Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1992 2330792 2313802 2022-07-31T13:43:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыка | Імя = Руслана | Подпіс = | Лёга = | Фота = Ruslana in Kiev.JPG | Апісаньне_фота = | Поўнае_імя = Руслана Лыжычка | Месца_нараджэньня = [[Львоў]], [[Украіна]] | Гады = | Нацыянальнасьць = {{Сьцяг Украіны|20пкс}} [[украінцы|украінка]] | Краіна = | Прафэсіі = сьпявачка, танцорка, прадусарка | Інструмэнты = [[фартэпіяна]] | Жанры = | Псэўданімы = Руслана | Гурты = | Супрацоўніцтва = | Лэйблы = | Сайт = }} '''Русла́на Сьцяпа́наўна Лыжы́чка''' ({{мова-uk|Руслана Степанівна Лижичко}}; сцэнічны псэўданім — '''Руслана'''; нарадзілася 24 траўня 1973, [[Львоў]]) — вядомая ўкраінская сьпявачка, танцорка і прадусарка. У 2004 годзе Руслана перамагла ў конкурсе «[[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2004|Эўрабачаньне]]» зь песьняй «[[Wild Dances]]». За год да гэтага яе альбом «''[[Дикі танці]]''» ва Ўкраіне быў прададзены накладам больш як 100 000 асобнікаў і стаў плацінавым. == Біяграфія == Руслана нарадзілася і гадавалася ў [[Львоў|Львове]]. Яшчэ дзіцём сьпявала ў гурце «Орион», а потым у дзіцячым ансамблі «Усмішка». Скончыла музычную вучэльню і паступіла на дырыгенцкі факультэт Львоўскай кансэрваторыі. Прафэсійна грае на [[фартэпіяна]]. У 1993 Руслана і Аляксандар Ксэнафонтаў (з кім яна пабралася шлюбам праз два гады) асноўваюць рэклямную студыю «Люксэн». Руслана агучвае шматлікія радыёрэклямы, у тым ліку фірмаў [[Oriflame]] і [[Coca-Cola]]. У сярэдзіне [[1990-я|90-х]] бярэ ўдзел у некалькіх музычных праектах, перамагае на ўкраінскіх песенных конкурсах. У 1998 годзе Руслана выдае свой першы альбом «''Мить весни''» («''Імгненьне вясны''»), які набывае папулярнасьць. У 1999 годзе Руслана ўдзельнічае ў запісу каляднага мюзіклу «Останнє Різдво 90-х» («Апошнія каляды 90-х»), які атрымвае ўзнагароду «Фільм году» ва Ўкраіне. У 2003 годзе ейны альбом «''Дикі танці''» ва Ўкраіне становіцца плацінавым — было прададзена больш як 100 000 асобнікаў. 16 траўня 2004 году Руслана перамагае ў музычным конкурсе «[[Конкурс песьні Эўрабачаньне-2004|Эўрабачаньне]]», які праходзіў у [[Стамбул]]е ([[Турэччына]]) зь песьняй «Wild Dances». == Дыскаграфія == === Альбомы === * ''[[Мить весни — Дзвінкий вітер]]'' (Імгненьне вясны — Лепшыя канцэрты Звонкага ветру, [[1996, 1998]]) * ''[[Останнє різдво 90-х]]'' (Апошнія каляды 90-х, [[1999]]) * ''[[Найкраще]]'' ([[2001]]) * ''[[Добрий вечір, тобі…]]'' ([[2002]]) * ''[[Дикі танці]]'' (Дзікія танцы, [[2003]]) * ''Дикі танці + Євробонус'' ([[2004]]) * ''[[Wild Dances]]'' ([[2004]]) * ''[[Wild Dances (New Year Edition)]]'' (2005) * ''[[Wild. Club'in]]'' (2005) === Сынглы === * «Дикі танці» (2004) * «Dance with the Wolves» («Танці з вовками») (2004) * «The Same Star» («Скажи мені»)(2005) * «Дика енергія» (2006) == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20121008003503/http://fanclub.ruslana.ua/ Афіцыйны вэбсайт Русланы]* * [http://www.ruslanatv.com RuslanaTV] * [http://www.youtube.com/RuslanaTube Youtube] {{Бібліяінфармацыя}} {{Пераможцы конкурсу песьні Эўрабачаньне}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лыжычка, Руслана}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Львове]] [[Катэгорыя:Украінскія сьпевакі і сьпявачкі]] [[Катэгорыя:Украінскія музыкі]] [[Катэгорыя:Пераможцы конкурсу песьні Эўрабачаньне]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнай рады Ўкраіны 5-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Народныя артысты Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Удзельнікі Аранжавай рэвалюцыі]] 9g85py0rubyw74b9mm0qi5a2drt9u5m 0 3374 2330898 2328921 2022-08-01T11:44:02Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Паходжаньне */ стыль wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Летува|Летувой}} {{Іншыя значэньні|2=Літва}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] '''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''<ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref> яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]<ref name="Kraucevic-2013-187">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».</ref>. Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref>, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы<ref name="Kraucevic-2013-10"/>, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]<ref name="Kraucevic-2013-11">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.</ref>. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]]. == Назва == === Паходжаньне === [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем<ref name="Zlutka-107">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.</ref>. Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход<ref name="Arlou-2012-31"/>. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]] Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.</ref>. Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. === Формы === Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref> == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]] [[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]] Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]] У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі<ref name="Zlutka-107"/>. Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.</ref>. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]] У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.</ref>. У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»<ref>Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.</ref> — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.</ref>. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]] Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»<ref>Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.</ref>. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})<ref>Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.</ref>. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку<ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.</ref>, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref>. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})<ref name="Dajlida-2019-58"/>, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://web.archive.org/web/20080720173405/http://knihi.com/vy/letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // З гісторыяй на «ВЫ». Выпуск 2. — Менск, 1994.</ref>. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]<ref name="Nasievic-2007-206">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.</ref>. У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.</ref>. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref> — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>. У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім<ref name="Nasievic-2007-206"/>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref>, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&f=false S. 17].</ref>. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <...>. До Припяти живут литовцы <...>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/>. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]<ref>Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&pg=RA1-PA18&dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=litwy%20dniepr%20berezyna&f=false 20].</ref>. Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <…> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}} У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы. {{Канец цытаты}} === Найшоўшы час === [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.</ref>. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны<ref name="Kraucevic-2013-12">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // З гісторыяй на «ВЫ». Выпуск 2. — Менск, 1994. * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = new edition |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}} [[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]] ozeqlivm517klro0tp16tc28act5dka 2330899 2330898 2022-08-01T11:49:19Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Паходжаньне */ стыль wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Летува|Летувой}} {{Іншыя значэньні|2=Літва}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] '''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''<ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref> яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]<ref name="Kraucevic-2013-187">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».</ref>. Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref>, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы<ref name="Kraucevic-2013-10"/>, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]<ref name="Kraucevic-2013-11">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.</ref>. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]]. == Назва == === Паходжаньне === [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем<ref name="Zlutka-107">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.</ref>. Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход<ref name="Arlou-2012-31"/>. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]] Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.</ref>. Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. === Формы === Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref> == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]] [[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]] Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]] У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі<ref name="Zlutka-107"/>. Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.</ref>. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]] У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.</ref>. У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»<ref>Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.</ref> — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.</ref>. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]] Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»<ref>Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.</ref>. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})<ref>Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.</ref>. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку<ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.</ref>, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref>. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})<ref name="Dajlida-2019-58"/>, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://web.archive.org/web/20080720173405/http://knihi.com/vy/letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // З гісторыяй на «ВЫ». Выпуск 2. — Менск, 1994.</ref>. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]<ref name="Nasievic-2007-206">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.</ref>. У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.</ref>. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref> — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>. У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім<ref name="Nasievic-2007-206"/>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref>, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&f=false S. 17].</ref>. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <...>. До Припяти живут литовцы <...>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/>. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]<ref>Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&pg=RA1-PA18&dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=litwy%20dniepr%20berezyna&f=false 20].</ref>. Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <…> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}} У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы. {{Канец цытаты}} === Найшоўшы час === [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.</ref>. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны<ref name="Kraucevic-2013-12">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // З гісторыяй на «ВЫ». Выпуск 2. — Менск, 1994. * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = new edition |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}} [[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]] rab8d074de4tu2dcj56dmgu09eledus 0 3655 2330871 2314424 2022-08-01T08:02:59Z W 11741 /* Эканоміка */ +[[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Эстонія |НазваЎРоднымСклоне = Эстоніі |НазваНаДзяржаўнайМове = {{мова-et|Eesti|скарочана}} |Сьцяг = Flag_of_Estonia.svg |Герб = Coat of arms of Estonia.svg |НацыянальныДэвіз = |ДзяржаўныГімн = Mu isamaa, mu õnn ja rõõm |Месцазнаходжаньне = EU-Estonia.svg |ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = |АфіцыйнаяМова = [[Эстонская мова|Эстонская]] |Сталіца = [[Талін]] |НайбуйнейшыГорад = Талін |ТыпУраду = [[Парлямэнцкая рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт Эстоніі|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар Эстоніі|Прэм’ер-міністар]] |ІмёныКіраўнікоў = [[Алар Каріс]]<br />[[Кая Каллас]] |Плошча = 45 227 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 129-е |АдсотакВады = 4,45% |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2014 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 151-е |Насельніцтва = {{Рост}} 1 318 705 (2018)<ref>[https://web.archive.org/web/20170910155129/https://www.stat.ee/stat-population-at-beginning-of-year Афіцыйная ацэнка]</ref> |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 28 |ЭтнічныСклад = {{Просты сьпіс| * 68,8% [[эстонцы]]^b * 25,1% [[расейцы]] * 1,8% [[украінцы]] * 0,9% [[беларусы]] * 0,6% [[фіны]] * 2,8% іншыя}} (2017)<ref>{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 9 чэрвеня 2017|url = http://www.stat.ee/34267|загаловак = Rahvaarv rahvuse järgi, 1. jaanuar, aasta|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Дэпартамэнт статыстыкі Эстоніі|Statistikaamet]]|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = et|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref> |КанфэсійныСклад = |Пісьменнасьць = |ГодАцэнкіСУП = 2018 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 43-е |СУП = $28 672 млрд |СУПНаДушуНасельніцтва = $21 964 |Валюта = [[Эўра]] |КодВалюты = EUR |ЧасавыПас = [[Усходнеэўрапейскі час|EET]] |ЧасРозьніцаUTC = +2 |ЧасавыПасУлетку = [[Усходнеэўрапейскі летні час|EEST]] |ЧасРозьніцаUTCУлетку = +3 |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[СССР]] |НезалежнасьцьДаты = 20 жніўня 1991 |АўтамабільныЗнак = EST |ДамэнВерхнягаЎзроўню = ee |ТэлефонныКод = 372 |Дадаткі = }} [[Файл:Drone video of Estonia 2021.webm|значак|Эстонія 2021]] '''Эсто́нія''' ({{мова-et|{{Праслухаць|en-us-Estonia.ogg|Eesti}}}}), афіцыйна ''Эсто́нская Рэспу́бліка'' ({{мова-et|Eesti Vabariik|скарочана}}, {{IPA|[ˈeːsti ˈʋɑbɑriːk]}}) — краіна ў [[Паўночная Эўропа|паўночнай Эўропе]] на ўзьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На поўначы амываецца [[Фінскі заліў|Фінскай затокай]], на захадзе — [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]]; на поўдні Эстонія мяжуе з [[Латвія]]й, на ўсходзе з [[Расея]]ю, а таксама мае марскую мяжу зь [[Фінляндыя]]й на поўначы і [[Швэцыя]]й на захадзе. Тэрыторыю Эстоніі, акрамя матэрыковае часткі, складаюць яшчэ 2222 астравы ў Балтыйскім моры<ref>{{Спасылка|аўтар = Matthew Holehouse.