Герб = |Сьцяг = Flag of Dubai.svg{{!}}border |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = Эмір |Кіраўнік = |Плошча = 4114 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2262000 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= |Год падліку колькасьці = 2008 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = +4 |Летні час = |Сьпіс тэлефонных кодаў = |Тэлефонны код = |Паштовы індэкс = |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 25 |Шырата хвілінаў = 16 |Шырата сэкундаў = 11 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 55 |Даўгата хвілінаў = 18 |Даўгата сэкундаў = 34 |Назва мапы = |Альтэрнатыўная мапа = |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Колер = {{Колер|ААЭ}} }} '''Дубай''' ({{мова-ar|دبيّ}}, ''dubayy'') — найбуйнейшы горад [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]], адміністрацыйны цэнтар эмірату [[Дубай (эмірат)|Дубай]]. Эмірат разьмешчаны ў паўднёвай частцы [[Пэрсыдзкая затока|Пэрсыдзкай затоцы]] на [[Арабійскі паўвостраў|Арабійскім паўвостраве]], і мае самую вялікую колькасьць насельніцтва й зьяўляецца другой па велічыні сухапутнай тэрыторыяй па плошчы з усіх эміратаў, пасьля [[Абу-Дабі (эмірат)|Абу-Дабі]]<ref>[https://archive.today/20121204150620/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&geo=-12&srt=pnan&col=aohdq&va=&pt=a «United Arab Emirates: metropolitan areas»]. World-gazetteer.com.</ref>. Дубай і Абу-Дабі зьяўляюцца толькі двума эміратамі, якія маюць права вета на крытычныя пытаньні дзяржаўнай важнасьці ў заканадаўстве краіны<ref>«The Government and Politics of the Middle East and North Africa». D Long, B Reich. p.157</ref>. Дубай разьмешчаны на паўночным узьбярэжжы эмірата. Раньняе пісьмовае згадваньне пра Дубай адносіцца да 1095 году, а раньняе паселішча вядомае як горад Дубай датуецца 1799 годам. Аднак афіцыйнай датай заставаньня гораду лічыцца 1833 год, калі шэйх [[Мактум бін Буці Аль Мактум]] пераканаў 800 чальцоў племені [[Бані Яс]], якія жылі ў тай частцы паўвострава, якая ў цяперашні час разьмешчана ў [[Саудаўская Арабія|Саудаўскай Арабіі]], перасяліцца да [[Дубайская затока|Дубайскай затокі]]. Тэрыторыя знаходзілася пад уладаў гэтага клану, калі [[Вялікабрытанія]] ўзяла на сябе абарону Дубая ў 1892 годзе<ref>[http://www.telegraph.co.uk/expat/expatlife/8575461/Give-me-a-break-stop-knocking-Dubai.html «Give me a break: stop knocking Dubai»]. London: Telegraph. 16 June 2011.</ref>. Ягонае геаграфічнае разьмяшчэньне зрабіла горад важным цэнтрам гандлю, і да пачатку XX стагодзьдзя Дубай быў важным портам у рэгіёне. У 1966 годзе ў эміраце была выяўлена [[нафта]], пасьля чаго Дубай і эмірат [[Катар]] стварылі новую грашовую адзінку, каб замяніць [[рупі Пэрсыдзкага затокі]]. Разьвіцьцё нафтавага сэктара эканомікі прывяло да масавага прытоку замежнай працоўнай сілы, якая хутка пашырылася на 300%, а таксама прыцягнула міжнародныя нафтавыя кампаніі. Сучасны эмірат Дубай быў створаны пасьля таго, як Вялікабрытанія пакінула гэты раён у 1971 годзе, пасьля чаго Дубай разам з Абу-Дабі й чатырма іншымі эміратамі ўтворылі [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты]]. У наступным годзе эмірат [[Рас эль-Хайма]] далучыўся да фэдэрацыі, у той час як Катар і [[Бахрэйн]] вырашылі застацца незалежнымі дзяржавамі. У 1973 годзе валютны зьвяз з Катарам была распушчаны, а [[дырхам ААЭ]] ўведзены на ўсёй тэрыторыі ААЭ. Зона свабоднага гандлю была пабудавана вакол порта [[Джэбэль-Алі]] ў 1979 годзе, што дазволіла замежным кампаніям мець неабмежаваны імпарт працоўнай сілы й экспарт капіталу. [[Вайна ў Пэрсыдзкім заліве]] ў 1990 годзе адмоўна паўплавала на фінансавы сэктар гораду, укладчыкі забралі свае грошы, а многія [[трэйдар]]ы адмовіліся ад свайго гандлю ў рэгіёне, але ў далейшым горад зьмяніў палітычнаы клімат і толькі квітнеў. Сёньня Дубай ператварыўся ў глябальны горад і бізнэсовы цэнтар<ref>[https://web.archive.org/web/20100520111037/http://www.foreignpolicy.com/articles/2008/10/15/the_2008_global_cities_index?page=0,0 «The 2008 Global Cities Index»]. Foreign Policy.</ref>. Нягледзячы на тое, што эканоміка Дубаю была пабудаваны на аснове нафтавай прамысловасьці, бізнэсовая мадэль эмірату значна падтрымлівае эканоміку, у выніку чаго ейныя асноўныя даходы ў цяперашні час атрымоўваюцца ад [[турызм]]у, рэальнай нерухомасьці й фінансавых паслугаў, як у заходніх краінах<ref name="ameinfo">[https://web.archive.org/web/20130926033757/http://www.ameinfo.com/122863.html Oil share dips in Dubai GDP]. AMEInfo.</ref>. Дубай ў апошні час прыцягвае ўвагу ўсяго сьвету сваімі інавацыйнымі буйнымі будаўнічымі праектамі й спартыўнымі мерапрыемствамі. Гэтая падвышаная ўвага высьветліла праблему з забесьпячэньнем працоўных правоў і [[правы чалавека|правоў чалавека]] ў дачыненьні да ягонай у значнай ступені працоўнай сілы з [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай Азіі]]<ref>Mike Davis (2006) [http://newleftreview.org/?page=article&view=2635 «Fear and Money in Dubai»], New Left Review 41, pp. 47–68</ref>. Рынак нерухомасьці Дубаю адзачыўся значным пагаршэньнем у 2008 і 2009 гадох у выніку сусьветнага эканамічнага спаду пасьля фінансавай крызы 2007—2010 гадоў<ref>[http://www.propertywire.com/news/middle-east/job-losses-property-decline-dubai-200812032193.html «Job losses hasten property decline in Dubai but medium-long term outlook upbeat»]. Propertywire.com.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Al Fahidi Fort.jpg|міні|200пкс|зьлева|Форт эль-Фагідзі, які быў пабудаваны ў 1799 годзе, цяпер музэй]] Нягледзячы на тое, што каменныя прылады былі знойдзены ў многіх гарадох, але мала вядома пра раньніх жыхароў гэтай тэрыторыі, бо толькі некалькі старажытных паселішчаў было знойдзена<ref>[https://web.archive.org/web/20130815064112/http://www.uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf_2006/English_2006/eyb4.pdf «History and Traditions of the UAE»]</ref>. Шматлікія старажытныя гарады ў гэтым рэгіёне зьяўляліся гандлёвымі цэнтрамі паміж усходнім і заходнім сьветамі. Рэшткі старажытных мангравых балотаў, датаваных [[7000 да н. э.|7000 годам да н. э.]], былі выяўленыя падчас будаўніцтва каналізацыйных лініяў паблізу [[Тэхналягічны парк Дубаю|Тэхналягічнага парку Дубаю]]. Тэрыторыя пакрылася пяском каля 5000 гадоў назад, калі ўзьбярэжжа адступіла унутр, стаўшы часткай берагавой лініі горада<ref>[https://web.archive.org/web/20090823093718/http://archive.gulfnews.com/articles/01/10/25/30288.html «The old...turned new»]. Gulf News.</ref>. Вырабы керамікі папярэдняга даісламскага часу былі знойдзеныя ў гэтым месцы, якія датуюцца III і IV стагодзьдзямі. Да прыняцца [[іслам]]у, людзі ў гэтым рэгіёне пакланяліся паганцкаму богу [[Бажар]]у<ref>Ibrahim Al Abed, Peter Hellyer (2001). [http://books.google.com/?id=QcMz3zV0qAMC&pg=PA79&lpg=PA79&dq=uae+bajir&q «United Arab Emirates: A perspective»]. Trident Press. {{ISBN|978-1-900724-47-0}}.</ref>. [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйская]] й [[Сасанідзкая імпэрыя|Сасанідзкая імпэрыі]], вялізныя дзяржавы таго часу, мелі вялізны ўплыў у гэтым рэгіёне, а Сасанідзкая імпэрыя нават кантралявала большую ягоную частку. Пасьля распаўсюджваньня ісламу ў рэгіёне ўлада Сасанідаў паслабела, а потым і зусім зьнікла й тэрыторыя сучаснага горада перайшла пад уладу [[Амэядзкі халіфат|Амэядзкага халіфату]]. Раскопкі музэю Дубаю ў раёне [[Эль-Джумайра|Эль-Джумайры]] выявілі некалькі артэфактаў пэрыяду панаваньня Амэядаў. Раньняе пісьмовае згадваньне пра Дубай датуецца 1095 годам у «Кнізе геаграфіі» [[аль-Андалюс|андалюска]]-арабскага географа [[Абу Абдула эль-Бакры]]. Купец штучнага жэмчугу [[Гаспэра Бальбі]] наведаў гэты раён у 1580 годзе й адзначыў горад, як месца здабычы жэмчугу для ягонай прамысловасьці<ref>[https://web.archive.org/web/20130116151947/http://www.uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf/perspectives/03.pdf «The Coming of Islam and the Islamic Period in the UAE»]. King, Geoffrey R.</ref>. З 1799 году на гэтым месцы існавала паселішча, вядомае як Дубай<ref name="britannica">[https://web.archive.org/web/20130903094953/http://concise.britannica.com/dday/print?articleId=31319&fullArticle=true&tocId=9031319 «Dubayy»]. Encyclopædia Britannica. 2008</ref>. У пачатку XIX стагодзьдзя, [[Абу эль-Фаласа]] стварыў эмірат Дубай, які заставаўся залежным ад [[Абу Дабі|Абу-Дабі]] да 1833 году. 8 студзеня 1820 году, шэйх Дубаю й іншыя шэйхі ў рэгіёне падпісалі «Генэральную марскую дамову» з брытанскім урадам. У 1833 годзе, пасьля племянной варожасьці, дынастыя Аль Мактум пакінула сваю прарадзіму ля гораду Абу-Дабі й хутка заняла Дубай без супраціву<ref>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/UAE.pdf «United Arab Emirates»] (PDF)</ref>. Дубай патрапіў пад абарону [[Злучанае каралеўства|Злучанага Каралеўства]] паводле «эксклюзіўнага пагадненьня» 1892 году, у якім [[Вялікабрытанія]] дамовіліся абараніць Дубай ад [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]]. Дзьве катастрофы здарыліся ў горадзе на працягу 1800-х гадоў. Па-першае, у 1841 годзе, вылілася эпідэмія [[натуральная воспа|воспы]] ў населеным пункце Бар-Дубай, змушаючы жыхароў пераехаць на ўсход у горад Дэйр. Затым, у 1894 годзе, агонь ахапіў Дэйр і зьнішчыў большасьць дамоў<ref name="shindagah">Luiza Karim. [http://www.alshindagah.com/september99/architecture.htm «Modernity and tradition in Dubai architecture»]. Al Shindagah.</ref>. Тым ня менш, геаграфічнае становішча горада працягвала прыцягваць гандляроў і купцоў з усяго рэгіёну. Да таго ж эмір Дубаю, імкнучыся прыцягнуць замежных гандляроў, зьнізіў падаткі на гандлёвую дзейнасьць, якія завабілі гандляроў [[Шардж]]у й [[Бандары Лінга|Бандары Лінгі]], якія на той час зьяўляліся асноўнымі цэнтрамі гандлю ў рэгіёне. Шмат пэрсыдзкіх гандляроў пераехала ў Дубай у гэтыя часы. Геаграфічная блізкасьць Дубаю да [[Іран]]у дала важны штуршок да разьвіцьця гандлю. Горад Дубай быў важным портам захаду для замежных гандляроў, галоўным чынам тых з Ірану, многія зь якіх у рэшце рэшт пасяліліся ў горадзе. Да пачатку XX стагодзьдзя, гэта быў важны порт, ён быў вядомы за свой ​​экспарт [[жамчужана]]мі да 1930 году. Гандаль жамчужынамі значна скараціўся падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], а потым і [[Вялікая дэпрэсія|Вялікай дэпрэсіі]] ў 1930-х гадох. З развалам прамысловасьці жэмчугу, Дубай запаў у глыбокую дэпрэсію й многія жыхары галадалі альбо мігравалі ў іншыя часткі [[Пэрсыдзкая затока|Пэрсыдзкай затокі]]. Зь першых дзён з моманту свайго стварэньня, Дубай стала меў канфлікты з Абу-Дабі. У 1947 годзе пагранічная спрэчка паміж Дубаем і Абу-Дабі ў паўночным сэктары іхняй агульнай мяжы, перарос у вайну<ref>[https://web.archive.org/web/20130505121549/http://www.archiveeditions.co.uk/titledetails.asp?tid=120 «The UAE: Internal Boundaries And The Boundary With Oman»]. Archived Editions. Walker, J.</ref>. Аднак брытанцы, якія дзейнічалі як арбітражны бок, здолелі стварыць буфэрную мяжу, што прывяло да часовага спыненьня ваенных дзеяньняў<ref>«The Middle East and North Africa». Schofield, C. p 175</ref>. Сеткі разьмеркаваньня [[электраэнэргія|электраэнэргіі]], [[тэлефон|тэлефоннай сувязі]], а таксама будаўніцтва [[аэрапорт]]а было зьдзейсьнена ў Дубаі ў 1950-х гадоў, калі брытанцы перанеслі свае мясцовыя адміністрацыйныя памяшканьні туды з Шарджа<ref>[http://links.jstor.org/sici?sici=0016-7428%28198907%2979%3A3%3C345%3ADC%3E2.0.CO%3B2-7 «Dubai City»]. Melamid, Alexander. Jul 1989</ref>. Пасьля доўгіх гадоў дасьледаваньняў, пасьля таго як у суседнім Абу-Дабі былі зроблены буйныя знаходкі нафты, [[нафта]] была ў рэшце рэшт выяўлена й у Дубаі ў 1971 годзе, аднак і ў значна меншых колькасьцях, пасьля чаго горадам падаваліся ільготы для міжнародных нафтавых кампаніяў. Адкрыцьцё нафты прывяло да масіўнага прытоку замежных працоўных, у асноўным [[індыйцы|індыйцаў]] і [[пакістанцы|пакістанцаў]]. У пэрыяд з 1968 па 1975 гады насельніцтва горада вырасла больш чым на 300%<ref>[https://web.archive.org/web/20090326030537/http://www.ite.org/traffic/documents/AB00H5001.pdf «Historic population statistics»] (PDF)</ref>. == Геаграфія == [[Файл:Desert of Dubai 2010.jpg|міні|220пкс|Пустэльня ў эміраце Дубай]] Дубай разьмешчаны на ўзьбярэжжы [[Пэрсыдзкая затока|Пэрсыдзкай затокі]] ў [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратах]] і знаходзіцца прыблізна на 16 мэтраў вышэй за ўзровень мора. Дубай разьмешчаны непасрэдна ў [[Арабійская пустэльня|Арабійскай пустэльні]]. Тым ня менш, тапаграфія Дубаю значна адрозьніваецца ад паўднёвай часткі ААЭ у тым, што большая частка пэйзажу горада адзначаецца пясковымі тыпамі пустэльняў, у той час як [[жвір]] дамінуе на большай частцы пустэльняў паўднёвага рэгіёну краіны<ref>Simon Aspinall. [https://web.archive.org/web/20161220012307/http://uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf/perspectives/14.pdf «Environmental Development and Protection in the UAE»].</ref>. Пясок складаецца ў асноўным з дробненай абалонкі й каралаў і такім чынам ёсьць вельмі чыстым і белым. На ўсходзе ад гораду, саланчаковыя прыбярэжныя раўніны, вядомая як [[сакба]], саступаюць месца з поўначы на ​​поўдзень [[выдма]]м. Далей на ўсход выдмы ёсьць большымі і маюць адценьнем чырвонага [[аксыд]]у [[жалеза]]. Плоская пясковая пустэльня зьмяняецца на захадзе гарамі [[эль-Хаджар|Хаджар]], якія праходзяць уздоўж мяжы Дубаю з [[Аман]]ам. Заходні ланцуг Хаджар мае засушлівы, вышчэрблены пэйзаж, чые горы падымаюцца да 1300 мэтраў у некаторых месцах. Дубай не мае натуральных рэкаў ці [[аазіс]]аў, аднак, Дубай мае натуральную бухту, якая ёсьць досыць глыбокай для ўваходу ў яе вялікіх судоў. Дубай таксама мае некалькі водных крыніцаў на захадзе ў гарах эль-Хаджар. Бязьмежнае мора пясковых выдмаў ахоплівае большую частку паўднёвага Дубаю, і ў канчатковым выніку працягваецца ў пустэльні вядомай як [[Руб аль-Халі]]. Сэйсьмічна, Дубай знаходзіцца ў вельмі стабільнай зоне. Да бліжэйшай сэйсьмічнай нестабільнай зоны каля 200 км і наўрад ці ёсьць якія-небудзь сэйсьмічныя ўздзеяньні на Дубай<ref>[http://www.thenational.ae/news/uae-news/science/a-straight-line-to-disaster «Far enough from the fault lines»]. The National</ref>. Экспэрты таксама прагназуюць, што магчымасьці назіраньня [[цунамі]] ў рэгіёне таксама мінімальныя, таму што [[Пэрсыдзкая затока]] ня досыць глыбокая, каб выклікаць цунамі. === Клімат === Дубай мае вельмі гарачы сухі клімат. Лета ў Дубаі вельмі гарачае, ветранае й сухое, з высокай сярэдняй [[тэмпэратура]]й каля 40&nbsp;°C, а ў начныя часы мінімум каля 30&nbsp;°C. Большасьць дзён году ёсьць сонечнымі. Зіма цёплая з высокай сярэдняй тэмпэратурай ад 23&nbsp;°C да мінімум 14&nbsp;°C у начны час. Колькасьць атмасфэрных ападкаў, аднак, расьце ў апошнія некалькі дзесяцігодзьдзяў і дасягае зараз 150 мм у год<ref>[https://web.archive.org/web/20070514125152/http://www.dubaiairport.com/dubaimet/MET/Climate.aspx «Climate in Dubai across the year»]. Dubai Meteorological office.</ref>. {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Дубаю | Крыніца = [http://www.dubaiairport.com/dubaimet/MET/Climate.aspx Dubai Meteorological Office] <!-- максымумы і мінімумы тэмпэратур --> | Студзень_абс_макс = 31 | Студзень_макс = 24.0 | Студзень_мін = 14.3 | Студзень_абс_мін = 8 | Люты_абс_макс = 31 | Люты_макс = 25.4 | Люты_мін = 15.4 | Люты_абс_мін = 7 | Сакавік_абс_макс = 41 | Сакавік_макс = 28.2 | Сакавік_мін = 17.6 | Сакавік_абс_мін = 11 | Красавік_абс_макс = 41 | Красавік_макс = 32.9 | Красавік_мін = 20.8 | Красавік_абс_мін = 8 | Травень_абс_макс = 45 | Травень_макс = 37.6 | Травень_мін = 24.6 | Травень_абс_мін = 17 | Чэрвень_абс_макс = 45 | Чэрвень_макс = 39.5 | Чэрвень_мін = 27.2 | Чэрвень_абс_мін = 22 | Ліпень_абс_макс = 47 | Ліпень_макс = 40.8 | Ліпень_мін = 29.9 | Ліпень_абс_мін = 25 | Жнівень_абс_макс = 48 | Жнівень_макс = 41.3 | Жнівень_мін = 30.2 | Жнівень_абс_мін = 25 | Верасень_абс_макс = 43 | Верасень_макс = 38.9 | Верасень_мін = 27.5 | Верасень_абс_мін = 22 | Кастрычнік_абс_макс = 40 | Кастрычнік_макс = 35.4 | Кастрычнік_мін = 23.9 | Кастрычнік_абс_мін = 16 | Лістапад_абс_макс = 41 | Лістапад_макс = 30.5 | Лістапад_мін = 19.9 | Лістапад_абс_мін = 13 | Сьнежань_абс_макс = 31 | Сьнежань_макс = 26.2 | Сьнежань_мін = 16.3 | Сьнежань_абс_мін = 10 | Год_абс_макс = 48 | Год_макс = 33.4 | Год_мін = 22.3 | Год_абс_мін = 7 <!-- сярэдняя тэмпэратура --> | Студзень_сяр = 19.0 | Люты_сяр = 20.0 | Сакавік_сяр = 22.5 | Красавік_сяр = 26.0 | Травень_сяр = 30.5 | Чэрвень_сяр = 33.0 | Ліпень_сяр = 34.5 | Жнівень_сяр = 35.5 | Верасень_сяр = 32.5 | Кастрычнік_сяр = 29.0 | Лістапад_сяр = 24.5 | Сьнежань_сяр = 21.0 | Год_сяр = 27.5 <!-- тэмпэратура вады --> | Студзень_вады = | Люты_вады = | Сакавік_вады = | Красавік_вады = | Травень_вады = | Чэрвень_вады = | Ліпень_вады = | Жнівень_вады = | Верасень_вады = | Кастрычнік_вады = | Лістапад_вады = | Сьнежань_вады = | Год_вада = <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 15.6 | Люты_ападкі = 25.0 | Сакавік_ападкі = 21.0 | Красавік_ападкі = 7.0 | Травень_ападкі = 0.4 | Чэрвень_ападкі = 0.0 | Ліпень_ападкі = 0.8 | Жнівень_ападкі = 0.0 | Верасень_ападкі = 0.0 | Кастрычнік_ападкі = 1.2 | Лістапад_ападкі = 2.7 | Сьнежань_ападкі = 14.9 | Год_ападкі = 88.6 <!-- вільготнасьць --> | Студзень_вільготнасьць = | Люты_вільготнасьць = | Сакавік_вільготнасьць = | Красавік_вільготнасьць = | Травень_вільготнасьць = | Чэрвень_вільготнасьць = | Ліпень_вільготнасьць = | Жнівень_вільготнасьць = | Верасень_вільготнасьць = | Кастрычнік_вільготнасьць = | Лістапад_вільготнасьць = | Сьнежань_вільготнасьць = | Год_вільготнасьць = }} == Эканоміка == [[Файл:Jebel Ali Port 2 Imresolt.jpg|міні|Дубайскі порт [[Джэбэль-Алі]].]] [[Файл:National Bank of Dubai - panoramio.jpg|міні|зьлева|Будынак [[Нацыянальны банк Дубаю|Нацыянальнага банку Дубаю]].]] Эканоміка Дубаю ёсьць адной з самых хуткарослых эканомік сьвету<ref>[http://www.thenational.ae/business/economy/dubai-enters-top-five-ranked-fastest-growing-economies «Dubai enters top five ranked fastest growing economies»]. The National.</ref>. Валавы ўнутраны прадукт гораду, як мяркуецца, складае каля 107 млрд даляраў ЗША, пры гэтым тэмп росту ў 2014 годзе складаў 6,1%<ref>[https://web.archive.org/web/20150331161429/http://www.zawya.com/story/Dubai_GDP_growth_seen_at_61_in_2014-ZAWYA20140604041903/ «Dubai's gross domestic product is expected to reach US$107.1 billion, posting a growth rate of 6.1% in 2014 and exceeding Dubai government's estimates of 5%, according to Citibank»]. Zawya Thomson Reuters.</ref>. Не зважаючы на тое, што шэраг асноўных элемэнтаў гандлёвай інфраструктуры гораду і эмірату былі пабудаваныя дзеля задавальненьня патрэбаў [[нафта]]вай прамысловасьці<ref>[https://www.usatoday.com/marketplace/ibi/dubai.htm «Dubai – Overview»]. USA Today.</ref>, прыбыткі ад нафты і [[прыродны газ|прыроднага газу]] складаюць менш за 5% усіх прыбыткаў эмірату<ref name="ameinfo"/>. Мяркуецца, што Дубай здабывае ад 50 тысяч да 70 тысяч барэляў нафты штодзень<ref>[http://www.moneycontrol.com/news/business/dubais-oil-discoverydubais-debt_440035.html «Dubai's oil discovery and Dubai's debt»]. Moneycontrol.</ref> і значную колькасьць газу з марскіх радовішчаў. Доля эмірату ў агульных прыбытках краіны ад газу складае каля 2%. Запасы нафты Дубаю значна скараціліся і, як чакаецца, будуць вычарпаныя у хуткім часе. Усноўны ўнёсак у эканоміку гораду робяць нерухомасьць і [[будаўніцтва]] (22,6%)<ref>[https://web.archive.org/web/20081219030604/http://www.ameinfo.com/66981.html «Dubai diversifies out of oil»]. AMEInfo.</ref>, [[гандаль]] (16%), [[прадпрымальніцтва]] (15%) і фінансавыя паслугі (11%)<ref>[https://web.archive.org/web/20050508223402/http://www.dcci.gov.ae/content/Bulletin/Issue10/SectorMonEn_ISSUE10.pdf «Prospects of Dubai Economic Sectors»]. Dubai Chamber of Commerce.</ref>. Зьнешнегандлёвы зварот Дубаю ў 2014 годзе складаў 362 млрд даляраў ЗША. У агульным аб’ёме гандлю [[імпарт]] займаў самую вялікую долю, дасягаючы 230 млрд даляраў, у той час як [[экспарт]] і рээкспарт у эмірат складаў 31 і 101 млрд даляраў ЗША адпаведна<ref name="emirates247">[https://www.emirates247.com/business/economy-finance/dubai-s-foreign-trade-steady-at-dh1-331-trillion-in-2014-2015-03-23-1.585144 «Dubai's foreign trade steady at Dh1.331 trillion in 2014»]. Emirates 24/7.</ref>. Да 2014 году [[Кітай]] стаў найбуйнейшым міжнародным гандлёвым партнэрам Дубаю, то бок агульны аб’ём гандлёвых плыняў склаў 47,7 млрд даляраў, падвысіўшыся на 29% у параўнаньні з 2013 годам. [[Індыя]] заняла другое месца сярод ключавых гандлёвых партнэраў места з таваразваротам у 29,7 млрд даляраў ЗША. А трэцім партнэрам сталіся [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], трымаючыся паказчыку ў 22,62 млрд даляраў ЗША. Сярод іншых значных гульцоў варта вылучыць [[Саудаўская Арабія|Саудаўскую Арабію]], [[Нямеччына|Нямеччыну]], [[Швайцарыя|Швайцарыю]], [[Японія|Японію]] і [[Вялікабрытанія|Вялікабрытанію]]<ref name="emirates247"/>. Гістарычна склалася так, што Дубай і суседняе места [[Дэйра]], якое на сёньня ёсьць часткай гораду Дубай, былі важнымі портамі дзеля заходніх вытворцаў. Большасьць банкаўскіх і фінансавых цэнтраў новага гораду разьмяшчаліся ў раёне порту. Дубай захоўваў сваё значэньне як ключавы пункт на гандлёвым шляху на працягу 1970-х і 1980-х гадоў. Дубай дасюль мае свабодны гандаль золату і да 1990-х гадоў быў цэнтрам ажыўленага кантрабанднага гандлю<ref name="britannica"/> зьліткамі золата ў Індыю, дзе імпарт золата быў абмежаваны. Дубайскі порт [[Джэбэль-Алі]], пабудаваны ў 1970-х гадох, мае самую вялікую пабудаваную гавань у сьвеце і займае сёмае месца ў сьвеце паводле аб’ёму кантэйнэрнага транспартаваньня<ref>[http://aapa.files.cms-plus.com/Statistics/WORLD%20PORT%20RANKINGS%2020081.pdf «World Port Rankings – 2008»]. American Association of Port Authorities.</ref>. Акрамя таго, Дубай таксама зьяўляецца цэнтрам галіны паслугаў, як то [[інфармацыйныя тэхналёгіі]] і [[фінансы]], з адмысловымі свабоднымі зонамі па ўсім горадзе<ref>[https://web.archive.org/web/20151117021420/http://business-dubai.com/services/business-setup/Dubai-Free-zones/ «Free Zone Authorities in Dubai»]. Business-Dubai.</ref>. [[Дубай Інтэрнэт-Сіці]] поруч з [[Дубай Мэдыя-Сіці]] ёсьць часткай вольнай зоны TECOM, якая ёсьць аднім з такіх анклаваў, у склад якога ўваходзяць ІТ-кампаніі, як то [[HP]], [[Google]], [[EMC Corporation]], [[Oracle]], [[Microsoft]], [[Dell]] і [[IBM]], а таксама сродкі масавай інфармацыі, як то MBC, [[CNN]], [[BBC]], [[Reuters]], [[Sky News]] і [[Associated Press]]. У дапасаваньне да гэтага існуюць розныя адмысловыя праграмы, рэсурсы і паслугі, якія падтрымліваюць рост стартапаў у Дубаі і дапамагаюць ім далучыцца да новых бізнэсовых магчымасьцяў<ref>[http://www.tradearabia.com/news/BANK_379387.html «New report highlights Dubai's startup ecosystem»]. Trade Arabia.</ref>. === Турызм і раздробны гандаль === [[Файл:Burj Khalifa lake - panoramio (1).jpg|міні|зьлева|[[Дубайскі фантан]] ля [[Бурдж Халіфа|Бурдж Халіфы]] прыцягвае ўвагу турыстаў дзякуючы сваім яскравым шоў.]] [[Турызм]] зьяўляецца важным складнікам стратэгіі ўраду Дубаю падтрыманьня прытоку замежных грашовых сродкаў у эмірат. Турысты ў Дубай пераважна прывабліваюць дзякуючы шопінгу<ref>[http://drshem.com/2012/01/05/bargain-hunting-fashionistas-descend-onto-dubai/ «Bargain-hunting Fashionistas Descend onto Dubai»]. Dr.Shem.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20131017113310/http://www.gateway-dubai.com/lifestyle-dubai/shopping/shopping-in-dubai/ «Shopping in Dubai»]. Shopping Galore in Dubai.</ref>, але таксама праз наяўнасьць старажытных і сучасных славутасьцяў<ref>[https://web.archive.org/web/20180706161851/https://www.holidayfactors.com/travel-blog/places-to-visit-in-dubai/ «104 Attractions in Dubai»]. Holiday Factors.</ref>. Паводле стану на 2018 год Дубай зьяўляецца чацьвёртым самым наведвальным горадам у сьвеце паводле колькасьці замежных наведвальнікаў. Поруч з тым, колькасьць хутка расьце, павялічыўшыся на 10,7% за апошнія часы<ref>[https://www.businessinsider.com/most-visited-cities-in-the-world-2018-9 «The 20 most visited cities around the world in 2018»]. Business Insider.</ref>. У 2016 годзе горад прыняў 14,9 мільёнаў наведвальнікаў<ref>[http://gulfnews.com/business/sectors/tourism/14-9-million-overnight-visitors-for-dubai-in-2016-1.1974824 «14.9 million overnight visitors for Dubai in 2016»]. Gulf News.</ref>. Дубай называюць сталіцай гандлю [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]]<ref>[https://www.forbes.com/pictures/efik45ljkd/most-visited-cities-in-the-world-2012-8/ «Most Visited Cities In The World 2012»]. Forbes.</ref>. Толькі ў Дубаі існуюць больш за 70 гандлёвых цэнтраў, у тым ліку найбуйнейшы ў сьвеце гандлёвы цэнтар [[Dubai Mall]]. Дубай таксама вядомы дзякуючы розным рынкам, які месьцяцца па абодва бакі ад рачулкі. Традыцыйна шагдлёвыя караблі з [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]], [[Кітай|Кітаю]], [[Шры-Ланка|Шры-Ланкі]] і [[Індыя|Індыі]] разгружаліся у портах Дубаю, а тавар зьяўляўся на мясцовых рынках. У горадзе таксама ёсьць мноства бутыкаў і ювэлірных крамаў. Дубай таксама называюць «Горадам золата», бо на Залатым рынку ў Дэйры налічваецца амаль 250 крамаў раздробнага гандлю золатам<ref>Krane, Jim (2009). [https://archive.org/details/cityofgolddubaid0000kran «City of Gold: Dubai and the Dream of Capitalism»]. St. Martin's Press. — ISBN 978-0-312-53574-2.</ref>. У Дубаі месьцяцца шмат паркаў, як то паркі Сафа, Мушрыф, Гамрыя ды іншыя. Кожны парк ёсьць унікальным, адрозьніваючыся адно ад другога. У парку Мушрыф збудаваныя дамы ў розных стылях сьвету. Наведвальнікі могуць азнаёміцца з архітэктурнымі асаблівасьцямі як звонку, гэтак і знутры кожнага дому. Сярод самых папулярных дубайскіх пляжаў ёсьць пляжы Ум-Сукейм, Аль-Мамзар, адкрыты пляж Джумэйра, Кітэ, Пляж Чорнага палацу і Каралеўскі астраўны пляжны клюб. == Архітэктура == [[Файл:Dubai skyline 2015 (crop).jpg|міні|Выгляд на бізнэсовы раён Дубаю.]] Дубай багаты на будынкі і збудаваньні розных архітэктурных стыляў. Многія сучасныя інтэрпрэтацыі ісламскай архітэктуры можна знайсьці тут дзякуючы росквіту будаўніцтва і архітэктурных інавацыяў у арабскім сьвеце ў цэлым і ў Дубаі, у прыватнасьці, пры падтрымцы ня толькі вядучых арабскіх альбо міжнародных архітэктурна-інжынэрных дызайнэрскіх фірмаў, як то [[Аль-Гашэмі]] і [[Aedas]], але таксама ад лепшых кампаніяў [[Нью-Ёрк]]у і [[Чыкага]]<ref name="shindagah"/>. У выніку гэтага росквіту сучасная ісламская і сусьветная архітэктура была літаральна выведзеная на новыя ўзроўні ў галіне дызайну і тэхналёгіяў будаўніцтва хмарачосаў. Цяпер у Дубаі больш завершаных хмарачосаў вышынёй больш за 250 мэтраў чымсьці ў любым іншым горадзе сьвету. Кульмінацыйным пунктам была сканчэньне будаўніцтва ў 2010 годзе хмарачоса [[Бурдж Халіфа|Бурдж Халіфы]], якая зараз зьяўляецца самым высокім у сьвеце будынкам вышынёй 829,8 мэтраў. Праект Бурдж Халіфы грунтаваўся на традыцыйнай ісламскай архітэктуры. Будынак увасабляе сабой абстрактную вэрсію пустэльнай кветкі [[гімэнакаліс]]у, якая паходзіць з рэгіёну Дубай<ref>[https://web.archive.org/web/20110228235427/http://www.burjkhalifa.ae/language/en-us/the-tower/design.aspx «Design of Burj Khalifa»]. Burj Khalifa.</ref>. == Гарады-сябры == {| cellpadding="11" |- valign="top" | * [[Дублін]], [[Ірляндыя]] * [[Багдад]], [[Ірак]] * [[Мадрыд]], [[Гішпанія]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130430151122/http://www.uaeinteract.com/docs/Twinning_agreement_brings_a_taste_of_Spain_to_Dubai/21927.htm «Twinning agreement brings a taste of Spain to Dubai UAE – The Official Web Site – News»]. Uaeinteract.com.</ref> * [[Бэйрут]], [[Лібан]] * [[Брысбэйн]], [[Аўстралія]] * [[Каракас]], [[Вэнэсуэла]] * [[Хэб]], [[Чэхія]] * [[Дамаск]], [[Сырыя]] * [[Дэтройт]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130430153719/http://www.uaeinteract.com/docs/Dubai_Detroit_ink_sister-city_accord/9548.htm «Dubai, Detroit ink sister-city accord UAE – The Official Web Site – News»]. Uaeinteract.com.</ref> * [[Дандзі]], [[Шатляндыя]] * [[Франкфурт-на-Майне]], [[Нямеччына]] * [[Жэнэва]], [[Швайцарыя]] * [[Голд-Кост]], [[Аўстралія]] * [[Гранада]], [[Гішпанія]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130615200359/http://www.uaeinteract.com/docs/Dubai,_Granada_discuss_cooperation/34149.htm «Dubai, Granada discuss cooperation UAE – The Official Web Site – News»]. Uaeinteract.com.</ref> || || * [[Гуанчжоў]], [[Кітай]] * [[Ганконг]] * [[Ванкувэр]], [[Канада]] * [[Стамбул]], [[Турэччына]] * [[Джыда]], [[Саудаўская Арабія]] * [[Кабул]], [[Аўганістан]] * [[Лагор]], [[Пакістан]] * востраў [[Кіш (востраў)|Кіш]], [[Іран]] * [[Кувэйт (горад)|Кувэйт]], [[Кувэйт]] * [[Лос-Анджэлес]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130430141221/http://www.uaeinteract.com/docs/Los_Angeles_cultural_body_takes_Dubai_as_sister_city/11860.htm «Los Angeles cultural body takes Dubai as sister city UAE – The Official Web Site – News»]. Uaeinteract.com.</ref> * [[Мантэрэй]], [[Мэксыка]] * [[Масква]], [[Расея]] * [[Нью-Ёрк]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] || || * [[Осака]], [[Японія]] * [[Чэнай]], [[Індыя]] * [[Парыж]], [[Францыя]] (''партнэр'') * [[Фінікс (Арызона)|Фінікс]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130430134814/http://www.uaeinteract.com/docs/Dubai_partners_with_the_U.S._city_of_Phoenix_/35613.htm «Dubai partners with the U.S. city of Phoenix UAE – The Official Web Site – News»]. Uaeinteract.com.</ref> * [[Сан-Хуан]], [[Пуэрта-Рыка]] * [[Шанхай]], [[Кітай]] * [[Санкт-Пецярбург]], [[Расея]] * [[Танжэр]], [[Марока]] * [[Тэгеран]], [[Іран]] * [[Бэнгазі]], [[Лібія]] * [[Новэ-Места-над-Вагам]], [[Славаччына]] * [[Пхэньян]], [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|КНДР]] * [[Пусан]], [[Рэспубліка Карэя]]<ref>[http://english.busan.go.kr/02_government/07_17.jsp «Dynamic Busan – City Government – Sister Cities – Dubai»]. English.busan.go.kr</ref> |} == Крыніцы == {{Крыніцы|1=2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.dm.gov.ae/ Афіцыйны сайт]. [[Катэгорыя:Гарады Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] fo62ag8bt4yuysbywgh38yzhqlw0p79 0 91419 2331031 2193159 2022-08-02T16:59:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Judo01cropped.jpg|міні|200пкс|Выкананьне кідка дзюдо са стойкі]] '''Дзюдо''' ({{мова-ja|柔道}}) — [[Японія|японскае]] [[баявое мастацтва]], [[філязофія]] й [[спорт|спартовае]] [[адзінаборства]] бяз зброі, створанае ў канцы [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] на аснове [[дзюдзюцу]] японскім майстрам баявых мастацтваў [[Дзігора Кано]] ({{мова-ja|嘉纳 治 五郎}}), які таксама сфармуляваў асноўныя правілы й прынцыпы трэніровак і правядзеньня спаборніцтваў. Датай нараджэньня дзюдо лічыцца дзень заснаваньня Кано першай школы дзюдо [[Кадакан]] ({{мова-ja|讲道 馆|скарочана}}, «дом вывучэньня Шляху») у [[1882]] годзе. Паводле прынятай у Японіі клясыфікацыі, дзюдо ставіцца да гэтак званых сучасных баявых мастацтваў<ref>Diane Skoss. [http://www.koryu.com/koryu.html «A Koryu Primer»]. Koryu Books</ref>. У адрозьненьне ад [[бокс]]у, [[каратэ]] й іншых ударных стыляў адзінаборстваў, асновай дзюдо зьяўляюцца [[кідок|кідкі]], болевыя прыёмы, утрыманьні й задушваньні, як у стойцы, гэтак і ў [[партэр (барацьба)|партэры]]. Удары й частка найбольш траўманебясьпечных прыёмаў вывучаюцца толькі ў кірунку [[ката]]. Ад іншых відаў барацьбы, як то [[грэка-рымская барацьба]], [[вольная барацьба]], дзюдо адрозьніваецца меншым ужываньнем фізычнай сілы пры выкананьні прыёмаў і вялікай разнастайнасьцю дазволеных тэхнічных дзеяньняў. Валодаючы значным філязофскім складнікам, дзюдо грунтуецца на двух галоўных прынцыпах: ўзаемная дапамога й разуменьне для дасягненьня большага прагрэсу, а таксама найлепшае выкарыстаньне цела й духу. Перад дзюдаістамі традыцыйна ставяцца мэты фізычнага выхаваньня, падрыхтоўкі да рукапашнага бою й удасканаленьня [[сьвядомасьць|сьвядомасьці]], што патрабуе дысцыпліны, настойлівасьці, самакантролю, выкананьня [[этыкет]]у, разуменьня суадносінаў паміж посьпехам і неабходнымі для ягонага дасягненьня намаганьнямі. Акрамя гэтага, дзюдо спрыяе разьвіцьцю іншых пазытыўных якасьцяў, як то [[маральнасьць]], [[назіральнасьць]], [[памяць]] і ўяўленьне<ref name="Izviestyja">Кано Дзигоро. Общие сведения о дзюдо и его ценности в деле воспитания (рус.) // Хидэн. Боевые искусства и рукопашный бой : Научно-методический сборник под редакцией Горбылёва А. М.. — М.: ФГУП Издательство «Известия» УД П РФ, 2008. — В. 1. — С. 118-173.</ref>. У цяперашні час паралельна разьвіваюцца гэтак званае традыцыйнае дзюдо й спартовае дзюдо, спаборніцтвы па якім праводзяцца на міжнародным узроўні і ўваходзяць у праграму [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]]. У спартовым дзюдо, якое разьвіваецца пад эгідай [[Міжнародная фэдэрацыя дзюдо|Міжнароднай фэдэрацыі дзюдо]] (IJF), робіцца большы акцэнт на спаборніцкі складнік, у той час як у традыцыйным дзюдо дадатковая ўвага надаецца пытаньням самаабароны й філязофіі, што, не ў апошнюю чаргу, паўплывала на адрозьненьні ў правілах спаборніцтваў і дазволеных прыёмах. Тэхніка дзюдо была пакладзена ў аснову шматлікіх сучасных стыляў адзінаборстваў, як то [[самба (барацьба)|самба]], [[бразыльскае джыў-джытсу|бразыльскага джыў-джытсу]], Каваісі Ру дзюдзюцу, Косэн дзюдо. Дзюдо ў юнацтве займаліся [[Марыхэй Ўэшыба]] (стваральнік [[айкідо]]), [[Міцуі Маэда]] (родапачынальнік бразыльскага джыу-джытсу), [[Васіль Ашчэпкаў]] (адзін са стваральнікаў самба) і [[Годзю Сіёда]] (заснавальнік стылю [[Ёсінкан айкідо]])<ref name="Izviestyja"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://kodokan.org/ Афіцыйны сайт Кадакан дзюдо] * [http://www.ijf.org/ Міжнародная фэдэрацыя дзюдо] * [http://www.mir-judo.ru/ «Мір дзюдо»]. Расейскі спартовы часопіс * [http://www.ejudo.info/ Гісторыя дзюдо] * [https://web.archive.org/web/20120120032750/http://ukrjudo.com/ Дзюдо для ўсіх]. Відэа тэхніцы дзюдо * [https://web.archive.org/web/20110502064054/http://www.woin.ru/index.php?cat=c121_Boevye-iskusstva-Japonii.html Відэафільмы пра дзюдо] {{Алімпійскія віды спорту}} [[Катэгорыя:Дзюдо| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] 8ciye9u8zi1f9lqngir2ntsy1afpwq8 4 91685 2331119 2330975 2022-08-03T08:36:06Z DymitrBot 56484 робат: абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki <noinclude>{{/Уступ|03.08.2022 08:36 UTC|38.38|38.40|+0.02 }}</noinclude> # [[Мэркурый]] (<span style="color: #909090;">28 сымб. → </span>39 сымб.) # [[Плаваньне]] (<span style="color: #909090;">570 сымб. → </span>798 сымб.) # [[Гандаль]] (<span style="color: #909090;">1673 сымб. → </span>2342 сымб.) # [[Кругазварот вады]] (<span style="color: #909090;">1777 сымб. → </span>2488 сымб.) # [[Ліпіды]] (<span style="color: #909090;">2506 сымб. → </span>3508 сымб.) # [[Плязма]] (<span style="color: #909090;">2516 сымб. → </span>3522 сымб.) # [[Вадкасьць]] (<span style="color: #909090;">2544 сымб. → </span>3562 сымб.) # [[Політэізм]] (<span style="color: #909090;">2563 сымб. → </span>3588 сымб.) # [[Дыялектыка]] (<span style="color: #909090;">2564 сымб. → </span>3590 сымб.) # [[Дыхальная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">2569 сымб. → </span>3597 сымб.) # [[Электрычны ток]] (<span style="color: #909090;">2579 сымб. → </span>3611 сымб.) # [[Жыцьцё]] (<span style="color: #909090;">2584 сымб. → </span>3618 сымб.) # [[Пераклад]] (<span style="color: #909090;">2588 сымб. → </span>3623 сымб.) # [[Любоў]] (<span style="color: #909090;">2591 сымб. → </span>3627 сымб.) # [[Гармоны]] (<span style="color: #909090;">2601 сымб. → </span>3641 сымб.) # [[Кансэрватызм]] (<span style="color: #909090;">2613 сымб. → </span>3658 сымб.) # [[Прамысловая вытворчасьць]] (<span style="color: #909090;">2614 сымб. → </span>3660 сымб.) # [[Рухавік унутранага згараньня]] (<span style="color: #909090;">2617 сымб. → </span>3664 сымб.) # [[Вецер]] (<span style="color: #909090;">2622 сымб. → </span>3671 сымб.) # [[Соль]] (<span style="color: #909090;">2633 сымб. → </span>3686 сымб.) # [[Хуткасьць сьвятла]] (<span style="color: #909090;">2646 сымб. → </span>3704 сымб.) # [[Вугляводы]] (<span style="color: #909090;">2651 сымб. → </span>3711 сымб.) # [[Застуда]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хвароба]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хуткасьць]] (<span style="color: #909090;">2675 сымб. → </span>3745 сымб.) # [[Клімат]] (<span style="color: #909090;">2680 сымб. → </span>3752 сымб.) # [[Адзеньне]] (<span style="color: #909090;">2684 сымб. → </span>3758 сымб.) # [[Веды]] (<span style="color: #909090;">2687 сымб. → </span>3762 сымб.) # [[Сьпірт]] (<span style="color: #909090;">2690 сымб. → </span>3766 сымб.) # [[Сусьвет]] (<span style="color: #909090;">2700 сымб. → </span>3780 сымб.) # [[Азартная гульня]] (<span style="color: #909090;">2715 сымб. → </span>3801 сымб.) # [[Дрэва]] (<span style="color: #909090;">2728 сымб. → </span>3819 сымб.) # [[Каліграфія]] (<span style="color: #909090;">2731 сымб. → </span>3823 сымб.) # [[Фільм]] (<span style="color: #909090;">2742 сымб. → </span>3839 сымб.) # [[Тэатар]] (<span style="color: #909090;">2749 сымб. → </span>3849 сымб.) # [[Сэрца]] (<span style="color: #909090;">2759 сымб. → </span>3863 сымб.) # [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">2760 сымб. → </span>3864 сымб.) # [[Гук]] (<span style="color: #909090;">2761 сымб. → </span>3865 сымб.) # [[Страўнікава-кішачны тракт]] (<span style="color: #909090;">2762 сымб. → </span>3867 сымб.) # [[Сок]] (<span style="color: #909090;">2775 сымб. → </span>3885 сымб.) # [[Мір]] (<span style="color: #909090;">2801 сымб. → </span>3921 сымб.) # [[Электроніка]] (<span style="color: #909090;">2806 сымб. → </span>3928 сымб.) # [[Літар]] (<span style="color: #909090;">2808 сымб. → </span>3931 сымб.) # [[Піраміда (архітэктура)]] (<span style="color: #909090;">2814 сымб. → </span>3940 сымб.) # [[Кут]] (<span style="color: #909090;">2815 сымб. → </span>3941 сымб.) # [[Гіндустані]] (<span style="color: #909090;">2822 сымб. → </span>3951 сымб.) # [[Горная парода]] (<span style="color: #909090;">2824 сымб. → </span>3954 сымб.) # [[Фотасынтэз]] (<span style="color: #909090;">2826 сымб. → </span>3956 сымб.) # [[Сьвятло]] (<span style="color: #909090;">2847 сымб. → </span>3986 сымб.) # [[Граматыка]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Кампутар]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Стаматалёгія]] (<span style="color: #909090;">2882 сымб. → </span>4035 сымб.) # [[Свабода волі]] (<span style="color: #909090;">2890 сымб. → </span>4046 сымб.) # [[Конь свойскі]] (<span style="color: #909090;">2895 сымб. → </span>4053 сымб.) # [[Землятрус]] (<span style="color: #909090;">2901 сымб. → </span>4061 сымб.) # [[Ежа]] (<span style="color: #909090;">2912 сымб. → </span>4077 сымб.) # [[Электрычнасьць]] (<span style="color: #909090;">2917 сымб. → </span>4084 сымб.) # [[Вірус]] (<span style="color: #909090;">2923 сымб. → </span>4092 сымб.) # [[Тэрарызм]] (<span style="color: #909090;">2926 сымб. → </span>4096 сымб.) # [[Сіла (фізычная велічыня)]] (<span style="color: #909090;">2944 сымб. → </span>4122 сымб.) # [[Магабгарата]] (<span style="color: #909090;">2947 сымб. → </span>4126 сымб.) # [[Комікс]] (<span style="color: #909090;">2950 сымб. → </span>4130 сымб.) # [[Робат]] (<span style="color: #909090;">2955 сымб. → </span>4137 сымб.) # [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">2956 сымб. → </span>4138 сымб.) # [[Пандэмія]] (<span style="color: #909090;">2957 сымб. → </span>4140 сымб.) # [[Цэнтральны працэсар]] (<span style="color: #909090;">2968 сымб. → </span>4155 сымб.) # [[Сыма Цянь]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Опэра]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Арабскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">2985 сымб. → </span>4179 сымб.) # [[Фанэма]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Электронная пошта]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Мова праграмаваньня]] (<span style="color: #909090;">3032 сымб. → </span>4245 сымб.) # [[Плуг]] (<span style="color: #909090;">3040 сымб. → </span>4256 сымб.) # [[Печань]] (<span style="color: #909090;">3049 сымб. → </span>4269 сымб.) # [[Тадж Магал]] (<span style="color: #909090;">3053 сымб. → </span>4274 сымб.) # [[Скалістыя горы]] (<span style="color: #909090;">3058 сымб. → </span>4281 сымб.) # [[Электронная музыка]] (<span style="color: #909090;">3064 сымб. → </span>4290 сымб.) # [[Камэта]] (<span style="color: #909090;">3068 сымб. → </span>4295 сымб.) # [[Танганьіка]] (<span style="color: #909090;">3082 сымб. → </span>4315 сымб.) # [[Ібн Хальдун]] (<span style="color: #909090;">3086 сымб. → </span>4320 сымб.) # [[Прапаганда]] (<span style="color: #909090;">3098 сымб. → </span>4337 сымб.) # [[Статыстыка]] (<span style="color: #909090;">3103 сымб. → </span>4344 сымб.) # [[Гісторыя]] (<span style="color: #909090;">3105 сымб. → </span>4347 сымб.) # [[Ідэалёгія]] (<span style="color: #909090;">3107 сымб. → </span>4350 сымб.) # [[Інфармацыя]] (<span style="color: #909090;">3119 сымб. → </span>4367 сымб.) # [[Энэргія]] (<span style="color: #909090;">3121 сымб. → </span>4369 сымб.) # [[Індыйскі акіян]] (<span style="color: #909090;">3123 сымб. → </span>4372 сымб.) # [[Малекула]] (<span style="color: #909090;">3125 сымб. → </span>4375 сымб.) # [[Джайнізм]] (<span style="color: #909090;">3128 сымб. → </span>4379 сымб.) # [[Мэдыцына]] (<span style="color: #909090;">3130 сымб. → </span>4382 сымб.) # [[Крыкет]] (<span style="color: #909090;">3132 сымб. → </span>4385 сымб.) # [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">3143 сымб. → </span>4400 сымб.) # [[Тэктоніка пліт]] (<span style="color: #909090;">3144 сымб. → </span>4402 сымб.) # [[Паводка]] (<span style="color: #909090;">3156 сымб. → </span>4418 сымб.) # [[Баявыя мастацтвы]] (<span style="color: #909090;">3160 сымб. → </span>4424 сымб.) # [[Мовазнаўства]] (<span style="color: #909090;">3164 сымб. → </span>4430 сымб.) # [[Дзяленьне ядра]] (<span style="color: #909090;">3170 сымб. → </span>4438 сымб.) # [[Журналістыка]] (<span style="color: #909090;">3181 сымб. → </span>4453 сымб.) # [[Эпоха Асьветніцтва]] (<span style="color: #909090;">3197 сымб. → </span>4476 сымб.) # [[Плястмаса]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Джаз]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3201 сымб. → </span>4481 сымб.) # [[Пісьменства]] (<span style="color: #909090;">3206 сымб. → </span>4488 сымб.) # [[Садружнасьць нацыяў]] (<span style="color: #909090;">3207 сымб. → </span>4490 сымб.) # [[Малюскі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Солі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Мода]] (<span style="color: #909090;">3214 сымб. → </span>4500 сымб.) # [[Сымэтрыя]] (<span style="color: #909090;">3220 сымб. → </span>4508 сымб.) # [[Антыбіётык]] (<span style="color: #909090;">3221 сымб. → </span>4509 сымб.) # [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (<span style="color: #909090;">3237 сымб. → </span>4532 сымб.) # [[Скульптура]] (<span style="color: #909090;">3254 сымб. → </span>4556 сымб.) # [[Бог]] (<span style="color: #909090;">3261 сымб. → </span>4565 сымб.) # [[Ёга]] (<span style="color: #909090;">3262 сымб. → </span>4567 сымб.) # [[Чжу Сі]] (<span style="color: #909090;">3273 сымб. → </span>4582 сымб.) # [[Лягарытм]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Амазонка]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Сахара]] (<span style="color: #909090;">3291 сымб. → </span>4607 сымб.) # [[Склад]] (<span style="color: #909090;">3295 сымб. → </span>4613 сымб.) # [[Шыізм]] (<span style="color: #909090;">3298 сымб. → </span>4617 сымб.) # [[Эпістэмалёгія]] (<span style="color: #909090;">3300 сымб. → </span>4620 сымб.) # [[Монатэізм]] (<span style="color: #909090;">3303 сымб. → </span>4624 сымб.) # [[Грэцкі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3314 сымб. → </span>4640 сымб.) # [[Суахілі]] (<span style="color: #909090;">3318 сымб. → </span>4645 сымб.) # [[Флейта]] (<span style="color: #909090;">3346 сымб. → </span>4684 сымб.) # [[Тэорыя лікаў]] (<span style="color: #909090;">3347 сымб. → </span>4686 сымб.) # [[Жывёлы]] (<span style="color: #909090;">3349 сымб. → </span>4689 сымб.) # [[Фэмінізм]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Жанчына]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Псыхалёгія]] (<span style="color: #909090;">3357 сымб. → </span>4700 сымб.) # [[Машына]] (<span style="color: #909090;">3358 сымб. → </span>4701 сымб.) # [[Матэматычны доказ]] (<span style="color: #909090;">3374 сымб. → </span>4724 сымб.) # [[Гадзіньнік]] (<span style="color: #909090;">3376 сымб. → </span>4726 сымб.) # [[Біятэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3377 сымб. → </span>4728 сымб.) # [[Страваваньне]] (<span style="color: #909090;">3378 сымб. → </span>4729 сымб.) # [[Гастраэнтэрыт]] (<span style="color: #909090;">3385 сымб. → </span>4739 сымб.) # [[Вымярэньне]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Сымфонія]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Флямэнка]] (<span style="color: #909090;">3397 сымб. → </span>4756 сымб.) # [[Біялягічная клясыфікацыя]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Лікавы аналіз]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Павукі]] (<span style="color: #909090;">3411 сымб. → </span>4775 сымб.) # [[Марскія сысуны]] (<span style="color: #909090;">3424 сымб. → </span>4794 сымб.) # [[Магніт]] (<span style="color: #909090;">3427 сымб. → </span>4798 сымб.) # [[Паўправаднік]] (<span style="color: #909090;">3431 сымб. → </span>4803 сымб.) # [[Сунізм]] (<span style="color: #909090;">3435 сымб. → </span>4809 сымб.) # [[Рыс]] (<span style="color: #909090;">3438 сымб. → </span>4813 сымб.) # [[Арка]] (<span style="color: #909090;">3441 сымб. → </span>4817 сымб.) # [[Камунізм]] (<span style="color: #909090;">3447 сымб. → </span>4826 сымб.) # [[Сьлепата]] (<span style="color: #909090;">3461 сымб. → </span>4845 сымб.) # [[Чорная дзірка]] (<span style="color: #909090;">3465 сымб. → </span>4851 сымб.) # [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (<span style="color: #909090;">3472 сымб. → </span>4861 сымб.) # [[Жалезны век]] (<span style="color: #909090;">3479 сымб. → </span>4871 сымб.) # [[Этыка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Кветка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Біяхімія]] (<span style="color: #909090;">3482 сымб. → </span>4875 сымб.) # [[Паскарэньне]] (<span style="color: #909090;">3491 сымб. → </span>4887 сымб.) # [[Паўзуны]] (<span style="color: #909090;">3496 сымб. → </span>4894 сымб.) # [[Ібн Батута]] (<span style="color: #909090;">3509 сымб. → </span>4913 сымб.) # [[Аповесьць пра Гэндзі]] (<span style="color: #909090;">3511 сымб. → </span>4915 сымб.) # [[Эвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">3513 сымб. → </span>4918 сымб.) # [[Закон захаваньня энэргіі]] (<span style="color: #909090;">3523 сымб. → </span>4932 сымб.) # [[Раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Чалавек]] (<span style="color: #909090;">3545 сымб. → </span>4963 сымб.) # [[Драўніна]] (<span style="color: #909090;">3555 сымб. → </span>4977 сымб.) # [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (<span style="color: #909090;">3558 сымб. → </span>4981 сымб.) # [[Нэматоды]] (<span style="color: #909090;">3565 сымб. → </span>4991 сымб.) # [[Сродак масавай інфармацыі]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Шкло]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Вікінгі]] (<span style="color: #909090;">3576 сымб. → </span>5006 сымб.) # [[Сельская гаспадарка]] (<span style="color: #909090;">3581 сымб. → </span>5013 сымб.) # [[Мёд]] (<span style="color: #909090;">3582 сымб. → </span>5015 сымб.) # [[Вусякі]] (<span style="color: #909090;">3591 сымб. → </span>5027 сымб.) # [[Цяжарнасьць чалавека]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Тэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Аўстралія і Акіянія]] (<span style="color: #909090;">3602 сымб. → </span>5043 сымб.) # [[Шлюб]] (<span style="color: #909090;">3603 сымб. → </span>5044 сымб.) # [[Цунамі]] (<span style="color: #909090;">3617 сымб. → </span>5064 сымб.) # [[Плоць]] (<span style="color: #909090;">3619 сымб. → </span>5067 сымб.) # [[Сон у чырвоным цераме]] (<span style="color: #909090;">3624 сымб. → </span>5074 сымб.) # [[Мора]] (<span style="color: #909090;">3630 сымб. → </span>5082 сымб.) # [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">3658 сымб. → </span>5121 сымб.) # [[СНІД]] (<span style="color: #909090;">3676 сымб. → </span>5146 сымб.) # [[Барабан]] (<span style="color: #909090;">3680 сымб. → </span>5152 сымб.) # [[Тэарэма Пітагора]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Вялікая кітайская сьцяна]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Саладын]] (<span style="color: #909090;">3689 сымб. → </span>5165 сымб.) # [[Сталь]] (<span style="color: #909090;">3696 сымб. → </span>5174 сымб.) # [[Проза]] (<span style="color: #909090;">3697 сымб. → </span>5176 сымб.) # [[Умар ібн аль-Хатаб]] (<span style="color: #909090;">3698 сымб. → </span>5177 сымб.) # [[Манархія]] (<span style="color: #909090;">3703 сымб. → </span>5184 сымб.) # [[Нанатэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3707 сымб. → </span>5190 сымб.) # [[Баскетбол]] (<span style="color: #909090;">3709 сымб. → </span>5193 сымб.) # [[Пётар Чайкоўскі]] (<span style="color: #909090;">3716 сымб. → </span>5202 сымб.) # [[Тоўстая кішка]] (<span style="color: #909090;">3719 сымб. → </span>5207 сымб.) # [[Тарнада]] (<span style="color: #909090;">3721 сымб. → </span>5209 сымб.) # [[Абрам]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Чорнае мора]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Акулы]] (<span style="color: #909090;">3757 сымб. → </span>5260 сымб.) # [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (<span style="color: #909090;">3760 сымб. → </span>5264 сымб.) # [[Нос]] (<span style="color: #909090;">3766 сымб. → </span>5272 сымб.) # [[Нігер (рака)]] (<span style="color: #909090;">3767 сымб. → </span>5274 сымб.) # [[Арганізм]] (<span style="color: #909090;">3775 сымб. → </span>5285 сымб.) # [[Эндакрынная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3778 сымб. → </span>5289 сымб.) # [[Мангольская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">3783 сымб. → </span>5296 сымб.) # [[Лацінскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3787 сымб. → </span>5302 сымб.) # [[Раман]] (<span style="color: #909090;">3798 сымб. → </span>5317 сымб.) # [[Ганчарства]] (<span style="color: #909090;">3800 сымб. → </span>5320 сымб.) # [[Дыёд]] (<span style="color: #909090;">3801 сымб. → </span>5321 сымб.) # [[Газ]] (<span style="color: #909090;">3803 сымб. → </span>5324 сымб.) # [[Грамадзянская вайна]] (<span style="color: #909090;">3805 сымб. → </span>5327 сымб.) # [[Мастацтва вайны]] (<span style="color: #909090;">3808 сымб. → </span>5331 сымб.) # [[Хмара]] (<span style="color: #909090;">3822 сымб. → </span>5351 сымб.) # [[Расьліны]] (<span style="color: #909090;">3829 сымб. → </span>5361 сымб.) # [[Фізычная хімія]] (<span style="color: #909090;">3838 сымб. → </span>5373 сымб.) # [[Юдаізм]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Цьвёрдае цела]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Адамашненьне]] (<span style="color: #909090;">3871 сымб. → </span>5419 сымб.) # [[Каляндар]] (<span style="color: #909090;">3878 сымб. → </span>5429 сымб.) # [[Частасьць]] (<span style="color: #909090;">3886 сымб. → </span>5440 сымб.) # [[Галаўны мозаг]] (<span style="color: #909090;">3890 сымб. → </span>5446 сымб.) # [[Дзюдо]] (<span style="color: #909090;">3901 сымб. → </span>5461 сымб.) # [[Халодная вайна]] (<span style="color: #909090;">3902 сымб. → </span>5463 сымб.) # [[Яблык]] (<span style="color: #909090;">3904 сымб. → </span>5466 сымб.) # [[Глухата]] (<span style="color: #909090;">3910 сымб. → </span>5474 сымб.) # [[Гітара]] (<span style="color: #909090;">3915 сымб. → </span>5481 сымб.) # [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (<span style="color: #909090;">3926 сымб. → </span>5496 сымб.) # [[Выбуховае рэчыва]] (<span style="color: #909090;">3930 сымб. → </span>5502 сымб.) # [[Вялікі бар’ерны рыф]] (<span style="color: #909090;">3931 сымб. → </span>5503 сымб.) # [[Камплексны лік]] (<span style="color: #909090;">3938 сымб. → </span>5513 сымб.) # [[Рэальнасьць]] (<span style="color: #909090;">3964 сымб. → </span>5550 сымб.) # [[Кўамэ Нкрума]] (<span style="color: #909090;">3971 сымб. → </span>5559 сымб.) # [[Лацінская мова]] (<span style="color: #909090;">3977 сымб. → </span>5568 сымб.) # [[Сьмяротная кара]] (<span style="color: #909090;">3995 сымб. → </span>5593 сымб.) # [[Ісьціна]] (<span style="color: #909090;">4001 сымб. → </span>5601 сымб.) # [[Самба]] (<span style="color: #909090;">4005 сымб. → </span>5607 сымб.) # [[Бясконцасьць]] (<span style="color: #909090;">4006 сымб. → </span>5608 сымб.) # [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (<span style="color: #909090;">4012 сымб. → </span>5617 сымб.) # [[Трэці Райх]] (<span style="color: #909090;">4018 сымб. → </span>5625 сымб.) # [[Курыца]] (<span style="color: #909090;">4019 сымб. → </span>5627 сымб.) # [[Права]] (<span style="color: #909090;">4029 сымб. → </span>5641 сымб.) # [[Давід Гільбэрт]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Грызуны]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Дунай]] (<span style="color: #909090;">4035 сымб. → </span>5649 сымб.) # [[Цывілізацыя]] (<span style="color: #909090;">4067 сымб. → </span>5694 сымб.) # [[Акбар Вялікі]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Рок-музыка]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Лёгіка]] (<span style="color: #909090;">4094 сымб. → </span>5732 сымб.) # [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (<span style="color: #909090;">4095 сымб. → </span>5733 сымб.) # [[Агонь]] (<span style="color: #909090;">4101 сымб. → </span>5741 сымб.) # [[Інфаркт міякарда]] (<span style="color: #909090;">4103 сымб. → </span>5744 сымб.) # [[Сафокл]] (<span style="color: #909090;">4110 сымб. → </span>5754 сымб.) # [[Дзьмітры Мендзялееў]] (<span style="color: #909090;">4128 сымб. → </span>5779 сымб.) # [[Дымны порах]] (<span style="color: #909090;">4129 сымб. → </span>5781 сымб.) # [[Сат’яджыт Рай]] (<span style="color: #909090;">4143 сымб. → </span>5800 сымб.) # [[Мяса]] (<span style="color: #909090;">4147 сымб. → </span>5806 сымб.) # [[Статуя Свабоды]] (<span style="color: #909090;">4153 сымб. → </span>5814 сымб.) # [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">4156 сымб. → </span>5818 сымб.) # [[Арктычны акіян]] (<span style="color: #909090;">4157 сымб. → </span>5820 сымб.) # [[Матэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">4160 сымб. → </span>5824 сымб.) # [[Тэорыя мностваў]] (<span style="color: #909090;">4162 сымб. → </span>5827 сымб.) # [[Скура]] (<span style="color: #909090;">4175 сымб. → </span>5845 сымб.) # [[Грып]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Квантавая мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Клясычная мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4198 сымб. → </span>5877 сымб.) # [[Гара]] (<span style="color: #909090;">4199 сымб. → </span>5879 сымб.) # [[Трансфарматар]] (<span style="color: #909090;">4212 сымб. → </span>5897 сымб.) # [[Антанін Леапольд Дворжак]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Кіліманджара]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4240 сымб. → </span>5936 сымб.) # [[Трымурці]] (<span style="color: #909090;">4247 сымб. → </span>5946 сымб.) # [[Фэрмэнты]] (<span style="color: #909090;">4252 сымб. → </span>5953 сымб.) # [[Плошча]] (<span style="color: #909090;">4255 сымб. → </span>5957 сымб.) # [[Шкілет]] (<span style="color: #909090;">4268 сымб. → </span>5975 сымб.) # [[Даасізм]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Зносіны]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Вялікая дэпрэсія]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Неарганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4273 сымб. → </span>5982 сымб.) # [[Функцыя (матэматыка)]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Кандэнсатар]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Бактэрыі]] (<span style="color: #909090;">4276 сымб. → </span>5986 сымб.) # [[Мастацкі твор]] (<span style="color: #909090;">4280 сымб. → </span>5992 сымб.) # [[Вайна]] (<span style="color: #909090;">4281 сымб. → </span>5993 сымб.) # [[Віктор Юго]] (<span style="color: #909090;">4286 сымб. → </span>6000 сымб.) # [[Кітайскае пісьмо]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Аснова (хімія)]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Халіфат Абасыдаў]] (<span style="color: #909090;">4298 сымб. → </span>6017 сымб.) # [[Мастацтва]] (<span style="color: #909090;">4300 сымб. → </span>6020 сымб.) # [[Сярэдні Ўсход]] (<span style="color: #909090;">4305 сымб. → </span>6027 сымб.) # [[Шумэр]] (<span style="color: #909090;">4306 сымб. → </span>6028 сымб.) # [[Партугальская мова]] (<span style="color: #909090;">4307 сымб. → </span>6030 сымб.) # [[Нэкропаль Гізы]] (<span style="color: #909090;">4316 сымб. → </span>6042 сымб.) # [[Акіян]] (<span style="color: #909090;">4326 сымб. → </span>6056 сымб.) # [[Срэбра]] (<span style="color: #909090;">4327 сымб. → </span>6058 сымб.) # [[Тонкая кішка]] (<span style="color: #909090;">4333 сымб. → </span>6066 сымб.) # [[Кантынэнт]] (<span style="color: #909090;">4346 сымб. → </span>6084 сымб.) # [[Палітыка]] (<span style="color: #909090;">4355 сымб. → </span>6097 сымб.) # [[Кніга]] (<span style="color: #909090;">4363 сымб. → </span>6108 сымб.) # [[Гародніна]] (<span style="color: #909090;">4369 сымб. → </span>6117 сымб.) # [[Кампутарная гульня]] (<span style="color: #909090;">4370 сымб. → </span>6118 сымб.) # [[Хангыль]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Рэгі]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Конга (рака)]] (<span style="color: #909090;">4380 сымб. → </span>6132 сымб.) # [[Янцзы]] (<span style="color: #909090;">4389 сымб. → </span>6145 сымб.) # [[Музыка]] (<span style="color: #909090;">4395 сымб. → </span>6153 сымб.) # [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (<span style="color: #909090;">4408 сымб. → </span>6171 сымб.) # [[Грыгарыянскі каляндар]] (<span style="color: #909090;">4420 сымб. → </span>6188 сымб.) # [[Эмоцыя]] (<span style="color: #909090;">4424 сымб. → </span>6194 сымб.) # [[Арганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4436 сымб. → </span>6210 сымб.) # [[Іліяда]] (<span style="color: #909090;">4437 сымб. → </span>6212 сымб.) # [[Камары]] (<span style="color: #909090;">4440 сымб. → </span>6216 сымб.) # [[Імунная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">4443 сымб. → </span>6220 сымб.) # [[Гамэр]] (<span style="color: #909090;">4444 сымб. → </span>6222 сымб.) # [[Алмаз]] (<span style="color: #909090;">4450 сымб. → </span>6230 сымб.) # [[Пальная зброя]] (<span style="color: #909090;">4453 сымб. → </span>6234 сымб.) # [[Час]] (<span style="color: #909090;">4463 сымб. → </span>6248 сымб.) # [[Падводная лодка]] (<span style="color: #909090;">4464 сымб. → </span>6250 сымб.) # [[Апартэід]] (<span style="color: #909090;">4469 сымб. → </span>6257 сымб.) # [[Зьмеі]] (<span style="color: #909090;">4473 сымб. → </span>6262 сымб.) # [[Паўночнае мора]] (<span style="color: #909090;">4474 сымб. → </span>6264 сымб.) # [[Мігель Сэрвантэс]] (<span style="color: #909090;">4489 сымб. → </span>6285 сымб.) # [[Вялікія азёры]] (<span style="color: #909090;">4496 сымб. → </span>6294 сымб.) # [[Фрыдрых Ніцшэ]] (<span style="color: #909090;">4497 сымб. → </span>6296 сымб.) # [[Вуза]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Шпуля індуктыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Літаратура]] (<span style="color: #909090;">4536 сымб. → </span>6350 сымб.) # [[Глябалізацыя]] (<span style="color: #909090;">4545 сымб. → </span>6363 сымб.) # [[Кот]] (<span style="color: #909090;">4547 сымб. → </span>6366 сымб.) # [[Паэзія]] (<span style="color: #909090;">4557 сымб. → </span>6380 сымб.) # [[Цынь Шыхуандзі]] (<span style="color: #909090;">4563 сымб. → </span>6388 сымб.) # [[Арэхі]] (<span style="color: #909090;">4567 сымб. → </span>6394 сымб.) # [[Абу Нувас]] (<span style="color: #909090;">4589 сымб. → </span>6425 сымб.) # [[Адам Сьміт]] (<span style="color: #909090;">4603 сымб. → </span>6444 сымб.) # [[Поліяміеліт]] (<span style="color: #909090;">4611 сымб. → </span>6455 сымб.) # [[Афрыканскі зьвяз]] (<span style="color: #909090;">4622 сымб. → </span>6471 сымб.) # [[Кацусіка Хакусай]] (<span style="color: #909090;">4631 сымб. → </span>6483 сымб.) # [[Мультыплікацыя]] (<span style="color: #909090;">4638 сымб. → </span>6493 сымб.) # [[Сэкунда]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Матэматыка]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Зброя]] (<span style="color: #909090;">4681 сымб. → </span>6553 сымб.) # [[Мэтабалізм]] (<span style="color: #909090;">4686 сымб. → </span>6560 сымб.) # [[Вікторыя (возера)]] (<span style="color: #909090;">4696 сымб. → </span>6574 сымб.) # [[Батаніка]] (<span style="color: #909090;">4716 сымб. → </span>6602 сымб.) # [[Сьмерць]] (<span style="color: #909090;">4723 сымб. → </span>6612 сымб.) # [[Матэматычны аналіз]] (<span style="color: #909090;">4742 сымб. → </span>6639 сымб.) # [[Праграмнае забесьпячэньне]] (<span style="color: #909090;">4744 сымб. → </span>6642 сымб.) # [[Мэталюргія]] (<span style="color: #909090;">4755 сымб. → </span>6657 сымб.) # [[Грамадзтва]] (<span style="color: #909090;">4766 сымб. → </span>6672 сымб.) # [[Ёган Гутэнбэрг]] (<span style="color: #909090;">4769 сымб. → </span>6677 сымб.) # [[Міталёгія]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Геамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Гольф]] (<span style="color: #909090;">4804 сымб. → </span>6726 сымб.) # [[Мінэрал]] (<span style="color: #909090;">4807 сымб. → </span>6730 сымб.) # [[Слова]] (<span style="color: #909090;">4819 сымб. → </span>6747 сымб.) # [[Райн]] (<span style="color: #909090;">4823 сымб. → </span>6752 сымб.) # [[Розум]] (<span style="color: #909090;">4827 сымб. → </span>6758 сымб.) # [[Мурашкі (вусякі)]] (<span style="color: #909090;">4834 сымб. → </span>6768 сымб.) # [[Мэнструацыя]] (<span style="color: #909090;">4842 сымб. → </span>6779 сымб.) # [[Паўднёвы полюс]] (<span style="color: #909090;">4853 сымб. → </span>6794 сымб.) # [[Папера]] (<span style="color: #909090;">4854 сымб. → </span>6796 сымб.) # [[Мова]] (<span style="color: #909090;">4856 сымб. → </span>6798 сымб.) # [[Археі]] (<span style="color: #909090;">4885 сымб. → </span>6839 сымб.) # [[Атам]] (<span style="color: #909090;">4905 сымб. → </span>6867 сымб.) # [[Інваліднасьць]] (<span style="color: #909090;">4919 сымб. → </span>6887 сымб.) # [[Сьнег]] (<span style="color: #909090;">4951 сымб. → </span>6931 сымб.) # [[Мая]] (<span style="color: #909090;">4978 сымб. → </span>6969 сымб.) # [[Вулькан]] (<span style="color: #909090;">4991 сымб. → </span>6987 сымб.) # [[Рабіндранат Тагор]] (<span style="color: #909090;">4996 сымб. → </span>6994 сымб.) # [[Міжземнае мора]] (<span style="color: #909090;">5031 сымб. → </span>7043 сымб.) # [[Ячмень звычайны]] (<span style="color: #909090;">5050 сымб. → </span>7070 сымб.) # [[Цына]] (<span style="color: #909090;">5059 сымб. → </span>7083 сымб.) # [[Часавы пас]] (<span style="color: #909090;">5083 сымб. → </span>7116 сымб.) # [[Лёгкая атлетыка]] (<span style="color: #909090;">5086 сымб. → </span>7120 сымб.) # [[Пісьменнасьць]] (<span style="color: #909090;">5101 сымб. → </span>7141 сымб.) # [[Сакрат]] (<span style="color: #909090;">5102 сымб. → </span>7143 сымб.) # [[Чарлз Дарвін]] (<span style="color: #909090;">5123 сымб. → </span>7172 сымб.) # [[Лінейная альгебра]] (<span style="color: #909090;">5126 сымб. → </span>7176 сымб.) # [[Леў Талстой]] (<span style="color: #909090;">5135 сымб. → </span>7189 сымб.) # [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Джавагарлал Нэру]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Ганг]] (<span style="color: #909090;">5139 сымб. → </span>7195 сымб.) # [[Трапічны цыклён]] (<span style="color: #909090;">5144 сымб. → </span>7202 сымб.) # [[Нагарджуна]] (<span style="color: #909090;">5145 сымб. → </span>7203 сымб.) # [[Кола]] (<span style="color: #909090;">5155 сымб. → </span>7217 сымб.) # [[Жыта пасяўное]] (<span style="color: #909090;">5156 сымб. → </span>7218 сымб.) # [[Вежа]] (<span style="color: #909090;">5160 сымб. → </span>7224 сымб.) # [[Дыктатура]] (<span style="color: #909090;">5179 сымб. → </span>7251 сымб.) # [[Расізм]] (<span style="color: #909090;">5186 сымб. → </span>7260 сымб.) # [[Сьвіньня]] (<span style="color: #909090;">5190 сымб. → </span>7266 сымб.) # [[Соя культурная]] (<span style="color: #909090;">5194 сымб. → </span>7272 сымб.) # [[Сысуны]] (<span style="color: #909090;">5211 сымб. → </span>7295 сымб.) # [[Маса]] (<span style="color: #909090;">5220 сымб. → </span>7308 сымб.) # [[Місысыпі (рака)]] (<span style="color: #909090;">5228 сымб. → </span>7319 сымб.) # [[Вэнэрычныя хваробы]] (<span style="color: #909090;">5239 сымб. → </span>7335 сымб.) # [[Вінаград (ягада)]] (<span style="color: #909090;">5256 сымб. → </span>7358 сымб.) # [[Сэнсорная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">5263 сымб. → </span>7368 сымб.) # [[Газэта]] (<span style="color: #909090;">5264 сымб. → </span>7370 сымб.) # [[Альпы]] (<span style="color: #909090;">5309 сымб. → </span>7433 сымб.) # [[Сусьветнае павуціньне]] (<span style="color: #909090;">5310 сымб. → </span>7434 сымб.) # [[Пчолы]] (<span style="color: #909090;">5317 сымб. → </span>7444 сымб.) # [[Брагмагупта]] (<span style="color: #909090;">5358 сымб. → </span>7501 сымб.) # [[Вакцына]] (<span style="color: #909090;">5385 сымб. → </span>7539 сымб.) # [[Лекі]] (<span style="color: #909090;">5414 сымб. → </span>7580 сымб.) # [[Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">5415 сымб. → </span>7581 сымб.) # [[Хімічнае злучэньне]] (<span style="color: #909090;">5452 сымб. → </span>7633 сымб.) # [[Эль Ніньнё]] (<span style="color: #909090;">5459 сымб. → </span>7643 сымб.) # [[Карыбскае мора]] (<span style="color: #909090;">5465 сымб. → </span>7651 сымб.) # [[Тамаш Аквінскі]] (<span style="color: #909090;">5487 сымб. → </span>7682 сымб.) # [[Індуізм]] (<span style="color: #909090;">5490 сымб. → </span>7686 сымб.) # [[Штучны інтэлект]] (<span style="color: #909090;">5492 сымб. → </span>7689 сымб.) # [[Руаль Амундсэн]] (<span style="color: #909090;">5504 сымб. → </span>7706 сымб.) # [[Мужчына]] (<span style="color: #909090;">5506 сымб. → </span>7708 сымб.) # [[Галакост]] (<span style="color: #909090;">5519 сымб. → </span>7727 сымб.) # [[Плод]] (<span style="color: #909090;">5521 сымб. → </span>7729 сымб.) # [[Прыматы]] (<span style="color: #909090;">5568 сымб. → </span>7795 сымб.) # [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">5596 сымб. → </span>7834 сымб.) # [[Грыбы]] (<span style="color: #909090;">5611 сымб. → </span>7855 сымб.) # [[Труба]] (<span style="color: #909090;">5615 сымб. → </span>7861 сымб.) # [[Падатак]] (<span style="color: #909090;">5676 сымб. → </span>7946 сымб.) # [[Ёган Сэбастыян Бах]] (<span style="color: #909090;">5680 сымб. → </span>7952 сымб.) # [[Нацыяналізм]] (<span style="color: #909090;">5698 сымб. → </span>7977 сымб.) # [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (<span style="color: #909090;">5739 сымб. → </span>8035 сымб.) # [[Лес]] (<span style="color: #909090;">5745 сымб. → </span>8043 сымб.) # [[Надвор’е]] (<span style="color: #909090;">5752 сымб. → </span>8053 сымб.) # [[Хімічны элемэнт]] (<span style="color: #909090;">5753 сымб. → </span>8054 сымб.) # [[Сыкхізм]] (<span style="color: #909090;">5755 сымб. → </span>8057 сымб.) # [[Імпэрыя Гупта]] (<span style="color: #909090;">5771 сымб. → </span>8079 сымб.) # [[Інгмар Бэргман]] (<span style="color: #909090;">5876 сымб. → </span>8226 сымб.) # [[Жывапіс]] (<span style="color: #909090;">5880 сымб. → </span>8232 сымб.) # [[Радыё]] (<span style="color: #909090;">5921 сымб. → </span>8289 сымб.) # [[Пустэльня]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Балтыйскае мора]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Інтэрнэт]] (<span style="color: #909090;">5942 сымб. → </span>8319 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (<span style="color: #909090;">5979 сымб. → </span>8371 сымб.) # [[Урад]] (<span style="color: #909090;">6011 сымб. → </span>8415 сымб.) # [[Капіталізм]] (<span style="color: #909090;">6024 сымб. → </span>8434 сымб.) # [[Месяц (спадарожнік)]] (<span style="color: #909090;">6025 сымб. → </span>8435 сымб.) # [[Інсульт]] (<span style="color: #909090;">6064 сымб. → </span>8490 сымб.) # [[Абрагам Лінкальн]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Кулямёт]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Нэрва]] (<span style="color: #909090;">6115 сымб. → </span>8561 сымб.) # [[Санскрыт]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Медзь]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Марксізм]] (<span style="color: #909090;">6188 сымб. → </span>8663 сымб.) # [[Рабства]] (<span style="color: #909090;">6194 сымб. → </span>8672 сымб.) # [[Арабская мова]] (<span style="color: #909090;">6202 сымб. → </span>8683 сымб.) # [[Каляніялізм]] (<span style="color: #909090;">6220 сымб. → </span>8708 сымб.) # [[Парасілавая ўстаноўка]] (<span style="color: #909090;">6226 сымб. → </span>8716 сымб.) # [[Амэрыканскі даляр]] (<span style="color: #909090;">6247 сымб. → </span>8746 сымб.) # [[Паводзіны]] (<span style="color: #909090;">6252 сымб. → </span>8753 сымб.) # [[Птушкі]] (<span style="color: #909090;">6265 сымб. → </span>8771 сымб.) # [[Песьня]] (<span style="color: #909090;">6279 сымб. → </span>8791 сымб.) # [[Жытло]] (<span style="color: #909090;">6326 сымб. → </span>8856 сымб.) # [[Содні]] (<span style="color: #909090;">6371 сымб. → </span>8919 сымб.) # [[Вада]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Імпэрыя інкаў]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">6441 сымб. → </span>9017 сымб.) # [[Плаціна]] (<span