|імя = Matthew|прозьвішча = Holehouse|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 28 жніўня 2015|url = https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/estonia/11830643/Estonia-discovers-800-new-islands.html|загаловак = Estonia discovers it's actually larger after finding 800 new islands|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[The Telegraph]]|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = en|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref> агульнай плошчай 45 227 км² (зь іх 42 388 км² сушы). Клімат — [[Вільготны кантынэнтальны клімат|вільготна-кантынэнтальны]]. Эстонія — дэмакратычная [[парлямэнцкая рэспубліка]], падзеленая на [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Эстоніі|пятнаццаць паветаў]]; сталіца і найбольшы горад — [[Талін]]. З насельніцтвам 1,3 мільёны Эстонія ёсьць адной з найменш населеных краінаў [[Эўразьвяз]]у, [[Эўразона|Эўразоны]], [[НАТО]] і [[Шэнгенская зона|Шэнгенскае зоны]]. [[Эстонцы]] належаць да [[Прыбалтыйска-фінскія народы|фінскіх народаў]], а [[эстонская мова]] — да [[Фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскай групы]], набліжаная да [[Фінская мова|фінскай]] і [[Саамскія мовы|саамскіх моваў]] і аддалена павязаная з [[Вугорская мова|вугорскай]]. Эстонія зьяўляецца [[Разьвітыя краіны|разьвітай краінай]] з высокапрыбытковай эканомікай<ref>{{Спасылка|url=http://www.globalpolitician.com/2614-baltic-eu-expansion-estonia |копія=//web.archive.org/web/20110628230137/http://www.globalpolitician.com/2614-baltic-eu-expansion-estonia |дата копіі=28 June 2011 |загаловак=Estonian Economic Miracle: A Model For Developing Countries |выдавец=Global Politician |дата доступу=5 чэрвеня 2011|мова = en}}</ref>. Зьяўляецца сябрам [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця]]. == Гісторыя == {{Гісторыя Эстоніі}} {{Асноўны артыкул|Гісторыя Эстоніі}} У старажытныя часы Эстонія была заселеная плямёнамі [[фіна-вугры|фіна-вуграў]]. [[Хрысьціянства]] прыйшло на эстонскую зямлю, калі [[Нямеччына|нямецкія]] [[крыжакі]] і [[Данія|датчане]] заваявалі краіну ў 1227 годзе. За сваю гісторыю Эстонія знаходзілася пад уладай розных замежных захопнікаў: крыжакоў, [[Данія|Даніі]], [[Швэцыя|Швэцыі]], [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]], і ўрэшце рэшт [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Ажно да 1918 году пануючаю клясай заставаліся [[астзэйскія немцы]], рэшткі якіх зьехалі ў Нямеччыну пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнае вайны]]. Пасьля [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] і распаду Расейскай імпэрыі Эстонія 24 лютага 1918 году абвясьціла незалежнасьць. У чэрвені 1940 году краіна была гвалтоўна інкарпараваная ў Савецкі Саюз згода з [[Пакт Молатава—Рыбэнтропа|савецка-нацысцкаю змовай]]. З 1941 па 1944 год Эстонія была пад нямецкай акупацыяй, потым — зноў у складзе СССР. Незалежнасьць Эстоніі адноўленая 20 жніўня 1991 году пасьля балтыйскае [[Сьпяваючая рэвалюцыя|Пяючае рэвалюцыі]] і [[Развал СССР|распаду СССР]]. Пасьля канчатковага вываду расейскіх войскаў 31 жніўня 1994 году Эстонія змагла разьвіваць актыўныя сувязі з Заходняю Эўропай. 29 сакавіка 2004 году Эстонія далучылася да [[NATO]], а 1 траўня 2004 году — да [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. <gallery> StoneCistGraves.jpg Johannes Pääsuke 214 312.jpg Poska signing the Treaty of Tartu.jpg|[[Тартуская мірная дамова (расейска-эстонская)|Тартуская мірная дамова]] </gallery> == Палітычны лад == {{Асноўны артыкул|Палітычны лад Эстоніі}} Эстонія зьяўляецца ўнітарнай дэмакратычнаю рэспублікай. [[Прэзыдэнт Эстоніі|Прэзыдэнт]] абіраецца [[Парлямэнт Эстоніі|аднапалатным парлямэнтам]] на пяць гадоў. Выканаўчая ўлада ажыцьцяўляецца [[Урад Эстоніі|ўрадам]], які фармуецца прызначаным прэзыдэнтам [[Прэм’ер-міністар Эстоніі|прэм’ер-міністрам]] і складаецца з 14 міністраў. Урад прызначаецца прэзыдэнтам са згоды парлямэнту. Заканадаўчая ўлада належыць [[Парлямэнт Эстоніі|аднапалатнаму парлямэнту]] (Рыйгікогу — {{Мова-et|Riigikogu|скарочана}} — «Дзяржаўная асамблея»), што складаецца з 101 [[дэпутат]]а і абіраецца на 4 гады. Судовая ўлада прадстаўленая [[Вярхоўны суд Эстоніі|Нацыянальным судом]] ({{мова-et|Riigikohus}}), які складаецца з 17 судзей. Намесьнік Нацыянальнага суду пажыцьцёва прызначаецца парлямэнтам з намінацыі прэзыдэнта. У 2005 г. грамадзяне Эстоніі ўпершыню ў сьвеце змаглі ўдзельнічаць выбарах органаў [[Мясцовае самакіраваньне|мясцовага самакіраваньня]] праз [[Сеціва]]. У 2007 г. галасаваць празь Сеціва можна было на [[Парлямэнцкія выбары ў Эстоніі 2007 году|парлямэнцкіх выбарах]]<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ларыса Цімошык.|загаловак=Вокны Эўропы эстонскага гатунку|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97192|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=17 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-17 92 (27207)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97210/17may-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>. <gallery> Taavi_Rõivas.jpg|Тааві Рыйвас — прэм’ер-міністар Эстоніі ад 2014 году Gobierno de Estonia, Tallinn, Estonia, 2012-08-05, DD 02.JPG|[[Парлямэнт Эстоніі]] Riigikohus.jpg|[[Вярхоўны суд Эстоніі|Нацыянальны суд]] </gallery> == Адміністрацыйны падзел == {{Асноўны артыкул|Адміністрацыйны падзел Эстоніі}} <imagemap> Файл:Eesti maakonnad 2006 blue.svg|350пкс|справа|Акругі Эстоніі poly 149 174 230 291 137 327 40 263 [[Хіюмаа]] poly 197 110 338 228 338 319 263 375 203 242 [[Ляэнэмаа]] poly 225 294 271 387 233 585 38 511 21 363 [[Саарэмаа]] poly 534 33 567 172 515 174 492 245 421 185 342 240 246 141 [[Хар’юмаа]] poly 531 35 567 168 514 176 572 197 569 221 594 244 597 263 666 247 693 192 670 170 666 85 [[Ляэнэ-Вірумаа]] poly 669 77 667 170 693 192 665 246 704 273 805 244 874 107 [[Іда-Вірумаа]] poly 340 240 422 185 490 246 475 314 443 318 433 308 374 323 338 322 [[Рапламаа]] poly 270 375 337 318 373 327 433 307 486 314 477 352 453 361 449 408 484 421 446 495 345 546 [[Пярнумаа]] poly 476 309 515 173 573 197 569 223 594 243 596 275 546 317 505 340 484 335 491 313 [[Ярвамаа]] poly 454 365 479 348 482 334 505 338 545 319 597 366 602 479 591 454 560 462 527 507 458 486 487 418 445 401 [[Вільяндзімаа]] poly 597 367 546 316 597 265 665 246 707 274 735 310 684 344 [[Йыгевамаа]] poly 600 365 676 347 748 300 809 443 731 412 662 452 637 439 591 461 [[Тартумаа]] poly 525 512 556 461 637 442 662 453 658 495 632 501 652 588 622 598 [[Валгамаа]] poly 656 492 660 452 732 412 806 445 840 514 756 522 753 501 [[Пыльвамаа]] poly 634 502 659 493 756 502 756 521 816 524 765 612 654 619 [[Вырумаа]] </imagemap> Эстонія мае ў сваім складзе 15 адміністрацыйных адзінак — акругаў: * [[Хар’юмаа|Акруга Хар’ю]] (''Harjumaa'') * [[Хіюмаа|Акруга Хію]] (''Hiiumaa'') * [[Іда-Вірумаа|Акруга Іда-Віру]] (''Ida-Virumaa'') * [[Ярвамаа|Акруга Ярва]] (''Järvamaa'') * [[Йыгевамаа|Акруга Йыґева]] (''Jõgevamaa'') * [[Ляэнэмаа|Акруга Ляэнэ]] (''Läänemaa'') * [[Ляэнэ-Вірумаа|Акруга Ляэнэ-Віру]] (''Lääne-Virumaa'') * [[Пярнумаа|Акруга Пярну]] (''Pärnumaa'') * [[Пыльвамаа|Акруга Пыльва]] (''Põlvamaa'') * [[Рапламаа|Акруга Рапла]] (''Raplamaa'') * [[Саарэмаа (павет)|Акруга Саарэ]] (''Saaremaa'') * [[Тартумаа|Акруга Тарту]] (''Tartumaa'') * [[Валгамаа|Акруга Валга]] (''Valgamaa'') * [[Вільяндзімаа|Акруга Вільяндзі]] (''Viljandimaa'') * [[Вырумаа|Акруга Выру]] (''Võrumaa'') Воласьці падзяляюцца на [[Муніцыпалітэты Эстоніі|муніцыпалітэты]] двух тыпаў: [[Сьпіс гарадоў Эстоніі|месты]] (''linn'') і [[Воласьці Эстоніі|воласьці]] (''vald''). Пасьля адміністрацыйнай рэформы ў краіна налічваецца 79 муніцыпалітэтаў, зь іх 14 мескіх і 65 валасных. Воласьці маюць [[самакіраваньне]]. == Геаграфія == {{Асноўны артыкул|Геаграфія Эстоніі}} [[Файл:En-map.png|справа|Мапа Эстоніі]] Эстонія ляжыць на ўсходнім узьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] на паўночна-ўсходняй частцы [[Усходне-Эўрапейская плятформа|Ўсходне-эўрапейскае плятформы]], між 57,3° і 59,5° паўночнае шырыні; і 21,5° і 28,1° заходняе даўжыні. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — усяго 50 мэтраў. [[Скрайнія пункты Эстоніі#Паводле вышыні|Найвышэйшы пункт Эстоніі]] — [[Суур Мунамяґі]] на паўднёвым усходзе краіны (318 м). Прыродныя рэсурсы Эстоніі складаюць [[гаручыя лупнякі]] (або кукэрсыт) і [[вапняк]]. На 2012 г. 52 % земляў Эстоніі былі пад лясамі, што рабіла краіну 2-й у Эўропе па ступені лясістасьці<ref name="з"/>. Найбольш распаўсюджаныя дрэвы — [[хвоя]], [[елка]] і [[Бяроза (дрэва)|бяроза]]. Эстонія мае больш за [[Сьпіс азёраў Эстоніі|1400 азёраў]] (большая частка зь якіх вельмі малыя, самае вялікае — возера [[Пэйпсі (возера)|Пэйпсі]] — мае 3555 км²), шматлікія балоты і ўзьбярэжжа даўжынёю 3794 км з шматлікімі затокамі, пралівамі, бухтамі. Найдаўжэйшыя рэкі — [[Выганду (рака)|Выганду]] (162 км), [[Пярну (рака)|Пярну]] (144 км) і [[Пылтсамаа (рака)|Пылтсамаа]] (135 км)<ref name="worldinfo">{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.worldinfozone.com/country.php?country=Estonia|загаловак = Estonia Information - Page 1|фармат = |назва праекту = World InfoZone|выдавец = |дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = en|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>. Колькасьць астравоў разам з выспамі складае прыкладна 2355, самыя вялікія (якія таксама зьяўляюцца асобнымі акругамі) — [[Саарэмаа]] і [[Хіюмаа]]. Эстонія знаходзіцца ў пераходнай зоне між [[Марскі клімат|марскім]] і [[Кантынэнтальны клімат|кліматам]]. Чатыры пары году маюць прыкладна аднолькавую працягласьць. Найцяплейшы месяц — ліпень (сярэдняя тэмпэратура 16,3—18,1&nbsp;°C), найхаладнейшы — люты (-3,5—-7,6&nbsp;°C). Сярэднегадавая тэмпэратура — 6&nbsp;°C<ref name="EMHI">{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.ilmateenistus.ee/kliima/kliimanormid/ohutemperatuur/#keskm_ohut|загаловак = Keskmine õhutemperatuur (°C) 1981—2010|фармат = |назва праекту = Kliimanormid|выдавец = Riigi Ilmateenistus|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = et|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>. Сьнег звычайна ляжыць зь сярэдзіны сьнежня да канца сакавіка. == Эканоміка == {{Асноўны артыкул|Эканоміка Эстоніі}} [[Файл:ESTCube orbiidil 2.jpg|значак|[[ESTCube-1]] — першы эстонскі [[спадарожнік]]]] Эстонія — сябра [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]], буйнейшае ў сьвеце эканамічнае зоны. Пасьля аднаўленьня незалежнасьці краіны ў 1991 годзе адбылася [[прыватызацыя]] большасьці энэрґетыкі, тэлекамунікацыяў, чыгункі і іншых прадпрыемстваў. Эстонія сталася адной з найбольш дынамічна разьвіваючаюся эканомік усходняе Эўропы і нават сьвету. Яна першаю з былых рэсублік [[СССР]] выйшла на ўзровень вытворчасьці 1990 году і перавысіла яго. Самым цяжкім з эканамічнага пункту гледжаньня годам для краіны быў 1999, пад уплывам фінансавае крызы ў Расеі 17 жніўня 1998 году Эстонія была другой балтыйскаю краінай, якая далучылася да [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя|Сусьветнай гандлёвай арганізацыі]] (у лістападзе 1999 году). Ужо да канца 2002 году Эстонія выканала большасьць патрабаваньняў для сяброўства ў Эўрапейскім Зьвязе, і 1 траўня 2004 году сталася сябрам ЭЗ. Важным чыньнікам буйнага росту эканомікі Эстоніі ёсьць інвэстыцыі [[Фінляндыя|фінляндзкіх]] прадпрыемстваў, што пераносяць шмат вытворчасьці на тэрыторыю краіны. Моцна разьвіты сэктар інфармацыйных тэхналёґіяў. Эстонія займае першыя месцы ў сьвеце па карыстаньні Інтэрнэтам і выкарыстаньні найноўшых сродкаў сувязі. У 1994 годзе Эстонія сталася першаю ў сьвеце краінаю, перайшоўшаю на плоскую шкалу падаткаў, пры якой прыбытак любога памеру абкладаецца па адзіным тарыфе (26%). У студзені 2005 году падатак на даходы фізычных асобаў быў зьменшаны да 24%. 1 студзеня 2011 году Эстонія далучылася да эўразоны — [[эстонская крона]] была замененая на [[эўра]]<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/2264390.html Ужо выходныя, 1—2 студзеня] [[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]], 1 студзеня 2011</ref>. У 2012 г. сярэдні заробак у Эстоніі складаў 800 [[эўра]], сярэдняя [[пэнсія]] — каля 350 эўра<ref name="з"/>. З 2014 году ў Эстоніі працуе праграма «[[Электроннае рэзыдэнцтва Эстоніі|электроннага рэзыдэнцтва]]», якая дазваляе неэстонцам атрымаць доступ да эстонскіх паслугаў, рэгістраваць прадпрыемствы, падпісваць дакумэнты, абменьвацца зашыфраванымі дакумэнтамі, карыстацца Інтэрнэт-банкінгам, запаўняць [[Падатковы разьлік|падатковыя разьлікі]] і пісаць мэдычныя рэцэпты. == Насельніцтва == {{Асноўны артыкул|Насельніцтва Эстоніі}} Амаль семдзясят адсоткаў насельніцтва складаюць этнічныя [[эстонцы]], астатнія — пераважна [[расейцы]], якія жывуць галоўным чынам у прамысловым паўночным рэґіёне краіны ці ў сталіцы Таліне. Таксама маецца невялікая ґрупа этнічных [[фіны|фінаў]]. Паводле перапісу ад 2011 году, этнічны склад Эстоніі наступны<ref>{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 17 верасьня 2012|url = http://www.stat.ee/64310?parent_id=39113|загаловак = PHC 2011: people of 192 ethnic nationalities live in Estonia|фармат = |назва праекту = Population and Housing Census|выдавец = Statistics Estonia|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = en|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>: * 68,7% [[эстонцы]] * 24,8% [[расейцы]] * 1,7% [[украінцы]] * 0,9% [[беларусы]] * 0,6% [[фіны]] * 3,3% іншыя На травень 2012 году ў Эстоніі было 1,364 млн жыхароў, зь іх 68,5 % — эстонцаў і 1,2 % — беларусаў<ref name="з"/>. == Рэліґія == Як і ў [[Латвія|Латвіі]], вернікамі сябе вызначае даволі малая частка насельніцтва Эстоніі (каля аднае траціны). Большасьць вернікаў Эстоніі належаць да [[лютэранства|лютэранскае]] канфэсіі. Расейская мяншыня спаведуе [[праваслаўе]]. Пры гэтым традыцыйна высокая пашана аддаецца [[паганства|традыцыйным паганскім]] вераваньням. Прыкладна 32% насельніцтва залічвае сябе да пэўнае рэліґіі: * 14,8% [[Эстонская Эванґелічная Лютэранская Царква]] * 13,9% [[Праваслаўе|праваслаўныя]] * прыкладна 6000 [[Баптызм|баптысты]] * прыкладна 6000 [[Каталіцтва|каталікі]] Таксама маюцца больш дробныя ґрупы [[пратэстантызм|пратэстанцкіх]] і [[юдаізм|юдэйскіх]] вернікаў. == Мова == Дзяржаўная мова Эстоніі — [[эстонская мова|эстонская]]. Шырока распаўсюджаныя [[расейская мова|расейская]] і [[ангельская мова|ангельская]]. == Культура == {{Асноўны артыкул|Культура Эстоніі}} Эстонія вядомая як краіна з найвышэйшым у сьвеце ўзроўнем пісьменнасьці. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.riik.ee/ Афіцыйная старонка эстонскае дзяржавы (''e''Riik)] * [https://web.archive.org/web/20031203020838/http://www.ciesin.ee/ESTCG/ Віртуальны гід па Эстоніі] * [http://www.estonica.org Estonica — Эстонія ад A да Z] * [https://web.archive.org/web/20181215173213/http://estonia.europe-countries.com/ Краявіды Эстоніі] * [https://web.archive.org/web/20050204100252/http://www.europe-atlas.com/estonia-map.htm Мапа Эстоніі] {{Эстонія ў тэмах}} {{Краіны Эўропы}} {{Краіны Эўразьвязу}} {{NATO}} {{АБСЭ}} hedwpzmfhfas3dfn40smyfke8t6ze5w 0 4824 2330867 2049887 2022-08-01T07:58:30Z W 11741 /* Беларусь */ +[[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] wikitext text/x-wiki '''Пада́так на дада́дзеную ва́ртасьць''' (ПДВ) — сыстэма абкладаньня тавараў і паслугаў [[Падатак|падаткам]] на суму [[вартасьць|вартасьці]], дададзенае да зыходнага [[кошт]]у сыравіны на кожным этапе іхняе вытворчасьці, абмену або перапродажу. Працэнтовая стаўка можа адрозьнівацца ў залежнасьці ад віду прадукцыі. ПДВ улучаецца вытворцам у [[цана|цану]] тавара, аплочваецца пакупніком і разьлічваецца як розьніца між ПДВ, уплочаным пакупніком, і ПДВ, уплочанага ў сувязі з выдаткамі, якія ўлучаюцца ў [[сабекошт]] прадукцыі. У выплатных дакумэнтах ПДВ выдзяляецца асобным радком. == Падатковая база == Згодна з 97-м артыкулам асаблівай часткі Падатковага кодэксу Беларусі 2009 году «[[падатковая база]] падатку на дададзеную вартасьць вызначаецца зыходзячы з усіх паступленьняў плацежніка, атрыманых ім у [[Грошы|грашовай]], натуральнай і іншых формах ад збыту [[тавар]]аў, маёмасных правоў». Паводле 98-га артыкула, «падатковая база ПДВ пры збыце тавараў, маёмасных правоў вызначаецца як [[вартасьць]] гэтых тавараў, маёмасных правоў, вылічаная зыходзячы з [[Цана|цэнаў]]». Пагатоў «падатковая база ПДВ пры: * збыце па рэгуляваных раздробных цэнах з улікам ПДВ набытых тавараў вызначаецца як станоўчая розьніца між цаной збыту і цаной набыцьця гэтых тавараў»; * «збыце працы па вытворчасьці тавараў з давальніцкай сыравіны вызначаецца як [[кошт]] апрацоўкі, перапрацоўкі або іншай трансфармацыі названай сыравіны»; * «ажыцьцяўленьні пасярэдніцкай дзейнасьці вызначаецца як сума, атрыманая ў выглядзе ўзнагароджаньняў па дамовах даручэньня, камісіі»; * «збыце тавараў, маёмасных правоў па тэрміновых зьдзелках, якія прадугледжваюць пастаўку тавараў, маёмасных правоў, выкананьне працы, аказаньне паслугаў па заканчэньні ўсталяванага [[дамова]]й тэрміну па пазначанай непасрэдна ў гэтай дамове цане, вызначаецца зыходзячы з пазначанай непасрэдна ў дамове цаны тавараў, маёмасных правоў, павялічанай на вартасьць адпаведных [[Форвардная дамова|форвардных]] і [[ф’ючарс]]ных кантрактаў, [[апцыён]]аў»; * «перадачы лізінгадаўцам прадмета [[лізінг]]у лізінгаатрымальніку вызначаецца як сума лізінгавых плацяжоў»; * «[[паслуга]]х транспартнай экспэдыцыі вызначаецца як сума, атрыманая ў выглядзе ўзнагароджаньня экспэдытара па дамове»; * «збыце [[прадпрыемства]] ў цэлым як маёмаснага комплексу … па кожным відзе маёмасьці прымяняецца папраўчы каэфіцыент, разьлічаны як адносіны вартасьці збыту прадпрыемства да балянсавага кошту маёмасьці»; * «збыце на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь тавараў, маёмасных правоў замежнымі арганізацыямі, якія не знаходзяцца на ўліку ў падатковых органах Рэспублікі Беларусь … вызначаецца як вартасьць гэтых тавараў, маёмасных правоў»; * «збыце прадукцыі, вырабленай з каштоўных мэталаў і [[Каштоўныя камяні|каштоўных камянёў]], вызначаецца як вартасьць прадукцыі з улікам вартасьці выкарыстаных у вытворчасьці каштоўных мэталаў і каштоўных камянёў»; * «збыце па падпісцы друкаваных [[Сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]] юрыдычнымі асобамі, на якія ўскладзеныя функцыі рэдакцыяў друкаваных СМІ, … вызначаецца як падпісная вартасьць накладу гэтых друкаваных СМІ за вылікам сумаў, якія застаюцца на рахунках: 1) арганізацыяў сувязі („[[Белпошта]]“) за кошт аплаты аказаных імі паслугаў [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] паводле ўсталяваных расцэнак пры збыце друкаваных СМІ па падпісцы, паслугаў па афармленьні падпіскі і выдачы друкаваных СМІ праз гандлёвую сетку гэтых арганізацыяў; 2) арганізацыяў, што ўдзельнічаюць у працэсе збыту друкаваных СМІ па падпісцы („[[Белсаюздрук]]“), за кошт аплаты іх выдаткаў»; * «саступцы права патрабаваньня першапачатковым крэдыторам, якая адбываецца паводле дамоваў, накіраваных на збыт тавараў, маёмасных правоў,… вызначаецца як сума перавышэньня памеру абавязкаў па такіх дамовах»; * «саступцы права патрабаваньня новым крэдыторам, якія атрымалі грашовае патрабаваньне, што вынікае з дамовы, накіраванай на збыт тавараў,… вызначаецца як сума перавышэньня [[даход]]у, атрыманага новым крэдыторам пры наступнай саступцы права патрабаваньня або пры спыненьні адпаведнага абавязку, над выдаткамі на набыцьцё пазначанага патрабаваньня»; * «перадачы маёмасных правоў плацежнікамі, у тым ліку удзельнікамі [[Долевае будаўніцтва|долевага будаўніцтва]], на аб’екты нерухомасьці, доляў у праве [[Уласнасьць|ўласнасьці]] на аб’екты нерухомасьці, [[гараж]]ы і месцы аўтамабільных стаянак … вызначаецца як станоўчая розьніца між вартасьцю, паводле якой перадаюцца маёмасныя правы з улікам ПДВ, і выдаткамі на набыцьцё дадзеных правоў з улікам ПДВ»; * «набыцьці грашовага патрабаваньня у трэціх асобаў … вызначаецца як сума перавышэньня даходу, атрыманага ад даўжніка і (або) пры наступнай саступцы, над выдаткамі на набыцьцё гэтага патрабаваньня»; * «перадачы правоў, зьвязаных з правам заключэньня дамовы,… вызначаецца як вартасьць такога права»; * «збыце падраднікамі будаўнічых працаў (улучна з праектнымі працамі), выкананых з удзелам субпадраднікаў, вызначаецца падраднікам як вартасьць выкананых працаў, якая ўключае вартасьць працаў, выкананых субпадраднікамі»; * «збыце паслугаў [[Давернае кіраваньне|давернага кіраваньня]] маёмасьцю, аказаных даверніку, вызначаецца даверным кіраўніком як сума ўзнагароджаньня, атрыманая ім па дамове давернага кіраваньня»; * «кантрактнай вытворчасьці [[Тытунь|тытунёвых]] вырабаў … вызначаецца як вартасьць працаў па вытворчасьці названых тытунёвых вырабаў з улікам кошту матэрыялаў арганізацыі-вытворцы, улучна з сумамі [[акцыз]]аў, вылічанымі арганізацыяй-вытворцам тытунёвых вырабаў»; * «перадачы тавараў па дамове [[Пазыка|пазыкі]] ў выглядзе рэчаў вызначаецца як вартасьць перадаваных тавараў, прадугледжаная дамовай, пры адсутнасці вартасьці ў дамове — як вартасьць, пазначаная ў таварасуправаджальных дакумэнтах, а пры адсутнасьці вартасьці ў мовае і таварасуправаджальных дакумэнтах — як вартасьць тавараў, адлюстраваная ў [[Бухгальтарскі ўлік|бухгальтарскім уліку]]»; * «выдачы [[лямбард]]амі мікрапазыкаў [[Фізычная асоба|фізычным асобам]] пад заклад рухомай маёмасьці, прызначанай для асабістага, сямейнага або хатняга карыстаньня, вызначаецца як сума даходаў (адсоткаў і іншых даходаў), зьвязаных з выдачай такіх пазыкаў»; * «вядзеньні [[будаўніцтва]] ў зацікаўленасьцях трэціх асобаў … як узнагароджаньне, якое вызначаецца ў выглядзе розьніцы між сумай сродкаў з улікам ПДВ, якая падлягае атрыманьню па дамове…, і сумай фактычна зробленых выдаткаў з улікам ПДВ па будаўніцтве аб’екта,… але ня менш за вартасьць паслугаў заказчыка ([[Забудова|забудоўніка]]), вызначаную зыходзячы з абсягу сродкаў, прадугледжаных на ўтрыманьне заказчыка (забудоўніка) праектна-каштарыснай дакумэнтацыяй на будаўніцтва аб’екта з улікам ПДВ»<ref name="а"/>. == Беларусь == Паводле агульнай часткі [[Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь|Падатковага кодэксу Рэспублікі Беларусь]] 2002 году, падатак на дададзеную вартасьць ёсьць ускосным (артыкул 6) і рэспубліканскім (арт. 8). Згодна з 63-м артыкулам Падатковага кодэксу «плацежнікі ПДВ падаюць у падатковы орган падатковыя разьлікі… у выглядзе электроннага дакумэнта»<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь ад 19 сьнежня 2002 г. № 166-З (агульная частка)|спасылка=https://translate.google.by/translate?sl=ru&tl=be&hl=be&u=http://pravo.by/document/?guid=3871%26p0=hk0200166|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2016|копія=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk0200166|дата копіі=26 кастрычніка 2016|дата доступу=2 кастрычніка 2018}}</ref>. Асаблівая частка Падатковага кодэксу Беларусі 2009 году зьмяшчала главу 12 «Падатак на дададзеную вартасьць», якая ўлучала артыкулы з 90-га па 108-ы. Паводле 90-га артыкула, «плацежнікамі падатку на дададзеную вартасьць прызнаюцца: * арганізацыі; * [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальныя прадпрымальнікі]]»; * «даверныя кіраўнікі па абаротах збыту [[тавар]]аў, маёмасных правоў, якія ўзьнікаюць у сувязі з даверным кіраваньнем маёмасьцю, атрыманай у [[давернае кіраваньне]], у зацікаўленасьцях давернікаў і выгаданабывальнікаў; * [[Фізычная асоба|фізычныя асобы]], на якіх … ускладзены абавязак па сплаце ПДВ, які спаганяецца пры ўвозе тавараў на тэрыторыю Рэспублікі Беларусь»<ref name="а">{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь ад 29 сьнежня 2009 г. № 71-З (асаблівая частка)|спасылка=https://translate.google.by/translate?sl=ru&tl=be&hl=be&u=http://pravo.by/document/?guid=3871%26p0=hk0900071|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=12 студзеня 2017|копія=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk0900071|дата копіі=12 студзеня 2017|дата доступу=2 кастрычніка 2018}}</ref>. Пагатоў згодна з 91-м артыкулам Падатковага кодэксу «індывідуальныя прадпрымальнікі прызнаюцца плацежнікамі…, калі сума … выручкі… за 3 папярэднія пасьлядоўныя каляндарныя месяцы перавысіла ў сукупнасьці 40 000 [[эўра]] па афіцыйным курсе беларускага рубля, усталяванага [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальным банкам Рэспублікі Беларусь]] … на апошні дзень апошняга з такіх месяцаў». Паводле 92-га артыкула «замежныя арганізацыі, у тым ліку генэральныя падраднікі, субпадраднікі, якія ажыцьцяўляюць [[будаўніцтва]] або зборку аб’ектаў і стаяць на ўліку ў падатковых органах Рэспублікі Беларусь, выплачваюць ПДВ з пачатку ажыцьцяўлення такой дзейнасьці на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь». Таксама «замежныя арганізацыі, якія аказваюць паслугі ў электроннай форме для фізычных асобаў, месцам збыту якіх прызнаецца Рэспубліка Беларусь, выконваюць вылічэньне і сплату ПДВ, падачу падатковай дэклярацыі ў падатковы орган Рэспублікі Беларусь»<ref name="а"/>. Згодна з 93-м артыкулам Падатковага кодэксу «аб’ектамі падаткаабкладаньня падаткам на дададзеную вартасьць прызнаюцца: 1) абароты па збыце тавараў, маёмасных правоў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь»; 2) «увоз тавараў на тэрыторыю Рэспублікі Беларусь». Паводле 95-га артыкула, «пры ўвозе тавараў … спагнаньне ПДВ ажыцьцяўляецца [[Дзяржаўны мытны камітэт Рэспублікі Беларусь|''мытнымі'' органамі]]». Пагатоў «пры ўвозе … з тэрыторыі дзяржаваў-удзельніцаў [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] спагнаньне ПДВ ажыцьцяўляюць ''падатковыя'' органы». Паводле артыкула 106¹ Кодэксу, "электронны [[рахунак-фактура]] ёсьць абавязковым электронным дакумэнтам для ўсіх плацежнікаў ПДВ. «Форма і фармат электроннага рахунка-фактуры, парадак яго стварэньня, выстаўленьня, атрыманьня, падпісаньня і захоўваньня зацьвярджаецца Міністэрствам па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь». Пагатоў «электронны дакумэнтаабарот электронных рахункаў-фактураў між прадаўцамі і пакупнікамі ажыцьцяўляецца з выкарыстаньнем Партала электронных рахункаў-фактураў, які ёсьць інфармацыйным рэсурсам [[Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь]]. Электронны рахунак-фактура ствараецца плацежнікам непасрэдна на Партале або запампоўваецца ў выглядзе файла [[XML]]-фармату, падрыхтаванага плацежнікам, і ёсьць крыніцай зьвестак пра вылічаныя і падлеглыя выліку сумы ПДВ, якія падаюцца ў падатковыя органы». Згодна са 108-м артыкулам «Падатковым пэрыядам па ПДВ прызаецца [[каляндар]]ны год». Справаздачным пэрыядам па ПДВ прызнаецца квартал. Пагатоў «справаздачным пэрыядам па ПДВ для плацежнікаў, якія збываюць паслугі электрасувязі, што аказваюцца абанэнтам, прызнаецца каляндарны месяц. Плацежнікі падаюць у падатковыя органы [[падатковы разьлік]] … не пазьней за 20-ы дзень месяца, які ідзе за мінулым справаздачным пэрыядам. Сплата ПДВ выконваецца не пазьней за 22-і дзень месяца, які ідзе за мінулым справаздачным пэрыядам»<ref name="а"/>. === Стаўкі === Паводле 102-га артыкула асаблівай часткі Падатковага кодэксу Беларусі 2009 году, «Стаўкі падатку на дададзеную вартасьць усталёўваюцца ў» памеры: * «10% пры — 1) збыце вырабленай на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь прадукцыі расьлінаводзтва, дзікарослых [[ягада]]ў, [[арэх]]аў і іншых пладоў, [[грыб]]оў, іншай дзікарослай прадукцыі, [[пчалярства]], жывёлагадоўлі і [[рыбаводзтва]]»; 2) «увозе на тэрыторыю Рэспублікі Беларусь і збыце харчовых тавараў і тавараў для дзяцей»; * «20%<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Кулецкі.|загаловак=Дзяржава і бізнэс разам шукаюць выйсьце|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20130827/1377595828-dzyarzhava-i-biznes-razam-shukayuc-vyysce|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=27 жніўня 2013|нумар=159 (27524)|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/08/1377592215_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref> пры — 1) збыце тавараў,… перадачы маёмасных правоў»; 2) «увозе на тэрыторыю Рэспублікі Беларусь тавараў»; 3) «збыце паслугаў у электроннай форме»; * «9,09% або 16,67% — пры збыце тавараў па рэгуляваных раздробных цэнах з улікам ПДВ»; * «25% — пры збыце паслугаў электрасувязі»<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Эканоміка}} [[Катэгорыя:Падаткі]] 9d617u9ksh4ddubgrj81f64v49dnas4 0 8134 2330858 2282785 2022-07-31T21:19:26Z LA.Gloom1nati 75415 wikitext text/x-wiki {{Асоба |партрэт = CristobalColon.jpg |памер = |апісаньне = Хрыстафор Калюмб |імя пры нараджэньні = |род дзейнасьці = [[мараплавец]] |дата нараджэньня = [[27 кастрычніка]] [[1451]] |месца нараджэньня = [[Генуэская рэспубліка]] |грамадзянства = Гішпанія |падданства = |дата сьмерці = [[20 траўня]] [[1506]] |месца сьмерці = [[Вальядалід]], [[Гішпанія]] |бацька = Дамэніка Калёмба |маці = Сузанна Фонтанароса |муж = |жонка = Фэліпа Маніс дэ Алестрэльлё |дзеці = [[Дыега Калюмб]], Фэрнанда Калюмб |узнагароды = |сайт = |дадаткова = |commons = }} '''Хрыстафо́р Калю́мб''' ({{мова-it|Cristoforo Colombo}}, {{мова-es|Cristóbal Colón}}, {{мова-pt|Cristóvão Colombo}}: каля [[1451]] — [[20 траўня]] [[1506]]) — італьянскі мараплаўца на службе Гішпанскай кароны, якому прыпісваецца першаадкрыцьцё [[Амэрыка|Амэрыкі]] ў 1492 годзе. Калюмб першым з пэўна вядомых вандроўцаў перасёк [[Атлянтычны акіян]] у субтрапічнай і трапічнай паласе паўночнага паўшар’я й першым з эўрапейцаў дасягнуў [[Карыбскае мора]]. Ён паклаў пачатак дасьледаваньню [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай]] і [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыцы]]. Ён адкрыў усе [[Вялікія Антыльскія астравы]] — цэнтральную частку [[Багамы|Багамаў]], [[Малыя Антыльскія астравы]], ад [[Дамініка|Дамінікі]] да [[Амэрыканскія Віргінскія астравы|Віргінскіх астравоў]] уключна, а таксама шэраг дробных астравоў у Карыбскім моры й востраў [[Трынідад]] ля берагоў [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]]. Калюмб за жыцьцё выправіўся ў тры падарожжы ў Новы Сьвет, падчас якіх адкрыў Малыя Антыльскія астравы ў 1493 годзе, Трынідад і паўночнае ўзьбярэжжа Паўднёвае Амэрыцы ў 1498 годзе, а таксама ўсходняе ўзьбярэжжа Цэнтральнае Амэрыцы ў 1502 годзе. Ён даваў імёны шматлікім геаграфічным аб’ектам, асабліва астравам, гэтыя імёны шырока ўжываюцца ў наш час. Напружаныя адносіны Калюмба з гішпанскай каронай і прызначанай каралямі каляніяльнай адміністрацыяў у Амэрыцы прывялі да ягонага арышту й выдаленьня з вострава [[Гаіці (востраў)|Эспаньёлы]] ў 1500 годзе, а пазьней да зацяжных судовых справах аб разглядзе прывілеяў, якія ён і ягоныя спадчыньнікі патрабавалі ад кароны. Экспэдыцыі Калюмба распачалі пэрыяд дасьледаваньняў, заваяваньняў і калянізацыі, які доўжыўся стагодзьдзямі, цалкам ператварыючы Амэрыку. Зьмяненьні, якія адбыліся пасьля ягонага першага плаваньня па сёньня зьмянілі аблічча Амэрыкі, а пэрыяд пражываньня людзей у Амэрыцы да ягонага прыезду называюць дакалюмбавай эпохай. Спадчына Калюмба працягвае абмяркоўвацца. Ён быў шырока ўшанаваны на працягу шматлікіх стагодзьдзяў пасьля сваей сьмерці, але грамадзкія ўяўленьні зьмяніліся, калі апошнія навукоўцы надалі большае ўвагі негатыўным аспэктам ягонага жыцьця. Гэтак Калюмб вядомы заняволеньнем карэннага насельніцтва ў імкненьні да атрыманьня золату й жорсткае падначаленьне яму народаў [[таіна]], што прывяло амаль да поўнага іхняга выміраньня, а таксама абвінавачваньні ў тыраніі ў дачыненьні да гішпанскіх каляністаў. Тым ня менш, мноства славутасьцяў і ўстановаў Заходняга паўшар’я носяць ягонае імя, у тым ліку краіна [[Калюмбія]]. Першаадкрывальнікам Амэрыкі Калюмба можна назваць з агаворкамі, бо яшчэ ў [[Сярэднявечча|Сярэднія стагодзьдзі]] на тэрыторыі Паўночнай Амэрыкі бывалі эўрапейцы ў асобе ісьляндзкіх [[вікінгі|вікінгаў]]. Паколькі за межамі [[Скандынавія|Скандынавіі]] зьвестак аб гэтых паходах не было, якраз экспэдыцыі Калюмба ўпершыню зрабілі зьвесткі аб землях на захадзе ўсеагульным здабыткам і паклалі пачатак калянізацыі Амэрыкі эўрапейцамі. == Падарожжы Калюмба == Паміж [[1492]] і [[1504]] гадамі Хрыстафор Калюмб зладзіў чатыры навуковыя экспэдыцыі па загадзе гішпанскага караля. === Першае падарожжа === У першае свае падарожжа Калюмб падрыхтаваў тры караблі — «Санта-Марыя» (флягман), «Пінта» й «Ніньня». Склад каманды быў усяго 90 чалавек. У выніку гэтае экспэдыцыі была «адкрыта» Амэрыка. Нага эўрапейца ўпершыню зрабіла крок на [[востраў|астравы]] [[Карыбскае мора|Карыбскага мора]] — Хуанахані ([[Багамскія астравы]]), Эспаньёла ([[Гаіці]]), Хуана ([[Куба]]). Гэтым падарожжам пачалася экспансія [[Гішпанія|Гішпаніі]] ў [[Новы Сьвет]]. === Другое падарожжа === Калюмб пакінуў порт [[Кадыс]] 24 верасьня 1493 году. Ягоны флёт складаўся з 17 караблёў, якія перавозілі 1200 чалавек і прыпасы для стварэньня сталых калёніяў у Новым Сьвеце. Сярод людзей, хто выправіўся ў падарожжа, былі сьвятары, сяляне й жаўнеры, якія мусілі былі стаць новымі асаднікамі. Гэта адлюстроўвала новую палітыку стварэньня ня толькі «калёніяў эксплюатацыі», але й «калёніяў расьсяленьня», зь якіх можна было б пачынаць місіі, прысьвечаныя зьвяртаньню тубыльцаў да [[хрысьціянства]]<ref>Baccus, M. Kazim (2000). ''«Utilization, Misuse, and Development of Human Resources in the Early West Indian Colonies»''. Wilfrid Laurier University Press. — С. 6—7. — {{ISBN|978-0-88920-982-4}}.