style="color: #909090;">6444 сымб. → </span>9022 сымб.) # [[Збожжа]] (<span style="color: #909090;">6446 сымб. → </span>9024 сымб.) # [[Хрыстафор Калюмб]] (<span style="color: #909090;">6457 сымб. → </span>9040 сымб.) # [[Лібэралізм]] (<span style="color: #909090;">6460 сымб. → </span>9044 сымб.) # [[Цацка]] (<span style="color: #909090;">6461 сымб. → </span>9045 сымб.) # [[Авечка]] (<span style="color: #909090;">6471 сымб. → </span>9059 сымб.) # [[Дыханьне]] (<span style="color: #909090;">6472 сымб. → </span>9061 сымб.) # [[Валюта]] (<span style="color: #909090;">6500 сымб. → </span>9100 сымб.) # [[Клясычная музыка]] (<span style="color: #909090;">6501 сымб. → </span>9101 сымб.) # [[Скрыпка]] (<span style="color: #909090;">6504 сымб. → </span>9106 сымб.) # [[Дзіця]] (<span style="color: #909090;">6512 сымб. → </span>9117 сымб.) # [[Марк Твэн]] (<span style="color: #909090;">6517 сымб. → </span>9124 сымб.) # [[Недаяданьне]] (<span style="color: #909090;">6523 сымб. → </span>9132 сымб.) # [[Люі Пастэр]] (<span style="color: #909090;">6547 сымб. → </span>9166 сымб.) # [[Грошы]] (<span style="color: #909090;">6573 сымб. → </span>9202 сымб.) # [[Лао-Цзы]] (<span style="color: #909090;">6656 сымб. → </span>9318 сымб.) # [[Брытанская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">6680 сымб. → </span>9352 сымб.) # [[Жалеза]] (<span style="color: #909090;">6713 сымб. → </span>9398 сымб.) # [[Цукровы дыябэт]] (<span style="color: #909090;">6720 сымб. → </span>9408 сымб.) # [[Хуанхэ]] (<span style="color: #909090;">6741 сымб. → </span>9437 сымб.) # [[Беднасьць]] (<span style="color: #909090;">6750 сымб. → </span>9450 сымб.) # [[Го]] (<span style="color: #909090;">6807 сымб. → </span>9530 сымб.) # [[Тытунь]] (<span style="color: #909090;">6813 сымб. → </span>9538 сымб.) # [[Залежнасьць]] (<span style="color: #909090;">6865 сымб. → </span>9611 сымб.) # [[Рэзыстар]] (<span style="color: #909090;">6881 сымб. → </span>9633 сымб.) # [[Аднаўляльная энэргія]] (<span style="color: #909090;">6929 сымб. → </span>9701 сымб.) # [[Атлусьценьне]] (<span style="color: #909090;">6939 сымб. → </span>9715 сымб.) # [[Кроў]] (<span style="color: #909090;">6957 сымб. → </span>9740 сымб.) # [[Джэймз Ўат]] (<span style="color: #909090;">6958 сымб. → </span>9741 сымб.) # [[Культура]] (<span style="color: #909090;">6992 сымб. → </span>9789 сымб.) # [[Лік]] (<span style="color: #909090;">7026 сымб. → </span>9836 сымб.) # [[Марсэль Пруст]] (<span style="color: #909090;">7041 сымб. → </span>9857 сымб.) # [[Мікалай Капэрнік]] (<span style="color: #909090;">7083 сымб. → </span>9916 сымб.) # [[Кітайская мова]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Спорт]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Бронзавы век]] (<span style="color: #909090;">7123 сымб. → </span>9972 сымб.) # [[Майсей]] (<span style="color: #909090;">7159 сымб. → </span>10023 сымб.) # [[Гафіз]] (<span style="color: #909090;">7176 сымб. → </span>10046 сымб.) # [[Джакама Пучыні]] (<span style="color: #909090;">7211 сымб. → </span>10095 сымб.) # [[Дынастыя Хань]] (<span style="color: #909090;">7227 сымб. → </span>10118 сымб.) # [[Імпэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">7239 сымб. → </span>10135 сымб.) # [[Малійская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">7241 сымб. → </span>10137 сымб.) # [[Млечны Шлях]] (<span style="color: #909090;">7253 сымб. → </span>10154 сымб.) # [[Фартэпіяна]] (<span style="color: #909090;">7254 сымб. → </span>10156 сымб.) # [[Дагістарычны час]] (<span style="color: #909090;">7258 сымб. → </span>10161 сымб.) # [[Панамскі канал]] (<span style="color: #909090;">7261 сымб. → </span>10165 сымб.) # [[Сабака]] (<span style="color: #909090;">7279 сымб. → </span>10191 сымб.) # [[Марка Полё]] (<span style="color: #909090;">7280 сымб. → </span>10192 сымб.) # [[Макс Вэбэр]] (<span style="color: #909090;">7291 сымб. → </span>10207 сымб.) # [[Сярэднявечча]] (<span style="color: #909090;">7298 сымб. → </span>10217 сымб.) # [[Нагіб Махфуз]] (<span style="color: #909090;">7302 сымб. → </span>10223 сымб.) # [[Канфуцыянства]] (<span style="color: #909090;">7323 сымб. → </span>10252 сымб.) # [[Лё Карбюзье]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Мэтал]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Дыпляматыя]] (<span style="color: #909090;">7373 сымб. → </span>10322 сымб.) # [[Джэймз Кларк Максўэл]] (<span style="color: #909090;">7374 сымб. → </span>10324 сымб.) # [[Інжынэрная справа]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Байкал]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Рака]] (<span style="color: #909090;">7391 сымб. → </span>10347 сымб.) # [[Геаграфія]] (<span style="color: #909090;">7399 сымб. → </span>10359 сымб.) # [[Аўгустын]] (<span style="color: #909090;">7401 сымб. → </span>10361 сымб.) # [[Псыхічны разлад]] (<span style="color: #909090;">7409 сымб. → </span>10373 сымб.) # [[Душа]] (<span style="color: #909090;">7411 сымб. → </span>10375 сымб.) # [[Эпас пра Гільгамэша]] (<span style="color: #909090;">7415 сымб. → </span>10381 сымб.) # [[Ангкор-Ват]] (<span style="color: #909090;">7421 сымб. → </span>10389 сымб.) # [[Меч]] (<span style="color: #909090;">7425 сымб. → </span>10395 сымб.) # [[Імануіл Кант]] (<span style="color: #909090;">7438 сымб. → </span>10413 сымб.) # [[Вярблюд]] (<span style="color: #909090;">7442 сымб. → </span>10419 сымб.) # [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (<span style="color: #909090;">7443 сымб. → </span>10420 сымб.) # [[Нэрвовая сыстэма]] (<span style="color: #909090;">7447 сымб. → </span>10426 сымб.) # [[Тэлебачаньне]] (<span style="color: #909090;">7459 сымб. → </span>10443 сымб.) # [[Гален]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Цьвёрды дыск]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Сорга двухколернае]] (<span style="color: #909090;">7478 сымб. → </span>10469 сымб.) # [[Аналітычная хімія]] (<span style="color: #909090;">7481 сымб. → </span>10473 сымб.) # [[Стыхійнае бедзтва]] (<span style="color: #909090;">7498 сымб. → </span>10497 сымб.) # [[ГЭС Тры цясьніны]] (<span style="color: #909090;">7519 сымб. → </span>10527 сымб.) # [[Філязофія]] (<span style="color: #909090;">7527 сымб. → </span>10538 сымб.) # [[Карл Лінэй]] (<span style="color: #909090;">7550 сымб. → </span>10570 сымб.) # [[Канстытуцыя]] (<span style="color: #909090;">7562 сымб. → </span>10587 сымб.) # [[Паветранае судна]] (<span style="color: #909090;">7570 сымб. → </span>10598 сымб.) # [[Актавіян Аўгуст]] (<span style="color: #909090;">7576 сымб. → </span>10606 сымб.) # [[Выкапнёвае паліва]] (<span style="color: #909090;">7591 сымб. → </span>10627 сымб.) # [[Правы чалавека]] (<span style="color: #909090;">7596 сымб. → </span>10634 сымб.) # [[Сулейман I]] (<span style="color: #909090;">7600 сымб. → </span>10640 сымб.) # [[Дынастыя Цын]] (<span style="color: #909090;">7621 сымб. → </span>10669 сымб.) # [[Аль-Газалі]] (<span style="color: #909090;">7635 сымб. → </span>10689 сымб.) # [[Каталіцкая Царква]] (<span style="color: #909090;">7646 сымб. → </span>10704 сымб.) # [[Джон Лок]] (<span style="color: #909090;">7648 сымб. → </span>10707 сымб.) # [[Джузэпэ Вэрдзі]] (<span style="color: #909090;">7653 сымб. → </span>10714 сымб.) # [[Вакуўм]] (<span style="color: #909090;">7668 сымб. → </span>10735 сымб.) # [[Імавернасьць]] (<span style="color: #909090;">7687 сымб. → </span>10762 сымб.) # [[Сунь Ятсэн]] (<span style="color: #909090;">7692 сымб. → </span>10769 сымб.) # [[Трыганамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">7695 сымб. → </span>10773 сымб.) # [[Фрыда Калё]] (<span style="color: #909090;">7730 сымб. → </span>10822 сымб.) # [[Бэйсбол]] (<span style="color: #909090;">7739 сымб. → </span>10835 сымб.) # [[Сацыялізм]] (<span style="color: #909090;">7753 сымб. → </span>10854 сымб.) # [[Пратысты]] (<span style="color: #909090;">7760 сымб. → </span>10864 сымб.) # [[Стэнлі Кубрык]] (<span style="color: #909090;">7764 сымб. → </span>10870 сымб.) # [[Атлянтычны акіян]] (<span style="color: #909090;">7786 сымб. → </span>10900 сымб.) # [[Франц Шубэрт]] (<span style="color: #909090;">7799 сымб. → </span>10919 сымб.) # [[Яганэс Брамс]] (<span style="color: #909090;">7813 сымб. → </span>10938 сымб.) # [[Транзыстар]] (<span style="color: #909090;">7814 сымб. → </span>10940 сымб.) # [[Арыстотэль]] (<span style="color: #909090;">7817 сымб. → </span>10944 сымб.) # [[Ёзэф Гайдн]] (<span style="color: #909090;">7818 сымб. → </span>10945 сымб.) # [[Жанна д’Арк]] (<span style="color: #909090;">7843 сымб. → </span>10980 сымб.) # [[Віно]] (<span style="color: #909090;">7855 сымб. → </span>10997 сымб.) # [[Канфуцый]] (<span style="color: #909090;">7858 сымб. → </span>11001 сымб.) # [[Галубовыя]] (<span style="color: #909090;">7879 сымб. → </span>11031 сымб.) # [[Карл Вялікі]] (<span style="color: #909090;">7891 сымб. → </span>11047 сымб.) # [[Сыстэма каардынат]] (<span style="color: #909090;">7898 сымб. → </span>11057 сымб.) # [[Рыбы]] (<span style="color: #909090;">7904 сымб. → </span>11066 сымб.) # [[Гімалаі]] (<span style="color: #909090;">7906 сымб. → </span>11068 сымб.) # [[Вуха]] (<span style="color: #909090;">7910 сымб. → </span>11074 сымб.) # [[Земнаводныя]] (<span style="color: #909090;">7925 сымб. → </span>11095 сымб.) # [[Радыяактыўнасьць]] (<span style="color: #909090;">7928 сымб. → </span>11099 сымб.) # [[Адраджэньне]] (<span style="color: #909090;">7941 сымб. → </span>11117 сымб.) # [[Арабская ліга]] (<span style="color: #909090;">7956 сымб. → </span>11138 сымб.) # [[Ціхі акіян]] (<span style="color: #909090;">7968 сымб. → </span>11155 сымб.) # [[Алюмін]] (<span style="color: #909090;">7971 сымб. → </span>11159 сымб.) # [[Кіляграм]] (<span style="color: #909090;">7981 сымб. → </span>11173 сымб.) # [[Пнэўманія]] (<span style="color: #909090;">7997 сымб. → </span>11196 сымб.) # [[Хлеб]] (<span style="color: #909090;">8006 сымб. → </span>11208 сымб.) # [[Кукуруза]] (<span style="color: #909090;">8039 сымб. → </span>11255 сымб.) # [[Астэроід]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Горад]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Гравітацыя]] (<span style="color: #909090;">8059 сымб. → </span>11283 сымб.) # [[Арашэньне]] (<span style="color: #909090;">8070 сымб. → </span>11298 сымб.) # [[Жан-Поль Сартр]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Кітападобныя]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Мэтар]] (<span style="color: #909090;">8089 сымб. → </span>11325 сымб.) # [[Людвіг Вітгенштайн]] (<span style="color: #909090;">8090 сымб. → </span>11326 сымб.) # [[Азот]] (<span style="color: #909090;">8102 сымб. → </span>11343 сымб.) # [[Размнажэньне]] (<span style="color: #909090;">8113 сымб. → </span>11358 сымб.) # [[Ўінстан Чэрчыль]] (<span style="color: #909090;">8116 сымб. → </span>11362 сымб.) # [[Філіпіны]] (<span style="color: #909090;">8118 сымб. → </span>11365 сымб.) # [[Плянэта]] (<span style="color: #909090;">8126 сымб. → </span>11376 сымб.) # [[Фэрнан Магелан]] (<span style="color: #909090;">8138 сымб. → </span>11393 сымб.) # [[Ядзерная энэргетыка]] (<span style="color: #909090;">8148 сымб. → </span>11407 сымб.) # [[Юры Гагарын]] (<span style="color: #909090;">8150 сымб. → </span>11410 сымб.) # [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">8155 сымб. → </span>11417 сымб.) # [[Шруба]] (<span style="color: #909090;">8169 сымб. → </span>11437 сымб.) # [[Партэнон]] (<span style="color: #909090;">8193 сымб. → </span>11470 сымб.) # [[Чарлз Дыкенз]] (<span style="color: #909090;">8211 сымб. → </span>11495 сымб.) # [[Экалёгія]] (<span style="color: #909090;">8214 сымб. → </span>11500 сымб.) # [[Вайна ў Віетнаме]] (<span style="color: #909090;">8221 сымб. → </span>11509 сымб.) # [[Інд]] (<span style="color: #909090;">8224 сымб. → </span>11514 сымб.) # [[Тымур]] (<span style="color: #909090;">8229 сымб. → </span>11521 сымб.) # [[Японская мова]] (<span style="color: #909090;">8286 сымб. → </span>11600 сымб.) # [[Блюз]] (<span style="color: #909090;">8290 сымб. → </span>11606 сымб.) # [[Пшаніца]] (<span style="color: #909090;">8294 сымб. → </span>11612 сымб.) # [[Фізыка]] (<span style="color: #909090;">8295 сымб. → </span>11613 сымб.) # [[Касьмічны палёт]] (<span style="color: #909090;">8300 сымб. → </span>11620 сымб.) # [[Дождж]] (<span style="color: #909090;">8302 сымб. → </span>11623 сымб.) # [[Чэ Гевара]] (<span style="color: #909090;">8336 сымб. → </span>11670 сымб.) # [[Фундамэнталізм]] (<span style="color: #909090;">8338 сымб. → </span>11673 сымб.) # [[Адукацыя]] (<span style="color: #909090;">8356 сымб. → </span>11698 сымб.) # [[Плятон]] (<span style="color: #909090;">8362 сымб. → </span>11707 сымб.) # [[Марыя Складоўская-Кюры]] (<span style="color: #909090;">8403 сымб. → </span>11764 сымб.) # [[Самагубства]] (<span style="color: #909090;">8410 сымб. → </span>11774 сымб.) # [[Шарль дэ Голь]] (<span style="color: #909090;">8415 сымб. → </span>11781 сымб.) # [[Франц Кафка]] (<span style="color: #909090;">8424 сымб. → </span>11794 сымб.) # [[Нэльсан Мандэла]] (<span style="color: #909090;">8434 сымб. → </span>11808 сымб.) # [[Макс Плянк]] (<span style="color: #909090;">8444 сымб. → </span>11822 сымб.) # [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (<span style="color: #909090;">8449 сымб. → </span>11829 сымб.) # [[Гай Юліюс Цэзар]] (<span style="color: #909090;">8453 сымб. → </span>11834 сымб.) # [[Ровар]] (<span style="color: #909090;">8460 сымб. → </span>11844 сымб.) # [[Гэнры Форд]] (<span style="color: #909090;">8496 сымб. → </span>11894 сымб.) # [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (<span style="color: #909090;">8507 сымб. → </span>11910 сымб.) # [[Іслам]] (<span style="color: #909090;">8512 сымб. → </span>11917 сымб.) # [[Арытмэтыка]] (<span style="color: #909090;">8513 сымб. → </span>11918 сымб.) # [[Гішпанская мова]] (<span style="color: #909090;">8537 сымб. → </span>11952 сымб.) # [[Свойскі бык]] (<span style="color: #909090;">8538 сымб. → </span>11953 сымб.) # [[Кароткія нарды]] (<span style="color: #909090;">8546 сымб. → </span>11964 сымб.) # [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (<span style="color: #909090;">8588 сымб. → </span>12023 сымб.) # [[Рыхард Вагнэр]] (<span style="color: #909090;">8598 сымб. → </span>12037 сымб.) # [[Грэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">8629 сымб. → </span>12081 сымб.) # [[Цукар]] (<span style="color: #909090;">8631 сымб. → </span>12083 сымб.) # [[Палітычная партыя]] (<span style="color: #909090;">8656 сымб. → </span>12118 сымб.) # [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (<span style="color: #909090;">8678 сымб. → </span>12149 сымб.) # [[Паўночны полюс]] (<span style="color: #909090;">8697 сымб. → </span>12176 сымб.) # [[Бавоўна]] (<span style="color: #909090;">8713 сымб. → </span>12198 сымб.) # [[Густаў Малер]] (<span style="color: #909090;">8715 сымб. → </span>12201 сымб.) # [[Сынан]] (<span style="color: #909090;">8722 сымб. → </span>12211 сымб.) # [[Каменны век]] (<span style="color: #909090;">8723 сымб. → </span>12212 сымб.) # [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (<span style="color: #909090;">8742 сымб. → </span>12239 сымб.) # [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (<span style="color: #909090;">8750 сымб. → </span>12250 сымб.) # [[Тэмпэратура]] (<span style="color: #909090;">8756 сымб. → </span>12258 сымб.) # [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (<span style="color: #909090;">8790 сымб. → </span>12306 сымб.) # [[Эрнан Картэс]] (<span style="color: #909090;">8835 сымб. → </span>12369 сымб.) # [[Шакаляд]] (<span style="color: #909090;">8879 сымб. → </span>12431 сымб.) # [[Ніл Армстранг]] (<span style="color: #909090;">8889 сымб. → </span>12445 сымб.) # [[Эндзі Ўоргал]] (<span style="color: #909090;">8974 сымб. → </span>12564 сымб.) # [[Фатаграфія]] (<span style="color: #909090;">8982 сымб. → </span>12575 сымб.) # [[Чанак’я]] (<span style="color: #909090;">8999 сымб. → </span>12599 сымб.) # [[Гульня]] (<span style="color: #909090;">9004 сымб. → </span>12606 сымб.) # [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">9028 сымб. → </span>12639 сымб.) # [[Эвэрэст]] (<span style="color: #909090;">9046 сымб. → </span>12664 сымб.) # [[Вялікі выбух]] (<span style="color: #909090;">9078 сымб. → </span>12709 сымб.) # [[Дэмакратыя]] (<span style="color: #909090;">9097 сымб. → </span>12736 сымб.) # [[Кава]] (<span style="color: #909090;">9102 сымб. → </span>12743 сымб.) # [[Рафаэль]] (<span style="color: #909090;">9109 сымб. → </span>12753 сымб.) # [[Вінцэнт ван Гог]] (<span style="color: #909090;">9141 сымб. → </span>12797 сымб.) # [[Сям’я]] (<span style="color: #909090;">9154 сымб. → </span>12816 сымб.) # [[Від (біялёгія)]] (<span style="color: #909090;">9165 сымб. → </span>12831 сымб.) # [[Сымон Балівар]] (<span style="color: #909090;">9184 сымб. → </span>12858 сымб.) # [[Мэсапатамія]] (<span style="color: #909090;">9187 сымб. → </span>12862 сымб.) # [[Волга]] (<span style="color: #909090;">9213 сымб. → </span>12898 сымб.) # [[Джэймз Джойс]] (<span style="color: #909090;">9245 сымб. → </span>12943 сымб.) # [[Суставаногія]] (<span style="color: #909090;">9252 сымб. → </span>12953 сымб.) # [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (<span style="color: #909090;">9267 сымб. → </span>12974 сымб.) # [[Вуглярод]] (<span style="color: #909090;">9292 сымб. → </span>13009 сымб.) # [[Архітэктура]] (<span style="color: #909090;">9376 сымб. → </span>13126 сымб.) # [[Нямецкая мова]] (<span style="color: #909090;">9393 сымб. → </span>13150 сымб.) # [[Бэнгальская мова]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Кровазварот]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Прырода]] (<span style="color: #909090;">9428 сымб. → </span>13199 сымб.) # [[Зыгмунд Фройд]] (<span style="color: #909090;">9435 сымб. → </span>13209 сымб.) # [[Тэлефон]] (<span style="color: #909090;">9454 сымб. → </span>13236 сымб.) # [[Мысьленьне]] (<span style="color: #909090;">9462 сымб. → </span>13247 сымб.) # [[Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9509 сымб. → </span>13313 сымб.) # [[Джэфры Чосэр]] (<span style="color: #909090;">9604 сымб. → </span>13446 сымб.) # [[Асманская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9724 сымб. → </span>13614 сымб.) # [[Джэймз Кук]] (<span style="color: #909090;">9725 сымб. → </span>13615 сымб.) # [[Рэгбі]] (<span style="color: #909090;">9741 сымб. → </span>13637 сымб.) # [[Паўднёвы акіян]] (<span style="color: #909090;">9750 сымб. → </span>13650 сымб.) # [[Хімія]] (<span style="color: #909090;">9796 сымб. → </span>13714 сымб.) # [[Іўрыт]] (<span style="color: #909090;">9806 сымб. → </span>13728 сымб.) # [[Агрэгатны стан]] (<span style="color: #909090;">9844 сымб. → </span>13782 сымб.) # [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (<span style="color: #909090;">9864 сымб. → </span>13810 сымб.) # [[Крыжовыя паходы]] (<span style="color: #909090;">9905 сымб. → </span>13867 сымб.) # [[Вэнэра]] (<span style="color: #909090;">9926 сымб. → </span>13896 сымб.) # [[Аборт]] (<span style="color: #909090;">9937 сымб. → </span>13912 сымб.) # [[Суэцкі канал]] (<span style="color: #909090;">9982 сымб. → </span>13975 сымб.) # [[Марлен Дытрых]] (<span style="color: #909090;">10059 сымб. → </span>14083 сымб.) # [[Дзяржава]] (<span style="color: #909090;">10070 сымб. → </span>14098 сымб.) # [[Нобэлеўская прэмія]] (<span style="color: #909090;">10102 сымб. → </span>14143 сымб.) # [[Кісьля]] (<span style="color: #909090;">10141 сымб. → </span>14197 сымб.) # [[Ота фон Бісмарк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Друк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Эўра]] (<span style="color: #909090;">10171 сымб. → </span>14239 сымб.) # [[Дыега Вэляскес]] (<span style="color: #909090;">10226 сымб. → </span>14316 сымб.) # [[Магнітнае поле]] (<span style="color: #909090;">10236 сымб. → </span>14330 сымб.) # [[Міжнародны Суд ААН]] (<span style="color: #909090;">10257 сымб. → </span>14360 сымб.) # [[Кірыліца]] (<span style="color: #909090;">10281 сымб. → </span>14393 сымб.) # [[Капітал]] (<span style="color: #909090;">10319 сымб. → </span>14447 сымб.) # [[Натуральная воспа]] (<span style="color: #909090;">10335 сымб. → </span>14469 сымб.) # [[Год]] (<span style="color: #909090;">10348 сымб. → </span>14487 сымб.) # [[Прыгажосьць]] (<span style="color: #909090;">10440 сымб. → </span>14616 сымб.) # [[Майкл Фарадэй]] (<span style="color: #909090;">10453 сымб. → </span>14634 сымб.) # [[Акіра Курасава]] (<span style="color: #909090;">10496 сымб. → </span>14694 сымб.) # [[Вадарод]] (<span style="color: #909090;">10526 сымб. → </span>14736 сымб.) # [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (<span style="color: #909090;">10551 сымб. → </span>14771 сымб.) # [[Луіс Армстранг]] (<span style="color: #909090;">10552 сымб. → </span>14773 сымб.) # [[Этаноль]] (<span style="color: #909090;">10559 сымб. → </span>14783 сымб.) # [[Пі]] (<span style="color: #909090;">10609 сымб. → </span>14853 сымб.) # [[Джордж Вашынгтон]] (<span style="color: #909090;">10612 сымб. → </span>14857 сымб.) # [[Анархізм]] (<span style="color: #909090;">10617 сымб. → </span>14864 сымб.) # [[Анды]] (<span style="color: #909090;">10647 сымб. → </span>14906 сымб.) # [[Калідаса]] (<span style="color: #909090;">10706 сымб. → </span>14988 сымб.) # [[Ігар Стравінскі]] (<span style="color: #909090;">10767 сымб. → </span>15074 сымб.) # [[Эпілепсія]] (<span style="color: #909090;">10786 сымб. → </span>15100 сымб.) # [[Купал]] (<span style="color: #909090;">10798 сымб. → </span>15117 сымб.) # [[Карл Маркс]] (<span style="color: #909090;">10854 сымб. → </span>15196 сымб.) # [[Альбрэхт Дурэр]] (<span style="color: #909090;">10888 сымб. → </span>15243 сымб.) # [[Галілео Галілей]] (<span style="color: #909090;">10907 сымб. → </span>15270 сымб.) # [[Грудзі]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Альгарытм]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Сара Бэрнар]] (<span style="color: #909090;">10942 сымб. → </span>15319 сымб.) # [[Золата]] (<span style="color: #909090;">10978 сымб. → </span>15369 сымб.) # [[Шагнамэ]] (<span style="color: #909090;">10981 сымб. → </span>15373 сымб.) # [[Фашызм]] (<span style="color: #909090;">11058 сымб. → </span>15481 сымб.) # [[Футбол]] (<span style="color: #909090;">11083 сымб. → </span>15516 сымб.) # [[Ніл]] (<span style="color: #909090;">11093 сымб. → </span>15530 сымб.) # [[Галаўны боль]] (<span style="color: #909090;">11099 сымб. → </span>15539 сымб.) # [[Вока]] (<span style="color: #909090;">11177 сымб. → </span>15648 сымб.) # [[Дзэн]] (<span style="color: #909090;">11209 сымб. → </span>15693 сымб.) # [[Эўклід]] (<span style="color: #909090;">11362 сымб. → </span>15907 сымб.) # [[Навука]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Нэптун]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Касьпійскае мора]] (<span style="color: #909090;">11383 сымб. → </span>15936 сымб.) # [[Габрыель Гарсія Маркес]] (<span style="color: #909090;">11416 сымб. → </span>15982 сымб.) # [[Астраномія]] (<span style="color: #909090;">11522 сымб. → </span>16131 сымб.) # [[Пэрсыдзкая мова]] (<span style="color: #909090;">11577 сымб. → </span>16208 сымб.) # [[Гарбата]] (<span style="color: #909090;">11651 сымб. → </span>16311 сымб.) # [[Магатма Гандзі]] (<span style="color: #909090;">11653 сымб. → </span>16314 сымб.) # [[Нікалё Мак’явэльлі]] (<span style="color: #909090;">11713 сымб. → </span>16398 сымб.) # [[Сухоты]] (<span style="color: #909090;">11747 сымб. → </span>16446 сымб.) # [[Тэрмадынаміка]] (<span style="color: #909090;">11780 сымб. → </span>16492 сымб.) # [[Адольф Гітлер]] (<span style="color: #909090;">11821 сымб. → </span>16549 сымб.) # [[Малако]] (<span style="color: #909090;">11878 сымб. → </span>16629 сымб.) # [[Людвіг ван Бэтговэн]] (<span style="color: #909090;">11961 сымб. → </span>16745 сымб.) # [[Ум Кульсум]] (<span style="color: #909090;">11990 сымб. → </span>16786 сымб.) # [[Паўднёвая Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">12061 сымб. → </span>16885 сымб.) # [[Мэрылін Манро]] (<span style="color: #909090;">12075 сымб. → </span>16905 сымб.) # [[Чарлі Чаплін]] (<span style="color: #909090;">12173 сымб. → </span>17042 сымб.) # [[Сонца]] (<span style="color: #909090;">12211 сымб. → </span>17095 сымб.) # [[Альгебра]] (<span style="color: #909090;">12215 сымб. → </span>17101 сымб.) # [[Геалёгія]] (<span style="color: #909090;">12454 сымб. → </span>17436 сымб.) # [[Франсіска Гоя]] (<span style="color: #909090;">12578 сымб. → </span>17609 сымб.) # [[Атэізм]] (<span style="color: #909090;">12641 сымб. → </span>17697 сымб.) # [[Танец]] (<span style="color: #909090;">13068 сымб. → </span>18295 сымб.) # [[Зорка]] (<span style="color: #909090;">13336 сымб. → </span>18670 сымб.) # [[Джордж Байран]] (<span style="color: #909090;">13398 сымб. → </span>18757 сымб.) # [[Рэлігія]] (<span style="color: #909090;">13404 сымб. → </span>18766 сымб.) # [[Готфрыд Ляйбніц]] (<span style="color: #909090;">13468 сымб. → </span>18855 сымб.) # [[Уладзімер Ленін]] (<span style="color: #909090;">13554 сымб. → </span>18976 сымб.) # [[Томас Эдысан]] (<span style="color: #909090;">13808 сымб. → </span>19331 сымб.) # [[Мацуо Басё]] (<span style="color: #909090;">13820 сымб. → </span>19348 сымб.) # [[Колер]] (<span style="color: #909090;">13942 сымб. → </span>19519 сымб.) # [[Алімпійскія гульні]] (<span style="color: #909090;">14021 сымб. → </span>19629 сымб.) # [[Рак (захворваньне)]] (<span style="color: #909090;">14078 сымб. → </span>19709 сымб.) # [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (<span style="color: #909090;">14139 сымб. → </span>19795 сымб.) # [[Хвароба Альцгаймэра]] (<span style="color: #909090;">14222 сымб. → </span>19911 сымб.) # [[Гіп-гоп]] (<span style="color: #909090;">14384 сымб. → </span>20138 сымб.) # [[Зямля]] (<span style="color: #909090;">14523 сымб. → </span>20332 сымб.) # [[Роза Люксэмбург]] (<span style="color: #909090;">14582 сымб. → </span>20415 сымб.) # [[Тэніс]] (<span style="color: #909090;">14624 сымб. → </span>20474 сымб.) # [[Канал]] (<span style="color: #909090;">14761 сымб. → </span>20665 сымб.) # [[Сыр]] (<span style="color: #909090;">14883 сымб. → </span>20836 сымб.) # [[Ацтэкі]] (<span style="color: #909090;">15037 сымб. → </span>21052 сымб.) # [[Альфрэд Гічкок]] (<span style="color: #909090;">15429 сымб. → </span>21601 сымб.) # [[Тысяча і адна ноч]] (<span style="color: #909090;">15461 сымб. → </span>21645 сымб.) # [[Ядзерная зброя]] (<span style="color: #909090;">15748 сымб. → </span>22047 сымб.) # [[Ўолт Дыснэй]] (<span style="color: #909090;">15987 сымб. → </span>22382 сымб.) # [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (<span style="color: #909090;">16008 сымб. → </span>22411 сымб.) # [[Міжнародны валютны фонд]] (<span style="color: #909090;">16011 сымб. → </span>22415 сымб.) # [[Леанарда да Вінчы]] (<span style="color: #909090;">16107 сымб. → </span>22550 сымб.) # [[Фёдар Дастаеўскі]] (<span style="color: #909090;">16150 сымб. → </span>22610 сымб.) # [[Фэдэрыка Фэліні]] (<span style="color: #909090;">16351 сымб. → </span>22891 сымб.) # [[Цытрус]] (<span style="color: #909090;">16596 сымб. → </span>23234 сымб.) # [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (<span style="color: #909090;">17137 сымб. → </span>23992 сымб.) # [[Мартын Гайдэгер]] (<span style="color: #909090;">17788 сымб. → </span>24903 сымб.) # [[Дантэ Аліг’еры]] (<span style="color: #909090;">17851 сымб. → </span>24991 сымб.) # [[Аўстрыя]] (<span style="color: #909090;">18041 сымб. → </span>25257 сымб.) # [[Японія]] (<span style="color: #909090;">18347 сымб. → </span>25686 сымб.) # [[Ізраіль]] (<span style="color: #909090;">18577 сымб. → </span>26008 сымб.) # [[Аўстралія]] (<span style="color: #909090;">18674 сымб. → </span>26144 сымб.) # [[Этыёпія]] (<span style="color: #909090;">18748 сымб. → </span>26247 сымб.) # [[Танзанія]] (<span style="color: #909090;">18792 сымб. → </span>26309 сымб.) # [[Сынгапур]] (<span style="color: #909090;">19228 сымб. → </span>26919 сымб.) # [[Азія]] (<span style="color: #909090;">19343 сымб. → </span>27080 сымб.) # [[Здароўе]] (<span style="color: #909090;">19351 сымб. → </span>27091 сымб.) # [[Вэнэсуэла]] (<span style="color: #909090;">19399 сымб. → </span>27159 сымб.) # [[Анры Матыс]] (<span style="color: #909090;">19411 сымб. → </span>27175 сымб.) # [[Куба]] (<span style="color: #909090;">19702 сымб. → </span>27583 сымб.) # [[Жак Карт’е]] (<span style="color: #909090;">19846 сымб. → </span>27784 сымб.) # [[Ёсіф Сталін]] (<span style="color: #909090;">19912 сымб. → </span>27877 сымб.) # [[Пакістан]] (<span style="color: #909090;">20427 сымб. → </span>28598 сымб.) # [[Інданэзія]] (<span style="color: #909090;">20513 сымб. → </span>28718 сымб.) # [[Сымона дэ Бавуар]] (<span style="color: #909090;">20812 сымб. → </span>29137 сымб.) # [[Віетнам]] (<span style="color: #909090;">20818 сымб. → </span>29145 сымб.) # [[Эканоміка]] (<span style="color: #909090;">20948 сымб. → </span>29327 сымб.) # [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (<span style="color: #909090;">21249 сымб. → </span>29749 сымб.) # [[Людовік XIV]] (<span style="color: #909090;">21287 сымб. → </span>29802 сымб.) # [[Элан Т’юрынг]] (<span style="color: #909090;">21566 сымб. → </span>30192 сымб.) # [[Армія]] (<span style="color: #909090;">21582 сымб. → </span>30215 сымб.) # [[Аўганістан]] (<span style="color: #909090;">21624 сымб. → </span>30274 сымб.) # [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (<span style="color: #909090;">21654 сымб. → </span>30316 сымб.) # [[Гаўтама Буда]] (<span style="color: #909090;">21729 сымб. → </span>30421 сымб.) # [[Ашока]] (<span style="color: #909090;">21735 сымб. → </span>30429 сымб.) # [[Фрыдэрык Шапэн]] (<span style="color: #909090;">21756 сымб. → </span>30458 сымб.) # [[Фрэнк Лойд Райт]] (<span style="color: #909090;">21773 сымб. → </span>30482 сымб.) # [[Паблё Пікаса]] (<span style="color: #909090;">21774 сымб. → </span>30484 сымб.) # [[Вэргіліюс]] (<span style="color: #909090;">21827 сымб. → </span>30558 сымб.) # [[Апэрацыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21835 сымб. → </span>30569 сымб.) # [[Саудаўская Арабія]] (<span style="color: #909090;">21849 сымб. → </span>30589 сымб.) # [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (<span style="color: #909090;">21866 сымб. → </span>30612 сымб.) # [[Польшча]] (<span style="color: #909090;">21927 сымб. → </span>30698 сымб.) # [[Сонечная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21959 сымб. → </span>30743 сымб.) # [[Ерусалім]] (<span style="color: #909090;">21976 сымб. → </span>30766 сымб.) # [[Малярыя]] (<span style="color: #909090;">22000 сымб. → </span>30800 сымб.) # [[Лагас]] (<span style="color: #909090;">22016 сымб. → </span>30822 сымб.) # [[Каір]] (<span style="color: #909090;">22064 сымб. → </span>30890 сымб.) # [[Іран]] (<span style="color: #909090;">22065 сымб. → </span>30891 сымб.) # [[Марс]] (<span style="color: #909090;">22073 сымб. → </span>30902 сымб.) # [[Багдад]] (<span style="color: #909090;">22085 сымб. → </span>30919 сымб.) # [[Сатурн]] (<span style="color: #909090;">22092 сымб. → </span>30929 сымб.) # [[Дыназаўр]] (<span style="color: #909090;">22093 сымб. → </span>30930 сымб.) # [[Леанард Ойлер]] (<span style="color: #909090;">22121 сымб. → </span>30969 сымб.) # [[Галяктыка]] (<span style="color: #909090;">22131 сымб. → </span>30983 сымб.) # [[Энцыкляпэдыя]] (<span style="color: #909090;">22141 сымб. → </span>30997 сымб.) # [[Канстантын I Вялікі]] (<span style="color: #909090;">22167 сымб. → </span>31034 сымб.) # [[Мао Дзэ-дун]] (<span style="color: #909090;">22175 сымб. → </span>31045 сымб.) # [[Дака]] (<span style="color: #909090;">22176 сымб. → </span>31046 сымб.) # [[Банглядэш]] (<span style="color: #909090;">22183 сымб. → </span>31056 сымб.) # [[Хрысьціянства]] (<span style="color: #909090;">22190 сымб. → </span>31066 сымб.) # [[Турэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">22206 сымб. → </span>31088 сымб.) # [[Танк]] (<span style="color: #909090;">22222 сымб. → </span>31111 сымб.) # [[Француская рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">22239 сымб. → </span>31135 сымб.) # [[Лізавета I]] (<span style="color: #909090;">22285 сымб. → </span>31199 сымб.) # [[Кіншаса]] (<span style="color: #909090;">22294 сымб. → </span>31212 сымб.) # [[Піва]] (<span style="color: #909090;">22323 сымб. → </span>31252 сымб.) # [[Авідыюс]] (<span style="color: #909090;">22343 сымб. → </span>31280 сымб.) # [[Сыднэй]] (<span style="color: #909090;">22348 сымб. → </span>31287 сымб.) # [[Ёган Кеплер]] (<span style="color: #909090;">22358 сымб. → </span>31301 сымб.) # [[Джон Мэйнард Кейнз]] (<span style="color: #909090;">22366 сымб. → </span>31312 сымб.) # [[Дынастыя Тан]] (<span style="color: #909090;">22373 сымб. → </span>31322 сымб.) # [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (<span style="color: #909090;">22377 сымб. → </span>31328 сымб.) # [[Мухамад]] (<span style="color: #909090;">22384 сымб. → </span>31338 сымб.) # [[Француская мова]] (<span style="color: #909090;">22412 сымб. → </span>31377 сымб.) # [[Кейптаўн]] (<span style="color: #909090;">22425 сымб. → </span>31395 сымб.) # [[Уран]] (<span style="color: #909090;">22456 сымб. → </span>31438 сымб.) # [[Ірак]] (<span style="color: #909090;">22457 сымб. → </span>31440 сымб.) # [[Мадрыд]] (<span style="color: #909090;">22461 сымб. → </span>31445 сымб.) # [[Бразылія]] (<span style="color: #909090;">22503 сымб. → </span>31504 сымб.) # [[Атэны]] (<span style="color: #909090;">22574 сымб. → </span>31604 сымб.) # [[Транспарт]] (<span style="color: #909090;">22578 сымб. → </span>31609 сымб.) # [[Міжнародная сыстэма СІ]] (<span style="color: #909090;">22603 сымб. → </span>31644 сымб.) # [[Рэнэ Дэкарт]] (<span style="color: #909090;">22619 сымб. → </span>31667 сымб.) # [[Лі Бо]] (<span style="color: #909090;">22671 сымб. → </span>31739 сымб.) # [[Сэул]] (<span style="color: #909090;">22698 сымб. → </span>31777 сымб.) # [[Карачы]] (<span style="color: #909090;">22703 сымб. → </span>31784 сымб.) # [[Мумбаі]] (<span style="color: #909090;">22706 сымб. → </span>31788 сымб.) # [[Шанхай]] (<span style="color: #909090;">22735 сымб. → </span>31829 сымб.) # [[Юпітэр]] (<span style="color: #909090;">22740 сымб. → </span>31836 сымб.) # [[Вена]] (<span style="color: #909090;">22788 сымб. → </span>31903 сымб.) # [[Нідэрлянды]] (<span style="color: #909090;">22835 сымб. → </span>31969 сымб.) # [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (<span style="color: #909090;">22847 сымб. → </span>31986 сымб.) # [[Авіцэна]] (<span style="color: #909090;">22874 сымб. → </span>32024 сымб.) # [[Джэйн Остын]] (<span style="color: #909090;">22887 сымб. → </span>32042 сымб.) # [[Архімэд]] (<span style="color: #909090;">22919 сымб. → </span>32087 сымб.) # [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (<span style="color: #909090;">22945 сымб. → </span>32123 сымб.) # [[Амстэрдам]] (<span style="color: #909090;">22964 сымб. → </span>32150 сымб.) # [[Токіё]] (<span style="color: #909090;">23081 сымб. → </span>32313 сымб.) # [[Калката]] (<span style="color: #909090;">23097 сымб. → </span>32336 сымб.) # [[Мартын Лютэр Кінг]] (<span style="color: #909090;">23098 сымб. → </span>32337 сымб.) # [[Мартын Лютэр]] (<span style="color: #909090;">23104 сымб. → </span>32346 сымб.) # [[Старажытны Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">23186 сымб. → </span>32460 сымб.) # [[Анатомія]] (<span style="color: #909090;">23243 сымб. → </span>32540 сымб.) # [[Дэлі]] (<span style="color: #909090;">23254 сымб. → </span>32556 сымб.) # [[Антарктыда]] (<span style="color: #909090;">23271 сымб. → </span>32579 сымб.) # [[Антон Чэхаў]] (<span style="color: #909090;">23280 сымб. → </span>32592 сымб.) # [[Бангкок]] (<span style="color: #909090;">23308 сымб. → </span>32631 сымб.) # [[Ісак Ньютан]] (<span style="color: #909090;">23318 сымб. → </span>32645 сымб.) # [[Джакарта]] (<span style="color: #909090;">23323 сымб. → </span>32652 сымб.) # [[Тайлянд]] (<span style="color: #909090;">23337 сымб. → </span>32672 сымб.) # [[Бізантыйская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">23370 сымб. → </span>32718 сымб.) # [[Партугалія]] (<span style="color: #909090;">23377 сымб. → </span>32728 сымб.) # [[Багата]] (<span style="color: #909090;">23410 сымб. → </span>32774 сымб.) # [[Эрвін Шрэдынгер]] (<span style="color: #909090;">23411 сымб. → </span>32775 сымб.) # [[Расейская мова]] (<span style="color: #909090;">23565 сымб. → </span>32991 сымб.) # [[Ватыкан]] (<span style="color: #909090;">23572 сымб. → </span>33001 сымб.) # [[Дынастыя Мін]] (<span style="color: #909090;">23580 сымб. → </span>33012 сымб.) # [[Ўільям Шэксьпір]] (<span style="color: #909090;">23591 сымб. → </span>33027 сымб.) # [[Мэксыка]] (<span style="color: #909090;">23598 сымб. → </span>33037 сымб.) # [[Мальер]] (<span style="color: #909090;">23651 сымб. → </span>33111 сымб.) # [[Пэкін]] (<span style="color: #909090;">23666 сымб. → </span>33132 сымб.) # [[Дамаск]] (<span style="color: #909090;">23676 сымб. → </span>33146 сымб.) # [[Аргентына]] (<span style="color: #909090;">23834 сымб. → </span>33368 сымб.) # [[Старажытная Грэцыя]] (<span style="color: #909090;">23896 сымб. → </span>33454 сымб.) # [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (<span style="color: #909090;">23983 сымб. → </span>33576 сымб.) # [[Найробі]] (<span style="color: #909090;">23996 сымб. → </span>33594 сымб.) # [[Мост]] (<span style="color: #909090;">24003 сымб. → </span>33604 сымб.) # [[Ангельская мова]] (<span style="color: #909090;">24025 сымб. → </span>33635 сымб.) # [[Сан-Паўлу]] (<span style="color: #909090;">24028 сымб. → </span>33639 сымб.) # [[Вальтэр]] (<span style="color: #909090;">24047 сымб. → </span>33666 сымб.) # [[Лос-Анджэлес]] (<span style="color: #909090;">24100 сымб. → </span>33740 сымб.) # [[Першая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">24122 сымб. → </span>33771 сымб.) # [[Сальвадор Далі]] (<span style="color: #909090;">24137 сымб. → </span>33792 сымб.) # [[Мэхіка]] (<span style="color: #909090;">24321 сымб. → </span>34049 сымб.) # [[Турэччына]] (<span style="color: #909090;">24367 сымб. → </span>34114 сымб.) # [[Будызм]] (<span style="color: #909090;">24434 сымб. → </span>34208 сымб.) # [[Эўропа]] (<span style="color: #909090;">24498 сымб. → </span>34297 сымб.) # [[Банан (плод)]] (<span style="color: #909090;">24555 сымб. → </span>34377 сымб.) # [[Рэспубліка Карэя]] (<span style="color: #909090;">24599 сымб. → </span>34439 сымб.) # [[Чжэн Хэ]] (<span style="color: #909090;">24600 сымб. → </span>34440 сымб.) # [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (<span style="color: #909090;">24647 сымб. → </span>34506 сымб.) # [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (<span style="color: #909090;">24650 сымб. → </span>34510 сымб.) # [[Мікелянджэлё]] (<span style="color: #909090;">24652 сымб. → </span>34513 сымб.) # [[Біялёгія]] (<span style="color: #909090;">24688 сымб. → </span>34563 сымб.) # [[Бялкі]] (<span style="color: #909090;">24765 сымб. → </span>34671 сымб.) # [[Аўтамабіль]] (<span style="color: #909090;">24802 сымб. → </span>34723 сымб.) # [[Індыя]] (<span style="color: #909090;">24988 сымб. → </span>34983 сымб.) # [[Мэка]] (<span style="color: #909090;">25148 сымб. → </span>35207 сымб.) # [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (<span style="color: #909090;">25391 сымб. → </span>35547 сымб.) # [[Карабель]] (<span style="color: #909090;">25428 сымб. → </span>35599 сымб.) # [[Зараастрызм]] (<span style="color: #909090;">25469 сымб. → </span>35657 сымб.) # [[Майкл Джэксан]] (<span style="color: #909090;">25479 сымб. → </span>35671 сымб.) # [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">25547 сымб. → </span>35766 сымб.) # [[Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">25596 сымб. → </span>35834 сымб.) # [[Тлен]] (<span style="color: #909090;">25773 сымб. → </span>36082 сымб.) # [[Парыж]] (<span style="color: #909090;">25916 сымб. → </span>36282 сымб.) # [[Антоніё Вівальдзі]] (<span style="color: #909090;">26135 сымб. → </span>36589 сымб.) # [[Тэгеран]] (<span style="color: #909090;">26267 сымб. → </span>36774 сымб.) # [[Рым]] (<span style="color: #909090;">26877 сымб. → </span>37628 сымб.) # [[Кітай]] (<span style="color: #909090;">26885 сымб. → </span>37639 сымб.) # [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (<span style="color: #909090;">26975 сымб. → </span>37765 сымб.) # [[Альбэрт Айнштайн]] (<span style="color: #909090;">26993 сымб. → </span>37790 сымб.) # [[Нігерыя]] (<span style="color: #909090;">27134 сымб. → </span>37988 сымб.) # [[Буэнас-Айрэс]] (<span style="color: #909090;">27404 сымб. → </span>38366 сымб.) # [[Швайцарыя]] (<span style="color: #909090;">27604 сымб. → </span>38646 сымб.) # [[Вашку да Гама]] (<span style="color: #909090;">27703 сымб. → </span>38784 сымб.) # [[Нью-Ёрк]] (<span style="color: #909090;">27951 сымб. → </span>39131 сымб.) # [[Жан-Жак Русо]] (<span style="color: #909090;">28053 сымб. → </span>39274 сымб.) # [[Нямеччына]] (<span style="color: #909090;">28139 сымб. → </span>39395 сымб.) # [[Судан]] (<span style="color: #909090;">29091 сымб. → </span>40727 сымб.) # [[Паўночная Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">29316 сымб. → </span>41042 сымб.) # [[Бульба]] (<span style="color: #909090;">30496 сымб. → </span>42694 сымб.) # [[Гішпанія]] (<span style="color: #909090;">31064 сымб. → </span>43490 сымб.) # [[Аляксандар Пушкін]] (<span style="color: #909090;">31506 сымб. → </span>44108 сымб.) # [[Энрыка Фэрмі]] (<span style="color: #909090;">31606 сымб. → </span>44248 сымб.) # [[Эўрапейскі Зьвяз]] (<span style="color: #909090;">31650 сымб. → </span>44310 сымб.) # [[Санкт-Пецярбург]] (<span style="color: #909090;">31768 сымб. → </span>44475 сымб.) # [[The Beatles]] (<span style="color: #909090;">31828 сымб. → </span>44559 сымб.) # [[Дубай]] (<span style="color: #909090;">32164 сымб. → </span>45030 сымб.) # [[Цягліцы]] (<span style="color: #909090;">32174 сымб. → </span>45044 сымб.) # [[Чынгісхан]] (<span style="color: #909090;">32950 сымб. → </span>46130 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (<span style="color: #909090;">33045 сымб. → </span>46263 сымб.) # [[Масква]] (<span style="color: #909090;">33890 сымб. → </span>47446 сымб.) # [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (<span style="color: #909090;">34027 сымб. → </span>47638 сымб.) # [[Эйфэлева вежа]] (<span style="color: #909090;">34690 сымб. → </span>48566 сымб.) # [[Афрыка]] (<span style="color: #909090;">35133 сымб. → </span>49186 сымб.) # [[Кір II]] (<span style="color: #909090;">35642 сымб. → </span>49899 сымб.) # [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (<span style="color: #909090;">35838 сымб. → </span>50173 сымб.) # [[Стамбул]] (<span style="color: #909090;">36149 сымб. → </span>50609 сымб.) # [[Ісус Хрыстос]] (<span style="color: #909090;">36498 сымб. → </span>51097 сымб.) # [[Нікола Тэсла]] (<span style="color: #909090;">36571 сымб. → </span>51199 сымб.) # [[Францыя]] (<span style="color: #909090;">37064 сымб. → </span>51890 сымб.) # [[Глябальнае пацяпленьне]] (<span style="color: #909090;">37689 сымб. → </span>52765 сымб.) # [[Ганконг]] (<span style="color: #909090;">38289 сымб. → </span>53605 сымб.) # [[Калізэй]] (<span style="color: #909090;">38926 сымб. → </span>54496 сымб.) # [[Альжыр]] (<span style="color: #909090;">41382 сымб. → </span>57935 сымб.) # [[Сусьветны банк]] (<span style="color: #909090;">41549 сымб. → </span>58169 сымб.) # [[Расея]] (<span style="color: #909090;">44065 сымб. → </span>61691 сымб.) # [[Рэмбрант]] (<span style="color: #909090;">44369 сымб. → </span>62117 сымб.) # [[Канада]] (<span style="color: #909090;">46867 сымб. → </span>65614 сымб.) # [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">49352 сымб. → </span>69093 сымб.) # [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (<span style="color: #909090;">51268 сымб. → </span>71775 сымб.) # [[Шахматы]] (<span style="color: #909090;">52535 сымб. → </span>73549 сымб.) # [[Бэрлін]] (<span style="color: #909090;">53872 сымб. → </span>75421 сымб.) # [[Напалеон I Банапарт]] (<span style="color: #909090;">54321 сымб. → </span>76049 сымб.) # [[Італія]] (<span style="color: #909090;">54997 сымб. → </span>76996 сымб.) # [[Рэфармацыя]] (<span style="color: #909090;">57521 сымб. → </span>80529 сымб.) # [[Аляксандар Македонскі]] (<span style="color: #909090;">63234 сымб. → </span>88528 сымб.) # [[Вялікабрытанія]] (<span style="color: #909090;">63309 сымб. → </span>88633 сымб.) # [[Украіна]] (<span style="color: #909090;">63810 сымб. → </span>89334 сымб.) # [[Лёндан]] (<span style="color: #909090;">70448 сымб. → </span>98627 сымб.) # [[Пётар I]] (<span style="color: #909090;">72172 сымб. → </span>101041 сымб.) # [[Другая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">75044 сымб. → </span>105062 сымб.) # [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (<span style="color: #909090;">79371 сымб. → </span>111119 сымб.) # [[Цягнік]] (<span style="color: #909090;">100969 сымб. → </span>141357 сымб.) kx01llca8ygpel62pbxe8ko8gi88sth 0 91738 2331070 2203021 2022-08-02T22:20:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст | Імя = Люк Бэсон | Імя (арыгінал) = | Фота = Luc-Besson-Taken-2.jpg | Подпіс = | Імя пры нараджэньні = Luc Besson | Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|18|3|1959}} | Месца нараджэньня = [[Парыж]], [[Францыя]] | Дата сьмерці = | Месца сьмерці = | Прафэсія = [[рэжысэр|кінарэжысэр]], [[прадусар]], [[сцэнарыст]] | Грамадзянства = | Гады актыўнасьці = з 1981 | Напрамак = | Узнагароды = | imdb_id = 0000108 | Сайт = http://www.luc-besson.com }} '''Люк Бэсон''' ({{мова-fr|Luc Paul Maurice Besson}}; нар. [[18 сакавіка]] [[1959]], [[Парыж]]) — [[Францыя|францускі]] кінарэжысэр, сцэнарыст і прадусар. Шарока вядомы дзякуючы кінастужкам, як то «[[Леон (кінафільм)|Леон]]», «[[Пяты элемэнт]]», а таксама шэрагу фільмаў «[[Таксі 1|Таксі]]». == Кар’ера == Люк Бэсон нарадзіўся ў сям’і інструктараў па падводным плаваньні і ад самага дзяцінства рыхтаваўся працягнуць сямейную традыцыю. Усё дзяцінства ён правёў на ўзьбярэжжы [[Грэцыя|Грэцыі]] і [[Югаславія|Югаславіі]], захоплена займаючыся ныраньнем і падводнай фатаздымкай. === Кінэматограф === Люк вяртаецца ў [[Парыж]], дзе спрабуе займацца рознымі справамі, пакуль не прывязваецца да кіно. На той час ён пераглядзеў шмат фільмаў, працуе на здымачных пляцоўках, на дапаможных ролях. У 19 гадоў ён едзе ў [[Галівуд]], але, папрацаваўшы там «хлопчыкам на пабягушках», вяртаецца на радзіму і ідзе служыць у войска. Адслужыўшы ў войску ён вяртаецца да кінэматографу, спачатку ў якасьці пастаноўшчыка музычных кліпаў, а потым і як асыстэнт рэжысэра ў «вялікім» кіно. Дэбютам можна лічыць кароткамэтражную стужку «Перадапошні». Першым поўнамэтражным фільмам Бэсона была «Апошняя бітва», зьнятая на чорна-белую плёнку праз эканомію сродкаў. Найбольш шырокае прызнаньне Люк Бэсон атрымаў пасьля выхаду на экраны ягонага трэцяга фільма «[[Падземка]]», за які ён быў намінаваны на «Лепшы фільм на замежнай мове» [[Брытанская кінаакадэмія|Брытанскай кінаакадэміі]] ў [[1986]] годзе. У гэтым фільме ўжо выразна чытаўся спэцыфічны стыль Бэсона — грымуткая сумесь напружанага дзеяньня і мэлядраматызму. У [[1988]] годзе Бэсон зьняў прыгожую стужку пра рамантыку падводнага сьвету «Блакітная бездань» ({{мова-fr|Le grand bleu|скарочана}}). Карціна, прасякнутая настальгіяй па дзіцячых гадах і павагай да прафэсіі [[вадалаз]]у і куміру Жака Маёлі, прынесла Люку грошы, некалькі намінацыяў на «[[Сэзар (кінапрэмія)|Сэзар]]» і шырокую вядомасьць. Сапраўднай жа вяршыняй рэжысэрскай кар’еры Бэсона стаў наступны ягоны фільм «[[Мікіта (кінафільм)|Мікіта]]», які выйшаў у 1990 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20130531031303/http://www.luc-besson.com/ Афіцыйны сайт] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бэсон, Люк}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Парыжы]] [[Катэгорыя:Францускія рэжысэры]] [[Катэгорыя:Францускія прадусары]] ait5hju7272ub7edwcyflx5pt1qfon1 0 92559 2331122 2162385 2022-08-03T09:46:56Z Lotje 29041 Партрэт wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Зьмітрок Астапенка |Арыгінал імя = |Партрэт = Źmitrok Astapienka. Зьмітрок Астапенка (1920-29).jpg |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = 23 або 27 лістапада 1910 |Дата сьмерці = не раней за 1944 |Род дзейнасьці = паэт, перакладнік |Гады актыўнасьці = |Напрамак = |Жанр = |Дэбют = |Значныя творы = |Прэміі = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Сайт = }} {{Цёзкі}} '''Зьмітрок (Дзьмітры Емяльянавіч) Астапенка''' (27 лістапада<ref name="svaboda776012">{{Спасылка|аўтар = Уладзімер Арлоў|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 22 лістапада 2006|url = http://www.svaboda.org/content/transcript/776012.html|загаловак = Імёны Свабоды: Зьмітрок Астапенка 27.11.1910, в. Сяргееўка (цяпер Шумяцкі раён) Смаленшчына — кастрычнік 1944 (?), Славаччына (?)|фармат = |назва праекту = Імёны Свабоды|выдавец = [[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата = 28 лістапада 2010 |мова = |камэнтар =}}</ref> (паводле іншых зьвестак — 23 лістапада<ref>{{Спасылка | аўтар = Леанід Маракоў| прозьвішча = Маракоў| імя = Леанід| аўтарlink = Леанід Маракоў| суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-i/index_19233.html| загаловак = Астапенка Змітрок| фармат = | назва праекту = Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. 1794—1991. Том I| выдавец = | дата = 28 лістапада 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>) 1910, в. [[Сяргееўка (Шумяцкі раён)|Сяргееўка]] [[Рослаўльскі павет|Рослаўльскага павету]] [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]], цяпер у [[Шумяцкі раён|Шумяцкім раёне]] [[Смаленская вобласьць|Смаленскай вобласьці]]<ref name="svaboda776012"/> (паводле іншых зьвестак — у вёсцы Калесьнікі Мсьціслаўскага павету Магілеўскай губэрні (цяпер у Хіславіцкім раёне Смаленскай вобласьці<ref name="slounik">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://slounik.org/80810.html| загаловак = Астапенка Змітрок| фармат = | назва праекту = Беларускія пісьменнікі (1917—1990). Даведнік| выдавец = Электронная энцыкляпэдыя «Слоўнік.орг»| дата = 28 лістапада 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>)) — не раней за 1944; псэўданімы: ''З. Лірнік''; ''К. Качкін'' (зь [[Юлій Таўбін|Юліем Таўбіным]]); ''Клім Качкін'' (зь Ю. Таўбіным); ''Мсьціслаўцы'' (з [[Аркадзь Куляшоў|Аркадзем Куляшовым]] і Ю. Таўбіным)) — беларускі паэт, перакладнік. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў сям’і настаўніка. Вучыўся ў Мсьціслаўскім пэдагагічным тэхнікуме, у 1930 годзе перавёўся ў МБПТ, затым у [[БДУ|Менскі пэдагагічны інстытут]]. Атрымаў вышэйшую або незакончаную вышэйшую адукацыю. Працаваў у рэдакцыях рэспубліканскіх газэтаў і часопісаў. Уваходзіў у «[[Маладняк (літаратурнае аб’яднаньне)|Маладняк]]», пасьля — у [[Беларуская асацыяцыя пралетарскіх пісьменьнікаў|БелАПП]]. Арыштаваны 16 сакавіка 1933 году ў [[Менск]]у па адрасе Праезны зав., д. 8, кв. 5 па справе «Беларускай народнай грамады». Асу­джаны 10 жніўня 1933 году як «''чалец контррэвалюцыйнай арганізацыі''» да 3 гадоў ППК. Пакараньне адбываў у [[Марыін­ск]]у [[Кемераўская вобласьць|Кемераўскай вобласьці]], але знаходзіўся ня ў ­лягеры, а на пасяленьні (некаторы час разам з [[Максім Лужанін|Максімам Лужаніным]]). Пасьля вызваленьня ў чэрвені 1935 году жыў у [[Масква|Маскве]] па адрасе: Смаленскі бульвар, д. 15, п. 48, працаваў настаўнікам расейскай мовы і літаратуры ў школе № 252 Дзяржын­скага раёну. Паўторна арыштаваны 5 сьнежня 1936 году. Асуджаны 5 кастрычніка 1937 году пазасудовым органам [[НКВД]] за «антысавецкую дзейнасьць» да 8 гадоў ППК. Вызвалены магчыма ў 1942 годзе. У канцы верасьня 1944 году ў складзе падразьдзяленьня выведнікаў быў перакінуты на тэрыторыю [[Славаччына|Славаччыны]], дзе 7 кастрычніка 1944 году зьнік бязь вестак (паводле афіцыйных зьвестак, загінуў). Як сьведчаць некаторыя дакумэнты (асабовая справа А. № 9935-с), у 1949 быў асу­джаны да высылкі (верагодна, у [[Краснаярскі край]]). У тым, што паэт не загінуў, быў упэўнены (па словах крытыка А. Марціно­віча) і яго былы аднакурсьнік яшчэ па Мсьціслаўскім пэдагагічным тэхнікуме, калега і сябра Зьмітра Астапенкі паэт [[Аркадзь Куляшоў]], які сьведчыў, што ўжо пасьля вайны «''знаёмы твар неяк прамільгнуў у вірлівым маскоўскім натоўпе''». Далейшы лёс невядомы. Па першай справе рэабі­літаваны судовай калегіяй па крымінальных справах [[Вярхоўны суд БССР|Вярхоўнага суду БССР]] 24 жніўня 1956 году, па другой — прэзыдыюмам Вярхоўнага суду БССР 29 сьнежня 1954 году. Асабовыя справы А. № 14618 і №9935-с з фатаздымкамі захоў­ваюцца ў архіве [[КДБ Беларусі]]. == Творчасьць == Дэбютаваў вершамі ў 1926 годзе. Аўтар зборнікаў паэзіі «На ўсход сонца» (1931), «Краіне» (1931), «Абураныя» (1932), «Выбранае» (1957, уключана паэма «Эдэм»), «Вершы і паэмы» (1968), кніжкі-малюнку для дзяцей «Трактар» (1933), зборнік «Як шум дажджу» з друку ня выйшаў, захаваліся толькі гранкі. Пісаў апавяданьні. Стаяў ля вытокаў беларускай навукова-фантастычнай літаратуры, аўтар навукова-фантастычнага раману «Вызваленьне сіл» (часопіс «[[Маладняк (часопіс)|Маладняк]]», 1932). Пераклаў раманы [[Максім Горкі|М. Горкага]] «Маці» (1932), [[Леанід Первамайскі|Л. Первамайскага]] «Ваколіцы» (1931, разам зь [[Міхась Багун|Міхасём Багуном]]), аповесьці П. Голубева «Завіруха» (1930), М. Дончанкі «Ударны атрад» (1932), творы іншых расейскіх і ўкраінскіх пісьменьнікаў. == Бібліяграфія == * Выбранае. Мн., 1957; * Вершы і паэмы. Мн., 1968. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1917—1990)|Астапенка Змітрок}} * {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1992—1995)|Астапенка Змітрок}} * [[Павал Пруднікаў|Пруднікаў П. І.]] Далёкае, але не забытае: Успаміны. — Мн., Маст. літ., 1988. — 175 с. * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|3|2|РЛ1-3|РЛ1-3}} * Бярозкін Р. Выпрабаванне гісторыяй // Бярозкін Р. Кніга пра паэзію. Мн., 1974; * Шушкевіч С. Лёс паэта // Шушкевіч С. Выбр. тв. Т. 2. Мн., 1978; * Арочка М. Беларуская савецкая паэма. Мн., 1979. С. 139—140, 186—191; * Скрыган Я. Рэквіем // Скрыган Я. Некалькі хвілін чужога жыцця. 2 выд. Мн., 1990; * Маракоў Л. Шасцёра на фатаздымку // Роднае слова. 1999, № 6. == Вонкавыя спасылкі == * [http://knihi.com/Zmitrok_Astapienka/ Творы на «Беларускай Палічцы»] {{Пісьменьнікі і паэты Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Астапенка, Зьмітрок}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1910 годзе]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]] gvytses2jx461srtf85hjmfvjdfshd6 0 93067 2331092 2297275 2022-08-03T04:33:08Z Lotje 29041 <ref></ref> wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Саска Ліпка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Саскай Ліпкі |Трансьлітараваная назва = Saska Lipka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Нясьвіскі раён|Нясьвіскі]] |Сельсавет = [[Нясьвіскі сельсавет|Нясьвіскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 531 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 222619 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 13 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 34 |Даўгата сэкундаў = 37 |Пазыцыя подпісу на мапе = справа |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Са́ска Лі́пка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 357</ref> — [[вёска]] ў [[Нясьвіскі раён|Нясьвіскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Нясьвіскі сельсавет|Нясьвіскага сельсавету]]. == Гісторыя == 28 траўня 2013 году перададзеная зь ліквідаванага [[Карцэвіцкі сельсавет|Карцэвіцкага]] ў [[Нясьвіскі сельсавет]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2010 год — 531 чалавек * 1999 год — 682 чалавекі == Інфармацыя для турыстаў == Паводле некаторых зьвестак каля вёскі ў 1946 годзе адбыўся ўстаноўчы сход [[Саюз змаганьня за незалежнасьць Беларусі|Саюзу змаганьня за незалежнасьць Беларусі]]. == Землякі == * [[Язэп Шнаркевіч]] (1888—1974) — беларускі грамадзкі дзяяч, настаўнік [[Нясьвіская беларуская гімназія|Нясьвіскай беларускай гімназіі]] і [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]], мэмуарыст<ref>[http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-iii-kniga-ii?id=20546 Слоўнік Маракова]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Нясьвіскі сельсавет}} {{Нясьвіскі раён}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Нясьвіскага раёну]] [[Катэгорыя:Нясьвіскі сельсавет]] hgls3k81kc6kc36i14x6gnz4wrd9kyw 0 93630 2331067 2249859 2022-08-02T22:12:56Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Лэйтан Бэйнз |клюб = [[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]] |нумар = 3 |гады = 2002—2007<br/>2007—2020 |клюбы = [[Ўіган Атлетык]]<br/>[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]] |гульні(галы) = 144 (4)<br/>348 (29) |нац гады = 2010—2015 |нац зборная = {{Футбол Ангельшчына|няма}} |нац гульні(галы) = 30 (1) |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} '''Лэ́йтан Джон Бэйнз''' ({{мова-en|Leighton John Baines}}; нарадзіўся 11 сьнежня 1984 году, [[Кэркбі]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, левы абаронца. == Клюбная кар’ера == === «Ўіган Атлетык» === Першым прафэсійным клюбам Бэйнза стаў «[[Ўіган Атлетык]]». За час выступаў футбаліста за клюб, «Ўіган» здолеў двойчы рушыць наперад у больш высокую лігу й у выніку прайшоў шлях ад [[Другі дывізіён Футбольнай лігі|Другога дывізіёну]] да [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]]. === «Эвэртан» === Улетку [[2007]] году Бэйнз перайшоў у стан «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]»<ref>[http://www.sports.ru/football/3235922.html Защитник «Уигана» Лейтон Бейнс перешел в «Эвертон»]. Sports.ru</ref>. Паводле ацэнак [[СМІ]] трансфэр футбаліста абыйшоўся клюбу ў 5-6 мільёнаў эўра<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/s/sunderland/6288856.stm Baines rejects Sunderland switch]. BBC Sport</ref>. У сваім першым сэзоне за новы клюб Бэйнз атрымаў няшмат гульнявой практыкі, правёўшы толькі 29 матчаў ва ўсіх спаборніцтвах за «Эвэртан», з-за траўмы і добрай формы [[Філ Ягелка|Філа Ягелкі]] і [[Джозэф Ёба|Джозэфа Ёбы]]. У ягоны другі сэзон назіраўся рост гульнявога часу ў сувязі з траўмай Ёбы, у той час як [[Джолеан Лескат]] перайшоў гуляць у цэнтар абароны. Дзякуючы гэтым абставінам Бэйнз заняў левы флянг абароны каманды. У гэтым сэзоне Лэйтан двойчы прызначаўся гульцом месяцу «Эвэртану» запар. Бэйнз забіў свой першы за «Эвэртан» у браму «[[Портсмут (футбольны клюб)|Портсмуту]]» [[21 сакавіка]] [[2009]] году, на [[Фрэтан Парк]]. [[30 жніўня]] [[2009]] году ён забіў на апошняй хвіліне з пэнальці ў пераможным матчы супраць сваёй былой каманды «Ўіган Атлетык». Празь месяц ён выйшаў на пляцоўку з капітанскай повязьзю ў матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць грэцкага [[АЕК Атэны|АЕКу]]. [8] У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2010—2011 гадоў|сэзоне 2010—2011 гадоў]] Бэйнз правёў кожную хвіліну за «Эвэртан» у матчах Прэм’ер-лігі<ref>[http://www.guardian.co.uk/football/blog/2011/may/26/premier-league-opta-statistics Number-crunching makes grim reading for Arsenal's defence]. The Guardian</ref>, а таксама забіў сем галоў ва ўсіх спаборніцтвах за клюб. Ягоны ўнёсак быў узнагароджаны прызам як лепшаму гульцу клюбу паводле вынікаў сэзону<ref>[https://web.archive.org/web/20120701060152/http://www.evertonfc.com/history/player-of-season Baines' Glorious Treble]. Everton FC</ref>. == Міжнародная кар’ера == Дэбют футбаліста ў афіцыйным матчы за зборную адбыўся [[4 чэрвеня]] [[2011]] году ў матчы адборачнага турніру да [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2012 году|чэмпіянату Эўропы 2012 года]] супраць [[зборная Швайцарыі па футболе|зборнай Швайцарыі]]. Бэйнз быў адным з прэтэндэнтаў на ўдзел на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянаце сьвету 2010 году]], аднак у выніковы склад не патрапіў. == Асабістае жыцьцё == Лэйтан мае траіх дзяцей разам са сваёй жонкай Рэйчэл<ref>[http://www.guardian.co.uk/football/2010/mar/03/england-egypt-live England v Egypt – as it happened]. The Guardian</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160112083736/http://www.evertonfc.com/player-profile/leighton-baines Профіль на афіцыйным сайце «Эвэртан»] {{Навігацыйная група |назоў = Бэйнз у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}}; |Ангельшчына на ЧЭ-2012 |Ангельшчына на ЧС-2014 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бэйнз, Лэйтан}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кэркбі]] [[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ўіган Атлетык»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эвэртан» Лівэрпул]] c5irm57poqneukoa8uzj3mbi5oy5n4o 0 104885 2331023 2330967 2022-08-02T15:54:44Z Дамінік 64057 /* Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў спрабуе абвінаваціць князёў Вішнявецкіх у тым, што ў 1574 г. яны, сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Губаровічы<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Уражанне такое, што робіць ён гэта па інэрцыі, бо Губарэвічы, у адрозьненьне, скажам, ад брагінскай жа вёскі Галкі, калі і былі памежнымі, дык хіба з астраглядавіцкім альбо хвойніцкім Стралічавам, а гэта занадта далёка ад любецкіх кардонаў. Варта, аднак, мець на ўвазе і іншае. Яшчэ з 2005 г. аўтар настойвае на фантасмагарычнай прыналежнасьці самога Брагіна і воласьці альбо іх паловы да Любецкага староства<ref>Кондратьєв І. В. Лоєвське староство у 1585 – середині ХVII ст. // Пятыя міжнародныя Доýнараýскія чытанні. – Гомель, 2005. С. 197; Кондратьєв І. В. Любецьке староство (XVI – середина XVII ст.). /І. В. Кондратьєв – Чернігівський національний педагогічний університет ім. Т. Г. Шевченка; Історико-археологічний музейний комплекс «Древній Любеч». – Чернігів: Видавець Лозовий В. М., 2014. С. 20, 69, 79, 196–197</ref>. Пра Брагінскую воласьць у яго складзе можна прачытаць і ў артыкуле В. С. Пазднякова «Любеч» у 3-м дадатковым томе энцыкляпэдыі «Вялікае Княства Літоўскае» (2010).}}. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Губаровічы, атрымаў у спадчыну ад князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай». У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 9ljqgd8hlied721kdvems6q2a0ysvg3 2331101 2331023 2022-08-03T05:23:47Z Дамінік 64057 /* Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў спрабуе абвінаваціць князёў Вішнявецкіх у тым, што ў 1574 г. яны, сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Губаровічы<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Уражанне такое, што робіць ён гэта па інэрцыі, бо Губарэвічы, у адрозьненьне, скажам, ад брагінскай жа вёскі Галкі, калі і былі памежнымі, дык хіба з астраглядавіцкім альбо хвойніцкім Стралічавам, а гэта занадта далёка ад любецкіх кардонаў. Варта, аднак, мець на ўвазе і іншае. Яшчэ з 2005 г. аўтар настойвае на сваёй фантасмагорыі, г. зн. на прыналежнасьці самога Брагіна і воласьці альбо іх паловы да Любецкага староства<ref>Кондратьєв І. В. Лоєвське староство у 1585 – середині ХVII ст. // Пятыя міжнародныя Доýнараýскія чытанні. – Гомель, 2005. С. 197; Кондратьєв І. В. Любецьке староство (XVI – середина XVII ст.). /І. В. Кондратьєв – Чернігівський національний педагогічний університет ім. Т. Г. Шевченка; Історико-археологічний музейний комплекс «Древній Любеч». – Чернігів: Видавець Лозовий В. М., 2014. С. 20, 69, 79, 196–197</ref>. Пра Брагінскую воласьць у яго складзе можна прачытаць і ў артыкуле В. С. Пазднякова «Любеч» у 3-м дадатковым томе энцыкляпэдыі «Вялікае Княства Літоўскае» (2010).}}. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Губаровічы, атрымаў у спадчыну ад князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай». У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 57v338veu3ktz1shg759apc647t5esl 0 106784 2331033 2284832 2022-08-02T17:11:56Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музэй | Назва = Дом-музэй Пікфарда | Арыгінальная назва = Pickford's House Museum | Выява = Pickford expo.jpg | Апісаньне выявы = | Філія = | Філіі = | Горад = Дэрбі | Краіна = Вялікабрытанія | Тэматыка калекцыі = | Велічыня калекцыі = | Плошча экспазыцыі = | Дата стварэньня = | Год стварэньня = | Пасада дырэктара = | Дырэктар = | Адрас = 41 Friar Gate | Сайт = [http://www.derbycity.com/derby2/pickford.html Старонка дома-музэю] | Шырата паўшар'е = паўночнае | Шырата градусаў = 52 | Шырата хвілінаў = 55 | Шырата сэкундаў = 27 | Даўгата паўшар'е = заходняе | Даўгата градусаў = 1 | Даўгата хвілінаў = 29 | Даўгата сэкундаў = 11 | Пазыцыя подпісу на мапе = | Водступ подпісу на мапе = }} '''Дом-музэй Пікфарда''' ({{Мова-en|Pickford’s House Museum}}) разьмяшчаецца ў месцы [[Дэрбі]] па адрасе Friar Gate, No 41. Гэта элегантны [[Геаргіянская архітэктура|геаргіянскі]] дом, збудаваны архітэктарам [[Джозэф Пікфард|Джозэфам Пікфардам]] ({{Мова-en|Joseph Pickford}}) для сваёй сям’і ў 1760. Дом прызначаўся таксама для дэманстрацыі багатым гасьцям як узор сваёй працы<ref name="bbc">{{Спасылка|дата публікацыі=21 студзеня 2006|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/derbyshire/4632932.stm|загаловак=Protesters opposing museum cuts|мова=en|выдавец=[[BBC]]|дата=5 траўня 2011}}</ref>. Першы паверх абсталяваны ў стылі пікфардавых часоў: гасьцёўня, сталоўка, пакой, спачывальня, гардэроб, кухня, пральня, склеп, спальня слугі. Выстаўленыя строі [[XVIII стагодзьдзе|XVIII]]—[[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзяў]]. Адзін з падвалаў абсталяваны як [[бамбасховішча]] [[1940-я|1940-х]] рокаў. Экспазыцыя верхніх паверхаў прысьвечаная [[Лялечны тэатар|лялечным тэатрам]], гісторыі іхняга існаваньня<ref>{{Спасылка|url=http://www.derby.gov.uk/LeisureCulture/MuseumsGalleries/PickfordsHouseMuseum.htm|загаловак=Pickford's House Museum|мова=en|дата=5 траўня 2011}}</ref>. З красавіка 2006 музэй адчынены толькі для арганізаваных групаў, нягледзячы на пратэсты<ref name="bbc" />. == Крыніцы і заўвагі == {{Зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110615041851/http://www.derby.gov.uk/LeisureCulture/MuseumsGalleries/PickfordsHouseMuseum.htm Старонка дому-музэю] на бачыне мескай рады Дэрбі {{Музэй і мастацкая галерэя Дэрбі}} [[Катэгорыя:Музэі Ангельшчыны]] [[Катэгорыя:Музэй і мастацкая галерэя Дэрбі]] [[Катэгорыя:Біяграфічныя музэі|Пікфард, Джозэф]] 03qwtkjg7fty9crbzh7xdlj68khx6cl 0 120875 2331066 2292440 2022-08-02T22:07:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Лукаш Пішчэк |клюб = [[ЛКС Гачалкавіцы]] |нумар = 26 |гады = 2004—2010<br/>2004—2007<br/>2010—2021<br/>2021— |клюбы = [[Гэрта Бэрлін|Гэрта]]<br/>→ [[Заглембе Любін]] (арэнда)<br/>[[Барусія Дортмунд]]<br/>[[ЛКС Гачалкавіцы]] |гульні(галы) = 68 (3)<br/>69 (14)<br/>264 (16)<br/>17 (0) |нац гады = 2007— |нац зборная = {{Футбол Польшча|няма}} |нац гульні(галы) = 66 (3) |абнаўленьне(клюб) = 20 лістапада 2021 |абнаўленьне(зборная) = 19 лістапада 2019 }} '''Лу́каш Пі́шчэк''' ({{мова-pl|Łukasz Piszczek}}; нарадзіўся 3 чэрвеня 1985 году, [[Чэхавіцы-Дзедзіцы]], [[Польшча]]) — польскі футбаліст, які выступае за клюб «[[ЛКС Гачалкавіцы]]» й [[Зборная Польшчы па футболе|нацыянальную зборную Польшчы]]. Гуляе на пазыцыі крайняга абаронцы ці паўабаронцы. == Кар’ера == === Клюбная кар’ера === У 2001 годзе Лукаш далучыўся да клюбу «[[Гварэк Забжэ|Гварэк]]», зь якім ён стаў пераможцам у 2003 годзе польскага моладзевага чэмпіянату. У 2004 годзе ён быў падпісаны «[[Гэрта Бэрлін|Гэртай]]» і адразу ж аддадзены ў арэнду ў «[[Заглембе Любін|Заглембе]]». З «Заглембе» ён выйграў чэмпіянат лігі [[Чэмпіянат Польшчы па футболе 2006—2007 гадоў|сэзону 2006—2007 гадоў]]. Восеньню 2007 году «Гэрта» вярнула гульца. Ён забіў свой ​​першы гол у Бундэсьлізе 26 красавіка 2008 году ў матчы супраць «[[Гановэр-96 (футбольны клюб)|Гановэру]]». Пішчэк прапусьціў вялікую частку першай паловы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2007—2008 гадоў|сэзону 2008—2009 гадоў]] з-за траўмы сьцягна, якая ў канчатковым выніку запатрабавала хірургічнага ўмяшаньня. Вярнуўся ў шэрагі клюбу ў лютым 2009 году, але зноў атрымаў невялікую траўму, на гэты раз калена. Нарэшце, да красавіка ўсе ягоныя траўмы скончыліся й ён зноў вярнуўся на поле. 19 траўня 2010 году ў якасьці вольнага агента падпісаў трохгадовае пагадненьне з [[дортмунд]]зкай «[[Барусія Дортмунд|Барусіяй]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20120222225604/http://www.ruhrnachrichten.de/sport/bvb/bvbnews/BVB-holt-Lukasz-Piszczek;art11635,912349 BVB holt Lukasz Piszczek]. ruhrnachrichten.de</ref>. === Міжнародная кар’ера === Першы раз на поле ў футболцы зборнай Лукаш выйшаў у таварыскім матчы супраць [[зборная Эстоніі па футболе|каманды Эстоніі]] 3 лютага 2007 году. 6 чэрвеня 2008 году ён быў уключаны ў польскую заяўку на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|Эўра-2008]] з-за траўмы [[Якуб Блашчыкоўскі|Якуба Блашчыкоўскага]]. Згуляў адзін матч супраць [[Зборная Нямеччыны па футболе|зборнай Нямеччыны]], але неўзабаве атрымаў траўму на трэніроўцы й далейшага ўдзелу на Эўра не прыняў<ref>[http://football.kulichki.net/worldnews/news.htm?24020 Лукаш Пищек не сыграет с австрийцами]. football.kulichki.net</ref>. == Дасягненьні == '''«Заглембе»''': * [[Чэмпіянат Польшчы па футболе|Чэмпіён Польшчы]]: 2007 '''«Барусія»''': * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]]: 2011, 2012 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2012, 2017, 2021 * Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2014, 2019 == Асабістае жыцьцё == Ягоны бацька, трэнэр мясцовага футбольнага клюбу, вырашыў прыцягнуць яго да аднаго з вучэбных заняткаў ва ўзросьце 7 гадоў. Ягоны брат Томаш, таксама гуляе ў футбол. Лукаш жанаты з чэрвеня 2009 году<ref>[http://www.bild.de/BILD/sport/fussball/bundesliga/vereine/hertha/2009/06/05/lukasz-piszczek/morgen-hochzeit-mit-seiner-ewa.html Morgen Hochzeit mit seiner Ewa]. Bild.de</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://transfermarkt.co.uk/en/spieler/25727/piszczek-lukasz/default/2008/leistungsdaten.html Статыстыка ў Бундэсьлізе]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.herthabsc.de/index.php?id=16756 Профіль на афіцыйным сайце «Гэрты» Бэрлін] * [http://www.90minut.pl/kariera.php?id=6016 Профіль] на сайце 90minut.pl {{Навігацыйная група |назоў = Пішчэк у складзе [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Польшча}}; |Польшча на ЧЭ-2008 |Польшча на ЧЭ-2012 |Польшча на ЧЭ-2016 |Польшча на ЧС-2018 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пішчэк, Лукаш}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Чэховіцах-Дзедзіцах]] [[Катэгорыя:Польскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Польшчы]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гэрта» Бэрлін]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Заглембе» Любін]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барусія» Дортмунд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу ЛКС Гачалкавіцы]] 6wtvfjizy21rdmdvuigjoiwsa2q5bjq 0 124940 2331118 2323458 2022-08-03T07:31:57Z Waishund 66381 памылка wikitext text/x-wiki '''[[Гомель]]''' — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] места [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]), колішні цэнтар абароны на паўднёвым усходзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. == Старажытнасьць == У XII—XVII стагодзьдзях Гомель лічыўся моцным цэнтрам абароны Ніжняга Пасожжа. Умацаваньні зь земляным валам ды найпрасьцейшым частаколам зьявіліся тут ужо ў XI ст., пазьней вал шматразова дасыпаўся. Археалягічныя дасьледаваньні, якія праводзіліся ў Гомельскім парку на пачатку 90-х гадоў XX ст., паказалі, што першыя паселішчы ўсходніх славянаў-[[радзімічы|радзімічаў]] былі тут у IX—X стагодзьдзях. {{Панарама|Homel Panarama.jpg|1800px|<center>Гістарычнае места Гомель, з супрацьлеглага боку ракі</center>}} Першы ўспамін пра Гомель зьмяшчаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] й датуецца 1142 годам: «''И слышавъ уже билися Ольговичи у Переяславля съ стрыемъ его с Вячеславомъ и съ братомъ его Изяславомъ. И поиде на волость ихъ и взя около Гомия''». У той час [[горад]] знаходзіўся ў складзе [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]]. Каля 1157 смаленскі князь [[Расьціслаў Мсьціславіч]] выкарыстаў барацьбу за кіеўскі сталец і ўчыніў выправу на Чарнігаўскае княства ''«и взя около Гомия волость их всю»'', але неўзабаве чарнігаўскія князі вярнулі Гомель. У 1159 у Гомелі ратаваўся ад міжусобіцаў вялікі кіеўскі князь [[Ізяслаў Давыдавіч]]. А ў 1164 тут заснавалі княжы стол, якім валодаў князь [[Ігар Сьвятаслававіч]] — герой паэмы «[[Слова пра паход Ігараў]]». == Вялікае Княства Літоўскае == У 1335 Гомель далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і адгэтуль жыў лёсам памежнага ўмацаванага гораду на паўднёва-ўсходняй ускраіне дзяржавы, займаў важнае месца ў абарончым поясе замкаў Пасожжа. Разам са [[Старадуб]]ам быў часткаю «ўдзелу» князя [[Патрыкій Нарымунтавіч|Патрыкія Нарымунтавіча]], пляменьніка [[Альгерд]]а. З 1406 па 1419 местам кіраваў вялікакняскі намесьнік, потым ім валодалі розныя князі: [[Сьвідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайла]] (да 1435), уцекач з [[Маскоўскае княства|Маскоўскага княства]] князь [[Васіль Бароўскі]] (1436—1452), які пазьней вярнуўся дадому. З 1452 места зноў у руках састарэлага [[Сьвідрыгайла Альгердавіч|Сьвідрыгайлы]]. Пасьля яго сьмерці Гомель быў адданы зьбеглым мажайскім князям, адмова якіх у 1499 ад прыняцьця каталіцтва прывяла да доўгай барацьбы за валоданьне местам. У гэтую барацьбу ў 1500 умяшаўся маскоўскі князь, у якога мажайскія ўцекачы знайшлі падтрымку. Такім чынам, да 1535 Гомель амаль штогод зазнаваў рэйды войскаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], але ж кожны раз вытрымліваў аблогі. Гэта можа зьяўляцца доказам моцы яго сьценаў і вежаў, за якімі маскоўскія князі ўвесь час трымалі значны гарнізон. [[Файл:Homielski zamak. Гомельскі замак (XVI).jpg|міні|240пкс|[[Гомельскі замак]] з мапы XVI ст.]] У чэрвені 1535 быў арганізаваны паход вялікакняскага войска, якое ўзначаліў гетман [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Юры Радзівіл (гетман вялікі літоўскі)|Юры Радзівіл]], гетман каронны [[Ян Тарноўскі]] ды кіеўскі ваявода [[Андрэй Няміра]]. Яны ўзялі Гомель у аблогу, выкарыстоўваючы тактычныя прыёмы тагачаснай вайсковай навукі. Акрамя артылерыі ў войску былі спэцыялісты па падкопах. [[Жыгімонт Стары]] паставіў задачу: «''И естли б Бог милый допомог напервей замку Гомья достати, або огнем его спалити, приказуем вам: […] двадцать человеков, с топоры, которыи бы мели тот замок Гомей зарубити, поки войски наши оттоль не выйдуть, штобы теж люди Московскии не впередили''». Тым часам у ніводным зь вядомых на сёньня дакумэнтаў няма сьведчаньняў таго, што вялікі князь аддаў войску загад спаліць Гомель, калі яму не адчыняць брамы<ref>Задума К. [https://vk.com/@stary_homel-zly-zhygimont Моцны Гомей, злы Жыгімонт і круцельствы нашых дарэвалюцыйных гісторыкаў], Пошукі старога Гомеля, 17 ліпеня 2018 г.