</ref>. === Трэцяе падарожжа === У адпаведнасьці з анатацыяй журнала Калюмба, зробленай [[Барталямэ дэ Ляс-Касас]]ам, мэтай трэцяга падарожжа была праверка існаваньня кантынэнту, які як выказаўся партугальскі кароль [[Жуан II]], разьмешчаны на паўднёвым захадзе ад [[Каба-Вэрдэ]]. === Чацьвертае падарожжа === Хрыстафор Калюмб ўсё ж такі хацеў знайсьці новы шлях ад адкрытых ім земляў у [[Паўднёвая Азія|Паўднёвую Азію]], да крыніцы [[прысмак]]аў. Ён быў упэўнены, што такі шлях існуе, бо ён назіраў ля берагоў Кубы моцную марскую плынь, якая ідзе на захад праз Карыбскае мора. Кароль, у рэшце рэшт, даў Калюмбу дазвол на новую экспэдыцыю. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=158381 Людзі, якія паўплывалі на лёсы сьвету: Хрыстафор Калюмб]. Polskie Radio. * [https://www.gutenberg.org/author/Columbus,+Christopher Хрыстафор Калюмб]. Праект Gutenberg{{ref-en}}. * [https://archive.org/search.php?query=%28%28subject%3A%22Columbus%2C%20Christopher%22%20OR%20subject%3A%22Christopher%20Columbus%22%20OR%20creator%3A%22Columbus%2C%20Christopher%22%20OR%20creator%3A%22Christopher%20Columbus%22%20OR%20creator%3A%22Columbus%2C%20C%2E%22%20OR%20title%3A%22Christopher%20Columbus%22%20OR%20description%3A%22Columbus%2C%20Christopher%22%20OR%20description%3A%22Christopher%20Columbus%22%29%20OR%20%28%221451-1506%22%20AND%20Columbus%29%29%20AND%20%28-mediatype:software%29 Працы Хрыстафора Калюмбі і пра яго]. Internet Archive{{ref-en}}. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Калюмб, Хрыстафор}} [[Катэгорыя:Асобы Італіі]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Дасьледчыкі Амэрыкі]] rxunk0rl9viheqnp1owcdr18j5wccre 0 9321 2330829 1887009 2022-07-31T17:25:52Z 777sms 9485 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:República de Colombia.ogg]] → [[File:Es-República de Colombia.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Калюмбія |НазваЎРоднымСклоне = Калюмбіі |НазваНаДзяржаўнайМове = República de Colombia |Сьцяг = Flag_of_Colombia.svg |Герб = Coat of arms of Colombia.svg |НацыянальныДэвіз = Libertad y Orden<br />(Свабода і парадак) |Месцазнаходжаньне = LocationColombia.svg |АфіцыйнаяМова = [[Гішпанская мова|Гішпанская]] |Сталіца = [[Багата]] |НайбуйнейшыГорад = Багата |ТыпУраду = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт]] |ІмёныКіраўнікоў = [[Хуан Мануэль Сантас]] |Плошча = 1 141 748 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 26-е |АдсотакВады = 8,8% |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 27-е |Насельніцтва = 47 072 915 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 40,74 |ГодАцэнкіСУП = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = $366,02 млрд |СУПНаДушуНасельніцтва = $7854 |Валюта = [[Калюмбійскі пэса]] |КодВалюты = COP |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = -5 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = -5 |ДзяржаўныГімн = Oh, Gloria Inmarcesible! |АўтамабільныЗнак = CO |ДамэнВерхнягаЎзроўню = co |ТэлефонныКод = 57 |Дадаткі = [[Файл:Co-map.png|цэнтар|280пкс|Мапа Калюмбіі]] |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Гішпанія|Гішпаніі]] |НезалежнасьцьДаты = <br />20 ліпеня 1810 }} '''Калю́мбія''', афіцыйна — '''Рэспубліка Калюмбія''' ({{мова-es|Colombia}}; {{Праслухаць|Es-República de Colombia.oga}}, этымалягічна ад [[Хрыстафор Калюмб|Калюмб]]) — краіна [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]]. == Гісторыя == Пасьля адкрыцьця Цэнтральнай Амэрыкі гішпанскімі мараплаўцамі на калюмбійскім карыбскім узьбярэжжы ўзьніклі першыя паселішчы [[Санта-Марта]] (''Santa Marta'', заснаванае ў 1527 годзе) і [[Картахэна дэ Індыяс]] (''Cartagena de Indias'', заснаванае ў 1533 годзе). == Геаграфія == Найвышэйшым пунктам [[Анды|Андаў]] у Калюмбіі зьяўляецца [[Нэвада-дэль-Гуіла]]. == Глядзіце таксама == * [[Рэвалюцыйныя збройныя сілы Калюмбіі]] == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} {{Краіны Паўднёвай Амэрыкі}} tqpuirlt05en8rrixnl71mcg568dxj3 0 14592 2330785 2323348 2022-07-31T13:21:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі (рускімі)}} {{Этнас |Назва = Расейцы |Выява = |Колькасьць = каля 137 мільёнаў |Рэгіёны = {{сьцяг Расеі}} [[Расея]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 115&nbsp;900&nbsp; 000 (2002, перапіс)<ref>[https://web.archive.org/web/20080202152038/http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463 Всероссийская перепись населения 2002 года]</ref><br /> {{сьцяг Украіны}} [[Украіна]]:<br />&nbsp;&nbsp;8&nbsp;334&nbsp;000 (2001, перапіс)<ref>[https://web.archive.org/web/20090523110344/http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population Всеукраїнський перепис населення 2001. English version. Results. Nationality and citizenship.]</ref><br /> {{сьцяг Казахстану}} [[Казахстан]]:<br />&nbsp;&nbsp;3&nbsp;962&nbsp;100 (2007, ацэнка)<ref>[http://www.languages-study.com/demography/kazakhstan.html Данные Статагентства на 2007 год ]</ref><br /> {{сьцяг ЗША}} [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]: <br /> &nbsp;&nbsp; 3&nbsp;105&nbsp;965 (паходжаньне)<ref>[https://web.archive.org/web/20081208103024/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2006_EST_G00_DP2&-ds_name=&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= Selected Social Characteristics in the United States: 2006] U.S. Census American Community Survey (2006)</ref><br /> {{сьцяг Беларусі}} [[Беларусь]]:<br />&nbsp;&nbsp;785&nbsp;084 (2009, перапіс)<ref>[https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf Население по национальности и родному языку]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref><br /> {{сьцяг Узбэкістану}} [[Узбэкістан]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 620&nbsp;000<ref name="Central Asia">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm BBC NEWS. Asia-Pacific. Russians left behind in Central Asia]</ref><br /> {{сьцяг Бразыліі}} [[Бразылія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 578&nbsp;000<ref>[http://www.brasil-russia.com.br/comunidade.htm Россия-Бразилия]</ref><br /> {{сьцяг Латвіі}} Латвія:<br /> &nbsp;&nbsp; 556&nbsp;000<ref>[https://web.archive.org/web/20180706185754/http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html]</ref><br /> {{сьцяг Кыргыстану}} [[Кыргыстан]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 500&nbsp;000<ref name="Central Asia"/><br /> {{сьцяг Эстоніі}} [[Эстонія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 342&nbsp;000<ref>[https://web.archive.org/web/20090412064347/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html CIA — The World Factbook]</ref><br /> {{сьцяг Канады}} [[Канада]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 337&nbsp;960 <br /> {{сьцяг Ізраілю}} [[Ізраіль]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 320&nbsp;000 <br /> {{сьцяг Летувы}} [[Летува]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 278&nbsp;000<ref>[https://web.archive.org/web/20200513101013/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lh.html CIA — The World Factbook]</ref><br /> {{сьцяг Малдовы}} [[Малдова]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 259&nbsp;000<ref name="CIA — The World Factbook">[https://web.archive.org/web/20190107090430/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/md.html CIA — The World Factbook]</ref><br /> {{сьцяг Нямеччыны}} [[Нямеччына]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 178&nbsp;600<ref>[http://www.destatis.de/basis/e/bevoe/bevoetab10.htm Statistisches Bundesamt Deutschland] {{ref-de}}</ref><br /> {{сьцяг Азэрбайджану}} [[Азэрбайджан]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 144&nbsp;000<ref name="CIA — The World Factbook"/><br /> {{сьцяг Туркмэністану}} [[Туркмэністан]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 142&nbsp;000<ref name="Central Asia"/><br /> {{сьцяг Францыі}} [[Францыя]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 115&nbsp;000<br /> {{сьцяг Вялікабрытаніі}} [[Вялікабрытанія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 100&nbsp;000<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/White_Other_%28United_Kingdom_Census%29#Russian White Other (United Kingdom Census))] {{ref-en}}</ref><br /> {{сьцяг Аргентыны}} [[Аргентына]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 100&nbsp;000<br /> {{сьцяг Таджыкістану}} [[Таджыкістан]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 79&nbsp;000<ref>[https://web.archive.org/web/20010331101740/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html CIA — The World Factbook]</ref><br /> {{сьцяг Грузіі}} [[Грузія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 70&nbsp;000<ref>[https://web.archive.org/web/20151016075816/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html CIA — The World Factbook]</ref><br /> {{сьцяг Аўстраліі}} [[Аўстралія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 60&nbsp;200<ref>[https://web.archive.org/web/20041028074111/http://www.crc.nsw.gov.au/statistics/Sect1/Table1p08Aust.pdf ??]</ref><br /> {{сьцяг Парагваю}} [[Парагвай]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 55&nbsp;000 (2005)<br /> {{сьцяг Кубы}} [[Куба]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 50&nbsp;200<ref>[https://web.archive.org/web/20070203182631/http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm Официальная статистика Кубы за 2002 г.]</ref> <br /> {{сьцяг Румыніі}} [[Румынія]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 36 397<ref>[https://web.archive.org/web/20070513211550/http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ Recensamant Romania 2002]</ref><br /> {{сьцяг Фінляндыі}} [[Фінляндыя]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 30&nbsp;401<ref>[https://web.archive.org/web/20150919130804/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//geos/fi.html CIA — The World Factbook]</ref><br /> {{сьцяг Турцыі}} [[Турэччына]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 20&nbsp;000<br /> {{сьцяг Кітаю}} [[Кітай]]:<br /> &nbsp;&nbsp;15&nbsp;609<ref>https://web.archive.org/web/20070928214338/http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 (2000, перепись)</ref><br /> {{сьцяг Армэніі}} [[Армэнія]]:<br />&nbsp;&nbsp;14&nbsp;660<ref>[https://web.archive.org/web/20100602023627/http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf (2002, перепись)]</ref><br /> {{сьцяг Баўгарыі}} [[Баўгарыя]]:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp; 15&nbsp;595 <br /> {{сьцяг Філіпінаў}} [[Філіпіны]]:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp; 12&nbsp;000 <br /> {{сьцяг Індыі}} [[Індыя]]:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;5000<br /> {{Сьцяг Вэнэсуэлы}} [[Вэнэсуэла]]:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;4600<ref>[http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=VE Венесуэла]</ref><br /> {{Сьцяг Новай Зэляндыі}} [[Новая Зэляндыя]]:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;4581 (2006)<ref>[http://www.teara.govt.nz/NewZealanders/NewZealandPeoples/RussiansUkrainiansAndBalticPeoples/3/en Russians, Ukrainians and Baltic peoples]</ref> <br /> {{Сьцяг Манголіі}} [[Манголія]]:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;3000<br /> |Мовы = [[расейская мова|расейская]] |Рэлігіі = [[Расейская праваслаўная царква|праваслаўныя]], частка [[атэізм|атэісты]] і [[язычніцтва|язычнікі]] |Блізкія этнасы = [[славяне]], асабліва [[Усходнія славяне|ўсходнія]] ([[беларусы]], [[украінцы]]) }} '''Расейцы''' (гістарычныя '''[[маскалі]]''', '''маскоўцы''', '''маскавіты'''<ref name="Arlou-2011-157">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.</ref>; сучасная саманазва {{мова-ru|русские|скарочана}}, да сярэдзіны XIX ст. — {{мова-ru|россияне|скарочана}}, да 1917 году — {{мова-ru|великороссы, великоруссы|скарочана}}<ref>Анучин Д. Н. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B Великоруссы] // {{Шаблён:Літаратура/ЭСБЭ}} С. 828—843.</ref>) — [[Эўропа|эўрапейскі]] [[народ]], асноўнае насельніцтва [[Расея|Расеі]] (каля 80% насельніцтва краіны). == Назва == Гістарычна ў [[Беларуская мова|беларускай мове]] да расейцаў ужываліся назвы ''[[Маскаль|маскалі]]'', ''маскоўцы'', ''маскавіты''<ref name="Arlou-2011-157"/>, ''масквіціны'', ''масква'', ''масквічы'', ''масквічаніны''<ref>{{Літаратура/ГСБМ|18к}} С. 166—167.</ref>. Тым часам, паводле [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы|Гістарычнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], слова ''рускі'' ({{мова-be-old|руский, русский|скарочана}}) мела чатыры значэньні: [[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянскі]], [[Старабеларуская мова|старабеларускі]], праваслаўны і [[Кірыліца|кірыліцкі]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|30к}} С. 484—485.</ref>. Беларускія назвы ''маскаль'' і ''масковец'' як адпаведныя да {{мова-ru|москвитянин, великорус, русский|скарочана}} падае [[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расейскі слоўнік]] [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год)<ref>{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (1925, 1993)|к}}</ref>. Слова ''маскоўка'' з азначэньнем {{мова-ru|русская женщина|скарочана}}, а таксама ''масква'' ў розных значэньнях, датычных расейцаў, прыводзяцца ў «Слоўніку беларускай гаворкі» [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] (1870 год). Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], беларуская асабовая форма ''расейцы'', відаць, утварылася ад назвы ''[[Расея]]'' (пры гэтым {{мова-ru|россеец, россейцы|скарочана}} зафіксаваў у сваім слоўніку яшчэ [[Уладзімер Даль|Ўладзімер Даль]]<ref name="Viacorka-2019">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/29752180.html Расейская, маскоўская, руская? Як называць мову ўсходніх суседзяў], [[Радыё Свабода]], 5 лютага 2019 г.</ref>), якая не нясе абражальнай [[Сэмантыка|сэмантыкі]] і, магчыма, прыйшла ў беларускую мову з расейскіх дыялектаў (або ў выніку ўласных фанэтычных працэсаў — паводле той жа мадэлі, што і беларускія народныя формы імёнаў ''Аўдакея'' і ''Захвея'' / ''Сахвея'' ад ''Еўдакія'' і ''Сафія''<ref name="Viacorka-2019"/>), дзе лічылася першасным, народным словам у адрозьненьне ад штучнай назвы ''Расія'' ({{мова-ru|Россия|скарочана}}), што пашыралася ў [[Маскоўская дзяржава|Масковіі]] з пачатку XVI ст. як слова высокага стылю беспасярэдне пад уплывам [[Грэцкая мова|грэцкай мовы]]<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|11к}} С. 114.</ref> == Расьсяленьне == [[Файл:Russians in Belarus, 2010.png|зьлева|міні|Расейцы ў Беларусі паводле перапісу насельніцтва 2009 году]] Налічваюць каля 137 мільёнаў чалавек і часам разглядаюцца як найбуйнейшы паводле колькасьці народ у [[Эўропа|Эўропе]], адзін з найбуйнейшых народаў сьвету. Прыкладна 116 мільёнаў этнічных расейцаў жывуць беспасярэдне ў Расеі, каля 18 мільёнаў — у суседніх краінах. Яшчэ 3 мільёны жывуць ва ўсім сьвеце, пераважна ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] і [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]], а таксама ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] і [[Азія|Азіі]]. == Рэлігія == [[Праваслаўе|Праваслаўнае]] [[хрысьціянства]] дамінуе сярод расейцаў. Большасьць расейскіх вернікаў належаць да [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]], якая адыграла значную ролю ў фармаваньні і разьвіцьці расейскай нацыянальнай ідэнтычнасьці. Нават расейцы-атэісты пераважна асацыююць сябе з праваслаўнай верай. Некаторыя расейцы прытрымліваюцца стараабрадніцтва — рэлігійнай плыні, якая ўзьнікла ў выніку расколу ў Расейскай праваслаўнай царкве ў XVII стагодзьдзі. Нягледзячы на тое, што рэлігія ў Расеі вярнула свае пазыцыі па [[СССР|савецкім]] перасьледзе і абмежаваньняў, адносна малы працэнт расейцаў рэгулярна наведвае набажэнствы. == Беларусь == [[Файл:Грамата_Жыгімонта_(Сігізмунда)_ад_27_верасня_1432_месцічам_Віленскім.jpg|міні|зьлева|Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] (1432 г.) «''Віленскім месьцічам веры рымскае і рускім, што суць рускае веры''» — сьведчаньне канфэсійнасьці назвы «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускія]]», пад якой разумелі [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] [[Кіеўская мітраполія|рускай веры]]]] Перасяленьне жыхароў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае]] адзначаецца з канца XV ст. У пісьмовых крыніцах захаваліся зьвесткі пра апальных князёў, што пайшлі супраць маскоўскага гаспадара, перад якім мусілі называцца гаспадарскімі халопамі ({{мова-ru|государевы холопы|скарочана}}), і вальнадумцаў, што ратаваліся ад перасьледу [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]. З другой паловы XVII ст. у Вялікае Княства Літоўскае ад зьдзекаў і ўціску маскоўскіх уладаў зьбеглі дзясяткі тысячаў [[стараверы|старавераў]]. Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]] перасяленьне набыло іншы характар, калі ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] накіроўвалі ў Беларусь сьвятароў, чыноўнікаў і вайскоўцаў дзеля ажыцьцяўленьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]]. Новая магутная хваля перасяленцаў з Расеі абрынулася на Беларусь па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], улады [[СССР]] адводзілі ім важную ролю ў русіфікацыі Беларусі і стварэньньні «новай этнічнай супольнасьці» ({{мова-ru|новой этнической общности|скарочана}}) — бяспамятнага, абязмоўленага народу, зь якім можна праводзіць хоць-якія экспэрымэнты<ref name="Arlou-1993">[[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Арлоў У.]] Калі пасяліліся на беларусі расейцы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 49.</ref>. Паводле перапісу насельніцтва Беларусі 2009 году, 785 тыс. чалавек (звыш 8% насельніцтва) аднесьлі сябе да расейцаў. Паводле вобласьцяў іх доля вагалася ад 6,4% ў [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]] да 10,2% — у Віцебскай. Амаль 85% расейцаў пражывалі ў гарадзкіх паселішчах. Найбольш высокая іх доля назіралася ў агульнай колькасьці насельніцтва гарадоў [[Наваполацак]] (15,5%, [[Віцебская вобласьць]]), [[Полацак]] (14,8%, Віцебская вобл.), [[Бабруйск]] (13,2%, [[Магілёўская вобласьць]]), [[Горадня]] (12,2%) і [[Берасьце]] (10,7%), таксама ў [[Бабруйскі раён|Бабруйскім раёне]] (11,9%). У сталіцы складалі 10% насельніцтва. Параўнальна зь перапісам 1999 году колькасьць расейцаў зьменшылася на 356,6 тыс. чалавек (на 31%). Адначасна скарацілася іх доля ў агульнай колькасьці насельніцтва з 11,4% ў 1999 годзе да 8,3% ў 2009-м найперш праз старэньне. Параўнальна з 1999 годам доля старэйшых за працаздольны век расейцаў у агульнай іх колькасьці павялічылася на 11,4% і наблізілася да 33%. Адначасна доля дзяцей і падлеткаў у веку да 16 гадоў сярод расейцаў зьнізілася з 15,2% да 7,4%. Пры гэтым [[расейская мова]] была асноўнай мовай зносінаў насельніцтва Беларусі. На ёй размаўляла дома 6 млн. 673 тыс. чалавек (70% насельніцтва). Паводле перапісу насельніцтва 2009 году, у Беларусі стала пражывала 83,6 тыс. расейскіх грамадзянаў, што складала 2/3 агульнай колькасьці замежных грамадзянаў, якія стала пражывалі ў краіне. Звыш 90% расейскіх грамадзянаў прыбылі ў Беларусь да 2005 году. Амаль 40% зь іх на час перапісу былі ў веку, большым за 50 гадоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паміж грамадзянамі Беларусі і Расеі ў 2011 годзе зарэгістравана больш як 2,5 тыс. шлюбаў|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=677859|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=29 сакавіка 2012|дата доступу=8 красавіка 2013}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Каардынацыйны савет Беларускага саюзу грамадзкіх аб’яднаньняў расейскіх суайчыньнікаў]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Насельніцтва Беларусі}} [[Катэгорыя:Расейцы| ]] nb3umwqv7karxqce864mfv44ze995b2 0 16381 2330859 2288386 2022-07-31T21:27:00Z LA.Gloom1nati 75415 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Ўільям Шэксьпір |Арыгінал імя = William Shakespeare |Партрэт = Shakespeare.jpg |Памер = |Апісаньне = ''[[Чанданскі партрэт]]. Невядомы аўтар. ~1610 год. [[Нацыянальная партрэтная галерэя (Лёндан)|Нацыянальная партрэтная галерэя]], Лёндан'' |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = хрышчоны 26 красавіка 1564 |Месца нараджэньня = [[Стрэтфард-на-Эйване]], [[Ўорўікшыр]], [[Ангельшчына]] |Дата сьмерці = 23 красавіка 1616 (каля 52 гадоў) |Месца сьмерці = [[Стрэтфард-на-Эйване]], [[Ўорўікшыр]], [[Ангельшчына]] |Род дзейнасьці = [[драматург]], паэт, актор |Гады актыўнасьці = |Кірунак = [[Ангельскі рэнэсансавы тэатар]] |Жанр = |Дэбют = |Значныя творы = |Прэміі = |Подпіс = William Shakespeare Signature.svg |Палічка = http://knihi.com/Uiljam_Sekspir/ |Сайт = }} '''Ўільям Шэксьпір''' ({{мова-en|William Shakespeare}}, 26 красавіка 1564 году&nbsp;— 23 красавіка<ref>Адпаведна [[юліянскі каляндар|юліянскаму календару]]. Па [[грыгарыянскі каляндар|грыгарыянскім календары]], які быў уведзены ў 1582 годзе, драматург памёр 3 траўня.</ref> 1616 году)&nbsp;— анґельскі паэт і драматург, які лічыцца найвыбітнейшым сусьветным анґельскамоўным пісьменьнікам і драматургам{{Зноска|Greenblatt|2005|Greenblatt|11}}. Яго таксама называюць нацыянальным паэтам Анґельшчыны альбо «Бардам Эйвана». Аўтар 17 [[камэдыя]]ў, 10 хронікаў, 11 [[трагедыя]]ў, 5 [[паэма]]ў і цыклю з 154 [[санэт]]аў. Ягоныя творы былі перакладзеныя на шматлікія нацыянальныя мовы й ставіліся часьцей за любога іншага драматурга сьвету. Шэксьпір нарадзіўся й гадаваўся ў [[Стрэтфард-на-Эйване]]. У васямнаццацігадовым веку ён узяў шлюб з [[Эн Гэтэўэй (Шэксьпірава жонка)|Эн Гэтэўэй]], якая нарадзіла яму трох дзяцей: [[Сьюзан Гол|Сьюзан]] і двайнятаў [[Гамнэт Шэксьпір|Гамнэта]] й [[Юдыт Кўіні|Юдыт]]. Паміж 1585 і 1592 гадамі ён пачаў пасьпяховую акторскую й пісьменьніцкую кар’еру ў [[Лёндан]]е. Быў суўладальнікам акторскае кампаніі «Людзі лорда Чэмбэрлена». У 1613 годзе ён выйшаў на пэнсію й праз тры гады сканаў. Засталіся некаторыя дакумэнты прыватнага жыцьця Шэксьпіра, на іхняе выснове дагэтуль вядуцца спрэчкі на конт ягонага [[Партрэты Шэксьпіра|зьнешняга выгляду]], [[Сэксуальная накіраванасьць Ўільяма Шэксьпіра|сэксуальнае накіраванасьці]] й [[веравызнаньне Ўільяма Шэксьпіра|веравызнаньня]]. Вялікае месца займае гэтак званае [[шэксьпіраўскае пытаньне]], дзе разглядаецца праблематыка аўтарства твораў Шэксьпіра. Большасьць са сваіх твораў Шэксьпір прадставіў паміж 1589 і 1613 гадамі. Ягоныя ранейшыя творы былі ў асноўным [[Камэдыі Ўільяма Шэксьпіра|камэдыямі]] й [[Гісторыі Ўільяма Шэксьпіра|гісторыямі]], жанрамі, якія ён узьнімаў да піку вытанчанасьці й артыстызму напрыканцы XVI стагодзьдзя. Да 1608 году Шэксьпір у пераважнай колькасьці пісаў [[Трагедыі Ўільяма Шэксьпіра|трагедыі]], накшталт ''«[[Гамлет]]а»'', ''«[[Кароль Лір|Караля Ліра]]»'' й ''«[[Макбэт]]а»'', адных з самых файных твораў на анґельскай мове. У сваім апошнім пэрыядзе творчасьці ён пісаў [[Трагікамэдыі Ўільяма Шэксьпіра|трагікамэдыі]], таксама вядомыя як рамансы й рабіў плягіят зь іншымі драматургамі. На працягу жыцьця, ягоныя шматлікія п’есы публікаваліся ў выданьнях рознае якасьці й дакладнасьці. У 1623 годзе два ягоныя тэатральныя калегі апублікавалі [[Першае Фоліё]], збор ягоных драматычных твораў, які зьмяшчаў усе, акрамя дзьвюх п’есаў, якія цяпер ідэнтыфікуюцца як шэксьпіраўскія. Шэксьпір ужо пры жыцьці быў паважаным паэтам і драматургам, але да XIX стагодзьдзя ягоная слава яшчэ не дасягнула да сучасных вышыняў. Прыхільнікі [[рамантызм]]у абвяшчалі Шэксьпіра геніям. У XX стагодзьдзі ягоныя творы неаднаразова запазычваліся й перавынаходжваліся новымі рухамі ў гуманітарных навуках і тэатральным мастацтве. Ягоныя творы застаюцца дагэтуль аднімі з самых папулярных і бесьперапынна вывучаюцца, ставяцца й пераўсьведамляюцца ў мнагастатнасьці культурных і палітычных кантэкстаў ва ўсім сьвеце. == Біяграфія == === Раньняе жыцьцё === Ўільям Шэксьпір быў сынам [[Джон Шэксьпір|Джона Шэксьпіра]], пасьпяховага пяльчатачніка й ольдэрмэна зь [[Сьнітэрфілд]]у, і [[Мэры Шэксьпір|Мэры Ардэн]], дачкі ўплывовага землеўладальніка{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|14—22}}. Нарадзіўся ў Стрэтфард-на-Эйване. Хрышчоны 26 красавіка 1564 году. Дакладная дата ягоных народзінаў ёсьць невядомай, але традыцыйна разглядаецца 23 красавіка, то бок дзень сьвятога Георгія{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|24—26}}. Ён быў трэцім дзіцём з васьмі й старэйшым выжылым сынам{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|23—24}}. [[Файл:William Shakespeares birthplace, Stratford-upon-Avon 26l2007.jpg|міні|зьлева|Дом Джона Шэксьпіра, Стрэтфард-на-Эйване. Верагоднае месца нараджэньня Шэксьпіра.]] Нягледзячы на тое, што ніякіх дакумэнтаў на конт наведваньня якое-кольвек школы не захавалася, пераважная большасьць дасьледчыкаў лічыць, што Шэксьпір атрымоўваў адукацыю ў стрэтфардзкай граматычнай школе{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|62—63}}, ліцэнзаванае ў 1553 годзе, каля чвэрці мілі ад ягонага дому. У часы Элізавэты I па ўсёй Ангельшчыне граматычныя школы мелі розныя ступені якасьці адукацыі, але паўсюль курс навучаньня быў рэглямэнтаваны законам, і школа павінна была забясьпечваць якасныя веды [[лацінская мова|лацінскай мовы]] й клясычных літаратураў. У васямнаццацігадовым узросьце, Шэксьпір ажаніўся з 26-гадовай [[Эн Гэтэўэй (Шэксьпірава жонка)|Эн Гэтэўэй]]. Біскупскі суд ўустэрскае дыяцэзіі выдаў дазвол на шлюб 27 лістапада 1582 году. На наступны дзень суседзі Гэтэўэй зацьвердзілі, што аніякія законныя патрабаваньні не перашкаджаюць шлюбу{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|77—78}}. Цырымонія, магчыма, была зладжаная спасьпеху, бо канцлер Ўустэру дазволіў прачытаць шлюбныя забароны толькі адзін раз замест звычайных трох разоў{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|78—79}}. Праз шэсьць месяцаў пасьля шлюбу, у іх нарадзілася першая дачка [[Сьюзан Гол|Сьюзан]], якая была ахрышчаная 26 траўня 1583 году{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|93}}. Блізьняты, сын [[Гамнэт Шэксьпір|Гамнэт]] і дачка [[Юдыт Кўіні|Юдыт]], рушылі ўсьлед амаль праз два гады й былі ахрышчаныя 2 лютага 1585 году{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|94}}. Гамнэт памёр ад невядомых прычынаў у адзінаццацігадовым узросьце й быў пахаваны 11 жніўня 1596 году{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|224}}. Вядомыя толькі нешматлікія факты зь ягонае біяграфіі ў пэрыяд паміж нараджэньнем блізьнятак і згадкі Шэксьпіра ў якасьці чальца тэатральнае групы ў Лёндане. Для гэтага пэрыяду (1585—1592) дасьледчыкі выкарыстоўваць назву «згубленыя гады»{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|95}}. Біёграфы, якія спрабуюць выкрыць акалічнасьці гэтага пэрыяду, паведамляюць шмат розных гісторыяў. Гэтак [[Нікалас Роў (пісьменьнік)|Нікалас Роў]], першы біёграф Шэксьпіра, распавёў стратфардзкую легенду, паводле якой Шэксьпір зьбег з гораду ў Лёндан, каб пазьбегнуць судовага перасьледу за незаконнае паляваньне на аленяў у маёнтку мясцовага сквайра [[Томас Люсі|Томаса Люсі]]. Мяркуецца, што Шэксьпір таксама адпомсьціў Люсі, напісаўшы пра яго паскудную [[баляда|баляду]]<ref name="rowe">Rowe, Nicholas (1997) [першая публікацыя мела месца ў 1709 годзе]. Gray, Terry A. (ed.). [http://www.gutenberg.org/files/16275/16275-h/16275-h.htm «Some Account of the Life &c of Mr. William Shakespear»]..</ref>{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|97—108}}. Яшчэ адна гісторыя XVIII стагодзьдзя расказвае, што Шэксьпір пачынаў сваю тэатральную кар’еру, даглядаючы за коньмі тэатральных мэцэнатаў у Лёндане{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|144—145}}. [[Джон Обры]] паведамляў, што Шэксьпір працаваў вясковым настаўнікам{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|110—111}}. === Тэатральная кар’ера ў Лёндане === У 1592 годзе Шэксьпір, як вядома, працаваў драматургам у Лёндане. Дакладна невядома, калі пісьменьнік пачаў пісаць, але згадкі сучасьнікаў і пісьмовыя дакумэнты з пастановаў сьведчаць, што некалькі ягоных п’есаў ставіліся на лёнданскай сцэне ўжо ў 1592 годзе. Драматург [[Робэрт Грын]] кпіў зь яго ў сваім памфлеце ''«На грош розуму, мільён каяньняў»'' ({{мова-en|Groatsworth of Wit, bought with a million of repentance}}, 1592), называючы пісьменьніка ''«Зварушыцелем сцэны»'' ({{мова-en|the only '''Shake-scene''' in a country}}). {| class="toccolours" style="float:right; margin-left:1em; margin-right:1em; font-size:85%; background:#c6dbf7; color:black; width:31em; max-width:31%;" cellspacing="5" | style="text-align:left;" | ''…Увесь сьвет — тэатар,''<br /> ''А ўсе мужчыны і жанчыны — там акторы,''<br /> ''Што маюць час для выхаду на сцэну;''<br /> ''І кожны грае за сваё жыцьцё шмат роляў,''<br /> ''У п’есе той сем дзеяў.''<ref>Пераклад: Алены Таболіч.</ref> |- | style="text-align:left;" | ''«[[Як вам гэта спадабаецца]]»'', акт II, дзея 7. |} Кпін Грына — адна зь першых задакумэнтаваных згадкаў тэатральнае кар’еры Шэксьпіра. Навукоўцы разыходзяцца ў дакладным значэньні словаў Грына{{Зноска|Greenblatt|2005|Greenblatt|213}}{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|153}}, але большасьць пагаджаецца з тым, што Грын абвінавачваў Шэксьпіра ў тым, што той сягаў вышэй за свой ранг, спрабуючы цягацца з такімі пісьменьнікамі з унівэрсвтэцкай адукацыяй, як то [[Крыстафэр Марла]], [[Томас Нэш]] і сам Грын{{Зноска|Ackroyd|2006|Ackroyd|176}}. Шэксьпіразнаўцы выказваюць здагадку, што ягоная кар’ера мусіла пачацца ў любы час ад сярэдзіны 1580-х гадоў да самой рэмаркі Грына. Ад 1594 году п’есы Шэксьпіра прадстаўляліся толькі «Людзьмі лорда Чэмбэрлена», кампаніяй, якой валодала згуртаваньне актораў, у шэрагу якіх быў і Шэксьпір{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|184}}. Гэтае аб’яднаньне хутка стала вядучае тэатральнае кампаніяй Лёндану. Па сьмерці каралевы Элізавэты, у 1603 годзе кампанія атрымала каралеўскую грамату ад новага караля [[Джэймз I (кароль Ангельшчыны)|Джэймза I]], і зьмяніла сваю назву{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|208—209}}. [[Файл:Nash_House_Stratford.jpg|міні|зьлева|«Нью-Плэйс». Месца, дзе стаяў дом Шэксьпіра.]] Кампанія зрабіла Шэксьпіра заможным чалавекам, аб чым сьведчаць запісы аб інвэставаньні й набыцьці пісьменьнікам рознага кшталту ўласнасьці. У 1597 годзе ён набыў другі паводле велічыні дом ў Стрэтфардзе, [[Нью-Плэйс]], свой апошні прыстанак. За год да таго драматург Шэксьпір яшчэ жыў у парафіі Сьвятой Алены ў [[Бішапсгейт|Бішапсгейце]], што месьціцца на поўнач ад [[Тэмза|Тэмзы]]. У 1599 годзе таварыства сябраў кампаніі пабудавала свой уласны тэатар «[[Лёнданскі тэатар Глёбус|Глёбус]]» на паўднёвым беразе Тэмзы. У тым жа годзе Шэксьпір пераехаў у [[Садэк]], каб быць паблізу тэатру. З 1597 году некаторыя з п’есаў Шэксьпіра публікаваліся ў выданьнях ''кварта''. З 1598 году Шэксьпір набыў шырокую папулярнасьць. Пасьля посьпеху ў рамястве драматурга, ён працягваў выконваць ролі ў сваіх і іншых п’есах. У выданьні твораў [[Бэн Джонсан|Бэна Джонсана]] 1616 году Шэксьпір зьяўляецца ў сьпісе актораў у п’есах ''«Кожны чалавек у сваім гуморы»'' ({{мова-en|Every Man in His Humour}}, 1598) і ''«Падзеньне Сэяна»'' ({{мова-en|Sejanus, His Fall}}, 1603). Адсутнасьць Шэксьпіра ў сьпісе выканаўчых актораў у п’есе ''«Вальпонэ»'' ({{мова-en|Volpone}}, 1605) разглядаецца дасьледчыкамі, як знак таго, што акторская кар’ера пісьменьніка была амаль скончаная. [[Першае Фоліё]] 1623 году, тым ня менш, пазначае Шэксьпіра, як «вядучага актора ўсіх гэткіх п'есаў», некаторыя зь якіх ставіліся пасьля ''«Вальпонэ»'', хоць і ня можна дакладна даведацца, якія ролі ён выконваў. Таксама выказваюцца здагадкі, што Шэксьпір выконваў ролю здані бацькі Гамлета<ref name="rowe"/>. Згодна з пазьнейшымі меркаваньнямі сьцьвярджаецца, што ён таксама выконваў ролю Адама ў ''«Як вам гэта спадабаецца»'' і прамоўцы ў ''«[[Гэнрых V (драма)|Гэнрыху V]]»''{{Зноска|Ackroyd|2006|Ackroyd|357}}, аднак навукоўцы маюць сумневы наконт слушнасьці гэтай інфармацыі{{Зноска|Schoenbaum|1987|Schoenbaum|202—203}}. == Пытаньне аб аўтарстве == Прыблізна праз паўтара стагодзьдзя па сьмерці Шэксьпіра пачаліся спрэчкі адносна аўтарства традыцыйна прыпісваемых яму твораў, якія не сьціхаюць і па сёньнешні дзень. Сярод альтэрнатыўных кандыдатураў на аўтарства прапануюцца постаці [[Фрэнсіс Бэкан|Фрэнсіса Бэкана]] й [[Крыстафэр Марла|Крыстафэра Марла]]. == Спадчына == [[Файл:John Everett Millais - Ophelia - Google Art Project.jpg|значак|зьлева|«[[Афэлія (карціна)|Афэлія]]» працы [[Джон Эвэрэт Мілэй|Джона Эвэрэта Мілэя]]. 