</ref>. Гетман [[Юры Радзівіл (гетман вялікі літоўскі)|Юры Радзівіл]], пачаўшы аблогу, асноўную стаўку зрабіў на артылерыйскі абстрэл Гомельскага замку: ''«А так в середу весь день… на замок стрелба била, а потом с середы на четверг всю ночь и в четверг мало не весь день с наших дел стрелбу чинили»''. Як сьведчыць Патрыяршы летапіс, маскоўскі намесьнік князь [[Дзьмітры Шчэпін-Абаленскі]], што перабываў тады ў Гомелі, выявіўся ''«не храбр и страшлив, видев люди многие и убоявся, из града побежал, и дети боярские с ним же и пищалники»''. У замку засталіся толькі ''«тутошние люди немногие Гомьяне», якія, пабачыўшы «воеводское нехрабрство и страхование… здаша град»''. Замак, папраўлены прысланымі цясьлярамі, быў папоўнены боепрыпасамі. Вялікакняскі падскарбі [[Іван Гарнастай]] накіраваў сюды ''«вси потребы — салетру и порох и кули и свинец»''. Вялікі князь [[Жыгімонт Стары]] заснаваў у 1535 годзе [[Гомельскае староства]] як асобнае дзяржаўнае ўтварэньне ў складзе гаспадарскіх Падняпроўскіх воласьцяў<ref>[[Алег Трусаў]]. [http://pawet.net/library/history/bel_history/trusau/05/Невядомыя_беларускія_дзяржавы.html Старадубская вайна] // «Наша слова» № 39 (827), 12 кастрычніка 2007.</ref>. [[Файл:Coat of Arms of Homiel (history).png|міні|111пкс|зьлева|Гістарычны герб Гомля, атрыманы 21 сакавіка 1562]] Пастановай вялікага князя літоўскага ў 1537 мяшчане Гомлю ды ўся воласьць былі вызваленыя ад «''роблення замку Гомейского на 1 год… под тым обычаем иж они не мели до году одного замку рубити и ничего в нем оправовати, хиба естли бы которые кгонты в замку опали, або дощчка ся где оторвала, то мели за ся прибити и направити''». Аднак мясцовы дзяржаўца князь Талачынскі адабраў гаспадарскі прывілей у мяшчан ды валашчан, пачаў іх вымушаць выконваць розныя работы ў замку, а непаслухмяных садзіў у вежу, адбіраючы ў заклад жанок і дзяцей. Прысланага дзеля разбору адмысловага каралеўскага двараніна дзяржаўца ''«зсоромотил и бити его хотел»''. Гэта выклікала гнеў гаспадара. Галоўная прычына яго незадаволеннасьці і неспакою за сытуацыю ў Гомлі сфармулявана была вельмі выразна ў наступных словах прысланай дзяржаўцы грамаце: ''«знать и помнить необходимо, …иж тот замок за великим накладом к рукам нашим пришол, …иж тот замок на украйне есть, а к людем украинным треба ся ласкаве захвати и не годиться им ни в чем обтяженья чинити»''. Таксама як і іншыя беларускія замкі, Гомельскі замак меў моцны абарончы вал, драўляныя шмат’ярусныя вежы, сьцены-горадні з баявой галерэяй — «блянкаваньнем», а таксама ўездную браму з пад’ёмным мастом — «узводам», перакінутым цераз роў. Сьцены ўмацаваньняў на значную вышыню былі абмазаны глінай, якая прадухіляла іх гніеньне ды выконвала проціпажарную ролю. З замку быў прарыты патаемны падземны ход да Сожу, адкуль у час аблогі бралі ваду. Улічваючы важнасьць і значнасьць Гомельскага замка для абароны дзяржавы й зыходзячы з таго, што ''«…иж кождому оборона и осторожность есть потреба»'', сюды з бліжэйшых гарадоў дастаўляліся хлебныя запасы ды адмыслова вылічаныя группы коннай варты, а зь Віленскага арсэнала ў 1552, 1562 ды 1563 дастаўляліся ўзбраеньне ды амуніцыя. Так Чачэрская воласьць абавязвалася вярхоўнай уладай забясьпечваць у Гомелі за прыватны рахунак увесь год атрад «старожы». Ня выключана, што яе дасылалі й іншыя бліжэйшыя гарады — [[Прапойск]], [[Рагачоў]]. Сюды ж з Рагачова прывезьлі значную колькасьць жыта ды аўса ''«ку наспижованью замку»''. У 1557 гарнізон Гомельскага замка быў павялічаны да 200 чалавек «[[драб]]аў». Дзеля рамонта ўмацаваньняў далучалася насельніцтва [[Чачэрск]]у, [[Прапойск]]у ды іншых валасьцей Падняпроўя ды Пасожжа. У сярэдзіне XVI ст. Гомельскі замак ператварыўся ў рэгіянальны цэнтар абароны паўднёва-ўсходніх зямель [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ад рабаўнічых нападаў перакопскіх татараў. [[Файл:Homiel, Rynak-Kaścielny. Гомель, Рынак-Касьцельны (1848).jpg|міні|240пкс|Базарная плошча (леваруч месьціцца касьцёл, праваруч — ратуша), малюнак сяр. XIX ст.]] З 1561, разам з умацаваньнямі Гомельскага замка, згадваюцца й умацаваньні места, г.зн. лініі ўласна мескай фартыфікацыі. Гомель быў акружаны земляным валам, наверсе якога стаялі драўляныя вежы й сьцены — гародні. Уезд і выезд зьдзяйсьняліся праз брамы: Чачэрскую, Магілёўскую, Рэчыцкую ды Водную, якая выводзіла на мескую гандлёвую прыстань. Перад валам ішоў глыбокі абарончы роў зь перакінутым празь яго пад’ёмнымі мастамі, падведзенымі да брамаў места. 21 сакавіка 1560 (паводле іншых зьвестак — 1562<ref name="hbm">[https://web.archive.org/web/20081010145436/http://knihi.com/hierb/homie.html Гомель] // {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}</ref>) вялікі князь і кароль [[Жыгімонт Аўгуст]] зацьвердзіў мескія пячатку і герб Гомля «ў чырвоным полі срэбны крыж»<ref name="hbm"/><ref>[[Валеры Пазднякоў|Валерый Пазднякоў]]. Гомель // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 542.</ref>. Гэта было адно з шасьцідзесяці местаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якія мелі ўласны герб. Варта зазначыць, што ў межах сучаснай Беларусі такіх местаў усяго чатыры (акрамя Гомлю, [[Барысаў]], [[Крычаў]] ды [[Ворша]]). Згодна з вынікамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў Гомель і староства ўвайшлі ў склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] новаўтворанага [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. У часы [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] Гомель быў неадначасова заняты войскамі [[Іван IV Жахлівы|Івана Жахлівага]], аднак у ліпені 1576 атрад гетмана [[Юры Радзівіл (гетман вялікі літоўскі)|Юрыя Радзівіла]] здолеў зноў захапіць яго. Празь 5 гадоў, 5 траўня 1581, Гомель зноў зазнаў напад царскіх войскаў, якія ''«...до замку неведоме ночью пришедши, на место ударили и место огнем выпалили»''. Замак, аднак, захапіць ня ўдалося. У час антыфэадальнага паўстаньня пад кіраўніцтвам [[Севярын Налівайка|Севярына Налівайкі]] (1595) места на пэўны час зрабілася прыстанкам паўстанцаў-казакаў, якіх падтрымалі гомельскія мяшчане. [[Файл:Homielskaja ratuša. Гомельская ратуша (XIX).jpg|міні|240пкс|Гомельская ратуша, ХІХ ст.]] Цягам 1614—1615 (часы вайны [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і [[Маскоўскае княства|Маскоўскім княствам]]) у Гомельскім замку стала знаходзіўся невялікі гарнізон, які налічваў 40 казакаў ды 40 жаўнераў. Іх падтрымлівала мескае апалчэньне. У 1633 Гомель процістаяў казацкім сотням [[Багдан Булгакаў|Багдана Булгакава]] й [[Іван Ярмолін|Івана Ярмоліна]], якія таксама ня здолелі захапіць замак. Падчас аблогі места [[Багдан Булгакаў|Б. Булгакаў]] быў паранены. У кастрычніку 1648 украінскія казакі на чале з палкоўнікам Главацкім і беларускія сяляне занялі места, абрабаваўшы шляхту ды заможных людзей. Мяшчане амаль што ўсе «паказачыліся». Аднак атрад Главацкага быў у Гомлі нядоўга, яго адклікаў да Ўкраіны [[Багдан Хмяльніцкі]]. Пасьля [[Корсунская бітва|Корсунскай бітвы]] 1649 з дапамогаю часткі мяшчан Гомель быў захоплены казакамі палкоўніка Нябабы. Але [[Збароўскі мір]] дазволіў гетману [[Януш Радзівіл|Янушу Радзівілу]] сканцэнтраваць дастатковую колькасьць войска дзеля аднаўленьня ўрадавай улады ў Гомелі, [[Чачэрск]]у ды іншыя местаў. У 1651 [[Багдан Хмяльніцкі]] пачаў новы наступ на паўднёвыя месты [[Беларусь|Беларусі]]. У чэрвені палкоўнік Нябаба накіраваў войска палкоўнікаў Забелы ды Окшы на Гомель. Спачатку тут было 7 тысячаў казакаў, а затым падыйшло яшчэ 10 тысячаў. Места абаранялі вялікі наёмны гарнізон (на чале з капітанам Мантгомэры) ды мясцовае апалчэньне. 13 чэрвеня была першая спроба ўзяць места з дапамогаю падкопаў ды штурму, але ж абаронцы вытрымалі. [[Файл:Russian Coat of Arms of Homiel, 1855.gif|міні|зьлева|Расейскі герб Гомля, 1855]] Пасьля першай няўдачы Забела паслаў людзей у [[Чарнігаў]] да Нябабы за падмогай. Тым часам казакі паспрабавалі вымантачыць гарнізон з Гомля, разыграўшы сцэну бою нібыта з падышоўшым на дапамогу месту войскам. Аднак абложаныя разабраліся ў абставінах і аніводны жаўнер з брамы ня выйшаў. Пасьля гэтага казакі два дні рыхтаваліся да штурму, зладзілі 14 гуляй-гарадоў, якія замаскіравалі зялёнымі галінамі. Уначы чатыры гуляй-гораду пад’ехалі да Чачэрскай брамы, а тры — да самага моста цераз абарончы роў. Але праз агонь гармат ды мушкетаў з замкавых умацаваньняў мусілі адыйсьці. Той жа ноччу казакі палкоўнікаў Літвенкі й Паповіча беспасьпяхова ''«раз по 15 ходили на штурм»'' замка. Пазьней Нябаба тэрміновым лістом на некаторы час адазваў казакаў ад Гомля. Аднак пры канцы чэрвеня 1651 яны зноў аблажылі места. Але да гарнізона прыйшло падмацаваньне й ён утрымаўся. Грамадзка-палітычнае становішча сярэдзіны XVII ст., а таксама пагроза акупацыі з боку войскаў Маскоўскай дзяржавы прымусілі дзяржаўную ўладу ўжо ў 1653 разьмясьціць у памежных замках Пасожжа дадатковыя гарнізоны. У Гомельскім замку ў сакавіку 1654 было 700 чалавек пяхоты, прысланай гетманам [[Януш Радзівіл|Радзівілам]]. Паводле некаторых зьвестак улетку 1654 гомельскі гарнізон налічваў дзьве тысячы чалавек, галоўным чынам нямецкай і вугорскай пяхоты, у тым ліку была й рота татар. У чэрвені [[1654]], на самым пачатку вайны паміж [[Расея|Расейскай дзяржавай]] і [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]], на Гомель з [[Ноўгарад-Северскі|Ноўгарада-Северскага]] накіравалася войска наказнога атамана Залатарэнкі. Яно налічвала 20 тысячаў конных і пешых ратнікаў. Паводле сьведчаньня [[Летапіс Самавідца|Летапіса Самавідца]], Залатарэнка ''«…армат узял из собою немало, а так же запас пушечный», дазваляўшы яму ўзяцца за аблогу гэтага буйнейшага на Ніжнім Пасожжы замка. Сам атаман, паведамляя цару [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксею Міхайлавічу]] аб свайм выступе, пісаў, што «Гомель… есть всем местам граничным литовским головою. Место велми оборонное, людей служилых немало, снарядов и пороху много…»'' [[Файл:Homiel, Rumiancaŭ-Paskievič. Гомель, Румянцаў-Паскевіч (N. Orda, 1877) (2).jpg|міні|240пкс|Гомель на малюнку [[Напалеон Орда|Н. Орды]]]] Войска Залатарэнкі без асаблівых намаганьняў пераадолела мескія ўмацаваньні й падыйшло да замку. Паставіўшы навокал яго й па суседніх узгорках гарматы, казакі пачалі аблогу, ''«промышляя всеми промыслы ратными»''. За ўвесь час ад пачатку аблогі да [[11 ліпеня]] казакі чатыры разы хадзілі на штурм, але ўсе йх прыступы былі адбіты. Абложаныя таксама прадпрымалі вылазкі ў адказ. У час адной зь іх быў забіты чарнігаўскі палкоўнік [[Сьцяпан Падбайла]], які ўжо быў аднойчы ў Гомелі ў [[1649]]. Аблога зацягнулася й казакі вырашылі вымусіць замак здацца ''«голодом и безводьем»''. За хадой аблогі Гомля сачыла ўся Ўсходняя [[Беларусь]], абодва бакі канфлікту. Разумеючы, што гамельчукі сваёй упартасьцю ''«всей Литве и войскам ее сердца и смелости додают»'', Залатарэнка зьвярнуўся да абложаных ад імя цара й [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] з прапановай здацца, але тыя ''«гордо и сурово»'' адмовіліся. Тады казакі ўцягнулі некалькі невялікіх гарматаў на Спаскую царкву, што стаяла за [[Гамеюк]]ом непадалёк ад замка. Страляючы распаленымі ядрамі, яны выклікалі ў замку пажар. Вылазка з мэтай ліквідацыі гэтай артылерыйскай пазыцыі скончылася для абложаных няўдачай. Неўзабаве казакі знайшлі й узарвалі патайны ход да вады, што ў канчатковым выніку вырашыла лёс замку. Як пісалася ў данясеньні цару 13 жніўня 1654, пасьля больш як паўтарамесячнай аблогі ''«гомляне, полковники, ротмистры и со всеми своими людьми покорилися»''. [[Файл:Homiel, A. Idzkoŭski.jpg|міні|240пкс|Палацава-паркавы ансамбль Пашкевічаў на малюнку А. Ідзкоўскага, XIX ст.]] Вайна 1654—1667 моцна адбілася на стане Гомля. Аднак замак, калі ўлічваць зьвесткі 1666, усе яшчэ захоўваў сваю моц. У 1670 места атрымала [[Магдэбурскае права]]. У 1681 у Гомелі было 165 [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]]<ref name="evkl">[[Валеры Пазднякоў|Валерый Пазднякоў]]. Гомель // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 543.</ref>. З пач. XVIII ст. у Гомелі дзейнічаў касьцёл, а з 1717 пры вуніяцкай царкве Сьв. Міколы — базылянскі кляштар. Апроч таго, у Спасавай Слабадзе, што месьцілася каля Гомельскага замка, уцекачы-стараверы заснавалі манастыр. Вядома, што ўладальнік Гомельскага староства князь [[Міхайла Чартарыйскі]] ў 1737 збудаваў у Гомелі новы моцны дубовы замак зь вежамі й сьценамі, у якіх меліся шматлікія байніцы, паглыбіў ровы й паправіў пад’ёмны мост. У 1764 расейскія карныя войскі спалілі слабаду старавераў каля Гомля, а яе жыхароў вывезьлі ў Расею. У 1765 у месьце налічвалася 206 дымоў<ref name="evkl"/>. == Пад уладай Расейскай імпэрыі == У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Гомель апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Рэчыцкай правінцыі [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. [[Кацярына II]] падаравала колішняе магдэбурскае места [[Пётар Румянцаў|Пятру Румянцаву]] ''«для увеселения»''. Апошні загадаў разабраць вежы й сьцены драўлянага замка, зрыць валы. У 1785, паводле праекту Б. Растрэльлі, на іх месцы пачалі будаваць мураваны палац<ref>Гомельские укрепления // {{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 63.</ref>. Румянцаў, не жадаючы прысутнасьці ў Гомелі павятовых чыноўнікаў, дамогся ператварэньня паселішча ў прыватнаўласьніцкае [[мястэчка]] пры ўмове пабудовы ім новага гораду, дзе б разьмясьціўся павятовы цэнтар. Пазьней Гомель увайшоў у склад [[Беліцкі павет|Беліцкага павету]]. Румянцаў у 1777—1786 збудаваў новы павятовы цэнтар (Новая Беліца) на левым беразе ракі Сож, за 3 вярсты ад Гомля. У 1793 на беразе Сажа збудавалі Ільлінскую царкву. У 1809—1819 паводле праекту архітэктара Д. Кларка вялося будаваньне Петрапаўлаўскага сабора. 8 лістапада 1819 у Гомелі адкрылася першая ў Расейскай імпэрыі лянкастарская школа. Апроч таго, у месьце існавалі гімназія (з 1797), гасьціны двор, шкляны, кафляны, сьпіртавы заводы, ткацкая і прадзільная фабрыкі, сталы драўляны мост праз Сож. У 1822 завяршылася ўзьвядзеньне касьцёла. У 1852 новы ўладар князь [[Іван Фёдаравіч Паскевіч|Іван Паскевіч]] перавёў павятовы цэнтар у Гомель (павет пераназвалі ў Гомельскі) і абвясьціў Новую Беліцу заштатным горадам, а ў 1854 годзе яе далучылі да Гомля ў якасьці [[Прадмесьце|прадмесьця]] (цяпер — [[Навабеліцкі раён]]). На падставе гербу Новай Беліцы, дараванага ёй у 1781 годзе, распрацавалі герб Гомля, зацьверджаны ў 1856 годзе. За часамі Паскевіча адкрыліся шкляная мануфактура, цукровы завод (1832), зьнічкавы завод (1840), крупарушка (1853), некалькі канатных і лесапільных прадпрыемстваў, царкоўна-прыходзкая аднаклясная вучэльня (у Новай Беліцы, 1835), народная вучэльня (1841). У 1850 праз Гомель прайшла шашэйная дарога [[Санкт-Пецярбург]] — [[Адэса]] і першая ў Расейскай імпэрыі тэлеграфная лінія [[Санкт-Пецярбург]] — [[Севастопаль]], у 1873 — [[Лібава-Роменская чыгунка]], у 1888 — [[Палеская чыгунка]]. Станам на 1854 у месьце было 1219 будынкаў. Гомель значна пацярпеў ад пажару ў 1856, калі згарэла 540 будынкаў<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1к}}</ref>. У 1857 праз раку збудавалі аркавы мост. У 1873 пачало ўжывацца газавае асьвятленьне, у 1879 — брукаваньне вуліцаў. Да 1913 Гомель зрабіўся буйным прамысловым цэнтрам, найбуйнейшымі прадпрыемствамі места былі мэханічныя майстэрні Лібава-Роменскай чыгункі і запалкавая фабрыка «Везувий». == Найноўшы час == У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] 1 сакавіка 1918 Гомель занялі нямецкія войскі, пазьней — украінскія войскі [[Сымон Пэтлюра|Сымона Пэтлюры]], з 14 студзеня 1919 — бальшавікі. Яшчэ 1 студзеня 1919 згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Гомель увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 29 красавіка 1923 адбыўся ўвод у эксплюатацыю 1-й чаргі мескай электрастанцыі. У сьнежні 1926 Гомель вярнулі [[БССР]], дзе ён зрабіўся цэнтрам раёну, з 1938 — вобласьці. 4 лістапада 1928 пачаўся рух на чыгуначнай лініі [[Навабеліца]] — [[Прылукі (Украіна)|Прылукі]]. У 1928 пачалося ўзьвядзеньне заводу «[[Гомсельмаш]]». У 1937 годзе, у пэрыяд [[Рэпрэсіі ў БССР|сталінскіх рэпрэсіяў]], супрацоўнікі [[НКВД]] у мясьціне пад назвай [[Шчакатоўскі лес]] (на поўдзень ад места) праводзілі масавыя расстрэлы мірных жыхароў. Станам на 1940 у Гомелі працавалі 264 прамысловыя прадпрыемствы, аб’ёмам прадукцыі места займала 3-е месца ў БССР пасьля [[Менск]]у і [[Віцебск]]у, ягоная ўдзельная вага складала 16,6% прамысловасьці БССР. Функцыянавалі настаўніцкі і лесатэхнічны інстытуты, 2 НДІ. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 19 жніўня 1941 да 23 лістапада 1943 Гомель знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. <center><gallery widths="150" heights="150" perrow="4" caption="Места на старых здымках"> Файл:Homiel. Гомель (1907).jpg|Палац Паскевічаў Файл:Homel St Trinity Church Postcard 1900s.jpg|Царква Сьвятой Тройцы Файл:GomelSyn1.jpg|Вялікая сынагога, зьнішчаная ў 1930-я Файл:Homiel, Miljonnaja. Гомель, Мільённая (1914) (2).jpg|Мільённая вуліца Файл:Homiel, Čyhunačnaja. Гомель, Чыгуначная (1901-17).jpg|Вакзал Файл:Homiel, Sož-Nabiarežnaja. Гомель, Сож-Набярэжная (1905).jpg|Духоўная вучэльня Файл:GOMEL men gimnaziya.jpg|Мужчынская гімназія Файл:Homiel, Prabojnaja-Alaksandraŭskaja. Гомель, Прабойная-Аляксандраўская (1915) (3).jpg|Пошта </gallery></center> == Валадары Гомля == * невядома — 980 гг. — [[радзімічы]]; * 980—1015 гг. — Уладзімер Сьвятаславіч; * 1015—1023 гг. — Яраслаў Ўладзімеравіч (Разумны); * 1023—1036 гг. — Мсьціслаў Ўладзімеравіч; * 1036—1054 гг. — Яраслаў Ўладзімеравіч (Разумны); * 1054—1073 — Сьвятаслаў Яраславіч; * 1073—1078 гг. — Усевалад Яраславіч; * 1078 г. — Алег Сьвятаславіч (валадарыў 39 дзён); * 1078—1083 гг. — Усевалад Яраславіч; * 1083—1094 гг. — Уладзімер Ўсеваладавіч Манамах; * 1094—1096 гг. — Алег Сьвятаславіч; * 1097—1123 гг. — Давыд Сьвятаславіч; * 1123—1127 гг. — Яраслаў Сьвятаславіч; * 1127—1139 гг. — Усевалад Ольгавіч; * 1139—1142 гг. — Ігар Ольгавіч; * 1142 г. — Расьціслаў Мсьціславіч (захапіў горад, але валодаў ім ня доўга — горад быў вернуты Ігару Ольгавічу); * 1148—1161 гг. — Ізяслаў Давыдавіч; * 1161—1164 гг. — Сьвятаслаў Ольгавіч; * 1164—1180 гг. — Алег Сьвятаславіч; * 1180—1202 гг. — Ігар Сьвятаславіч; * 1202—1204 гг. — Алег Сьвятаславіч ІІІ (сын Ўсеваладавіча); * 1204—1212 гг. — Усевалад Сьвятаславіч Чорны (Рыжы); * 1212—1223 гг. — Мсьціслаў Сьвятаславіч; * 1223—1246 гг. — Міхайла Ўсеваладавіч; * 1335—1386 гг. — Патрыкі Нарымунтавіч; * 1386—1406 гг. — Іван Патрыкіевіч і Аляксандар Патрыкіевіч (дзеці Патрыкія Нарымунтовіча); * 1406—1419 гг. — вялікі князь літоўскі Вітаўт (ускосна, праз намесьнікаў); * 1419—1435 гг. — князь Сьвідрыгайла Альгердавіч; * 1436—1447 гг. — князь серпухоўскі і бароўскі Васіль Яраславіч; * 1447—1452 гг. — вялікі князь літоўскі і кароль польскі Казімер Ягайлавіч (ўскосна, праз намесьнікаў); * 1452 г. — князь Сьвідрыгайла Альгердавіч (валодаў Гомелем некалькі месяцаў); * 1452—1454 гг. — Андрэй Саковіч (намесьнік вялікага князя літоўскага і караля польскага Казімера Ягайлавіча); * 1454—1483 гг. — князь Мажайскі Іван Андрэіч; * 1483—1505 гг. — Сямён Іванавіч (сын Івана Андрэіча); * 1505—1535 гг. — Расейскае войска (расейска-літоўская вайна); * чэрвень 1535 г. — Літоўска-польскае войска (Ю. Радзівіл, Я. Тарноўскі, А. Неміра); * 1535—1536 гг. — Алесь Андрэіч Кашырскі; * 1536—1541 гг. — Васіль Юрьевіч Талачынскі; * 1541—1543 гг. — Ян Дарашэвіч; * 1543—1547 гг. — Ян Хрышчановіч; * 1547 г. — Анікей Гарнастай; * 1558—1583 гг. — Іван IV Жахлівы (ўскосна, праз намесьнікаў); * 1595—1596 гг. — атрад паўстанцаў (казацка-сялянскае паўстаньне пад кіраўніцтвам С. Налівайка); * 1633 г. — аблога Гомлю казацкімі сотнямі Б. Булгакава і І. Ярмоліна; * 1648—1649 гг. — запароскія казакі на чале з Б. Хмяльніцкім; * 1649—1651 гг. — казакі Чарнігаўскага палкоўніка М. Нябабы; * 1651—1654 гг. — аблога Гомлю казакамі палкоўніка Забелы і Окшы; * 1654—1655 гг. — казацкае войска на чале з казацкім гетманам Іванам Залатарэнкам; * 1655—1661 гг. — палкоўнік І. Нячай; * 1661 г. — Васіль Залатарэнка; * 1667 г. — М. К. Радзівіл, Чартарыйскія; * 1700—1721 гг. — войска А. Д. Меншыкава; * 1775—1796 гг. — Пётар Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі; * 1796—1826 гг. — Мікалай Пятровіч Румянцаў; * 1826—1834 гг. — Сяргей Пятровіч Румянцаў; * 1834—1856 гг. — Іван Фёдаравіч Паскевіч-Эрыванскі; * 1856—1903 гг. — Фёдар Іванавіч Паскевіч-Эрыванскі; * 1903—1917 гг. — Ірына Іванаўна Паскевіч-Эрыванская.<ref>[https://web.archive.org/web/20090302103822/http://vseogomele.net/history/history/7.shtml Гомельские правители (список)]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Гомель|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|3}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Homiel // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * Homel // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|3}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_III/117 117]—118. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:History of Homel}} {{Гістарычныя раёны Гомля}} [[Катэгорыя:Гісторыя Гомля| ]] nef6vrgp643cb3iigw6n97ljmld9b16 2331120 2331118 2022-08-03T08:55:33Z Waishund 66381 Памылка wikitext text/x-wiki '''[[Гомель]]''' — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] места [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]), колішні цэнтар абароны на паўднёвым усходзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. == Старажытнасьць == У XII—XVII стагодзьдзях Гомель лічыўся моцным цэнтрам абароны Ніжняга Пасожжа. Умацаваньні зь земляным валам ды найпрасьцейшым частаколам зьявіліся тут ужо ў XI ст., пазьней вал шматразова дасыпаўся. Археалягічныя дасьледаваньні, якія праводзіліся ў Гомельскім парку на пачатку 90-х гадоў XX ст., паказалі, што першыя паселішчы ўсходніх славянаў-[[радзімічы|радзімічаў]] былі тут у IX—X стагодзьдзях. {{Панарама|Homel Panarama.jpg|1800px|<center>Гістарычнае места Гомель, з супрацьлеглага боку ракі</center>}} Першы ўспамін пра Гомель зьмяшчаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] й датуецца 1142 годам: «''И слышавъ уже билися Ольговичи у Переяславля съ стрыемъ его с Вячеславомъ и съ братомъ его Изяславомъ. И поиде на волость ихъ и взя около Гомия''». У той час [[горад]] знаходзіўся ў складзе [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]]. Каля 1157 смаленскі князь [[Расьціслаў Мсьціславіч]] выкарыстаў барацьбу за кіеўскі сталец і ўчыніў выправу на Чарнігаўскае княства ''«и взя около Гомия волость их всю»'', але неўзабаве чарнігаўскія князі вярнулі Гомель. У 1159 у Гомелі ратаваўся ад міжусобіцаў вялікі кіеўскі князь [[Ізяслаў Давыдавіч]]. А ў 1164 тут заснавалі княжы стол, якім валодаў князь [[Ігар Сьвятаслававіч]] — герой паэмы «[[Слова пра паход Ігараў]]». == Вялікае Княства Літоўскае == У 1335 Гомель далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і адгэтуль жыў лёсам памежнага ўмацаванага гораду на паўднёва-ўсходняй ускраіне дзяржавы, займаў важнае месца ў абарончым поясе замкаў Пасожжа. Разам са [[Старадуб]]ам быў часткаю «ўдзелу» князя [[Патрыкій Нарымунтавіч|Патрыкія Нарымунтавіча]], пляменьніка [[Альгерд]]а. З 1406 па 1419 местам кіраваў вялікакняскі намесьнік, потым ім валодалі розныя князі: [[Сьвідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайла]] (да 1435), уцекач з [[Маскоўскае княства|Маскоўскага княства]] князь [[Васіль Бароўскі]] (1436—1452), які пазьней вярнуўся дадому. З 1452 места зноў у руках састарэлага [[Сьвідрыгайла Альгердавіч|Сьвідрыгайлы]]. Пасьля яго сьмерці Гомель быў адданы зьбеглым мажайскім князям, адмова якіх у 1499 ад прыняцьця каталіцтва прывяла да доўгай барацьбы за валоданьне местам. У гэтую барацьбу ў 1500 умяшаўся маскоўскі князь, у якога мажайскія ўцекачы знайшлі падтрымку. Такім чынам, да 1535 Гомель амаль штогод зазнаваў рэйды войскаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], але ж кожны раз вытрымліваў аблогі. Гэта можа зьяўляцца доказам моцы яго сьценаў і вежаў, за якімі маскоўскія князі ўвесь час трымалі значны гарнізон. [[Файл:Homielski zamak. Гомельскі замак (XVI).jpg|міні|240пкс|[[Гомельскі замак]] з мапы XVI ст.]] У чэрвені 1535 быў арганізаваны паход вялікакняскага войска, якое ўзначаліў гетман [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Юры Радзівіл (гетман вялікі літоўскі)|Юры Радзівіл]], гетман каронны [[Ян Тарноўскі]] ды кіеўскі ваявода [[Андрэй Няміра]]. Яны ўзялі Гомель у аблогу, выкарыстоўваючы тактычныя прыёмы тагачаснай вайсковай навукі. Акрамя артылерыі ў войску былі спэцыялісты па падкопах. [[Жыгімонт Стары]] паставіў задачу: «''И естли б Бог милый допомог напервей замку Гомья достати, або огнем его спалити, приказуем вам: […] двадцать человеков, с топоры, которыи бы мели тот замок Гомей зарубити, поки войски наши оттоль не выйдуть, штобы теж люди Московскии не впередили''». Тым часам у ніводным зь вядомых на сёньня дакумэнтаў няма сьведчаньняў таго, што вялікі князь аддаў войску загад спаліць Гомель, калі яму не адчыняць брамы<ref>Задума К. [https://vk.com/@stary_homel-zly-zhygimont Моцны Гомей, злы Жыгімонт і круцельствы нашых дарэвалюцыйных гісторыкаў], Пошукі старога Гомеля, 17 ліпеня 2018 г.</ref>. Гетман [[Юры Радзівіл (гетман вялікі літоўскі)|Юры Радзівіл]], пачаўшы аблогу, асноўную стаўку зрабіў на артылерыйскі абстрэл Гомельскага замку: ''«А так в середу весь день… на замок стрелба била, а потом с середы на четверг всю ночь и в четверг мало не весь день с наших дел стрелбу чинили»''. Як сьведчыць Патрыяршы летапіс, маскоўскі намесьнік князь [[Дзьмітры Шчэпін-Абаленскі]], што перабываў тады ў Гомелі, выявіўся ''«не храбр и страшлив, видев люди многие и убоявся, из града побежал, и дети боярские с ним же и пищалники»''. У замку засталіся толькі ''«тутошние люди немногие Гомьяне», якія, пабачыўшы «воеводское нехрабрство и страхование… здаша град»''. Замак, папраўлены прысланымі цясьлярамі, быў папоўнены боепрыпасамі. Вялікакняскі падскарбі [[Іван Гарнастай]] накіраваў сюды ''«вси потребы — салетру и порох и кули и свинец»''. Вялікі князь [[Жыгімонт Стары]] заснаваў у 1535 годзе [[Гомельскае староства]] як асобнае дзяржаўнае ўтварэньне ў складзе гаспадарскіх Падняпроўскіх воласьцяў<ref>[[Алег Трусаў]]. [http://pawet.net/library/history/bel_history/trusau/05/Невядомыя_беларускія_дзяржавы.html Старадубская вайна] // «Наша слова» № 39 (827), 12 кастрычніка 2007.</ref>. [[Файл:Coat of Arms of Homiel (history).png|міні|111пкс|зьлева|Гістарычны герб Гомля, атрыманы 21 сакавіка 1562]] Пастановай вялікага князя літоўскага ў 1537 мяшчане Гомлю ды ўся воласьць былі вызваленыя ад «''роблення замку Гомейского на 1 год… под тым обычаем иж они не мели до году одного замку рубити и ничего в нем оправовати, хиба естли бы которые кгонты в замку опали, або дощчка ся где оторвала, то мели за ся прибити и направити''». Аднак мясцовы дзяржаўца князь Талачынскі адабраў гаспадарскі прывілей у мяшчан ды валашчан, пачаў іх вымушаць выконваць розныя работы ў замку, а непаслухмяных садзіў у вежу, адбіраючы ў заклад жанок і дзяцей. Прысланага дзеля разбору адмысловага каралеўскага двараніна дзяржаўца ''«зсоромотил и бити его хотел»''. Гэта выклікала гнеў гаспадара. Галоўная прычына яго незадаволеннасьці і неспакою за сытуацыю ў Гомлі сфармулявана была вельмі выразна ў наступных словах прысланай дзяржаўцы грамаце: ''«знать и помнить необходимо, …иж тот замок за великим накладом к рукам нашим пришол, …иж тот замок на украйне есть, а к людем украинным треба ся ласкаве захвати и не годиться им ни в чем обтяженья чинити»''. Таксама як і іншыя беларускія замкі, Гомельскі замак меў моцны абарончы вал, драўляныя шмат’ярусныя вежы, сьцены-горадні з баявой галерэяй — «блянкаваньнем», а таксама ўездную браму з пад’ёмным мастом — «узводам», перакінутым цераз роў. Сьцены ўмацаваньняў на значную вышыню былі абмазаны глінай, якая прадухіляла іх гніеньне ды выконвала проціпажарную ролю. З замку быў прарыты патаемны падземны ход да Сожу, адкуль у час аблогі бралі ваду. Улічваючы важнасьць і значнасьць Гомельскага замка для абароны дзяржавы й зыходзячы з таго, што ''«…иж кождому оборона и осторожность есть потреба»'', сюды з бліжэйшых гарадоў дастаўляліся хлебныя запасы ды адмыслова вылічаныя группы коннай варты, а зь Віленскага арсэнала ў 1552, 1562 ды 1563 дастаўляліся ўзбраеньне ды амуніцыя. Так Чачэрская воласьць абавязвалася вярхоўнай уладай забясьпечваць у Гомелі за прыватны рахунак увесь год атрад «старожы». Ня выключана, што яе дасылалі й іншыя бліжэйшыя гарады — [[Прапойск]], [[Рагачоў]]. Сюды ж з Рагачова прывезьлі значную колькасьць жыта ды аўса ''«ку наспижованью замку»''. У 1557 гарнізон Гомельскага замка быў павялічаны да 200 чалавек «[[драб]]аў». Дзеля рамонта ўмацаваньняў далучалася насельніцтва [[Чачэрск]]у, [[Прапойск]]у ды іншых валасьцей Падняпроўя ды Пасожжа. У сярэдзіне XVI ст. Гомельскі замак ператварыўся ў рэгіянальны цэнтар абароны паўднёва-ўсходніх зямель [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ад рабаўнічых нападаў перакопскіх татараў. [[Файл:Homiel, Rynak-Kaścielny. Гомель, Рынак-Касьцельны (1848).jpg|міні|240пкс|Базарная плошча (леваруч месьціцца касьцёл, праваруч — ратуша), малюнак сяр. XIX ст.]] З 1561, разам з умацаваньнямі Гомельскага замка, згадваюцца й умацаваньні места, г.зн. лініі ўласна мескай фартыфікацыі. Гомель быў акружаны земляным валам, наверсе якога стаялі драўляныя вежы й сьцены — гародні. Уезд і выезд зьдзяйсьняліся праз брамы: Чачэрскую, Магілёўскую, Рэчыцкую ды Водную, якая выводзіла на мескую гандлёвую прыстань. Перад валам ішоў глыбокі абарончы роў зь перакінутым празь яго пад’ёмнымі мастамі, падведзенымі да брамаў места. 21 сакавіка 1560 (паводле іншых зьвестак — 1562<ref name="hbm">[https://web.archive.org/web/20081010145436/http://knihi.com/hierb/homie.html Гомель] // {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}</ref>) вялікі князь і кароль [[Жыгімонт Аўгуст]] зацьвердзіў мескія пячатку і герб Гомля «ў чырвоным полі срэбны крыж»<ref name="hbm"/><ref>[[Валеры Пазднякоў|Валерый Пазднякоў]]. Гомель // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 542.</ref>. Гэта было адно з шасьцідзесяці местаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якія мелі ўласны герб. Варта зазначыць, што ў межах сучаснай Беларусі такіх местаў усяго чатыры (акрамя Гомлю, [[Барысаў]], [[Крычаў]] ды [[Ворша]]). Згодна з вынікамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў Гомель і староства ўвайшлі ў склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] новаўтворанага [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. У часы [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] Гомель быў неадначасова заняты войскамі [[Іван IV Жахлівы|Івана Жахлівага]], аднак у ліпені 1576 атрад гетмана [[Юры Радзівіл (гетман вялікі літоўскі)|Юрыя Радзівіла]] здолеў зноў захапіць яго. Празь 5 гадоў, 5 траўня 1581, Гомель зноў зазнаў напад царскіх войскаў, якія ''«...до замку неведоме ночью пришедши, на место ударили и место огнем выпалили»''. Замак, аднак, захапіць ня ўдалося. У час антыфэадальнага паўстаньня пад кіраўніцтвам [[Севярын Налівайка|Севярына Налівайкі]] (1595) места на пэўны час зрабілася прыстанкам паўстанцаў-казакаў, якіх падтрымалі гомельскія мяшчане. [[Файл:Homielskaja ratuša. Гомельская ратуша (XIX).jpg|міні|240пкс|Гомельская ратуша, ХІХ ст.]] Цягам 1614—1615 (часы вайны [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і [[Маскоўскае княства|Маскоўскім княствам]]) у Гомельскім замку стала знаходзіўся невялікі гарнізон, які налічваў 40 казакаў ды 40 жаўнераў. Іх падтрымлівала мескае апалчэньне. У 1633 Гомель процістаяў казацкім сотням [[Багдан Булгакаў|Багдана Булгакава]] й [[Іван Ярмолін|Івана Ярмоліна]], якія таксама ня здолелі захапіць замак. Падчас аблогі места [[Багдан Булгакаў|Б. Булгакаў]] быў паранены. У кастрычніку 1648 украінскія казакі на чале з палкоўнікам Главацкім і беларускія сяляне занялі места, абрабаваўшы шляхту ды заможных людзей. Мяшчане амаль што ўсе «паказачыліся». Аднак атрад Главацкага быў у Гомлі нядоўга, яго адклікаў да Ўкраіны [[Багдан Хмяльніцкі]]. Пасьля [[Корсунская бітва|Корсунскай бітвы]] 1649 з дапамогаю часткі мяшчан Гомель быў захоплены казакамі палкоўніка Нябабы. Але [[Збароўскі мір]] дазволіў гетману [[Януш Радзівіл|Янушу Радзівілу]] сканцэнтраваць дастатковую колькасьць войска дзеля аднаўленьня ўрадавай улады ў Гомелі, [[Чачэрск]]у ды іншыя местаў. У 1651 [[Багдан Хмяльніцкі]] пачаў новы наступ на паўднёвыя месты [[Беларусь|Беларусі]]. У чэрвені палкоўнік Нябаба накіраваў войска палкоўнікаў Забелы ды Окшы на Гомель. Спачатку тут было 7 тысячаў казакаў, а затым падыйшло яшчэ 10 тысячаў. Места абаранялі вялікі наёмны гарнізон (на чале з капітанам Мантгомэры) ды мясцовае апалчэньне. 13 чэрвеня была першая спроба ўзяць места з дапамогаю падкопаў ды штурму, але ж абаронцы вытрымалі. [[Файл:Russian Coat of Arms of Homiel, 1855.gif|міні|зьлева|Расейскі герб Гомля, 1855]] Пасьля першай няўдачы Забела паслаў людзей у [[Чарнігаў]] да Нябабы за падмогай. Тым часам казакі паспрабавалі вымантачыць гарнізон з Гомля, разыграўшы сцэну бою нібыта з падышоўшым на дапамогу месту войскам. Аднак абложаныя разабраліся ў абставінах і аніводны жаўнер з брамы ня выйшаў. Пасьля гэтага казакі два дні рыхтаваліся да штурму, зладзілі 14 гуляй-гарадоў, якія замаскіравалі зялёнымі галінамі. Уначы чатыры гуляй-гораду пад’ехалі да Чачэрскай брамы, а тры — да самага моста цераз абарончы роў. Але праз агонь гармат ды мушкетаў з замкавых умацаваньняў мусілі адыйсьці. Той жа ноччу казакі палкоўнікаў Літвенкі й Паповіча беспасьпяхова ''«раз по 15 ходили на штурм»'' замка. Пазьней Нябаба тэрміновым лістом на некаторы час адазваў казакаў ад Гомля. Аднак пры канцы чэрвеня 1651 яны зноў аблажылі места. Але да гарнізона прыйшло падмацаваньне й ён утрымаўся. Грамадзка-палітычнае становішча сярэдзіны XVII ст., а таксама пагроза акупацыі з боку войскаў Маскоўскай дзяржавы прымусілі дзяржаўную ўладу ўжо ў 1653 разьмясьціць у памежных замках Пасожжа дадатковыя гарнізоны. У Гомельскім замку ў сакавіку 1654 было 700 чалавек пяхоты, прысланай гетманам [[Януш Радзівіл|Радзівілам]]. Паводле некаторых зьвестак улетку 1654 гомельскі гарнізон налічваў дзьве тысячы чалавек, галоўным чынам нямецкай і вугорскай пяхоты, у тым ліку была й рота татар. У чэрвені [[1654]], на самым пачатку вайны паміж [[Расея|Расейскай дзяржавай]] і [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]], на Гомель з [[Ноўгарад-Северскі|Ноўгарада-Северскага]] накіравалася войска наказнога атамана Залатарэнкі. Яно налічвала 20 тысячаў конных і пешых ратнікаў. Паводле сьведчаньня [[Летапіс Самавідца|Летапіса Самавідца]], Залатарэнка ''«…армат узял из собою немало, а так же запас пушечный», дазваляўшы яму ўзяцца за аблогу гэтага буйнейшага на Ніжнім Пасожжы замка. Сам атаман, паведамляя цару [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксею Міхайлавічу]] аб свайм выступе, пісаў, што «Гомель… есть всем местам граничным литовским головою. Место велми оборонное, людей служилых немало, снарядов и пороху много…»'' [[Файл:Homiel, Rumiancaŭ-Paskievič. Гомель, Румянцаў-Паскевіч (N. Orda, 1877) (2).jpg|міні|240пкс|Гомель на малюнку [[Напалеон Орда|Н. Орды]]]] Войска Залатарэнкі без асаблівых намаганьняў пераадолела мескія ўмацаваньні й падыйшло да замку. Паставіўшы навокал яго й па суседніх узгорках гарматы, казакі пачалі аблогу, ''«промышляя всеми промыслы ратными»''. За ўвесь час ад пачатку аблогі да [[11 ліпеня]] казакі чатыры разы хадзілі на штурм, але ўсе йх прыступы былі адбіты. Абложаныя таксама прадпрымалі вылазкі ў адказ. У час адной зь іх быў забіты чарнігаўскі палкоўнік [[Сьцяпан Падбайла]], які ўжо быў аднойчы ў Гомелі ў [[1649]]. Аблога зацягнулася й казакі вырашылі вымусіць замак здацца ''«голодом и безводьем»''. За хадой аблогі Гомля сачыла ўся Ўсходняя [[Беларусь]], абодва бакі канфлікту. Разумеючы, што гамельчукі сваёй упартасьцю ''«всей Литве и войскам ее сердца и смелости додают»'', Залатарэнка зьвярнуўся да абложаных ад імя цара й [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] з прапановай здацца, але тыя ''«гордо и сурово»'' адмовіліся. Тады казакі ўцягнулі некалькі невялікіх гарматаў на Спаскую царкву, што стаяла за [[Гамеюк]]ом непадалёк ад замка. Страляючы распаленымі ядрамі, яны выклікалі ў замку пажар. Вылазка з мэтай ліквідацыі гэтай артылерыйскай пазыцыі скончылася для абложаных няўдачай. Неўзабаве казакі знайшлі й узарвалі патайны ход да вады, што ў канчатковым выніку вырашыла лёс замку. Як пісалася ў данясеньні цару 13 жніўня 1654, пасьля больш як паўтарамесячнай аблогі ''«гомляне, полковники, ротмистры и со всеми своими людьми покорилися»''. [[Файл:Homiel, A. Idzkoŭski.jpg|міні|240пкс|Палацава-паркавы ансамбль Пашкевічаў на малюнку А. Ідзкоўскага, XIX ст.]] Вайна 1654—1667 моцна адбілася на стане Гомля. Аднак замак, калі ўлічваць зьвесткі 1666, усе яшчэ захоўваў сваю моц. У 1670 места атрымала [[Магдэбурскае права]]. У 1681 у Гомелі было 165 [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]]<ref name="evkl">[[Валеры Пазднякоў|Валерый Пазднякоў]]. Гомель // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 543.</ref>. З пач. XVIII ст. у Гомелі дзейнічаў касьцёл, а з 1717 пры вуніяцкай царкве Сьв. Міколы — базылянскі кляштар. Апроч таго, у Спасавай Слабадзе, што месьцілася каля Гомельскага замка, уцекачы-стараверы заснавалі манастыр. Вядома, што ўладальнік Гомельскага староства князь [[Міхайла Чартарыйскі]] ў 1737 збудаваў у Гомелі новы моцны дубовы замак зь вежамі й сьценамі, у якіх меліся шматлікія байніцы, паглыбіў ровы й паправіў пад’ёмны мост. У 1764 расейскія карныя войскі спалілі слабаду старавераў каля Гомля, а яе жыхароў вывезьлі ў Расею. У 1765 у месьце налічвалася 206 дымоў<ref name="evkl"/>. == Пад уладай Расейскай імпэрыі == У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772) Гомель апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Рэчыцкай правінцыі [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. [[Кацярына II]] падаравала колішняе магдэбурскае места [[Пётар Румянцаў|Пятру Румянцаву]] ''«для увеселения»''. Апошні загадаў разабраць вежы й сьцены драўлянага замка, зрыць валы. У 1785, паводле праекту Б. Растрэльлі, на іх месцы пачалі будаваць мураваны палац<ref>Гомельские укрепления // {{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 63.</ref>. Румянцаў, не жадаючы прысутнасьці ў Гомелі павятовых чыноўнікаў, дамогся ператварэньня паселішча ў прыватнаўласьніцкае [[мястэчка]] пры ўмове пабудовы ім новага гораду, дзе б разьмясьціўся павятовы цэнтар. Пазьней Гомель увайшоў у склад [[Беліцкі павет|Беліцкага павету]]. Румянцаў у 1777—1786 збудаваў новы павятовы цэнтар (Новая Беліца) на левым беразе ракі Сож, за 3 вярсты ад Гомля. У 1793 на беразе Сажа збудавалі Ільлінскую царкву. У 1809—1819 паводле праекту архітэктара Д. Кларка вялося будаваньне Петрапаўлаўскага сабора. 8 лістапада 1819 у Гомелі адкрылася першая ў Расейскай імпэрыі лянкастарская школа. Апроч таго, у месьце існавалі гімназія (з 1797), гасьціны двор, шкляны, кафляны, сьпіртавы заводы, ткацкая і прадзільная фабрыкі, сталы драўляны мост праз Сож. У 1822 завяршылася ўзьвядзеньне касьцёла. У 1852 новы ўладар князь [[Іван Фёдаравіч Паскевіч|Іван Паскевіч]] перавёў павятовы цэнтар у Гомель (павет пераназвалі ў Гомельскі) і абвясьціў Новую Беліцу заштатным горадам, а ў 1854 годзе яе далучылі да Гомля ў якасьці [[Прадмесьце|прадмесьця]] (цяпер — [[Навабеліцкі раён]]). На падставе гербу Новай Беліцы, дараванага ёй у 1781 годзе, распрацавалі герб Гомля, зацьверджаны ў 1856 годзе. За часамі Паскевіча адкрыліся шкляная мануфактура, цукровы завод (1832), зьнічкавы завод (1840), крупарушка (1853), некалькі канатных і лесапільных прадпрыемстваў, царкоўна-прыходзкая аднаклясная вучэльня (у Новай Беліцы, 1835), народная вучэльня (1841). У 1850 праз Гомель прайшла шашэйная дарога [[Санкт-Пецярбург]] — [[Адэса]] і першая ў Расейскай імпэрыі тэлеграфная лінія [[Санкт-Пецярбург]] — [[Севастопаль]], у 1873 — [[Лібава-Роменская чыгунка]], у 1888 — [[Палеская чыгунка]]. Станам на 1854 у месьце было 1219 будынкаў. Гомель значна пацярпеў ад пажару ў 1856, калі згарэла 540 будынкаў<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1к}}</ref>. У 1857 праз раку збудавалі аркавы мост. У 1873 пачало ўжывацца газавае асьвятленьне, у 1879 — брукаваньне вуліцаў. Да 1913 Гомель зрабіўся буйным прамысловым цэнтрам, найбуйнейшымі прадпрыемствамі места былі мэханічныя майстэрні Лібава-Роменскай чыгункі і запалкавая фабрыка «Везувий». == Найноўшы час == У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] 1 сакавіка 1918 Гомель занялі нямецкія войскі, пазьней — украінскія войскі [[Сымон Пэтлюра|Сымона Пэтлюры]], з 14 студзеня 1919 — бальшавікі. Яшчэ 1 студзеня 1919 згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Гомель увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. 29 красавіка 1923 адбыўся ўвод у эксплюатацыю 1-й чаргі мескай электрастанцыі. У сьнежні 1926 Гомель вярнулі [[БССР]], дзе ён зрабіўся цэнтрам раёну, з 1938 — вобласьці. 4 лістапада 1928 пачаўся рух на чыгуначнай лініі [[Навабеліца]] — [[Прылукі (Украіна)|Прылукі]]. У 1928 пачалося ўзьвядзеньне заводу «[[Гомсельмаш]]». У 1937 годзе, у пэрыяд [[Рэпрэсіі ў БССР|сталінскіх рэпрэсіяў]], супрацоўнікі [[НКВД]] у мясьціне пад назвай [[Шчакатоўскі лес]] (на поўдзень ад места) праводзілі масавыя расстрэлы мірных жыхароў. Станам на 1940 у Гомелі працавалі 264 прамысловыя прадпрыемствы, аб’ёмам прадукцыі места займала 3-е месца ў БССР пасьля [[Менск]]у і [[Віцебск]]у, ягоная ўдзельная вага складала 16,6% прамысловасьці БССР. Функцыянавалі настаўніцкі і лесатэхнічны інстытуты, 2 НДІ. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 19 жніўня 1941 да 23 лістапада 1943 Гомель знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. <center><gallery widths="150" heights="150" perrow="4" caption="Места на старых здымках"> Файл:Homiel. Гомель (1907).jpg|Палац Паскевічаў Файл:Homel St Trinity Church Postcard 1900s.jpg|Царква Сьвятой Тройцы Файл:GomelSyn1.jpg|Вялікая сынагога, зьнішчаная ў 1930-я Файл:Homiel, Miljonnaja. Гомель, Мільённая (1914) (2).jpg|Мільённая вуліца Файл:Homiel, Čyhunačnaja. Гомель, Чыгуначная (1901-17).jpg|Вакзал Файл:Homiel, Sož-Nabiarežnaja. Гомель, Сож-Набярэжная (1905).jpg|Духоўная вучэльня Файл:GOMEL men gimnaziya.jpg|Мужчынская гімназія Файл:Homiel, Prabojnaja-Alaksandraŭskaja. Гомель, Прабойная-Аляксандраўская (1915) (3).jpg|Пошта </gallery></center> == Валадары Гомля == * невядома — 980 гг. — [[радзімічы]]; * 980—1015 гг. — Уладзімер Сьвятаславіч; * 1015—1023 гг. — Яраслаў Ўладзімеравіч (Разумны); * 1023—1036 гг. — Мсьціслаў Ўладзімеравіч; * 1036—1054 гг. — Яраслаў Ўладзімеравіч (Разумны); * 1054—1073 — Сьвятаслаў Яраславіч; * 1073—1078 гг. — Усевалад Яраславіч; * 1078 г. — Алег Сьвятаславіч (валадарыў 39 дзён); * 1078—1083 гг. — Усевалад Яраславіч; * 1083—1094 гг. — Уладзімер Ўсеваладавіч Манамах; * 1094—1096 гг. — Алег Сьвятаславіч; * 1097—1123 гг. — Давыд Сьвятаславіч; * 1123—1127 гг. — Яраслаў Сьвятаславіч; * 1127—1139 гг. — Усевалад Ольгавіч; * 1139—1142 гг. — Ігар Ольгавіч; * 1142 г. — Расьціслаў Мсьціславіч (захапіў горад, але валодаў ім ня доўга — горад быў вернуты Ігару Ольгавічу); * 1148—1161 гг. — Ізяслаў Давыдавіч; * 1161—1164 гг. — Сьвятаслаў Ольгавіч; * 1164—1180 гг. — Алег Сьвятаславіч; * 1180—1202 гг. — Ігар Сьвятаславіч; * 1202—1204 гг. — Алег Сьвятаславіч ІІІ (сын Ўсеваладавіча); * 1204—1212 гг. — Усевалад Сьвятаславіч Чорны (Рыжы); * 1212—1223 гг. — Мсьціслаў Сьвятаславіч; * 1223—1246 гг. — Міхайла Ўсеваладавіч; * 1335—1386 гг. — Патрыкі Нарымунтавіч; * 1386—1406 гг. — Іван Патрыкіевіч і Аляксандар Патрыкіевіч (дзеці Патрыкія Нарымунтовіча); * 1406—1419 гг. — вялікі князь літоўскі Вітаўт (ускосна, праз намесьнікаў); * 1419—1435 гг. — князь Сьвідрыгайла Альгердавіч; * 1436—1447 гг. — князь серпухоўскі і бароўскі Васіль Яраславіч; * 1447—1452 гг. — вялікі князь літоўскі і кароль польскі Казімер Ягайлавіч (ўскосна, праз намесьнікаў); * 1452 г. — князь Сьвідрыгайла Альгердавіч (валодаў Гомелем некалькі месяцаў); * 1452—1454 гг. — Андрэй Саковіч (намесьнік вялікага князя літоўскага і караля польскага Казімера Ягайлавіча); * 1454—1483 гг. — князь Мажайскі Іван Андрэіч; * 1483—1505 гг. — Сямён Іванавіч (сын Івана Андрэіча); * 1505—1535 гг. — Расейскае войска (расейска-літоўская вайна); * чэрвень 1535 г. — Літоўска-польскае войска (Ю. Радзівіл, Я. Тарноўскі, А. Неміра); * 1535—1536 гг. — Алесь Андрэіч Кашырскі; * 1536—1541 гг. — Васіль Юрьевіч Талачынскі; * 1541—1543 гг. — Ян Дарашэвіч; * 1543—1547 гг. — Ян Хрышчановіч; * 1547 г. — Анікей Гарнастай; * 1558—1583 гг. — Іван IV Жахлівы (ўскосна, праз намесьнікаў); * 1595—1596 гг. — атрад паўстанцаў (казацка-сялянскае паўстаньне пад кіраўніцтвам С. Налівайка); * 1633 г. — аблога Гомлю казацкімі сотнямі Б. Булгакава і І. Ярмоліна; * 1648—1649 гг. — запароскія казакі на чале з Б. Хмяльніцкім; * 1649—1651 гг. — казакі Чарнігаўскага палкоўніка М. Нябабы; * 1651—1654 гг. — аблога Гомлю казакамі палкоўніка Забелы і Окшы; * 1654—1655 гг. — казацкае войска на чале з казацкім гетманам Іванам Залатарэнкам; * 1655—1661 гг. — палкоўнік І. Нячай; * 1661 г. — Васіль Залатарэнка; * 1667 г. — М. К. Радзівіл, Чартарыйскія; * 1700—1721 гг. — войска А. Д. Меншыкава; * 1775—1796 гг. — Пётар Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі; * 1796—1826 гг. — Мікалай Пятровіч Румянцаў; * 1826—1834 гг. — Сяргей Пятровіч Румянцаў; * 1834—1856 гг. — Іван Фёдаравіч Паскевіч-Эрыванскі; * 1856—1903 гг. — Фёдар Іванавіч Паскевіч-Эрыванскі; * 1903—1917 гг. — Ірына Іванаўна Паскевіч-Эрыванская.<ref>[https://web.archive.org/web/20090302103822/http://vseogomele.net/history/history/7.shtml Гомельские правители (список)]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Памяць/Гомель|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|3}} * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * Homiel // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * Homel // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|3}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_III/117 117]—118. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:History of Homel}} {{Гістарычныя раёны Гомля}} [[Катэгорыя:Гісторыя Гомля| ]] 4soikrmndzxl22itgtl836qgg1z6cvi 0 126410 2331062 2319622 2022-08-02T21:57:05Z Kazimier Lachnovič 1079 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (3).jpg]] → [[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (4).jpg]] name unification by uploader wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Астрагляды |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Астраглядаў |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1504 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Астраглядавічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = [[Буркоўскі сельсавет|Буркоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 46 |Шырата сэкундаў = 52.3 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 8 |Даўгата сэкундаў = 36.8 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Астрагля́ды'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў складзе [[Буркоўскі сельсавет|Буркоўскага сельсавету]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Анатацыя прывілею 1504 г. пану Сямёну Фёдаравічу Палазовічу.png|значак|зьлева|Польскамоўная анатацыя «прывілею рускага» 1504 г. караля Аляксандра пану Сямёну Палазовічу на Хвойнікі і Астраглядавічы.]][[Файл:Запіс 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.png|значак|зьлева|Запіс Браніслава Клечыньскага 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.]]Найранейшая згадка пра Астрагляды (арыгінальная назва — Астраглядавічы{{Заўвага|У «Вялікім гістарычным атласе Беларусі» (Мінск: Белкартаграфія, 2009. Т. 1. С. 193) аўтары-укладальнікі падалі назву нібыта зь яе варыянтам – Остроглядовичи (Глядовичи), што ёсьць недарэчнасьцю. Запазычана яна з выдадзенай Ю. Вольфам кнігі графа К. Ажароўскага (Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. – Warszawa, 1895. S. 206), у якой узьнікла памылка пры перадачы зьместу каралеўскага ліста 1532 г. Тут побач згаданыя Hladowicze (а былі яшчэ Hładkowicze), Nowosielki, далей жа Chwojniki, Ostrodwory, хоць у арыгінале крыніцы побач названыя Хвоиники, Остроглядовичи, Новоселки (ёсьць там і Углядковичи, што на тэрыторыі Украіны). Астрадворы ўтварыліся шляхам разрыву назвы Астра-глядавічы і далучэньня да Астра- першага слова згадкі пра «''двор с пустовщинами у замку Киеве и на месте, и во Вручомъ''». Другая ж частка назвы ператварылася ў асобнае паселішча Глядавічы.}}) датавана 3 днём чэрвеня 1504 году, калі кароль польскі і [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] сваім прывілеем, вылучыўшы іх і [[Хвойнікі]] з усімі прылегласьцямі з Брагінскай воласьці, падараваў на вечныя часы за вайсковыя заслугі пану [[Сямёну Хведаравічу Палазовічу]] («''Полазу Русаку, слаўнаму казаку''», як назваў яго польскі храніст XVI ст. [[Марцін Бельскі]]<ref>Kronika Marcina Bielskiego. T. II (Księga IV, V). /Wydanie Józefa Turowskiego. — Sanok, 1856. S. 950</ref>). Вядомая яна пакуль што з польскамоўнага вопісу архіву князёў Шуйскіх са збору «Archiwum Prozorów i Jelskich», што захоўваецца ў фондах Галоўнага архіву старых актаў у Варшаве<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 3, 200. Sygn. 2. S. 78</ref>. Адміністрацыйна Астраглядавічы належалі спачатку да Брагінскай воласьці [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Уладальнікамі іх і Хвойнікаў ад пачатку XVI ст. і да 1860-х гадоў (маёнтку — да 1887 году) пасьлядоўна былі паны Палазовічы, князі Любецкія, паны Харлінскія, Абрамовічы (Абрагамовічы), Бжазоўскія, князі Шуйскія, паны Прозары<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12 — 18</ref>{{Заўвага|Насуперак таму, як уважаецца пачынаючы са слоўнікавага артыкула [[Аляксандар Ельскі|А. Ельскага]] (Ostrohlady // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.— Warszawa, 1886. Т. VII. S. 690), князям Вішнявецкім і панам Ракіцкім Астрагляды ніколі не належалі.}}. 3-га сакавіка 1532 году кароль [[Жыгімонт І Стары|Жыгімонт Стары]] сваім лістом загадаў ваяводзе [[Андрэй Неміровіч|Андрэю Неміровічу]] маёнткі нябожчыка Сямёна Полазовіча (у іх ліку «''Хвоиники, Остроглядовичи, Новоселки''»), якія той пасьпеў прыгарнуць да Кіеўскага замку, вярнуць яго зяцю князю Дзьмітрыю Раманавічу Відыніцкаму<ref>Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського // Україна в Центрально-Східній Европі. — Київ: Інститут історії України НАНУ, 2008. № 8. С. 69 — 70</ref> (Любецкаму). Потым Астраглядавіцкі маёнтак князя Дз. Відыніцкага і яго жонкі Фенны Палазовічаўны згаданы ў дакумэнце ад 6 кастрычніка 1541 году з запісам аб узаемных саступках грунтоў у ім і ў Брагінскіх добрах князя Аляксандра Міхайлавіча Вішнявецкага<ref>АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 3, 4</ref>. У сьнежні 1556 году князь Дзьмітры Любецкі, не жадаючы прызнаць віну «''людей моих села Остроглядовского о подране бчол и о збите людей монастырских''» (лыскоўскіх сялян кіеўскага Сьвята-Міхайлаўскага (Залатаверхага) манастыра), сьцьвярджаў , нібы «''тое село Остроглядовичи не ест у повете Киевского воеводства, але Троцкого повету, не повинен бых тут с того именя отказывати''»<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 5, 37</ref>. 5 студзеня 1560 году князь Богуш Любецкі, ад імя свайго і маці-удавы княгіні Дзьмітравай Любецкай, падаў судовы пратэст супраць князя Міхаіла Аляксандравіча Вішнявецкага, старосты чаркаскага, за тое, што людзі яго гвалтоўна ўварваліся ў межы астраглядавіцкія, дзеля ўласнай карысьці палі разрабілі, пакасілі сенажаці і іншыя крыўды ўчынілі<ref>АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (I. Urubleŭski, 1891).jpg|міні|thumb|Палац Прозараў у Астраглядах. Малюнак Ігнацыя Врублеўскага. 1891 год.]] Дачка князя Дзьмітрыя і Фенны Любецкіх, сястра нябожчыка князя Богуша, таксама Фенна, пасьля сьмерці мужа Мельхіёра Насілоўскага ўзяла шлюб з панам Шчасным Харлінскім гербу Бонча ды ў сьнежні 1568 году запісала на яго «''именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хойники{{Заўвага|Гэта ці ня першы вядомы выпадак выкарыстаньня ў пісьмовай крыніцы палянізаванай формы замест арыгінальнай назвы Хвойнікі.}}, Остроглядовичи, Новоселки…''»<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII стст. — Киев, 1911. С. 224—227</ref>. Напярэдадні падпісаньня акту Люблінскай уніі ўказам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва (у тым ліку Астраглядавічы) было далучана да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === [[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910).jpg|міні|thumb|left|Палац у Астраглядах. Фота каля 1912 г.]]У 1570 – 1590-я гады добра Астраглядавічы пана Шчаснага Харлінскага шматразова згаданыя ў судовых справах з-за нанесеных ім брагінскімі падданымі князёў Вішнявецкіх маёмасных стратаў, з-за ўчыненага гвалту над людзьмі. 25 сакавіка 1579 года кароль [[Стэфан Баторы]] нават даслаў ліст княгіні-удаве Аляксандравай Вішнявецкай, у якім загадаў, каб яе людзі не ўдзіраліся ў дзедзічныя грунты астраглядавіцкія пана Ш. Харлінскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 5—15</ref>. У датаваным 13 днём сакавіка месяца 1581 г. дакумэнце паведамляецца, што пан земскі пісар кіеўскі Дзьмітры Ялец надзелены паўнамоцтвамі ў справе разьмежаваньня добраў Астраглядавічаў, [[Плоскае (Хвойніцкі раён)|Плоскага]], [[Варацец|Варатца]] пана падкаморага кіеўскага Шчаснага Харлінскага з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага, местам Брагін, сёламі Глухавічы, [[Губарэвічы|Губаровічы]], [[Бабчын|Бабчын]]<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569-1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів ; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.] ; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. У 1598 году сойм прызначыў Ш. Харлінскага адным з камісараў у справе разьмежаваньня ''ziemie Kiiowskiey'' Кароны і [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] ВКЛ<ref>Constitucię seymu walnego Koronnego Warszawskiego, MDXCVIII. — W Krakowie, w Architypografiiey Króla Ie^{<small>o</small>} M. y Kościelney, Lazarzowey, MDXCVIII. S. 20; Volumina Legum. S. 372</ref>. У актах трыбунальскіх што да Кіеўскага ваяводзтва, у дакумэнце ад 22 чэрвеня 1600 году засьведчаная нязгода пана Шчаснага Харлінскага з тым, як разьмежаваныя грунты яго Астраглядавічаў, Навасёлак, Хвойнікаў з прыналежнымі князю Адаму, сыну Аляксандра, Вішнявецкаму сёламі [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікулічы]], Веляцін, Лісьцьвін, а таксама яго [[Багушы (Гомельская вобласьць)|Багушэвічаў (Багушоў)]], Плоскага, Паселічаў, Хвойнікаў, [[Навасёлкі (Хвойніцкі раён)|Навасёлак]] з прыналежнымі князю Міхаілу, сыну Міхаіла, Вішнявецкаму Глухавічамі, [[Бабчын|Бабчынам]], з тым, як падзеленыя дубровы, урочышчы, з папсаваньнем старых памежных знакаў<ref>Źródła dziejowe (далей: ŹD). T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 57</ref>. [[Файл:Брагін на мапе 1613 г.jpg|значак|Астрагляды (Астраглядавічы) на мапе ВКЛ 1613 г. (фрагмэнт).]][[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (2).jpg|міні|thumb|left|Госьці Альгерда і Ванды Гардзялкоўскіх каля палацу ў Астраглядах. 1912 г.?]][[Файл:Афіцына ў Астраглядах. Фота У. Смольскага.jpg|значак||Афіцына ў Астраглядах. Стрэлкай пазначанае месца бяроставай гідраізаляцыі. Фота Уладзімера Смольскага. 2021 г.]][[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (4).jpg|міні|thumb|left|Альгерд і Ванда Гардзялкоўскія сярод руінаў палацу, які меркавалі аднавіць. Каля 1912 г.]][[Файл:Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны.jpg|значак|Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны. Здымак У. Смольскага. 2021 г.]] 20 чэрвеня 1600 года падкаморы Ш. Харлінскі выдаў сыну свайму Мікалаю ''zapis wieczysty'', 26 чэрвеня ў Люблінскім трыбунале прызнаны, на двор Астраглядавічы з прыналежнымі да яго «прыселкамі» — сёламі Астраглядавічы, Хвойнікі, Вялікі Бор, Дворышча, Храпкаў і яшчэ дзевяцю паселішчамі, а таксама на двор з 5 часткай зь сямі пляцаў у Кіеве<ref>ŹD. T. XXI. S. 60; AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 46 — 47</ref>. Зь імёнамі сужэнства Мікалая і Гэлены (Гальшкі) Харлінскіх зьвязана заснаваньне яшчэ да 1622 году касьцёла ў Астраглядавічах і стварэньне найбольш раньняй у рэгіёне каталіцкай парафіі. Першым зь вядомых настаяцелем быў ксёндз Станіслаў Зданоўскі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 51; гл. таксама [http://hojniki.ucoz.ru/index/kascjol_u_astragl/0-451 Прозараўскія мясьціны ў Астраглядах]</ref>. Недзе ў гэты ж час Астрагляды апынуліся ў складзе [[Оўруч|Оўруцкага]] павету. У 1623 годзе ўдава Гальшка Мікалаевая Харлінская судзілася з сваякамі Харлінскімі за іх наезд на замак Астраглядаўскі{{Заўвага|Выяву замку ў Астраглядавічах бачым і на мапе ВКЛ 1613 году.}}, вёску Астраглядавічы, на мястэчка Новы Харленж (Хойнікі), вёску Хойнікі і інш<ref>ŹD. T. XXI. S. 637 </ref>. 11 лютага 1627 году яна склала тэстамэнт, паводле якога добра Астраглядавічы пераходзілі ў пасэсію да яе зяця [[Мікалай Абрамовіч|Мікалая Абрагамовіча]], ваяводзіча смаленскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 56</ref>. У 1628 годзе пан М. Абрагамовіч з пятнаццаці дымоў ў Астраглядавічах плаціў па 3 злотых, з 2-х агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 396—397</ref>. Пры гэтым яму яшчэ доўга давялося ўлагоджваць спадчынныя і проста маёмасныя непаразуменьні зь іншымі Харлінскімі — панамі Станіславам, Юрыем і Шчасным, а таксама з панам Мадлішэўскім, зь якім пані Гальшка ўзяла шлюб. Дзеля ўтрыманьня ў Астраглядах касьцёла і плябана на іх сталы прыбытак Мікалаем і Гальшкай Харлінскімі раней была запісана вёска Багушы. Але спадчыньнік маёнтку, зяць іх, пан Мікалай Абрамовіч, кальвініст, відавочна, не ўважаў той запіс абавязковым да выкананьня. Таму маем справу ад 6 чэрвеня 1635 году ксяндза Заклічынскага, плябана астраглядаўскага, якая разглядалася не адно ў Кіеўскім гродзе, але і ў каронным Люблінскім трыбунале. М. Абрамовіч, як высьвятляецца, наслаў на добра Багушы сваіх людзей, каб яны ўчынілі там розныя гвалты і рабункі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. У актавай кнізе Жытомірскага гродзкага суда 1635 году са слоў вознага сказана, што з-за няўплаты [[чопавае|чопавага]] падатку ён «''Перши позовъ по его милостъ пна Абрамовича, воеводича смоленъского, до села Оcтроглядовичъ, маетности его милости, того року и дня деветнастого мца сепътемъбра однеслъ и въ дворе тамошнимъ урядникови в руки одъдалъ''»<ref>Акти Житомирського гродського уряду: 1590 р., 1635 р. / В. М. Мойсієнко. – Житомир, 2004. № 40</ref>. Валодаў маёнткам М. Абрамовіч і ў 1639 годзе, калі заставіў Астраглядавічы гданьскаму мешчаніну Ежаму Гэўлу за 33 600 злотых, і ў канцы 1641 году, калі вяртаў доўг сыну нябожчыка Ісааку Гэўлу. Уражаньне такое, нібы гэнэрал артылерыі ВКЛ М. Абрамовіч ці не кожны раз пазычаў грошы дзеля таго, каб аддаваць папярэднія даўгі то дзяржаве, то прыватным асобам, застаўляючы Астрагляды<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 14—15, 35—36</ref>. 24 сьнежня 1642 году ад імя пана Мікалая Абрамовіча, кашталяна амсьціслаўскага, складзены запіс ''wieczystej przedarzy'' пагразлых у даўгах добраў Астраглядавічы і Хвойнікі праваслаўнаму пану Максыміліяну Бразоўскаму, падстолію кіеўскаму, пра што пан Лукаш Мадлішэўскі выказваў клопат яшчэ ў лісьце ад 29 чэрвеня 1641 году<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 67</ref>. З запісу ў абозным дзёньніку польнага гетмана ВКЛ князя [[Януш Радзівіл|Януша Радзівіла]] ад 26 ліпеня 1649 году вядома, што паказачаны селянін Улас з Астраглядавічаў, спайманы ў сваёй хаце за дзень да таго, прызнаў: далучыўся ён да казакоў, як тыя летась ішлі ў Літву, быў у Бабруйску і Быхаве ў палку Гаркушы; а пра казакоў паведаміў, што трое заходзілі ў іхнае сяло яшчэ "''ў мінулую суботу''"<ref>Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648 – 1658 рр. Т. 1 (1648 – 1649). – Київ, 2012. С. 296</ref>. 26 чэрвеня 1664 году дачка нябожчыка [[Максыміліян Бжазоўскі|Максыміліяна Бжазоўскага]], берасьцейскага ваяводы, пані Зофія перапісала спадчынныя маёнткі ў Кароне (Астраглядавічы з Хвойнікамі таксама) і Берасьцейшчыне на свайго мужа-католіка князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]<ref>AGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 69</ref>. Тады Шуйскія ўпершыню набылі добра ў Кіеўскім ваяводзтве ды трымалі іх каля паўтары сотні гадоў. 5 чэрвеня 1682 году ксёндз Дамінік Бэркіновіч, прэзыдэнт касьцёлу Астраглядавіцкага, закону сьв. Дамініка, засьведчыў, што касьцёл прыняў абавязак адпраўляць па тры сьвятыя імшы на тыдзень, за што князь Шуйскі на яго ўтрыманьне ізноў саступіў вёску Багушы. 14 студзеня наступнага 1683 г. харунжы берасьцейскі князь Канстанцін Шуйскі ў маёнтку Тэрэбунь склаў айцам-дамініканам астраглядаўскім фундуш, паводле якога абяцаў касьцёл у Астраглядавічах wystawić і вёску Багушы з грунтам і ўсялякімі пажыткамі на іх запісаць<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. Паводле люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году, з 10 дымоў у Астраглядавічах князя Шуйскага выплачвалася 9 злотых. А яшчэ ў вёсцы было 9 дымоў, якія належалі баярам (асабіста вольным слугам)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489. Другі пабор — 9 злотых з 9 дымоў (С. 506)</ref>. 2 траўня 1697 году ў Оўруцкі гродзкі суд астраглядаўскім земянінам панам Аляксандрам Галаскім ад імя князя Дамініка Шуйскага, харунжага берасьцейскага, была пададзена скарга, у якой сьцьвярджалася, што казацкага палку Ярэмы сотнік Лабада, аніяк не паважаючы вайсковыя артыкулы і права паспалітае, наехаў на двор Астраглядаўскі пана Дамініка году 1697 дня 10 лютага месяца, а наехаўшы, валоў, коней, авечак, сьвіней і дабро ўсякае пазабіраў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 26, 36</ref>. У 1740-я гады і надалей Астраглядавіцкі касьцёл аб'ядноўваў рыма-каталіцкую парафію ў [[Оўруч|Оўруцкім]] дэканаце Кіеўскай дыяцэзіі, да якой належалі жыхары (у асноўным шляхта) зь мястэчак Астраглядавічы{{Заўвага|Астраглядавічы тут названыя «мястэчкам» дзеля таго хіба, што былі цэнтрам парафіі, бо адпаведнага статусу, у адрозьненьне ад Брагіна і Хвойнікаў, ня мелі.}}, Хвойнікі, Брагін, вёсак Храпкаў, Руднае, Дворышча, Стралічаў, Вялікі Бор, Рудня Вялікаборская, Паселічы, Багушы, Сялец, Крыўча, Рудакоў, Лісцьвін, Мікулічы, Шкураты, Рудня Удалёўская, Буда Удалёўская, Глухавічы, Губарэвічы, Краснасельле, Масаны, Баршчоўка, Аравічы<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. На 1777 г. парафія, паводле графа Дз. Талстога, налічвала 252 верных<ref>Le Catholicisme Romain en Russie. Études historiques par M. le comte Dmitry Tolstoy. Tome premier. – Paris, 1863. P. 478</ref>. [[File:Smuglewicz Prozor Family.jpg|міні|thumb|left|Ф. Смуглевіч. Сям'я Прозараў (1789)]] У 1753 годзе князем Шуйскім запісаны фундуш Астраглядавіцкай уніяцкай Сьвята-Троіцкай царкве<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 63</ref>. На 1754 год у Астраглядавічах было 48 двароў (×6 — каля 288 жыхароў), зь якіх «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 7 злотых, 13 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 29 злотых і 24 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192; гл. таксама: С. 13—15, 20—22</ref>. Паводле перапісаў габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў у Астраглядавічах жылі адпаведна 7, 5 і 4 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хвойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>. 13 ліпеня 1791 г. варшаўская «Gazeta narodowa i obca» зьмясьціла паведамленьне пра тое, як 12 чэрвеня патрыёты Рэчы Паспалітай, госьці Караля і Людвікі Прозараў з Мазырскага, Оўруцкага і Рэчыцкага паветаў бралі ўдзел у сьвяточнай імшы з нагоды прыняцьця [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]], пакліканай умацаваць і выратаваць гаротную Айчыну. Урачыстасьць адбылася ў Астраглядаўскім парафіяльным касьцёле Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі. Казань, прымеркаваную да падзеі, прамовіў ксёндз-пробашч Францішак Глінскі. Па яе заканчэньні ўсе прысутныя, пад няспынныя гарматныя салюты, прасьпявалі гімн Te Deum laudamus (Цябе, Бога, услаўляем) <ref>Gazeta narodowa y obca. № LVI. 13 lipca 1791; гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/1791/0-363 Хойнікшчына]</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[файл:Астрагляды на плане Генеральнага межавання Рэчыцкага павету 1797 г.png|значак|Астрагляды (Астраглядавічы) на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Астраглядавічы — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 года ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 года [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У рэвізіі 1795 г. запісана, што Астраглядавічы Людвікі з Шуйскіх Прозар былі здадзены ў «арэндную пасэсію» Яну, сыну Уладыслава, Ястшэмбскаму (Ястржэмбскаму) тэрмінам на 3 гады (з 02.04.1794 да 02.04.1797) за 1 833 дукаты і 6 злотых польскіх<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 208; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). – Минск, 2018. С. 71</ref>. [[Файл:Бліскучы канцэрт, прысвечаны Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.jpg|значак|зьлева|Тытульны аркуш Канцэрту для фартэпіяна, прысьвечанага Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.]][[Файл:Запіс аб смерці і пахаванні Юзафа Дашчынскага.png|значак|Запіс аб сьмерці і пахаваньні ў Астраглядах Юзафа Дашчынскага.]]