1852 год.]] Творчасьць Шэксьпіра моцна паўплывала на пазьнейшую [[літаратура|літаратуру]] і [[тэатар]]. У прыватнасьці, ён пашырыў драматургічны патэнцыял пэрсанажаў, сюжэту, мовы і жанру<ref>Chambers, E.K. (1944). [[iarchive:shakespeareangle0000cham|«Shakespearean Gleanings»]]. Oxford: Oxford University Press. — С. 35. — ISBN 978-0-8492-0506-4.</ref>. Прыкладам, да ''«[[Рамэо і Джульета|Рамэо і Джульеты]]»'' раман не разглядаўся як годная тэма для трагедыі<ref>Levenson, Jill L., ed. (2000). «Romeo and Juliet». Oxford: Oxford University Press. — С. 49—50. — ISBN 978-0-19-281496-8.</ref>. Маналёгіі выкарыстоўваліся ў асноўным дзеля перадачы інфармацыі аб героях альбо падзеях, але Шэксьпір ​​выкарыстоўваў іх, каб дасьледаваць сьвядомасьць герояў<ref>Clemen, Wolfgang (1987). «Shakespeare's Soliloquies». London: Routledge. — С. 179. — ISBN 978-0-415-35277-2.</ref>. Ягоная творчасьць таксама адбілася на паэзіі. Гэтак, паэты-рамантыкі спрабавалі адрадзіць шэксьпіраўскую вершаваную драму, але гэтаму бракаваў посьпех. Крытык [[Джордж Стайнэр]] ахарактарызаваў усе ангельскія вершаваныя драмы ад [[Сэм’юэл Тэйлар Колрыдж|Колрыджа]] да [[Альфрэд Тэнісан|Тэнісана]] як «слабыя варыяцыі на шэксьпіраўскія тэмы»<ref>Steiner, George (1996). «The Death of Tragedy». New Haven: Yale University Press. — С. 145. — ISBN 978-0-300-06916-7.</ref>. Шэксьпір ​​паўплываў на такіх раманістаў, як то [[Томас Гардзі]], [[Ўільям Фолкнэр]] і [[Чарлз Дыкенз]]. Моналёгіі амэрыканскага празаіка [[Гэрман Мэлвіл|Гэрмана Мэлвіла]] шмат у чым абавязаны творчасьці Шэксьпіра, бо ягоны капітан Агаб з ''«[[Мобі Дык]]у»'' ёсьць клясычным трагічным героем, натхнёным ''«Каралём Лір»''. Навукоўцы выявілі 20 тысячаў музычных твораў, зьвязаных з творамі Шэксьпіра. Сюды ўваходзяць тры опэры [[Джузэпэ Вэрдзі]], як то ''«[[Макбэт (опэра)|Макбэт]]»'', ''«[[Атэльлё (опэра)|Атэльлё]]»'' і ''«[[Фальстаф (опэра)|Фальстаф]]»''. Шэксьпір ​​таксама натхняў шматлікіх мастакоў, у тым ліку рамантыкаў і дарафаэлітаў. Швайцарскі мастак-рамантык [[Гэнры Фузэлі]], сябар [[Ўільям Блэйк|Ўільяма Блэйка]], нават пераклаў ''«[[Макбэт]]»'' на нямецкую мову. Псыхааналітык [[Зыгмунд Фройд]] абапіраўся на псыхалёгію Шэксьпіра, у прыватнасьці, на псыхалёгію Гамлета, з мэтай будаваньня сваіх тэорыяў чалавечае прыроды<ref>Bloom, Harold (1995). [[iarchive:westerncanonbook00bloo|«The Western Canon: The Books and School of the Ages»]]. New York: Riverhead Books. — С. 346. — ISBN 978-1-57322-514-4.</ref>. За часам жыцьця Шэксьпіра ангельская граматыка, правапіс і вымаўленьне былі менш стандартызаванымі, чым цяпер<ref>Cercignani, Fausto (1981). «Shakespeare’s Works and Elizabethan Pronunciation». Oxford: Clarendon Press. — ISBN 978-0-19-811937-1.</ref>, таму ягонае выкарыстаньне мовы спрыяла фармаваньню сучаснай англельскай мовы{{Зноска|Crystal|2001|Crystal|55—65}}{{Зноска|Crystal|2001|Crystal|74}}. [[Сэм’юэл Джонсан]] цытаваў яго часьцей за любога іншага аўтара ў сваім ''«[[Слоўнік ангельскай мовы|Слоўніку ангельскае мовы]]»'', першай сур’ёзнай працы такога кшталту<ref>Wain, John (1975). [[iarchive:samueljohnson00wain|«Samuel Johnson»]]. New York: Viking. — С. 194. — ISBN 978-0-670-61671-8.</ref>. Такія выразы, як то «прытаіць дух» ({{мова-en|with bated breath|скарочана}}) з ''«[[Вэнэцыянскі купец|Вэнэцыянскага купца]]»'' ці «прадбачаная выснова» ({{мова-en|foregone conclusion|скарочана}}) з «[[Атэльлё]]» патрапілі ў штодзённую ангельскую мову{{Зноска|Crystal|2001|Crystal|63}}. Уплыў Шэксьпіра выходзіць далёка за межы ягонай роднай [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] і ангельскае мовы. Асаблівую значнасьць ягоная спадчына набыла ў [[Нямеччына|Нямеччыне]], то бок яшчэ ў XVIII стагодзьдзі, калі Шэксьпір ​​шырока перакладаўся і папулярызаваўся ў Нямеччыне і паступова стаў часткай [[Ваймарскі клясыцызм|Ваймарскага клясыцызму]]. [[Крыстаф Мартын Вілянд]] стаўся першым, хто зрабіў поўныя пераклады Шэксьпіравых п’есаў на якую-небудзь мову<ref>[https://www.dw.com/en/how-shakespeare-was-turned-into-a-german/a-19208040 «How Shakespeare was turned into a German»]. DW.</ref><ref>[https://www.thelocal.de/20160422/unser-shakespeare-why-germans-are-so-obsessed-with-the-british-bard-shakespeare «Unser Shakespeare: Germans’ mad obsession with the Bard»]. The Local</ref>. Актор і тэатральны рэжысэр [[Сайман Кэлаў]] зазначаў, што гэты майстар і тытан літаратуры настолькі ёсьць глыбока брытанскім і тым жа часам нязмушана ўнівэрсальны, што ўсякая культура, як то нямецкая, італьянская, расейкая ці іншая, глыбока ўспрымае шэксьпіраўскую творчасьць. Некаторыя з самых глыбока кранальных сцэнараў вытібнага драматурга былі неангельскімі і нават неэўрапейскімі. На думку Кэлава, Шэксьпір быў тым непаўторным пісьменьнік, які здольны выявіць і ўвасобіць штосьці сваё для кожнага чалавека<ref>[https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dance/features/simon-callow-what-the-dickens-well-william-shakespeare-was-the-greatest-after-all-7640214.html «Simon Callow: What the Dickens? Well, William Shakespeare was the greatest after all...»]. The Independent.</ref>. Паводле [[Кніга рэкордаў Гінэса|кнігі рэкордаў Гінэса]], Шэксьпір ​​застаецца самым прадаваным драматургам у сьвеце, а ягоныя п’есы і паэзія разышліся ў больш чым за 4 мільярдаў асобнікаў за амаль 400 гадоў па ягонай сьмерці. Ён таксама зьяўляецца трэцім найбольш перакладаным аўтарам у гісторыі<ref>[https://www.guinnessworldrecords.com/news/2014/4/william-shakespeare-turns-450-ten-startling-great-bard-themed-world-records-56900 «William Shakespeare:Ten startling Great Bard-themed world records»]. Guinness World Records.</ref>. == Творы == === П’есы === ==== Трагедыі ==== [[Файл:Troilus and Cressida.JPG|міні|upright=0.5|''«Траіл і Крэсыда»''.]] * [[Ціт Андронік (трагедыя)|Ціт Андронік]] (''Titus Andronicus''; 1593) * [[Рамэо і Джульета]] (''Romeo and Juliet''; 1595) * [[Юліюс Цэзар (трагедыя)|Юліюс Цэзар]] (''The Tragedy of Julius Caesar''; 1600) * [[Гамлет]] (''Hamlet, Prince of Denmark''; 1600) * [[Траіл і Крэсыда]] (''Troilus and Cressida''; 1601) * [[Атэльлё]] (''Othello''; 1605) * [[Кароль Лір]] (''King Lear''; 1605) * [[Макбэт]] (''Macbeth''; 1606) * [[Антоні ды Клеапатра]] (''Antony and Cleopatra''; 1606—1607) * [[Карыялян (трагедыя)|Карыялян]] (''Coriolanus''; 1607) * [[Тымон Атэнскі (трагедыя)|Тымон Атэнскі]] (''Timon of Athens''; 1608) * [[Цымбелін]] (''Cymbeline''; 1609) ==== Камэдыі ==== [[Файл:Much Ado Quarto.JPG|міні|upright=0.5|''«Шмат шуму зь нічога»''.]] * [[Камэдыя памылак]] (''The Comedy of Errors''; каля 1591) * [[Марныя высілкі каханьня]] (''Loves' Labour's Lost''; 1594) * [[Гамаваньне звадлівіцы]] (''The Taming of The Shrew''; 1594) * [[Два вэронскія джэнтэльмэны]] (''The Two Gentlemen of Verona''; 1590—1595) * [[Сон у Іванаву ноч]] (''A Midsummer Night's Dream''; 1595) * [[Вэнэцыянскі купец]] (''The Merchant of Venice''; 1596) * [[Шмат шуму зь нічога]] (''Much Ado about Nothing''; каля 1598—1599) * [[Як вам гэта спадабаецца]] (''As You Like It''; 1599—1600) * [[Дванаццатая ноч, альбо Што вам заўгодна]] (''Twelfth Night or What You Will''; 1600) * [[Віндзарскія весялухі]] (''The Merry Wives of Windsor''; 1602) * [[Пэрыкль, князь Тырскі]] (''Pericles, Prince of Tyre''; 1608) * [[Усё добра, што добра скончыцца]] (''All's Well That Ends Well''; 1602—1603) * [[Мера за меру]] (''Measure for Measure''; 1604) * [[Зімовая казка]] (''The Winter's Tale''; 1610—1611) * [[Бура (п’еса)|Бура]] (''The Tempest''; 1611) * [[Два шляхетныя сваякі]] (''Two Noble Kinsmen'', 1614) ==== Гістарычныя драмы ==== [[Файл:Richardthird.jpg|міні|upright=0.5|''«Рычард III»'']] * [[Кароль Ян (драма)|Кароль Ян]] (''King John''; каля 1595—1596) * [[Гэнрых VI (частка першая)]] (''King Henry VI, Part 1''; каля 1591) * [[Гэнрых VI (частка другая)]] (''King Henry VI, Part 2''; каля 1591) * [[Гэнрых VI (частка трэцяя)]] (''King Henry VI, Part 3''; каля 1591) * [[Рычард III (драма)|Рычард III]] (''King Richard III''; 1590—1593) * [[Гэнрых V (драма)|Гэнрых V]] (''King Henry V''; 1599) * [[Гэнрых IV (частка першая)]] (''King Henry IV, Part 1''; 1596) * [[Гэнрых IV (частка другая)]] (''King Henry IV, Part 2''; 1597) * [[Рычард II (драма)|Рычард II]] (''King Richard II''; 1595) * [[Гэнрых VIII (драма)|Гэнрых VIII]] (''King Henry VIII or All Is True''; 1596—1598) === Вершы і паэмы === * [[Санэты Шэксьпіра|Санэты]] (''Shakespeare's sonnets''; 1609) * [[Вэнэра ды Адоніс]] (''Venus and Adonis''; 1593) * [[Згвалтаваньне Люкрэцыі]] (''The Rape of Lucrece''; 1594) * [[Скарга каханкі]] (''A Lover's Complaint''; 1610) === Беларускія пераклады === Трагедыі ды хронікі Шэксьпіра на беларускую мову пераклалі [[Юрка Гаўрук]], [[Кандрат Крапіва]], [[Віталь Вольскі]], [[Артур Вольскі]], [[Уладзімер Шахавец]], [[Язэп Семяжон]], [[Уладзімер Някляеў]], [[Аляксей Дудараў]], камэдыі — [[Язэп Семяжон]], [[Алесь Разанаў]], санэты — [[Уладзімер Дубоўка]], [[Юрка Гаўрук]], [[Рыгор Барадулін]], [[Ганна Янкута]], [[Антон Францішак Брыль]], [[Ігар Крэбс]], [[Міхась Дуброўскі]], [[Марына Казлоўская]] й інш. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = Ackroyd, Peter |частка = |загаловак = Shakespeare: The Biography |арыгінал = |спасылка = https://archive.org/details/shakespeare00pete |выданьне = |месца = London |выдавецтва = Vintage |год = 2006 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-7493-8655-9 |ref = Ackroyd }} * {{Кніга |аўтар = Crystal, David |частка = |загаловак = The Cambridge Encyclopedia of the English Language. |арыгінал = |спасылка = https://archive.org/details/cambridgeencyclo00crys |выданьне = |месца = Cambridge |выдавецтва = Cambridge University Press |год = 2001 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-521-40179-1 |ref = Crystal }} * {{Кніга |аўтар = Greenblatt, Stephen |частка = |загаловак = Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = London |выдавецтва = Pimlico |год = 2005 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-7126-0098-9 |ref = Greenblatt }} * {{Кніга |аўтар = Schoenbaum, S. |частка = |загаловак = William Shakespeare: A Compact Documentary Life |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = Oxford |выдавецтва = Oxford University Press |год = 1987 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-19-505161-2 |ref = Schoenbaum }} == Вонкавыя спасылкі == * [http://knihi.com/Uiljam_Sekspir/ Выбраныя творы на «Беларускай палічцы»] * [http://slounik.org/154679.html Артыкул на Slounik.org] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шэксьпір, Ўільям}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 26 красавіка]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1564 годзе]] [[Катэгорыя:Ангельскія літаратары]] [[Катэгорыя:Ангельскія паэты]] [[Катэгорыя:Памерлі 23 красавіка]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1616 годзе]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] [[Катэгорыя:Ўільям Шэксьпір| ]] thfy9lz3v2gv9e8ocp64vuq25irz9dc 0 18793 2330801 2319898 2022-07-31T14:05:20Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Рэспубліка Карэя |НазваЎРоднымСклоне = Рэспублікі Карэі |НазваНаДзяржаўнайМове = 대한민국<br />大韓民國 |Сьцяг = Flag of South Korea.svg |Герб = Coat_of_arms_of_South_Korea.svg |НацыянальныДэвіз = 널리 인간 세계를 이롭게 하라 («Прыносіць карысьць чалавецтву») |Месцазнаходжаньне = South_Korea_(orthographic_projection).svg |АфіцыйнаяМова = [[Карэйская мова]] |Сталіца = [[Сэул]] |НайбуйнейшыГорад = Сэул |ТыпУраду = |ПасадыКіраўнікоў = Прэзыдэнт<br />Прэм’ер-міністар |ІмёныКіраўнікоў = Юн Сок Ёль<br />Хан Док Су |Плошча = 99 313 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 109 |АдсотакВады = 0,3 |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2012 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 25 |Насельніцтва = 50 004 441 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 491 |ГодАцэнкіСУП = 2013 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 12 |СУП = $1,687 трлн |СУПНаДушуНасельніцтва = $33 580 |Валюта = [[Паўднёвакарэйская вона]] |КодВалюты = KRW |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = +9 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = +9 |НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Японія|Японіі]] |НезалежнасьцьДаты = <br />1 сакавіка 1919 |ДзяржаўныГімн = Aegukga |АўтамабільныЗнак = |ДамэнВерхнягаЎзроўню = kr |ТэлефонныКод = 82 |Дадаткі = |Катэгорыя = Паўднёвая Карэя }} '''Рэспу́бліка Карэ́я''' ({{мова-ko|대한민국}}, 大韓民國, ''Тэханмінгук'') — [[дзяржава]] ў паўднёвай частцы [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]]. Назва «[[Карэя]]» паходзіць ад [[Карэ]], дынастыі, якая панавала паўвостравам ў [[Сярэднявечча|сярэднія вякі]]. Суседзямі Паўднёвай Карэі зьяўляюцца [[Кітай]] на захадзе, [[Японія]] на ўсходзе, [[Паўночная Карэя]] на поўначы. Паўднёвая Карэя знаходзіцца на поўначы ўмеранага пояса ў пераважна горнай мясцовасьці. Яна ахоплівае агульную плошчу 99 313 км²<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/geography.htm#TERRITORY «Korea’s Geography»]. Asianinfo.org.</ref>, з насельніцтвам 50 мільёнаў. Сталіцай і найбуйнейшым горадам зьяўляецца [[Сэул]], з насельніцтвам у амаль 10 мільёнаў чалавек. Археалягічныя знаходкі паказваюць, што Карэйскі паўвостраў быў заселены чалавекам у пэрыяд [[раньні палеаліт|раньняга палеаліту]]<ref>[http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8 «Ancient civilizations»] (Press release). Canada: Royal Ontario Museum.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080302014245/http://www.opm.go.kr/warp/webapp/content/view?meta_id=english&id=35 «Prehistoric Korea»]. Office of the Prime Minister.</ref>. Карэйская гісторыя пачынаецца з заснаваньня ў 2333 годзе да н. э. каралеўства [[Качасон]] легендарным кіраўніком [[Тан-гун]]ам. Пасьля аб’яднаньня трох каралеўстваў Карэі ў 668 годзе н. э. у адну краіну [[Сыла|Сылу]], Карэя кіравалася дынастыямі [[Карэ]] й [[Часон]]ам, пакуль у 1910 годзе [[Карэйская імпэрыя]] не была скасавана й анэксавана Японіяй. Пасьля вызваленьня й акупацыі савецкімі й амэрыканскімі войскамі ў канцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], краіна была падзелена на Паўночную і Паўднёвую Карэю. Апошняя была створана ў 1948 годзе як дэмакратычная краіна, нягледзячы на палітычную нестабільнасьць у часы ваеннага рэжыму й ваеннага становішча, пакуль не была створана Шостая рэспубліка ў 1987 годзе. Пасьля ўварваньня ў Паўднёвую Карэю войскаў з поўначы 25 чэрвеня 1950 году ў выніку [[Карэйская вайна|вайны паміж двума Карэямі]] было складзена пагадненьня аб замірэньні, якое аднак так і не было падпісана. Мяжа паміж дзьвюма краінамі зьяўляецца найбольш моцна ўмацаванай у сьвеце<ref>[http://edition.cnn.com/2004/WORLD/asiapcf/06/03/koreas.agree/index.html «Koreas agree to military hotline»]. CNN.com.</ref>. Пасьля вайны эканоміка паўднёвай Карэі значна вырасла й краіна ператварылася ў буйны эканомічны цэнтар ня толькі [[Усходняя Азія|Ўсходняй Азіі]], але й сьвету<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322280/South-Korea/34997/Economic-and-social-developments «South Korea: Economic and social developments»]. Encyclopædia Britannica.</ref>. Паўднёвая Карэя зьяўляецца прэзыдэнцкай рэспублікай, якая складаецца з шаснаццаці адміністрацыйных адзінак, і разьвітай краінай зь вельмі высокім узроўнем жыцьця. Гэта чацьвёртая паводле велічыні эканоміка ў [[Азія|Азіі]] й 15-я паводле намінальнага СУП, ці 12-я, паводле [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]], найбуйнейшая эканоміка ў сьвеце<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2011&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=5&c=512,941,914,446,612,666,614,668,311,672,213,946,911,137,193,962,122,674,912,676,313,548,419,556,513,678,316,181,913,682,124,684,339,273,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,716,321,456,243,722,248,942,469,718,253,724,642,576,643,936,939,961,644,813,819,199,172,184,132,524,646,361,648,362,915,364,134,732,652,366,174,734,328,144,258,146,656,463,654,528,336,923,263,738,268,578,532,537,944,742,176,866,534,369,536,744,429,186,433,925,178,746,436,926,136,466,343,112,158,111,439,298,916,927,664,846,826,299,542,582,967,474,443,754,917,698,544&s=NGDPD&grp=0&a= «Report for Selected Countries and Subjects»]. International Monetary Fund.</ref>. Эканоміка базуецца на экспартна-арыентаванай вытворчасьцю [[электроніка|электронікі]], [[аўтамабілебудаваньне|аўтамабілебудаваньня]], [[караблебудаўніцтва]], [[машыныбудаваньне|машыныбудаваньня]], вырабаў [[нафтапрадукт]]аў і [[робататэхніка|робататэхнікі]]. Паўднёвая Карэя зьяўляецца чальцом [[ААН]], [[СГА]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСіР]]. Краіна таксама зьяўляецца адным з заснавальнікаў арганізацыі [[Азіяцка-Тыхаакіянскае эканамічнае супрацоўніцтва|АТЭС]] і саміту Ўсходняй Азіі. == Гісторыя == === Да падзелу === [[Файл:Geunjeongmun.jpg|міні|240пкс|справа|Палац [[Кёнбакун]] зьяўляецца самым буйным зь пяці вялікіх палацаў, пабудаваных у часы [[дынастыя Часон|дынастыі Часон]].]] Карэйская гісторыя пачынаецца з заснаваньня [[Качасон]]а ў 2333 годзе да н. э. [[Тан-гун]]ам, у адпаведнасьці з карэйскай міталёгіяй<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/history.htm. «Korea’s History»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Asian Shravan.</ref>. [[Го Чо Сун]] пашырылася й ейным ягоным кантролем знаходзілася ня толькі паўночная частка [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], а таксама некаторая частка [[Маньчжурыя|Маньчжурыі]]. Пасьля шматлікіх канфліктаў з кітайскай [[дынастыя Хань|дынастыі Хань]], Го Чо Сун распалася, што прывяло да [[прота-трохпанскі пэрыяд Карэі|прота-трохпанскага пэрыяду Карэі]]. У першыя стагодзьдзі нашай эры панствы [[Пуё]], [[Акчо]], [[Тан’е]] й зьвяз [[Самхан]] займалі тэрыторыю паўвострава й паўднёвай Маньчжурыі. Аб’яднаньне трох каралеўстваў у адзіную [[Сыла]] ў 676 годзе прывяло да таго, што большая частка Карэйскага паўвострава знаходзіцца пад кантролем аб’яднанае Сылы, а [[Пархэ]] атрымала кантроль над паўночнай часткай [[Кагурэ]]. У каралеўства Сыла квітнела ў гэтыя часы, разьвівалася [[паэзія]] й [[мастацтва]], а таксама распаўсюджвалася [[будызм|будыйская культура]]. Адносіны паміж Карэяй і Кітаем заставалася адносна мірны працягу гэтага часу. Тым ня менш, Сыла аслабла пад узьдзеяньнем унутранай барацьбы й апынулася пад панаваньнем [[дынастыя Карэ|дынастыі Карэ]] ў 935 годзе. Пархэ, сусед Сылы на поўначы, быў створаны ў якасьці пераемніка дзяржавы Кагурэ. У пэрыяд росквіту, Пархэ кантраляваў вялікую частку Маньчжурыі й частку [[Далёкі Ўсход|Далёкага Ўсходу]] [[Расея|Расеі]], але каралеўства было захоплена [[кіданы|кіданамі]] ў 926 годзе. [[Файл:Korean book-Jikji-Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters-1377.jpg|міні|200пкс|зьлева|«[[Чыкчы]]» — першая кніга зробленая пры дапамозе мэталічнага [[друк]]аванага станка]] Паўвостраў быў цалкам аб’яднаны імпэратарам [[Тхэчжо Карэ]] ў 936 годзе, а сталіца была перанесена ў старажытны [[Сэул]]. Як і Сыла, у Карэ таксама ўвага надавалася разьвіцьцю культуры, гэтак у 1377 годзе быў надрукаваны «[[Чыкчы]]» ў 1377 годзе, з дапамогай выкарыстаньня старога рухомага ў сьвеце тыпу мэталічнага [[друк]]аванага станка<ref>[https://web.archive.org/web/20120225221903/http://www.digitaljikji.net/ «Digital Jikji»]. Digital Jikji.</ref>. Мангольскае нашэсьце ў XIII стагодзьдзі значна паслабіла Карэ. Пасьля амаль 30-гадовай вайны, дынастыя Карэ працягвала панаваць у Карэі, аднак зрабілася васалам манголаў. Пасьля таго, як [[Мангольская імпэрыя]] была скасавана, цяжкая палітычная барацьба прывяла да зрушэньня дынастыі Карэ й усталяваньня [[дынастыя Часон|дынастыі Часон]] ў 1392 годзе пасьля паўстаньня генэрала [[Лі Сон-Ге]]. Першыя 200 гадоў панаваньня дынастыі Часон былі адзначаны адносна мірнымі гадамі, якія прывялі да стварэньня [[хангыль|хангылю]] каролём [[Сэчжон Вялікі|Сэчжонам Вялікім]] ў XIV стагодзьдзі й ростам уплыву [[канфуцыянства]] ў краіне. Паміж 1592 і 1598 гадамі [[японцы]] ўварваліся ў Карэю. [[Таётомі Хідэёсі]], які кіраваў японскімі сіламі, спрабаваў уварвацца ў [[азія|азіяцкі кантынэнт]] праз Карэю, але ў канчатковым выніку быў пераможаны кітайскім войскам [[дынастыя Мін|дынастыі Мін]]. У гэтай вайне таксама назіраўся ўздым адмірала [[Лі Сун-сін]]а й ягонага знакамітага «[[чарапаха-карабель|чарапаха-карабля]]». У 1620-х і 1630-х гадох Часон пацярпелі ад нашэсьця маньчжураў, якія ў выніку заваявалі ўвесь Кітай. Пасьля чарговай сэрыі войнаў супраць Маньчжурыі, Часон выпрабавалі амаль 200-гадовы пэрыяд міру. Каралі [[Ёнджо]] і [[Чанчжо]] прывялі дзяржаву да адраджэньня магутнасьці дынастыі Часон. Тым ня менш, апошнія гады панаваньня дынастыі Часон былі адзначаны залежнасьцю ад Кітая па зьнешніх сувязях і ізаляцыі ад зьнешняга сьвету. У XIX стагодзьдзі ізаляцыянісцкая палітыка Карэі заслужыла назву «[[Каралеўства Пустэльнік]]». Дынастыя Часон спрабавала абараніць сябе ад заходняга [[імпэрыялізм]]у, але была вымушаны адкрыць свой [[гандаль]]. Пасьля [[Першая кітайска-японская вайна|Першай кітайска-японскай вайны]] й [[расейска-японская вайна|расейска-японскай вайны]] Карэя была акупаваная [[Японія]]й з 1910 па 1945 гады. У канцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] японцы здаліся на карысьць савецкіх і амэрыканскіх сілаў, якія занялі паўночную і паўднёвую паловы Карэя, адпаведна. === Пасьля падзелу === [[Файл:United Nations troops fighting in the streets of Seoul, Korea. - NARA - 531381.tif|міні|240пкс|зьлева|Войскі ААН на вуліцах [[Сэул]]а ў 1950 гозе]] Нягледзячы на ​​першапачатковы плян адзінай Карэі ў 1943 годзе, які быў прадугледжаны згодна з [[Каірская дэклярацыя|Каірскай дэклярацыяй]], эскаляцыя [[халодная вайна|халоднай вайны]] паміж [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучанымі Штатамі]] ў рэшце рэшт прывяла да стварэньня асобных урадаў, кожны са сваёй [[ідэалёгія]]й, што прывяло да падзелу Карэі на два палітычных утварэньня ў 1948 годзе: [[Паўночная Карэя|Паўночную Карэю]] й Паўднёвую Карэю. На поўначы былы антыяпонскі партызан і камуністычны дзяяч [[Кім Ір Сэн]] прыйшоў да ўлады праз падтрымку з боку Савецкага Саюза. На поўдні былі праведзены выбары пад наглядам [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|Арганізацыі Аб’яднаных Нацый]], была абвешчаная Рэспубліка Карэя, і [[Лі Сын Ман]] уступіў на пасаду як першы прэзыдэнт краіны. У сьнежні [[Генэральная Асамблея ААН]] абвесьціла толькі гэты ўрад законным для ўсёй Карэі<ref>[https://web.archive.org/web/20131023061108/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/043/66/IMG/NR004366.pdf?OpenElement «195 (III) The problem of the independence of Korea»], December 12, 1948, Resolutions Adopted by the General Assembly During its Third Session, p. 25.</ref>. 25 чэрвеня 1950 году Паўночная Карэя ўварвалася ў Паўднёвую Карэю, што выклікала [[Карэйская вайна|Карэйскую вайны]], першы буйны канфлікт халоднай вайны. У той час Савецкі Саюз байкатаваў Арганізацыю Аб’яднаных Нацыяў (ААН), тым самым пазбаўляючыся свайго [[права вета]]. Гэта дазволіла ААН умяшацца ў [[грамадзянская вайна|грамадзянскую вайну]], калі стала ясна, што вышэйшыя паўночнакарэйскія войскі жадаюць захапіць усю Карэю. Савецкі Саюз і [[Кітай]] аказвалі падтрымку Паўночнай Карэі, а з боку паўночнікаў удзельнічалі ў баях кітайскія войскі. Пасьля вялізных стратаў сярод грамадзянскага насельніцтва як на поўначы, гэтак і на поўдні, вайна ў канчатковым выніку зайшла ў тупік. Перамір’е 1953 году, якое гэтак і не было падпісана з боку Паўднёвай Карэі, падзел паўвострава рабіўся ўздоўж [[дэмілітарызаваная зона|дэмілітарызаванай зоны]] ў арыгінальнай дэмаркацыйнай лініі. Мірная дамова не была падпісана паміж гэтымі краінамі, у выніку чаго тэхнічна яны застаюцца ў стане вайны. Паводле некаторых падлікаў 2,5 мільёна чалавек памерлі падчас Карэйскай вайны<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322419/Korean-War Korean War (1950-53)]. Britannica Online Encyclopedia{{ref-en}}.</ref>. У 1960 годзе студэнцкае паўстаньне прывяло да адстаўкі самадзяржаўнага прэзыдэнта [[Лі Сын Ман]]а. Пэрыяд палітычнай нестабільнасьці быў скончаны ў выніку вайсковага перавароту генэрала [[Пак Чжон Хі]] ў адносінах да слабага й неэфэктыўнага ўраду ў наступным годзе. Парк займаў пасаду прэзыдэнта да свайго забойства ў 1979 годзе, правёўшы значныя [[эканоміка|эканамічныя]] рэформы, што садзейнічалі хуткаму экспартнаму эканамічнаму росту, а таксама праводзячы сур’ёзныя палітычныя рэпрэсіі. Пак падвяргаўся жорсткай крытыцы як бязьлітасны ваенны дыктатар, нягледзячы на тое, што карэйская эканоміка разьвівалася значнымі тэмпамі падчас ягонага знаходжаньня на пасадзе. == Геаграфія == [[Файл:South Korea Topography.png|міні|200пкс|справа|Тапаграфічная мапа Паўднёвай Карэі]] Паўднёвая Карэя займае паўднёвую частку [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], якая распасьціраецца на 1100 км ад [[азія]]цкага мацерыка. Паўвостраў мае горны рэльеф з боку бліжэйшага да [[Японскае мора|Японскага мора]] на захадзе. З усходняга боку ад паўвострава месьціцца [[Жоўтае мора]]. Паўднёвы ўскраек паўвострава знаходзіцца ля [[Карэйскі праліў|Карэйскага праліва]]. Краіна, разам з усімі сваімі астравамі, разьмешчана паміж 33° і 39° пн. ш. і 124 ° і 130 ° у. д. Агульная плошча краіны складае 100 км²<ref>[http://kosis.nso.go.kr/cgi-bin/sws_999.cgi?ID=DT_1A1&IDTYPE=3&A_LANG=1&FPUB=3&SELITEM=. «행정구역(구시군)별 국토적»]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Korea Statistical Information Service.</ref>. Паўднёвая Карэя можа быць падзелена на чатыры асноўных рэгіёну: ўсходні рэгіён высокіх горных хрыбтоў і вузкіх прыбярэжных [[раўніна]]ў, заходні рэгіён шырокіх прыбярэжных раўнінаў, рачных басэйнаў і пагоркаў, паўднёва-заходні рэгіён [[Горы (геалёгія)|гораў]] і далінаў, а таксама паўднёва-ўсходні рэгіён у шырокім басэйне ракі [[Нактанган]]<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/geography.htm#LAND Geography of Korea]. Asia Info Organization</ref>. Тэрыторыя Паўднёвай Карэі ў асноўным горная, большасьць зямель не прыдатныя для [[земляробства]]. Нізіны, разьмешчаныя ў асноўным на захадзе й паўднёвым усходзе, складае толькі 30% ад агульнай плошчы зямель. Каля трох тысячаў астравоў і выспаў, якія зьяўляюцца ў асноўным малымі й незаселенымі, ляжаць ля заходняга й паўднёвага ўзьбярэжжа Паўднёвай Карэі. [[Чэджу-да]] знаходзіцца ў 100 кілямэтрах ад паўднёвага ўзьбярэжжа Паўднёвай Карэі. Гэта самы вялікі востраў краіны, з плошчай у 1845 км². Чэджу таксама зьяўляецца месцам знаходжаньня самай высокай кропкі Паўднёвай Карэі: [[Халасан]], патухлага [[Вулькан (геалёгія)|вулькана]], які дасягае вышыні ў 1,95 кілямэтраў над узроўнем мора. Паўднёвая Карэя мае 20 нацыянальных паркаў і папулярных месцаў прыроды, як [[чайныя палі Пасон]], [[бухта Сунчхон]], а таксама першы нацыянальны парк [[Чырысан (нацыянальны парк)|Чырысан]]<ref>[http://english.knps.or.kr/ «Korea National Park Service official site»]. English.knps.or.kr.</ref>. === Экалёгія === [[Файл:Korea-Seoul-Cheonggyecheon-2008-01.jpg|міні|200пкс|справа|Ручай у [[Чхонгечхон]]е ў цэнтры Сеула]] На працягу першых 20 гадоў хвалевага разьвіцьця Паўднёвай Карэі, былі зроблены невялікія намаганьні для захаваньні навакольнага асяродзьдзя<ref>[http://google.com/search?q=cache:h-TUQm6gWTMJ:www.american.edu/TED/KORPOLL.htm+pollution+korea&cd=1&hl=en&ct=clnk&client=firefox-a «Korea Air Pollution Problems»]. google.com.</ref>. Неабмежаваная [[індустрыялізацыя]] й разьвіцьцё гарадоў прывяло да абязьлесеньня й зьнішчэньня водна-балотных угодзьдзяў<ref>[http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_opinion/373552.html «Column Letter to Lee administration: Save the Songdo Tidal Flat: Opinion: Home»]. English.hani.co.kr.</ref>. Тым ня менш, у апошнія часы былі зроблены намаганьні да збалянсаваньня гэтых праблемаў, у прыватнасьці ўрад выдзеліў 84 млрд даляраў на пяцігадовы праект зялёнага росту, які накіраваны на павышэньне энэргаэфэктыўнасьці й разьвіцьцё зялёных [[тэхналёгія]]ў. Эканамічная стратэгія на зялёныя тэхналёгіі ўяўляе сабой усёабдымную перапрацоўку эканоміцы Паўднёвай Карэі, выкарыстоўваючы каля двух адсоткаў ад [[СУП]] краіны. Ініцыятыва азеляненьня ўключае ў сябе такія намаганьні, як забесьпячэньне агульнанацыянальнай [[ровар]]най сеткі, выкарыстаньне сонечнай і [[Энэргія ветру|ветравой энэргіі]], зьніжэньне колькасьці залежных ад [[нафта|нафты]] [[транспарт]]ных сродкаў, захаваньне энэргіі сонечнага сьвятла й шырокае выкарыстаньне экалягічна чыстых тэхналёгіяў, як то сьвятлодыёды ў галіне [[электроніка|электронікі]] і асьвятленьня<ref name="cnn">[http://edition.cnn.com/video/#/video/international/2009/10/18/eok.lah.greening.korea.cnn?iref=videosearch «South Korea’s green new deal»]. CNN.com.</ref>. У краіне, якая ўжо зьяўляецца найбольш [[інтэрнэт]]ызаванай краінай у сьвеце, існуюць пляны па стварэньні агульнанацыянальнай сеткі наступнага пакаленьня, якая будзе ў 10 разоў хутчэйшай, чым шырокапалосныя сродкі для таго, каб паменшыць спажываньне энэргіі<ref name="cnn"/>. == Дзяржаўны лад == [[Файл:Seoul-National.Assembly-01.jpg|міні|200пкс|зьлева|[[Нацыянальная асамблея Паўднёвай Карэі]]]] Паводле цяперашняй канстытуцыі дзяржаву часам называюць Шостая Рэспубліка Паўднёвай Карэі. Як і ў многіх [[дэмакратыя|дэмакратычных]] дзяржавах<ref>[http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20081021185552/graphics.eiu.com/PDF/Democracy%20Index%202008.pdf «Index of Democracy 2008»]. The Economist Intelligence Unit.</ref>, урад Паўднёвай Карэі падзелены на тры галіны: [[Выканаўчая ўлада|выканаўчую]], [[Судовая ўлада|судовую]] й [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчую]]. Выканаўчая й заканадаўчая ўлады працуюць у асноўным на нацыянальным узроўні, хоць і розныя [[міністэрства|міністэрствы]] ў органах выканаўчай улады таксама ажыцьцяўляюць лякальныя функцыі. Мясцовыя органы ўлады зьяўляюцца паўаўтаномнымі і ўтрымоўваюць свае ўласныя выканаўчыя й заканадаўчыя ўлады. Судовая ўлада працуе на нацыянальным і мясцовым узроўнях. Паўднёвая Карэя зьяўляецца канстытуцыйна дэмакратычнай краінай. Структура ўрада Паўднёвай Карэі вызначаецца паводле [[канстытуцыя|канстытуцыі]]. Гэты дакумэнт быў перагледжаны некалькі разоў з моманту ягонага першага апублікаваньня ў 1948 годзе. Тым ня менш, ён захаваў шматлікія характарыстыкі, і за выключэньнем нядоўгай гісторыі Другой Рэспублікі Паўднёвай Карэі, у краіне заўсёды існавала прэзыдэнцкая сыстэма зь незалежным выканаўчым органам<ref>[http://www.servat.unibe.ch/icl/ks00000_.html «South Korea — Constitution»]. International Constitutional Law.</ref>. Першыя прамыя выбары таксама былі праведзены ў 1948 годзе. Нягледзячы на тое, што Паўднёвая Карэя перажыла шэраг [[ваенная дыктатура|ваенных дыктатур]] з 1960-х да 1980-х гадоў, з тых часоў яна ператварылася ў краіну з пасьпяховай лібэральнай дэмакратыяй. === Прэзыдэнт === Прэзыдэнт зьяўляецца главой дзяржавы ў Паўднёвай Карэі. Цяперашні прэзыдэнт Мун Чжэ Ін, якая прадстаўляе дэмакратычную партыю, быў [[Прэзыдэнцкія выбары ў Паўднёвай Карэі 2017|абраны]] ў 2017 годзе. === Парлямэнт === Аднапалатны Нацыянальная асамблея (300 месцаў). 