У шляхецкай рэвізіі 1811 года эканомам фальварка Астраглядаўскага названы Юзаф Парыкевіч<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 248</ref>. Пасля сьмерці жонкі Людзьвікі і свайго вяртаньня зь няволі ў 1829 годзе К. Прозар уступіў ва ўладаньне маёнткамі, хоць вельмі хутка запісаў іх на сыноў Уладыслава і Юзафа. Уважаецца, што менавіта Уладыслаў, жанаты з Тэкляй Ракіцкай, якому дасталіся Астрагляды, ініцыяваў ўзьвядзеньне тут мураванага палацу ў стылі ампір паводле праэкту Генрыка Марконі<ref>Кулагін А. Астраглядская сядзіба. // Габрусь Т. Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, А. Квітніцкая, М. Ткачоў – Мінск: Полымя, 1998. С. 176</ref>{{Заўвага|А. Кулагін памылкова назваў сына К. Прозара Уладзімерам.}}. Спачыў абозны, паводле запісу ў мэтрычных кнігах Астраглядаўскага касьцёла, 20 кастрычніка (1 лістапада) 1841 года<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 17</ref>. 29 ст. ст. жніўня 1844 году ў двары Астраглядавіцкім спачыў, а 31 жніўня быў пахаваны 70-гадовы мэтр музыкі шляхетны [[Юзаф Дашчынскі]]<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 3. А. 33адв.</ref>. Згодна зь інвэнтаром таго ж 1844 году, Астрагляды належалі да маёнтку Хвойнікі, гаспадаром якога быў малодшы сын Караля Прозара Уладыслаў. Пасьля двара ў [[Сігневічы|Сігневічах]], ад сярэдзіны XIX ст. карціна «Сям’я Прозараў», напісаная зь ініцыятывы і на замову самога К. Прозара знакамітым мастаком Францішкам Смуглевічам у 1789 годзе, пэўны час знаходзілася ў Астраглядаўскім палацы пана Уладыслава і яго нашчадкаў<ref>Michalczyk Z. Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian Kampsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze. // Biuletyn Historii Sztuki. Rocznik LXXVI. – Warszawa, 2014. Nr 2. S. 197 – 217</ref>{{Заўвага|Хто ёсьць хто на карціне? У цэнтры партрэт бацькі – віцебскага ваяводы Юзафа Прозара, побач зьлева абозны Караль прамаўляе верш Францішка Карпінскага, прысьвечаны нябожчыку, па другі бок партрэту яго сярэдні брат Ігнацы і жонка Людвіка Канстанцыя, каля яе старэйшая дачка Юзэфа, зьлева малодшая Марыяна, крайні зьлева швагер Францішак Букаты, сакратар амбасады Рэчы Паспалітай у Лёндане, побач малодшы брат Караля Антоні (адзіны ў сармацкім строі). Швагра Станіслава Ельскага (з падачы яго праўнука Яна Ельскага, блыталі раней з Антоніем, гл.: Tadeusz Mikulski. Karpinsciana w Archiwum Prozorów. // Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej. – Wrocław, 1950. 41/2. S. 509; Федорук А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук; ред. Т. Г. Мартыненко. – 2-е изд. – Минск: БелЭн, 2006. С. 202) тут, як пераканаўча давёў Зьбігнеў Міхальчык, няма. Цікава заўважыць, што прысутныя на палатне дочкі Юзэфа і Марыяна (з распазнаваньнем дзяцей таксама існавала праблема), у адрозьненьне ад дарослых, пісаныя не з натуры, народжаныя 13 чэрвеня 1786 г. і 23 кастрычніка 1787 г. w Poniemuniu, атрымалі імёны ў гонар адпаведна бацькі Караля і маці Людвікі. Народжаны ў Хвойніках 23 кастрычніка ў год стварэньня карціны сын іменаваны ізноў жа, у гонар дзядка-ваяводы, Юзафам.}}{{Заўвага|Улічыўшы пэрспэктыву страты Канстанцінам Прозарам Астраглядаўскай фартуны, карціну набыў адзін з сваякоў Прозараў, энцыкляпэдыст [[Аляксандар Ельскі|Аляксандр Ельскі]] з [[Замосьце (Пухавіцкі раён)|Замосьця]] Ігуменскага павету, а яго сын Ян вывез палатно ў гады Першай сусьветнай вайны да Варшавы. У 1929 г. ён перадаў твор на захаваньне ў Нацыянальны музэй, які пасьля Другой сусьветнай вайны і набыў яго для сваёй калекцыі.}}. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 356 жыхароў сяла Астраглядавічы абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сьвята-Троіцкай царквы, 21 мужчына і 22 жанчыны зь сяла, 10 мужчын і 9 жанчын з фальварку былі парафіянамі Астраглядавіцкага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 700</ref>. 18 верасьня 1860 году Астрагляды наведаў праваслаўны архіяпіскап менскі і бабруйскі Міхаіл Галубовіч, запіс якога засьведчыў, што ў палацы тады жыла сям'я рэчыцкага маршалка Мечыслава, сына Уладыслава, Прозара: «''Па абедзе я ад’ехаў у Астраглядавічы [з Хвойнікаў]. Засьпеў там толькі гаспадыню дома, жонку маршалка пані Прозараву, яе матку Аскеркаву, брата, глухога і барадатага, Эміля Аскерку, і валынскага Прозара. Вельмі гасцінна быў прыйманы''»<ref>Янушкевіч Я. Дыярыюш з XIX стагоддзя. Дзённікі Міхіла Галубовіча як гістарычная крыніца / Я. Янушкевіч – Мінск: Хурсік, 2003. С. 124, 256</ref>. У парэформавы пэрыяд сяло Астрагляды ў Мікуліцкай воласьці. З 1864 году арганізавана народная вучэльня. У сьпісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павету) Менскай епархіі на 1876 год у складзе прычту Троіцкай царквы названыя настаяцель а. Дамецій Ляляўскі, в. а. штатнага псаломшчыка Іван Пігулеўскі, просьфірня Дар'я Грыгаровіч. Да прыходу, акрамя сяла Астрагляды, належалі вёскі Вязок, Дуброўнае, Плоскае, Шчарбіны, Варацец (прозараўскі), Бакуны, Багушы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 459</ref>. У 1879 годзе царкоўны прыход налічваў 812 верных мужчынскага і 852 жаночага полу<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 117</ref>. Паводле А. Ельскага, у 1885 годзе Астраглядаўскі маёнтак, калі ім валодаў Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар, быў прададзены<ref>Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1886. T. VII. S. 690</ref>. Каля 1895 году парафія Астраглядаўскага касьцёла, якая абыймала вялікую тэрыторыю, налічвала 3230 верных<ref>Кароль М. М. Перавод у праваслаўе на тэрыторыі беларускіх губерняў у сярэдзіне 1860-х – 1905 г.: палітыка ўрада і адносіны насельніцтва. Магістарская дысертацыя. – Мінск, 2017. С. 87</ref>. Згодна зь перапісам 1897 году, у сяле дзейнічалі царква, касьцёл, капліца, народная вучэльня, хлебазапасная крама, вятрак, карчма. Побач быў аднайменны фальварак. На 1904 год сярод зямельных уласьнікаў Менскай губэрні, якія мелі 500 і болей дзесяцін, названы ўладальнік маёнтку Астрагляды спадчынны дваранін Валерыян Рафаілавіч Рыбнікаў<ref>Памятная книжка Минской губернии на 1904 г. – Минск: Издание Минского губернского статистического комитета, 1903. Приложение. С. 58</ref>. Уладальнікам 1 746 дзесяцін зямлі ў Астраглядах «Список землевладельцев Минской губернии 1911 г.» называе Аляксандра Іванавіча Цямніцкага<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1911. – Минск: Мин. губ. стат. ком., 1911. С. 3</ref>. У 1912 г. «па найвысачэйшаму дазволу» маёнтак Астрагляды набыў Альгерд Гардзялкоўскі, апошні іх прыватны ўладальнік<ref>Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Tom 11. Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1–10. /R. Aftanazy – Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolinskich Wydawnictwo, 1997. S. 280; Кулагін А. Астраглядская сядзіба. С. 176</ref>. === Найноўшы час === [[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914).jpg|значак|зьлева|Касьцёл]][[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|значак|Інтэр'ер касцёла]]9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Астрагляды ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. Прычым, старастай (губэрнатарам) гэтман [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]] Павал Скарападзкі прызначыў былога ўладальніка маёнтку Гарадзішча, галаву Рэчыцкай павятовай управы П. А. Патона. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Зах| С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да РСФСР. З 8 сьнежня 1926 да 1987 году – цэнтр Астраглядаўскага сельсавету Брагінскага раёну Рэчыцкай, з 9 чэрвеня 1927 году Гомельскай (да 26 ліпеня 1930 году) акругі, з 20 лютага 1938 году Палескай, з 8 студзеня 1954 году Гомельскай вобласьці БССР. У 2-й палове 1920-х гадоў арганізаваны саўгас «Астрагляды», дзейнічалі пачатковая школа, хата-чытальня, адзьдзяленьне спажывецкай каапэрацыі, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства. У 1930 годзе арганізаваны [[калгас]] імя Варашылава, працавалі 2 гамарні, цыркулярка, вятрак (з 1928 году), сталярная майстэрня (з 1930 году). Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] партызаны ў сярэдзіне ліпеня [[1943]] года разграмілі гаспадарчую базу акупантаў, якая месцавалася ў вёсцы. Карнікі забілі 23 жыхара. На франтах і ў партызанскай барацьбе загінулі 389 жыхароў вёскі, у памяць пра якіх у 1967 годзе ў цэнтры вёскі пастаўлены абеліск. У 1962 годзе да вёскі далучана суседняя вёска Двор Астрагляды, хутар Папаратнае. Была цэнтрам саўгаса «Астрагляды», існавалі сярэдняя школа, клуб, фельчарска-акушэрскі пункт, дзіцячыя ясьлі. 20 жніўня 2008 году вёска была ліквідавана<ref>[https://web.archive.org/web/20180317234647/http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf «Об упразднении сельских населенных пунктов Брагинского района». Решение Брагинского районного Совета депутатов от 20 августа 2008 г. № 68]{{Ref-ru}}</ref>. == Асобы == * [[Юзаф Дашчынскі|Дашчынскі Юзаф]] (1774, Вільня — 1844, двор Астраглядавічы) — піяніст, кампазытар, дырыжор, кіраўнік аркестра. * Кардаш Дзяменці (1904-?) — беларускі настаўнік, гісторык. * Бельман Яўхім (1906—1977) — савецкі беларускі нэўрапатоляг<ref>[http://slonimsmc.grodno.by/museum/Histori%20med/Belarus/Ludi/Belman.htm]</ref>. * Палескі Вячаслаў (сапр. Станкевіч; 1912—1971) — беларускі драматург, заслужаны дзеяч культуры БССР (яго імем была названа Бабчынская сярэдняя школа Хвойніцкага раёну, дзе ён вучыўся). == Заўвагі == [[Файл:Zamoście, Jelski. Замосьце, Ельскі (1910-14).jpg|значак|зьлева|Карціна Сям'я Прозараў у музэі сядзібы Замосьце А. Ельскага (1910 – 1914)]] {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2|}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: Белэн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0 {{Буркоўскі сельсавет}} {{Брагінскі раён}} [[Катэгорыя:Буркоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Брагінскага раёну]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Гомельскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Беларусі, адселеныя з-за катастрофы на ЧАЭС]] cvuujupd6lko6ooagum4jv5mdv7q7b7 0 131425 2331005 2247768 2022-08-02T13:10:05Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Інфармацыя пра мову |Назва мовы = Валійская |Назва мовы ў арыгінале = Cymraeg |Краіны ўжываньня = [[Ўэйлз|Ўэйлзе]] і [[Аргентына|Аргентыне]] |Рэгіён = [[Заходняя Эўропа]] |Колькасьць карыстальнікаў = больш за 750 000 (2006, ацэнка) |Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]] * [[Кельцкія мовы|Кельцкія]] ** [[Брыцкія мовы|Брыцкія]] *** '''Валійская''' |Афіцыйная мова ў = [[Ўэйлз]]е |Рэгулюецца = [http://www.webarchive.org.uk/wayback/archive/20120330000846/http://www.byig-wlb.org.uk/English/Pages/index.aspx Камісіяй па валійскай мове] |Код па ISO 639-1 = cy |Код па ISO 639-2(B) = cym |Код па ISO 639-2(T) = cym |Код па SIL = }} '''Валі́йская мова''' (таксама '''ўэ́йлская''' або '''кі́мрская мова''') — у адрозьненьне ад [[ўэйлскія дыялекты ангельскае мовы|ўэйлскай анґельскай]] (дыялектнага варыянту [[Ангельская мова|анґельскае мовы]] ўва [[Ўэйлз]]е), належыць да [[Брыцкія мовы|брыцкае]] ґрупы [[кельцкія мовы|кельцкіх]] моваў, распаўсюджаная ў заходняй частцы [[Вялікабрытанія (востраў)|Брытаніі]]&nbsp;— [[Ўэйлз]]е ({{мова-cy|Cymru}}), а таксама ў [[Чубут|Чубуце]] — калёніі валійцаў-эміґрантаў у рэґіёне [[Патагонія|Патаґоніі]] ў [[Аргентына|Арґентыне]]<ref>[http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A1163503|title=Y Артыкул пра валійскую дыяспару ў Патагоніі]</ref>. == Статус == Паводле дадзеных перапісу [[2001 год]]у, 611&nbsp;000 чалавек, ці 20,5 % насельніцтва [[Ўэйлз]]у, валодаюць валійскай (у параўнаньні з 18,5 % ў [[1991]]-м)<ref>[https://web.archive.org/web/20110905091711/http://www.byig-wlb.org.uk/English/faq/Pages/Howdothe2001resultscomparewiththe1991results.aspx Параўнаньне дадзеных перапісу 1991 і 2001 гадоў на сайце Камісіі па валійскай мове]</ref>; тымчасова перапіс сьведчыць, што 25 % жыхароў Уэйлзу нарадзіліся па-за ягонымі межамі. Колькасьць носьбітаў у іншых частках Вялікабрытаніі дакладна не вядомая, але параўнальна вялікая ў асноўных гарадох і ўздоўж мяжы Ангельшчыны з Уэйлзам. Паводле ацэнак тэлеканалу [[S4C]], у [[1993 год]]зе ў [[Ангельшчына|Ангельшчыне]] жыло каля 133&nbsp;000 чалавек, што разумеюць валійскую; больш як траціна зь іх былі засяроджаныя ў раёне [[Вялікі Лёндан|Вялікага Лёндана]]<ref>[http://www.ibiblio.org/pub/archives/welsh-l/welsh-l/1993/Mar/More-Welsh-Speakers Вынікі дасьледаваньня S4C]</ref>. Апроч таго, носьбіты мовы жывуць у [[Канада|Канадзе]] (3&nbsp;160 паводле дадзеных [[Ethnologue]]<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CA Дадзеныя па мовах Канады паводле Ethnologue]</ref>) і [[ЗША]] (2&nbsp;655<ref>[https://web.archive.org/web/20120304194019/http://www.usefoundation.org/userdata/file/Research/Languages/welsh.pdf Дадзеныя па валійскай мове ў ЗША]</ref>). [[Файл:Siaradwyr y Gymraeg ym Mhrif Ardaloedd Cymru.png|thumb|229px|Адсотак носьбітаў валійскае мовы ў розных графствах Уэйлзу]] Сярод носьбітаў валійскае мала тых, хто не валодае анґельскай (апроч валійцаў даліны [[Чубут]], для якіх другою мовай зьяўляецца [[Гішпанская мова|гішпанская]])<ref name="ETG">[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=cym Характарыстыка валійскае мовы паводле Ethnologue]</ref>. Але вельмі многія лічаць за лепшае карыстацца валійскаю, а не анґельскай мовай. Выбар мовы прамоўцам можа зьмяняцца ў залежнасьці ад аб'ектнае вобласьці (зьява, вядомая ў лінґвістыцы як «код-сўітчынг», або [[пераключэньне кадоў (лінґвістыка)|пераключэньне кадоў]]), адбываецца і зьмешваньне кадоў — дамешак ангельскіх словаў да жывое мовы. Нягледзячы на тое, што валійская ёсьць мовай меншасьці і адчувае ціск з боку [[Ангельская мова|анґельскай]] мовы, у другой палове [[21 стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] ўзрастала яе падтрымка адначасова з уздымам [[нацыяналізм|нацыяналістычных]] палітычных арґанізацыяў, такіх як партыя {{Падказка|[[Plaid Cymru]]|«Партыя Ўэйлзу»}} і {{Падказка|[[Cymdeithas yr Iaith Gymraeg]]|«Таварыства валійскае мовы»}}. Як першая мова валійская пераважна распаўсюджаная на збольшага сельскіх поўначы і захадзе, але людзей, якія добра размаўляюць па-валійску, можна сустрэць па ўсім Уэйлзе. Аднак у вялікіх гарадох на поўдні ([[Кардыф]], [[Ньюпарт]]) валійская мова амаль што не выкарыстоўваецца <ref>[http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=449 Кароткае рэзюмэ па выніках перапісу 2001 году]</ref><ref>[http://www.statistics.gov.uk/StatBase/ssdataset.asp?vlnk=6587&Pos=6&ColRank=1&Rank=272 Табліцы валоданьня валійскаю мовай па абласьцёх Уэйлзу (2001)]</ref>. Валійская мова жывая, яна прысутнічае ў штодзённым ужытку многіх тысяч людзей. Ўэйлскі моўны акт ([[1993]])<ref>[http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1993/Ukpga_19930038_en_1.htm Тэкст «Закону аб валійскай мове» 1993 году]</ref> і Ўэйлскі ўрадавы акт ([[1998]])<ref>[http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1998/ukpga_19980038_en_1 Тэкст «Закону аб кіраваньні ўва Ўэйлзе» 1998 году]</ref> прадугледжваюць роўнасьць валійскае й анґельскае моваў. Грамадзкія органы павінныя распрацаваць і рэалізаваць Праґраму валійскае мовы. Таму мясцовыя рады і [[Нацыянальная асамблея Ўэйлзу]] ўжываюць валійскую мову як афіцыйную, выдаюць афіцыйныя друкаваныя матэрыялы і паведамленьні з валійскімі вэрсіямі (інфармацыя мясцовае рады, бібліятэчныя лісты, лісты з школы бацькам), а ўсе дарожныя ўказальнікі ўва Ўэйлзе павінныя быць на валійскай і анґельскай мовах, улічваючы і валійскія варыянты геаґрафічных назваў. Гэта значыць, што нават дзеці тых, хто прыехаў ва Ўэйлз, зь цягам часу набываюць пэўныя веды ў валійскай мове. Урад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] ратыфікаваў [[Эўрапейская хартыя рэгіянальных моваў і моваў меншасьцяў|Эўрапейскую хартыю рэгіянальных моваў і моваў меншасьцяў]] у дачыненьні да валійскае мовы <ref>[https://web.archive.org/web/20110819193815/http://languagecharter.eokik.hu/sites/languages/L-Welsh_in_the_UK.htm Рэзюмэ далучэньня валійскай мовы да Эўрапейскай хартыі рэгіянальных моваў і моваў меншасьцяў ад Вялікабрытаніі]</ref>. Валійская мова набыла вялікую глядацкую аўдыторыю пасьля стварэньня ў лістападзе [[1982 год]]у тэлевізійнага каналу [[S4C]] (''Sianel Pedwar Cymru'', «4-ы канал, Ўэйлз»), што вяшчае ў [[прайм-тайм]] толькі на валійскай<ref>[http://www.s4c.co.uk/abouts4c/corporate/e_index.shtml Карпарацыйная палітыка каналу S4C]}</ref><ref>[http://www.s4c.co.uk/abouts4c/corporate/pdf/s4c_language_scheme.pdf Палажэньне каналу S4C аб валійскай мове ў кантэксьце ўзаемадзеяньня з грамадзкасьцю]</ref>. У адпаведнасьці з Законам аб грамадзянстве Вялікабрытаніі [[1981 год]]у, валоданьне валійскай, нароўні з валоданьнем ангельскай ці [[Шатляндзка-гэльская мова|шатляндзкай]], ёсьць дастатковаю ўмовай выкананьня крытэру веданьня мовы для [[натуралізацыя|натуралізацыі]]<ref>[http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/sitecontent/documents/policyandlaw/nationalityinstructions/nichapter18/ch18annexe?view=Binary Рэглямэнт праверкі адпаведнасьці веданьня мовы і брытанскага ладу жыцьця пры натуралізацыі]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Кельцкія мовы}} [[Катэгорыя:Брыцкія мовы]] [[Катэгорыя:Мовы Вялікабрытаніі]] k9f7khjoef1f3wze6f7x5arp6dq4mns 0 135062 2331012 2252324 2022-08-02T14:22:48Z Qexypnos 75928 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Гуляйполе |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Гуляйполя |Няпэўная назва = |Назва на мове краіны = Гуляйполе |Код мовы назвы краіны = uk |Краіна = Украіна |Герб = Coats of arms of Hulaypole.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = 1785 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Запароская вобласьць|Запароская]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = [[Гуляйпольскі раён|Гуляйпольскі]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 23.1 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 13262 |Год падліку колькасьці = 2020 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2020/zb/05/zb_chuselnist%202019.pdf Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року, Київ-2020 — Державний комітет статистики України]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = украінцы – 93.71%, расейцы – 5.45% |Год падліку нацыянальнага складу = 2001 |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = +380-6145 |Паштовы індэкс = 70200—70205 |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = Guliaipole.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 47 |Шырата хвілінаў = 39 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 36 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = 54 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Украіна}} }} '''Гуляйполе''' ({{мова-uk|Гуляйполе}}) — [[горад|места]] ў [[Запароская вобласьць|Запароскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 23,1 км². Насельніцтва 13 262 чал. (1 студзеня 2020). == Гісторыя == * [[1785]]: дата заснаваньня. * [[1938]]: атрымаў статус места. == Насельніцтва == === Колькасьць === {| border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAAA;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва |-bgcolor="#EEEEEE" ! 1939 !! 1989 !! 2001 !! 2020 |- bgcolor="#FFFFFF" | align=center| 16 449 | align=center| 19 198 | align=center| 17 077 | align=center| 13 262 |} === Мова === {| width="25%" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва па роднай мове <small>(2001)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! украінская&nbsp;мова !! расейская |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|94,50% | align=center|5,24% |} == Крыніцы == {{Зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Банк даних Державної служби статистики України]{{ref-uk}} * [http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm Cities & towns of Ukraine]{{ref-en}}{{ref-uk}} {{Запароская вобласьць}} [[Катэгорыя:Гарады Запароскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] 92nsr3gp0u1l02s3w74j1cp2olts00o 2331013 2331012 2022-08-02T14:53:59Z CommonsDelinker 521 Са старонкі прыбраны файл Guliaipole.jpg, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[commons:User:Elcobbola|Elcobbola]]. Прычына: [[:c:COM:DW|Derivative work]] of non-free content ([[:c:COM:CSD#F3|F3]]): e.g., 2nd left: https://www.nytimes.com/2022/03/30/ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Гуляйполе |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Гуляйполя |Няпэўная назва = |Назва на мове краіны = Гуляйполе |Код мовы назвы краіны = uk |Краіна = Украіна |Герб = Coats of arms of Hulaypole.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = 1785 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Запароская вобласьць|Запароская]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = [[Гуляйпольскі раён|Гуляйпольскі]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 23.1 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 13262 |Год падліку колькасьці = 2020 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2020/zb/05/zb_chuselnist%202019.pdf Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року, Київ-2020 — Державний комітет статистики України]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = украінцы – 93.71%, расейцы – 5.45% |Год падліку нацыянальнага складу = 2001 |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = +380-6145 |Паштовы індэкс = 70200—70205 |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 47 |Шырата хвілінаў = 39 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 36 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = 54 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = |Колер = {{Колер|Украіна}} }} '''Гуляйполе''' ({{мова-uk|Гуляйполе}}) — [[горад|места]] ў [[Запароская вобласьць|Запароскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 23,1 км². Насельніцтва 13 262 чал. (1 студзеня 2020). == Гісторыя == * [[1785]]: дата заснаваньня. * [[1938]]: атрымаў статус места. == Насельніцтва == === Колькасьць === {| border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAAA;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва |-bgcolor="#EEEEEE" ! 1939 !! 1989 !! 2001 !! 2020 |- bgcolor="#FFFFFF" | align=center| 16 449 | align=center| 19 198 | align=center| 17 077 | align=center| 13 262 |} === Мова === {| width="25%" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва па роднай мове <small>(2001)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! украінская&nbsp;мова !! расейская |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|94,50% | align=center|5,24% |} == Крыніцы == {{Зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Банк даних Державної служби статистики України]{{ref-uk}} * [http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm Cities & towns of Ukraine]{{ref-en}}{{ref-uk}} {{Запароская вобласьць}} [[Катэгорыя:Гарады Запароскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] f9eb7t8m7a4hw6q3d942evcbk4kr1ma 2331098 2331013 2022-08-03T05:16:55Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]] wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Гуляйполе |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Гуляйполя |Няпэўная назва = |Назва на мове краіны = Гуляйполе |Код мовы назвы краіны = uk |Краіна = Украіна |Герб = Coats of arms of Hulaypole.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = 1785 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Вобласьць |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Запароская вобласьць|Запароская]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = Раён |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = [[Гуляйпольскі раён|Гуляйпольскі]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 23.1 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 13262 |Год падліку колькасьці = 2020 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2020/zb/05/zb_chuselnist%202019.pdf Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року, Київ-2020 — Державний комітет статистики України]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = украінцы – 93.71%, расейцы – 5.45% |Год падліку нацыянальнага складу = 2001 |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = |Летні час = |Тэлефонны код = +380-6145 |Паштовы індэкс = 70200—70205 |Паштовыя індэксы = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = Huliaipole Museum1.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 47 |Шырата хвілінаў = 39 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 36 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = 54 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = |Колер = {{Колер|Украіна}} }} '''Гуляйполе''' ({{мова-uk|Гуляйполе}}) — [[горад|места]] ў [[Запароская вобласьць|Запароскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 23,1 км². Насельніцтва 13 262 чал. (1 студзеня 2020). == Гісторыя == * 1785: дата заснаваньня. * 1938: атрымаў статус места. == Насельніцтва == === Колькасьць === {| border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAAA;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва |-bgcolor="#EEEEEE" ! 1939 !! 1989 !! 2001 !! 2020 |- bgcolor="#FFFFFF" | align=center| 16 449 | align=center| 19 198 | align=center| 17 077 | align=center| 13 262 |} === Мова === {| width="25%" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Насельніцтва па роднай мове <small>(2001)</small> |-bgcolor="#eeeeff" ! украінская&nbsp;мова !! расейская |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center|94,50% | align=center|5,24% |} == Крыніцы == {{Зноскі}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Банк даних Державної служби статистики України]{{ref-uk}} * [http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm Cities & towns of Ukraine]{{ref-en}}{{ref-uk}} {{Запароская вобласьць}} [[Катэгорыя:Гарады Запароскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] nlf1sw1co5c0iojpdgcyswoejtsj6i9 10 135487 2331039 2316976 2022-08-02T18:26:00Z W 11741 +[[Беларуска-францускія дачыненьні]] wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца | назва_шаблёну = Міжнародныя стасункі Беларусі | стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Беларусь}} | назва = {{Сьцяг Беларусі}} [[Зьнешняя палітыка Беларусі|Міжнародныя стасункі]] [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] | стыль_карткі = | стыль_верх = | верх = | стыль_групаў = background-color: {{Колер|Беларусь}} | стыль_сьпісаў = | стыль_цотных_сьпісаў = | стыль_няцотных_сьпісаў = | выява = | стыль_калёнкі_выявы = | група_інфармацыі1 = | сьпіс1 = * {{Сьцяг Азэрбайджану}}&nbsp;[[Беларуска-азэрбайджанскія стасункі|Азэрбайджан]] * {{Сьцяг Армэніі}}&nbsp;[[Беларуска-армянскія стасункі|Армэнія]] * {{Сьцяг Бразыліі}}&nbsp;[[Беларуска-бразыльскія дачыненьні|Бразылія]] * {{Сьцяг Вэнэсуэлы}}&nbsp;[[Беларуска-вэнесуэльскія стасункі|Вэнэсуэла]] * {{Сьцяг Вялікабрытаніі}}&nbsp;[[Беларуска-брытанскія стасункі|Вялікабрытанія]] * {{Сьцяг Грузіі}}&nbsp;[[Беларуска-грузінскія стасункі|Грузія]] * {{Сьцяг Даніі}}&nbsp;[[Беларуска-дацкія стасункі|Данія]] * {{Сьцяг ЗША}}&nbsp;[[Беларуска-амэрыканскія стасункі|ЗША]] * {{Сьцяг Індыі}}&nbsp;[[Беларуска-індыйскія стасункі|Індыя]] * {{Сьцяг Ірану}}&nbsp;[[Беларуска-іранскія стасункі|Іран]] * {{Сьцяг Італіі}}&nbsp;[[Беларуска-італьянскія стасункі|Італія]] * {{Сьцяг Казахстану}}&nbsp;[[Беларуска-казаскія дачыненьні|Казахстан]] * {{Сьцяг Кітаю}}&nbsp;[[Беларуска-кітайскія дачыненьні|Кітай]] * {{Сьцяг Кубы}}&nbsp;[[Беларуска-кубінскія дачыненьні|Куба]] * {{Сьцяг Латвіі}}&nbsp;[[Беларуска-латвійскія стасункі|Латвія]] * {{Сьцяг Летувы}}&nbsp;[[Беларуска-летувіскія дачыненьні|Летува]] * {{Сьцяг Лібіі}}&nbsp;[[Беларуска-лібійскія стасункі|Лібія]] * {{Сьцяг Малдовы}}&nbsp;[[Беларуска-малдоўскія дачыненьні|Малдова]] * {{Сьцяг Манголіі}}&nbsp;[[Беларуска-мангольскія дачыненьні|Манголія]] * {{Сьцяг Нідэрляндаў}}&nbsp;[[Беларуска-нідэрляндзкія стасункі|Нідэрлянды]] * {{Сьцяг Нямеччыны}}&nbsp;[[Беларуска-нямецкія стасункі|Нямеччына]] * {{Сьцяг Пакістану}}&nbsp;[[Беларуска-пакістанскія дачыненьні|Пакістан]] * {{Сьцяг Польшчы}}&nbsp;[[Беларуска-польскія стасункі|Польшча]] * {{Сьцяг Расеі}}&nbsp;[[Беларуска-расейскія стасункі|Расея]] * {{Сьцяг Румыніі}}&nbsp;[[Беларуска-румынскія стасункі|Румынія]] * {{Сьцяг Славаччыны}}&nbsp;[[Беларуска-славацкія стасункі|Славаччына]] * {{Сьцяг Славеніі}}&nbsp;[[Беларуска-славенскія стасункі|Славенія]] * {{Сьцяг Сэрбіі}}&nbsp;[[Беларуска-сэрбскія стасункі|Сэрбія]] * {{Сьцяг Туркмэністану}}&nbsp;[[Беларуска-туркмэнскія стасункі|Туркмэністан]] * {{Сьцяг Турэччыны}}&nbsp;[[Беларуска-турэцкія дачыненьні|Турэччына]] * {{Сьцяг Украіны}}&nbsp;[[Беларуска-ўкраінскія стасункі|Украіна]] * {{Сьцяг Фінляндыі}}&nbsp;[[Беларуска-фінскія стасункі|Фінляндыя]] * {{Сьцяг Францыі}}&nbsp;[[Беларуска-францускія дачыненьні|Францыя]] * {{Сьцяг Харватыі}}&nbsp;[[Беларуска-харвацкія стасункі|Харватыя]] * {{Сьцяг Чылі}}&nbsp;[[Беларуска-чылійскія стасункі|Чылі]] * {{Сьцяг Чэхіі}}&nbsp;[[Беларуска-чэскія стасункі|Чэхія]] * {{Сьцяг Швайцарыі}}&nbsp;[[Беларуска-швайцарскія дачыненьні|Швайцарыя]] * {{Сьцяг Швэцыі}}&nbsp;[[Беларуска-швэдзкія стасункі|Швэцыя]] * {{Сьцяг Эстоніі}}&nbsp;[[Беларуска-эстонскія стасункі|Эстонія]] | група_інфармацыі2 = | сьпіс2 = | група_інфармацыі3 = Дыпляматычныя місіі | сьпіс3 = * [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрства замежных справаў]] * [[Дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі]] / [[Дыпляматычныя прадстаўніцтвы ў Беларусі|у Беларусі]] * [[Беларуская дыяспара|Дыяспара]] | стыль_ніз = background-color: {{Колер|Беларусь}} | ніз = }}<noinclude> {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Палітыка]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Беларусь]] </noinclude> rtc4v6gs99wxi7hlvf386327cjcemp5 0 139143 2331065 2185577 2022-08-02T22:06:00Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Лубана |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Лубаны |Арыгінальная назва = Lubāna |Герб = Coat of Arms of Lubāna.svg |Сьцяг = Flag of Lubāna.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Лубанскі край|Лубанскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 4.4 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1759 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4830 |ATVK = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 54 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 43 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лубана''' ({{мова-lv|Lubāna}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Лубанскі край|Лубанскага краю]]. Плошча 4,4 км². Насельніцтва 1759 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Lubāna}} * [http://www.lubana.lv/ Сайт Лубаны] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] m1gr851mph5an6u8k7lxme1ufikhakv 0 139153 2331003 2313452 2022-08-02T13:00:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Валка |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Валкі |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Valka |Герб = Coat of Arms of Valka.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Валцкі край|Валцкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 14.36 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5489 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4701, LV-4702 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Valkas baznīca.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 46 |Шырата сэкундаў = 30 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 00 |Даўгата сэкундаў = 36 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валка''' ({{мова-lv|Valka}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Валцкі край|Валцкага краю]]. Плошча 14,36 км². Насельніцтва 5489 чал. (2016). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://valka.lv/ Сайт Валкі] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] [[Катэгорыя:Падзеленыя гарады]] r0pqjdrc86hdvkpymctkmrhu1gsj76b 0 139154 2331004 2182478 2022-08-02T13:01:11Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Валміера |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Валміеры |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Valmiera |Герб = COA LV Valmiera.svg |Сьцяг = LVA Valmiera flag.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 18.18 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 25093 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4201, LV-4202, LV-4204 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Valmiera Sv Simana baznica.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 32 |Шырата сэкундаў = 19 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 25 |Даўгата сэкундаў = 32 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Валміера''' ({{мова-lv|Valmiera}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Плошча 18,18 км². Насельніцтва 25 093 чал. (2016). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.valmiera.lv/ Сайт Валміеры] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} {{Накід}} [[Катэгорыя:Валміера| ]] [[Катэгорыя:Гарады Ганзейскай лігі]] 7z1h8xk1mb6vipyptsf1k2gznhm1dmc 0 139155 2331006 2182525 2022-08-02T13:10:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Вангажы |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Вангажаў |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Vangaži |Герб = Vangazi gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Інчукалнскі край|Інчукалнскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 5.1 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3778 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-2136 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 05 |Шырата сэкундаў = 33 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 32 |Даўгата сэкундаў = 47 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Вангажы''' ({{мова-lv|Vangaži}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]] [[Інчукалнскі край|Інчукалнскага краю]]. Плошча 5,1 км². Насельніцтва 3778 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Vangaži}} * [http://www.incukalns.lv/public/ Сайт Вангажаў] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] c469l2yw6a97f8k7cfbl90toogap0jq 0 139156 2331007 2304905 2022-08-02T13:11:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Варакляны |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Вараклянаў |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Varakļāni |Герб = Varaklani gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Латгалія]] |Край = [[Вараклянскі край|Вараклянскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 5.33 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1960 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4838 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Stadtschloss Varakļāni (Lettland).jpg |Апісаньне выявы = Сядзіба Борхаў |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 36 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 45 |Даўгата сэкундаў = 09 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Варакляны''', '''Варкляны''' ({{мова-lv|Varakļāni|скарочана}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]], на рацэ Кажаве. Адміністрацыйны цэнтар [[Вараклянскі край|Вараклянскага краю]]. Плошча 5,33 км². Насельніцтва на 2016 год — 1960 чалавек. Знаходзяцца на аўтамабільнай дарозе [[Екабпілс]] — [[Люцын]] Варкляны — даўняе [[мястэчка]] [[Інфлянцкае ваяводзтва|гістарычных Інфлянтаў]] ([[Латгалія|Латгаліі]]). Да нашага часу тут захаваліся палацава-паркавы комплекс Борхаў, касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і капліца Сьвятога Віктара, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. == Гісторыя == === Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім === Першы пісьмовы ўпамін пра Варкляны ({{мова-de|Warkland|скарочана}}) датуецца 1226 годам. Пад 1458 годам яны ўпамінаюцца як мястэчка. У 1538 годзе Варкляны перайшлі да [[Борхі|Борхаў]]. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Варкляны апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Рэжыцкім павеце [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. У 2-й палове XIX ст. тут было 110 будынкаў<ref>Manteuffel G. Warklany // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/956 956].</ref>. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1918 годзе Варкляны занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === У 1920 годзе Варкляны ўвайшлі ў склад Латвіі. 11 лютага 1929 году яны атрымалі статус места. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1897 год — 1810 чал., зь іх 364 каталікі і 1365 юдэяў * '''XXI стагодзьдзе''': 2016 год — 1960 чал. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * Капліца Сьвятога Віктара (1814) * Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1851—1854) * Лютэранская кірха (1874) * Сядзіба Борхаў (1783—1789) == Галерэя == <gallery caption="Славутасьці Вараклянаў" widths=150 heights=150 class="center"> Varakļāni palace.jpg|Палац Борхаў Varakļānu katoļu kapella (Sv.Viktora baznīca) 2000 - panoramio.jpg|Капліца Сьвятога Віктара Varakļānu katoļu baznīca.JPG|Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі Varakļānu luterāņu baznīca 2000-07-28.jpg|Лютэранская кірха </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.varaklani.lv/ Сайт Вараклянаў] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} {{Месты і мястэчкі гістарычных Інфлянтаў}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 43eked8gatuk02gern1ann8skavthz3 0 139161 2331032 2183939 2022-08-02T17:10:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Добэле |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Добэле |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Dobele |Герб = Escut Dobele.png |Сьцяг = Bandera Dobele.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Зэмгалэ]] |Край = [[Добэльскі край|Добэльскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 8 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10113 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-37(01—02) |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Dobelecentr.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 23 |Даўгата хвілінаў = 16 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Добэле''' ({{мова-lv|Dobele}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Добэльскі край|Добэльскага краю]]. Плошча 8 км². Насельніцтва 10 895 чал. (2012). == Гарады-сябры == * {{Сьцяг|Расея}} [[Бранск]], [[Расея]] == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20130326103806/http://www.dobele.lv/page/sakumlapa Сайт Добэле] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] tu9gyu96y9k969827u1e1ehuiygrz7b 0 139169 2331087 2185865 2022-08-03T00:46:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Мадана |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Маданы |Арыгінальная назва = Madona |Герб = Coat of Arms of Madona.svg |Сьцяг = Flag of Madona.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = 1926 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Маданскі край|Маданскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 10.5 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 7971 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4801 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Madona Stad.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 04 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 13 |Даўгата сэкундаў = 10 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Madona |Сайт = }} '''Мадана''' ({{мова-lv|Madona}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Маданскі край|Маданскага краю]]. Плошча складае 10,5 км². Насельніцтва — 8971 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Madona}} * [http://www.madona.lv/lat/ Сайт Маданы] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] awic9kz49qynfj68lm1knldaeli7n2k 0 139171 2331088 2185876 2022-08-03T00:48:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Мазсалаца |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Мазсалацы |Арыгінальная назва = Mazsalaca |Герб = Mazsalaca gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Мазсалацкі край|Мазсалацкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 3 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1326 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4215 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Mazsalacas baznīca.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 03 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Мазсалаца''' ({{мова-lv|Mazsalaca}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Мазсалацкі край|Мазсалацкага краю]]. Плошча 3 км². Насельніцтва 1326 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Mazsalaca}} * [http://www.mazsalaca.lv/ Сайт Мазсалацы] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 9f75e9dnwcjr030t2cuxhtzc755of0i 0 139174 2331078 2275837 2022-08-02T22:37:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Ліваны |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Ліванаў |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Līvāni |Герб = Livani gerb.png |Сьцяг = LVA Līvāni flag.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Латгалія]] |Край = [[Ліванскі край|Ліванскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 4.7 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 8208 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-5316 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Līvāni center - panoramio.jpg |Апісаньне выявы = У цэнтры места |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 21 |Шырата сэкундаў = 14 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 10 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Līvāni |Сайт = }} '''Ліваны''', '''Лівэнгоф''' ({{мова-lv|Līvāni|скарочана}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]], на правым беразе [[Дзьвіна|Дзьвіны]] пры ўтоку ў яе ракі [[Дубна (рака)|Дубны]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Ліванскі край|Ліванскага краю]]. Плошча 4,7 км². Насельніцтва на 2016 год — 8208 чалавек. Знаходзяцца за за 170 км на паўднёвы ўсход ад [[Рыга|Рыгі]]; чыгуначная станцыя на лініі Рыга — [[Дзьвінск]], вузел аўтамабільных дарог. Лівэнгоф — даўняе [[мястэчка]] [[Інфлянцкае ваяводзтва|гістарычных Інфлянтаў]] ([[Латгалія|Латгаліі]]). == Гісторыя == === Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім === Першы пісьмовы ўпамін пра паселішча пад назвай Дубна, якое знаходзілася на месцы сучасных Ліванаў, датуецца 1289 годам. У 1533 годзе нямецкі зямянін Лівэн заснаваў тут сядзібу, якую назваў у свой гонар Лівэргофам (дваром Лівэна). У 1677 годдзе Лівэнгоф перайшоў у валоданьне Леанарда Покідзя, які ў 1678 годзе збудаваў тут першы касьцёл. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Лівэнгоф апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Дзьвінскім павеце [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/356 356].</ref>. У 1824 годзе ён атрымаў статус мястэчка. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1918 годзе Лівэнгоф занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === У 1920 годзе Ліваны ўвайшлі ў склад Латвіі. У 1926 годзе яны атрымалі статус места. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1897 год — 2668 чал., зь іх 651 лютэранаў, 485 каталікоў і 1406 юдэяў * '''XXI стагодзьдзе''': 2016 год — 8208 чал. == Турыстычная інфармацыя == === Славутасьці === * Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла (1861) * Лютэранская кірха * Царква стараверская * Царква Ўладзімерскай іконы Божай Маці (1937—1938) == Галерэя == <gallery caption="Славутасьці Ліванаў" widths=150 heights=150 class="center"> Līvāni church - panoramio (1).jpg|Касьцёл Līvānu luterāņu baznīca.jpg|Лютэранская кірха Līvāni Ortodox church - panoramio.jpg|Царква Ўладзімерскай іконы Божай Маці Līvānu vecticībnieku baznīca - panoramio.jpg|Стараверская царква </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20121226045547/http://www.livani.lv/page/224 Сайт Ліванаў] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} {{Месты і мястэчкі гістарычных Інфлянтаў}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] b34z9vdyos8jlqcv6t4zyeol1k8jrfj 0 139175 2331079 2185762 2022-08-02T22:39:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Лігатнэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Лігатнэ |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Līgatne |Герб = Ligatne gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Лігатнэнскі край|Лігатнэнскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 7.4 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1147 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4110 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Līgatnes papīrfabrika 2000-06-04.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 22 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 11 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лігатнэ''' ({{мова-lv|Līgatne}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Лігатнэнскі край|Лігатнэнскага краю]]. Плошча 7,4 км². Насельніцтва 1147 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Līgatne}} * [http://www.ligatne.lv/ Сайт Лігатнэ] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] i1smoxyslgyl8307c2dh5hsdi2duaz2 0 139176 2331084 2185773 2022-08-02T22:41:30Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Лімбажы |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Лімбажаў |Арыгінальная назва = Limbaži |Герб = Limbazi gerb.png |Сьцяг = Bandera Limbazi.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Лімбаскі край|Лімбаскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 9.01 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 7805 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4001 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Limbažu vecpilsēta.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 41 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 43 |Даўгата сэкундаў = 09 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Лі́мбажы''' ({{мова-lv|Limbaži}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Лімбаскі край|Лімбаскага краю]]. Плошча 9,01 км². Насельніцтва 7805 чал. (2016). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Limbaži}} * [http://www.limbazi.lv/ Сайт Лімбажаў] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Мястэчкі Латвіі]] [[Катэгорыя:Замкі Лівонскага ордэну]] [[Катэгорыя:Замкі Тэўтонскага ордэну]] 0ae3o7cnk17uhef5nacbh3gjp67joec 0 139177 2331083 2281694 2022-08-02T22:40:28Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Ліелвардэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Ліелвардэ |Арыгінальная назва = Lielvārde |Герб = WappenLielvarde.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Ліелвардзкі край|Ліелвардзкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 9.832 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 6498 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-5070 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Lielvardes luteranu baznica.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 43 |Шырата сэкундаў = 23 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 48 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ліелвардэ''' ({{мова-lv|Lielvārde}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Ліелвардзкі край|Ліелвардзкага краю]]. Плошча 9,832 км². Насельніцтва 6498 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Lielvārde}} * [https://web.archive.org/web/20070210110449/http://www.lielvarde.lv/ Сайт Ліелвардэ] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] pjyzl42m8xy3ztmpcyy8v3th01x6lx6 0 139740 2331126 2273574 2022-08-03T11:36:22Z TKsdik8900 69947 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:POL Chojnów flag2.svg]] → [[File:POL Chojnów flag (without the COA).svg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Польшча |Назва = Хойнаў |Статус = места |Назва ў родным склоне = Хойнава |Назва на мове краіны = Chojnów |Герб = POL Chojnów COA.svg |Сьцяг = POL Chojnów flag (without the COA).svg{{!}}border |Гімн = |Дата заснаваньня = XIV стагодзьдзе |Першыя згадкі = |Статус з = 1333 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Ваяводзтва = [[Ніжнесылескае ваяводзтва|Ніжнесылескае]] |Павет = [[Легніцкі павет|Легніцкі]] |Гміна = |Прэзыдэнт места = |Пасада кіраўніка = Бурмістар |Кіраўнік = Ян Сэркес |Плошча = 5.32 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 14367 |Год падліку колькасьці = 2011 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name=ludnosc_marzec2011>[https://web.archive.org/web/20140328164103/http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13169_PLK_HTML.htm Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 III 2011].</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Рост}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |Паштовыя індэксы = 59-224, 59-225 |Тэлефонны код = +48 76 |Аўтамабільны нумарны знак = DLE |TERYT = 5020209011 |Выява = Baszta-tkaczy-chojnow.jpg |Апісаньне выявы = Сярэднявечная вежа |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 16 |Шырата сэкундаў = |Даўгата градусаў = 15 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = http://chojnow.eu/ }} '''Хо́йнаў''' ({{Мова-pl|Chojnów}}), гіст. '''''Га́йнаў''''' ({{Мова-pl|Hajnów}}, {{Мова-de|Haynau}}) — [[места]] і [[Меская гміна|гміна]] ў [[Легніцкі павет|Легніцкім павеце]] [[Ніжнесылескае ваяводзтва|Ніжнесылескага ваяводзтва]], на рацэ [[Скора]]. Найвялікашае па колькасьці насельніцтва места ў Легніцкім павеце і 27 — у ваяводзтве. Насельніцтва — 14 367 жыхароў (2011). == Геаграфія == Хойнаў знаходзіцца ў цэнтральна-заходняй частцы Ніжнесылескага ваяводзтва, у заходняй частцы Легніцкага павету. Празь места ва ўсходнім кірунку працякае рака Скора і рака Млыноўка — у заходнім. Хойнаў мае аўтамабільнае і чыгуначнае злучэньне з найбольшымі местамі Польшчы. За 5 км на поўдзень ад места знаходзіцца [[аўтастрада А4 (Польшча)|аўтастрада А4]]. Места плошчаю 5,32&nbsp;км²<ref name="pl-regioset">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.regioset.pl/|загаловак = Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset|фармат = |назва праекту = |выдавец = regioset.pl|дата = 14 верасьня 2010|мова = pl|камэнтар = }}</ref> займае 0,71% паверхні павету. == Мінуўшчына == Паселішча зьявілася тут у XIII стагодзьдзі пад назваю Гайнаў. У 1333 року атрымала [[мескія правы]] і з тае пары пачало хутка разьвівацца. Па наезьдзе [[Гусіты|гусітаў]] месца перажыла заняпад. Быў спалены амаль увесь цэнтар і замак, аднак княскія прывілеі дазволілі хутка вярнуць былую веліч. Найбольшага росквіту Хойнаў дасягнуў у [[XVI стагодзьдзе|XVI стагодзьдзі]], аднак пад яго канец надышоў упадак, спрычынены як пажарамі, так і эпідэміяй зь вялікай колькасьцю ахвяраў (1613). Пасьля [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайны]] 1618—1648 і чарговай эпідэміі насельніцтва амаль цалкам было зьнішчанае. Пасьля трох войнаў у 1740 року Хойнаў адышоў да [[Каралеўства Прусія|Прусіі]]. У сярэдзіне [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] адчыненая чыгунка, якая злучыла места з [[Баляславец|Баляслаўцам]] і [[Легніца]]й, што станоўча паўплывала на разьвіцьцё гаспадаркі, зьявіліся мэталюргічная, папяровая і скураная прамысловасьць, а таксама друкарня. У гэтую пару колькасьць насельніцтва вырасла ўдвая. Напрыканцы [[II сусьветная вайна|II сусьветнай вайны]] Хойнаў апынуўся ў сфэры вайсковых дзеяньняў [[1-ы Ўкраінскі фронт|1-га Ўкраінскага фронту]] [[Чырвоная армія|Саветаў]]. 10 лютага 1945 52-я армія пад даводзтвам генэрала Кароцьева здабыла места; 60% яго было зруйнавана. Паводле вынікаў дамовы між дзяржавамі-пераможцамі места было перададзенае Польшчы. Нямецкае насельніцтва было пераселенае за [[Одра|Одру]]; места пэўны час называлася ''Гаевіцка'', пасьля чаго была прынятая гістарычная форма ''Хойнаў''. == Турыстычная інфармацыя == * гістарычны цэнтар * касьцёл парафіі Беззаганнага Зачацьця НПМ («малы касьцёл», 1909—1911) * эвангельскі збор Панны Марыі, цяпер рыма-каталіцкі [[касьцёл сьвятых Пятра і Паўла (Хойнаў)|касьцёл сьвятых Пятра і Паўла]] («вялікі касьцёл», XIV, XV стагодзьдзі, 1659, 1857 рокі) * [[замак Пястаў (Хойнаў)|замак Пястаў]], цяпер Рэгіянальны музэй (другая палова XIII стагодзьдзя, XIV-XV стст., 1546 рок, канец XVIII ст., сяр. XX ст.) * комплекс чыгуначнага вакзалу (1908) * даўняя плябанія (XVIII, XIX стст.) * комплекс цукроўні (1882, 1910-35) == Насельніцтва == {| class="wikitable" style="font-size: 90%; margin: 0 0 1em 1em;" ! colspan="6" | Колькасьць насельніцтва |- ! Рок !! Колькасьць ! Рок !! Колькасьць |- ! [[1428]] | 15 ! [[1788]] | 2076 |- ! [[1633]] | 500 ! [[1801]] | 2314<ref>Ryszard Gładkiewicz; Chojnów dawniej i dziś; 1992 — s.34</ref> |- ! [[1657]] | 180 ! [[1890]] | 8115 |- ! [[1742]] | 400 ! [[2005]] | 14 510 |- |} == Ураджэнцы і жыхары == * [[Горст Малер]] (нарадзіўся ў 1936) — нямецкі нэанацыст * [[Георг Міхаэліс]] (1857—1936) — [[Нямецкая імпэрыя|нямецкі]] канцлер == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Henryk Szoka. Opowieści o Chojnowie. Legnica 1987. * Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Towarzystwo Miłośników Chojnowa. Chojnów i okolice. Wrocław 1986. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.chojnow.pl/ Інфармацыйны партал места і гміны Хойнаў] * [http://haynau.pl/ Хойнаў і хайнавяне] * [http://www.chojnow.eu/ Афіцыйная бачына] [[Катэгорыя:Легніцкі павет]] [[Катэгорыя:Гарады Ніжнесылескага ваяводзтва]] 94127umsn3pg0puzz0mea21giyqas9l 0 140959 2331029 2281551 2022-08-02T16:47:57Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст НБА <!-- Імёны ---> |Імя = Джэймз Гардэн |Імя па-ангельску = James Harden <!-- Выява ---> |Выява = James_Harden_(30735342912).jpg |Апісаньне выявы = Гардэн у 2016 годзе. <!-- Каманда ---> |Каманда = Г’юстан Рокітс |Нумар = 13 |Ліга = [[НБА]] |Пазыцыя = [[Атакуючы абаронца]]<br>[[Гульнёвы абаронца]] <!-- Асабістая інфармацыя ---> |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|26|8|1989|1}} |Месца нараджэньня = [[Лос-Анджэлес]], [[Каліфорнія]], [[ЗША]] |Грамадзянства = ЗША |Рост = 196 см |Вага = 99 кг <!-- Кар’ера ---> |Школа = [[Вышэйшая школа Артэзія|Артэзія]] ([[Лэйквуд]], [[Каліфорнія]], [[ЗША]]) |Унівэрсытэт = [[Арызона Стэйт Сан Дэвілз (мужчынская баскетбольная каманда)|Унівэрсытэт штату Арызона]] |Гады ва ўнівэрсытэце = 2007—2009 |Год драфту = 2009 |Раўнд драфту = 1 |Пік драфту = 3 |Каманда драфту = [[Аклагома-Сіці Тандэр]] |Кар’ера гульца = 2009—… <!-- Каманды ---> |Каманда1 = [[Аклагома-Сіці Тандэр]] |Гады ў камандзе1 = 2009—2012 |Каманда2 = [[Г’юстан Рокітс]] |Гады ў камандзе2 = 2012—… <!-- Узнагароды ---> | Узнагароды1 = {{Баскетбаліст НБА/Узнагароды НБА | МВПНБА1сэзон = 2017—2018 | МВПНБА1год = 2018 | ЗоркаНБАКол = 7 | ЗоркаНБА1 = 2013 | ЗоркаНБА2 = 2014 | ЗоркаНБА3 = 2015 | ЗоркаНБА4 = 2016 | ЗоркаНБА5 = 2017 | ЗоркаНБА6 = 2018 | ЗоркаНБА7 = 2019 | 1КНБАКол = 5 | 1КНБА1сэзон = 2013—2014 | 1КНБА1год = 2014 | 1КНБА2сэзон = 2014—2015 | 1КНБА2год = 2015 | 1КНБА3сэзон = 2016—2017 | 1КНБА3год = 2017 | 1КНБА4сэзон = 2017—2018 | 1КНБА4год = 2018 | 1КНБА5сэзон = 2018—2019 | 1КНБА5год = 2019 | 3КНБА1сэзон = 2012—2013 | 3КНБА1год = 2013 | ЛідэрПаАчкахКол = 2 | ЛідэрПаАчках1сэзон = 2017—2018 | ЛідэрПаАчках1год = 2018 | ЛідэрПаАчках2сэзон = 2018—2019 | ЛідэрПаАчках2год = 2019 | ЛідэрПаАсістах1сэзон = 2016—2017 | ЛідэрПаАсістах1год = 2017 | ЛідэрПа3АКол = 2 | ЛідэрПа3А1сэзон = 2017—2018 | ЛідэрПа3А1год = 2018 | ЛідэрПа3А2сэзон = 2018—2019 | ЛідэрПа3А2год = 2019 | ШостыГулец1сэзон = 2011—2012 | ШостыГулец1год = 2012 | 2КПачСэзон = 2009—2010 | 2КПачГод = 2010 }} | Узнагароды2 = {{Баскетбаліст НБА/Унівэрсытэцкія ўзнагароды | 1КНАСС1 = 2009 | Pac10НБ1сэзон = 2008—2009 | Pac10НБ1год = 2009 | 1КPac10Кол = 2 | 1КPac101сэзон = 2007—2008 | 1КPac101год = 2008 | 1КPac102сэзон = 2008—2009 | 1КPac102год = 2009 }} | Міжнародныя = {{Баскетбаліст НБА/Міжнародныя ўзнагароды | Зборная1 = {{Баскетбаліст НБА/Міжнародныя ўзнагароды/Зборная | Зборная = ЗША | Зборнай = ЗША | АлімпійскіяГульні1 = [[Баскетбол на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 — мужчынскі турнір|Лёндан 2012]] | АлімпійскіяГульні1Вынік = {{Залаты мэдаль}} | ЧэмпіянатСьвету1 = [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе 2014|Гішпанія 2014]] | ЧэмпіянатСьвету1Вынік = {{Залаты мэдаль}} }} }} <!-- СтатыстыкаРС ---> | Гульні = 765 | ПунктыКар’ера = 18627 (63) | Падборы = 4000 | ПерадачыКар’ера = 4743 (71) | Перахопы = 1189 (92) | БлёкшотыКар’ера = 383 | 3А = 2025 (9) | ПунктыКар’ера2 = 24.3 (15) | Падборы2 = 5.2 | ПерадачыКар’ера2 = 6.2 (48) | Перахопы2 = 1.6 (70) | БлёкшотыКар’ера2 = 0.5 | 3А2 = 2.6 <!-- СтатыстыкаПО ---> | ГульніПО = 116 (101) | ПунктыПО = 2654 (35) | ПадборыПО = 624 (122) | ПерадачыПО = 650 (36) | ПерахопыПО = 205 (23) | БлёкшотыПО = 57 (134) | 3АПО = 278 (11) | ПунктыПО2 = 22.9 (31) | ПадборыПО2 = 5.4 | ПерадачыПО2 = 5.6 (50) | ПерахопыПО2 = 1.8 (21) | БлёкшотыПО2 = 0.5 | 3АПО2 = 2.4 <!-- Абнаўленьне статыстыкі ---> | Абнаўленьне = 25 чэрвеня 2019 | Зноска = так <!-- Спасылкі ---> | NBAcom = james/harden/201935 | BRcom = h/hardeja01.html <!-- Замацаваныя нумары ---> | ЗамацаваныНумарАрызонаСтэйтСанДэвілз = 13 }} '''Джэймз Га́рдэн''' ({{Мова-en|James Harden}}; 25 жніўня 1989, [[Лос-Анджэлес]]) — амэрыканскі [[Баскетбол|баскетбаліст]], які гуляе ў [[НБА]] за «[[Г’юстан Рокітс]]» і Алімпійскую зборную ЗША, зь якой выйграў залаты мэдаль на [[Летнія Алімпійскія гульні 2012 году|Лёнданскай Алімпіядзе 2012 году]]. == НБА == === Аклагома-Сіці Тандэр === Гардэн быў абраны на [[Драфт НБА 2009 году|драфце 2009 году]] пад 3 нумарам камандаю [[Аклагома-Сіці Тандэр]].<ref>[http://www.sports.ru/basketball/15188234.html НБА. Первым номером драфта-2009 стал Блэйк Гриффин]</ref> Ён стаў першым гульцом абраным на драфце гэтай камандаю пасьля пераезду яе з [[Сіетл]]у ў [[Аклагома-Сіці|Аклагому]]. Гардэн 12 ліпеня 2009 году падпісаў з Аклагомай кантракт.<ref>[http://www.sports.ru/basketball/17969777.html НБА. «Оклахома-Сити» подписал Джеймса Хардена]</ref> === Г’юстан Рокітс === Пасьля таго як Гардэн адмовіўся працягваць кантракт з Аклагомай, ён быў памяняны ў [[Г’юстан Рокітс]], разам з [[Дэкуан Кук|Дэкуанам Кукам]], [[Коўл Олдрыч|Коўлам Олдрычам]], [[Лазар Хэйўорд|Лазарам Хэйўордам]] на [[Кэвін Марцін (баскетбаліст)|Кэвіна Марціна]] і [[Джэрэмі Лэмба]], а таксама на права зрабіць тры выбары на [[Драфт НБА 2013 году|драфце 2013 году]]: два ў першым раўндзе і адзін ў другім.<ref>[https://web.archive.org/web/20121030030455/http://newsok.com/oklahoma-city-thunder-trades-james-harden-to-houston/article/3723183 Oklahoma City Thunder trades James Harden to Houston | NewsOK.com ]</ref> == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.nba.com/playerfile/james_harden/ Профіль на сайце НБА] {{ref-en}} * [http://www.basketball-reference.com/players/h/hardeja01.html Статыстыка на сайце Basketball-Reference.com]{{ref-en}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід}} {{Ізаляваны артыкул}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гардэн, Джэймс}} [[Катэгорыя:Прызэры летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] [[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] f194v67cd8bmiem6owdmykesrzjdbwp 0 141646 2331089 2315803 2022-08-03T00:50:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |імя = Майкл Брэдлі |клюб = [[Таронта (футбольны клюб)|Таронта]] |нумар = 4 |гады = 2004—2006<br/>2006—2008<br/>2008—2011<br/>2011<br/>2011—2012<br/>2012—2014<br/>2014— |клюбы = [[Нью-Ёрк Рэд Булз]]<br/>[[Гээрэнвээн (футбольны клюб)|Гээрэнвээн]]<br/>[[Барусія Мёнхэнглядбах]]<br/>→ [[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]] (арэнда)<br/>[[К’ева Вэрона|К’ева]]<br/>[[Рома Рым|Рома]]<br/>[[Таронта (футбольны клюб)|Таронта]] |гульні(галы) = 32 (1)<br/>60 (15)<br/>76 (10)<br/>3 (0)<br/>35 (1)<br/>41 (2)<br/>238 (14) |нац гады = 2006— |нац зборная = {{Футбол ЗША|няма}} |нац гульні(галы) = 151 (17) |абнаўленьне(клюб) = 22 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 16 кастрычніка 2019 }} '''Майкл Шыян Брэдлі''' ({{мова-en|Michael Sheehan Bradley}}; нарадзіўся 31 ліпеня 1987 году, [[Прынстан (Нью-Джэрзі)|Прынстан]], [[Нью-Джэрзі]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі футбаліст, які гуляе за канадзкі клюб «[[Таронта (футбольны клюб)|Таронта]]» й нацыянальную [[Зборная ЗША па футболе|зборную ЗША]] на пазыцыі паўабаронцы. == Кар’ера == === Клюбная === Майкл Брэдлі нарадзіўся ў [[Прынстан (Нью-Джэрзі)|Прынстане]], штат [[Нью-Джэрзі]]. Ягоны бацька, [[Боб Брэдлі]], гуляў у камандзе [[Прынстанскі ўнівэрсытэт|Прынстанскага ўнівэрсытэту]] ў 1976—1980 гадох, пасьля працаваў трэнэрам. Сваё дзяцінства Майкл правёў у штаце [[Іліной]] разам з бацькам, які тады трэніраваў каманду «[[Чыкага Файр]]». Да 2002 году Майкл гуляў у юніёрскай камандзе «[[Чыкага Сокерз]]». Ва ўзросьце 16 гадоў, Брэдлі падпісаў кантракт з [[MLS]] у 2004 годзе. На драфце ён быў абраны клюбам «[[Нью-Ёрк Рэд Бул|Мэтрастарз]]» пад нумарам 36. У студзені 2006 году Брэдлі стаў самым маладым футбалістам MLS, прададзеным ў эўрапейскі клюб. Ягонай новай камандай стаў нідэрляндзкі «[[Гээрэнвээн (футбольны клюб)|Гээрэнвээн]]». 16 красавіка 2006 году ў матчы супраць [[АЗ Алькмаар|АЗ]], Майкл дэбютаваў у [[Эрэдывізія|Эрэдывізіі]]. 31 жніўня 2008 году Брэдлі падпісаў чатырохгадовы кантракт з «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіяй]]» зь Мёнхэнглядбаху. Пазьней высьветлілася, што ён меў таксама сакрэтнае пагадненьне з ангельскім клюбам «[[Бірмінггэм Сіці]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20160109062343/http://www.birminghammail.co.uk/sport/football/football-news/birmingham-city-miss-out-on-two-63766 Birmingham City miss out on two more targets]. birminghammail.net</ref>, але той ня здолеў захаваць месца ў элітным ангельскім дывізіёне. 31 жніўня 2011 году Брэдлі перайшоў у «[[К’ева Вэрона|К’ева]]». Майкл адразу стаў ключавым футбалістам каманды. 7 красавіка 2012 году ў матчы супраць «[[Катанія (футбольны клюб)|Катаніі]]» ён забіў свой першы й адзіны гол за клюб<ref>[http://int.soccerway.com/matches/2012/04/07/italy/serie-a/ac-chievo-verona/calcio-catania/1175921/ Кьево VS. Катания 3:2]. soccerway.com</ref>. 15 ліпеня 2012 году Брэдлі падпісаў кантракт з «[[Рома Рым|Ромай]]» тэрмінам да 30 чэрвеня 2016 году<ref>[https://web.archive.org/web/20131224102814/http://www.chievoverona.it/it/news/bradley-alla-roma-stoian-al-chievo Bradley alla Roma, Stoian al Chievo]. Sito ufficiale dell’AC ChievoVerona</ref>. 9 студзеня 2014 году «Рома» абвесьціла пра продаж Брэдлі ў клюб [[МЛС]] «[[Таронта (футбольны клюб)|Таронта]]» за 10 мільёнаў даляраў<ref>[http://espnfc.com/news/story/_/id/1676047/bradley-completes-transfer-toronto?cc=5901 Bradley completes transfer to Toronto]. ESPN FC.</ref>. === Міжнародная === 26 траўня 2006 году Брэдлі дэбютаваў у [[зборная ЗША па футболе|зборнай ЗША]] ў таварыскім матчы супраць [[зборная Вэнэсуэлы па футболе|зборнай Вэнэсуэлы]]. У канцы 2006 году на пасаду галоўнага трэнэра нацыянальнай каманды прыйшоў бацька Майкла, Боб. Пад ягоным кіраўніцтвам Брэдлі-малодшы стаў асноўным футбалістам каманды. == Дасягненьні == '''«Таронта»''': * [[Чэмпіянат Канады па футболе|Чэмпіён Канады]]: 2016, 2017, 2018 * Уладальнік [[Кубак МЛС па футболе|Кубка МЛС]]: 2017 '''ЗША''': * Пераможца [[Залаты кубак КОНКАКАФ|залатога кубку КОНКАКАФ]]: 2007, 2017 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20090217094627/http://web.mlsnet.com/players/bio.jsp?team=met&player=bradley_m&playerId=bra158817&statType=current Профіль на афіцыйным сайце клюбу «Мэтрастарз»] * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Брэдлі ў складзе [[Зборная ЗША па футболе|зборнай ЗША]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]], [[Залаты кубак КОНКАКАФ|залатых кубках КОНКАКАФ]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|ЗША}}; |ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2007 |ЗША на ЧС-2010 |ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2011 |ЗША на ЧС-2014 |ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2015 |ЗША на КА-2016 |ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2017 |ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2019 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Брэдлі, Майкл}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Прынстане]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Нью-Джэрзі]] [[Катэгорыя:Футбалісты ЗША]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай ЗША]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Нью-Ёрк Рэд Булз»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гээрэнвээн»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барусія» Мёнхэнглядбах]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Астан Віла» Бірмінггэм]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «К’ева» Вэрона]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рома» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Таронта»]] 1dl1zhhtux8cc9eyhescdoe3050ke5d 0 149513 2331063 2282928 2022-08-02T22:03:22Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст |Імя = Логан Лерман |Арыгінал імя = Logan Lerman |Фота = Logan Lerman.jpg |Шырыня = |Подпіс = Логан Лерман на прэм’еры фільму «[[Пэрсі Джэксан і выкрадальнік маланак]]» у [[Нью-Ёрк]]у |Імя пры нараджэньні = Логан Ўэйд Лерман |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|19|1|1992|1}} |Месца нараджэньня = [[Бэвэрлі-Гілз]], [[Каліфорнія]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] |Прафэсія = [[актор]] |Гады актыўнасьці = з 2000 |Узнагароды = |imdb_id = 0503567 |Сайт = [http://www.loganlerman.com/ www.loganlerman.com] }} '''Логан Лерман''' ({{мова-en|Logan Lerman}}; нарадзіўся 19 студзеня 1992 году, [[Бэвэрлі-Гілз]], [[Каліфорнія]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі [[актор]], вядомы па сваіх ролях у фільмах «[[Эфэкт матыля (фільм)|Эфэкт матыля]]», «[[Геймэр (фільм)|Геймэр]]», «[[Пэрсі Джэксан і выкрадальнік маланак]]». Пачаў сваю акторскую кар’еру з рэклямаў у сярэдзіне 1990-х гадоў, напачатку 2000-х пачаў здымацца ў фільмах ды сэрыялах. == Біяграфія == Логан Лерман нарадзіўся 19 студзеня 1992 году ў [[Бэвэрлі-Гілз]], штат [[Каліфорнія]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], у [[габрэі|габрэйскай]] сям’і<ref name="dbas">[http://www.imdb.com/name/nm0503567/bio Biography for Logan Lerman]{{ref-en}} на сайце [[Internet Movie Database]]</ref>. Маці Лермана, Ліса ([[Дзявоцкае прозьвішча|народжаная]] Голдман), працуе ягоным мэнэджарам, а бацька, Лары Лерман, зьяўляецца бізнэсоўцам<ref name="dbas" />. Скончыў школу Бэвэрлі Гілз<ref name="vaty">[http://www.variety.com/article/VR1118025362?refCatId=13 Logan Lerman: Newest Musketeer learns along way]{{ref-en}} на сайте [[Variety]]</ref><ref>[http://www.girl.com.au/logan-lerman-percy-jackson-lightning-thief.htm Logan Lerman Percy Jackson and the Lightning Thief Interview]{{ref-en}} на сайте ''www.girl.com.au''</ref>. Паводле словаў Логану ён пачаў адчуваць цікавасьць да [[Акторскае мастацтва|акторскага мастацтва]] зь пяці гадоў<ref>[http://www.blackbookmag.com/article/to-catch-a-thief-logan-lerman-in-percy-jackson-the-olympians-the-lightening/16063 An Interview with Logan Lerman of «Percy Jackson & the Olympians»]{{ref-en}} на сайце часопіса ''BlackBook''</ref>, і вырас на фільмах<ref>[http://www.cinemaspy.com/Interviews/Exclusive-Logan-Lerman-Talks-My-One-and-Only-and-Gamer/3043 Exclusive: Logan Lerman Talks 'My One and Only' and 'Gamer']{{ref-en}} на сайце ''www.cinemaspy.com''</ref>. Большасьць ягоных сваякоў працуюць у галіне мэдыцыны, таму ў інтэрвію жартам заве сябе «паршывай авечкай»<ref>[http://www.teenvogue.com/industry/blogs/entertainment/2010/01/logan-lerman-percy-jackson.html hero worship: logan lerman]{{ref-en}} на сайце часопісу ''Teen Vogue''</ref>. Яму цікава ўсё, што зьвязана з кінаіндустрыяй. У далейшым Лерман жадае паспрабаваць сябе ва ўсіх вобразах, зьвязаных з кінаіндустрыяй<ref name="vaty" />. З самога дзяцінства здымаўся ў рэкляме<ref>[http://www.usatoday.com/life/movies/news/2010-02-12-percy12_CV_N.htm Lightning could strike for 'Percy' and star Logan Lerman]{{ref-en}} на сайце [[USA Today]]</ref>, а ў кіно дэбютаваў у 2000 годзе, зьняўшыся ў ролі сына героя [[Мэл Гібсан|Мэла Гібсана]] ў фільме «[[Патрыёт (фільм)|Патрыёт]]». У тым жа годзе разам з Гібсанам зьняўся ў фільме «[[Чаго жадаюць жанчыны]]». У 2001 годзе згуляў пэрсанажа [[Эдам Гарсія|Эдама Гарсіі]] ў дзяцінстве ў кінастужцы «[[Моцная жанчына|Моцнай жанчыне]]», а ў фільме 2004 году «[[Эфэкт матыля (фільм)|Эфэкт матыля]]» згуляў пэрсанажа [[Эштан Катчэр|Эштана Катчэра]] ў дзяцінстве. У 2003 годзе Логан зьняўся ў дзьвюх [[тэлестужка]]х, і адна з роляў прынесла яму перамогу на кінапрэміі «[[Малады актор (кінапрэмія)|Малады актор]]» у намінацыі ''Лепшы малады актор тэлестужкі''<ref>[https://web.archive.org/web/20170202050908/http://youngartistawards.org/nominees 25th Annual Young Artist Awards — Winners and Nominations]{{ref-en}} на сайце кінапрэміі</ref>. Акторская праца ў тэлесэрыяле «[[Джэк і Бобі]]» таксама прынесла яму ў 2005 годзе перамогу на кінапрэміі «Малады актор»<ref>[https://web.archive.org/web/20080304222052/http://www.youngartistawards.org/noms26.htm 26th Annual Young Artist Awards — Nominations / Special Awards]{{ref-en}} на сайце кінапрэміі</ref>. У 2006 годзе галоўная роля ў фільме «Крык савы» прыносіць яшчэ адну перамогу на кінапрэміі «Малады актор», але ўжо ў намінацыі ''Лепшы малады актор кінастужкі''<ref>[https://web.archive.org/web/20140627043416/http://www.youngartistawards.org/noms28.htm 28th Annual Young Artist Awards — Nominations / Special Awards]{{ref-en}} на сайце кінапрэміі</ref>. У 2007 годзе здымаўся разам з [[Джым Керы|Джымам Керы]] ў фільме [[Джоэл Шумахер|Джоэла Шумахера]] «[[Фатальны лік 23]]», а таксама ў «[[Цягнік на Юму|Цягніку на Юму]]» з такімі акторамі, як то [[Расэл Кроў]], [[Крыстыян Бэйл]] і [[Бэн Фостэр]]. У 2009 годзе згудяў Джорджа Гамільтана ў «[[Мой адзіны]]», у якім [[Рэнэ Зэлвэгер]] згуляла ягоную маці. У 2010 годзе згуляў Пэрсі Джэксана, сына [[Пасэйдон]]у ў фільме [[Крыс Каламбус|Крыса Каламбуса]] «[[Пэрсі Джэксан і выкрадальнік маланак]]», заснаваным на кнізе [[Рык Рыярдан|Рыка Рыярдана]]. За гэтую ролю быў намінаваны разам з [[Джэйк Абэл|Джэйкам Абэлам]], які згуляў сына [[Гермэс]]а, на «[[MTV Movie Awards]]» у катэгорыі ''Лепшая бойка''<ref>[http://www.mtv.tv/news/winners-2010-mtv-movie-awards/ Winners: 2010 MTV Movie Awards]{{ref-en}} на сайце [[MTV]]</ref>. == Дадатковыя зьвесткі == * Спрабаваўся на ролю галоўнага героя ў фільме «[[Чалавек-павук 3D]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20140407095202/http://www.reuters.com/article/2010/07/02/us-spiderman-idUSTRE66109I20100702 UK-raised theater actor nabs «Spider-Man» role]{{ref-en}} на сайце [[Reuters]]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://archive.today/20121204145342/http://www.loganlerman.com/ Афіцыйны сайт]{{ref-en}} * {{imdb імя|id=0503567|імя=Логан Лерман}} * [http://www.loganlerman.ru/ Расейскамоўны фан-сайт] * [https://web.archive.org/web/20140104012228/http://l-lerman.com/ Ангельскамоўны фан-сайт] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лерман, Логан}} [[Катэгорыя:Акторы ЗША]] 3dtm7oamm338t6ax0qc0gmdu2l624ol 0 150215 2331081 1831689 2022-08-02T22:40:13Z Dymitr 10914 дададзеная [[Катэгорыя:New Line Cinema]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{вікіфікаваць}} {{Кампанія |назва = New Line Cinema Productions Inc. |лягатып = |тып = [[Даччынае таварыства]] кампаніі [[Warner Bros.]] |лістынг на біржы = |дзейнасьць = |дэвіз = |заснаваная = 1967 |ранейшыя назвы = |заснавальнікі = |разьмяшчэньне = |ключавыя фігуры = |галіна = |прадукцыя = |абарот = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |колькасьць супрацоўнікаў = |матчына кампанія = Warner Bros. Entertainment, Inc. |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |уласныя сродкі = |доўг = |сайт = [http://www.newline.com/ www.newline.com] }} '''«New Line Cinema»''' ({{мова-be|новая лінія кіно|скарочана}}) — адна з найбуйнейшых [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскіх]] кінакампаніяў. Заснавальнікі — [[Робэрт Шэй]] і [[Майкл Лін]]. == Гісторыя == Утворана ў 1967 годзе [[Робэрт Шэй|Робэртам Шэем]], якому на той момант было 27 гадоў. Спачатку кампанія займалася распаўсюджаньнем замежнах фільмаў ды стужак у жанры артгаўз сярод студэнцкіх гарадкоў у [[ЗША]]. Адным зь першых посьпехаў кампаніі быў распаўсюд прапагандысцкага фільму супраць марыхуаны «Касяковая бязглузьдзіца» ({{мова-en|Reefer Madness|скарочана}}), які меў вялікі посьпех напачатку [[1970-я|1970-х]]. У [[1976]] годзе кампанія ўпершыню прафінансавала здымкі паўнамэтражнага фільму «Каскадэры» ({{мова-en|Stunts|скарочана}}). Яшчэ тры фільмы былі прафінансаваныя ў [[1981]] ды [[1983]] годзе. Першай камэрцыйна пасьпяховай франшызай кампаніі стаў фільм «Кашмар на вуліцы вязаў» (1984). У 1994 годзе кампанія спачатку была прададзеная канцэрну [[Turner Broadcasting System]], а ў 1996 годзе стала даччынай структурай мэдыя-карпарацыі «[[Time Warner]]». Уключае падразьдзяленні па тэатральным пракаце, збыце, хатнім відэа і аддзяленьне, якое спэцыялізуецца на незалежным кіно і носіць назву «Picturehouse». Кампанія датычная да выпуску кінатрылёгіі «[[Уладар пярсьцёнкаў (кінатрылёгія)|Ўладар пярсьцёнкаў]]», сэрыі фільмаў «[[Остын Паўэрз (фільм)|Остын Паўэрз]]», «[[Блэйд (фільм)|Блэйд]]», «[[Пункт прызначэньня]]», «[[Тупы і яшчэ тупей]]», «[[Кашмар на вуліцы Вязаў (кінасэрыял)|Кашмар на вуліцы Вязаў]]», «[[Круцельства]]», «[[Сьмяротная бітва (фільм)|Сьмяротная Бітва]]». Часам жартам «New Line Cinema» завуць «Домам, які пабудаваў Фрэдзі» з-за фільму, які зрабіў студыю знакамітай — «[[Кашмар на вуліцы Вязаў (кінасэрыял)|Кашмар на вуліцы Вязаў]]»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.dvdreview.com/html/a_nightmare_on_elm_street_editor_s_day.html | копія =http://web.archive.org/web/19991013005226/http://dvdreview.com/html/a_nightmare_on_elm_street_editor_s_day.html | дата копіі = 13 кастрычніка 1999| загаловак =Nightmare on Elm Street | фармат = | назва праекту = | выдавец =DVD Revire | дата доступу = 18 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }}</ref>. У 2008 годзе кампанія была паглынута «[[Warner Brothers]]» з-за фінансавых праблемаў<ref name="a">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.rbcdaily.ru/2008/03/03/lifestyle/326184 | копія = | дата копіі = | загаловак =Браты Ўорнэр паглынулі «Уладара пярсьцёнкаў» | фармат = | назва праекту = | выдавец =РБК daily | дата доступу = 18 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }}</ref>. «New Line Cinema» спэцыялізавалася на фантастычным кіно і стужках з шырокамаштабнымі візуальнымі эфэктамі. == Фільмы == '''{{Асноўны артыкул|Фільмы, выпушчаныя «New Line Cinema»}}''' == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.imdb.com/company/co0046718/ | копія = | дата копіі = | загаловак =New Line Cinema | фармат = | назва праекту =IMDb | выдавец = | дата доступу = 18 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }} {{Накід:Кінэматограф}} [[Катэгорыя:Кінакампаніі ЗША]] [[Катэгорыя:New Line Cinema]] rcwnijlaaxxjyfuwus107jwmd3r2xn2 2331082 2331081 2022-08-02T22:40:19Z Dymitr 10914 выдаленая [[Катэгорыя:Кінакампаніі ЗША]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{вікіфікаваць}} {{Кампанія |назва = New Line Cinema Productions Inc. |лягатып = |тып = [[Даччынае таварыства]] кампаніі [[Warner Bros.]] |лістынг на біржы = |дзейнасьць = |дэвіз = |заснаваная = 1967 |ранейшыя назвы = |заснавальнікі = |разьмяшчэньне = |ключавыя фігуры = |галіна = |прадукцыя = |абарот = |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |колькасьць супрацоўнікаў = |матчына кампанія = Warner Bros. Entertainment, Inc. |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |уласныя сродкі = |доўг = |сайт = [http://www.newline.com/ www.newline.com] }} '''«New Line Cinema»''' ({{мова-be|новая лінія кіно|скарочана}}) — адна з найбуйнейшых [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскіх]] кінакампаніяў. Заснавальнікі — [[Робэрт Шэй]] і [[Майкл Лін]]. == Гісторыя == Утворана ў 1967 годзе [[Робэрт Шэй|Робэртам Шэем]], якому на той момант было 27 гадоў. Спачатку кампанія займалася распаўсюджаньнем замежнах фільмаў ды стужак у жанры артгаўз сярод студэнцкіх гарадкоў у [[ЗША]]. Адным зь першых посьпехаў кампаніі быў распаўсюд прапагандысцкага фільму супраць марыхуаны «Касяковая бязглузьдзіца» ({{мова-en|Reefer Madness|скарочана}}), які меў вялікі посьпех напачатку [[1970-я|1970-х]]. У [[1976]] годзе кампанія ўпершыню прафінансавала здымкі паўнамэтражнага фільму «Каскадэры» ({{мова-en|Stunts|скарочана}}). Яшчэ тры фільмы былі прафінансаваныя ў [[1981]] ды [[1983]] годзе. Першай камэрцыйна пасьпяховай франшызай кампаніі стаў фільм «Кашмар на вуліцы вязаў» (1984). У 1994 годзе кампанія спачатку была прададзеная канцэрну [[Turner Broadcasting System]], а ў 1996 годзе стала даччынай структурай мэдыя-карпарацыі «[[Time Warner]]». Уключае падразьдзяленні па тэатральным пракаце, збыце, хатнім відэа і аддзяленьне, якое спэцыялізуецца на незалежным кіно і носіць назву «Picturehouse». Кампанія датычная да выпуску кінатрылёгіі «[[Уладар пярсьцёнкаў (кінатрылёгія)|Ўладар пярсьцёнкаў]]», сэрыі фільмаў «[[Остын Паўэрз (фільм)|Остын Паўэрз]]», «[[Блэйд (фільм)|Блэйд]]», «[[Пункт прызначэньня]]», «[[Тупы і яшчэ тупей]]», «[[Кашмар на вуліцы Вязаў (кінасэрыял)|Кашмар на вуліцы Вязаў]]», «[[Круцельства]]», «[[Сьмяротная бітва (фільм)|Сьмяротная Бітва]]». Часам жартам «New Line Cinema» завуць «Домам, які пабудаваў Фрэдзі» з-за фільму, які зрабіў студыю знакамітай — «[[Кашмар на вуліцы Вязаў (кінасэрыял)|Кашмар на вуліцы Вязаў]]»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.dvdreview.com/html/a_nightmare_on_elm_street_editor_s_day.html | копія =http://web.archive.org/web/19991013005226/http://dvdreview.com/html/a_nightmare_on_elm_street_editor_s_day.html | дата копіі = 13 кастрычніка 1999| загаловак =Nightmare on Elm Street | фармат = | назва праекту = | выдавец =DVD Revire | дата доступу = 18 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }}</ref>. У 2008 годзе кампанія была паглынута «[[Warner Brothers]]» з-за фінансавых праблемаў<ref name="a">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.rbcdaily.ru/2008/03/03/lifestyle/326184 | копія = | дата копіі = | загаловак =Браты Ўорнэр паглынулі «Уладара пярсьцёнкаў» | фармат = | назва праекту = | выдавец =РБК daily | дата доступу = 18 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }}</ref>. «New Line Cinema» спэцыялізавалася на фантастычным кіно і стужках з шырокамаштабнымі візуальнымі эфэктамі. == Фільмы == '''{{Асноўны артыкул|Фільмы, выпушчаныя «New Line Cinema»}}''' == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://www.imdb.com/company/co0046718/ | копія = | дата копіі = | загаловак =New Line Cinema | фармат = | назва праекту =IMDb | выдавец = | дата доступу = 18 кастрычніка 2014 | мова = | камэнтар = }} {{Накід:Кінэматограф}} [[Катэгорыя:New Line Cinema]] cmt7thr1xr8g5muu48hq6ur2raev0tr 0 156421 2331071 2316175 2022-08-02T22:32:38Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Ляік Рэмі |клюб = [[Адана Дэмірспор]] |нумар = 59 |гады = 2006—2008<br/>2008<br/>2008—2010<br/>2010—2013<br/>2013—2014<br/>2013—2014<br/>2014—2017<br/>2016—2017<br/>2017—2018<br/>2018<br/>2018—2020<br/>2020—2022<br/>2022— |клюбы = [[Алімпік Ліён]]<br/>→ [[Лянс (футбольны клюб)|Лянс]] (арэнда)<br/>[[Ніцца (футбольны клюб)|Ніцца]]<br/>[[Алімпік Марсэль]]<br/>[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]<br/>→ [[Ньюкасл Юнайтэд]] (арэнда)<br/>[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]<br/>→ [[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]] (арэнда)<br/>[[Ляс-Пальмас (футбольны клюб)|Ляс-Пальмас]]<br/>→ [[Хэтафэ (футбольны клюб)|Хэтафэ]] (арэнда)<br/>[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]<br/>[[Рызэспор Рызэ|Рызэспор]]<br/>[[Адана Дэмірспор]] |гульні(галы) = 12 (0)<br/>10 (3)<br/>69 (26)<br/>74 (28)<br/>16 (6)<br/>26 (14)<br/>32 (8)<br/>5 (0)<br/>12 (5)<br/>11 (3)<br/>46 (14)<br/>27 (7)<br/>1 (0) |нац гады = 2009—2014 |нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} |нац гульні(галы) = 31 (7) |абнаўленьне(клюб) = 29 красавіка 2022 |абнаўленьне(зборная) = }} '''Ляік Рэмі''' ({{мова-fr|Loïc Rémy}}; нарадзіўся 2 студзеня 1987 году, [[Рыё-ля-Пап]], [[Францыя]]) — [[Францыя|францускі]] футбаліст, нападнік турэцкага клюбу «[[Адана Дэмірспор]]» і былы гулец [[Зборная Францыі па футболе|нацыянальнай зборнай Францыі]]. == Кар’ера == === Клюбная === Рэмі пачаў сваю кар’еру ў моладзевай камандзе «АСПТТ Ліён»<ref>[http://www.leprogres.fr/fr/permalien/article/991627/Remy-un-lionceau-qui-rugit.html Rémy, un lionceau qui rugit]. Le Progres</ref>. Там яго знайшлі скаўты клюбу «[[Алімпік Ліён|Ліён]]», якія запрасілі маладога футбаліста да сябе. Пасьля некалькіх гадоў у акадэміі клюбу 11 кастрычніка 2006 году Рэмі падпісаў свой ​​першы прафэсійны кантракт тэрмінам на 3 гады. Праз 3 дні, 14 кастрычніка, дэбютаваў у асноўным складзе каманды ў матчы супраць «[[Сэнт-Эт’ен (футбольны клюб)|Сэнт-Эт’ену]]», замяніўшы на 73 хвіліне [[Сыльвэн Вільтор|Сыльвэна Вільтора]]. У 2008 годзе ня маючы дастатковай гульнявой практыкі Ляік на правах арэнды перайшоў у склад клюбу «[[Лянс (футбольны клюб)|Лянс]]». 5 чэрвеня 2008 году Рэмі перайшоў у табар «[[Ніцца (футбольны клюб)|Ніццы]]». Сума трансфэру склала 8 млн эўра, стаўшы найбуйнейшай у гісторыі клюбу<ref>[https://web.archive.org/web/20090529201421/http://www.football365.fr/france/infos-clubs/nice/article_242762_Nice-Arrivee-de-Remy.shtml Nice: Arrivée de Rémy]. Football365</ref>. Гулец дэбютаваў у складзе новай каманды 9 жніўня ў матчы супраць «[[Гаўр (футбольны клюб)|Гаўру]]», у якім ягоная каманда трывала паразу зь лікам 0:1. У наступных 6 гульнях Рэмі забіў 6 галоў, у лік якіх увайшоў мяч у браму свайго былога клюбу, «Ліёну». Надалей Ляік паказваў выдатную гульню, дзякуючы чаму быў запрошаны ў «[[Алімпік Марсэль|Марсэль]]». Сума трансфэру не была адкрытая, аднак, паводле некаторых зьвестак, яна ацэньваецца ў 15 млн эўра<ref>[http://www.guardian.co.uk/football/2010/aug/19/marseille-nice-loic-remy Marseille set to seal £12.4m deal for Nice striker Loïc Rémy]. The Guardian.</ref>. 13 студзеня Рэмі афіцыйна далучыўся да складу ангельскага клюбу «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]», які на той час імкнуўся захаваць месца ў [[Прэм’ер-ліга|Прэм’ер-лізе]], аднак паводле вынікаў сэзону клюб вылецеў у дывізіён ніжэй. 5 жніўня гулец на правах арэнды перайшоў у клюб «[[Ньюкасл Юнайтэд]]». Пасьля цудоўных выступаў за «Ньюкасл» у 2014 годзе гулец вярнуўся ў «Кўінз Парк Рэйнджарз», які зноўку трапіў у Прэм’ер-лігу, аднак у хуткім часе перайшоў у «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]». У лёнданскім клюбе Ляік звычайна выходзіць на замену [[Дыега да Сылва Коста|Дыега Коста]] ў канцы матчу. === Міжнародная === 24 сакавіка 2008 году з-за траўмы [[Т’еры Анры]] Рэмі ўпершыню быў выкліканы ў склад [[зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на таварыскія гульні супраць [[зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] і [[зборная Малі па футболе|Малі]]. Рэмі выйшаў на поле ў матчы супраць зборнай Малі, замяніўшы на 54-й хвіліне сустрэчы [[Самір Насры|Саміра Насры]]. 9 кастрычніка 2010 году Ляік забіў першы мяч за зборную, паразіўшы браму [[зборная Румыніі па футболе|зборнай Румыніі]] ў адборачным раўндзе да [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2012 году|чэмпіянату Эўропы 2012 году]]. == Дасягненьні == '''«Ліён»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2007, 2008 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2007 '''«Марсэль»''': * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка францускай лігі]]: 2011, 2012 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2011 '''«Чэлсі»''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2015 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка ангельскае лігі]]: 2015 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.loic-remy.com/ Афіцыйны сайт] * [https://web.archive.org/web/20100721163521/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=45647 Старонка] на Soccerbase * [https://web.archive.org/web/20130725204607/http://www.lfp.fr/joueur/remy-loic Статыстыка] на LFP.fr * [https://web.archive.org/web/20100418002723/http://soccernet.espn.go.com/players/stats?id=84886&cc=5739 Старонка] на ESPN {{Францыя на ЧС-2014}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Рэмі, Ляік}} [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Ліён]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лянс»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ніцца»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Марсэль]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кўінз Парк Рэйнджарз»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ньюкасл Юнайтэд»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Чэлсі» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Крыстал Пэлас» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ляс-Пальмас»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Хэтафэ»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліль»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рызэспор» Рызэ]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Адана Дэмірспорю]] 8es3quocrgc4sd767wxaknq4w98yeph 0 157791 2331061 2316889 2022-08-02T21:56:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Лерой Фэр |клюб = [[Аланьяспор Аланья|Аланьяспор]] |нумар = 4 |гады = 2008—2011<br/>2011—2013<br/>2013—2014<br/>2014—2016<br/>2016<br/>2016—2019<br/>2019—2021<br/>2021— |клюбы = [[Фэеноорд Ратэрдам|Фэеноорд]]<br/>[[Твэнтэ Энсхэдэ|Твэнтэ]]<br/>[[Норыдж Сіці]]<br/>[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]<br/>→ [[Сўонсі Сіці]] (арэнда)<br/>[[Сўонсі Сіці]]<br/>[[Фэеноорд Ратэрдам|Фэеноорд]]<br/>[[Аланьяспор Аланья|Аланьяспор]] |гульні(галы) = 105 (14)<br/>58 (13)<br/>30 (3)<br/>48 (8)<br/>11 (0)<br/>79 (8)<br/>51 (2)<br/>20 (0) |нац гады = 2010—2014 |нац зборная = {{Футбол Нідэрлянды|няма}} |нац гульні(галы) = 11 (1) |абнаўленьне(клюб) = 22 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = }} '''Лерой Ёган Фэр''' ({{мова-nl|Leroy Johan Fer}}; нарадзіўся 5 студзеня 1990 году, [[Зутэрмээр]], [[Нідэрлянды]]) — [[Нідэрлянды|нідэрляндзкі]] футбаліст, паўабаронца турэцкага клюбу «[[Аланьяспор Аланья|Аланьяспор]]». Былы гулец [[зборная Нідэрляндаў па футболе|нацыянальнай зборнай Нідэрляндаў]]. Бацькі Лероя паходзяць зь [[Нідэрляндзкія Антылы|Нідэрляндзкіх Антылаў]]. == Кар’ера == === Клюбная === Упершыню Фэр зьявіўся ў асноўнай камандзе «[[Фэеноорд Ратэрдам|Фэеноорда]]» ў [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2007—2008 гадоў|сэзоне 2007—2008 гадоў]]. 2 сьнежня Лерой дэбютаваў у [[Эрэдывізія|Эрэдывізіі]] пад кіраўніцтвам [[Бэрт ван Марвэйк|Бэрта ван Марвэйка]]. Ва ўзросьце 17 гадоў Лерой на 84-й хвіліне замяніў [[Нуры Шахін|Нуры Шахіна]] ў матчы супраць «[[Гэраклес Альмэлё|Гэраклеса]]» (6:0)<ref>[https://www.webcitation.org/69xtr9mRg?url=http://www.vi.nl/Wedstrijden/Wedstrijd.htm?dbid=168091 Feyenoord — Heracles Almelo (6:0)] vi.nl. {{ref-nl}}</ref>. Праз чатыры дні, 6 сьнежня, Лерой падпісаў свой ​​першы прафэсійны кантракт з «Фэеноордам» да лета 2012 году. У [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2008—2009 гадоў|сэзоне 2008—2009 гадоў]] Фэр паступова стаў гульцом асноўнага складу, гуляючы ў зоне атакуючага паўабаронцы пад [[Рой Макаай|Роем Макааем]]. 18 верасьня 2008 году Фэр дэбютаваў на эўрапейскай арэне ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубку УЭФА]] ў матчы супраць швэдзкага «[[Кальмар (футбольны клюб)|Кальмара]]». У [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2009—2010 гадоў|сэзоне 2009—2010 гадоў]] гулец стаў ключавой фігурай каманды, вярнуўшыся на пазыцыю апорнага паўабаронцы. [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе 2011—2012 гадоў|Сэзон 2011—2012 гадоў]] Фэр пачаў з двух галоў у стартавых чатырох матчах чэмпіянату Нідэрляндаў, пасьля чаго 1 верасьня 2011 году перайшоў у «[[Твэнтэ Энсхэдэ|Твэнтэ]]», падпісаўшы кантракт па схеме «3+1»<ref>[https://web.archive.org/web/20120101193210/http://www.sports.ru/football/119853768.html Лерой Фер перешел из «Фейеноорда» в «Твенте»]. Sports.ru. {{ref-ru}}</ref>. 13 ліпеня 2013 году Фэр падпісаў кантракт з ангельскім клюбам «[[Норыдж Сіці]]»<ref> [http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23301735 Norwich City sign Leroy Fer from FC Twente]. BBC Sport</ref>, аднак у першым жа сэзоне «канаркі» занялі 18 месца ў чэмпіянаце й пакінулі [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-Лігу]]. 20 жніўня 2014 году, было абвешчана, што Фэр далучыцца да клюбу «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]», склаўшы зь ім трохгадовы кантракт. Трансфэр гульца каштаваў лёнданскай камандзе 8 млн фунтаў<ref>[http://bbc.co.uk/sport/football/28851577 Leroy Fer: QPR seal £8m signing of Norwich midfielder]. BBC Sport</ref>. === Міжнародная === 26 жніўня 2009 году Фэр абвесьціў, што ён прыняў канчатковае рашэньне й аддаў перавагу выступам за нацыянальную [[зборная Нідэрляндаў па футболе|зборную Нідэрляндаў]] на міжнароднай арэне<ref>[https://web.archive.org/web/20131029200408/http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=84851 Fer houdt van de Antillen maar kiest voor Oranje]. Voetbalzone.nl {{ref-nl}}</ref>, у складзе якой дэбютаваў 11 жніўня 2010 году ў таварыскай гульні супраць [[зборная Ўкраіны па футболе|зборнай Украіны]] (1:1). Да гэтага Фэр меў магчымасьць выступаць за [[зборная Нідэрляндзкіх Антыльскіх астравоў па футболе|зборную Нідэрляндзкіх Антыльскіх астравоў]]. == Дасягненьні == «'''Фэеноорд'''»: * Уладальнік [[Кубак Нідэрляндаў па футболе|Кубка Нідэрляндаў]]: 2008 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.transfermarkt.com/-/profil/spieler/63342 Профіль] на Transfermarkt * [http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=55742 Профіль]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на Soccerbase * [http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=42209/ Статыстыка] на National Football Teams {{Нідэрлянды на ЧС-2014}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фэр, Лерой}} [[Катэгорыя:Нідэрляндзкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Нідэрляндаў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фэеноорд» Ратэрдам]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Твэнтэ» Энсхэдэ]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Норыдж Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кўінз Парк Рэйнджарз»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сўонсі Сіці»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аланьяспор» Аланья]] t4el4p2hxi8e4uudq7pu8yd699iwe7m 0 157834 2331090 2291828 2022-08-03T00:55:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Максі Радрыгес |клюб = |нумар = |гады = 1999—2002<br/>2002—2005<br/>2005—2010<br/>2010—2012<br/>2012—2017<br/>2017—2019<br/>2019—2021 |клюбы = [[Ньюэлз Олд Бойз Расарыё|Ньюэлз Олд Бойз]]<br/>[[Эспанёл Барсэлёна|Эспанёл]]<br/>[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>[[Ньюэлз Олд Бойз Расарыё|Ньюэлз Олд Бойз]]<br/>[[Пэньяроль Мантэвідэо|Пэньяроль]]<br/>[[Ньюэлз Олд Бойз Расарыё|Ньюэлз Олд Бойз]] |гульні(галы) = 57 (20)<br/>111 (26)<br/>121 (32)<br/>57 (15)<br/>137 (48)<br/>43 (14)<br/>62 (15) |нац гады = 2003—2014 |нац зборная = {{Футбол Аргентына|няма}} |нац гульні(галы) = 57 (16) |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} '''Максыміля́на Рубэ́н «Ма́ксі» Радры́гес''' ({{мова-es|Maximiliano Rubén «Maxi» Rodríguez}}; нарадзіўся 2 студзеня 1981, [[Расарыё]], [[Аргентына]]) — былы [[Аргентына|аргентынскі]] футбаліст, паўабаронца. Мае на ваім рахунку матчы ў складзе нацыянальнай [[зборная Аргентыны па футболе|зборнай Аргентыны]]. == Кар’ера == === Клюбная === Радрыгес выступаў за «[[Ньюэлз Олд Бойз Расарыё|Ньюэлз Олд Бойз]]» на працягу трох сэзонаў да пераезду ў [[Гішпанія|Гішпанію]]. У 2002 годзе Радрыгес пераехаў у [[Ля Ліга|Ля Лігу]] ў клюбе «[[Эспанёл Барсэлёна|Эспанёл]]», дзе дэбютаваў 2 верасьня ў матчы дзе барсэлёнцы трывалі паразу ад мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]» зь лікам 0:2. Напачатку [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2005—2006 гадоў|сэзону 2005—2006 гадоў]] Радрыгес пераехаў у «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]» за суму 5 млн эўра<ref>[http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=340605 Al final llegaron a buen puerto]. ESPN Deportes</ref>. 10 лістапада 2009 году Радрыгес забіў чатыры галы ў браму клюбу «[[Марбэльля (футбольны клюб)|Марбэльля]]» ў [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубку Гішпаніі]] на стадыі 1/32 фіналу, матч скончыўся перамогай мадрыдцаў зь лікам 4:0. Пасьля ад’езду ў 2007 годзе [[Фэрнанда Торэс]]а у «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» быў абраны ў якасьці новага капітана клюбу. 13 студзеня 2010 году Радрыгес на правах вольнага агента перайшоў у ангельскі «Лівэрпул», падпісаўшы кантракт на тры з паловай гады<ref>[https://web.archive.org/web/20130514170050/http://www.skysports.com/story/0,19528,11661_5858007,00.html Maxi makes Reds move]. Sky Sports.</ref>. Ён дэбютаваў у новай камандзе ў другім тайме ў матчы супраць «[[Сток Сіці]]». 13 ліпеня 2012 году вярнуўся да хаты ў родны клюб «Ньюэлз Олд Бойз», у якім пачынаў кар’еру. === Міжнародная === За нацыянальную [[зборная Аргетыны па футболе|зборную Аргетыны]] Максі дэбютаваў 8 чэрвеня 2003 году ў матчы супраць [[зборная Японіі па футболе|зборнай Японіі]], у якім ён адразу ж адзначыўся забітым голам. На [[чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|чэмпіянаце сьвету 2006 году]] адзначыўся дублем у браму [[зборная Сэрбіі і Чарнагорыі па футболе|зборнай Сэрбіі і Чарнагорыі]]. Пасьля прайгранага чвэрцьфіналу [[зборная Нямеччыне па футболе|зборнай Нямеччыне]] Радрыгес ударыў у сьпіну [[Бастыян Швайнштайгер|Бастыяна Швайнштайгера]]. ФІФА аштрафавала футбаліста сумай у 5000 швайцарскіх франкаў і дыскваліфікавала яго на два матчы ў [[Кубак Амэрыкі па футболе 2007 году|Кубку Амэрыкі 2007 году]], на які гулец не паехаў. == Дасягненьні == '''«Атлетыка»''': * Уладальнік [[Кубак Інтэртота УЭФА|Кубка Інтэртота]]: 2007 '''«Лівэрпул»''': * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2012 '''«Ньюэлз Олд Бойз»''': * [[Чэмпіянат Аргентыны па футболе|Чэмпіён Аргентыны]]: 2013(ф) '''«Пэньяроль»''': * [[Чэмпіянат Уругваю па футболе|Чэмпіён Уругваю]]: 2017, 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Уругваю па футболе|Супэркубка Уругваю]]: 2018 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20050508031052/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=31854 Профіль] на Soccerbase * [http://www.national-football-teams.com/player/8346.html Статыстыка] на National Football Teams {{Навігацыйная група |назоў = Радрыгес у складзе [[Зборная Аргентыны па футболе|зборнай Аргентыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Аргентына}}; |Аргентына на ЧС-2006 |Аргентына на ЧС-2010 |Аргентына на ЧС-2014 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Радрыгес, Максі}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Расарыё]] [[Катэгорыя:Аргентынскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ньюэлз Олд Бойз» Расарыё]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эспанёл» Барсэлёна]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пэньяроль» Мантэвідэо]] sjjzlx1bi08fvmeo9oh9q8w3sz1tp7a 0 170631 2331034 2303851 2022-08-02T17:20:57Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Артаграфія}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Дружкоўка |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Дружкоўкі |Арыгінальная назва = Дружківка |Герб = Druzhkovka gerb.png |Сьцяг = Flag of Druzhkivka.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 18 стагодзьдзе |Першыя згадкі = 1781 |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Данецкая вобласьць|Данецкая]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = |Сельсавет = |Мэр = |Пасада кіраўніка = Галава |Кіраўнік = Валеры Гнатэнка |Плошча = 34 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 77 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 59596 |Год падліку колькасьці = 2014 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2013/sb/06_13/sb_nnas_2012.zip Державний комітет статистики України. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року, Київ-2013 (pdf)]</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{падзеньне}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 84200—84290 |Тэлефонны код = +380 6267 |КОАТУУ = 1411700000 |Аўтамабільны нумарны знак = AH, КН / 05 |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 13 |Даўгата градусаў = 37 |Даўгата хвілінаў = 31 |Даўгата сэкундаў = 40 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://druisp.org.ua/ Дружкоўская меская рада] }} '''Дружкоўка''' ({{мова-uk|Дружківка}}) — места абласнога падпарадкаваньня на поўначы [[Данецкая вобласьць|Данецкае вобласьці]], [[Украіна]]. Уваходзіць ў Краматорскую ваколіцу. == Разьмяшчэньне == Разьмешчанае каля рэчкі Крывы Тарэц, што праз Скарбовы Тарэц цячэ ў [[Северскі Данец]]. Паводле аднаго паданьня на месцы зьліцьця гэтых рэчак была вежа, што дала назву месту. == Гісторыя == [[Файл:Druzhko.JPG|зьлева|міні|250пкс|Помнік казаку Дружка]] Перша згадка пра Дружкоўку датуецца 1781 годам («Ведамасьці пра землі Кацярынаслаўскага намесьніцтва»). Паводле паданьня, заснавальнікам места быў казак Дружка, які заснаваў пост на месцы места. === Расея, УССР-СССР === Гэта было дзесьці ў першай палове 17 стагодзьдзя. Места пераходзіла часта ад Расеі да Турэччыны. Пасьля ў 18 стагодзьдзі канчаткова далучана да Расеі. У 1918 годзе места было далучана да УССР, а 1922 годзе да СССР. У часы СССР Дружкоўка стала прамысловым вузлом. Былі пабудаваныя жалезаварны завод, машынабудаўнічы завод. У 1938 годзе Дружкоўка стала местам. === Украіна === 12 верасьня 2008 року напярэдадні Дня места быў адкрыты помнік казаку каля мескае рады. Увесну 2014 Дружкоўка была захоплена [[ДНР]] пад час [[Расейска-ўкраінская вайна (2014-2015)|Расейска-ўкраінскае вайны]]. Так, 12 красавіка 2014 году ДНР захапіла раённы выканаўчы камітэт у Дружкоўцы<ref>http://www.rbc.ua/rus/news/accidents/v-druzhkovke-donetskoy-obl-prorossiyskie-aktivisty-zahvatili-12042014160600</ref><ref>[http://rusvesna.su/news/1397310157 Молния: В Дружковке захвачена администрация]</ref>. 10 траўня 2014 году каля Дружкоўкі быў забіты сьвяшчэньнік Павал Жучэнка<ref>[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/entertainment/2014/05/140510_family_and_priest_murder_or.shtml Генпрокуратура розслідує вбивство сім'ї і священика на Сході.] ''BBC Україна''. 10.05.2014.</ref>. У той жа час, у адрозьненьне ад суседніх местаў [[Славянск]]у, [[Краматорск]]у, Дружкоўка не была месцам баёў<ref>[https://web.archive.org/web/20150703150009/http://druzhko.org/2014/07/23/kak-druzhkovka-ne-stala-vtorym-slavyanskom/ Как Дружковка не стала вторым Славянском]</ref>. 6 ліпеня 2014 року место было звольненае ад расейцаў. З восені 2014 року ў месьце знаходзіцца дэсантная брыгада ўкраінскага войска. == Сучасная Дружкоўка == [[Файл:Пам'ятник воїнам-землякам, робітникам заводу «Червона Зірка». 01.JPG|міні|Помнік воінам-землякам, работнікам заводу «Чырвоная Зорка»]] === Адміністрацыйны падзел === Дружкоўскай мескай радзе падпарадкоўваецца некалькі паселішчаў<ref>[http://gska2.rada.gov.ua/pls/z7502/A008?rdat1=14.06.2007&rf7571=8411 Донецька область, м Дружківка]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Склад адміністративно-територіальної одиниці // Офіційний веб-сайт Верховної Ради України</ref>: === Насельніцтва === Насельніцтва места— 64 557 чалавек (2001). Разам з паселішчамі падпарадкаванымі мескае радзе жыве — 74 901 чалавек. Паводле перапісу 2001 году ў месьце жыло 64 641 асобы, зь іх 28,36% вызначылі родную мову [[Украінская мова|украінскую]], 70,27% — [[Расейская мова|расейскую]], 0,46% — [[армянская мова|армянскуя]] і [[грэцкая мова|грэцкую]], 0,10% — [[беларуская мова|беларускую]], 0,03% — [[малдаўская мова|малдаўскую]] мовы<ref>[http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Розподіл населення за рідною мовою на ukrcensus.gov.ua]</ref> Народны склад насельніцтва паводле перапісу 2001 року<ref>[https://web.archive.org/web/20070213092341/http://donetskstat.gov.ua/census/census.php?ncp=11 Національний склад та рідна мова населення Донецької області. Розподіл постійного населення за найбільш численними національностями та рідною мовою по міськрадах та районах.]</ref> {| class="standard" | align="center" style="background:#f0f0f0;"| | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Колькасьць''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Частка, %''' |- | [[украінцы]]||48 302||64,4 |- | [[расейцы]] ||24 122||32,2 |- | [[армяне]] ||612||0,8 |- | [[беларусы]] ||490||0,7 |- | [[татары]] ||216||0,3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://druisp.org.ua/ Дружкоўская меская рада] * [https://web.archive.org/web/20070121221758/http://imob.mylivepage.ru/image/index Здымкі Дружкоўкі] * [http://wladyslaw.mylivepage.com/image/417_Дружківський_трамвай Фото дружкоўскага трамваю]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://photo.tramvaj.ru/drushk05.htm Фото трамваю Дружкоўкі й іншых местаў] * [http://maps.google.com/maps?f=q&hl=en&q=Druzhkovka,+Donets%27ka+Ukraine&layer=&ie=UTF8&sll=38.891033,-19.160156&sspn=33.662181,59.238281&z=12&ll=48.616116,37.542343&spn=0.11235,0.344009&t=k&om=1 Спадарожнікавыя здымкі Дружкоўкі й ваколіцы] * [http://espreso.tv/news/2014/07/06/antyterorystychni_syly_vzyaly_artemivsk_ta_druzhkivku Украінскае войска вызваліла Арцёмаўск і Дружкоўку] {{Данецкая вобласьць}} [[Катэгорыя:Гарады Данецкай вобласьці]] 3o8govxlnz6ipft08iwnz3powjbtu7k 0 175071 2331108 2048069 2022-08-03T06:07:14Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Steve_Guttenberg?oldid=1096474270 wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Стывэн Робэрт «Стыў» Гутэнбэрг''' ({{мова-en|Steven Robert "Steve" Guttenberg}}, нарадзіўся 24 жніўня, 1958 году) — [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскі]] актор, пісьменьнік. Ён стаў шырока вядомы ў 1980-х гадох, пачынаючы зь ягонай прарыўнай ролі ў фільме «[[Паліцэйская акадэмія]]» 1984 году і наступныя галоўныя ролі ў буйных галівудзкіх фільмах, у тым ліку ''«[[Лярва (фільм)|Лярва]]»'', ''«[[Тры мужчыны і немаўля]]»'', ''«[[Тры мужчыны і дзяўчынка]]»'' ды ''«[[Кароткі сутык (фільм, 1986)|Кароткі сутык]]»''. == Біяграфія == Гутэнбэрг нарадзіўся ў [[Нью-Ёрк|новаёркскім]] раёне [[Бруклін]]. Ягонымі бацькамі былі Эн Айрыс (народжаная Ньюман), якая працавала лякаркай, і Джэром Стэнлі, які быў інжынэрам-электрыкам. Мае дзьве сястры. Выхоўваўся ў юдэйстве<ref>{{Спасылка|url=https://web.archive.org/web/20141021210024/http://www.jewishjournal.com/arts/article/ps_your_menschis_dead_for_now_20030124|загаловак=P. S., Your Mensch Is Dead—for Now|выдавец=The Jewish Journal of Greater Los Angeles|мова=en|дата=3 жніўня 2022}}</ref>, скончыўшы сярэднююй школу ў 1976 годзе. Пасьля заканчэньня сярэдняй школы, пераехаў у [[Каліфорнія|Каліфорнію]], каб займацца акторскай кар’ерай<ref>{{Спасылка|url=https://www.nytimes.com/2003/01/19/nyregion/long-island-journal-a-cheese-slice-and-a-dose-of-south-shore.html?pagewanted=all|загаловак=A Cheese Slice and a Dose of South Shore|выдавец=The New York Times|мова=en|дата=3 жніўня 2022}}</ref>. Дасягнуўшы [[Лос-Анджэлес]]у, як успамінае Гутэнбэрг, на працягу некалькіх тыдняў ён рабіў у харчэўні. Спачатку актор выконваў невялікія ролі ў фільмах, здымаўся ў тэлесэрыялах і ў рэкляме. Сапраўдную ўхвалу атрымаў у 1984 годзе за галоўную ролю ў ''«[[Паліцэйская акадэмія|Паліцэйскай акадэміі]]»''. Фільм зарабіў 149 млн даляраў ва ўсім сьвеце, маючы выдаткі на вытворчасьць усяго толькі 4,5 млн даляраў. Пасьпяховасьць кінастужкі запусьціла франшызу, дзе Гутэнбэрг працягваць выконваць ролю паліцыянта<ref>Block, Alex Ben; Wilson, Lucy Autrey, eds. (2010). [https://archive.org/details/georgelucassbloc00alex/page/631 George Lucas’s Blockbusting: A Decade-by-Decade Survey of Timeless Movies Including Untold Secrets of Their Financial and Cultural Success»]. HarperCollins. — С. 631. — ISBN 9780061778896.</ref>. Гутэнбэрг стаўся вялікай зоркай, маючы мноства запрашэньняў у іншыя праекты<ref>Cohn, Lawrence (October 5, 1988). «Acting Jobs Steadiest Since Studio Era». Variety. — С. 1.</ref>. Гэтак ён зьявіўся ў фільмах ''«[[Паліцэйская акадэмія 2: Іхнае першае заданьне]]»'' (1985), ''«[[Лярва (фільм)|Лярва]]»'' (1985), ''«[[Дрэнная мэдыцына (фільм)|Дрэнная мэдыцына]]»'' (1985) і ''«[[Кароткі сутык (фільм, 1986)|Кароткі сутык]]»'' (1986). Найвялікшым фінансавым посьпехам у сваёй кар’еры Гутэнбэрг меў зь фільмам ''«[[Тры мужчыны і немаўля]]»'', дзе выконваў ролю разам з [[Том Сэлек|Томам Сэлекам]] і [[Тэд Дэнсан|Тэдам Дэнсанам]]. Апасьля працаваў таксама ў тэатрах. У XXI стагодзьдзі выконваў ужо эпізадычныя ролі ў фільмах і тэлесэрыялах. == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000430}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гутэнбэрг, Стыў}} [[Катэгорыя:Акторы ЗША]] s6hh318vgddkcjoznvwjdk5qzekhzf2 2331111 2331108 2022-08-03T06:17:01Z Dymitr 10914 слушная пасьлядоўнасьць блёкаў wikitext text/x-wiki {{Кінэматаграфіст}} '''Стывэн Робэрт «Стыў» Гутэнбэрг''' ({{мова-en|Steven Robert "Steve" Guttenberg}}, нарадзіўся 24 жніўня, 1958 году) — [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|амэрыканскі]] актор, пісьменьнік. Ён стаў шырока вядомы ў 1980-х гадох, пачынаючы зь ягонай прарыўнай ролі ў фільме «[[Паліцэйская акадэмія]]» 1984 году і наступныя галоўныя ролі ў буйных галівудзкіх фільмах, у тым ліку ''«[[Лярва (фільм)|Лярва]]»'', ''«[[Тры мужчыны і немаўля]]»'', ''«[[Тры мужчыны і дзяўчынка]]»'' ды ''«[[Кароткі сутык (фільм, 1986)|Кароткі сутык]]»''. == Біяграфія == Гутэнбэрг нарадзіўся ў [[Нью-Ёрк|новаёркскім]] раёне [[Бруклін]]. Ягонымі бацькамі былі Эн Айрыс (народжаная Ньюман), якая працавала лякаркай, і Джэром Стэнлі, які быў інжынэрам-электрыкам. Мае дзьве сястры. Выхоўваўся ў юдэйстве<ref>{{Спасылка|url=https://web.archive.org/web/20141021210024/http://www.jewishjournal.com/arts/article/ps_your_menschis_dead_for_now_20030124|загаловак=P. S., Your Mensch Is Dead—for Now|выдавец=The Jewish Journal of Greater Los Angeles|мова=en|дата=3 жніўня 2022}}</ref>, скончыўшы сярэднююй школу ў 1976 годзе. Пасьля заканчэньня сярэдняй школы, пераехаў у [[Каліфорнія|Каліфорнію]], каб займацца акторскай кар’ерай<ref>{{Спасылка|url=https://www.nytimes.com/2003/01/19/nyregion/long-island-journal-a-cheese-slice-and-a-dose-of-south-shore.html?pagewanted=all|загаловак=A Cheese Slice and a Dose of South Shore|выдавец=The New York Times|мова=en|дата=3 жніўня 2022}}</ref>. Дасягнуўшы [[Лос-Анджэлес]]у, як успамінае Гутэнбэрг, на працягу некалькіх тыдняў ён рабіў у харчэўні. Спачатку актор выконваў невялікія ролі ў фільмах, здымаўся ў тэлесэрыялах і ў рэкляме. Сапраўдную ўхвалу атрымаў у 1984 годзе за галоўную ролю ў ''«[[Паліцэйская акадэмія|Паліцэйскай акадэміі]]»''. Фільм зарабіў 149 млн даляраў ва ўсім сьвеце, маючы выдаткі на вытворчасьць усяго толькі 4,5 млн даляраў. Пасьпяховасьць кінастужкі запусьціла франшызу, дзе Гутэнбэрг працягваць выконваць ролю паліцыянта<ref>Block, Alex Ben; Wilson, Lucy Autrey, eds. (2010). [https://archive.org/details/georgelucassbloc00alex/page/631 George Lucas’s Blockbusting: A Decade-by-Decade Survey of Timeless Movies Including Untold Secrets of Their Financial and Cultural Success»]. HarperCollins. — С. 631. — ISBN 9780061778896.</ref>. Гутэнбэрг стаўся вялікай зоркай, маючы мноства запрашэньняў у іншыя праекты<ref>Cohn, Lawrence (October 5, 1988). «Acting Jobs Steadiest Since Studio Era». Variety. — С. 1.</ref>. Гэтак ён зьявіўся ў фільмах ''«[[Паліцэйская акадэмія 2: Іхнае першае заданьне]]»'' (1985), ''«[[Лярва (фільм)|Лярва]]»'' (1985), ''«[[Дрэнная мэдыцына (фільм)|Дрэнная мэдыцына]]»'' (1985) і ''«[[Кароткі сутык (фільм, 1986)|Кароткі сутык]]»'' (1986). Найвялікшым фінансавым посьпехам у сваёй кар’еры Гутэнбэрг меў зь фільмам ''«[[Тры мужчыны і немаўля]]»'', дзе выконваў ролю разам з [[Том Сэлек|Томам Сэлекам]] і [[Тэд Дэнсан|Тэдам Дэнсанам]]. Апасьля працаваў таксама ў тэатрах. У XXI стагодзьдзі выконваў ужо эпізадычныя ролі ў фільмах і тэлесэрыялах. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb імя|id=0000430}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гутэнбэрг, Стыў}} [[Катэгорыя:Акторы ЗША]] iu48567cl1dhtm4rt0d82u6cp3zqdvh 0 203029 2331068 2250978 2022-08-02T22:17:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = * |арыгінальнае імя = {{Мова-sr|Љубиша Савић}} |пэрыяд жыцьця = {{Нарадзіўся|11|8|1958}} — {{Памёр|7|6|2000}} * |месца нараджэньня = [[Ковачыца]], [[СФРЮ]] |месца сьмерці = [[Біеліна]], [[Рэспубліка Сэрбская]], [[Босьнія і Герцагавіна|Босьнія і Герцаґавіна]] |партрэт = [[Файл:Любиша Савич.jpg]] |подпіс = |мянушка = Любо Маўзэр ({{Мова-sr|Љубо Маузер}}), Маўзэр |прыналежнасьць = {{Сьцяг|СФРЮ}}<br>{{Сьцяг|Рэспубліка Сэрбская}} |гады службы = 1992—1996 |званьне = маёр |род войскаў = |камандаваў = [[Гвардыя «Пантэры»|Ґвардыя «Пантэры»]] |частка = |бітвы = [[Басьнійская вайна]] |узнагароды = |сувязі = |у адстаўцы = }} '''Любіша Савіч''' ({{мова-sr|Љубиша Савић}}; 11 жніўня 1958, [[Ковачыца]] — 7 чэрвеня 2000, [[Біеліна]]) — югаслаўскі сэрбскі вайсковы й грамадзкі дзяяч, удзельнік Грамадзянскае вайны ў Босьніі, камандзір сэрбскае [[Гвардыя «Пантэры»|лёгкапяхотнае брыґады «Пантэры»]]. Вайсковы псэўданім — '''«маёр Маўзэр»'''. == Жыцьцяпіс == === Раньнія рокі === Нарадзіўся 11 жніўня 1958 у сям’і Джорджэ й Анкі Савічаў. Выхоўваўся ў партыярхальнай сям’і зарам з старэйшым братам. Скончыў прафэсійную тэхнічную вучэльню ў Біеліне, пасьля чаго 1982 року скончыў Вышэйшую школу сацыяльных працоўнікаў. Паступіў на пэдаґаґічны факультэт унівэрсытэту, працаваў у Сацыяльным цэнтры ў Біеліне, займаў пасаду сакратара Асацыяцыі глухіх і слабачуючых асобаў Біеліны. Савіч займаў пасаду дырэктара муніцыпальнага фонду сацыяльнае ды дзіцячае абароны. === Асабістае жыцьцё === 1981 рокам Любіша ажаніўся з сваёй аднакурсьніцай, у шлюбе ў іх нарадзіліся два сыны (жонка ды сыны мешкаюць па гэты дзень у Біеліне). Савіч быў верным сем’янінам, спрыяў адкрытай, сяброўскай і здаровай атмасфэры ў сям’і. Захапляўся рыбалкаю, настольным тэнісам і баскетболам. Вольны час праводзіў таксама ў сваёй майстэрні, дзе займаўся вырабам вырабаў з дрэва й мэтала. Савіч таксама любіў чытаць мастацкую літаратуру, у яго хаце было шмат кнігаў айчыннае й замежнае літаратуры. Захапляўся рок-музыкаю 1970-х рокаў, гуляў у шахі, быў чальцом шахматнага клюбу «Пантэры». У Камуністычнай партыі Любіша Савіч не знаходзіўся, ды й у палітыку доўгі час ён ня ўмешваўся. Аднак пасьля сустрэчы зь [[Ёван Рашкавіч|Ёванам Рашкавічам]] Савіч заняўся грамадзка-палітычнаю дзейнасьцю. Ён быў чальцом Сэрбскага фонду салідарнасьці ды чальцом садружнасьці сэрбаў у Босьніі й Герцаґавіне. Вялікі яго ўклад у стварэньне Сэрбскае дэмакратычнае партыі й зьяўленьне яе аддзелаў у Сэмбэрыі ды Маевіцы; акрамя ўсяго іншага, Савіч удзельнічаў у першых выбарах Біелінскае таварыскае Скупшчыны. === Вайсковая кар’ера === Савіч стаў заснавальнікам Сэрбскае нацыянальнае ґвардыі ў Біеліне, якая пазьней перарасла ў 1-ю лёгкую біелінскую пяхотную брыґаду. Ґвардыя ў народзе насіла імя «Пантэры». Любіша кіраваў гэтаю ґвардыяй падчас шматлікіх вайсковых апэрацыяў. Яго вялікі запас ведаў, здольнасьць хутка і стрымана выконваць свае абавязкі ў крытычных сытуацыях ды сьветапогляд (чалавек, на ягоную думку, ёсьць ґрунтам усяго сьвету), дазволіла яму стаць адным з найвядомейшых камандзіраў і афіцэраў. Сваёю ўлюбёнаю зброяю ён лічыў пісталет тыпу «Маўзэр», у гонар якога атрымаў сваю мянушку. Мабілізаваць Савіч сваю ґвардыю «Пантэраў» цалкам хутка: яго стараньнямі ў частцы зьявіўся бранятанкавы «жалезны батальён», у складзе якога былі танкі [[Т-55]], бронетранспартэры [[М-60ПБ]] і імправізаваная бронетэхніка; таксама ў яго частцы былі пяць летакоў (у тым ліку выведвальны [[UTVA 75]]). У рокі Басьнійскае вайны Маўзэр неаднаразова ратаваў сэрбскія вёскі ад рабаваньня й зьнішчэньня басьнійцамі. Так, вядомы выпадак, калі «Пантэры» выратавалі ад гібелі вёску Смолуча, якую спрабавалі спаліць басьнійскія баявікі. У пачатку лета 1995 року места [[Лукавац]], ля якое месьцілася вёска, кантралявалася басьнійцамі, і адтуль баявікі зьдзяйсьнялі вылазкі ў розныя вёскі, вынішчаючы там цывільнае насельніцтва. Мірныя мешканцы хаваліся ў сяле [[Смолуча]]. Калі колькасьць людзей у вёсцы дасягнула 7 тысячаў, 18 чэрвеня 1995 2-і корпус мусульманскае арміі под кіраўніцтвам харвата [[Жэлька Кнез]]а й апалчэнцы-ісламісты, а таксама харвацкія сілы стулілі кола атачэньня. Некалькі месяцаў байцы сэрбскіх падразьдзелаў і мужчыны зь сяла ўтрымлівалі абарону, адбіваючы атакі басьнійцаў за кошт толькі лёгкае пальнае й паляўнічае зброі. Аднак ежа і боепрыпасы сканчваліся, а дастаўка лекаў была перачыненая. Басьнійцы сталымі мінамётных і артылерыйскімі абстрэламі тэрарызавалі мясцовае насельніцтва, пасьпеўшы нават захапіць частку вёскі. Аднак 27 жніўня войскі Бранка Пантэліча ды Любішы Савіча прыбылі да вёскі на сваіх бронеаўтамабілях. Ворага атрымалася выцесьніць дзякуючы ракетнаму абстрэлу, а 31 жніўня 1-я й 2-я Озрэнскія брыґады прарвалі кола атачэньня і разграмілі корпус. Сэрбы з палёгкай пакінулі сяло (па стане на 2012 рок яно пустуе, у ім працуе толькі наркаляґічная клініка і заселеныя ўсяго два-тры хаты). Як сацыяльны працаўнік і гуманіст, Савіч не пабаяўся адправіцца на вайну ў той момант, калі сэрбам пагражала небясьпека. У пасьляваенныя рокі Любіша часта аказваў псыхаляґічную і матэрыяльную дапамогу пацярпелым у рокі вайны байцам і сем’ям загінулых жаўнераў. Вядомае ягонае наступнае выказваньне: {{пачатак цытаты}} Калі мы вернема на бацькаўшчыну ўсё тое, што адабралі ў нас у рокі вайны незаслужана, тады мы зможама сказаць, што ў нас ёсьць дзяржава. {{oq|sr|Када одузмемо од оних који су у рату узели све што нису имали и вратимо онима који су за отаџбину дали све што су имали, можемо рећи да имамо државу.}} {{канец цытаты}} === Пасьля Басьнійскае вайны === Пасьля вайны ён заснаваў сваю Дэмакратычную партыю ў Біеліне 1996 року, розьвіткам якое займаўся самастойна. У партыю ўваходзілі пераважна інтэліґенты Біеліны, старыя знаёмыя сябры Савіча. Напярэдадні першых пасьляваенных выбараў Савіч складаўся ў Народнай скупшчыне Рэспублікі Сэрбскае, а 1998 рокам узначаліў Кіраваньне паліцыяю ў Рэспубліцы<ref name=autogenerated1>{{cite web|url=http://www.gardapanteri.com/start/strana/12/garda|title=Љубиша Савић - Маузер|publisher=|accessdate=2013-04-30|lang=sr|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GfeDqEXl|archivedate=2013-05-17}}</ref>. Нягледзячы на сваё нежаданьне займацца палітыкаю і займаць высокія пасады, ён з гонарам выконваў свае абавязкі, каб заваяваць давер свайго пакаленьня ды сваіх суайчыньнікаў. Пагрозы з боку крымінальных аўтарытэтаў, а таксама басьнійскіх ды харвацкіх тэрарыстаў не спынілі Любішу, які казаў: «Я буду шчаслівы толькі тады, калі буду рады тою краінаю, у якой мы жывема. І зусім ня трэба вылічаць, калі гэта будзе». У сваіх прамовах Савіч неаднаразова мовіў прп клопат пра новае пакаленьне мяшканцаў Сэрбіі<ref name=autogenerated1 />. Правадыр «Пантэраў» ставіўся да сьвету крымінала гэтак жа, як да ворагаў на нядаўняй вайне. Арґанізаваная злачыннасьць адказала яму тым жа. Ліпеня 1998 р. быў замінаваны й падарваны аўтамабіль Любішы Савіча, пры чым загінулі два яго сябра — тождэ колішніх афіцэра ВРС. Жніўня таго ж року быў забіты паліцыянт [[Срджан Кнэжэвіч]]. Савіч расьсьледаваў гэтую справу і абвінаваціў у забойстве Кнэжэвіча лідэра прыхільнікаў [[Момчыла Краішнік|Р. Караджыча]]. Некаторыя падазраваныя па справе Кнэжэвіча былі хутка вызваленыя прадстаўнікамі ААН і, у сваю чаргу абвінавачалі Савіча ва ўжываньні да іх катаў. У выніку, ужо 14 верасьня 1998 року [[Вярхоўны прадстаўнік па Босьніі і Герцагавіне|Вярхоўны прадстаўнік па Босьніі і Герцаґавіне]] аб’явіў пра зьняцьце Савіча з пасады з забаронаю займаць пасады ў МУС Босьніі й Герцаґавіны<ref>Энгельгардт Г. Н. Республика Сербская в Боснии и Герцеговине. Возникновение и эволюция (1990—2006 гг.). Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — М., 2015. — С. 180—181. Режим доступа: http://www.inslav.ru/sobytiya/zashhity-dissertaczij/2..</ref>. 7 ліпеня 2000 року Любіша Савіч быў па-зьверску забіты ў Біеліне: калі ён спыніў свой джып, каб падвезьці цяжарную мяшканку, невыдомыя расстралялі Савіча з аўтамата. Непаглядаючы на тое, што забойцу атрымалася затрымаць і прысудзіць да 20 рокаў вязьніцы, імя замоўцы так і засталося невядомым<ref>{{cite web|url=http://www.blic.rs/Vesti/Republika-Srpska/185489/Zdra..|title=Ždrale osuđen na 20 godina zatvora|publisher=|accessdate=2013-04-30|lang=sr|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GfeEkcbS|archivedate=2013-05-17}}</ref>, а асуджаны адмовіўся адказваць на падобныя пытаньні. == Памяць == У памяць пра адважнага камандзіра Маўзэра ў Біеліне быў усталяваны помнік. Цяпер мянушка Савіча «Маўзэр» замацавалася за ягоным сынам Аляксандрам<ref>{{cite web|url=http://www.oklop.net23.net/bijeljinski_panteri/tekst.html|title=Боевые «Пантеры» «Маузера»|publisher=|accessdate=2013-04-30|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GfeI5JPP?url=http://www.oklop.net23.net/bijeljinski_panteri/tekst.html#|archivedate=2013-05-17|deadlink=no}}</ref>. Любішу Савічу прысьвечаная песьня "Пантэры" сэрбскага аўтара-выканаўцы [[Родалюб Вулавіч|Родалюба Вулавіча]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20120922025816/http://www.gardapanteri.com/start/strana/12/garda Љубиша Савић — Маузер]{{ref-sr}} * [https://web.archive.org/web/20140313211105/http://www.oklop.net23.net/bijeljinski_panteri/tekst.html Боевые «Пантеры» «Маузера»]{{ref-ru}} * {{YouTube|fGuThsB1kO0|Песьня Родалюба Вулавіча «Пантери (Маузер)»}}{{ref-sr}} [[Катэгорыя:Удзельнікі Басьнійскай вайны]] [[Катэгорыя:Палітыкі Рэспублікі Сэрбскай]] [[Катэгорыя:Ахвяры забойстваў]] ihy70wkqegdaltvkv6is4tqjjcl6ma9 3 230349 2331110 2330250 2022-08-03T06:14:54Z Dymitr 10914 /* Хіба ў працы модуля */ новы разьдзел wikitext text/x-wiki {{Удзельнік/Адкажу тут}} {{Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene/Архівы}} == Месяц беларускай літаратуры == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:32, 14 студзеня 2021 (UTC+3) == Спасылка на Вікісховішча == Добры дзень. А чаму вы масава прыбіраеце з сэкцыі «Вонкавыя спасылкі» спасылкі на адпаведныя да артыкулаў катэгорыі ў Вікісховішчы ([https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%81%D1%8C%D1%86%D1%91%D0%BB_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%B2%D1%8F%D1%86%D0%B5%D0%B9%D1%88%D0%B0%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%96_(%D0%97%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%9E%D0%B5)&curid=23509&diff=2194289&oldid=2006502 прыклад]), калі паводле дзейных рэкамэндацыяў [[Вікіпэдыя:Пагадненьне па выкарыстаньні і аздабленьні стандартных разьдзелаў у канцы артыкула]], наадварот, ''У якасьці першай спасылкі ў сьпісе рэкамэндуецца зьмяшчаць спасылку на мэдыя-матэрыялы, датычныя тэмы, зьмешчаныя ў ВікіСховішчы''? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:46, 3 лютага 2021 (+03) : Гэтая рэкамэндацыя ўжо састарэла. Некалькі месяцаў таму для ўсіх артыкулаў увялі падключэньне спасылкі на Вікісховішча, якая цяпер выводзіцца ў левым слупку мэню (сэкцыя «У іншых праектах»). --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 16:49, 3 лютага 2021 (+03) :: Зразумела. Але лепей усё ж папярэдне рабіць якую абвестку на форуме (ня ўсе могуць адсочваць падобныя зьмены). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:07, 3 лютага 2021 (+03) == Навігацыйная табліца == Добры дзень. Хацеў бы зьвянуць увагу на вынікі апошніх зьменаў у шаблёне [[Шаблён:Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны|<nowiki>{{Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны}}</nowiki>]], якія найлепш відаць на [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|маёй старонцы]]. Таксама ня маю пэўнасьці ў тым, што стандартавы выгляд навігацыйных табліц варта рабіць разгорнутым (раней фактычным кансэнсусным варыянтам быў згорнуты выгляд). Здаецца, у большасьці іншых моўных разьдзелах стандартавым ёсьць згорнуты выгляд. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:28, 12 лютага 2021 (+03) : Добры. Прасьцей адкаціць, вярнуў. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 12:42, 12 лютага 2021 (+03) == Катэгорыя «Вясна» == Вітаю, [[user:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]]! Паглядзі, калі ласка, нам можна такую катэгорыю зрабіць (https://ru.wikipedia.org/wiki/Категория:Лица,_признанные_узниками_совести_правозащитным_центром_«Весна»)? Калі можна, то зрабі за мяне: я ня ведаю, як. Усяго добрага! Жадаю бясьпекі! — [[user:pr12402|pr12402]], 12 лютага 2021 * UPD. Мо яшчэ такую (https://be.wikipedia.org/wiki/Катэгорыя:Асобы,_прызнаныя_вязнямі_сумлення_арганізацыяй_Amnesty_International_у_Беларусі) таксама можна!? — [[user:pr12402|pr12402]], 14 лютага 2021 : Пустыя старонкі ствараць няможна. Кожная катэгорыя мусіць быць уключаная прынамсі ў адну вышэйшую. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 22:53, 14 лютага 2021 (+03) == Выклік Вікіпрагалу == {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:54, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) == Віківясна-2021 == {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:16, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == Re:Скланеньне назоўнікаў зь лічэбнікамі == Dziękuję, postaram się stosować poprawnie [[Удзельнік:Pierre L&#39;iserois|Pierre L’iserois]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pierre L&#39;iserois|гутаркі]]) 18:31, 26 чэрвеня 2021 (+03) == Аб Жэмойці == Прашу зайсьці на [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Вікіпэдыя:Форум#Жэмойць—Летува Форум] і даць свой адказ. [[Удзельнік:Ясамойла|Ясамойла]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ясамойла|гутаркі]]) 17:39, 27 кастрычніка 2021 (+03) == [[Модуль:Вікізьвесткі/дата]] == Зараз на частцы старонак сталі няправільна паказвацца шаблёны-карткі з-за адсутнасьці модуля [[Модуль:Карткі/dateCat|Карткі/dateCat]]. Напрыклад, на старонцы [[Максім Мірны]]. --[[Удзельнік:Jarash|Jarash]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Jarash|гутаркі]]) 23:36, 28 кастрычніка 2021 (+03) : Дзякую. Пакуль вярнуў стары варыянт. --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|<b style="color:#0645ad"> Taravyvan Adijene </b>]]</span> 05:29, 29 кастрычніка 2021 (+03) == [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]] == Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:24, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) == Віківясна-2022 == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясьне-2022]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>"[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]"'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022/Удзел|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:31, 19 сакавіка 2022 (UTC+3) : Няма сэнсу браць удзел, калі ў стваральнікаў артыкулаў працягнецца ранейшае стаўленьне: «я напішу абы-як, абы пахутчэй ды паболей, а нэгры хай пасьля выпраўляюць памылкі і даводзяць артыкулы да прыстойнага стану». Практыка ўчорашніх артыкулаў гэта пацьвярджае. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 07:55, 21 сакавіка 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Taravyvan Adijene]] Прывітанне, паважаныя Taravyvan Adijene! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == [[Графства Галяндыя]] == Вітаю! Вы перанеслі старонку [[Графства Галяндыя]] у [[Галяндыя (графства)]]. Тады артыкул [[Каралеўства Галяндыя]] таксама трэба перанесці ў [[Галяндыя (каралеўства)]]? [[Удзельнік:Крывіч|Крывіч]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Крывіч|гутаркі]]) 20:44, 28 ліпеня 2022 (+03) : Вітаю. Паводле згаданага мной пры пераносе правіла [[ВП:ПНА#Агульныя|ВП:ПНА]]: „Калі назва адпавядае некалькім (розным) сэнсам, зьявам, аб’ектам <…> Назвы такіх старонак складаюцца з агульнай назвы плюс удакладненьне ў круглых дужках“. Такім чынам, маюць быць [[Галяндыя (графства)]], [[Галяндыя (каралеўства)]], [[Галяндыя (гістарычная вобласьць)]], [[Галяндыя (неадназначнасьць)]] і пад. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 08:22, 29 ліпеня 2022 (+03) == Хіба ў працы модуля == Вітаю. Выявілася, што ў нас маецца хіба ў працы модуля, які адказвае за фармаваньне месца нараджэньня. Як прыклад, на старонцы [[Стыў Гутэнбэрг]], дзе ўжываецца шаблён {{Ш|Кінэматаграфіст}}, можна пабачыць паведамленьне аб памылцы. Прашу паглядзець у чым там справа. <span style="text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;">'''[[Удзельнік:Dymitr|<span style='color: red'>Dy</span><span style='color: green'>mi</span><span style='color: blue'>tr</span>]]'''</span> 09:14, 3 жніўня 2022 (+03) 1c7h372yhalwe3xi2dmj9r9rs910ni9 0 246670 2331045 2242426 2022-08-02T18:50:32Z Burzuchius 28075 wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Імя = Фёдар Піскуноў |Фота = Fiodar_Piskunou.jpeg |Памер выявы = |Подпіс выявы = Фёдар Антонавіч Піскуноў |Дата нараджэньня = |Месца нараджэньня = |Дата сьмерці = |Месца сьмерці = |Навуковая сфэра = [[хімія]], [[мовазнаўства]] ([[лексыкаграфія]]) |Месца працы = |Альма-матэр = |Навуковая ступень = |Навуковы кіраўнік = |Папярэднікі = |Знакамітыя вучні = |Вядомы як = [[Філялёгія|філёлаг]], [[лексыкограф]] |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} {{Цёзкі}} [[Файл:Родны дом Фёдара Піскунова.jpg|значак|Родны дом Фёдара Піскунова (в. [[Раманавічы (Гомельскі раён)|Раманавічы]])]] '''Фёдар Анто́навіч Піскуно́ў''' (12 студзеня 1950, вёска [[Раманавічы (Гомельскі раён)|Раманавічы]], [[Гомельскі раён]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] [[БССР]] — 5 красавіка 2013, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларускі лексыкограф і мовазнавец. == Жыцьцяпіс == Скончыў [[хімічны факультэт БДУ]] (1966—1971). У 1971—1974 працаваў старшым лябарантам, малодшым навуковым супрацоўнікам у Інстытуце торфу [[АН БССР]] (з 1990 — [[Інстытут прыродакарыстаньня]]<ref name="eco">[http://nasb.gov.by/bel/organizations/institutes/inochi.php Дзяржаўная навуковая ўстанова «Інстытут прыродакарыстання»]</ref>). З 1974 да 1983 г. быў інжынэрам-тэхнолягам, інжынэрам-хімікам, начальнікам лябараторыі, начальнікам сэктару на вытворча-тэхнічным аб’яднаньні «Інтэграл», дзе паказаў сябе рацыяналізатарам і вынаходнікам. У 1983—2008 гг. — старшы інжынэр, навуковы супрацоўнік [[Інстытут электронікі НАНБ|Інстытуту электронікі НАНБ]]. У 2008—2010 — [[Фізыка-тэхнічны інстытут НАНБ|Фізыка-тэхнічнага інстытуту НАНБ]]<ref name="fiztech">[http://nasb.gov.by/bel/organizations/institutes/inoteh.php#off11750 Дзяржаўная навуковая ўстанова «Фізіка-тэхнічны інстытут»]</ref>. == Дзейнасьць == Асноўныя навуковыя інтарэсы ў сфэры лінгвістыкі — кампутарная лексыкаграфія, прыкладная марфалёгія і ўніфікацыя беларускага правапісу. На працягу двух апошніх дзесяцігодзьдзяў самастойна распрацоўваў электронную базу зьвестак беларускай мовы. Вынікам гэтай працы стаў «[[Вялікі слоўнік беларускай мовы]]»{{Зноска|Піскуноў|2012|Піскуноў}} (2012) — першы ў беларускай лексыкаграфіі артаграфічна-граматычны слоўнік. Аб’ём рэестру слоўніка каля 223 тысячаў словаў; апрацавана больш за 70 мільёнаў словаўжываньняў з {{Лік|2300}} літаратурных крыніц. На чале групы супрацоўнікаў стварыў першую прафэсійную праграму праверкі беларускай артаграфіі «Літара» для [[Microsoft Office]] 2000—2003 і перадаў яе ў свабоднае карыстаньне<ref name="ptb">https://web.archive.org/web/20110123035436/http://pravapis.tut.by/</ref> (2004). Упершыню ў беларускай лінгвістыцы выканаў поўную марфалягічную клясыфікацыю парадыгмаў беларускага дзеяслова{{Зноска|Піскуноў|2008|Піскуноў}} і назоўніка{{Зноска|Піскуноў, №8|2011|Піскуноў}}, на аснове якіх стварыў электронны слоўнік «Парадыгма» аб’ёмам больш за 134 тысячы лексэмаў. Прэзэнтацыя і перадача ў свабоднае карыстаньне<ref name="ptb" /> адбылася ў 2010 годзе. Многія назіраньні і меркаваньні, якія ўзьніклі падчас сыстэматызаваньня фактаў марфалёгіі і артаграфіі, адлюстраваныя ў шэрагу публікацыяў, зьмешчаных у часопісе «[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]»<ref name="rs">[http://www.rs.unibel.by/ Часопіс «Роднае слова»]</ref>. У канцэнтраваным выглядзе погляды Фёдара Піскунова наконт стану беларускай мовы і надзённых задачаў для яе адраджэньня зьмешчаныя ў аўтарскай прадмове да «Вялікага слоўніка беларускай мовы»{{Зноска|Піскуноў|2012|Піскуноў|V—VI}}. Фёдар Піскуноў лічыў, што ''«зварот да прадстаўнічых моўных [[База зьвестак|базаў зьвестак]] — гэта эфэктыўны шлях выяўленьня тэндэнцый напісаньня, што паслужыць асновай для фармуляваньня прапановаў па ўдакладненьні або зьмене правапісных нормаў»''{{Зноска|Піскуноў|2006|Піскуноў|31}}. Быў упэўнены ў ''«непрымальнасьці пашырэньня паняцьця „нарматыўнасьць“ за межы чыста правапісных фактаў мовы»''{{Зноска|Піскуноў, №7|2010|Піскуноў|52}}. У дачыненьні да стандартызацыі мовы аб’ектам крытыкі сп. Піскунова зьяўляліся ''«шаблянізацыя падыходаў і кіраваньне „літарай“, а не „духам“ прадпісаньняў, непераадольнае і пакуль пашыранае ўяўленьне „няма слова ў слоўніку — няма ў мове“»''{{Зноска|Піскуноў, №2|2012|Піскуноў|32}}. == Бібліяграфія == * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Правапіс спалучэнняў ''еа/эа'', ''ея/эя''. Спроба камп’ютарна-лінгвістычнага аналізу |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2006 |том = |нумар = 1 |старонкі = 31—32 |doi = |issn = |ref = Піскуноў }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Класіфікацыя дзеясловаў. Камп’ютэрна-лінгвістычны падыход |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |ref = Піскуноў |год = 2008 |том = |нумар = 10 |старонкі = 61—65 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = ''Дуба'' ці ''дубу''? Яшчэ раз пра формы роднага склону назоўнікаў мужчынскага роду ў святле камп’ютэрна-лінгвістычнага аналізу |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2010 |том = |нумар = 1 |старонкі = 40—47 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Спалучэнне галосных у запазычаных словах: ''ія (ыя)'', ''іе (ые)'' ці ''іа (ыа)'', ''іэ (ыэ)'' |спасылка = http://uploads.philology.by/fp/rs_2010_5.pdf |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2010 |том = |нумар = 5 |старонкі = 55—56 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = ''Два гарады'' ці ''два горады''. Лічэбнікі ''два'', ''тры'', ''чатыры'' ў колькасна-іменных спалучэннях |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2010 |том = |нумар = 6 |старонкі = 51—53 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Арфаграфічны слоўнік беларускай мовы: межы нарматыўнасці |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2010 |том = |нумар = 7 |старонкі = 52—55 |ref = Піскуноў, №7 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Гендарная роўнасць і граматычная схема. Да пытання суфіксальнай тыпізацыі назоўнікаў агульнага роду |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2010 |том = |нумар = 11 |старонкі = 44—49 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = След ''ваўчышчы'' ці ''ваўчышча''? Назоўнікі мужчынскага роду з суфіксамі ''-ішч-а'' (''-ышч-а''), ''-іск-а'' (''-ыск-а'') |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2011 |том = |нумар = 5 |старонкі = 35—40 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Класіфікацыя назоўнікаў субстантыўнага скланення. Камп’ютарна-лінгвістычны падыход |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2011 |том = |нумар = 8 |старонкі = 31—35 |ref = Піскуноў, №8 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Правапіс ''О'' ў складаных словах: з досведу распрацоўкі электроннай базы беларускай мовы |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#publications |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2012 |том = |нумар = 2 |старонкі = 31—35 |ref = Піскуноў, №2 |doi = |issn = }} * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Слуцк – Случчына – случчанін: АБ НЕКАТОРЫХ АСАБЛІВАСЦЯХ ПРАВАПІСУ НАЗОЎНІКАЎ НА -чанін |мова = |выданьне = Роднае слова |тып = |год = 2012 |том = |нумар = 11 |старонкі = 40—43 |ref = Піскуноў, №11 |doi = |issn = }} * {{кніга |аўтар = Піскуноў, Ф. А. |загаловак = '''Вялікі слоўнік беларускай мовы : арфаграфія, акцэнтуацыя, парадыгматыка (каля 223 000 слоў)''' |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#project2012 |мова = |адказны = Ф. А. Піскуноў. |выданьне = 1 |месца = Мінск |выдавецтва = Тэхналогія |год = 2012 |старонак = ХVІ + 1208 |ref = Піскуноў |isbn = 978-985-458-225-2 |наклад = 20 }} (пілётны наклад)<br />{{кніга |аўтар = Піскуноў, Ф. А. |загаловак = Вялікі слоўнік беларускай мовы : арфаграфія, акцэнтуацыя, парадыгматыка (каля 223 000 слоў) |спасылка = http://philology.by/page/piskunov#project2012 |мова = |адказны = Ф. А. Піскуноў. |выданне = 1а |месца = Мінск |выдавецтва = Зміцер Колас |год = 2012 |старонак = ХVІ + 1208 |ref = Піскуноў_ |isbn = 978-985-6992-17-2 |наклад = 240 }} (асноўны наклад) * {{артыкул |аўтар = Піскуноў, Ф.А. |загаловак = Развагі пра ненаціскное Э, або Як назавём жыхароў горада Рэчыца |спасылка = http://philology.by/piskunov-e-unstressed |мова = be |выданне = Веснік БДУ. Сер. 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка : Навукова-тэарэтычны часопіс Беларускага дзяржаўнага універсітэта |тып = |год = 2013 |том = |нумар = 1 |старонкі = 51—59 |doi = |issn = }} == Крыніцы == {{Крыніцы|3}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://philology.by/piskunov Старонка, прысьвечаная асобе Фёдара Піскунова, ягоным праектам і публікацыям] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Піскуноў, Фёдар Антонавіч}} [[Катэгорыя:Беларускія лексыкографы]] p2ifnjy45pinnlw9zwm9oqtj2s5czih 0 246874 2331024 2330884 2022-08-02T15:58:17Z Дамінік 64057 /* Карона Каралеўства Польскага */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = |Трансьлітараваная назва = Hałki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1512 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 113 |Год падліку колькасьці = 2004 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 27 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Га́лкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}'''</ref>. — [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскага сельсавету]]. Да 26 верасьня 2006 году вёска ўваходзіла ў склад [[Асарэвіцкі сельсавет|Асарэвіцкага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190922194610/http://pravo.by/pdf/2006-175/2006-175(003-054).pdf «Об изменении административно-территориального устройства районов Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 26 сентября 2006 г. № 295]{{Ref-ru}}</ref>. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === За 36 км на паўднёвы ўсход ад [[Брагін]]а, 13 км ад чыгуначнай станцыі Ёлча (на лініі [[Оўруч]] — [[Палтава]]), 150 км ад [[Гомель|Гомеля]], 1 км ад дзяржаўнай мяжы з Украінай. == Транспартная сістэма == Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[аўтамабільная дарога|аўтадарозе]] [[Камарын]] — Брагін. Пляноўка складаецца з крывалінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. На поўначы ўчастак адасобленай забудовы — кароткая дугападобная вуліца. Жылыя хаты драўляныя, сядзібнага тыпу. == Гісторыя == Выяўленыя археолягамі паселішча эпохі неаліту (250 м на паўднёвы захад ад вёскі), паселішча раньняга жалезнага веку і эпохі Кіеўскай Русі (500 м на ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Стонча) сьведчаць пра засяленьне тутэйшых месцаў з глыбокай старажытнасьці. === Вялікае Княства Літоўскае === «''Сяло Брагінскае''» Галкі ўпершыню згаданае ў Акце абмежаваньня Брагінскай воласьці, датаваным 7 сакавіка 1512 году, і прызначалася каралём Жыгімонтам Старым князю Міхаілу Васільевічу Збараскаму, родапачынальніку князёў Вішнявецкіх{{заўвага|У 1490, 1511, 1512 гадах ён ужо, бывала, падпісваўся Вішнявецкім, а ў 1517 годзе, незадоўга да сьмерці, Вішнявецкім і Збараскім<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 553</ref>.}}: «''Лета Божага тысяча пяцьсот дванаццатага месяца марца сёмага дня_За Указам Гасударскім Найясьнейшага Караля Яго Міласьці Зыгмонта, а за паданым чалабіцьцем князя Міхайла Васілевіча Збараскага, я, Іван Андрэевіч Кміцічаў, дзяржаўца трактамірскі і дымірскі, дваранін Яго Міласьці Каралеўскай, выехаўшы на імене воласьці Брагіня, каторага воласьць раней прыналежная была да Яго Міласьці Гасудара Караля Вялікага Князя Літоўскага, аглядаў я рубеж той воласьці, каторая пачынаецца з гары рэчкаю Брагінкаю ўніз да ракі Дняпра, а Дняпром угору да сяла Брагінскага Гал''эк''{{заўвага|Тэкст абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. у фондах НГАБ у Менску (раней у фондах НГАБ у Горадні) вядомы з актавай кнігі Мазырскага гродзкага суда як запіс ад 2 жніўня 1776 г., таму ў ім прысутныя і палянізмы.}}, ад таго сяла ідучы да места Брагіня ад рогу вострава Юркоўскага…''»<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049адв.</ref>{{заўвага|Поўны зьмест дамэнту гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/braginski_akt_1512_g/0-140# С. Бельскі. Акт абмежаваньня Брагінскай воласьці]}}. У 1514 годзе{{Заўвага|М. К. Любаўскі меркаваў, што падараваньне адбылося ў год праведзенага абмежаваньня — 1512, гл.: Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 239}} кароль падараваў князю «''тую волостку Брягин з местом и с корчмами, и з мытом, и з городищом, и со всими селы, и з людми, кром тых сел, што первеи того кому у тои волости будем дали''»<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511—1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508—1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). — Vilnius: Žara, 2002 [2004]. С. 240</ref>. Брагінская воласьць (і сяло Галкі) належала да [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва, названае княствам (разам з Брагінам і Галкамі), як раней Падляская і Валынская землі, было далучана («''вернута''») да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 77 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === У сакавіку 1574 году маёнтак Брагін быў падзелены паміж унукамі князя М. В. Збараскага князямі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі. «''Село Галки з людми данными, данью грошовою и медовою, з дубровами, с чертежами, лесы, полми, сеножатми, гоны бобровыми и ловы пташиными''» дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 1. – Мінск, 2000. С. 189</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Галкі<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Вышэйзгаданая звестка на 1512 год засталася аўтару невядомай. Раней, не сустрэўшы Галкі ні ў адной люстрацыі Любецкага староства, залічыў паселішча ў склад апошняга выключна з-за разьмяшчэньня яго між вёскамі Вяльле і Асарэвічы, што сам і адзначыў<ref>Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). – Минск, 2017. С. 17</ref>. Ці ня лепш было абмежавацца любецкім селішчам Галькаў (Halków), пра якое сапраўды ёсьць сьведчаньні ў крыніцах<ref>Metryka Litewska. Księga wpisów. Nr. 131. Opracował Andrzej Rachuba. — Warszawa, 2001. S. 152, 153</ref>?}}. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Галкі, атрымаў у спадчыну ад праваслаўных князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх католік князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай» ў Кароне. У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. На 1683 год у вёсцы Галкі Брагінскіх добраў пана Канецпольскага{{Заўвага|Пасля князёў Вішнявецкіх малодшай лініі імі да канца лета 1682 г. валодаў кракаўскі кашталян пан Станіслаў Канецпольскі.}} было 18 дымоў (×6 — прыблізна 108 жыхароў). Пазьней частка вяскоўцаў з-за гвалту, як ад казакоў, так і ад жаўнераў урадавых войскаў, адыйшла ў іншыя, больш спакойныя мясьціны, пра што паведамлялі пад прысягай у Оўруцкім гродзкім судзе сьведкі мешчанін Юры Андрыевіч і лясьнічы Лаўрын 14 верасьня 1686 году.<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 489, 550 — 551</ref>{{Заўвага|Выдаўцы адпаведнага дакумэнта ў «Архиве Юго-Западной России» падалі назву вёскі як Hatki (замест Hałki), але колькасьць адыйшоўшых дымоў (ośm) адпавядае колькасьці тых, што засталіся ды паднявольна ўтрымлівалі казакоў Апостала Шчуроўскага (dziesięć).}}. 28 чэрвеня 1687 году Галкі названыя ў справе Оўруцкага [[гродзкі суд|гродзкага суда]] сярод паселішчаў часткі Брагінскага маёнтку ваяводзіча бэлзскага, каралеўскага палкоўніка Яна Аляксандра Канецпольскага, зруйнаваных працяглым (ад лістапада 1686 году да самых [[сёмуха|świątek zielonych]]) пастоем рэестравых казакоў запароскага палкоўніка Паўла Апостала Шчуроўскага. У 10 яго пазасталых дымах (каля 60 жыхароў) разьмясьціліся на пакорм 12 казакоў і 10 коней. Вяскоўцаў прымусілі справіць 3 вазы, кожны з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2,8237 л}} дзёгцю; зь іх выбралі здору, солі на 45 злотых, гарэлкі, рыбы, мяса, алею, тытуню, хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, абутку на 67 злотых; асобна пану палкоўніку Шчуроўскаму і сотніку Русановічу далі 126 злотых, 18 вёдраў {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}}, 139 вёдраў аўсу, солі на 3 злотыя<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 151—152</ref>. Згодна з «Тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 г.», складзеным на падставе папярэдняй люстрацыі, вёска Галкі — у палове Брагінскага маёнтку, якую дагэтуль шмат гадоў трымаў у заставе ад паноў Канецпольскіх дорпацкі падкаморы пан Аляксандар Антоні Бандынэлі<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 283—285</ref>. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні ў родзе Вішнявецкіх]] ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia... na Brahiniu»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. – Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. На 1754 год з 25 двароў (прыблізна 150 жыхароў) вёскі Галкі Брагінскага маёнтку выплачвалася «do grodu» (Оўруцкага замка) 3 злотыя, 26 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 15 злотых і 16 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 187</ref>. У тым жа годзе маёнтак Брагін быў куплены ў княгіні Эльжбэты, дачкі Міхала Сэрвацыя, Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім. Перапісы габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Галках адпаведна 4, 4 чалавек (głow), прыналежных да Брагінскага кагалу, і хрысьціяніна (пагалоўшчыне не падлягаў)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. – Киев, 1890. С. 302, 392, 711</ref>{{Заўвага|На Гэнэральнай мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» [[Вялікі гістарычны атляс Беларусі|Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі]], на якой адлюстраваная сытуацыя пярэдадня падзелаў Рэчы Паспалітай, Галкі пазначаны ў складзе Лоеўскага графства стражніка літоўскага Юзафа Юдыцкага і яго нашчадкаў на тэрыторыі Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва ВКЛ (Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122.), што супярэчыць усім прыведзеным вышэй сьведчаньням. Галкі, хоць і разьмешчаныя паміж колішнімі любецкімі сёламі Асарэвічы і Вяльле, але ніколі да Любецка-Лоеўскага староства не належалі і не падзялялі лёс апошняга ў XVII ст., калі частка яго далучана да Вялікага Княства.}}. === Расейская імпэрыя === У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1793 годзе Галкі апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182</ref>. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вядома, што вёскі Галкі, Бярозкі, Савічы, сёлы Ёлча, Грушна і іншыя былі ў заставе ў пана Ігнацыя Шышкі, а належалі ротмістру троцкаму пану Валенцію Зялёнку<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>{{Заўвага|Відавочна, зноў жа застаўным правам, бо ў XIX ст. тыя паселішчы названыя ўласнасьцю Ракіцкіх.}}. Паводле энцыкляпэдыі [[Гарады і вёскі Беларусі]] ў 1811 годзе — уладаньне паноў Ракіцкіх. У 1850 годзе ў вёсцы было 14 двароў. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 91 жыхар вёскі Галкі быў прыхаджанінам Ёлчанскай Сьвята-Міхайлаўскай царквы<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 706</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Ёлчанскай воласьці. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Галкі заставаліся ў прыходзе Міхайлаўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 75</ref>. На 1897 год налічвалася 35 двароў, 250 жыхароў, дзейнічала карчма. У 1909 годзе ў вёсцы 50 двароў, 234 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 35</ref>. === Найноўшая гісторыя === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галкі ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Пасьля вяртаньня ў склад [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 сьнежня 1927 году вёска зьяўлялася цэнтрам [[Галкаўскі сельсавет|Галкаўскага сельсавету]] Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай]] акругі. У 1929 годзе арганізаваны [[калгас]]. З 29 лютага 1938 году Камарынскі раён увайшоў у склад Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў верасьні 1943 году акупанты спалілі 99 двароў, забілі 18 жыхароў. У баях, якія тут вялі 9-ы гвардзейскі стралковы і 7-ы гвардзейскі кавалерыйскі карпусы, загінулі 295 салдат, у іх ліку [[Герой Савецкага Саюзу|Героі Савецкага Саюзу]] К. Д. Грыцынін і Т. Т. Міндзігулаў, якія былі пахаваны ў брацкай магіле на паўднёва-заходняй ускраіне вёскі. Адважна змагаўся полк пад камандаваньнем А. П. Сярогіна. Многім байцам і камандзірам прысвоена званьне Героя. З 8 студзеня 1954 году ў складзе Камарынскага раёну Гомельскай вобласьці. 25 сьнежня 1962 году Камарынскі раён скасаваны, Галкі апынуліся ў межах Брагінскага раёну. У складзе калгасу імя М. В. Фрунзэ (цэнтар — вёска Асарэвічы). == Насельніцтва == === Дынаміка === * 1850 год — 14 двароў. * 1897 год — 35 двароў, 250 жыхароў (паводле перапісу). * 1908 год — 50 двароў. * 1940 год — 106 двароў, 316 жыхароў. * 1959 год — 423 жыхара (паводле перапісу). * 2004 год — 63 гаспадаркі, 113 жыхароў. * 2006 год (01.01.2006) — 60 гаспадарак, 105 чалавек, зь якіх 7 ва ўзросьце да 16 гадоў, 42 — у працаздольным і 56 — старэйшым за працаздольны. == Вядомыя выхадцы == * Дзьмітры Шыраканаў — акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, доктар філязофскіх навук, прафэсар<ref>[http://nasb.gov.by/rus/members/academicians/shirokanov.php]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} [[Катэгорыя:Новаялчанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Брагінскага раёну]] j9scmm9l0ds0b08zbxc3yarnieby38y 2331097 2331024 2022-08-03T05:15:58Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = |Трансьлітараваная назва = Hałki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1512 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 113 |Год падліку колькасьці = 2004 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 27 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Га́лкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}'''</ref>. — [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскага сельсавету]]. Да 26 верасьня 2006 году вёска ўваходзіла ў склад [[Асарэвіцкі сельсавет|Асарэвіцкага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190922194610/http://pravo.by/pdf/2006-175/2006-175(003-054).pdf «Об изменении административно-территориального устройства районов Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 26 сентября 2006 г. № 295]{{Ref-ru}}</ref>. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === За 36 км на паўднёвы ўсход ад [[Брагін]]а, 13 км ад чыгуначнай станцыі Ёлча (на лініі [[Оўруч]] — [[Палтава]]), 150 км ад [[Гомель|Гомеля]], 1 км ад дзяржаўнай мяжы з Украінай. == Транспартная сістэма == Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[аўтамабільная дарога|аўтадарозе]] [[Камарын]] — Брагін. Пляноўка складаецца з крывалінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. На поўначы ўчастак адасобленай забудовы — кароткая дугападобная вуліца. Жылыя хаты драўляныя, сядзібнага тыпу. == Гісторыя == Выяўленыя археолягамі паселішча эпохі неаліту (250 м на паўднёвы захад ад вёскі), паселішча раньняга жалезнага веку і эпохі Кіеўскай Русі (500 м на ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Стонча) сьведчаць пра засяленьне тутэйшых месцаў з глыбокай старажытнасьці. === Вялікае Княства Літоўскае === «''Сяло Брагінскае''» Галкі ўпершыню згаданае ў Акце абмежаваньня Брагінскай воласьці, датаваным 7 сакавіка 1512 году, і прызначалася каралём Жыгімонтам Старым князю Міхаілу Васільевічу Збараскаму, родапачынальніку князёў Вішнявецкіх{{заўвага|У 1490, 1511, 1512 гадах ён ужо, бывала, падпісваўся Вішнявецкім, а ў 1517 годзе, незадоўга да сьмерці, Вішнявецкім і Збараскім<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 553</ref>.}}: «''Лета Божага тысяча пяцьсот дванаццатага месяца марца сёмага дня_За Указам Гасударскім Найясьнейшага Караля Яго Міласьці Зыгмонта, а за паданым чалабіцьцем князя Міхайла Васілевіча Збараскага, я, Іван Андрэевіч Кміцічаў, дзяржаўца трактамірскі і дымірскі, дваранін Яго Міласьці Каралеўскай, выехаўшы на імене воласьці Брагіня, каторага воласьць раней прыналежная была да Яго Міласьці Гасудара Караля Вялікага Князя Літоўскага, аглядаў я рубеж той воласьці, каторая пачынаецца з гары рэчкаю Брагінкаю ўніз да ракі Дняпра, а Дняпром угору да сяла Брагінскага Гал'''э'''к{{заўвага|Тэкст абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. у фондах НГАБ у Менску (раней у фондах НГАБ у Горадні) вядомы з актавай кнігі Мазырскага гродзкага суда як запіс ад 2 жніўня 1776 г., таму ў ім прысутныя і палянізмы.}}, ад таго сяла ідучы да места Брагіня ад рогу вострава Юркоўскага…''»<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049адв.</ref>{{заўвага|Поўны зьмест дамэнту гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/braginski_akt_1512_g/0-140# С. Бельскі. Акт абмежаваньня Брагінскай воласьці]}}. У 1514 годзе{{Заўвага|М. К. Любаўскі меркаваў, што падараваньне адбылося ў год праведзенага абмежаваньня — 1512, гл.: Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 239}} кароль падараваў князю «''тую волостку Брягин з местом и с корчмами, и з мытом, и з городищом, и со всими селы, и з людми, кром тых сел, што первеи того кому у тои волости будем дали''»<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511—1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508—1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). — Vilnius: Žara, 2002 [2004]. С. 240</ref>. Брагінская воласьць (і сяло Галкі) належала да [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва, названае княствам (разам з Брагінам і Галкамі), як раней Падляская і Валынская землі, было далучана («''вернута''») да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 77 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === У сакавіку 1574 году маёнтак Брагін быў падзелены паміж унукамі князя М. В. Збараскага князямі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі. «''Село Галки з людми данными, данью грошовою и медовою, з дубровами, с чертежами, лесы, полми, сеножатми, гоны бобровыми и ловы пташиными''» дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 1. – Мінск, 2000. С. 189</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Галкі<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Вышэйзгаданая звестка на 1512 год засталася аўтару невядомай. Раней, не сустрэўшы Галкі ні ў адной люстрацыі Любецкага староства, залічыў паселішча ў склад апошняга выключна з-за разьмяшчэньня яго між вёскамі Вяльле і Асарэвічы, што сам і адзначыў<ref>Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). – Минск, 2017. С. 17</ref>. Ці ня лепш было абмежавацца любецкім селішчам Галькаў (Halków), пра якое сапраўды ёсьць сьведчаньні ў крыніцах<ref>Metryka Litewska. Księga wpisów. Nr. 131. Opracował Andrzej Rachuba. — Warszawa, 2001. S. 152, 153</ref>?}}. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Галкі, атрымаў у спадчыну ад праваслаўных князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх католік князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай» ў Кароне. У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. На 1683 год у вёсцы Галкі Брагінскіх добраў пана Канецпольскага{{Заўвага|Пасля князёў Вішнявецкіх малодшай лініі імі да канца лета 1682 г. валодаў кракаўскі кашталян пан Станіслаў Канецпольскі.}} было 18 дымоў (×6 — прыблізна 108 жыхароў). Пазьней частка вяскоўцаў з-за гвалту, як ад казакоў, так і ад жаўнераў урадавых войскаў, адыйшла ў іншыя, больш спакойныя мясьціны, пра што паведамлялі пад прысягай у Оўруцкім гродзкім судзе сьведкі мешчанін Юры Андрыевіч і лясьнічы Лаўрын 14 верасьня 1686 году.<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 489, 550 — 551</ref>{{Заўвага|Выдаўцы адпаведнага дакумэнта ў «Архиве Юго-Западной России» падалі назву вёскі як Hatki (замест Hałki), але колькасьць адыйшоўшых дымоў (ośm) адпавядае колькасьці тых, што засталіся ды паднявольна ўтрымлівалі казакоў Апостала Шчуроўскага (dziesięć).}}. 28 чэрвеня 1687 году Галкі названыя ў справе Оўруцкага [[гродзкі суд|гродзкага суда]] сярод паселішчаў часткі Брагінскага маёнтку ваяводзіча бэлзскага, каралеўскага палкоўніка Яна Аляксандра Канецпольскага, зруйнаваных працяглым (ад лістапада 1686 году да самых [[сёмуха|świątek zielonych]]) пастоем рэестравых казакоў запароскага палкоўніка Паўла Апостала Шчуроўскага. У 10 яго пазасталых дымах (каля 60 жыхароў) разьмясьціліся на пакорм 12 казакоў і 10 коней. Вяскоўцаў прымусілі справіць 3 вазы, кожны з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2,8237 л}} дзёгцю; зь іх выбралі здору, солі на 45 злотых, гарэлкі, рыбы, мяса, алею, тытуню, хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, абутку на 67 злотых; асобна пану палкоўніку Шчуроўскаму і сотніку Русановічу далі 126 злотых, 18 вёдраў {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}}, 139 вёдраў аўсу, солі на 3 злотыя<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 151—152</ref>. Згодна з «Тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 г.», складзеным на падставе папярэдняй люстрацыі, вёска Галкі — у палове Брагінскага маёнтку, якую дагэтуль шмат гадоў трымаў у заставе ад паноў Канецпольскіх дорпацкі падкаморы пан Аляксандар Антоні Бандынэлі<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 283—285</ref>. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні ў родзе Вішнявецкіх]] ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia... na Brahiniu»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. – Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. На 1754 год з 25 двароў (прыблізна 150 жыхароў) вёскі Галкі Брагінскага маёнтку выплачвалася «do grodu» (Оўруцкага замка) 3 злотыя, 26 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 15 злотых і 16 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 187</ref>. У тым жа годзе маёнтак Брагін быў куплены ў княгіні Эльжбэты, дачкі Міхала Сэрвацыя, Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім. Перапісы габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Галках адпаведна 4, 4 чалавек (głow), прыналежных да Брагінскага кагалу, і хрысьціяніна (пагалоўшчыне не падлягаў)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. – Киев, 1890. С. 302, 392, 711</ref>{{Заўвага|На Гэнэральнай мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» [[Вялікі гістарычны атляс Беларусі|Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі]], на якой адлюстраваная сытуацыя пярэдадня падзелаў Рэчы Паспалітай, Галкі пазначаны ў складзе Лоеўскага графства стражніка літоўскага Юзафа Юдыцкага і яго нашчадкаў на тэрыторыі Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва ВКЛ (Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122.), што супярэчыць усім прыведзеным вышэй сьведчаньням. Галкі, хоць і разьмешчаныя паміж колішнімі любецкімі сёламі Асарэвічы і Вяльле, але ніколі да Любецка-Лоеўскага староства не належалі і не падзялялі лёс апошняга ў XVII ст., калі частка яго далучана да Вялікага Княства.}}. === Расейская імпэрыя === У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1793 годзе Галкі апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182</ref>. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вядома, што вёскі Галкі, Бярозкі, Савічы, сёлы Ёлча, Грушна і іншыя былі ў заставе ў пана Ігнацыя Шышкі, а належалі ротмістру троцкаму пану Валенцію Зялёнку<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>{{Заўвага|Відавочна, зноў жа застаўным правам, бо ў XIX ст. тыя паселішчы названыя ўласнасьцю Ракіцкіх.}}. Паводле энцыкляпэдыі [[Гарады і вёскі Беларусі]] ў 1811 годзе — уладаньне паноў Ракіцкіх. У 1850 годзе ў вёсцы было 14 двароў. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 91 жыхар вёскі Галкі быў прыхаджанінам Ёлчанскай Сьвята-Міхайлаўскай царквы<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 706</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Ёлчанскай воласьці. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Галкі заставаліся ў прыходзе Міхайлаўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 75</ref>. На 1897 год налічвалася 35 двароў, 250 жыхароў, дзейнічала карчма. У 1909 годзе ў вёсцы 50 двароў, 234 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 35</ref>. === Найноўшая гісторыя === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галкі ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Пасьля вяртаньня ў склад [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 сьнежня 1927 году вёска зьяўлялася цэнтрам [[Галкаўскі сельсавет|Галкаўскага сельсавету]] Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай]] акругі. У 1929 годзе арганізаваны [[калгас]]. З 29 лютага 1938 году Камарынскі раён увайшоў у склад Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў верасьні 1943 году акупанты спалілі 99 двароў, забілі 18 жыхароў. У баях, якія тут вялі 9-ы гвардзейскі стралковы і 7-ы гвардзейскі кавалерыйскі карпусы, загінулі 295 салдат, у іх ліку [[Герой Савецкага Саюзу|Героі Савецкага Саюзу]] К. Д. Грыцынін і Т. Т. Міндзігулаў, якія былі пахаваны ў брацкай магіле на паўднёва-заходняй ускраіне вёскі. Адважна змагаўся полк пад камандаваньнем А. П. Сярогіна. Многім байцам і камандзірам прысвоена званьне Героя. З 8 студзеня 1954 году ў складзе Камарынскага раёну Гомельскай вобласьці. 25 сьнежня 1962 году Камарынскі раён скасаваны, Галкі апынуліся ў межах Брагінскага раёну. У складзе калгасу імя М. В. Фрунзэ (цэнтар — вёска Асарэвічы). == Насельніцтва == === Дынаміка === * 1850 год — 14 двароў. * 1897 год — 35 двароў, 250 жыхароў (паводле перапісу). * 1908 год — 50 двароў. * 1940 год — 106 двароў, 316 жыхароў. * 1959 год — 423 жыхара (паводле перапісу). * 2004 год — 63 гаспадаркі, 113 жыхароў. * 2006 год (01.01.2006) — 60 гаспадарак, 105 чалавек, зь якіх 7 ва ўзросьце да 16 гадоў, 42 — у працаздольным і 56 — старэйшым за працаздольны. == Вядомыя выхадцы == * Дзьмітры Шыраканаў — акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, доктар філязофскіх навук, прафэсар<ref>[http://nasb.gov.by/rus/members/academicians/shirokanov.php]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} [[Катэгорыя:Новаялчанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Брагінскага раёну]] c04aixwt2j5pmujeotnjdu7rhqczrei 2331099 2331097 2022-08-03T05:18:54Z Дамінік 64057 /* Вялікае Княства Літоўскае */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = |Трансьлітараваная назва = Hałki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1512 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 113 |Год падліку колькасьці = 2004 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 27 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Га́лкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}'''</ref>. — [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскага сельсавету]]. Да 26 верасьня 2006 году вёска ўваходзіла ў склад [[Асарэвіцкі сельсавет|Асарэвіцкага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190922194610/http://pravo.by/pdf/2006-175/2006-175(003-054).pdf «Об изменении административно-территориального устройства районов Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 26 сентября 2006 г. № 295]{{Ref-ru}}</ref>. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === За 36 км на паўднёвы ўсход ад [[Брагін]]а, 13 км ад чыгуначнай станцыі Ёлча (на лініі [[Оўруч]] — [[Палтава]]), 150 км ад [[Гомель|Гомеля]], 1 км ад дзяржаўнай мяжы з Украінай. == Транспартная сістэма == Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[аўтамабільная дарога|аўтадарозе]] [[Камарын]] — Брагін. Пляноўка складаецца з крывалінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. На поўначы ўчастак адасобленай забудовы — кароткая дугападобная вуліца. Жылыя хаты драўляныя, сядзібнага тыпу. == Гісторыя == Выяўленыя археолягамі паселішча эпохі неаліту (250 м на паўднёвы захад ад вёскі), паселішча раньняга жалезнага веку і эпохі Кіеўскай Русі (500 м на ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Стонча) сьведчаць пра засяленьне тутэйшых месцаў з глыбокай старажытнасьці. === Вялікае Княства Літоўскае === «''Сяло Брагінскае''» Галкі ўпершыню згаданае ў Акце абмежаваньня Брагінскай воласьці, датаваным 7 сакавіка 1512 году, і прызначалася каралём Жыгімонтам Старым князю Міхаілу Васільевічу Збараскаму, родапачынальніку князёў Вішнявецкіх{{заўвага|У 1490, 1511, 1512 гадах ён ужо, бывала, падпісваўся Вішнявецкім, а ў 1517 годзе, незадоўга да сьмерці, Вішнявецкім і Збараскім<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 553</ref>.}}: «''Лета Божага тысяча пяцьсот дванаццатага месяца марца сёмага дня_За Указам Гасударскім Найясьнейшага Караля Яго Міласьці Зыгмонта, а за паданым чалабіцьцем князя Міхайла Васілевіча Збараскага, я, Іван Андрэевіч Кміцічаў, дзяржаўца трактамірскі і дымірскі, дваранін Яго Міласьці Каралеўскай, выехаўшы на імене воласьці Брагіня, каторага воласьць раней прыналежная была да Яго Міласьці Гасудара Караля Вялікага Князя Літоўскага, аглядаў я рубеж той воласьці, каторая пачынаецца з гары рэчкаю Брагінкаю ўніз да ракі Дняпра, а Дняпром угору да сяла Брагінскага Гал'''э'''к{{заўвага|Тэкст абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. у фондах НГАБ у Менску (раней у фондах НГАБ у Горадні) вядомы з польскамоўнай актавай кнігі Мазырскага гродзкага суда як запіс ад 2 жніўня 1776 г., таму ў ім прысутныя і палянізмы.}}, ад таго сяла ідучы да места Брагіня ад рогу вострава Юркоўскага…''»<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049адв.</ref>{{заўвага|Поўны зьмест дамэнту гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/braginski_akt_1512_g/0-140# С. Бельскі. Акт абмежаваньня Брагінскай воласьці]}}. У 1514 годзе{{Заўвага|М. К. Любаўскі меркаваў, што падараваньне адбылося ў год праведзенага абмежаваньня — 1512, гл.: Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 239}} кароль падараваў князю «''тую волостку Брягин з местом и с корчмами, и з мытом, и з городищом, и со всими селы, и з людми, кром тых сел, што первеи того кому у тои волости будем дали''»<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511—1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508—1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). — Vilnius: Žara, 2002 [2004]. С. 240</ref>. Брагінская воласьць (і сяло Галкі) належала да [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва, названае княствам (разам з Брагінам і Галкамі), як раней Падляская і Валынская землі, было далучана («''вернута''») да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 77 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === У сакавіку 1574 году маёнтак Брагін быў падзелены паміж унукамі князя М. В. Збараскага князямі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі. «''Село Галки з людми данными, данью грошовою и медовою, з дубровами, с чертежами, лесы, полми, сеножатми, гоны бобровыми и ловы пташиными''» дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 1. – Мінск, 2000. С. 189</ref>{{заўвага|Чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Галкі<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Вышэйзгаданая звестка на 1512 год засталася аўтару невядомай. Раней, не сустрэўшы Галкі ні ў адной люстрацыі Любецкага староства, залічыў паселішча ў склад апошняга выключна з-за разьмяшчэньня яго між вёскамі Вяльле і Асарэвічы, што сам і адзначыў<ref>Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). – Минск, 2017. С. 17</ref>. Ці ня лепш было абмежавацца любецкім селішчам Галькаў (Halków), пра якое сапраўды ёсьць сьведчаньні ў крыніцах<ref>Metryka Litewska. Księga wpisów. Nr. 131. Opracował Andrzej Rachuba. — Warszawa, 2001. S. 152, 153</ref>?}}. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Галкі, атрымаў у спадчыну ад праваслаўных князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх католік князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай» ў Кароне. У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. На 1683 год у вёсцы Галкі Брагінскіх добраў пана Канецпольскага{{Заўвага|Пасля князёў Вішнявецкіх малодшай лініі імі да канца лета 1682 г. валодаў кракаўскі кашталян пан Станіслаў Канецпольскі.}} было 18 дымоў (×6 — прыблізна 108 жыхароў). Пазьней частка вяскоўцаў з-за гвалту, як ад казакоў, так і ад жаўнераў урадавых войскаў, адыйшла ў іншыя, больш спакойныя мясьціны, пра што паведамлялі пад прысягай у Оўруцкім гродзкім судзе сьведкі мешчанін Юры Андрыевіч і лясьнічы Лаўрын 14 верасьня 1686 году.<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 489, 550 — 551</ref>{{Заўвага|Выдаўцы адпаведнага дакумэнта ў «Архиве Юго-Западной России» падалі назву вёскі як Hatki (замест Hałki), але колькасьць адыйшоўшых дымоў (ośm) адпавядае колькасьці тых, што засталіся ды паднявольна ўтрымлівалі казакоў Апостала Шчуроўскага (dziesięć).}}. 28 чэрвеня 1687 году Галкі названыя ў справе Оўруцкага [[гродзкі суд|гродзкага суда]] сярод паселішчаў часткі Брагінскага маёнтку ваяводзіча бэлзскага, каралеўскага палкоўніка Яна Аляксандра Канецпольскага, зруйнаваных працяглым (ад лістапада 1686 году да самых [[сёмуха|świątek zielonych]]) пастоем рэестравых казакоў запароскага палкоўніка Паўла Апостала Шчуроўскага. У 10 яго пазасталых дымах (каля 60 жыхароў) разьмясьціліся на пакорм 12 казакоў і 10 коней. Вяскоўцаў прымусілі справіць 3 вазы, кожны з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2,8237 л}} дзёгцю; зь іх выбралі здору, солі на 45 злотых, гарэлкі, рыбы, мяса, алею, тытуню, хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, абутку на 67 злотых; асобна пану палкоўніку Шчуроўскаму і сотніку Русановічу далі 126 злотых, 18 вёдраў {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}}, 139 вёдраў аўсу, солі на 3 злотыя<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 151—152</ref>. Згодна з «Тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 г.», складзеным на падставе папярэдняй люстрацыі, вёска Галкі — у палове Брагінскага маёнтку, якую дагэтуль шмат гадоў трымаў у заставе ад паноў Канецпольскіх дорпацкі падкаморы пан Аляксандар Антоні Бандынэлі<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 283—285</ref>. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні ў родзе Вішнявецкіх]] ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia... na Brahiniu»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. – Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. На 1754 год з 25 двароў (прыблізна 150 жыхароў) вёскі Галкі Брагінскага маёнтку выплачвалася «do grodu» (Оўруцкага замка) 3 злотыя, 26 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 15 злотых і 16 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 187</ref>. У тым жа годзе маёнтак Брагін быў куплены ў княгіні Эльжбэты, дачкі Міхала Сэрвацыя, Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім. Перапісы габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Галках адпаведна 4, 4 чалавек (głow), прыналежных да Брагінскага кагалу, і хрысьціяніна (пагалоўшчыне не падлягаў)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. – Киев, 1890. С. 302, 392, 711</ref>{{Заўвага|На Гэнэральнай мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» [[Вялікі гістарычны атляс Беларусі|Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі]], на якой адлюстраваная сытуацыя пярэдадня падзелаў Рэчы Паспалітай, Галкі пазначаны ў складзе Лоеўскага графства стражніка літоўскага Юзафа Юдыцкага і яго нашчадкаў на тэрыторыі Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва ВКЛ (Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122.), што супярэчыць усім прыведзеным вышэй сьведчаньням. Галкі, хоць і разьмешчаныя паміж колішнімі любецкімі сёламі Асарэвічы і Вяльле, але ніколі да Любецка-Лоеўскага староства не належалі і не падзялялі лёс апошняга ў XVII ст., калі частка яго далучана да Вялікага Княства.}}. === Расейская імпэрыя === У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1793 годзе Галкі апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182</ref>. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вядома, што вёскі Галкі, Бярозкі, Савічы, сёлы Ёлча, Грушна і іншыя былі ў заставе ў пана Ігнацыя Шышкі, а належалі ротмістру троцкаму пану Валенцію Зялёнку<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>{{Заўвага|Відавочна, зноў жа застаўным правам, бо ў XIX ст. тыя паселішчы названыя ўласнасьцю Ракіцкіх.}}. Паводле энцыкляпэдыі [[Гарады і вёскі Беларусі]] ў 1811 годзе — уладаньне паноў Ракіцкіх. У 1850 годзе ў вёсцы было 14 двароў. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 91 жыхар вёскі Галкі быў прыхаджанінам Ёлчанскай Сьвята-Міхайлаўскай царквы<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 706</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Ёлчанскай воласьці. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Галкі заставаліся ў прыходзе Міхайлаўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 75</ref>. На 1897 год налічвалася 35 двароў, 250 жыхароў, дзейнічала карчма. У 1909 годзе ў вёсцы 50 двароў, 234 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 35</ref>. === Найноўшая гісторыя === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галкі ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Пасьля вяртаньня ў склад [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 сьнежня 1927 году вёска зьяўлялася цэнтрам [[Галкаўскі сельсавет|Галкаўскага сельсавету]] Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай]] акругі. У 1929 годзе арганізаваны [[калгас]]. З 29 лютага 1938 году Камарынскі раён увайшоў у склад Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў верасьні 1943 году акупанты спалілі 99 двароў, забілі 18 жыхароў. У баях, якія тут вялі 9-ы гвардзейскі стралковы і 7-ы гвардзейскі кавалерыйскі карпусы, загінулі 295 салдат, у іх ліку [[Герой Савецкага Саюзу|Героі Савецкага Саюзу]] К. Д. Грыцынін і Т. Т. Міндзігулаў, якія былі пахаваны ў брацкай магіле на паўднёва-заходняй ускраіне вёскі. Адважна змагаўся полк пад камандаваньнем А. П. Сярогіна. Многім байцам і камандзірам прысвоена званьне Героя. З 8 студзеня 1954 году ў складзе Камарынскага раёну Гомельскай вобласьці. 25 сьнежня 1962 году Камарынскі раён скасаваны, Галкі апынуліся ў межах Брагінскага раёну. У складзе калгасу імя М. В. Фрунзэ (цэнтар — вёска Асарэвічы). == Насельніцтва == === Дынаміка === * 1850 год — 14 двароў. * 1897 год — 35 двароў, 250 жыхароў (паводле перапісу). * 1908 год — 50 двароў. * 1940 год — 106 двароў, 316 жыхароў. * 1959 год — 423 жыхара (паводле перапісу). * 2004 год — 63 гаспадаркі, 113 жыхароў. * 2006 год (01.01.2006) — 60 гаспадарак, 105 чалавек, зь якіх 7 ва ўзросьце да 16 гадоў, 42 — у працаздольным і 56 — старэйшым за працаздольны. == Вядомыя выхадцы == * Дзьмітры Шыраканаў — акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, доктар філязофскіх навук, прафэсар<ref>[http://nasb.gov.by/rus/members/academicians/shirokanov.php]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} [[Катэгорыя:Новаялчанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Брагінскага раёну]] 5tkr6xupgmxn5087v3prpotc7h1cdeb 2 256369 2331116 2327046 2022-08-03T07:04:33Z Алёхно 75521 Выдалены ўвесь зьмест старонкі wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 256392 2331054 2330991 2022-08-02T21:03:03Z Hleb23 72152 /* Трэці кваліфікацыйны раўнд */ статыстыка ў шапцы + зьмены ў матчах за 2.07 wikitext text/x-wiki {{Сэзон футбольнага спаборніцтва|назва турніру=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|выява=Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|апісаньне=Алімпійскі стадыён Ататурка|час_праведзеньня=Кваліфікацыя: 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 Уласна спаборніцтва: 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023|колькасьць камандаў=Удзельнікі асноўнай часткі: 32 Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый)|сайт=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/|пераможца=яшчэ ня вызначаны|фіналіст=яшчэ ня вызначаны|паўфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|чвэрцьфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|матчаў ўсяго=45/310 (з улікам кваліфікацыі) 14,52%|галоў=102 (з улікам кваліфікацыі) 2,267 штоматч|гледачоў_на_стадыёнах=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|наведвальнасьць у сярэднім=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|найлепшы_галеадор=Віктар Баніфэйс Аког(Сьцяг Нарвэгіі Будэ-Глімт) — 4 мячы|апошні папярэдні сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|чарговы наступны сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|абноўлена=23/07/2022}} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|значак|'''Алімпійскі стадыён Ататурка'''|349x349пкс]] Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. {| class="wikitable" |+ ! colspan="5" |'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' |- !Дата | colspan="4" |''Кваліфікацыя:'' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 ''Уласна спаборніцтва:'' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |- !Каманды | colspan="4" |''Удзельнікі асноўнай часткі:'' 32 ''Усяго:'' 78 (зь 53 асацыяцый) |- ! colspan="5" |Статыстыка турніру |- ! rowspan="2" |Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі !Чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' !Срэбны чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' ! colspan="2" |Паўфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- ! colspan="4" |Чвэрцьфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- !Матчаў згулялі | colspan="2" |'''62/310 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |20% |- !Забілі галоў | colspan="2" |'''160 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |2,581 штоматч |- !Наведвальнасьць | colspan="4" |'''будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў''' |- !Найлепшы галеадор | colspan="4" |'''''Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]]) — 5 мячоў''''' |- | colspan="2" |[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] | colspan="2" |2022—2023 |''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' |} == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="3" |3-5 |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- | rowspan="7" |6-12 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Ян Сыкара]] ({{Мова-cs|''Jan Sýkora''|скарочана}}) [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Форчун Басі]] ({{Мова-en|''Fortune Bassey''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Туніс}} [[Айса Лайдуні]] ({{Мова-ar|''عيسى بلال العيدوني''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Крыстафэр Закарыясэн]] ({{Мова-no|''Kristoffer Zachariassen''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] payflq3r1tyexvwzqe3sitx0pqfclpj 2331059 2331054 2022-08-02T21:16:41Z Hleb23 72152 /* Статыстыка */ выніковая статыстыка на 02.08 wikitext text/x-wiki {{Сэзон футбольнага спаборніцтва|назва турніру=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|выява=Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|апісаньне=Алімпійскі стадыён Ататурка|час_праведзеньня=Кваліфікацыя: 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 Уласна спаборніцтва: 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023|колькасьць камандаў=Удзельнікі асноўнай часткі: 32 Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый)|сайт=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/|пераможца=яшчэ ня вызначаны|фіналіст=яшчэ ня вызначаны|паўфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|чвэрцьфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|матчаў ўсяго=45/310 (з улікам кваліфікацыі) 14,52%|галоў=102 (з улікам кваліфікацыі) 2,267 штоматч|гледачоў_на_стадыёнах=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|наведвальнасьць у сярэднім=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|найлепшы_галеадор=Віктар Баніфэйс Аког(Сьцяг Нарвэгіі Будэ-Глімт) — 4 мячы|апошні папярэдні сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|чарговы наступны сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|абноўлена=23/07/2022}} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|значак|'''Алімпійскі стадыён Ататурка'''|349x349пкс]] Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. {| class="wikitable" |+ ! colspan="5" |'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' |- !Дата | colspan="4" |''Кваліфікацыя:'' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 ''Уласна спаборніцтва:'' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |- !Каманды | colspan="4" |''Удзельнікі асноўнай часткі:'' 32 ''Усяго:'' 78 (зь 53 асацыяцый) |- ! colspan="5" |Статыстыка турніру |- ! rowspan="2" |Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі !Чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' !Срэбны чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' ! colspan="2" |Паўфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- ! colspan="4" |Чвэрцьфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- !Матчаў згулялі | colspan="2" |'''62/310 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |20% |- !Забілі галоў | colspan="2" |'''160 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |2,581 штоматч |- !Наведвальнасьць | colspan="4" |'''будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў''' |- !Найлепшы галеадор | colspan="4" |'''''Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]]) — 5 мячоў''''' |- | colspan="2" |[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] | colspan="2" |2022—2023 |''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' |} == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="3" |3-5 |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансала Матыяс Рамас]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- | rowspan="7" |6-12 |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Форчун Басі]] ({{Мова-en|''Fortune Bassey''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Туніс}} [[Айса Лайдуні]] ({{Мова-ar|''عيسى بلال العيدوني''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Крыстафэр Закарыясэн]] ({{Мова-no|''Kristoffer Zachariassen''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] dtsy37b5iop3n5sds89uea5qvufwtvg 2331060 2331059 2022-08-02T21:18:48Z Hleb23 72152 /* Статыстыка */ касьметычнае выпраўленьне wikitext text/x-wiki {{Сэзон футбольнага спаборніцтва|назва турніру=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|выява=Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|апісаньне=Алімпійскі стадыён Ататурка|час_праведзеньня=Кваліфікацыя: 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 Уласна спаборніцтва: 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023|колькасьць камандаў=Удзельнікі асноўнай часткі: 32 Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый)|сайт=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/|пераможца=яшчэ ня вызначаны|фіналіст=яшчэ ня вызначаны|паўфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|чвэрцьфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|матчаў ўсяго=45/310 (з улікам кваліфікацыі) 14,52%|галоў=102 (з улікам кваліфікацыі) 2,267 штоматч|гледачоў_на_стадыёнах=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|наведвальнасьць у сярэднім=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|найлепшы_галеадор=Віктар Баніфэйс Аког(Сьцяг Нарвэгіі Будэ-Глімт) — 4 мячы|апошні папярэдні сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|чарговы наступны сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|абноўлена=23/07/2022}} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|значак|'''Алімпійскі стадыён Ататурка'''|349x349пкс]] Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. {| class="wikitable" |+ ! colspan="5" |'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' |- !Дата | colspan="4" |''Кваліфікацыя:'' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 ''Уласна спаборніцтва:'' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |- !Каманды | colspan="4" |''Удзельнікі асноўнай часткі:'' 32 ''Усяго:'' 78 (зь 53 асацыяцый) |- ! colspan="5" |Статыстыка турніру |- ! rowspan="2" |Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі !Чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' !Срэбны чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' ! colspan="2" |Паўфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- ! colspan="4" |Чвэрцьфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- !Матчаў згулялі | colspan="2" |'''62/310 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |20% |- !Забілі галоў | colspan="2" |'''160 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |2,581 штоматч |- !Наведвальнасьць | colspan="4" |'''будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў''' |- !Найлепшы галеадор | colspan="4" |'''''Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]]) — 5 мячоў''''' |- | colspan="2" |[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] | colspan="2" |2022—2023 |''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' |} == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="4" |3-6 |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансала Матыяс Рамас]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |- | rowspan="6" |7-12 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Форчун Басі]] ({{Мова-en|''Fortune Bassey''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Туніс}} [[Айса Лайдуні]] ({{Мова-ar|''عيسى بلال العيدوني''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Крыстафэр Закарыясэн]] ({{Мова-no|''Kristoffer Zachariassen''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] q2oeonk8ns01g9wgjhfhg6m7y21p4dh 2331094 2331060 2022-08-03T04:56:01Z Hleb23 72152 даданьне сьцягоў у шапку wikitext text/x-wiki {{Сэзон футбольнага спаборніцтва|назва турніру=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|выява=Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|апісаньне=Алімпійскі стадыён Ататурка|час_праведзеньня=Кваліфікацыя: 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 Уласна спаборніцтва: 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023|колькасьць камандаў=Удзельнікі асноўнай часткі: 32 Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый)|сайт=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/|пераможца=яшчэ ня вызначаны|фіналіст=яшчэ ня вызначаны|паўфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|чвэрцьфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|матчаў ўсяго=45/310 (з улікам кваліфікацыі) 14,52%|галоў=102 (з улікам кваліфікацыі) 2,267 штоматч|гледачоў_на_стадыёнах=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|наведвальнасьць у сярэднім=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|найлепшы_галеадор=Віктар Баніфэйс Аког(Сьцяг Нарвэгіі Будэ-Глімт) — 4 мячы|апошні папярэдні сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|чарговы наступны сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|абноўлена=23/07/2022}} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА. [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|значак|'''Алімпійскі стадыён Ататурка'''|349x349пкс]] Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. {| class="wikitable" |+ ! colspan="5" |'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' |- !Дата | colspan="4" |''Кваліфікацыя:'' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022 ''Уласна спаборніцтва:'' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |- !Каманды | colspan="4" |''Удзельнікі асноўнай часткі:'' 32 ''Усяго:'' 78 (зь 53 асацыяцый) |- ! colspan="5" |Статыстыка турніру |- ! rowspan="2" |Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі !Чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' !Срэбны чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны''' ! colspan="2" |Паўфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- ! colspan="4" |Чвэрцьфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя''' |- !Матчаў згулялі | colspan="2" |'''62/310 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |20% |- !Забілі галоў | colspan="2" |'''160 (з улікам кваліфікацыі)''' | colspan="2" |2,581 штоматч |- !Наведвальнасьць | colspan="4" |'''будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў''' |- !Найлепшы галеадор | colspan="4" |'''''{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]]) — 5 мячоў''''' |- | colspan="2" |[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] | colspan="2" |2022—2023 |''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' |} == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="4" |4 | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 | rowspan="2" |3 | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2 | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="7" |2 | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 | rowspan="4" |1 | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 | rowspan="13" |1 | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0 |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1 | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Колькасьць клюбаў ! |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="18" |1 | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)^ЛЧ |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |матч 4 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |1:2 |9 жніўня 2022 |1. [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 5 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |матч 7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |1:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 8 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |матч 9 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |2:0 |9 жніўня 2022 |1. [[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) |- |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |матч 10 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |9 жніўня 2022 |1. [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] / {{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |матч 2 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) / {{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) / {{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) / {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) / {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'' |5 |- |2 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- | rowspan="4" |3-6 |''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансала Матыяс Рамас]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]'' |3 |- | rowspan="6" |7-12 |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Форчун Басі]] ({{Мова-en|''Fortune Bassey''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Туніс}} [[Айса Лайдуні]] ({{Мова-ar|''عيسى بلال العيدوني''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Крыстафэр Закарыясэн]] ({{Мова-no|''Kristoffer Zachariassen''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]'' |2 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] aameeuh6vcpwkaq7t9pl3r909xyxwd9 0 258096 2331011 2330913 2022-08-02T14:15:08Z W 11741 +Катэгорыя wikitext text/x-wiki '''Фінальны матч Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году''' стане апошнім матчам [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022–2023 гадоў]], 68-га сэзону галоўнага эўрапейскага клюбнага футбольнага турніру, які арганізуе УЭФА, і 31-га сэзону з моманту зьмены назвы з «Кубка клюбаў эўрапейскіх чэмпіёнаў» у «Лігу чэмпіёнаў УЭФА». Гульня пройдзе на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул|Стамбуле]], [[Турэччына]], 10 чэрвеня 2023 году. Першапачаткова фіналу было разьмеркавана адбыцца на стадыёне «[[Ўэмблі]]» ў [[Лёндан|Лёндане]], [[Ангельшчына]]. Аднак праз адтэрміноўкі й перанос [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу 2020 году]] з-за пандэміі [[COVID-19]] у Эўропе заплянаванае правядзеньне наступных фіналаў было перанесена на год назад, і на [[Альянц-Арэна|Альянц-Арэну]] ў [[Мюнхэн|Мюнхэне]] быў прызначаны фінал 2023 году. Калі [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які павінен быў адбыцца ў [[Стамбул|Стамбуле]], таксама прыйшлося перанесьці праз пандэмію [[COVID-19]] у [[Турэччына|Турэччыну]], фінал 2023 году быў аддадзены ў Стамбул. Зараз Мюнхэн прыме [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2025 году|фінал 2025 году]]. Пераможцы атрымаюць права згуляць супраць пераможцаў [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022–2023 гадоў]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. == Перад гульнёй == === Месца правядзеньня === Гэта будзе другі фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА на Алімпійскім стадыёне імя Ататурка; першы адбыўся ў 2005 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт] {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Фіналы Лігі чэмпіёнаў]] mlfshln1waamcmrt533zhhb6pmqnq6b 0 258107 2330995 2330976 2022-08-02T12:09:33Z Hleb23 72152 вызначэньне сутнасьці wikitext text/x-wiki Хрысьціанская малітва з шэрагу малітваў пабытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>47 старонка Малітаўніка на палічцы Льва Гарошкі</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == <references group=""></references> [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Малітаўнік на палічцы knihi.com] 0p1pf5ldz7h8s5dtdwsse8v2413rlkv 2330996 2330995 2022-08-02T12:10:02Z Hleb23 72152 артаграфічная памылка wikitext text/x-wiki Хрысьціанская малітва з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>47 старонка Малітаўніка на палічцы Льва Гарошкі</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == <references group=""></references> [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Малітаўнік на палічцы knihi.com] cqi88fzfa8jzexw5wmqt00b1omtcuce 2331010 2330996 2022-08-02T14:12:34Z W 11741 +[[Шаблён:Крыніцы]], 2 катэгорыі wikitext text/x-wiki '''Малітва перад ядою''' — хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларускаў. - С. 47</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] mwvegp5jxwla7af8b5lm9kxowhjh6ss 2331016 2331010 2022-08-02T15:19:23Z Hleb23 72152 wikitext text/x-wiki '''Малітва перад ядою''' — хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня перад ядою. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларускаў. - С. 47</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] 5qv3a752a35wkufhzf7y8iihpq9tqc4 2331019 2331016 2022-08-02T15:21:56Z Hleb23 72152 прыманьне таўталёгіі (якую сам стварыў 5 хвілінаў таму па няўважлівасьці) wikitext text/x-wiki '''Малітва перад ядою''' — хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларускаў. - С. 47</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] mwvegp5jxwla7af8b5lm9kxowhjh6ss 2331022 2331019 2022-08-02T15:25:03Z Hleb23 72152 артаграфічная памылка wikitext text/x-wiki '''Малітва перад ядою''' — хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларусаў. - С. 47</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] 56sg0vdj4jxjorqhdqtldvdocfg7109 2331103 2331022 2022-08-03T05:34:07Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki '''Малітва перад ядою''' — хрысьціянская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыцеш. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларусаў. — С. 47</ref> ==== Вочы ўсіх да Цябе, Госпадзе, зьвяртаюцца з надзеяю, і Ты даеш усім страву ў добры час, адчыняеш шчодрую руку Тваю, і ўсё жывое сыціш. ==== Сэнсовыя зьмены ==== ''Сыціш'' было заменена на ''сыцеш'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым — укормленым, тлустым. '''Прыклад ужываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі — пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] 4hpal5esfj8hz6dvv1fbibf2z2910x9 0 258113 2331093 2330985 2022-08-03T04:44:38Z Taravyvan Adijene 1924 гэта Вікіпэдыя [[Беларуская мова|па-беларуску]] wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Сацыялістычная Рэспубліка Македонія |НазваЎРоднымСклоне = Сэрбія |НазваНаДзяржаўнайМове = Социјалистичка Република Македонија |ПапярэдняяДзяржава1 = Каралеўства Югаславія |СьцягПапярэдняйДзяржавы1 = Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg |ПапярэдняяДзяржава2 = Дэмакратычная Фэдэратыўная Югаславія |СьцягПапярэдняйДзяржавы2 = Flag of the Democratic Federal Yugoslavia.svg |ГодПачаткуІснаваньня = 9 красавіка 1945 |ГодКанцаІснаваньня = 8 верасня 1991 |ПэрыядІснаваньня = 9 красавіка 1945 — 8 верасня 1991 |НаступнаяДзяржава1 = Паўночная Македонія |СьцягНаступнайДзяржавы1 = Flag of Macedonia (1992–1995).svg |Сьцяг = Flag of the Socialist Republic of Macedonia (1963–1991).svg |Герб = Emblem of Macedonia (1946–2009).svg |НацыянальныДэвіз = |ДзяржаўныГімн = |Месцазнаходжаньне = |ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = |АфіцыйнаяМова = [[Сэрбскахарвацкая мова|сэрбскахарвацкая]], [[Македонская мова|македонская]] |Сталіца = [[Скоп’е]] |НайбуйнейшыГорад = |ТыпУраду = [[сацыялістычная рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = |ІмёныКіраўнікоў = |Плошча = 25 713 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = |АдсотакВады = |ГодАцэнкіНасельніцтва = |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = |Насельніцтва = 2 033 964 |Валюта = [[югаслаўскі дынар]] |Катэгорыя = Гісторыя Паўночнай Македоніі }} '''Сацыялісты́чная Рэспу́бліка Македонія''' ({{мова-mk|Социјалистичка Република Македонија}})— адна з 6 сацыялістычных рэспублік, што ўтваралі [[СФРЮ]]. Цяпер гэта [[Паўночная Македонія]]. == Кіраўніцтва рэспублікі == {{Перакласьці}} * [[Методія Андонов-Ченто]] * [[Лазар Колішевскі]] * [[Лазар Колішевскі]] * [[Відое Смилевскій]] * [[Димче-Мире Стояноў]] * [[Лазар Колішевскі]] * [[Люпчо Арсов]] * [[Відое Смилевский]] * [[Міто Хаджывасилев]] * [[Нікола Мінчеў]] * [[Видое Смілевскі]] * [[Люпчо Арсоў]] * [[Ангел Чемерскі]] * [[Благоя Талескі]] * [[Томе Буклеский]] * [[Ванчо Апостолскі]] * [[Драголюб Ставрев]] * [[Ездимир Богданскі]] * [[Владимир Мітков]] * [[Лазар Колішевскі]] (1945—1953), * [[Люпчо Арсоў]] (1953—1961), * [[Александар Грлічкоў]] (1961—1965), * [[Нікола Мінчеў]] (1965—1968), * [[Ксенте Богоев]] (1968—1974), * [[Благоя Папоў]] (1974—1982), * [[Драгалюб Стаўрев]] (1982—1986), * [[Глігорые Гоговскій]] (1986—1991) {{Накід}} [[Катэгорыя:Гісторыя Паўночнай Македоніі]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Югаславіі|Македонія]] [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы Балканаў]] abxt5p3idce38f2qpuekmm9g5jk74ys 0 258114 2330993 2022-08-02T12:02:07Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{палітык}} '''Нэнсі Патрыцыя Пэлосі''' ({{мова-en|Nancy Patricia Pelosi}}; {{ДН|26|3|1940}}, [[Балтымар]], [[Мэрылэнд]], [[ЗША]]) — [[ЗША|амэрыканская]] палітычная дзяячка, дэпутат [[Палата Прадстаўнікоў ЗША|Палаты прадстаўнікоў]] [[Кангрэс ЗША|Кангрэсу ЗША]] (з 1993 году) а...' wikitext text/x-wiki {{палітык}} '''Нэнсі Патрыцыя Пэлосі''' ({{мова-en|Nancy Patricia Pelosi}}; {{ДН|26|3|1940}}, [[Балтымар]], [[Мэрылэнд]], [[ЗША]]) — [[ЗША|амэрыканская]] палітычная дзяячка, дэпутат [[Палата Прадстаўнікоў ЗША|Палаты прадстаўнікоў]] [[Кангрэс ЗША|Кангрэсу ЗША]] (з 1993 году) ад 8-й выбарчай акругі ([[Сан-Францыска]]) у [[Каліфорнія|Каліфорніі]], лідэр фракцыі [[Дэмакратычная партыя ЗША|дэмакратаў]] у Палаце прадстаўнікоў (з 2003 году). З 2019 года займае пасаду [[сьпікер]]у Палаты прадстаўнікоў ЗША, таксама займала яе з 2007 да 2011 году. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям’і дэмакрата Томаса д’Алесандра, які быў [[Кангрэс ЗША|кангрэсмэнам ЗША]] ад штата [[Мэрылэнд]] і мэрам [[Балтымар]]у. Брат Нэнсі таксама быў мэрам Балтымору ў 1967—1971 гадах. Вучылася ў [[Вашынгтонскі Троіцкі ўнівэрсытэт|Вашынгтонскім унівэрсытэце Трыніці]] (выпуск 1962 году). 2 чэрвеня 1987 году выйграла выбары ў [[Кангрэс ЗША]] ад 8-й выбарчай акругі ў [[Сан-Францыска]] — ў акрузе, якая галасуе за дэмакратаў з 1949 году. Пэлосі пераабіралася ў Кангрэс зь не менш за 75 % галасоў. У 2001 годзе Пэлосі абраная партыйным арганізатарам дэмакратычнай меншасьці Кангрэсу ЗША — гэта другі выбарны пост пасьля пасады лідэра меншасьці. У 2003 годзе сама заняла пасаду лідэра меншасьці. Працавала ў пастаянным адмысловым камітэце Палаты прадстаўнікоў па справах разьведвальных службаў і ў Камітэце асыгнаваньняў. Пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычных актаў 11 верасьня 2001 году]] кіравала ў Кангрэсе разглядам працы спэцслужбаў і распрацоўвала законапраект аб стварэньні незалежнай камісіі па вывучэньні дзейнасьці фэдэральнага ўраду — «Камісіі 9/11». Нэнсі Пэлосі была адным з самых жорсткіх крытыкаў адміністрацыі [[Джордж Ўокер Буш|Джорджа Буша малодшага]], а затым — губэрнатара штату [[Каліфорнія]] [[Арнольд Шварцэнэгер|Арнольда Шварцэнэгера]]. 4 студзеня 2007 году Пэлосі абрана старшынёй ([[сьпікер]]ам) Палаты прадстаўнікоў ЗША — яна стала першай жанчынай на гэтай пасадзе за ўсю гісторыю краіны. Пэлосі стала самай высокапастаўленай жанчынай у амэрыканскай гісторыі на момант уступленьня на пасаду, знаходзячыся на трэцяй ступені ўпраўленчай іерархіі пасьля [[Прэзыдэнт ЗША|прэзыдэнта]] і [[Віцэ-прэзыдэнт ЗША|віцэ-прэзыдэнта ЗША]]. Дэмакраты тады зноў аднавілі большасьць у ніжняй палаце амэрыканскага парлямэнту пасьля дванаццацігадовага знаходжаньня ў апазыцыі. На прамежкавых выбарах у Палату прадстаўнікоў дэмакраты страцілі большасьць, таму пасаду сьпікера перайшла да рэспубліканцаў. Зь 3 студзеня 2011 году яна была лідэрам фракцыі меншасьці ў Палаце. На прамежкавых выбарах у Палату прадстаўнікоў у 2018 годзе дэмакраты вярнулі большасьць у гэтым органе ўлады, таму Пэласі зноў заняла пасаду сьпікера Палаты прадстаўнікоў. Сярод іншай яе дзейнасьці на гэтай пасадзе, яна дэ-факта ўзначальвала абодва працэсы [[імпічмэнт]]у [[Дональд Трамп|Дональду Трампу]] ў Палаце прадстаўнікоў у 2019 і 2021 гадах. == Абвастрэньне 2022 году == 30 ліпеня 2022 году зьявілася інфармацыя, што Пэлосі наведае [[Тайвань]] падчас свайго турнэ па Азіі. Гэта выклікала нездавальненьне [[Кітай|Кітаю]], які не прызнае незалежнасьць Тайваню. ЗША ў адказ накіравала туды авіяносец [[USS Ronald Reagan (CVN-76)]]. Кітай распачаў каля востраву вайсковыя вучэнньні, Тайвань актывізаваў сваю СПА. панядзелак прадстаўнік Кітаю ў ААН Чжан Цзюнь папярэдзіў, што візыт падарве адносіны паміж Пэкінам і Вашынгтонам. Міністэрства замежных спраў Кітаю таксама заявіла, што візыт Пэлосі «стане грубым умяшаньнем ва ўнутраныя справы Кітаю», дадаўшы: «Тыя, хто граюць з агнём, загінуць ад яго». Урад ЗША афіцыйна не пацьверджваў, што Нэнсі Пэлосі наведае Тайвань<ref>[https://www.svaboda.org/a/31970262.html Чаму ўсе абмяркоўваюць магчымы візыт сьпікера Кангрэсу ЗША Нэнсі Пэлосі на Тайвань], Радыё Свабода, 2.8.2022</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пэлосі, Нэнсі}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Балтымары]] [[Катэгорыя:Палітыкі ЗША]] [[Катэгорыя:Сябры Дэмакратычнай партыі ЗША]] btw9uz3q9gi7gkpsmvuady1n8boeq69 2331095 2330993 2022-08-03T05:07:19Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія wikitext text/x-wiki {{палітык}} '''Нэнсі Патрыцыя Пэлосі''' ({{мова-en|Nancy Patricia Pelosi}}; {{Н|1}} 26 сакавіка 1940, [[Балтымар]], [[Мэрылэнд]], [[ЗША]]) — [[ЗША|амэрыканская]] палітычная дзяячка, дэпутат [[Палата Прадстаўнікоў ЗША|Палаты прадстаўнікоў]] [[Кангрэс ЗША|Кангрэсу ЗША]] (з 1993 году) ад 8-й выбарчай акругі ([[Сан-Францыска]]) у [[Каліфорнія|Каліфорніі]], лідэр фракцыі [[Дэмакратычная партыя ЗША|дэмакратаў]] у Палаце прадстаўнікоў (з 2003 году). З 2019 году займае пасаду [[сьпікер]]а Палаты прадстаўнікоў ЗША, таксама займала яе з 2007 да 2011 году. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям’і дэмакрата Томаса д’Алесандра, які быў [[Кангрэс ЗША|кангрэсмэнам ЗША]] ад штата [[Мэрылэнд]] і мэрам [[Балтымар]]у. Брат Нэнсі таксама быў мэрам Балтымару ў 1967—1971 гадах. Навучалася ў [[Вашынгтонскі Троіцкі ўнівэрсытэт|Вашынгтонскім унівэрсытэце Трыніці]] (выпуск 1962 году). 2 чэрвеня 1987 году выйграла выбары ў [[Кангрэс ЗША]] ад 8-й выбарчай акругі ў [[Сан-Францыска]] — у акрузе, якая галасуе за дэмакратаў з 1949 году. Пэлосі пераабіралася ў Кангрэс зь ня менш за 75 % галасоў. У 2001 годзе Пэлосі абраная партыйным арганізатарам дэмакратычнай меншасьці Кангрэсу ЗША — гэта другі выбарны пост пасьля пасады лідэра меншасьці. У 2003 годзе сама заняла пасаду лідэра меншасьці. Працавала ў пастаянным адмысловым камітэце Палаты прадстаўнікоў па справах разьведвальных службаў і ў Камітэце асыгнаваньняў. Пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычных актаў 11 верасьня 2001 году]] кіравала ў Кангрэсе разглядам працы спэцслужбаў і распрацоўвала законапраект аб стварэньні незалежнай камісіі па вывучэньні дзейнасьці фэдэральнага ўраду — «Камісіі 9/11». Нэнсі Пэлосі была адным з самых жорсткіх крытыкаў адміністрацыі [[Джордж Ўокер Буш|Джорджа Буша малодшага]], а затым — губэрнатара штату [[Каліфорнія]] [[Арнольд Шварцэнэгер|Арнольда Шварцэнэгера]]. 4 студзеня 2007 году Пэлосі абрана старшынёй ([[сьпікер]]ам) Палаты прадстаўнікоў ЗША — яна стала першай жанчынай на гэтай пасадзе за ўсю гісторыю краіны. Пэлосі стала самай высокапастаўленай жанчынай у амэрыканскай гісторыі на момант уступленьня на пасаду, знаходзячыся на трэцяй ступені кіроўнай герархіі пасьля [[Прэзыдэнт ЗША|прэзыдэнта]] і [[Віцэ-прэзыдэнт ЗША|віцэ-прэзыдэнта ЗША]]. Дэмакраты тады зноў аднавілі большасьць у ніжняй палаце амэрыканскага парлямэнту пасьля дванаццацігадовага знаходжаньня ў апазыцыі. На прамежкавых выбарах у Палату прадстаўнікоў дэмакраты страцілі большасьць, таму пасада сьпікера перайшла да рэспубліканцаў. З 3 студзеня 2011 году яна была лідэрам фракцыі меншасьці ў Палаце. На прамежкавых выбарах у Палату прадстаўнікоў у 2018 годзе дэмакраты вярнулі большасьць у гэтым органе ўлады, таму Пэлосі зноў заняла пасаду сьпікера Палаты прадстаўнікоў. Сярод іншай яе дзейнасьці на гэтай пасадзе яна дэ-факта ўзначальвала абодва працэсы [[імпічмэнт]]у [[Дональд Трамп|Дональда Трампа]] ў Палаце прадстаўнікоў у 2019 і 2021 гадах. == Абвастрэньне 2022 году == 30 ліпеня 2022 году зьявілася інфармацыя, што Пэлосі наведае [[Тайвань]] падчас свайго турнэ па Азіі. Гэта выклікала нездавальненьне [[Кітай|Кітаю]], які не прызнае незалежнасьць Тайваню. ЗША ў адказ накіравала туды авіяносец [[USS Ronald Reagan (CVN-76)]]. Кітай распачаў каля востраву вайсковыя вучэнньні, Тайвань актывізаваў сваю СПА. У панядзелак прадстаўнік Кітаю ў ААН Чжан Цзюнь папярэдзіў, што візыт падарве адносіны паміж Пэкінам і Вашынгтонам. Міністэрства замежных справаў Кітаю таксама заявіла, што візыт Пэлосі «стане грубым умяшаньнем ва ўнутраныя справы Кітаю», дадаўшы: «Тыя, хто граюць з агнём, загінуць ад яго». Урад ЗША афіцыйна не пацьверджваў, што Нэнсі Пэлосі наведае Тайвань<ref>[https://www.svaboda.org/a/31970262.html Чаму ўсе абмяркоўваюць магчымы візыт сьпікера Кангрэсу ЗША Нэнсі Пэлосі на Тайвань], Радыё Свабода, 2.8.2022</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пэлосі, Нэнсі}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Балтымары]] [[Катэгорыя:Палітыкі ЗША]] [[Катэгорыя:Сябры Дэмакратычнай партыі ЗША]] 099hzx9zngzxjzd6eqdy4r2lngrltir 0 258115 2330994 2022-08-02T12:03:06Z Stary Jolup 145 Перанакіроўвае на [[Палата прадстаўнікоў ЗША]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Палата прадстаўнікоў ЗША]] 15rj960wg84ms5a4ipu1tb1gier7kpe 0 258116 2330997 2022-08-02T12:11:22Z Гарбацкі 13252 Створана старонка са зьместам ''''Саламэя Паўлычка''' (укр. ''Соломія Павличко''; 15 сьнежня 1958, Львоў, Украіна ― 31 сьнежня 1999, Кіеў, Украіна) ― украінская літаратуразнаўца, перакладніца, пісьменьніца, публіцыстка<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed....' wikitext text/x-wiki '''Саламэя Паўлычка''' (укр. ''Соломія Павличко''; 15 сьнежня 1958, Львоў, Украіна ― 31 сьнежня 1999, Кіеў, Украіна) ― украінская літаратуразнаўца, перакладніца, пісьменьніца, публіцыстка<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Саламэя Паўлычка|Арыгінал імя=Соломія Павличко|Імя пры нараджэньні=Соломія Павличко|Дата нараджэньня=15 сьнежня 1958|Месца нараджэньня=Львоў, Украіна|Месца пахаваньня=Байкавыя могілкі, Кіеў|Дата сьмерці=31 сьнежня 1999|Месца сьмерці=Кіеў, Украіна|Род дзейнасьці=Літаратуразнаўца, пісьменьніца, перакладніца, публіцыстка, выдаўца|Гады актыўнасьці=1986-1999|Мова=Украінская|Значныя творы=Дискурс модернізму в українській літературі (1997), Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001), Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002).}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям'і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям'ёй пераехала ў Кіеў, на Крэшчацік. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з ЗША. Сярод іх быў раман Лорэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1981), скончыла асьпірантуру пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага рамантызму (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і Эмілі Дыкінсан)». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня чадным газам ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва узросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на Байковых могілках з удзелам шматлікіх вернікаў<ref>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі НАН Украіны спачатку малодшай навуковыай супрацоўніцай аддзьдзелу замежнай літаратуры (1985-1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990-1991). ), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992-1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай адзьдзелу тэорыі літаратуры (1997-1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992-1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «Кіева-Магілянская акадэмія» (1995)<ref>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності [Архівовано 28 березня 2019 у Wayback Machine.] // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</ref>. Саламэя Паўлычка была доктаркай філялягічных навук (1995), дацэнткай (1997) і прафэсаркай Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), чаліцай Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка Сяргея Яфрэмава (пастмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры славістыкі і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў Альбэрцкага ўнівэрсытэту (Эдмантан, 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996-1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала выдавецтва перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 года выдавецтвам кіруе дачка Саламэі Багдана Паўлычка)<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі фэмінізму<ref>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям'і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</ref>. == Працы == ==== Манаграфіі, эсэ ==== • Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. • Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. • Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. • Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. • Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 ==== Рэцэнзіі ==== • Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. • Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. • За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. • Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. • Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). • Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). • Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). • Теорія літератури (2002). • Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. ==== Пераклады ==== • Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. • Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. • Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 • Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў Кіеве імем Саламэі Паўлычкі назвалі вуліцу<ref>У Києві з'явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</ref>. == Крыніцы == ghfxtpgka5i81ea9tn6nqc0ogj3ov9e 2330998 2330997 2022-08-02T12:12:17Z Гарбацкі 13252 Гарбацкі перанёс старонку [[Саламэя Паўлічка]] у [[Саламэя Паўлычка]]: Абдрук у шапцы wikitext text/x-wiki '''Саламэя Паўлычка''' (укр. ''Соломія Павличко''; 15 сьнежня 1958, Львоў, Украіна ― 31 сьнежня 1999, Кіеў, Украіна) ― украінская літаратуразнаўца, перакладніца, пісьменьніца, публіцыстка<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Саламэя Паўлычка|Арыгінал імя=Соломія Павличко|Імя пры нараджэньні=Соломія Павличко|Дата нараджэньня=15 сьнежня 1958|Месца нараджэньня=Львоў, Украіна|Месца пахаваньня=Байкавыя могілкі, Кіеў|Дата сьмерці=31 сьнежня 1999|Месца сьмерці=Кіеў, Украіна|Род дзейнасьці=Літаратуразнаўца, пісьменьніца, перакладніца, публіцыстка, выдаўца|Гады актыўнасьці=1986-1999|Мова=Украінская|Значныя творы=Дискурс модернізму в українській літературі (1997), Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001), Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002).}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям'і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям'ёй пераехала ў Кіеў, на Крэшчацік. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з ЗША. Сярод іх быў раман Лорэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1981), скончыла асьпірантуру пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага рамантызму (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і Эмілі Дыкінсан)». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня чадным газам ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва узросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на Байковых могілках з удзелам шматлікіх вернікаў<ref>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі НАН Украіны спачатку малодшай навуковыай супрацоўніцай аддзьдзелу замежнай літаратуры (1985-1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990-1991). ), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992-1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай адзьдзелу тэорыі літаратуры (1997-1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992-1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «Кіева-Магілянская акадэмія» (1995)<ref>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності [Архівовано 28 березня 2019 у Wayback Machine.] // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</ref>. Саламэя Паўлычка была доктаркай філялягічных навук (1995), дацэнткай (1997) і прафэсаркай Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), чаліцай Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка Сяргея Яфрэмава (пастмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры славістыкі і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў Альбэрцкага ўнівэрсытэту (Эдмантан, 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996-1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала выдавецтва перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 года выдавецтвам кіруе дачка Саламэі Багдана Паўлычка)<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі фэмінізму<ref>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям'і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</ref>. == Працы == ==== Манаграфіі, эсэ ==== • Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. • Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. • Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. • Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. • Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 ==== Рэцэнзіі ==== • Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. • Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. • За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. • Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. • Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). • Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). • Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). • Теорія літератури (2002). • Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. ==== Пераклады ==== • Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. • Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. • Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 • Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў Кіеве імем Саламэі Паўлычкі назвалі вуліцу<ref>У Києві з'явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</ref>. == Крыніцы == ghfxtpgka5i81ea9tn6nqc0ogj3ov9e 2331000 2330998 2022-08-02T12:26:40Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгоры і спасылкі. wikitext text/x-wiki '''Саламэя Паўлычка''' ([[Украінская мова|укр.]] ''Соломія Павличко''; 15 сьнежня 1958, [[Львоў]], [[Украіна]] ― 31 сьнежня 1999, [[Кіеў]], [[Украіна]]) ― украінская [[літаратуразнаўца]], [[перакладніца]], [[пісьменьніца]], [[Публіцыст|публіцыстка]]<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Саламэя Паўлычка|Арыгінал імя=Соломія Павличко|Імя пры нараджэньні=Соломія Павличко|Дата нараджэньня=15 сьнежня 1958|Месца нараджэньня=Львоў, Украіна|Месца пахаваньня=Байкавыя могілкі, Кіеў|Дата сьмерці=31 сьнежня 1999|Месца сьмерці=Кіеў, Украіна|Род дзейнасьці=Літаратуразнаўца, пісьменьніца, перакладніца, публіцыстка, выдаўца|Гады актыўнасьці=1986-1999|Мова=Украінская|Значныя творы=Дискурс модернізму в українській літературі (1997), Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001), Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002).}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям'і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям'ёй пераехала ў Кіеў, на [[Хрэшчацік (станцыя мэтро)|Хрэшчацік]]. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з [[ЗША]]. Сярод іх быў [[раман]] Д. Лоўрэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры [[Кіеўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі]] (1981), скончыла [[Асьпірантура|асьпірантуру]] пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага [[Рамантызм|рамантызму]] (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і [[Эмілі Дыкінсан]])». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня [[Чадны газ|чадным газам]] ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва узросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на [[Байкавыя могілкі|Байкавых могілках]] з удзелам шматлікіх вернікаў<ref><small>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт</small>.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі [[НАН Украіны]] спачатку малодшай навуковыай супрацоўніцай аддзьдзелу замежнай літаратуры (1985-1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990-1991). ), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992-1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай адзьдзелу тэорыі літаратуры (1997-1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992-1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «[[Кіева-Магілянская акадэмія]]» (1995)<ref><small>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</small></ref>. Саламэя Паўлычка была доктаркай філялягічных навук (1995), дацэнткай (1997) і прафэсаркай Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), чаліцай Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка [[Сяргей Яфрэмаў|Сяргея Яфрэмава]] (пастмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры славістыкі і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў [[Альбэрцкі ўнівэрсытэт|Альбэрцкага ўнівэрсытэту]] ([[Эдмантан]], 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996-1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала [[выдавецтва]] перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 года выдавецтвам кіруе дачка Саламэі [[Багдана Паўлычка]])<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі [[Фэмінізм|фэмінізму]]<ref><small>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</small></ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям'і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref><small>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</small></ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref><small>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</small></ref>. == Працы == ==== Манаграфіі, эсэ ==== • Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. • Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. • Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. • Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. • Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 ==== Рэцэнзіі ==== • Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. • Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. • За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. • Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. • Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). • Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). • Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). • Теорія літератури (2002). • Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. ==== Пераклады ==== • Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. • Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. • Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 • Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў [[Кіеў|Кіеве]] імем Саламэі Паўлычкі назвалі [[Вуліца|вуліцу]]<ref><small>У Києві з'явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</small></ref>. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 15 сьнежня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1958 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Асобы Кіева]] [[Катэгорыя:Украінскія пісьменьніцы]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія перакладнікі]] [[Катэгорыя:Украінскія прафэсары]] [[Катэгорыя:Украінскія публіцысты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 31 сьнежня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Кіеве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Байкавых могілках]] [[Катэгорыя:Украінскія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Украіністы]] [[Катэгорыя:Памерлі ад асфіксіі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Кіеўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладнікі Кіева-Магілянскай акадэміі]] [[Катэгорыя:Акадэмія навук Украіны]] ax2awfav9tclbnzkybwr5exdmrqzb9w 2331001 2331000 2022-08-02T12:31:59Z Гарбацкі 13252 Прыбраны абдрук. wikitext text/x-wiki '''Саламэя Паўлычка''' ([[Украінская мова|укр.]] ''Соломія Павличко''; 15 сьнежня 1958, [[Львоў]], [[Украіна]] ― 31 сьнежня 1999, [[Кіеў]], [[Украіна]]) ― украінская [[літаратуразнаўца]], [[перакладніца]], [[пісьменьніца]], [[Публіцыст|публіцыстка]]<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Саламэя Паўлычка|Арыгінал імя=Соломія Павличко|Імя пры нараджэньні=Соломія Павличко|Дата нараджэньня=15 сьнежня 1958|Месца нараджэньня=Львоў, Украіна|Месца пахаваньня=Байкавыя могілкі, Кіеў|Дата сьмерці=31 сьнежня 1999|Месца сьмерці=Кіеў, Украіна|Род дзейнасьці=Літаратуразнаўца, пісьменьніца, перакладніца, публіцыстка, выдаўца|Гады актыўнасьці=1986-1999|Мова=Украінская|Значныя творы=Дискурс модернізму в українській літературі (1997), Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001), Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002).}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям'і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям'ёй пераехала ў Кіеў, на [[Хрэшчацік (станцыя мэтро)|Хрэшчацік]]. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з [[ЗША]]. Сярод іх быў [[раман]] Д. Лоўрэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры [[Кіеўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі]] (1981), скончыла [[Асьпірантура|асьпірантуру]] пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага [[Рамантызм|рамантызму]] (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і [[Эмілі Дыкінсан]])». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня [[Чадны газ|чадным газам]] ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва ўзросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на [[Байкавыя могілкі|Байкавых могілках]] з удзелам шматлікіх вернікаў<ref><small>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт</small>.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі [[НАН Украіны]] спачатку малодшай навуковыай супрацоўніцай аддзьдзелу замежнай літаратуры (1985-1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990-1991). ), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992-1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай адзьдзелу тэорыі літаратуры (1997-1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992-1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «[[Кіева-Магілянская акадэмія]]» (1995)<ref><small>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</small></ref>. Саламэя Паўлычка была [[Доктар філялягічных навук|доктаркай філялягічных навук]] (1995), [[Дацэнтка|дацэнткай]] (1997) і [[Прафэсар|прафэсаркай]] Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), чаліцай [[Нацыянальны саюз пісьменьнікаў Украіны|Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны]] (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка [[Сяргей Яфрэмаў|Сяргея Яфрэмава]] (пастмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры [[Славістыка|славістыкі]] і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў [[Альбэрцкі ўнівэрсытэт|Альбэрцкага ўнівэрсытэту]] ([[Эдмантан]], 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996-1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала [[выдавецтва]] перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 года выдавецтвам кіруе дачка Саламэі [[Багдана Паўлычка]])<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі [[Фэмінізм|фэмінізму]]<ref><small>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</small></ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям'і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref><small>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</small></ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref><small>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</small></ref>. == Працы == ==== Манаграфіі, эсэ ==== • Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. • Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. • Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. • Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. • Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 ==== Рэцэнзіі ==== • Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. • Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. • За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. • Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. • Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). • Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). • Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). • Теорія літератури (2002). • Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. ==== Пераклады ==== • Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. • Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. • Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 • Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў [[Кіеў|Кіеве]] імем Саламэі Паўлычкі назвалі [[Вуліца|вуліцу]]<ref><small>У Києві з'явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</small></ref>. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 15 сьнежня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1958 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Асобы Кіева]] [[Катэгорыя:Украінскія пісьменьніцы]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія перакладнікі]] [[Катэгорыя:Украінскія прафэсары]] [[Катэгорыя:Украінскія публіцысты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 31 сьнежня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Кіеве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Байкавых могілках]] [[Катэгорыя:Украінскія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Украіністы]] [[Катэгорыя:Памерлі ад асфіксіі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Кіеўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладнікі Кіева-Магілянскай акадэміі]] [[Катэгорыя:Акадэмія навук Украіны]] qwndtd4l7aj67ldzampwmkl7qsnoygw 2331002 2331001 2022-08-02T12:37:13Z Гарбацкі 13252 Прыбраныя абдрукі wikitext text/x-wiki '''Саламэя Паўлычка''' ([[Украінская мова|укр.]] ''Соломія Павличко''; 15 сьнежня 1958, [[Львоў]], [[Украіна]] ― 31 сьнежня 1999, [[Кіеў]], [[Украіна]]) ― украінская [[літаратуразнаўца]], [[перакладніца]], [[пісьменьніца]], [[Публіцыст|публіцыстка]]<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Саламэя Паўлычка|Арыгінал імя=Соломія Павличко|Імя пры нараджэньні=Соломія Павличко|Дата нараджэньня=15 сьнежня 1958|Месца нараджэньня=Львоў, Украіна|Месца пахаваньня=Байкавыя могілкі, Кіеў|Дата сьмерці=31 сьнежня 1999|Месца сьмерці=Кіеў, Украіна|Род дзейнасьці=Літаратуразнаўца, пісьменьніца, перакладніца, публіцыстка, выдаўца|Гады актыўнасьці=1986-1999|Мова=Украінская|Значныя творы=Дискурс модернізму в українській літературі (1997), Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001), Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002).}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям'і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям'ёй пераехала ў Кіеў, на [[Хрэшчацік (станцыя мэтро)|Хрэшчацік]]. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з [[ЗША]]. Сярод іх быў [[раман]] Д. Лоўрэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры [[Кіеўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі]] (1981), скончыла [[Асьпірантура|асьпірантуру]] пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага [[Рамантызм|рамантызму]] (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і [[Эмілі Дыкінсан]])». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня [[Чадны газ|чадным газам]] ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва ўзросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на [[Байкавыя могілкі|Байкавых могілках]] з удзелам шматлікіх вернікаў<ref><small>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт</small>.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі [[НАН Украіны]] спачатку малодшай навуковай супрацоўніцай адзьдзелу замежнай літаратуры (1985-1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990-1991), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992-1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай адзьдзелу тэорыі літаратуры (1997-1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992-1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «[[Кіева-Магілянская акадэмія]]» (1995)<ref><small>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</small></ref>. Саламэя Паўлычка была [[Доктар філялягічных навук|доктаркай філялягічных навук]] (1995), [[Дацэнтка|дацэнткай]] (1997) і [[Прафэсар|прафэсаркай]] Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), чаліцай [[Нацыянальны саюз пісьменьнікаў Украіны|Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны]] (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка [[Сяргей Яфрэмаў|Сяргея Яфрэмава]] (пасьмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры [[Славістыка|славістыкі]] і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў [[Альбэрцкі ўнівэрсытэт|Альбэрцкага ўнівэрсытэту]] ([[Эдмантан]], 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996-1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала [[выдавецтва]] перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 года выдавецтвам кіруе дачка Саламэі [[Багдана Паўлычка]])<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who's Who in Contemporary Women's Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі [[Фэмінізм|фэмінізму]]<ref><small>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</small></ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям'і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref><small>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</small></ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref><small>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</small></ref>. == Працы == ==== Манаграфіі, эсэ ==== • Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. • Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. • Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. • Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. • Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 ==== Рэцэнзіі ==== • Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. • Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. • За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. • Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. • Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). • Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). • Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). • Теорія літератури (2002). • Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. ==== Пераклады ==== • Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. • Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. • Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 • Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў [[Кіеў|Кіеве]] імем Саламэі Паўлычкі назвалі [[Вуліца|вуліцу]]<ref><small>У Києві з'явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</small></ref>. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 15 сьнежня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1958 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Асобы Кіева]] [[Катэгорыя:Украінскія пісьменьніцы]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія перакладнікі]] [[Катэгорыя:Украінскія прафэсары]] [[Катэгорыя:Украінскія публіцысты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 31 сьнежня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Кіеве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Байкавых могілках]] [[Катэгорыя:Украінскія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Украіністы]] [[Катэгорыя:Памерлі ад асфіксіі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Кіеўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладнікі Кіева-Магілянскай акадэміі]] [[Катэгорыя:Акадэмія навук Украіны]] hum49s8122f9vgrydx9ugllx3u0nus3 2331096 2331002 2022-08-03T05:13:12Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца|Імя=Саламэя Паўлычка|Арыгінал імя=Соломія Павличко|Імя пры нараджэньні=Соломія Павличко|Месца пахаваньня=Байкавыя могілкі, Кіеў|Гады актыўнасьці=1986—1999|Значныя творы=Дискурс модернізму в українській літературі (1997), Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001), Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв'ю (2002).}} '''Саламэя Паўлычка''' ({{мова-укр|Соломія Павличко}}; 15 сьнежня 1958, [[Львоў]], [[Украіна]] ― 31 сьнежня 1999, [[Кіеў]], [[Украіна]]) ― украінская [[літаратуразнаўца]], [[перакладніца]], [[пісьменьніца]], [[Публіцыст|публіцыстка]]<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who’s Who in Contemporary Women’s Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям’і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям’ёй пераехала ў Кіеў, на [[Хрэшчацік (станцыя мэтро)|Хрэшчацік]]. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з [[ЗША]]. Сярод іх быў [[раман]] Д. Лоўрэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры [[Кіеўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі]] (1981), скончыла [[Асьпірантура|асьпірантуру]] пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага [[Рамантызм|рамантызму]] (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і [[Эмілі Дыкінсан]])». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref><small>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</small></ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня [[Чадны газ|чадным газам]] ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва ўзросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на [[Байкавыя могілкі|Байкавых могілках]] з удзелам шматлікіх вернікаў<ref><small>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт</small>.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі [[НАН Украіны]] спачатку малодшай навуковай супрацоўніцай адзьдзелу замежнай літаратуры (1985—1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990—1991), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992—1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай аддзелу тэорыі літаратуры (1997—1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992—1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «[[Кіева-Магілянская акадэмія]]» (1995)<ref><small>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</small></ref>. Саламэя Паўлычка была [[Доктар філялягічных навук|доктаркай філялягічных навук]] (1995), [[Дацэнтка|дацэнткай]] (1997) і [[Прафэсар|прафэсаркай]] Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), сяброўкай [[Нацыянальны саюз пісьменьнікаў Украіны|Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны]] (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка [[Сяргей Яфрэмаў|Сяргея Яфрэмава]] (пасьмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры [[Славістыка|славістыкі]] і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў [[Альбэрцкі ўнівэрсытэт|Альбэрцкага ўнівэрсытэту]] ([[Эдмантан]], 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996—1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who’s Who in Contemporary Women’s Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала [[выдавецтва]] перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 году выдавецтвам кіруе дачка Саламэі [[Багдана Паўлычка]])<ref><small>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who’s Who in Contemporary Women’s Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</small></ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі [[фэмінізм]]у<ref><small>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</small></ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям’і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref><small>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</small></ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв’ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref><small>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</small></ref>. == Працы == === Манаграфіі, эсэ === • Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. • Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. • Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. • Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. • Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 === Рэцэнзіі === • Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. • Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. • За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. • Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. • Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). • Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). • Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). • Теорія літератури (2002). • Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв’ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. === Пераклады === • Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. • Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. • Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 • Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў [[Кіеў|Кіеве]] імем Саламэі Паўлычкі назвалі [[Вуліца|вуліцу]]<ref><small>У Києві з’явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</small></ref>. == Крыніцы == {{зноскі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Паўлычка, Саламэя}} [[Катэгорыя:Украінскія пісьменьніцы]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія перакладнікі]] [[Катэгорыя:Украінскія прафэсары]] [[Катэгорыя:Украінскія публіцысты]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Байкавых могілках]] [[Катэгорыя:Украінскія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Украіністы]] [[Катэгорыя:Памерлі ад асфіксіі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Кіеўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладнікі Кіева-Магілянскай акадэміі]] [[Катэгорыя:Акадэмія навук Украіны]] 064h8r9tuxu4hwfpcwlkwml2fcq4b1p 2331102 2331096 2022-08-03T05:33:00Z Dymitr 10914 вікіфікацыя wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца |Імя = Саламэя Паўлычка |Арыгінал імя = Соломія Павличко |Імя пры нараджэньні = Соломія Павличко |Месца пахаваньня = Байкавыя могілкі, Кіеў |Гады актыўнасьці = 1986—1999 |Значныя творы = «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1997), «Нацыяналізм, сэксуальнасьць, арыенталізм: складаны сьвет Агантангела Крымскага» (2000, 2001), «Фэмінізм: артыкулы, дасьледваньні, гутаркі і інтэрвію» (2002). }} '''Саламэя Паўлычка''' ({{мова-укр|Соломія Павличко}}; 15 сьнежня 1958, [[Львоў]], [[Украіна]] ― 31 сьнежня 1999, [[Кіеў]], [[Украіна]]) ― украінская [[літаратуразнаўца]], [[перакладніца]], [[пісьменьніца]], [[Публіцыст|публіцыстка]]<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who’s Who in Contemporary Women’s Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001. — С. 253.</ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 сьнежня 1958 году ў Львове ў сям’і ўкраінскага пісьменьніка Дмітра Паўлычкі. Першыя гады жыла ў Львове, у 1965 годзе зь сям’ёй пераехала ў Кіеў, на [[Хрэшчацік (станцыя мэтро)|Хрэшчацік]]. Зь дзяцінства яна шмат чытала, асабліва кнігі з бацькавай бібліятэкі, сярод якіх было шмат прывезеных з [[ЗША]]. Сярод іх быў [[раман]] Д. Лоўрэнса «Каханак лэдзі Чатэрлей» на ангельскай мове, які Саламэя пераклала за паўгады<ref>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</ref>. Навучалася на катэдры рамана-германскіх моваў і літаратуры [[Кіеўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі]] (1981), скончыла [[Асьпірантура|асьпірантуру]] пры ім. У 1984 г. абараніла кандыдацкую дысэртацыю па амэрыканскай літаратуры на тэму «Філязофская паэзія амэрыканскага [[Рамантызм|рамантызму]] (паэтычная творчасьць Ральфа Ўолда Эмэрсана і [[Эмілі Дыкінсан]])». У 1995 годзе абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму «Тэарэтычны дыскурс украінскага мадэрнізму» пад кіраўніцтвам Кіры Шахавай<ref>Віра Агєєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2001. — № 7-8 — С. 248—261.</ref>. 31 сьнежня 1999 году яна ўдзельнічала ў тэлепраграме «Сніданку з 1+1», а ўвечары дома ў выніку атручваньня [[Чадны газ|чадным газам]] ад няспраўнага катла страціла прытомнасьць і захлынулася ў ваннай ва ўзросьце 41 год. Пахаваньне Саламэі Паўлычкі адбылося ў Кіеве 4 студзеня 2000 году на [[Байкавыя могілкі|Байкавых могілках]] з удзелам шматлікіх вернікаў<ref>Оксана Забужко: не гратися у піддавки з читачем // BBCUkraine. — 2008. — 12 квіт.</ref>. == Акадэмічная дзейнасьць == На працягу 15 гадоў Саламэя Паўлычка працавала ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі [[НАН Украіны]] спачатку малодшай навуковай супрацоўніцай адзьдзелу замежнай літаратуры (1985—1990), потым навуковай супрацоўніцай (1990—1991), старэйшай навуковай супрацоўніцай (1992—1996), а потым вядучай навуковай супрацоўнікай аддзелу тэорыі літаратуры (1997—1999). Выкладала на філялягічным факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Кіеўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Тараса Шаўчэнкі (1992—1993), а таксама на факультэце гуманітарных і сацыяльных навук Нацыянальнага ўнівэрсытэту «[[Кіева-Магілянская акадэмія]]» (1995)<ref>Олена Скоморощенко. Соломія Павличко — десять років вічності // Українська Правда — 2009. — 31 груд.</ref>. Саламэя Паўлычка была [[Доктар філялягічных навук|доктаркай філялягічных навук]] (1995), [[Дацэнтка|дацэнткай]] (1997) і [[Прафэсар|прафэсаркай]] Кіева-Магілянскай акадэміі (1998), сяброўкай [[Нацыянальны саюз пісьменьнікаў Украіны|Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны]] (з 1992) і Асацыяцыі ўкраінскіх пісьменьнікаў (з 1997), а таксама ляўрэаткай прэміі імя акадэміка [[Сяргей Яфрэмаў|Сяргея Яфрэмава]] (пасьмяротна) за працу «Дыскурс мадэрнізму ва ўкраінскай літаратуры» (1999). Паўлычка таксама была запрошанай выкладніцай украінскай літаратуры на катэдры [[Славістыка|славістыкі]] і ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў [[Альбэрцкі ўнівэрсытэт|Альбэрцкага ўнівэрсытэту]] ([[Эдмантан]], 1990) і ў Гарвардзкай летняй школе ўкраіністыкі (1996—1997), куды яе запрасілі ў якасьці стыпэндыянткі праграмы Фулбрайта<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who’s Who in Contemporary Women’s Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. У 1992 годзе Саламэя Паўлычка заснавала [[выдавецтва]] перакладной навуковай літаратуры «Основи», у якім да сьнежня 1999 году нязьменна ўзначальвала рэдакцыю і фармавала выдавецкую палітыку (з 2011 году выдавецтвам кіруе дачка Саламэі [[Багдана Паўлычка]])<ref>Vitaly Chernetsky, 'Pavlychko, Solomea (Solomiia) Dmytrivna', Who’s Who in Contemporary Women’s Writing, ed. Jane Eldredge Miller, Routledge, 2001, p. 253.</ref>. == Фэмінісцкі актывізм == Саламэя Паўлычка — прызнаная аўтарка працаў па гісторыі [[фэмінізм]]у<ref>Соломія Павличко, Фемінізм — непоганий інструмент, щоб назвати речі своїми іменами // День. — 1998. — 13 черв.</ref>. Яна пачала выдаваць фэмінісцкую літаратуру ва Ўкраіне, працавала над ідэяй партнэрскай сям’і, вобразам новай украінскай жанчыны — актыўнай, творчай<ref>Людмила Таран. Соломия Павлычко: собственной жизни хозяйка // Дзеркало тижня. — 1999. — 7 серп.</ref>. Найбольш вядомыя творы Саламэі Паўлычкі «Теорія літератури», «Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв’ю», «Націоналізм, сексуальність, орієнталізм»<ref>Віра Агеєва. Інтелектуальна біографія Соломії Павличко // Дух і літера. — 2008. — 11 бер.</ref>. == Працы == === Манаграфіі, эсэ === * Трансцендентальна поезія американського романтизму. Емерсон. Уітмен. Дікінсон. — Київ, 1988. * Байрон. Нарис життя і творчості. — Київ, 1989. * Лабіринти мислення. Інтелектуальний роман сучасної Великої Британії. — Київ, 1993. * Дискурс модернізму в українській літературі. — Київ, 1997; 2-e вид, 1999. * Solomea Pavlychko. 12. Progress on Hold: The Conservative Faces of Women in Ukraine [Архівовано 7 жовтня 2020 у Wayback Machine.] / pp. 219—234 in: Post-Soviet Women: From the Baltic to Central Asia. Edited by Mary Buckley. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — XVII, 316p. — ISBN: 0521563208 === Рэцэнзіі === * Паперові люди (Англійський філософський роман 80-х років) — «Всесвіт» № 7, 1986. * Політичний бізнес Фредеріка Форсайта (Нові тенденції в масовій літературі Англії та США) — «Всесвіт» № 2, 1986. * За ідеали краси і правди — «Всесвіт» № 2, 1987. * Література під владою нечистої сили — «Всесвіт» № 9, 1987. * Листи з Києва. 12 травня 1990 — 2 квітня 1992 (2000). * Націоналізм, сексуальність, орієнталізм: складний світ Агатангела Кримського (2000, 2001). * Зарубіжна література: дослідження та критичні статті (2001). * Теорія літератури (2002). * Фемінізм: статті, дослідження, бесіди та інтерв’ю (2002). Незавершанай засталася біяграфія ўкраінскага паэта, пісьменьніца і вучонага Агатангела Крымскага. === Пераклады === * Арчибальд Білейні. Саджо та її бобри / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ, 1986. * Григорій Грабович. Поет як міфотворець / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Критика, 1998.— 2-е вид., випр.і авториз . — 206 с. * Девід Г. Лоуренс. Коханець леді Чатерлей / Переклад з англійської Соломії Павличко. — Київ: Основи, 1999. — ISBN 966-500-141-8 * Вільям Ґолдінґ. Володар мух: повість / Переклад з англійської Соломії Павличко; Шпиль: повість / Переклад з англійської Лісняка. — Київ: Молодь, 1988. — ISBN 5-7720-0136-1 == Памяць == У 2019 годзе ў [[Кіеў|Кіеве]] імем Саламэі Паўлычкі назвалі [[Вуліца|вуліцу]]<ref>У Києві з’явилася вулиця Соломії Павличко, Читомо, 17.11.2019,https://chytomo.com/u-kyievi-z-iavylasia-vulytsia-solomii-pavlychko/</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Паўлычка, Саламэя}} [[Катэгорыя:Украінскія пісьменьніцы]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Украінскія перакладнікі]] [[Катэгорыя:Украінскія прафэсары]] [[Катэгорыя:Украінскія публіцысты]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Байкавых могілках]] [[Катэгорыя:Украінскія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Украіністы]] [[Катэгорыя:Памерлі ад асфіксіі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Кіеўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выкладнікі Кіева-Магілянскай акадэміі]] [[Катэгорыя:Акадэмія навук Украіны]] 03byiczv6rvcznrrcf8goksiib57io1 0 258117 2330999 2022-08-02T12:12:17Z Гарбацкі 13252 Гарбацкі перанёс старонку [[Саламэя Паўлічка]] у [[Саламэя Паўлычка]]: Абдрук у шапцы wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Саламэя Паўлычка]] ej6gcyvii56t78mvsp7fo4tnkir0t5a 0 258118 2331014 2022-08-02T15:12:09Z Hleb23 72152 Стварэньне старонкі другой малітвы з сэрыі малітваў па малітаўніку wikitext text/x-wiki Хрысьціанская малітва з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>47 старонка Малітаўніка на палічцы Льва Гарошкі</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спаси''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == <references group=""></references> [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Малітаўнік на палічцы knihi.com] 368qbww0mpn78wx1u3g4beiayrbzq6f 2331015 2331014 2022-08-02T15:14:42Z Hleb23 72152 /* Нюансы */ артаграфічная памылка wikitext text/x-wiki Хрысьціанская малітва з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>47 старонка Малітаўніка на палічцы Льва Гарошкі</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спасі''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == <references group=""></references> [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Малітаўнік на палічцы knihi.com] j21u4h7c91ggqdr9llvv2iip8rihawp 2331017 2331015 2022-08-02T15:19:32Z Hleb23 72152 wikitext text/x-wiki Хрысьціанская малітва з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня пасьля яды. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларускаў. - С. 47</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спасі''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] 36x2p22v5sgrkflgnr0n2lkdnmz6wlo 2331018 2331017 2022-08-02T15:20:39Z Hleb23 72152 даданьне спасылкі wikitext text/x-wiki Хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня пасьля яды. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларускаў. - С. 47</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спасі''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] a5j3zgeojqf9x31vyfduw0kna1hps8z 2331020 2331018 2022-08-02T15:23:13Z Hleb23 72152 wikitext text/x-wiki '''Малітва пасьля яды''' — хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларускаў. - С. 47</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спасі''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] 4s8zi9ev293gg7dehp7k7m0q8fqq0u8 2331021 2331020 2022-08-02T15:24:39Z Hleb23 72152 артаграфічная памылка wikitext text/x-wiki '''Малітва пасьля яды''' — хрысьціанская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст сыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларусаў. - С. 47</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым - укормленым, тлустым. '''Прыклад ўжываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі - пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спасі''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] hi7oqjldqkvr4zbwv30pc9lhfs8pnlz 2331100 2331021 2022-08-03T05:20:20Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki '''Малітва пасьля яды''' — хрысьціянская [[малітва]] з шэрагу малітваў побытавага ўжываньня. == Сучасны тэкст малітвы == Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыцеў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і да нас прыйдзі, і выратуй нас. == Нюансы == ==== Тэкст зыходніка<ref>[[Леў Гарошка]]. [https://knihi.com/Leu_Haroska/Bozym_slacham_Malitaunik_dla_bielarusau.html Божым шляхам]. Малітаўнік для беларусаў. — С. 47</ref> ==== Дзякуем табе, Хрысьце Божа, што насыціў нас зямнымі Тваімі дарамі: не пазбаў нас і нябеснага Твайго шчасьця; але як паміж вучняў Тваіх, Ты прыйшоў калісь, Спасе, мір даючы ім, так і к нам прыйдзі, і спасі нас. ==== Сэнсовыя зьмены ==== * ''насыціў'' было заменена на ''насыцеў'' праз удакладненьне нясомых сэнсаў, бо паронімы: # '''''Сыціць'''''. ''што.'' Падсалоджваць ваду, квас і інш. мёдам; разбаўляць мёд вадою; настойваць мёд на чым-н. Сыціць квас. # '''''Сыцець'''''. Станавіцца сытым — укормленым, тлустым. '''Прыклад ужываньня''': А ў паўночных малых народаў, калі выбіралі сабе кіраўніка, то праз год узважвалі — пацяжэў хоць на кілаграм, здымалі: значыцца, думаць, клапаціцца пра іншых перастаў, таму і сыцее. ''Б.Сачанка.'' * '''''Спасе''''', па пунктуацыйных правілах мае выдзяляцца коскамі, бо зварот, а што тычыцца адпаведнасьці расейскага дзеяслова '''''спасти''''' беларускаму дзеяслову '''''выратаваць''''', то праз выкарыстаньне ў форме дзеяслова была зьдзейсьнена замена '''''спасі''''' на '''''выратуй''''', а зварот да Бога '''''Спасе''''' зьяўляецца афіцыйна прызнаным запазычэньнем з расейскай мовы (па царкоўнаславянскім вобразе), таму пакідаецца безь зьмяненьняў. * Прыназоўнік «'''''к'''''» быў заменены на прыназоўнік «'''''да'''''» праз пасаваньне прынятым нормам беларускай мовы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Хрысьціянская малітва]] [[Катэгорыя:Культура харчаваньня]] olnid2gmtbdpuxnzp4rw5tg70lg6sxv 1 258119 2331025 2022-08-02T16:30:42Z Ліцьвін 847 /* Назва */ новы разьдзел wikitext text/x-wiki == Назва == Хутчэй за ўсё будзе ''Сьцяг Капыля''. [[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:30, 2 жніўня 2022 (+03) bdyry6qk8ulb84u4skkocjdcxfy3pis 0 258120 2331037 2022-08-02T18:23:49Z W 11741 +Пачатак wikitext text/x-wiki {{Двухбаковыя стасункі |назва = Беларуска-францускія дачыненьні |краіна1 = Беларусь |краіна2 = Францыя |выява = Belarus France Locator.svg |колер1 = green |колер2 = orange |амбасада1 = [https://france.mfa.gov.by/be/ Амбасада Беларусі<br>ў Францыі] |тытул1 = |амбасадар1 = |амбасада2 = [https://by.ambafrance.org/-Belaruskaya- Амбасада Францыі<br>ў Беларусі] |тытул2 = |амбасадар2 = }} '''Беларуска-францускія дачыненьні''' — двухбаковыя [[міжнародныя дачыненьні]] Беларусі і Францыі. На 2022 год [[Амбасада Беларусі ў Францыі]] месьцілася на захадзе Парыжу па [[Бульвар Сюшэ (Парыж)|бульвары Сюшэ]], д. 38 ([[16-я акруга Парыжу]]), што каля станцыі мэтро [[Ля Мюэт]] і насупраць [[Булёнскі лес|Булёнскага лесу]]. Амбасада працавала з панядзека па пятніцу а 8:30—12:30 і 13:30—17:30<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Працоўны графік Пасольства|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/embassy/address_/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Францыі|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. [[Амбасада Францыі ў Беларусі]] знаходзілася ў [[Цэнтральны раён (Менск)|Цэнтральным раёне]] Менску на [[Плошча Свабоды (Менск)|плошчы Свабоды]], д. 11, што каля станцыі мэтро [[Няміга (станцыя мэтро)|Няміга]]. Француская амбасада працавала з панядзелка па чацьвер а 8:30—12:30 і 13:30—17:30, а ў пятніцу да 16:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Каардынаты, час працы і плян доступу|спасылка=https://by.ambafrance.org/Kaardynaty-chasy-pracy-ii-plan-dostupu|выдавец=[[Амбасада Францыі ў Беларусі]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. == Гандаль == У 2013 годзе беларуска-францускі гандаль склаў 600 млн даляраў пры адмоўным сальда для Беларусі<ref name="б"/>. У 2014 годзе заснавалі Беларуска-францускую камісію эканамічнай супрацы, якая засядала ў 2015, 2016 і 2018 гадох<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асноўныя ўстановы і арганізацыі, якія садзейнічаюць разьвіцьцю беларуска-французскай эканамічнай супрацы|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/trade_economic/export/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Францыі|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. За 2014—2016 гады ўзаемны гандаль упаў на 64 % да 137 млн эўра. За 2016—2019 гады [[прамыя замежныя ўкладаньні]] з Францыі ў Беларусь вырасьлі з 7,1 да 9,2 млн даляраў (0,1 % укладаньняў у Беларусь), у выніку чаго Францыя заняла 37-е месца паводле ўкладаньняў у Беларусі. Францускія прадпрыемствы дзейнічалі ў Беларусі ў галіне фармацэўтыкі і прамысловасьці, [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадаркі]] і [[Сувязь Беларусі|сувязі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуска-францускія гаспадарчыя дачыненьні|спасылка=https://www.tresor.economie.gouv.fr/Pays/BY/relations-commerciales-bilaterales|выдавец=[[Галоўная ўправа скарбу Францыі]]|мова=fr|дата публікацыі=28 сьнежня 2020|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. За 2017—2019 гады двухбаковы [[гандаль]] вырас з 365 да 455 млн даляраў, пасьля чаго ўпаў да 423 млн даляраў у 2020 годзе і амаль аднавіўся ў наступным. Беларускі [[экспарт]] за 2017—2020 гады вырас з 66 да 119 млн даляраў, пасьля чаго ўпаў на 14 % да 103 млн даляраў у 2021 годзе. Зь Беларусі ў асноўным паставілі: [[Мэбля|мэблю]] (26 млн $), драўляныя вырабы (7,6 млн $) і драўляную тару (4,4 млн $), [[цьвік]]і і кнопкі (3,4 млн $), бясшвовыя профілі і [[Труба|трубы]] (3,2 млн $), прадольна-расьпілаваныя лесаматэрыялы (3,1 млн $), [[кошык]]і і плеценыя вырабы (2,6 млн $), [[агародніна]] (2,4 млн $), сталёвыя пруткі (2,1 млн $) і скручаны [[дрот]] (1,5 млн $). З Францыі пераважна імпартавалі: [[лекі]] (47,7 млн $), [[гэрбіцыд]]ы і інсэктыцыды (22,6 млн $), [[Прышчэпка|прышчэпкі]] і сыроватка з крыві (13 млн $), [[кукуруза]] (11,1 млн $), [[віно]] (10,7 млн $), [[духмянасьці]] (10,3 млн $), [[парфум]]ы і [[туалетная вада]] (8,7 млн $), мыйныя гелі і парашкі (8,3 млн $), ўборачныя [[камбайн]]ы (7,8 млн $) і хімічныя злучэньні (6,2 млн $)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асноўныя вынікі двухбаковай гандлёва-эканамічнай супрацы Беларусі і Францыі|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/trade_economic/trade/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Францыі|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. Францыя займала 11-е месца ў замежным гандлі Беларусі з доляй 1 %, а Беларусь займала 27-е месца ў замежным гандлі Францыі з доляй 0,3 %. Пры гэтым, адмоўнае для Беларусі сальда назіралася зь 2015 году<ref name="в">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Двухбаковыя дачыненьні зь Беларусьсю|спасылка=https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/bielorussie/relations-bilaterales/|выдавец=[[Міністэрства Эўропы і замежных справаў Францыі]]|мова=fr|дата публікацыі=23 траўня 2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. == Культура == У 1996 годзе ў [[Менская абласная бібліятэка|Менскай абласной бібліятэцы]] (вул. Гікалы, д. 4) адчынілі Францускую мэдыятэку, пры якой стварылі сетку зь 10 францускіх чытальняў у іншых гарадах. У 1997 годзе ў 8 школах Беларусі, у тым ліку ў 7 па-за сталіцай, стварылі 4-гадовыя дзьвюхмоўныя курсы з 8-й па 11-ю клясы<ref name="в"/>. У 2019 годзе ў Францыі выступілі [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы]] і [[Рэспубліканскі тэатар беларускай драматургіі]]. У лютым 2019 году 10 беларускіх мастакоў узялі ўдзел у Салёне сталічнага мастацтва ў Вялікім палацы Парыжу. У сакавіку 2019 году ў мастацкай галерэі Парыжу зладзілі выставу такіх 7 беларускіх мастакоў, як [[Віктар Шылко]], [[Сяргей Давідовіч]] і [[Алег Захарэвіч]], [[Сяргей Плотнікаў]] і [[Алег Крошкін]], [[Алег Скавародка]] і [[Мікалай Дундзін]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асноўныя вынікі двухбаковай гандлёва-эканамічнай супрацы Беларусі і Францыі|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/cultural/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Францыі|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. У [[Ліён]]е і Парыжы [[беларуская дыяспара]] аднавіла сьвяткаваньне [[Дзяды|Дзядоў]], [[Каляды|Калядаў]] і [[Купальле|Купальля]]. 22–25 траўня 2019 году да 200-годзьдзя кампазытара [[Станіслаў Манюшка|Станіслава Манюшкі]] ў Парыжы прайшло 3 канцэрты, у тым ліку на галаўной сядзібе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]]. Таксама адпаведныя канцэрты парвялі ў галоўным саборы [[Фантэнэ-а-Роўз]] (край [[Выспа Францыі]]). У траўні 2019 году ў Беларусь вярнулі 15 карцінаў [[Шрага Царфін|Шрагі Царфіна]] родам зь Беларусі, які быў прадстаўніком [[Парыская школа жывапісу|Парыскай школы жывапісу]]. 11 ліпеня 2019 году ў [[Сіўры-на-Сірэне]] адкрылі памятную дошку на доме мастака [[Хаім Суцін|Хаіма Суціна]] са Сьмілавічаў, у якім той жыў у 1939–1940 гадох. Адкрыцьцё памятнай дошкі павялі ў рамках пленэру ў [[Танэр]]ы для 9 навучэнцаў [[Сьмілавічы|Сьмілавіцкага]] цэнтру творчасьці дзяцей і моладзі. 19–21 сьнежня 2019 году ў Парыжы прайшлі 2 канцэрты беларускіх музыкаў [[Кірыла Барташэвіч|Кірылы Барташэвіч]] і [[Антон Васюковіч|Антона Васюковіча]]. Са сьнежня 2019 году па сакавік 2020 году [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]] ладзіў выставу «Шрага Царфін. Рух да сьвятла». У лютым 2020 году 7 беларускіх мастакоў узялі ўдзел у Салёне сталічнага мастацтва на [[Елісейскія палі|Елісейскіх палях]] у Парыжы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб беларуска-французскай супрацы ў галіне культуры|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/cultural/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Францыі|дата публікацыі=12 траўня 2021|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. У 2019—2020 навучальным годзе ў [[ВНУ]] Францыі навучалася 387 беларускіх [[студэнт]]аў, таму Францыя займала 8-е месца сярод краінаў паводле прыёму беларускіх студэнтаў. У асноўным студэнты атрымлівалі ступеню магістра [[Эўрапейскае права|эўрапейскага права]] пасьля праходжаньня франкамоўнага дыплёмнага курсу ад [[Унівэрсытэт Бардо|Унівэрсытэту Бардо]] ў [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапейскім гуманітарным унівэрсытэце]] (Вільня) праз Франкамоўны цэнтар гуманітарных і сацыяльных навук<ref name="в"/>. == Мінуўшчына == З часоў [[Сярэднявечча]] гандлёвыя сувязі падтрымлівалі [[Полацкае княства]] і Францыя. У 1574 годзе [[Вялікі князь літоўскі|вялікім князем літоўскім]] на некалькі месяцаў стаў анжуйскі герцаг [[Генрык Валезы]], які пазьней стаў каралём Францыі. У 1792 годзе генэрал [[Тадэвуш Касьцюшка]] родам зь Беларусі атрымаў годнасьць [[Ганаровы грамадзянін|ганаровага грамадзяніна]] Францыі. Падчас Другой сусьветнай вайны некалькі сотняў беларусаў змагаліся ў складзе [[Францускі рух супраціву|францускага руху супраціву]] нямецкім акупантам. Сярод іх, [[Надзея Лісавец]] родам зь Менску атрымала [[афіцэр]]скую годнасьць [[Францускае войска|францускага войска]]. У 1944 годзе францускі авіяполк «Нармандыя» браў удзел у апэрацыі «[[Апэрацыя Багратыён|Багратыён]]» па вызваленьні Беларусі. Пасьля фарсіяваньня [[Нёману]] авіяполк атрымаў назву «[[Нармандыя-Нёман]]»<ref name="а"/>. 25 студзеня 1992 году ўрады Беларусі і Францыі ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]]. У сакавіку 1992 году ў [[Парыж]]ы адчынілі [[Амбасада Беларусі ў Францыі|Амбасаду Беларусі ў Францыі]]. У траўні 1992 году ў Менску адчынілі [[Амбасада Францыі ў Беларусі|Амбасаду Францыі ў Беларусі]]<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь-Францыя (палітыка)|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/bilateral_relations/political/|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Францыі]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. У 1992 годзе міністар замежных справаў Францыі [[Ралян Дзюма]] наведаў Менск з афіцыйным візытам. Цягам 1992—1995 гадоў старшыні ўраду і [[Вярхоўны Савет Беларусі|Вярхоўнага Савету Беларусі]] наведалі Францыю<ref name="а"/>. У 1993 годзе ў [[Нацыянальны сход Францыі|Нацыянальным сходзе Францыі]] стварылі групу сяброўства зь Беларусьсю<ref name="б"/>. 11-13 ліпеня 1996 году прэзыдэнт Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка]] зрабіў афіцыйны візыт у Францыю на запрашэньне францускага прэзыдэнта [[Жак Шырак|Жака Шырака]]. Пад францускім уплывам пасьля [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|рэфэрэндуму ў лістападзе 1996 году]] А. Лукашэнка пераўтварыў парлямэнт у дзьвюхпалатны [[Нацыянальны сход Беларусі]] і пашырыў свае паўнамоцтвы. У 2010 годзе прадстаўнік [[МЗС Францыі]] [[П'ер Лелюш]] наведаў Менск. У 2012 годзе [[амбасадар]] Францыі ў Беларусі [[Мішэль Рэнеры]] заваўжыў: «нашыя стасункі па-ранейшаму знаходзяцца ў актыўным пошуку пунктаў судакрананьня». Тады беларускім амбасадарам у Парыжы стаў [[Павал Латушка]]. 5 лютага 2014 году ў Менску адчынілі прадстаўніцтва Справавога клюбу Беларусі і Францыі<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Аляксандар Шпакоўскі.|загаловак=Францыя — Беларусь: выхад з «дыпляматычнай комы»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392933309-francyya-belarus-vyhad-z-dyplamatychnay-komy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-2.indd_.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. 24 кастрычніка 2014 году ў [[Берасьце|Берасьці]] адчынілі Ганаровае консульства Францыі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Каардынаты, час працы і плян доступу|спасылка=https://by.ambafrance.org/Ganarovae-konsul-stva-Francyii-v-Br-esce|выдавец=Амбасада Францыі ў Беларусі|дата публікацыі=10 траўня 2021|дата доступу=2 жніўня 2022}}</ref>. У 2015 годзе ў [[Ліён]]е адчынілі 1-е ганаровае [[консульства]] Беларусі ў Францыі. У 2016 годзе стварылі ганаровае консульства ў [[Бардо]], у 2017 годзе — у [[Марсэль|Марсэлі]], а ў 2018-м — у [[Біярыц]]ы. 11 лістапада 2018 году ў Парыжы старшыня Савету Рэспублікі Беларусі [[Міхаіл Мясьніковіч]] сустрэўся са старшынёй [[Сэнат Францыі|Сэнату Францыі]] [[Жэрар Ляршэ|Жэрарам Ляршэ]], у выніку чаго ў Сэнаце Францыі стварылі групу сяброўства зь Беларусьсю. Пабрацімскія сувязі мелі гарады: Менск і Ліён, [[Гомель]] і [[Клермон-Фэран]], [[Берасьце]] і [[Брэст]], [[Партызанскі раён (Менск)|Партызанскі раён]] Менску і [[Туркуэн]], [[Цэнтральны раён (Менск)|Цэнтральны раён]] Менску і [[Нэвэр]]<ref name="б"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Ганаровыя консулы Беларусі|спасылка=https://france.mfa.gov.by/be/honorary_consuls/|выдавец=Амбасада Беларусі ў Францыі|дата публікацыі=2022|дата доступу=2 жніўня 2022}} ** [https://france.mfa.gov.by/be/consular_issues/contacts_cons/ Як з намі зьвязацца па консульскіх пытаньнях] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвязацца з амбасадай|спасылка=https://by.ambafrance.org/Zvyazacca-z-Pasol-stvam|выдавец=[[Амбасада Францыі ў Беларусі]]|дата публікацыі=30 чэрвеня 2021|дата доступу=2 жніўня 2022}} ** [https://by.ambafrance.org/-Naviiny-1365- Навіны] {{Накід}} {{Амбасадары Беларусі ў Францыі}} {{Міжнародныя стасункі Беларусі}} [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Беларусі]] [[Катэгорыя:Двухбаковыя стасункі Францыі]] pfgzzb2d9mqqpw954xmyb50lrpmqsko 0 258121 2331040 2022-08-02T18:29:12Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Беларуска-францускія дачыненьні]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Беларуска-францускія дачыненьні]] rhowuk40zfsd1bwd49osb746wba0bqf 0 258122 2331041 2022-08-02T18:29:33Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Беларуска-францускія дачыненьні]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Беларуска-францускія дачыненьні]] rhowuk40zfsd1bwd49osb746wba0bqf 0 258123 2331042 2022-08-02T18:29:52Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Беларуска-францускія дачыненьні]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Беларуска-францускія дачыненьні]] rhowuk40zfsd1bwd49osb746wba0bqf 0 258124 2331043 2022-08-02T18:39:21Z Гарбацкі 13252 Створана старонка са зьместам ''''Фішбак''' (фр. ''Fishbach''; поўнае імя '''Флёра Фішбак''', 6 верасьня 1991, Д'еп, Нармандыя, Францыя) ― француская сьпявачка, кампазытарка, акторка. {{Музыка|Імя=Фішбак|Сапраўднае_імя=фр. Fischbach|Поўнае_імя=Флёра Фішбак / Flora Fischbach|Дата_нараджэньня=6 верасьн...' wikitext text/x-wiki '''Фішбак''' (фр. ''Fishbach''; поўнае імя '''Флёра Фішбак''', 6 верасьня 1991, Д'еп, Нармандыя, Францыя) ― француская сьпявачка, кампазытарка, акторка. {{Музыка|Імя=Фішбак|Сапраўднае_імя=фр. Fischbach|Поўнае_імя=Флёра Фішбак / Flora Fischbach|Дата_нараджэньня=6 верасьня 1991|Месца_нараджэньня=Д'еп, Нармандыя, Францыя|Краіна=Францыя|грамадзянства=Францыя|Гады=З 2010|Прафэсіі=Сьпявачка, кампазытарка, акторка|Жанр=Сынці-поп, рок, поп|псэўданім=Фішбак|Сайт=https://www.fishbach.fr/}} == Жыцьцяпіс == Фішбак нарадзілася ў Д'епе, у Нармандыі 6 верасьня 1991 году, але захоўвае моцную сувязь з Ардэнамі, у прыватнасьці з Шарлевіль-Мэзьерам, дзе яна вырасла і адкуль родам ейны бацькі. Ейны бацька - дальнабойнік, а маці - санітарка. Яна любіць свае імя Фішбак, што ў перакладзе зь нямецкай азначае «рыбны ручай»<ref>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L'Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</ref>. У пятнаццаць яна кінула школу. Яна стала прадавачкай абутку ў краме, а потым мяняла розныя працы, у тым ліку спартовай фатографкай, гідкай у Вэнсэнскім замку<ref>Fishbach, la Carolomacérienne que tout le monde s’arrache», Les Musicovores, 23 novembre 2015</ref>. Яна прыйшла ў музыку пасьля сустрэчы з мэтал-музыкам у Рэймсе і пачала сьпяваць у дуэце Most Agadn't<ref>Laurent Carpentier, «Fishbach: Ici, c’est un peu “Twin Peaks” dans la vallée de la Meuse», Le Monde, 8 août 2020, https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2020/08/08/fishbach-ici-c-est-un-peu-twin-peaks-dans-la-vallee-de-la-meuse_6048452_3451060.html </ref>. З 2010-х гадоў яна шмат разоў выступала з сольнымі канцэртамі ў Рэймсе, Парыжы і Рэне і абрала сабе псэўданім Фішбак<ref>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</ref>. У лістападзе 2015 году яе заўважылі на фэстывалі inRocKs. У той жа час у яе выйшаў першы музычны міні-альбом<ref>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</ref>. У 2019 годзе яна сыграла Анаіс у тэлесэрыяле Canal + Вэрнон Сюбутэкс (Vernon Subutex)<ref>Valérie Lehoux, «“Vernon Subutex”: la révélation Fishbach», sur Télérama.fr, 8 avril 2019, https://www.telerama.fr/television/vernon-subutex-la-revelation-fishbach,n6197757.php</ref>. == Музычны стыль == Сьпявачка і музыка працуе ў зьмяшаным стылі: рок, сынці-поп і эстрадны стыль. Музычныя арыенціры Фішбак - гэта музыка, якую слухалі ейныя бацькі на вечарынках 1990-х, гіты 1980-х і кампазіцыі ейных сяброў<ref>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L'Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</ref>. Ейны вельмі андрагінны голас часам параўноўваюць з голасам сьпявачкі Desireless па інтанацыях. Крытыкі таксама пазначаюць ўплывы такіх музыкаў, як Ніягара (Niagara), Рыта Міцуко (Rita Mitsouko), Мілён Фармёр ці Жюлі Петры<ref>«La scène française a une nouvelle reine, elle se nomme Fishbach», sur hey-alex.fr, 5 mars 2017, https://hey-alex.fr/actu/fishbach-fille-a-suivre/ </ref>. == Дыскаграфія == ==== Альбомы ==== • 2017 : À ta merci • 2018 : À ta merci (люкс-вэрсія) • 2022 : Avec les yeux. ==== Сынглы і міні-альбомы ==== • 2015 : Fishbach • 2016 : Invisible désintégration de l'univers • 2016 : Y crois-tu • 2016 : À ta merci • 2017 : Un autre que moi • 2017 : Un autre que moi • 2021 : Téléportation • 2021 : Masque d'or • 2022 : Dans un fou rire. == Крыніцы == rb7nba6sf0chni8uynoyese61r216pu 2331044 2331043 2022-08-02T18:48:26Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгорыі і спасылкі. wikitext text/x-wiki '''Фішбáк''' ([[Француская мова|фр.]] ''Fishbach''; поўнае імя '''Флёрá Фішбáк''', 6 верасьня [[1991]], [[Д'еп]], [[Нармандыя]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[сьпявачка]], [[Кампазытар|кампазытарка]], [[акторка]]. {{Музыка|Імя=Фішбак|Сапраўднае_імя=фр. Fischbach|Поўнае_імя=Флёра Фішбак / Flora Fischbach|Дата_нараджэньня=6 верасьня 1991|Месца_нараджэньня=Д'еп, Нармандыя, Францыя|Краіна=Францыя|грамадзянства=Францыя|Гады=З 2010|Прафэсіі=Сьпявачка, кампазытарка, акторка|Жанр=Сынці-поп, рок, поп|псэўданім=Фішбак|Сайт=https://www.fishbach.fr/}} == Жыцьцяпіс == Фішбак нарадзілася ў Д'епе, у Нармандыі 6 верасьня 1991 году, але захоўвае моцную сувязь з [[Ардэны|Ардэнамі]], у прыватнасьці з [[Шарлевіль-Мэзьер|Шарлевіль-Мэзьерам]], дзе яна вырасла і адкуль родам ейны бацькі. Ейны [[бацька]] - [[дальнабойнік]], а [[маці]] - [[санітарка]]. Яна любіць свае імя Фішбак, што ў перакладзе зь нямецкай азначае «рыбны ручай»<ref><small>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L'Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</small></ref>. У пятнаццаць яна кінула школу. Яна стала прадавачкай абутку ў краме, а потым мяняла розныя працы, была спартовай фатографкай, гідкай у Вэнсэнскім замку<ref><small>Fishbach, la Carolomacérienne que tout le monde s’arrache», Les Musicovores, 23 novembre 2015.</small></ref>. Яна прыйшла ў музыку пасьля сустрэчы з мэтал-музыкам у [[Рэймс|Рэймсе]] і пачала сьпяваць у дуэце Most Agadn't<ref><small>Laurent Carpentier, «Fishbach: Ici, c’est un peu “Twin Peaks” dans la vallée de la Meuse», Le Monde, 8 août 2020, https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2020/08/08/fishbach-ici-c-est-un-peu-twin-peaks-dans-la-vallee-de-la-meuse_6048452_3451060.html</small> </ref>. З 2010-х гадоў яна шмат разоў выступала з сольнымі канцэртамі ў [[Рэймс|Рэймсе]], [[Парыж|Парыжы]] і [[Рэн (горад)|Рэне]] і абрала сабе псэўданім Фішбак<ref><small>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</small></ref>. У лістападзе 2015 году яе заўважылі на фэстывалі inRocKs. У той жа час у яе выйшаў першы музычны міні-альбом<ref><small>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</small></ref>. У 2019 годзе яна сыграла Анаіс у [[Тэлесэрыял|тэлесэрыяле]] Canal + Вэрнон Сюбутэкс (Vernon Subutex)<ref><small>Valérie Lehoux, «“Vernon Subutex”: la révélation Fishbach», sur Télérama.fr, 8 avril 2019, https://www.telerama.fr/television/vernon-subutex-la-revelation-fishbach,n6197757.php</small></ref>. == Музычны стыль == Сьпявачка і музыка працуе ў зьмяшаным стылі: [[Рок-музыка|рок]], [[сынці-поп]] і [[эстрадны стыль]]. Музычныя арыентыры Фішбак - гэта музыка, якую слухалі ейныя бацькі на вечарынках 1990-х, гіты 1980-х і кампазіцыі ейных сяброў<ref><small>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L'Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</small></ref>. Ейны вельмі андрагінны голас часам параўноўваюць з голасам сьпявачкі [[Desireless]] па інтанацыях. Крытыкі таксама пазначаюць ўплывы такіх музыкаў, як Ніягара (Niagara), Рыта Міцуко (Rita Mitsouko), [[Мілен Фармэр|Мілён Фармёр]] ці Жюлі Петры<ref><small>«La scène française a une nouvelle reine, elle se nomme Fishbach», sur hey-alex.fr, 5 mars 2017, https://hey-alex.fr/actu/fishbach-fille-a-suivre/</small> </ref>. == Дыскаграфія == ==== Альбомы ==== • 2017: À ta merci • 2018: À ta merci (люкс-вэрсія) • 2022: Avec les yeux. ==== Сынглы і міні-альбомы ==== • 2015: Fishbach • 2016: Invisible désintégration de l'univers • 2016: Y crois-tu • 2016: À ta merci • 2017: Un autre que moi • 2017: Un autre que moi • 2021: Téléportation • 2021: Masque d'or • 2022: Dans un fou rire. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 6 верасьня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1991 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Францыі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Д'епе]] [[Катэгорыя:Францускія музыкі]] [[Катэгорыя:Францускія артысты і артысткі]] [[Катэгорыя:Францускія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Францускія кампазытары]] [[Катэгорыя:Асобы Францыі]] [[Катэгорыя:Француская музыка]] 6e44j6z3eb6u18tusm1h07w0wo93rhl 2331104 2331044 2022-08-03T05:39:11Z Taravyvan Adijene 1924 аздабленьне wikitext text/x-wiki {{Музыка|Імя=Фішбак|Поўнае_імя=Флёра Фішбак / Flora Fischbach|Краіна=Францыя|грамадзянства=Францыя|Гады=з 2010|Прафэсіі=Сьпявачка, кампазытарка, акторка|Жанр=Сынці-поп, рок, поп|псэўданім=Фішбак|Сайт=https://www.fishbach.fr/ }} '''Фішба́к''' ({{мова-фр|Fishbach}}; поўнае імя '''Флёрá Фішбак''', 6 верасьня 1991, [[Д’еп]], [[Нармандыя]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[сьпявачка]], [[Кампазытар|кампазытарка]], [[акторка]]. == Жыцьцяпіс == Фішбак нарадзілася ў Д’епе, у Нармандыі 6 верасьня 1991 году, але захоўвае моцную сувязь з [[Ардэны|Ардэнамі]], у прыватнасьці з [[Шарлевіль-Мэзьер]]ам, дзе яна вырасла і адкуль родам ейныя бацькі. Ейны [[бацька]] — [[дальнабойнік]], а [[маці]] — [[санітарка]]. Яна любіць свае імя Фішбак, што ў перакладзе зь нямецкай азначае «рыбны ручай»<ref><small>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L’Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</small></ref>. У пятнаццаць яна кінула школу. Яна стала прадавачкай абутку ў краме, а потым мяняла розныя працы, была спартовай фатографкай, гідкай у Вэнсэнскім замку<ref><small>Fishbach, la Carolomacérienne que tout le monde s’arrache", Les Musicovores, 23 novembre 2015.</small></ref>. Яна прыйшла ў музыку пасьля сустрэчы з мэтал-музыкам у [[Рэймс]]е і пачала сьпяваць у дуэце Most Agadn’t<ref><small>Laurent Carpentier, «Fishbach: Ici, c’est un peu „Twin Peaks“ dans la vallée de la Meuse», Le Monde, 8 août 2020, https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2020/08/08/fishbach-ici-c-est-un-peu-twin-peaks-dans-la-vallee-de-la-meuse_6048452_3451060.html</small> </ref>. З 2010-х гадоў яна шмат разоў выступала з сольнымі канцэртамі ў [[Рэймс]]е, [[Парыж]]ы і [[Рэн (горад)|Рэне]] і абрала сабе псэўданім Фішбак<ref><small>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</small></ref>. У лістападзе 2015 году яе заўважылі на фэстывалі inRocKs. У той жа час у яе выйшаў першы музычны міні-альбом<ref><small>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</small></ref>. У 2019 годзе яна сыграла Анаіс у [[Тэлесэрыял|тэлесэрыяле]] Canal+ „Вэрнон Сюбутэкс“ (Vernon Subutex)<ref><small>Valérie Lehoux, «„Vernon Subutex“: la révélation Fishbach», sur Télérama.fr, 8 avril 2019, https://www.telerama.fr/television/vernon-subutex-la-revelation-fishbach,n6197757.php</small></ref>. == Музычны стыль == Сьпявачка і музыка працуе ў зьмяшаным стылі: [[Рок-музыка|рок]], [[сынці-поп]] і [[эстрадны стыль]]. Музычныя арыентыры Фішбак — гэта музыка, якую слухалі ейныя бацькі на вечарынках 1990-х, гіты 1980-х і кампазіцыі ейных сяброў<ref><small>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L’Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</small></ref>. Ейны вельмі андрагінны голас часам параўноўваюць з голасам сьпявачкі [[Desireless]] па інтанацыях. Крытыкі таксама пазначаюць уплывы такіх музыкаў, як Ніягара (Niagara), Рыта Міцуко (Rita Mitsouko), [[Мілен Фармэр]] ці Жулі Пэтры<ref><small>«La scène française a une nouvelle reine, elle se nomme Fishbach», sur hey-alex.fr, 5 mars 2017, https://hey-alex.fr/actu/fishbach-fille-a-suivre/</small> </ref>. == Дыскаграфія == === Альбомы === • 2017: À ta merci • 2018: À ta merci (люкс-вэрсія) • 2022: Avec les yeux. === Сынглы і міні-альбомы === • 2015: Fishbach • 2016: Invisible désintégration de l’univers • 2016: Y crois-tu • 2016: À ta merci • 2017: Un autre que moi • 2017: Un autre que moi • 2021: Téléportation • 2021: Masque d’or • 2022: Dans un fou rire. == Крыніцы == {{зноскі}} [[Катэгорыя:Францускія музыкі]] [[Катэгорыя:Францускія артысты і артысткі]] [[Катэгорыя:Францускія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Францускія кампазытары]] lhvwlhtjowi8s5w6xdcr7bu2u2u3dw9 2331107 2331104 2022-08-03T06:04:31Z Гарбацкі 13252 Прыбраныя абдрукі. wikitext text/x-wiki {{Музыка|Імя=Фішбак|Поўнае_імя=Флёра Фішбак / Flora Fischbach|Краіна=Францыя|грамадзянства=Францыя|Гады=з 2010|Прафэсіі=Сьпявачка, кампазытарка, акторка|Жанр=Сынці-поп, рок, поп|псэўданім=Фішбак|Сайт=https://www.fishbach.fr/ }} '''Фішба́к''' ({{мова-фр|Fishbach}}; поўнае імя '''Флёрá Фішбак''', 6 верасьня 1991, [[Д’еп]], [[Нармандыя]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[сьпявачка]], [[Кампазытар|кампазытарка]], [[акторка]]. == Жыцьцяпіс == Фішбак нарадзілася ў Д’епе, у Нармандыі 6 верасьня 1991 году, але захоўвае моцную сувязь з [[Ардэны|Ардэнамі]], у прыватнасьці з [[Шарлевіль-Мэзьер]]ам, дзе яна вырасла і адкуль родам ейныя бацькі. Ейны [[бацька]] — [[дальнабойнік]], а [[маці]] — [[санітарка]]. Яна любіць свае [[прозьвішча]] Фішбак, што ў перакладзе зь нямецкай азначае «рыбны ручай»<ref><small>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L’Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</small></ref>. У пятнаццаць год яна кінула школу. Яна стала прадавачкай абутку ў краме, а потым мяняла розныя працы, была спартовай фатографкай, гідкай у Вэнсэнскім замку<ref><small>Fishbach, la Carolomacérienne que tout le monde s’arrache", Les Musicovores, 23 novembre 2015.</small></ref>. Яна прыйшла ў музыку пасьля сустрэчы з мэтал-музыкам у [[Рэймс]]е і пачала сьпяваць у дуэце Most Agadn’t<ref><small>Laurent Carpentier, «Fishbach: Ici, c’est un peu „Twin Peaks“ dans la vallée de la Meuse», Le Monde, 8 août 2020, https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2020/08/08/fishbach-ici-c-est-un-peu-twin-peaks-dans-la-vallee-de-la-meuse_6048452_3451060.html</small> </ref>. З 2010-х гадоў яна шмат разоў выступала з сольнымі канцэртамі ў [[Рэймс]]е, [[Парыж]]ы і [[Рэн (горад)|Рэне]] і абрала сабе псэўданім Фішбак<ref><small>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</small></ref>. У лістападзе 2015 году яе заўважылі на фэстывалі inRocKs. У той жа час у яе выйшаў першы музычны міні-альбом<ref><small>Jean-Daniel Beauvallet, «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française», Les Inrocks, 15 octobre 2015, https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/</small></ref>. У 2019 годзе яна сыграла Анаіс у [[Тэлесэрыял|тэлесэрыяле]] Canal+ „Вэрнон Сюбутэкс“ (Vernon Subutex)<ref><small>Valérie Lehoux, «„Vernon Subutex“: la révélation Fishbach», sur Télérama.fr, 8 avril 2019, https://www.telerama.fr/television/vernon-subutex-la-revelation-fishbach,n6197757.php</small></ref>. == Музычны стыль == [[Сьпявачка]] і музыка працуе ў зьмяшаным стылі: [[Рок-музыка|рок]], [[сынці-поп]] і [[эстрадны стыль]]. Музычныя арыентыры Фішбак — гэта [[музыка]], якую слухалі ейныя бацькі на вечарынках 1990-х, гіты 1980-х і кампазіцыі ейных сяброў<ref><small>Victor Hache, «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop», L’Humanité, 20 janvier 2017, https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768</small></ref>. Ейны вельмі андрагінны голас часам параўноўваюць з голасам сьпявачкі [[Desireless]] па інтанацыях. Крытыкі таксама пазначаюць уплывы такіх музыкаў, як Ніягара (Niagara), Рыта Міцуко (Rita Mitsouko), [[Мілен Фармэр]] ці Жулі Пэтры<ref><small>«La scène française a une nouvelle reine, elle se nomme Fishbach», sur hey-alex.fr, 5 mars 2017, https://hey-alex.fr/actu/fishbach-fille-a-suivre/</small> </ref>. == Дыскаграфія == === Альбомы === • 2017: À ta merci • 2018: À ta merci (люкс-вэрсія) • 2022: Avec les yeux. === Сынглы і міні-альбомы === • 2015: Fishbach • 2016: Invisible désintégration de l’univers • 2016: Y crois-tu • 2016: À ta merci • 2017: Un autre que moi • 2017: Un autre que moi • 2021: Téléportation • 2021: Masque d’or • 2022: Dans un fou rire. == Крыніцы == {{зноскі}} [[Катэгорыя:Францускія музыкі]] [[Катэгорыя:Францускія артысты і артысткі]] [[Катэгорыя:Францускія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Францускія кампазытары]] qmnxwy9jsv2di8lc5hoemwd8y58ntja 2331112 2331107 2022-08-03T06:23:31Z Dymitr 10914 вікіфікацыя, стыль wikitext text/x-wiki {{Музыка |Імя = Фішбак |Поўнае_імя = Флёра Фішбак / Flora Fischbach |Краіна = Францыя |Грамадзянства = Францыя |Гады = з 2010 |Прафэсіі = Сьпявачка, кампазытарка, акторка |Жанр = Сынці-поп, рок, поп |Псэўданім = Фішбак |Сайт = https://www.fishbach.fr/ }} '''Фішба́к''' ({{мова-фр|Fishbach}}; поўнае імя '''Флёрá Фішбак''', 6 верасьня 1991, [[Д’еп]], [[Нармандыя]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[сьпявачка]], [[Кампазытар|кампазытарка]], [[акторка]]. == Жыцьцяпіс == Фішбак нарадзілася ў Д’епе, у Нармандыі 6 верасьня 1991 году, але захоўвае моцную сувязь з [[Ардэны|Ардэнамі]], у прыватнасьці з [[Шарлевіль-Мэзьер]]ам, дзе яна вырасла і адкуль родам ейныя бацькі. Ейны [[бацька]] — [[дальнабойнік]], а [[маці]] — [[санітарка]]. Яна любіць свае [[прозьвішча]] Фішбак, што ў перакладзе зь нямецкай азначае «рыбны ручай»<ref>Victor Hache, [https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768 «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop»], L’Humanité, 20 janvier 2017.</ref>. У пятнаццаць год яна кінула школу. Яна стала прадавачкай абутку ў краме, а потым мяняла розныя працы, была спартовай фатографкай, гідкай у Вэнсэнскім замку<ref>Fishbach, la Carolomacérienne que tout le monde s’arrache", Les Musicovores, 23 novembre 2015.</ref>. Яна прыйшла ў музыку пасьля сустрэчы з мэтал-музыкам у [[Рэймс]]е і пачала сьпяваць у дуэце Most Agadn’t<ref>Laurent Carpentier, [https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2020/08/08/fishbach-ici-c-est-un-peu-twin-peaks-dans-la-vallee-de-la-meuse_6048452_3451060.html «Fishbach: Ici, c’est un peu „Twin Peaks“ dans la vallée de la Meuse»], Le Monde, 8 août 2020.</ref>. З 2010-х гадоў яна шмат разоў выступала з сольнымі канцэртамі ў [[Рэймс]]е, [[Парыж]]ы і [[Рэн (горад)|Рэне]] і абрала сабе псэўданім Фішбак<ref>Jean-Daniel Beauvallet, [https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/ «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française»], Les Inrocks, 15 octobre 2015.</ref>. У лістападзе 2015 году яе заўважылі на фэстывалі inRocKs. У той жа час у яе выйшаў першы музычны міні-альбом<ref>Jean-Daniel Beauvallet, [https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/ «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française»], Les Inrocks, 15 octobre 2015.</ref>. У 2019 годзе яна сыграла Анаіс у [[Тэлесэрыял|тэлесэрыяле]] Canal+ „Вэрнон Сюбютэкс“ (Vernon Subutex)<ref>Valérie Lehoux, [https://www.telerama.fr/television/vernon-subutex-la-revelation-fishbach,n6197757.php «„Vernon Subutex“: la révélation Fishbach»], sur Télérama.fr, 8 avril 2019.</ref>. == Музычны стыль == [[Сьпявачка]] і музыка працуе ў зьмяшаным стылі: [[Рок-музыка|рок]], [[сынці-поп]] і [[эстрадны стыль]]. Музычныя арыентыры Фішбак — гэта [[музыка]], якую слухалі ейныя бацькі на вечарынках 1990-х, гіты 1980-х і кампазіцыі ейных сяброў<ref>Victor Hache, [https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768 «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop»], L’Humanité, 20 janvier 2017.</ref>. Ейны вельмі андрагінны голас часам параўноўваюць з голасам сьпявачкі [[Desireless]] па інтанацыях. Крытыкі таксама пазначаюць уплывы такіх музыкаў, як Ніягара (Niagara), Рыта Міцуко (Rita Mitsouko), [[Мілен Фармэр]] ці Жулі Пэтры<ref>[https://hey-alex.fr/actu/fishbach-fille-a-suivre/ «La scène française a une nouvelle reine, elle se nomme Fishbach»], sur hey-alex.fr, 5 mars 2017.</ref>. == Дыскаграфія == === Альбомы === * 2017: À ta merci * 2018: À ta merci (люкс-вэрсія) * 2022: Avec les yeux. === Сынглы і міні-альбомы === * 2015: Fishbach * 2016: Invisible désintégration de l’univers * 2016: Y crois-tu * 2016: À ta merci * 2017: Un autre que moi * 2017: Un autre que moi * 2021: Téléportation * 2021: Masque d’or * 2022: Dans un fou rire. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Францускія музыкі]] [[Катэгорыя:Францускія артысты і артысткі]] [[Катэгорыя:Францускія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Францускія кампазытары]] 4fy2224ptszbpkhiy0yrlcxuwcx1fok 2331113 2331112 2022-08-03T06:26:18Z Dymitr 10914 стыль wikitext text/x-wiki {{Музыка |Імя = Фішбак |Поўнае_імя = Флёра Фішбак / Flora Fischbach |Краіна = Францыя |Грамадзянства = Францыя |Гады = з 2010 |Прафэсіі = Сьпявачка, кампазытарка, акторка |Жанр = Сынці-поп, рок, поп |Псэўданім = Фішбак |Сайт = https://www.fishbach.fr/ }} '''Фішба́к''' ({{мова-фр|Fishbach}}; поўнае імя '''Флёрá Фішбак''', 6 верасьня 1991, [[Д’еп]], [[Нармандыя]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[сьпявачка]], [[Кампазытар|кампазытарка]], [[акторка]]. == Жыцьцяпіс == Фішбак нарадзілася ў Д’епе, у Нармандыі 6 верасьня 1991 году, але захоўвае моцную сувязь з [[Ардэны|Ардэнамі]], у прыватнасьці з [[Шарлевіль-Мэзьер]]ам, дзе яна вырасла і адкуль родам ейныя бацькі. Ейны [[бацька]] — [[дальнабойнік]], а [[маці]] — [[санітарка]]. Яна любіць свае [[прозьвішча]] Фішбак, што ў перакладзе зь нямецкай азначае «рыбны ручай»<ref name="humanite">Victor Hache, [https://www.humanite.fr/culture-et-savoirs/musique-electronique/fishbach-irresistible-ovni-de-lelectro-pop-630768 «Fishbach, irrésistible ovni de l’électro-pop»], L’Humanité, 20 janvier 2017.</ref>. У пятнаццаць год яна кінула школу. Яна стала прадавачкай абутку ў краме, а потым мяняла розныя працы, была спартовай фатографкай, гідкай у Вэнсэнскім замку<ref>Fishbach, la Carolomacérienne que tout le monde s’arrache", Les Musicovores, 23 novembre 2015.</ref>. Яна прыйшла ў музыку пасьля сустрэчы з мэтал-музыкам у [[Рэймс]]е і пачала сьпяваць у дуэце Most Agadn’t<ref>Laurent Carpentier, [https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2020/08/08/fishbach-ici-c-est-un-peu-twin-peaks-dans-la-vallee-de-la-meuse_6048452_3451060.html «Fishbach: Ici, c’est un peu „Twin Peaks“ dans la vallée de la Meuse»], Le Monde, 8 août 2020.</ref>. З 2010-х гадоў яна шмат разоў выступала з сольнымі канцэртамі ў [[Рэймс]]е, [[Парыж]]ы і [[Рэн (горад)|Рэне]] і абрала сабе псэўданім Фішбак<ref name="lesinrocks">Jean-Daniel Beauvallet, [https://www.lesinrocks.com/musique/nouveau-groupe-a-suivre-fishbach-le-petit-monstre-de-lelectro-pop-francaise-85694-15-10-2015/ «Fishbach, le petit monstre de l’electro-pop française»], Les Inrocks, 15 octobre 2015.</ref>. У лістападзе 2015 году яе заўважылі на фэстывалі inRocKs. У той жа час у яе выйшаў першы музычны міні-альбом<ref name="lesinrocks"/>. У 2019 годзе яна сыграла Анаіс у [[Тэлесэрыял|тэлесэрыяле]] Canal+ „Вэрнон Сюбютэкс“ (Vernon Subutex)<ref>Valérie Lehoux, [https://www.telerama.fr/television/vernon-subutex-la-revelation-fishbach,n6197757.php «„Vernon Subutex“: la révélation Fishbach»], sur Télérama.fr, 8 avril 2019.</ref>. == Музычны стыль == [[Сьпявачка]] і музыка працуе ў зьмяшаным стылі: [[Рок-музыка|рок]], [[сынці-поп]] і [[эстрадны стыль]]. Музычныя арыентыры Фішбак — гэта [[музыка]], якую слухалі ейныя бацькі на вечарынках 1990-х, гіты 1980-х і кампазіцыі ейных сяброў<ref name="humanite"/>. Ейны вельмі андрагінны голас часам параўноўваюць з голасам сьпявачкі [[Desireless]] па інтанацыях. Крытыкі таксама пазначаюць уплывы такіх музыкаў, як Ніягара (Niagara), Рыта Міцуко (Rita Mitsouko), [[Мілен Фармэр]] ці Жулі Пэтры<ref>[https://hey-alex.fr/actu/fishbach-fille-a-suivre/ «La scène française a une nouvelle reine, elle se nomme Fishbach»], sur hey-alex.fr, 5 mars 2017.</ref>. == Дыскаграфія == === Альбомы === * 2017: À ta merci * 2018: À ta merci (люкс-вэрсія) * 2022: Avec les yeux. === Сынглы і міні-альбомы === * 2015: Fishbach * 2016: Invisible désintégration de l’univers * 2016: Y crois-tu * 2016: À ta merci * 2017: Un autre que moi * 2017: Un autre que moi * 2021: Téléportation * 2021: Masque d’or * 2022: Dans un fou rire. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Францускія музыкі]] [[Катэгорыя:Францускія артысты і артысткі]] [[Катэгорыя:Францускія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Францускія кампазытары]] aqw0lzfhgaak2w0maga65kwbg7ssvi8 0 258125 2331047 2022-08-02T20:36:41Z Stary Jolup 145 Перанакіроўвае на [[Перавоз (Бярэзінскі раён)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Перавоз (Бярэзінскі раён)]] 2bmdh0idtg0mu92vsif2n0e1nfcexoo 0 258126 2331048 2022-08-02T20:38:40Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Прыцерпа |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Прыцерпы |Трансьлітараваная назва = Prycierpa |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Прыцерпа |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Прыцерпы |Трансьлітараваная назва = Prycierpa |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 11 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 32 |Шырата сэкундаў = 4 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 11 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Прыце́рпа'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Якшыцкі сельсавет|Якшыцкага сельсавету]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 11 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] c3hkdcxga3kj4lia5c9yqnpxtyvoqnd 0 258127 2331049 2022-08-02T20:50:17Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чыжаха |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чыжахі |Трансьлітараваная назва = Čyžacha |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата зас...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чыжаха |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чыжахі |Трансьлітараваная назва = Čyžacha |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 139 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 36 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 23 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Чыжа́ха'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Якшыцкі сельсавет|Якшыцкага сельсавету]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 180 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 139 чалавек == Славутасці == [[Файл:Гарадзішча каля в. Бычын 26.jpg|міні|зьлева|Гарадзішча ]] * [[Гарадзішча (Чыжаха)|Гарадзішча]] пэрыяду раньняга жалезнага веку (другая чвэрць 1-га тысячагодзьдзя да н.э.), паміж вёскамі Чыжаха (0,2 км) і [[Бычын]] (0,3 км), урочышча Гарадок — {{ГККРБ 4|613В000070}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] 2fv1wwy63bpaukskb4fcek32ulo4evh 0 258128 2331050 2022-08-02T20:52:49Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Якшыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Якшыцаў |Трансьлітараваная назва = Jakšycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата зас...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Якшыцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Якшыцаў |Трансьлітараваная назва = Jakšycy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 205 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 36 |Шырата сэкундаў = 17 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 54 |Даўгата сэкундаў = 30 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Я́кшыцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Якшыцкі сельсавет|Якшыцкага сельсавету]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 254 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 205 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] mes8qtqwikgmzj45h2e5m7zpbrmcne1 0 258129 2331052 2022-08-02T20:55:48Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Крупка |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Крупкі |Трансьлітараваная назва = Krupka |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Крупка |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Крупкі |Трансьлітараваная назва = Krupka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 38 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 54 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Кру́пка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — пасёлак у [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Якшыцкі сельсавет|Якшыцкага сельсавету]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 3 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 5 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] c9jx5sojllam92oaljw15i3tc01cvcs 0 258130 2331053 2022-08-02T21:00:04Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рэгіспольле |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Рэгіспольля |Трансьлітараваная назва = Rehispollie |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рэгіспольле |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Рэгіспольля |Трансьлітараваная назва = Rehispollie |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 38 |Шырата сэкундаў = 36 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 53 |Даўгата сэкундаў = 13 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Рэгіспо́льле'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> (таксама ''Рыспо́льле, Рагіспо́ле, Рэ́гіспаль, м.''<ref name="daviednik" />) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Якшыцкі сельсавет|Якшыцкага сельсавету]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] a1yd2kza736psfo89payvn3hr5isanf 0 258131 2331055 2022-08-02T21:03:48Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Топаль |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Топалю |Трансьлітараваная назва = Topaĺ |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Топаль |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Топалю |Трансьлітараваная назва = Topaĺ |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 8 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 57 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''То́паль'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 8 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] aktf40xehq18jbncgj50pjqr1jop31r 0 258132 2331056 2022-08-02T21:06:10Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам ''''Топаль''': * [[Топаль]] — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] * [[Топаль (ракетны комплекс)]] і [[Топаль-М]] * народная назва віду [[Таполя белая]] (Populus alba) {{неадназначнасьць}}' wikitext text/x-wiki '''Топаль''': * [[Топаль]] — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] * [[Топаль (ракетны комплекс)]] і [[Топаль-М]] * народная назва віду [[Таполя белая]] (Populus alba) {{неадназначнасьць}} pc0cklnfbf76jma3xv17sqdqydu4o6r 0 258133 2331058 2022-08-02T21:09:54Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вінорава |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Вінорава |Трансьлітараваная назва = Vinorava |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вінорава |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Вінорава |Трансьлітараваная назва = Vinorava |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 22 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 42 |Шырата сэкундаў = 23 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 55 |Даўгата сэкундаў = 56 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Віно́рава'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Багушэвіцкі сельсавет|Багушэвіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 25 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 22 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Багушэвіцкі сельсавет}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Багушэвіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] jz64sjikhuzvs24dx1vwr2t1a9zqky8 6 258134 2331072 2022-08-02T22:32:47Z Dymitr 10914 {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня | апісаньне = Афіша фільму «[[Выбух зь мінулага]]» | аўтар = New Line Cinema | час стварэньня = 1999 | крыніца = http://www.impawards.com/1999/posters/blast_from_the_past.jpg | артыкул = Выбух зь мінулага | частка = Поўная выява | разрозьненьне = Так | мэта = Дапамагчы чытачам ідэнтыфікаваць фільм | заменнасьць = Гэта выява афішы фільму, таму для яго няма свабоднай замены | іншае = Выява — прадмет... wikitext text/x-wiki == Апісаньне == {{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня | апісаньне = Афіша фільму «[[Выбух зь мінулага]]» | аўтар = New Line Cinema | час стварэньня = 1999 | крыніца = http://www.impawards.com/1999/posters/blast_from_the_past.jpg | артыкул = Выбух зь мінулага | частка = Поўная выява | разрозьненьне = Так | мэта = Дапамагчы чытачам ідэнтыфікаваць фільм | заменнасьць = Гэта выява афішы фільму, таму для яго няма свабоднай замены | іншае = Выява — прадмет грамадзкага інтарэсу }} == Ліцэнзія == {{FairUse}} nmqtufj41lhj30hehizdssmfo4psojt 0 258135 2331073 2022-08-02T22:33:09Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Blast_from_the_Past_(film)?oldid=1097777870 wikitext text/x-wiki {{Фільм | выява = Suicide Squad film poster.png }} '''«Вы́бух зь міну́лага»''' ({{мова-en|Blast from the Past}}) — амэрыканскі рамантычны камэдыйны фільм 1999 году рэжысэра [[Г’ю Ўілсан]]а. Галоўныя ролі выканалі [[Брэндан Фрэйзэр]], [[Алісія Сылвэрстоўн]], [[Крыстафэр Ўокен]], [[Сысі Спэйсэк]] і [[Дэйв Фолі]]. Фільм распавядае пра прастадушнага 35-гадовага мужчыну Адама Ўэбэра, які правёў усё жыцьцё, жывучы ў бункеры з бацькамі, гадуючыся на старых фільмах і музыцы. Ягоны бацька адносна задаволены такім станам рэчаў, але маці не. Фільм атрымаў зьмяшаныя водгукі ад крытыкаў і меў расчаравальныя паказьнікі па прыбыткам. == Сюжэт == {{Раскрыцьцё сюжэту}} Эксцэнтрычны амэрыканскі навуковец доктар Калвін Ўэбэр ([[Крыстафэр Ўокен]]) лічыць, што ядравая вайна супраць [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу]] ёсьць непазьбежнай і будуе сакрэтны бункер пад сваім дваром у 1962 годзе. Узрушаны насталым [[Кубінскі крызіс|кубінскім ракетным крызісам]], Калвін прымае рашэньне схавацца з сваёй цяжарнай жонкай Гэлен ([[Сысі Спэйсэк]]) у бункеры. У гэты час нечаканы мэханічны збой на борце зьнішчальніка [[F-86]] прымушае самалёт страціць кантроль. Пілёт катапультуецца з самалёту, які падае на дом Ўэбэраў. Калвін, мяркуючы аб пачатку ядравай вайны, актывізуе мэханізм брамы і зачыняе бункер на 35 гадоў. Калі дом цалкам зьнішчаецца ў выніку аварыі, суседзі і ўлады мяркуюць, што сям’я была забітая ў катастрофе, а іхняя маёмасьць засталася закінутай. Гэлен нараджае Адама, які гадуецца ў культуры, якая мела месца да 1962 году, то бок пад тэлівізійныя паўторы ''«[[Я кахаю Люсі]]»'' і ''«[[Маладыя (тэлесэрыял)|Маладыя]]»'', а таксама папулярную музыку ў выкананьні [[Пэры Кома]] і [[Дын Мартын|Дына Мартына]]. У 1965 годзе адкрываецца закусачная на месцы былога Ўэбэрава дома па-над бункерам. У ёй Мэлкер ([[Джоі Слотнік]]) працуе на сваю маці ([[Дэйл Раул]]), гатуючы ў ядальні малочныя кактэйлі. Празь нейкі час закусачная ператвараецца ў піццэрыю, а потым у панк-клюб, нарачоны «Чысьцецам». Раён, дзе знаходзіцца бункер і ядальня на працягу дзесяцігодзьдзяў моцна дэградуе, ператвараючыся ў гета. Маці ў рэшце рэшт аддае клюб ва ўладаньне Мэлкеру і ўстанова ў выніку зачыняецца, бо Мэлкер прызвычайваецца да алькаголю. Ужо валацугам, ён жыве ў зачыненым клюбе. У 1997 годзе брама бункера разблякуецца, і Калвін выходзіць вонкі, каб напакаваць прыпасы. Ён уражваецца навакольлем, бо цяпер ён бачыць, як яму здаецца, мутантаў на пост-апакаліптычнай пустцы, дзе раней месьціўся ягоны дом. Ён вырашае, што сям’я павінна заставацца ў бункеры, чым незадавальняе жонку. Калвіну баліць сэрца, і на нарыхтоўку запасаў выпраўляецца Адам ([[Брэндан Фрэйзэр]]), упершыню ў сватім жыцьці пакідаючы прытулак. Ён сустракаецца з Мэлкерам, які сутыкнуўся з Калвінам папярэдняй ноччу і цяпер пакланяецца Калвіну і ліфту. Адам набывае прадукты паводле сьпісу, але ня забыўся на шлях назад. Спрабуючы прадаць бацькавы клясычныя бэйсбольныя карткі ў краме хобі, Адам сустракае Эву Ростыкаў ([[Алісія Сылвэрстоўн]]). Яна спыняе ўладальніка крамы ([[Біл Грэйтан]]) ад падману Адама, за што атрымлівае звальненьне. Эва адвозіць Адама да гатэлю ў абмен на рэдкую картку, але на наступную раніцу вяртаецца, бо адчувае вінаватасьць. Адам просіць дапамагчы яму набыць матэрыялы. Не падазраючы пра вартасьць грошаў, Адам згаджаецца на ейную прапанову аб заробку ў тысячу даляраў на тыдзень. Ён таксама просіць Эву дапамагчы яму знайсьці жонку, якая на жаданьне маці павінна быць з Пасадэны. Адам сустракаецца з найлепшым сябрам дзяўчыны Троем ([[Дэйв Фолі]]), які дапамагае яму прызвычаіцца да сучаснага жыцьця. Эва і Трой завезьлі Адама ў начны клюб у стылі 1940-х гадоў, каб знайсьці яму жонку. Адам прыцягвае ўвагу некалькіх жанчынаў, у тым ліку ліхадзейкі Сафіі ([[Кармэн Морэ]]). Эва і Адам сварацца і разыходзяцца. Пазьней, Адам вяртаецца да дому Эву, заяўляючы, што ветліва адхіліў прапановы Сафіі, бо думае толькі пра Эву. Ён і Эва цалуюцца, але калі Адам распавядае, пра тое, што гадаўся ў бункеры, яна выганяе яго. Мяркуючы, што Адам ёсьць вар’ятам, яна выклікае лекараў, але ён пасьпявае зьбегчы і вяртаецца да бункеры, які ўжо знайшоў быў да гэтага часу. У гатэлевым нумары Трой і Эва зьбіраюць рэчы Адама і знаходзяць адзеньне 1960-х гадоў і недарэчна каштоўныя акцыі такіх кампаніяў, як то [[IBM]] ды іншых. Толькі тады сябры разумеюць, што Алам казаў праўду. Эва знаходзіць Адама да таго як той вяртаецца дадому. Яна знаёміцца зь ягонымі бацькамі, якія бласлаўляюць маладых, а самі зачыняюцца ў бункеры яшчэ на 2 месяцы. У гэты час маладзёны будуюць Адамавым бацькам новы дом у новым спакайнейшым месцы, а таксама набываюць ім чырвоны Кадылак 1960 году. Яны дапамагаюць Мэлкеру аднавіць клюб, ператвараючы яго ў начны клюб з тэматыкай 1950-х гадоў пасьля таго, як пераконваюць яго ў тым, што Адам ня Бог. Па сканчэньні чарговага тэрміну хаваньня ў бункеры Адам распавядае бацьку, што ядравай вайны ніколі не было, а замест гэтага на іхны дом паваліўся зьнішчальнік і Савецкі Саюз абрынуўся сам. Не пераконваючыся гэтым Калвін плянуе пабудаваць новы бункер пад новым домам. {{Раскрыцьцё сюжэту|канец}} == Крытыка == Фільм атрымаў зьмяшаныя водгукі ад крытыкаў. На агрэгатары аглядаў [[Rotten Tomatoes]] ён мае ўхваленьне толькі ў 58%, базуючыся на 81 аглядзе. На думку крытыкаў, задума фільму ёсьць мілай, але кінакарціна ёсьць ня вельмі сьмешнай<ref>[https://www.rottentomatoes.com/m/blast_from_the_past «Blast from the Past»]. Rotten Tomatoes.</ref>. [[Роджэр Эбэрт]] надаў фільм 3 зоркі з 4 магчымых, дадаўшы, што фільм сьмешны і забаўляльны, але ён павінен мець больш арыгінальную завязку, якая б скарыстала сатыру і іронію і мела б хітрыя задумы<ref>[https://www.rogerebert.com/reviews/blast-from-the-past-1999 «Blast from the Past»]. Roger Ebert.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb твор|0124298}} * {{Rotten tomatoes|blast_from_the_past}} * {{Metacritic фільм|blast-from-the-past}} [[Катэгорыя:Фільмы 1999 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы Г’ю Ўілсана]] [[Катэгорыя:Кінакамэдыі ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы New Line Cinema]] [[Катэгорыя:Фільмы на ангельскай мове]] 86a71teaexub5cqus4gyp7qk79j1c4j 2331074 2331073 2022-08-02T22:33:23Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]] wikitext text/x-wiki {{Фільм | выява = Blast From The Past.jpg }} '''«Вы́бух зь міну́лага»''' ({{мова-en|Blast from the Past}}) — амэрыканскі рамантычны камэдыйны фільм 1999 году рэжысэра [[Г’ю Ўілсан]]а. Галоўныя ролі выканалі [[Брэндан Фрэйзэр]], [[Алісія Сылвэрстоўн]], [[Крыстафэр Ўокен]], [[Сысі Спэйсэк]] і [[Дэйв Фолі]]. Фільм распавядае пра прастадушнага 35-гадовага мужчыну Адама Ўэбэра, які правёў усё жыцьцё, жывучы ў бункеры з бацькамі, гадуючыся на старых фільмах і музыцы. Ягоны бацька адносна задаволены такім станам рэчаў, але маці не. Фільм атрымаў зьмяшаныя водгукі ад крытыкаў і меў расчаравальныя паказьнікі па прыбыткам. == Сюжэт == {{Раскрыцьцё сюжэту}} Эксцэнтрычны амэрыканскі навуковец доктар Калвін Ўэбэр ([[Крыстафэр Ўокен]]) лічыць, што ядравая вайна супраць [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу]] ёсьць непазьбежнай і будуе сакрэтны бункер пад сваім дваром у 1962 годзе. Узрушаны насталым [[Кубінскі крызіс|кубінскім ракетным крызісам]], Калвін прымае рашэньне схавацца з сваёй цяжарнай жонкай Гэлен ([[Сысі Спэйсэк]]) у бункеры. У гэты час нечаканы мэханічны збой на борце зьнішчальніка [[F-86]] прымушае самалёт страціць кантроль. Пілёт катапультуецца з самалёту, які падае на дом Ўэбэраў. Калвін, мяркуючы аб пачатку ядравай вайны, актывізуе мэханізм брамы і зачыняе бункер на 35 гадоў. Калі дом цалкам зьнішчаецца ў выніку аварыі, суседзі і ўлады мяркуюць, што сям’я была забітая ў катастрофе, а іхняя маёмасьць засталася закінутай. Гэлен нараджае Адама, які гадуецца ў культуры, якая мела месца да 1962 году, то бок пад тэлівізійныя паўторы ''«[[Я кахаю Люсі]]»'' і ''«[[Маладыя (тэлесэрыял)|Маладыя]]»'', а таксама папулярную музыку ў выкананьні [[Пэры Кома]] і [[Дын Мартын|Дына Мартына]]. У 1965 годзе адкрываецца закусачная на месцы былога Ўэбэрава дома па-над бункерам. У ёй Мэлкер ([[Джоі Слотнік]]) працуе на сваю маці ([[Дэйл Раул]]), гатуючы ў ядальні малочныя кактэйлі. Празь нейкі час закусачная ператвараецца ў піццэрыю, а потым у панк-клюб, нарачоны «Чысьцецам». Раён, дзе знаходзіцца бункер і ядальня на працягу дзесяцігодзьдзяў моцна дэградуе, ператвараючыся ў гета. Маці ў рэшце рэшт аддае клюб ва ўладаньне Мэлкеру і ўстанова ў выніку зачыняецца, бо Мэлкер прызвычайваецца да алькаголю. Ужо валацугам, ён жыве ў зачыненым клюбе. У 1997 годзе брама бункера разблякуецца, і Калвін выходзіць вонкі, каб напакаваць прыпасы. Ён уражваецца навакольлем, бо цяпер ён бачыць, як яму здаецца, мутантаў на пост-апакаліптычнай пустцы, дзе раней месьціўся ягоны дом. Ён вырашае, што сям’я павінна заставацца ў бункеры, чым незадавальняе жонку. Калвіну баліць сэрца, і на нарыхтоўку запасаў выпраўляецца Адам ([[Брэндан Фрэйзэр]]), упершыню ў сватім жыцьці пакідаючы прытулак. Ён сустракаецца з Мэлкерам, які сутыкнуўся з Калвінам папярэдняй ноччу і цяпер пакланяецца Калвіну і ліфту. Адам набывае прадукты паводле сьпісу, але ня забыўся на шлях назад. Спрабуючы прадаць бацькавы клясычныя бэйсбольныя карткі ў краме хобі, Адам сустракае Эву Ростыкаў ([[Алісія Сылвэрстоўн]]). Яна спыняе ўладальніка крамы ([[Біл Грэйтан]]) ад падману Адама, за што атрымлівае звальненьне. Эва адвозіць Адама да гатэлю ў абмен на рэдкую картку, але на наступную раніцу вяртаецца, бо адчувае вінаватасьць. Адам просіць дапамагчы яму набыць матэрыялы. Не падазраючы пра вартасьць грошаў, Адам згаджаецца на ейную прапанову аб заробку ў тысячу даляраў на тыдзень. Ён таксама просіць Эву дапамагчы яму знайсьці жонку, якая на жаданьне маці павінна быць з Пасадэны. Адам сустракаецца з найлепшым сябрам дзяўчыны Троем ([[Дэйв Фолі]]), які дапамагае яму прызвычаіцца да сучаснага жыцьця. Эва і Трой завезьлі Адама ў начны клюб у стылі 1940-х гадоў, каб знайсьці яму жонку. Адам прыцягвае ўвагу некалькіх жанчынаў, у тым ліку ліхадзейкі Сафіі ([[Кармэн Морэ]]). Эва і Адам сварацца і разыходзяцца. Пазьней, Адам вяртаецца да дому Эву, заяўляючы, што ветліва адхіліў прапановы Сафіі, бо думае толькі пра Эву. Ён і Эва цалуюцца, але калі Адам распавядае, пра тое, што гадаўся ў бункеры, яна выганяе яго. Мяркуючы, што Адам ёсьць вар’ятам, яна выклікае лекараў, але ён пасьпявае зьбегчы і вяртаецца да бункеры, які ўжо знайшоў быў да гэтага часу. У гатэлевым нумары Трой і Эва зьбіраюць рэчы Адама і знаходзяць адзеньне 1960-х гадоў і недарэчна каштоўныя акцыі такіх кампаніяў, як то [[IBM]] ды іншых. Толькі тады сябры разумеюць, што Алам казаў праўду. Эва знаходзіць Адама да таго як той вяртаецца дадому. Яна знаёміцца зь ягонымі бацькамі, якія бласлаўляюць маладых, а самі зачыняюцца ў бункеры яшчэ на 2 месяцы. У гэты час маладзёны будуюць Адамавым бацькам новы дом у новым спакайнейшым месцы, а таксама набываюць ім чырвоны Кадылак 1960 году. Яны дапамагаюць Мэлкеру аднавіць клюб, ператвараючы яго ў начны клюб з тэматыкай 1950-х гадоў пасьля таго, як пераконваюць яго ў тым, што Адам ня Бог. Па сканчэньні чарговага тэрміну хаваньня ў бункеры Адам распавядае бацьку, што ядравай вайны ніколі не было, а замест гэтага на іхны дом паваліўся зьнішчальнік і Савецкі Саюз абрынуўся сам. Не пераконваючыся гэтым Калвін плянуе пабудаваць новы бункер пад новым домам. {{Раскрыцьцё сюжэту|канец}} == Крытыка == Фільм атрымаў зьмяшаныя водгукі ад крытыкаў. На агрэгатары аглядаў [[Rotten Tomatoes]] ён мае ўхваленьне толькі ў 58%, базуючыся на 81 аглядзе. На думку крытыкаў, задума фільму ёсьць мілай, але кінакарціна ёсьць ня вельмі сьмешнай<ref>[https://www.rottentomatoes.com/m/blast_from_the_past «Blast from the Past»]. Rotten Tomatoes.</ref>. [[Роджэр Эбэрт]] надаў фільм 3 зоркі з 4 магчымых, дадаўшы, што фільм сьмешны і забаўляльны, але ён павінен мець больш арыгінальную завязку, якая б скарыстала сатыру і іронію і мела б хітрыя задумы<ref>[https://www.rogerebert.com/reviews/blast-from-the-past-1999 «Blast from the Past»]. Roger Ebert.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb твор|0124298}} * {{Rotten tomatoes|blast_from_the_past}} * {{Metacritic фільм|blast-from-the-past}} [[Катэгорыя:Фільмы 1999 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы Г’ю Ўілсана]] [[Катэгорыя:Кінакамэдыі ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы New Line Cinema]] [[Катэгорыя:Фільмы на ангельскай мове]] 0p6wh7ixjao7ed13jx250gsd9ehr5xi 2331106 2331074 2022-08-03T05:58:30Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, пунктуацыя wikitext text/x-wiki {{Фільм | выява = Blast From The Past.jpg }} '''«Вы́бух зь міну́лага»''' ({{мова-en|Blast from the Past}}) — амэрыканскі рамантычны камэдыйны фільм 1999 году рэжысэра [[Г’ю Ўілсан]]а. Галоўныя ролі выканалі [[Брэндан Фрэйзэр]], [[Алісія Сылвэрстоўн]], [[Крыстафэр Ўокен]], [[Сысі Спэйсэк]] і [[Дэйв Фолі]]. Фільм распавядае пра прастадушнага 35-гадовага мужчыну Адама Ўэбэра, які правёў усё жыцьцё, жывучы ў бункеры з бацькамі, гадуючыся на старых фільмах і музыцы. Ягоны бацька адносна задаволены такім станам рэчаў, але маці не. Фільм атрымаў зьмяшаныя водгукі ад крытыкаў і меў расчаравальныя паказьнікі прыбыткаў. == Сюжэт == {{Раскрыцьцё сюжэту}} Эксцэнтрычны амэрыканскі навуковец доктар Калвін Ўэбэр ([[Крыстафэр Ўокен]]) лічыць, што ядравая вайна супраць [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу]] непазьбежная, і будуе сакрэтны бункер пад сваім дваром у 1962 годзе. Узрушаны насталым [[Кубінскі крызіс|кубінскім ракетным крызісам]], Калвін прымае рашэньне схавацца з сваёй цяжарнай жонкай Гэлен ([[Сысі Спэйсэк]]) у бункеры. У гэты час нечаканы мэханічны збой на борце зьнішчальніка [[F-86]] прымушае самалёт страціць кантроль. Пілёт катапультуецца з самалёту, які падае на дом Ўэбэраў. Калвін, мяркуючы аб пачатку ядравай вайны, актывізуе мэханізм брамы і зачыняе бункер на 35 гадоў. Калі дом цалкам зьнішчаецца ў выніку аварыі, суседзі і ўлады мяркуюць, што сям’я была забітая ў катастрофе, а іхняя маёмасьць засталася закінутай. Гэлен нараджае Адама, які гадуецца ў культуры, якая мела месца да 1962 году, то бок пад тэлевізійныя паўторы ''«[[Я кахаю Люсі]]»'' і ''«[[Маладыя (тэлесэрыял)|Маладыя]]»'', а таксама папулярную музыку ў выкананьні [[Пэры Кома]] і [[Дын Мартын|Дына Мартына]]. У 1965 годзе адкрываецца закусачная на месцы былога Ўэбэрава дома па-над бункерам. У ёй Мэлкер ([[Джоі Слотнік]]) працуе на сваю маці ([[Дэйл Раул]]), гатуючы ў ядальні малочныя кактэйлі. Празь нейкі час закусачная ператвараецца ў піццэрыю, а потым у панк-клюб, нарачоны «Чысьцяцом». Раён, дзе знаходзіцца бункер і ядальня, на працягу дзесяцігодзьдзяў моцна дэградуе, ператвараючыся ў гета. Маці ў рэшце рэшт аддае клюб ва ўладаньне Мэлкеру, і ўстанова ў выніку зачыняецца, бо Мэлкер прызвычайваецца да алькаголю. Ужо валацугам ён жыве ў зачыненым клюбе. У 1997 годзе брама бункера разблякоўваецца, і Калвін выходзіць вонкі, каб напакаваць прыпасы. Ён уражваецца навакольлем, бо цяпер ён бачыць, як яму здаецца, мутантаў на пост-апакаліптычнай пустцы, дзе раней месьціўся ягоны дом. Ён вырашае, што сям’я павінна заставацца ў бункеры, што не задавальняе жонку. Калвіну баліць сэрца, і на нарыхтоўку запасаў выпраўляецца Адам ([[Брэндан Фрэйзэр]]), упершыню ў сваім жыцьці пакідаючы прытулак. Ён сустракаецца з Мэлкерам, які сутыкнуўся з Калвінам папярэдняй ноччу і цяпер пакланяецца Калвіну і ліфту. Адам набывае прадукты паводле сьпісу, але забыўся на шлях назад. Спрабуючы прадаць бацькавы клясычныя бэйсбольныя карткі ў краме хобі, Адам сустракае Эву Ростыкаў ([[Алісія Сылвэрстоўн]]). Яна спыняе ўладальніка крамы ([[Біл Грэйтан]]) ад падману Адама, за што атрымлівае звальненьне. Эва адвозіць Адама да гатэлю ў абмен на рэдкую картку, але на наступную раніцу вяртаецца, бо адчувае вінаватасьць. Адам просіць дапамагчы яму набыць матэрыялы. Ня ведаючы вартасьці грошаў, Адам згаджаецца на ейную прапанову аб заробку ў тысячу даляраў на тыдзень. Ён таксама просіць Эву дапамагчы яму знайсьці жонку, якая на жаданьне маці павінна быць з Пасадэны. Адам сустракаецца з найлепшым сябрам дзяўчыны Троем ([[Дэйв Фолі]]), які дапамагае яму прызвычаіцца да сучаснага жыцьця. Эва і Трой завезьлі Адама ў начны клюб у стылі 1940-х гадоў, каб знайсьці яму жонку. Адам прыцягвае ўвагу некалькіх жанчынаў, у тым ліку ліхадзейкі Сафіі ([[Кармэн Морэ]]). Эва і Адам сварацца і разыходзяцца. Пазьней Адам вяртаецца да дому Эвы, заяўляючы, што ветліва адхіліў прапановы Сафіі, бо думае толькі пра Эву. Ён і Эва цалуюцца, але калі Адам распавядае пра тое, што гадаваўся ў бункеры, яна выганяе яго. Мяркуючы, што Адам ёсьць вар’ятам, яна выклікае лекараў, але ён пасьпявае зьбегчы і вяртаецца да бункеру, які ўжо знайшоў быў да гэтага часу. У гатэлевым нумары Трой і Эва зьбіраюць рэчы Адама і знаходзяць адзеньне 1960-х гадоў і недарэчна каштоўныя акцыі такіх кампаніяў, як то [[IBM]] ды іншых. Толькі тады сябры разумеюць, што Адам казаў праўду. Эва знаходзіць Адама да таго, як той вяртаецца дадому. Яна знаёміцца зь ягонымі бацькамі, якія дабраслаўляюць маладых, а самі зачыняюцца ў бункеры яшчэ на 2 месяцы. У гэты час маладзёны будуюць Адамавым бацькам новы дом у новым спакайнейшым месцы, а таксама набываюць ім чырвоны Кадылак 1960 году. Яны дапамагаюць Мэлкеру аднавіць клюб, ператвараючы яго ў начны клюб з тэматыкай 1950-х гадоў пасьля таго, як пераконваюць яго ў тым, што Адам ня Бог. Па сканчэньні чарговага тэрміну хаваньня ў бункеры Адам распавядае бацьку, што ядравай вайны ніколі не было, а замест гэтага на іхні дом паваліўся зьнішчальнік і Савецкі Саюз абрынуўся сам. Не пераканаўшыся гэтым, Калвін плянуе пабудаваць новы бункер пад новым домам. {{Раскрыцьцё сюжэту|канец}} == Крытыка == Фільм атрымаў зьмяшаныя водгукі ад крытыкаў. На агрэгатары аглядаў [[Rotten Tomatoes]] ён мае ўхваленьне толькі ў 58%, базуючыся на 81 аглядзе. На думку крытыкаў, задума фільму ёсьць мілай, але кінакарціна ёсьць ня вельмі сьмешнай<ref>[https://www.rottentomatoes.com/m/blast_from_the_past «Blast from the Past»]. Rotten Tomatoes.</ref>. [[Роджэр Эбэрт]] надаў фільм 3 зоркі з 4 магчымых, дадаўшы, што фільм сьмешны і забаўляльны, але ён павінен мець больш арыгінальную завязку, якая б скарыстала сатыру і іронію і мела б хітрыя задумы<ref>[https://www.rogerebert.com/reviews/blast-from-the-past-1999 «Blast from the Past»]. Roger Ebert.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb твор|0124298}} * {{Rotten tomatoes|blast_from_the_past}} * {{Metacritic фільм|blast-from-the-past}} [[Катэгорыя:Фільмы 1999 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы Г’ю Ўілсана]] [[Катэгорыя:Кінакамэдыі ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы New Line Cinema]] [[Катэгорыя:Фільмы на ангельскай мове]] s5x1whxsdyegqdmhbpzkuak62pps039 14 258136 2331075 2022-08-02T22:35:43Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Болей|Г’ю Ўілсан}} [[Катэгорыя:Фільмы паводле рэжысэраў|Ўілсан, Г’ю]] qz65v5w6k0b6idonl5di5hds9mi7l1n 14 258137 2331077 2022-08-02T22:37:23Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Азначнік катэгорыі АБВ}} [[Катэгорыя:Фільмы ЗША паводле студыяў|New Line Cinema]] [[Катэгорыя:New Line Cinema]] a4ueh2syrdjx958b3bmnft4zkx58tlj 14 258138 2331080 2022-08-02T22:39:35Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Катэгорыі мэдыякампаніяў ЗША]] [[Катэгорыя:Кінастудыі ЗША]] [[Катэгорыя:Warner Bros.]] [[Катэгорыя:Каліфарнійскія кампаніі]] cwlr06zur29rer1odk6t3uu9dk3raht 0 258139 2331114 2022-08-03T06:51:11Z Гарбацкі 13252 Створана старонка са зьместам ''''Тэрэза Гардзялкоўская''' (у дзявоцтве '''Тэрэза Грэбніцкая''' (1854 — травень 1933) — дваранка-каталічка Магілёўскай губэрні Расейскай імпэрыі, мэцэнатка беларускамоўнага друку, перакладніца, публіцыстка, выдаўца. {{Пісьменьнік|Імя=Тэрэза Гар...' wikitext text/x-wiki '''Тэрэза Гардзялкоўская''' (у дзявоцтве '''Тэрэза Грэбніцкая''' (1854 — травень 1933) — дваранка-каталічка Магілёўскай губэрні Расейскай імпэрыі, мэцэнатка беларускамоўнага друку, перакладніца, публіцыстка, выдаўца. {{Пісьменьнік|Імя=Тэрэза Гардзялкоўская|Арыгінал імя=Teresa Gordziałkowska|Імя пры нараджэньні=Тэрэза Грэбніцкая / Teresa Hrebnicka|Псэўданімы=«Зязюля» і «Т. Г.»|Дата нараджэньня=1854|Месца нараджэньня=Лепельскі павет, Віцебская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Варшава|Дата сьмерці=травень 1933|Месца сьмерці=Варшава|Род дзейнасьці=Перакладніца, выдаўца, аўтарка, мэцэнатка|Гады актыўнасьці=1908-1933|Мова=Беларуская, польская|Дэбют=1909}} == Жыцьцяпіс == Тэрэза нарадзілася ў 1854 г. у сярэднезаможнай маянтковай дваранскай каталіцкай сям’і старажытнага роду Грабніцкіх (Дактаровіч-Грабніцкіх) герба «Налеўка», якая жыла ў Віцебскай губэрні і мела там маёнткі. Грабніцкія адносіліся да карэнных радоў (з XVI ст.) сярэднезаможнай маянтковай шляхты Полацкага і Віцебскага ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага, дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза Грабніцкая выйшла замуж за двараніна-каталіка з Сеньненскага павету Магілёўскай губэрні — Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага, прадстаўніка сярэднезаможнага маянтковага каталіцкага шляхецкага роду Гардзялкоўскіх герба «Ляліва», галіны якога ў XIX ст. мелі маёнткі ў Магілёўскай і Менскай губэрнях Расейскай імпэрыі. Раней — у XVIII ст. — Гардзялкоўскія мелі маёнткі ў Наваградзкім, Полацкім і Менскім ваяводзтвах, а таксама ў Аршанскім павеце Вялікага Княства Літоўскага, дзе таксама займалі мясцовыя земскія пасады<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза ад свайго мужа Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага мела трох дзяцей: 1) Альгерд Гардзялкоўскі (1886—1965), які ажаніўся з сваячкай — Вандай Гардзялкоўскай; 2) Канстанцін Гардзялкоўскі; 3) Станіслава Гардзялкоўская. Ейныя сыны Канстанцін Гардзялкоўскі і Альгерд Гардзялкоўскі сталі вядомымі прадпрымальнікамі ў галіне сельскай гаспадаркі і грамадзкімі дзеячамі Беларусі — важнымі сябрамі Магілёўскага таварыства сельскай гаспадаркі, карысталіся аўтарытэтам сярод карэнных каталіцкіх дваранаў Магілёўскай губэрні, належалі да краёўцаў-кансэрватараў і былі блізка знаёмыя з лідарам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі Эдвардам Вайніловічам, які быў сынам Ганны Ваньковіч. Канстанцін Гардзялкоўскі быў паралельна важным і актыўным сябрам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Калі па выніках Рыскай мірнай дамовы (1921) дамы і маёнткі Гардзялкоўскіх на Магілёўшчыне і Меншчыне, як і многіх іншых землеўласьнікаў, аказаліся на савецкім баку і былі нацыяналізаваныя, Тэрэза Гардзялкоўская і ейныя сыны былі вымушаныя пакінуць савецкую Беларусь і прыняць грамадзянства Польшчы<ref>Ладысеў, У. Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.) / У. Ф. Ладысеў, П. І. Брыгадзін. — Мінск : БДУ, 1999. — 128 с.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская памерла ў 1933 г. у Польшчы, пахаваная ў Варшаве<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Вестка аб сьмерці Тэрэзы Гардзялкоўскай у 1933 г. дайшла і да Янкі Купалы. Выказваюцца меркаваньні, што верш Янкі Купалы «Алеся» (1935 г.) з радкамі «Кукавала зязюля У зялёным лесе» прысьвечаны менавіта Тэрэзе Гардзялкоўскай<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. == Дзейнасьць == Тэрэза Гардзялкоўская была асабіста знаёмая з польскімі пісьменьніцамі Марыяй Канапніцкай і Элізай Ажэшка. У 1906 г. сын Тэрэзы Канстанцін Гардзялкоўскі стаў суарганізатарам Польскага таварыства асьветы і дабрачыннасьці (Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności) у Магілёве, галоўнай мэтай якога было супрацьстаянне русіфікацыі «палякаў» (каталікоў)<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская шчыра падтрымлівала рух па пашырэньні ўжываньня беларускай мовы ў шырокай публічнай прасторы — і стала мэцэнаткай беларускамоўнага друку і перакладніцай на беларускую мову. У 1907—1908 гг. Тэрэза жыла за мяжой Расейскай імпэрыі — у Нэапалі (Італія) і Ніцы (Францыя), адкуль пасылала свае артыкулы ў беларускамоўную газэту «Наша ніва»<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. У 1908 г. па прыездзе з Францыі Тэрэза разам з сынам Канстанцінам Гардзялкоўскім вырашылі арганізаваць у сваім маёнтку і нелегальную беларускамоўную школу для сялянскіх дзяцей — і выбралі для гэтай мэты сваю вёску Сані. Гардзялкоўскі прыехаў у Сані да селяніна Л. Жураўлёва і дамовіўся, каб той пусьціў у хату школу. Жураўлёў згадзіўся. Канстанцін Гардзялкоўскі быў таксама падпісчыкам беларускамоўнай газэты «Наша ніва» і, калі ён зьвярнуўся ў газэту з просьбай парэкамэндаваць настаўніка для сваёй школы ў Санях (якому быў гатовы плаціць за працу настаўніка «разы ў тры больш, чым дае казна»), яму прапанавалі Канстанціна Міцкевіча (Якуба Коласа). Міцкевіч прыехаў і працаваў у школе два з паловай месяцы (студзень-красавік 1908 г.). У тыя часы школу наведвала каля 20 вучняў з навакольных вёсак Габрылёва, Папоўка, Плоскае, Сані, а заняткі вяліся на беларускай мове<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская перакладала на беларускую мову творы расейскіх і польскіх пісьменьнікаў: на ўласныя сродкі ў газэце «Нашай нівы», а пасля асобнымі кніжкамі ў сэрыях «Нашай хаты», «Нашай нівы» і «Лучынкі» апублікавала свае беларускамоўныя пераклады («Дым» Марыі Канапніцкай, «Архіп і Лёнька» Максіма Горкага, «Дзядзька Голад» і «Разказ Сабалы» Станіслава Віткевіча, «Што б не здарылася — вытрываю» Станіслава Жаромскага). Гардзялкоўская таксама фінансава падтрымлівала выданьне кнігі «Апавяданні» Якуба Коласа, «Бярозка» Ядвігіна Ш. i інш. У 1912 г. выдала за свае грошы зборнік-чытанку для дзяцей «Беларускія казкі» (казкі «Багатыр», «Чалавечае вока», «Ведзьмар», «Сямілетка», «Вада памагла», «Хаўрус», «Куча грошай») у кніжнай сэрыі «Нашай нівы». Верагодна, адзіным ейным аўтарскім творам зьяўляецца апавяданьне «Воўк» (1914), дзе галоўны герой — сьвяты Францішак — у італійскім месьце Губіа заступаецца за месьцічаў і пераконвае ваўка не рэзаць людзей, бо людзі «на вобраз Божы створаны». Дзіцячае апавяданьне заклікала любіць бліжняга і не быць воўкам<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Захаваўся ліст Тэрэзы Гардзялкоўскай ад 2 студзеня 1912 г. у рэдакцыю газэты «Наша ніва» адносна падпіскі на газэту: «2.1.912 г. На новый год шлю зычэння… Прашу Рэдакцыю пасылаць гэтый год „Нашу Ніву“ рускімі літарамі пад адрасам Альгерда Жукоўскага: Магілёўская губ., пошта Довск, маёнтак Весолов, і пад апаскай прашу паслаць зараз два календары свае таксама рускімі літарамі. Пасылаю два рублі восемдзесят чатыры кап. Ці друкуяце Маліноўскага кніжку? Паклон, Т. Г.»<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref> Карысталася псэўданімамі «Зязюля» і «Т. Г.». Паводле дасьледаваньняў Ірыны Гапоненкі, паказальным і характэрным зьяўляецца тое, што ва ўсіх тэкстах, перакладзеных з польскай мовы Тэрэзай Гардзялкоўскай (4 выданьні), паланізмы ўжываюцца выключна рэдка<ref>Гапоненка, І. А. Лексіка беларускай літаратурнай мовы ХІХ — пачатку ХХ ст.: асаблівасці станаўлення і развіцця / І. А. Гапоненка. — Мінск: БДУ, 2012. — 307 с.</ref>. Паводле ацэнкі філёлягаў, пераклады Гардзялкоўскай вызначаюцца высокай дакладнасьцю перадачы сродкамі беларускай мовы адметнасьцяў твора — структуры тэкста і яго мастацка-вобразнай тканіны<ref>Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</ref>. Аляксандр Уласаў ахарактарызаваў Тэрэзу Гардзялкоўскую як «кабета тыпу Арэшчыхі»<ref>Усава, Н. М. Янислав Волокита и его иллюстрации к «Архіпу і Лявонку» М. Горького. Проблема авторства Архівавана 26 студзеня 2019. // artmuseum.by</ref>. Агульны наклад усіх беларускамоўных кнігаў, выдадзеных за грошы Тэрэзы Гардзялкоўскай, склаў 22 400 асобнікаў<ref>Трухамёнак, І. Пачалося ўсё ў Санях… // kimpress.by, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=9768&mode=print</ref>. == Пераклады і выданьні == (''з захаваньнем тагачаснай артаграфіі'') • Конопніцка, М. Дым: з рысункамі / Марыя Конопніцка; перэтлумачыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 1. — Вільня : Друк. М. Кухты, 1909. — 16 с. • Горкій, М. Архіп і Лявонка: апавяданьне / М. Горкій; з расейскай мовы перэклала на беларускую Т. Г.; коштам Т. Г.; малюнкі Яніслава Валакіты; выданьне «Нашае хаты» № 5. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1910. — 22 с. (У канцы тэксту перакладчык: Зязюля). • Віткевіч, С. Дзядзька Голад: апаведаньне для дзяцей з рысункамі / С. Віткевіч; перэлажыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 6. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1911. — 14 с. • Амфітэатраў, А. В. Хілібертава пакута: [апавяданні] / Амфітэатрава; вольны перэклад В. Л. [ Войцік Людвікі ]; коштам Т. Г. ; выданьне «Нашае нівы». — Вільня: Прамень, 1912. — 32 с. • Беларускіе казкі / коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вільня : Прамень, 1912. — 32 с. • Як багацеюць чэскіе селяне / па-польску напісаў Маліновскі; перэклала на беларускую мову Зязюля; друкавано коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вильня: Віленская друкарня, 1912. — 45 с. • Штоб не здарылося ― вытрываю / Ст. Жэромскага. Расказ Сабалы / С. Віткевіча. Воўк; перэтлумачыла на беларускую мову Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Лучынкі» № 1. ― Мінск : Электро-друкарня Н. Нахумова, 1914. ― 16 с.<ref>Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</ref> == Крыніцы == kgzwet00fnlfz578hlkn081b0vbjjxj 2331115 2331114 2022-08-03T07:03:05Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгорыі і спасылкі. wikitext text/x-wiki '''Тэрэза Гардзялкоўская''' (у дзявоцтве '''Тэрэза Грэбніцкая''' (1854 — травень 1933) — дваранка-каталічка [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], мэцэнатка беларускамоўнага друку, [[перакладніца]], публіцыстка, [[Выдавецкая справа|выдаўца]]. {{Пісьменьнік|Імя=Тэрэза Гардзялкоўская|Арыгінал імя=Teresa Gordziałkowska|Імя пры нараджэньні=Тэрэза Грэбніцкая / Teresa Hrebnicka|Псэўданімы=«Зязюля» і «Т. Г.»|Дата нараджэньня=1854|Месца нараджэньня=Лепельскі павет, Віцебская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Варшава|Дата сьмерці=травень 1933|Месца сьмерці=Варшава|Род дзейнасьці=Перакладніца, выдаўца, аўтарка, мэцэнатка|Гады актыўнасьці=1908-1933|Мова=Беларуская, польская|Дэбют=1909}} == Жыцьцяпіс == Тэрэза нарадзілася ў 1854 г. у сярэднезаможнай маянтковай дваранскай каталіцкай сям’і старажытнага роду Грабніцкіх (Дактаровіч-Грабніцкіх) герба «Налеўка», якая жыла ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] і мела там маёнткі. Грабніцкія адносіліся да карэнных радоў (з XVI ст.) сярэднезаможнай маянтковай шляхты [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтваў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза Грабніцкая выйшла замуж за двараніна-каталіка з [[Сеньненскі павет|Сеньненскага павету]] [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] — Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага, прадстаўніка сярэднезаможнага маянтковага каталіцкага шляхецкага роду Гардзялкоўскіх герба «Ляліва», галіны якога ў XIX ст. мелі маёнткі ў Магілёўскай і [[Менская губэрня|Менскай губэрнях]] Расейскай імпэрыі. Раней — у XVIII ст. — Гардзялкоўскія мелі маёнткі ў Наваградзкім, Полацкім і Менскім ваяводзтвах, а таксама ў [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]] Вялікага Княства Літоўскага, дзе таксама займалі мясцовыя земскія пасады<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза ад свайго мужа Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага мела трох дзяцей: 1) Альгерд Гардзялкоўскі (1886—1965), які ажаніўся з сваячкай — Вандай Гардзялкоўскай; 2) Канстанцін Гардзялкоўскі; 3) Станіслава Гардзялкоўская. Ейныя сыны Канстанцін Гардзялкоўскі і Альгерд Гардзялкоўскі сталі вядомымі прадпрымальнікамі ў галіне сельскай гаспадаркі і грамадзкімі дзеячамі Беларусі — важнымі сябрамі Магілёўскага таварыства сельскай гаспадаркі, карысталіся аўтарытэтам сярод карэнных каталіцкіх дваранаў Магілёўскай губэрні, належалі да краёўцаў-кансэрватараў і былі блізка знаёмыя з лідарам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі [[Эдвард Вайніловіч|Эдвардам Вайніловічам]], які быў сынам [[Ганна Ваньковіч|Ганны Ваньковіч]]. Канстанцін Гардзялкоўскі быў паралельна важным і актыўным сябрам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Калі па выніках [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] (1921) дамы і маёнткі Гардзялкоўскіх на Магілёўшчыне і Меншчыне, як і многіх іншых землеўласьнікаў, аказаліся на савецкім баку і былі нацыяналізаваныя, Тэрэза Гардзялкоўская і ейныя сыны былі вымушаныя пакінуць савецкую Беларусь і прыняць грамадзянства Польшчы<ref>Ладысеў, У. Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.) / У. Ф. Ладысеў, П. І. Брыгадзін. — Мінск : БДУ, 1999. — 128 с.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская памерла ў 1933 г. у [[Польшча|Польшчы]], пахаваная ў Варшаве<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Вестка аб сьмерці Тэрэзы Гардзялкоўскай у 1933 г. дайшла і да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. Выказваюцца меркаваньні, што верш Янкі Купалы «Алеся» (1935 г.) з радкамі «Кукавала зязюля У зялёным лесе» прысьвечаны менавіта Тэрэзе Гардзялкоўскай<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. == Дзейнасьць == Тэрэза Гардзялкоўская была асабіста знаёмая з польскімі пісьменьніцамі [[Марыя Канапніцкая|Марыяй Канапніцкай]] і [[Эліза Ажэшка|Элізай Ажэшка]]. У 1906 г. сын Тэрэзы Канстанцін Гардзялкоўскі стаў суарганізатарам Польскага таварыства асьветы і дабрачыннасьці (Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności) у Магілёве, галоўнай мэтай якога было супрацьстаянне [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] «палякаў» (каталікоў)<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская шчыра падтрымлівала рух па пашырэньні ўжываньня [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў шырокай публічнай прасторы — і стала мэцэнаткай беларускамоўнага друку і перакладніцай на беларускую мову. У 1907—1908 гг. Тэрэза жыла за мяжой Расейскай імпэрыі — у [[Нэапаль|Нэапалі]] ([[Італія]]) і Ніцы ([[Францыя]]), адкуль пасылала свае артыкулы ў беларускамоўную газэту «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Наша ніва]]»<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. У 1908 г. па прыездзе з [[Францыя|Францыі]] Тэрэза разам з сынам Канстанцінам Гардзялкоўскім вырашылі арганізаваць у сваім маёнтку і нелегальную беларускамоўную школу для сялянскіх дзяцей — і выбралі для гэтай мэты сваю вёску Сані. Гардзялкоўскі прыехаў у Сані да селяніна Л. Жураўлёва і дамовіўся, каб той пусьціў у хату школу. Жураўлёў згадзіўся. Канстанцін Гардзялкоўскі быў таксама падпісчыкам беларускамоўнай газэты «Наша ніва» і, калі ён зьвярнуўся ў газэту з просьбай парэкамэндаваць настаўніка для сваёй школы ў Санях (якому быў гатовы плаціць за працу настаўніка «разы ў тры больш, чым дае казна»), яму прапанавалі [[Канстанцін Міцкевіч|Канстанціна Міцкевіча]] ([[Якуб Колас|Якуба Коласа]]). Міцкевіч прыехаў і працаваў у школе два з паловай месяцы (студзень-красавік 1908 г.). У тыя часы школу наведвала каля 20 вучняў з навакольных вёсак Габрылёва, Папоўка, Плоскае, Сані, а заняткі вяліся на беларускай мове<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Тэрэза Гардзялкоўская перакладала на беларускую мову творы расейскіх і польскіх пісьменьнікаў: на ўласныя сродкі ў газэце «Нашай нівы», а пасля асобнымі кніжкамі ў сэрыях «[[Наша хата (выдавецтва)|Нашай хаты]]», «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Нашай нівы]]» і «Лучынкі» апублікавала свае беларускамоўныя пераклады («Дым» [[Марыя Канапніцкая|Марыі Канапніцкай]], «Архіп і Лёнька» [[Максім Горкі|Максіма Горкага]], «Дзядзька Голад» і «Разказ Сабалы» [[Станіслаў Віткевіч|Станіслава Віткевіча]], «Што б не здарылася — вытрываю» Станіслава Жаромскага). Гардзялкоўская таксама фінансава падтрымлівала выданьне кнігі «Апавяданні» [[Якуб Колас|Якуба Коласа]], «Бярозка» [[Ядвігін Ш.|Ядвігіна Ш.]] i інш. У 1912 г. выдала за свае грошы зборнік-чытанку для дзяцей «Беларускія казкі» (казкі «Багатыр», «Чалавечае вока», «Ведзьмар», «Сямілетка», «Вада памагла», «Хаўрус», «Куча грошай») у кніжнай сэрыі «Нашай нівы». Верагодна, адзіным ейным аўтарскім творам зьяўляецца апавяданьне «Воўк» (1914), дзе галоўны герой — сьвяты Францішак — у італійскім месьце Губіа заступаецца за месьцічаў і пераконвае ваўка не рэзаць людзей, бо людзі «на вобраз Божы створаны». Дзіцячае апавяданьне заклікала любіць бліжняга і не быць воўкам<ref>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого : к 180-летию со дня рождения : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск : Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</ref>. Захаваўся ліст Тэрэзы Гардзялкоўскай ад 2 студзеня 1912 г. у рэдакцыю газэты «Наша ніва» адносна падпіскі на газэту: «2.1.912 г. На новый год шлю зычэння… Прашу Рэдакцыю пасылаць гэтый год „Нашу Ніву“ рускімі літарамі пад адрасам Альгерда Жукоўскага: Магілёўская губ., пошта Довск, маёнтак Весолов, і пад апаскай прашу паслаць зараз два календары свае таксама рускімі літарамі. Пасылаю два рублі восемдзесят чатыры кап. Ці друкуяце Маліноўскага кніжку? Паклон, Т. Г.»<ref>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</ref> Карысталася псэўданімамі «Зязюля» і «Т. Г.». Паводле дасьледаваньняў [[Ірына Гапоненка|Ірыны Гапоненкі]], паказальным і характэрным зьяўляецца тое, што ва ўсіх тэкстах, перакладзеных з польскай мовы Тэрэзай Гардзялкоўскай (4 выданьні), [[Палянізм|палянізмы]] ўжываюцца выключна рэдка<ref>Гапоненка, І. А. Лексіка беларускай літаратурнай мовы ХІХ — пачатку ХХ ст.: асаблівасці станаўлення і развіцця / І. А. Гапоненка. — Мінск: БДУ, 2012. — 307 с.</ref>. Паводле ацэнкі філёлягаў, пераклады Гардзялкоўскай вызначаюцца высокай дакладнасьцю перадачы сродкамі беларускай мовы адметнасьцяў твора — структуры тэкста і яго мастацка-вобразнай тканіны<ref>Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</ref>. Аляксандр Уласаў ахарактарызаваў Тэрэзу Гардзялкоўскую як «кабета тыпу Арэшчыхі»<ref>Усава, Н. М. Янислав Волокита и его иллюстрации к «Архіпу і Лявонку» М. Горького. Проблема авторства Архівавана 26 студзеня 2019. // artmuseum.by</ref>. Агульны наклад усіх беларускамоўных кнігаў, выдадзеных за грошы Тэрэзы Гардзялкоўскай, склаў 22 400 асобнікаў<ref>Трухамёнак, І. Пачалося ўсё ў Санях… // kimpress.by, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=9768&mode=print</ref>. == Пераклады і выданьні == (''з захаваньнем тагачаснай артаграфіі'') • Конопніцка, М. Дым: з рысункамі / Марыя Конопніцка; перэтлумачыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 1. — Вільня : Друк. М. Кухты, 1909. — 16 с. • Горкій, М. Архіп і Лявонка: апавяданьне / М. Горкій; з расейскай мовы перэклала на беларускую Т. Г.; коштам Т. Г.; малюнкі Яніслава Валакіты; выданьне «Нашае хаты» № 5. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1910. — 22 с. (У канцы тэксту перакладчык: Зязюля). • Віткевіч, С. Дзядзька Голад: апаведаньне для дзяцей з рысункамі / С. Віткевіч; перэлажыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 6. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1911. — 14 с. • Амфітэатраў, А. В. Хілібертава пакута: [апавяданні] / Амфітэатрава; вольны перэклад В. Л. [ Войцік Людвікі ]; коштам Т. Г. ; выданьне «Нашае нівы». — Вільня: Прамень, 1912. — 32 с. • Беларускіе казкі / коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вільня : Прамень, 1912. — 32 с. • Як багацеюць чэскіе селяне / па-польску напісаў Маліновскі; перэклала на беларускую мову Зязюля; друкавано коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вильня: Віленская друкарня, 1912. — 45 с. • Штоб не здарылося ― вытрываю / Ст. Жэромскага. Расказ Сабалы / С. Віткевіча. Воўк; перэтлумачыла на беларускую мову Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Лучынкі» № 1. ― Мінск : Электро-друкарня Н. Нахумова, 1914. ― 16 с.<ref>Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</ref> == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1854 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебскай губэрні]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Беларускія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Беларускія мэцэнаты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Род Грабніцкіх]] [[Катэгорыя:Род Гардзялкоўскіх]] jy93ut8awodc1pw7fa6jthmljawqn4w 2331117 2331115 2022-08-03T07:06:52Z Гарбацкі 13252 Прыбраныя абдрукі. wikitext text/x-wiki '''Тэрэза Гардзялкоўская''' (у дзявоцтве '''Тэрэза Грэбніцкая''' (1854 — травень 1933) — дваранка-каталічка [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], мэцэнатка беларускамоўнага друку, [[перакладніца]], публіцыстка, [[Выдавецкая справа|выдаўца]]. {{Пісьменьнік|Імя=Тэрэза Гардзялкоўская|Арыгінал імя=Teresa Gordziałkowska|Імя пры нараджэньні=Тэрэза Грэбніцкая / Teresa Hrebnicka|Псэўданімы=«Зязюля» і «Т. Г.»|Дата нараджэньня=1854|Месца нараджэньня=Лепельскі павет, Віцебская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Варшава|Дата сьмерці=травень 1933|Месца сьмерці=Варшава|Род дзейнасьці=Перакладніца, выдаўца, аўтарка, мэцэнатка|Гады актыўнасьці=1908-1933|Мова=Беларуская, польская|Дэбют=1909}} == Жыцьцяпіс == Тэрэза нарадзілася ў 1854 г. у сярэднезаможнай маянтковай дваранскай каталіцкай сям’і старажытнага роду Грабніцкіх (Дактаровіч-Грабніцкіх) герба «Налеўка», якая жыла ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] і мела там маёнткі. Грабніцкія адносіліся да карэнных радоў (з XVI ст.) сярэднезаможнай маянтковай шляхты [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтваў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref><small>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</small></ref>. Тэрэза Грабніцкая выйшла замуж за двараніна-каталіка з [[Сеньненскі павет|Сеньненскага павету]] [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] — Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага, прадстаўніка сярэднезаможнага маянтковага каталіцкага шляхецкага роду Гардзялкоўскіх герба «Ляліва», галіны якога ў XIX ст. мелі маёнткі ў Магілёўскай і [[Менская губэрня|Менскай губэрнях]] Расейскай імпэрыі. Раней — у XVIII ст. — Гардзялкоўскія мелі маёнткі ў Наваградзкім, Полацкім і Менскім ваяводзтвах, а таксама ў [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]] Вялікага Княства Літоўскага, дзе таксама займалі мясцовыя земскія пасады<ref><small>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</small></ref>. Тэрэза ад свайго мужа Антона-Мамэрта Гардзялкоўскага мела трох дзяцей: 1) Альгерд Гардзялкоўскі (1886—1965), які ажаніўся з сваячкай — Вандай Гардзялкоўскай; 2) Канстанцін Гардзялкоўскі; 3) Станіслава Гардзялкоўская. Ейныя сыны Канстанцін Гардзялкоўскі і Альгерд Гардзялкоўскі сталі вядомымі прадпрымальнікамі ў галіне сельскай гаспадаркі і грамадзкімі дзеячамі Беларусі — важнымі сябрамі Магілёўскага таварыства сельскай гаспадаркі, карысталіся аўтарытэтам сярод карэнных каталіцкіх дваранаў Магілёўскай губэрні, належалі да краёўцаў-кансэрватараў і былі блізка знаёмыя з лідарам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі [[Эдвард Вайніловіч|Эдвардам Вайніловічам]], які быў сынам [[Ганна Ваньковіч|Ганны Ваньковіч]]. Канстанцін Гардзялкоўскі быў паралельна важным і актыўным сябрам Менскага таварыства сельскай гаспадаркі<ref><small>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого: к 180-летию со дня рождения: материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск: Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</small></ref>. Калі па выніках [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] (1921) дамы і маёнткі Гардзялкоўскіх на Магілёўшчыне і Меншчыне, як і многіх іншых землеўласьнікаў, аказаліся на савецкім баку і былі нацыяналізаваныя, Тэрэза Гардзялкоўская і ейныя сыны былі вымушаныя пакінуць савецкую Беларусь і прыняць грамадзянства Польшчы<ref><small>Ладысеў, У. Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.) / У. Ф. Ладысеў, П. І. Брыгадзін. — Мінск: БДУ, 1999. — 128 с.</small></ref>. Тэрэза Гардзялкоўская памерла ў 1933 г. у [[Польшча|Польшчы]], пахаваная ў Варшаве<ref><small>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого: к 180-летию со дня рождения: материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск: Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</small></ref>. Вестка аб сьмерці Тэрэзы Гардзялкоўскай у 1933 г. дайшла і да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. Выказваюцца меркаваньні, што верш Янкі Купалы «Алеся» (1935 г.) з радкамі «Кукавала зязюля У зялёным лесе» прысьвечаны менавіта Тэрэзе Гардзялкоўскай<ref><small>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</small></ref>. == Дзейнасьць == Тэрэза Гардзялкоўская была асабіста знаёмая з польскімі пісьменьніцамі [[Марыя Канапніцкая|Марыяй Канапніцкай]] і [[Эліза Ажэшка|Элізай Ажэшка]]. У 1906 г. сын Тэрэзы Канстанцін Гардзялкоўскі стаў суарганізатарам Польскага таварыства асьветы і дабрачыннасьці (Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności) у Магілёве, галоўнай мэтай якога было супрацьстаянне [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] «палякаў» (каталікоў)<ref><small>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</small></ref>. Тэрэза Гардзялкоўская шчыра падтрымлівала рух па пашырэньні ўжываньня [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў шырокай публічнай прасторы — і стала мэцэнаткай беларускамоўнага друку і перакладніцай на беларускую мову. У 1907—1908 гг. Тэрэза жыла за мяжой Расейскай імпэрыі — у [[Нэапаль|Нэапалі]] ([[Італія]]) і Ніцы ([[Францыя]]), адкуль пасылала свае артыкулы ў беларускамоўную газэту «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Наша ніва]]»<ref><small>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого: к 180-летию со дня рождения: материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск: Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</small></ref>. У 1908 г. па прыездзе з [[Францыя|Францыі]] Тэрэза разам з сынам Канстанцінам Гардзялкоўскім вырашылі арганізаваць у сваім маёнтку і нелегальную беларускамоўную школу для сялянскіх дзяцей — і выбралі для гэтай мэты сваю вёску Сані. Гардзялкоўскі прыехаў у Сані да селяніна Л. Жураўлёва і дамовіўся, каб той пусьціў у хату школу. Жураўлёў згадзіўся. Канстанцін Гардзялкоўскі быў таксама падпісчыкам беларускамоўнай газэты «Наша ніва» і, калі ён зьвярнуўся ў газэту з просьбай парэкамэндаваць настаўніка для сваёй школы ў Санях (якому быў гатовы плаціць за працу настаўніка «разы ў тры больш, чым дае казна»), яму прапанавалі [[Канстанцін Міцкевіч|Канстанціна Міцкевіча]] ([[Якуб Колас|Якуба Коласа]]). Міцкевіч прыехаў і працаваў у школе два з паловай месяцы (студзень-красавік 1908 г.). У тыя часы школу наведвала каля 20 вучняў з навакольных вёсак Габрылёва, Папоўка, Плоскае, Сані, а заняткі вяліся на беларускай мове<ref><small>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого: к 180-летию со дня рождения: материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск: Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</small></ref>. Тэрэза Гардзялкоўская перакладала на беларускую мову творы расейскіх і польскіх пісьменьнікаў: на ўласныя сродкі ў газэце «Нашай нівы», а пасля асобнымі кніжкамі ў сэрыях «[[Наша хата (выдавецтва)|Нашай хаты]]», «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Нашай нівы]]» і «Лучынкі» апублікавала свае беларускамоўныя пераклады («Дым» [[Марыя Канапніцкая|Марыі Канапніцкай]], «Архіп і Лёнька» [[Максім Горкі|Максіма Горкага]], «Дзядзька Голад» і «Разказ Сабалы» [[Станіслаў Віткевіч|Станіслава Віткевіча]], «Што б не здарылася — вытрываю» Станіслава Жаромскага). Гардзялкоўская таксама фінансава падтрымлівала выданьне кнігі «Апавяданні» [[Якуб Колас|Якуба Коласа]], «Бярозка» [[Ядвігін Ш.|Ядвігіна Ш.]] i інш. У 1912 г. выдала за свае грошы зборнік-чытанку для дзяцей «Беларускія казкі» (казкі «Багатыр», «Чалавечае вока», «Ведзьмар», «Сямілетка», «Вада памагла», «Хаўрус», «Куча грошай») у кніжнай сэрыі «Нашай нівы». Верагодна, адзіным ейным аўтарскім творам зьяўляецца апавяданьне «Воўк» (1914), дзе галоўны герой — сьвяты Францішак — у італійскім месьце Губіа заступаецца за месьцічаў і пераконвае ваўка не рэзаць людзей, бо людзі «на вобраз Божы створаны». Дзіцячае апавяданьне заклікала любіць бліжняга і не быць воўкам<ref><small>Раюк, А. Р. Тэрэза Гардзялкоўская і яе сыны / А. Р. Раюк // Жизнь и творческое наследие А. С. Дембовецкого: к 180-летию со дня рождения: материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Могилев, 13 марта 2020 г. / сост.: В. В. Шейбак, Е. Н. Изергина, Я. С. Кнурева. — Минск: Бел. навука, 2021. — С. 72—77.</small></ref>. Захаваўся ліст Тэрэзы Гардзялкоўскай ад 2 студзеня 1912 г. у рэдакцыю газэты «Наша ніва» адносна падпіскі на газэту: «2.1.912 г. На новый год шлю зычэння… Прашу Рэдакцыю пасылаць гэтый год „Нашу Ніву“ рускімі літарамі пад адрасам Альгерда Жукоўскага: Магілёўская губ., пошта Довск, маёнтак Весолов, і пад апаскай прашу паслаць зараз два календары свае таксама рускімі літарамі. Пасылаю два рублі восемдзесят чатыры кап. Ці друкуяце Маліноўскага кніжку? Паклон, Т. Г.»<ref><small>Угрынскі, М. Кукавала Зязюля ў … Талачынскім лесе // Наша слова. — 2014. — № 19 (1170) 7 траўня.</small></ref> Карысталася псэўданімамі «Зязюля» і «Т. Г.». Паводле дасьледаваньняў [[Ірына Гапоненка|Ірыны Гапоненкі]], паказальным і характэрным зьяўляецца тое, што ва ўсіх тэкстах, перакладзеных з польскай мовы Тэрэзай Гардзялкоўскай (4 выданьні), [[Палянізм|палянізмы]] ўжываюцца выключна рэдка<ref><small>Гапоненка, І. А. Лексіка беларускай літаратурнай мовы ХІХ — пачатку ХХ ст.: асаблівасці станаўлення і развіцця / І. А. Гапоненка. — Мінск: БДУ, 2012. — 307 с.</small></ref>. Паводле ацэнкі філёлягаў, пераклады Гардзялкоўскай вызначаюцца высокай дакладнасьцю перадачы сродкамі беларускай мовы адметнасьцяў твора — структуры тэкста і яго мастацка-вобразнай тканіны<ref><small>Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</small></ref>. Аляксандр Уласаў ахарактарызаваў Тэрэзу Гардзялкоўскую як «кабета тыпу Арэшчыхі»<ref><small>Усава, Н. М. Янислав Волокита и его иллюстрации к «Архіпу і Лявонку» М. Горького. Проблема авторства Архівавана 26 студзеня 2019. // artmuseum.by</small></ref>. Агульны наклад усіх беларускамоўных кнігаў, выдадзеных за грошы Тэрэзы Гардзялкоўскай, склаў 22 400 асобнікаў<ref><small>Трухамёнак, І. Пачалося ўсё ў Санях… // kimpress.by, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=9768&mode=print</small></ref>. == Пераклады і выданьні == (''з захаваньнем тагачаснай артаграфіі'') • Конопніцка, М. Дым: з рысункамі / Марыя Конопніцка; перэтлумачыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 1. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1909. — 16 с. • Горкій, М. Архіп і Лявонка: апавяданьне / М. Горкій; з расейскай мовы перэклала на беларускую Т. Г.; коштам Т. Г.; малюнкі Яніслава Валакіты; выданьне «Нашае хаты» № 5. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1910. — 22 с. (У канцы тэксту перакладчык: Зязюля). • Віткевіч, С. Дзядзька Голад: апаведаньне для дзяцей з рысункамі / С. Віткевіч; перэлажыла Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае хаты» № 6. — Вільня: Друк. М. Кухты, 1911. — 14 с. • Амфітэатраў, А. В. Хілібертава пакута: [апавяданні] / Амфітэатрава; вольны перэклад В. Л. [ Войцік Людвікі ]; коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вільня: Прамень, 1912. — 32 с. • Беларускіе казкі / коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вільня: Прамень, 1912. — 32 с. • Як багацеюць чэскіе селяне / па-польску напісаў Маліновскі; перэклала на беларускую мову Зязюля; друкавано коштам Т. Г.; выданьне «Нашае нівы». — Вильня: Віленская друкарня, 1912. — 45 с. • Штоб не здарылося ― вытрываю / Ст. Жэромскага. Расказ Сабалы / С. Віткевіча. Воўк; перэтлумачыла на беларускую мову Зязюля; коштам Т. Г.; выданьне «Лучынкі» № 1. ― Мінск: Электро-друкарня Н. Нахумова, 1914. ― 16 с.<ref><small>Воінаў, М. Беларускамоўныя пераклады твораў польскай літаратуры Архівавана 5 сакавіка 2016. / М. Воінаў // Тэрмапілы. — 1999. — № 2.</small></ref> == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1854 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебскай губэрні]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] [[Катэгорыя:Беларускія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Беларускія мэцэнаты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Род Грабніцкіх]] [[Катэгорыя:Род Гардзялкоўскіх]] 9ub2b2f8te7reoei0mr1q1noye43sqw 0 258140 2331121 2022-08-03T09:44:51Z TendaKlisi 76367 пераклаў з Туманішвілі-Церетелі Анастасія Михайлівна wikitext text/x-wiki '''Анастасія Міхайлаўна Туманішвілі-Цэрэтэлі''' ([[Тыфліс]], [[Расейская Імпэрыя]]&nbsp;— [[7 лютага]] [[1932|1932 року]], [[Тыфліс]], [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]])&nbsp;— грузінская дзіцячая пісьменьніца, публіцыстка, фэміністка. == Біяграфія == Закончыла Інстытут шляхетных жанчын Закаўказьзя (1865). Была актыўнаю члянкіняю «Таварыства пісьменнасьці сярод грузін», «Таварыства пэдагогаў і пэдагогаў для жанчын» ды жаночага таварыства «Асьвета». Арганізатарка моладзевай журналістыкі. У 1883 роцы супрацоўнічала ў часопісе «Набаці». У 1890 роцы заснавала часопіс «Джэджылі» («Ніва»), якы зыграў важлівую ролю у разьвіцьці грузінскае дзіцячае літаратуры ў Грузіі. Была сурэдактаркаю тыднёвіка «Кваліфікацыі» («Баразна»). Першы пераклад («Талярантнасьць маршала» [[Альфонс Дадэ|Альфонса Дадэ]]) быў апублікаваны ў 1876 роцы, першая арыгінальная гісторыя «Айчынная ахвяра»&nbsp;— 1880 роцы. У 1891 роцы ажанілася з грузінскім пісьменьнікам Георгіем Цэрэтэлі. == Бібліяграфія == * «Молагури», 1887 * «Пять рассказов», 1888 * «Кона», 1823 * «Живой дискурс», 1924 * «Цветок», 1926 == Літаратура == * Хелтубнели М., Адаптация детской литературы Анастасии Туманишвили-Церетели. Жизнь и творчество, т., 1941; * Алания Н., Грузинская советская энциклопедия, т. 5, p. 10, tb. , 1980 год. * [http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/100216/45#pict Анастасия Туманишвили-Церетели: (журналистка и писательница): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Сергей Шалвович Минашвили ; Тбилисский государственный университет. 1975] == Прыкметы == {{Reflist}} == Спасылкі == [https://tbilisi.media/cultures/62734-oni-vnesli-vesomyj-vklad-v-gruzinskuyu-literaturu/ Яны ўнесьлі важкі ўнёсак у грузінскую літаратуру] [[:Катэгорыя:Пахаваныя ў пантэоне Мтацмінда]] [[:Катэгорыя:Памерлі ў Тбілісі]] [[:Катэгорыя:Памерлі ў 1932 годзе]] [[:Катэгорыя:Памерлі 7 лютага]] [[:Катэгорыя:Ураджэнцы Тбілісі]] [[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1849 годзе]] [[:Катэгорыя:Нарадзіліся 6 верасьня]] [[:Катэгорыя:Грузінскія фэміністкі]] o6a1fclw2040z6cj277h5rkcdtwmlgt