243 дэпутаты абіраюцца па мажарытарнай сыстэме з адноснай большасьцю галасоў у аднамандатных акругах, 46 — па нацыянальных партыйных сьпісах з 5% бар’ерам. Тэрмін дэпутацкіх паўнамоцтваў — 4 гады. Выбары ў парлямэнт пачалі праводзіцца з 1950 году. 5 сьнежня 2011 году [[Дэмакратычная працоўная партыя (Паўднёвая Карэя)|Дэмакратычная працоўная партыя]] аб'ядналася з партыяй народнага ўдзелу і адной з фракцый Новай прагрэсыўнай партыі, каб ўтварыць Аб'яднаную прагрэсіўную партыю<ref>{{Спасылка|url=http://110.45.173.106/www/news/nation/2011/12/113_100138.html|загаловак=Minor parties launch ’Unified Progressive Party’|копія=https://archive.is/20121202232647/http://110.45.173.106/www/news/nation/2011/12/113_100138.html|дата копіі=2 сьнежня 2012|мова=en|выдавец=The Korea Times|дата публікацыі=5 сьнежня 2011}}</ref>. 17 лютага 2020 году кансэрватыўная партыя «[[Ханара]]» («Партыя вялікай краіны») аб'ядналася зь некалькімі іншымі партыямі для ўтварэньня Аб’яднанай партыі будучыні<ref>{{Спасылка|url=http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_national/928719.html|загаловак=&#x5B;News analysis&#x5D; New conservative party or throwback to the Saenuri Party? |выдавец=The Hankyoreh|мова=en|дата публікацыі=18 лютага 2020}}</ref>. Ад 2020 году мінімальны ўзрост, зь якога грамадзяне набываюць права галасаваць паніжаны ад 19 да 18 гадоў<ref>{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ks.html|загаловак=Паўднёвая Карэя|назва праекту=The World Factbook|выдавец=CIA|мова=en|дата=19 верасьня 2020}}</ref>. {| class="wikitable" |+Склад парлямэнту па выніках выбараў у 2020 годзе |- |месцаў||партыя |- |180 || [[Дэмакратычная партыя (Паўднёвая Карэя)|Дэмакратычная партыя]] (Табура)/Аб'яднаная грамадзянская партыя |- |103 || Аб’яднаная партыя будучыні/Партыя будучыні Карэі |- | 6 || Партыя спавядлівасьці |- |3 || адкрытая дэмакратычная партыя |- |3 || Народная партыя |- |5 || незалежныя кандыдаты<ref>{{Спасылка|url=https://blr.belta.by/world/view/kirujuchaja-demakratychnaja-partyja-peramagla-na-vybarah-u-parlament-respubliki-kareja-86801-2020/|загаловак=Кіруючая дэмакратычная партыя перамагла на выбарах у парламент Рэспублікі Карэя|выдавец=БелТА|дата публікацыі=16 красавіка 2020}}</ref> |} Старшыня Нацыянальнай асамблеі — Парк Б'ёнг-сэўг ({{мова-ko|박병석}})<ref>{{Спасылка|url=https://koreajoongangdaily.joins.com/2020/05/20/politics/Park-Byeongseug-%EB%B0%95%EB%B3%91%EC%84%9D-National-Assembly-speaker/20200520171510905.html|загаловак=Park Byeong-seug to head the National Assembly as speaker|дата публікацыі=20 мая 2020|мова=en|выдавец=Korea JoongAng Daily}}</ref>. == Эканоміка == Эканоміка Паўднёвай Карэі на 2013 год зьяўлялася 12-й у сьвеце па [[СУП]] (па [[Парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]]) і 15-й у сьвеце па намінальным СУП. У пераліку на душу насельніцтва СУП вырас са 100 [[даляр ЗША|даляраў ЗША]] ў 1963 годзе, да больш за 33 000 даляраў ЗША ў 2013 годзе. Ключавыя напрамкі паўднёвакарэйскай эканомікі за шасьцідзесяцігадовую [[Гісторыя Паўднёвай Карэі|гісторыю існаваньняў дзяржавы]] моцна зьмяніліся. У 1940-х гадах эканоміка краіны абапіралася пераважна на [[сельская гаспадарка]] і [[лёгкая прамысловасьць|лёгкую прамысловасьць]]. На працягу наступных некалькіх дзесяцігодзьдзяў акцэнт зрушыўся ў бок лёгкай прамысловасьці і вытворчасьці тавараў народнага спажываньня, а ў 1970-х і 1980-х гадах — у бок [[цяжкая прамысловасьць|цяжкай прамысловасьці]]. На працягу 30 гадоў пасьля таго як [[Прэзыдэнт Паўднёвай Карэі|прэзыдэнт краіны]] [[Пак Чон Хі]] ў 1962 годзе абвясьціў пачатак першай пяцігодкі, эканоміка краіны расла вельмі высокімі тэмпамі, а сама структура эканомікі моцна зьмянілася. Бурны эканамічны рост у 80-х гадах запаволіўся да канца дзесяцігодзьдзя. Да таго часу эканамічны рост запаволіўся да 6,5% у год, а з ростам заработнай платы насельніцтва вырасла і [[інфляцыя]]. Як і ў іншых высокаразьвітых краінах, да пачатку 1990-х гадоў сфэра паслуг стала дамінуючай у эканоміцы краіны, а цяпер яна складае дзьве траціны ўсяго СУП. == Глядзіце таксама == * [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.korea.net/ Афіцыйны сайт Паўднёвай Карэі] * [http://www.nso.go.kr/eng2006/emain/index.html Сайт Карэйскага статыстычнага бюро] * [http://russian.visitkorea.or.kr/rus/index.kto Турыстычны сайт Паўднёвай Карэі] {{Краіны Азіі}} {{АЭСР}} {{АБСЭ}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] 9suixlsiq0ql8wcgrirv15tt14vhrea 0 19967 2330807 2299737 2022-07-31T14:31:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Плянэта |назва = Сатурн |сымбаль = [[Файл:Saturn symbol (bold).svg|24пкс|♄]] |выява = Saturn (planet) large.jpg |апісаньне выявы = |эпоха = J2000 |адкрывальнік=невядомы |дата адкрыцьця=дагістарычныя часы |апацэнтар ={{лік|1514.50}}×10⁶ км |пэрыцэнтар ={{лік|1352.55}}×10⁶ км |вялікая паўвось ={{лік|1433.53}}×10⁶ км |эксцэнтрысытэт ={{лік|0.056}} |сыдэрычны пэрыяд =29&nbsp;гадоў 167&nbsp;дзён 6,7&nbsp;г. |сынадычны пэрыяд ={{лік|378.09}} дзён |арбітальная хуткасьць =9,46 км/с |сярэдняя анамалія = |нахіленьне =2,488° |усходзячы вузел =113.71504° |аргумэнт пэрыцэнтра =92.43194° |спадарожнікі =[[Спадарожнікі Сатурна|62]] |радыюс арбіты=1,4294×10⁹ км |экватарыяльны радыюс={{лік|60268}} км |палярны радыюс={{лік|54364}} км |сярэдні радыюс={{лік|58232}} км |сплашчэньне={{лік|0.09796}} |плошча паверхні=4,38×10¹⁰ км² |маса={{лік|5.684}}×10²⁶ кг<ref name=nasa/> |аб’ём={{лік|82.713}}×10¹⁰ км³ |шчыльнасьць={{лік|0.687}} г/см³ |гравітацыя на экватары={{лік|10.44}} м/с² |нахіл восі=25,33° |альбэда={{лік|0.47}} |другая касьмічная хуткасьць={{лік|35.5}} км/с |ціск=140 [[Паскаль (адзінка вымярэньня)|кПа]] |склад=[[Вадарод]] (&gt;93%)<br/>[[Гель]] (&gt;5%)<br/>[[Мэтан]] (0,2%)<br/>Пары [[вада|вады]] (0,1%)<br/>[[Аміяк]] (0,01%)<br/>[[Этан]] (0,0005%)<br/>[[Фасьфін]] (0,0001%) |тэмпэратура загаловак1=на паверхні |мінімальная тэмпэратура1=82&nbsp;K |сярэдняя тэмпэратура1=143&nbsp;K |максымальная тэмпэратура1=невядомая |тэмпэратура загаловак2=на ўзроўні вяршыні аблокаў |сярэдняя тэмпэратура2=93°K |вярчэньне=10 ч 13 м 59 с (экватарыяльны)<br/>10 ч 39 м 25 с (ўнутраны) }} '''Сату́рн''' ({{мова-la|Saturn}}) — шостая па аддаленьні ад [[Сонца]] і другая па памеры і масе [[плянэта]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Сатурн, а таксама [[Юпітэр]], [[Уран]] і [[Нэптун]], клясыфікуюцца як [[Газавыя плянэты|газавыя гіганты]]. Сатурн названы ў гонар рымскага бога [[Сатурн (міталёгія)|Сатурна]], аналяга грэцкага [[Кронас]]а, бабілёнскага [[Нінурта|Нінурты]] й індыйскага [[Шані]]. Сымбалем Сатурна зьяўляецца «серп» (''[[Юнікод]]: ♄''). Сатурн знаходзіцца на сярэдняй адлегласьці 1429 млн км (9,58 [[Астранамічная адзінка|а. а.]]) ад [[Сонца]]. [[Пэрыяд звароту]] — 29,46 гадоў. У асноўным Сатурн складаецца з [[вадарод]]у, з прымешкамі [[гель|гелю]] й сьлядамі [[вада|вады]], [[мэтан]]у, [[аміяк]]у й «горных парод». Унутраная вобласьць уяўляе сабой невялікае ядро ​​з горных парод і лёду, пакрытага тонкім пластом мэталічнага вадароду й газападобным зьнешнім пластам. Зьнешняя атмасфэра плянэты здаецца спакойнай і ціхамірнай, аднак часам на ёй зьяўляюцца некаторыя даўгавечныя асаблівасьці. Хуткасьць ветру на Сатурне можа дасягаць месцамі 1800 км/г, што значна больш, чым, напрыклад, на Юпітэры. У Сатурна маецца плянэтарнае [[магнітнае поле]], якое займае прамежкавае становішча па магутнасьці паміж магнітным полем Зямлі й магутным полем Юпітэра. Магнітнае поле Сатурна распасьціраецца на 1 млн км у напрамку Сонца. Ударная хваля была зафіксаваная [[Вояджэр-1|Вояджэрам-1]] на адлегласьці ў 26,2 радыюсу Сатурна ад самой плянэты, [[магнітапаўза]] разьмешчана на адлегласьці ў 22,9 радыюсу. Сатурн валодае прыкметнай колцавай сыстэмай, якая складаецца галоўным чынам з часьцінак лёду, меншай колькасьці горных парод і пылу. Вакол плянэты зварачаюцца 62 вядомыя на дадзены момант спадарожнікі. [[Тытан (спадарожнік)|Тытан]] — самы буйны зь іх, а таксама другі па памерах спадарожнік у Сонечнай сыстэме, які пераўзыходзіць па сваіх памерах плянэту [[Мэркурый]] і валодае адзінай сярод мноства спадарожнікаў Сонечнай сыстэмы шчыльнай [[атмасфэра]]й. == Фізычныя характарыстыкі == === Агульныя зьвесткі === Сатурн складаецца, у асноўным, з газу ([[вадарод]] і [[гель]]) і ня мае звыклай нам цьвёрдай паверхні. Ставіцца да тыпу [[Газавыя плянэты|газавых плянэт]]. Экватарыяльны радыюс плянэты роўны {{лік|60268}} км, палярны радыюс — {{лік|54364}} км<ref name=nasa>[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html «Saturn Fact Sheet»]. Nasa.gov. Planetary</ref>; Сатурн — найболей сплясканая плянэта [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Маса плянэты ў 95 разоў перавышае масу Зямлі, аднак сярэдняя [[шчыльнасьць]] Сатурна складае ўсяго 0,687 г/см³, што робіць яе самай разрэджанай плянэтай Сонечнай сыстэмы і адзінай плянэтай, чыя сярэдняя шчыльнасьць меншая за шчыльнасьць [[вада|вады]]. Адно абарачэньне вакол восі Сатурн зьдзяйсьняе за 10 гадзін, 34 хвіліны й 13 сэкунд<ref>University of Louisville: [https://web.archive.org/web/20120112022212/http://php.louisville.edu/news/news.php?news=1488 «Study puts new spin on Saturn’s rotation»].</ref>. === Атмасфэра === Верхнія пласты атмасфэры Сатурна складаюцца на 96,3% з [[вадарод]]у (па аб’ёме) й на 3,25% — зь [[Гель|геля]]<ref>[http://www.universeguide.com/Saturn.php «Saturn Universe Guide»]. UniverseGuide.com</ref> (у параўнаньні з 11% у атмасфэры [[Юпітэр]]а). Маюцца прымешкі [[мэтан]]а, вадзянога пару, [[аміяк]]у й некаторых іншых газаў. Аміячныя аблокі ў верхняй частцы атмасфэры магутнейшыя за юпітэрскія. Па дадзеных [[Вояджэр (касьмічная праграма)|«Вояджэраў»]], на Сатурне дзьмуць наймацнейшыя ветры ў [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]], апараты зарэгістравалі хуткасьці паветраных струменяў 500 м/с. Вятры дзьмуць, у асноўным, ува ўсходнім кірунку (па кірунку восевага кручэньня). Іхняя сіла слабее пры выдаленьні ад [[экватар]]у; пры выдаленьні ад экватару зьяўляюцца таксама і заходнія атмасфэрныя плыні. Шэраг дадзеных паказваюць, што вятры не абмежаваныя пластом верхніх аблокаў, яны павінны распаўсюджвацца ўнутр, прынамсі, на 2 тыс. км. Акрамя таго, вымярэньні «[[Вояджэр-2|Вояджэра-2]]» паказалі, што вятры ў паўднёвым і паўночным паўшар’ях сымэтрычныя адносна экватара. Ёсьць здагадка, што сымэтрычныя струмені якімсьці чынам зьвязаныя пад пластом бачнай атмасфэры. У атмасфэры Сатурна часам зьяўляюцца ўстойлівыя [[цыклён]]ы, якія уяўляюць сабой звышмагутныя [[ураган|ўраганы]]. Аналягічныя аб’екты назіраюцца й на іншых газавых плянэтах Сонечнай сыстэмы, як то [[Вялікая чырвоная пляма]] на Юпітэры, [[Вялікая цёмная пляма]] на [[Нэптун]]е). Гіганцкі «[[Вялікі белы авал]]» зьяўляецца на Сатурне прыкладна адзін раз у 30 гадоў, у апошні раз ён назіраўся ў [[1990]] годзе, але меней буйныя ўраганы ўтвараюцца часьцей. Не да канца зразумелым на сёньняшні дзень застаецца такі атмасфэрны [[фэномэн]] Сатурна, як «[[Гіганцкі гексагон]]». Ён уяўляе сабой устойлівы цыклён у выглядзе правільнага шасьцікутніка з папярочнікам 25 тыс. кілямэтраў, якое атачае паўночнае канцавосьсе Сатурна. У атмасфэры выяўленыя магутныя навальнічныя разрады, палярныя зьзяньні, [[ультрафіялетавае выпраменьваньне]] вадароду. === Унутраная будова === У глыбіні атмасфэры Сатурна растуць [[ціск]] і [[тэмпэратура]] й [[вадарод]] паступова пераходзіць у [[вадкасьць]], аднак гэты пераход зьяўляецца паступовым<ref>[http://www.windows2universe.org/saturn/interior/S_int_structure_overview.html «Structure of Saturn’s Interior»]. Windows to the Universe.</ref>. На глыбіні каля 30 тыс. км вадарод становіцца [[мэтал]]ічным, а ціск дасягае каля 3 мільёнаў атмасфэраў. Цыркуляцыя электратокам ў мэталічным вадародзе стварае [[магнітнае поле]], значна меней магутнае, чым у [[Юпітэр]]а. У цэнтры плянэты знаходзіцца масіўнае ядро, якое складаецца зь цяжкіх матэрыялаў — [[каменьне|каменьня]], [[жалеза]] й, як мяркуецца, [[лёд]]у. Ягоная маса складае прыблізна ад 9 да 22 масаў Зямлі<ref>Fortney, Jonathan J. (2004). «Looking into the Giant Planets». Science 305 (5689): 1414—1415.</ref>. Тэмпэратура ядра дасягае 11 700&nbsp;°C, а [[энэргія]], якую яно выпраменьвае ў [[космас]], у 2,5 разы больш энэргіі, якую Сатурн атрымлівае ад [[Сонца]]. Значная частка гэтай энэргіі генэруецца за кошт [[мэханізм Кельвіна—Гельмгольца|мэханізму Кельвіна—Гельмгольца]], які складаецца ў тым, што калі тэмпэратура плянэты падае, то падае й ціск у ёй. У выніку яна сьціскаецца, а [[патэнцыйная энэргія]] ейнага рэчыва пераходзіць у [[Цеплавая энэргія|цеплавую]]. Пры гэтым, аднак, было паказана, што гэты мэханізм не можа зьяўляцца адзінай крыніцай энэргіі плянэты<ref>Patrick G. J. Irwin [http://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA63&dq=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&lr=&as_brr=0&ei=i_D2R5T7K4KMsgPumpyFCg&sig=_Lj-343MfJQN5lwPNXAp-zUInRY «Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure»] — Springer, 2003. — ISBN 3-540-00681-8.</ref>. Мяркуецца, што дадатковая частка цеплыні ствараецца за кошт падзеньня больш цяжкага [[гель|геля]] праз пласт вадароду ў глыб ядра<ref>[https://web.archive.org/web/20101229031643/http://www.nasa.gov/worldbook/saturn_worldbook.html «NASA — Saturn»]. NASA (2004).</ref>. Паводле ацэнак, вобласьць ядра мае дыямэтар прыблізна 25 000 км<ref>[http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A383960 «Saturn»]. BBC (2000).</ref>. == Магнітнае поле == [[Файл:Plasma magnet saturn.jpg|міні|220пкс|зьлева|Структура магнітасфэры Сатурна]] Магнітасфэра Сатурна была адкрыта касьмічным апаратам [[Піянэр-11]] у [[1979]] годзе. Па памерах яна саступае толькі магнітасферы [[Юпітэр]]а. Магнітапаўза, мяжа паміж магнітасфэрай Сатурна й [[сонечны вецер|сонечным ветрам]], разьмешчана на адлегласьці каля 20 радыюсаў Сатурна ад ягонага цэнтра, а хвост магнітасфэры працягваецца на сотні радыюсаў. Магнітасфэра Сатурна напоўнена [[плязма]]й, якая прадуцыруецца плянэтай і ейнымі спадарожнікамі. Сярод спадарожнікаў найбольшую ролю гуляе [[Энцэляд (спадарожнік)|Энцэляд]], [[гейзэр]]ы якога штосэкундна выкідваюць каля 300—600 кг вадзянога пару, частка якога іянізуецца магнітным полем Сатурна<ref>Sittler, E.C.; Andre, N.; Blanc, M. et. al (2008). [https://web.archive.org/web/20120302124524/http://people.virginia.edu/~rej/papers08/sittlerPSS07.pdf «Ion and neutral sources and sinks within Saturn’s inner magnetosphere: Cassini results»] (pdf). Planetary and Space Science</ref><ref>Gombosi Tamas I. Saturn’s Magnetospheric Configuration // Saturn from Cassini-Huygens — Springer Netherlands, 2009. — P. 203—255. — ISBN 978-1-4020-9217-6.</ref>. Узаемадзеяньне паміж магнітасфэрай Сатурна й сонечным ветрам генэруе яркія авалы палярнага зьзяньня вакол палюсоў плянэты, якія назіраюцца ў бачным, [[ультрафіялетавае выпраменьваньне|ўльтрафіялетавым]] і [[інфрачырвонае выпраменьваньне|інфрачырвоным]] сьвятле. Магнітнае поле Сатурна, гэтак жа як і Юпітэра, ствараецца за кошт [[эфэкт дынама|эфэкту дынама]] пры цыркуляцыі мэталічнага вадароду ў вонкавым ядры. Магнітнае поле зьяўляецца амаль дыпольным, гэтак жа як і ў Зямлі, з паўночным і паўднёвым магнітнымі палюсамі. Паўночны магнітны полюс знаходзіцца ў паўночным паўшар’і, а паўднёвы — у паўднёвай, у адрозьненьне ад Зямлі, дзе разьмяшчэньне геаграфічных палюсоў процілегла разьмяшчэньню магнітных<ref>Kivelson, Margaret Galland (2005). [http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/285-SSR11629905.pdf «The current systems of the Jovian magnetosphere and ionosphere and predictions for Saturn»] (pdf). Space Science Reviews 116 (1-2):</ref>. Велічыня магнітнага поля на экватары Сатурна складае 21 мкTл (0.21 ГС), што адпавядае дыпольнаму магнітнаму моманту прыкладна ў 4,6 × 10¹⁸ Tл • м³<ref>Belenkaya, E.S.; Alexeev, I.I.; Kalagaev, V.V.; Blohhina, M.S. (2006). [http://hal.archives-ouvertes.fr/docs/00/31/80/22/PDF/angeo-24-1145-2006.pdf «Definition of Saturn’s magnetospheric model parameters for the Pioneer 11 flyby»] (pdf). Annales Geophysicae 24 (3): 1145-56.</ref>. Магнітны дыполь Сатурна жорстка зьвязаны зь ягонай восьсю кручэньня, таму магнітнае поле вельмі асымэтрычнае. Дыполь некалькі зрушаны ўздоўж восі кручэньня Сатурна да паўночнага полюса. Унутранае [[магнітнае поле]] Сатурна адхіляе сонечны вецер ад паверхні плянэты, прадухіляючы ягонае ўзаемадзеяньне з атмасфэрай, і стварае вобласьць, званую [[магнітасфэра]]й і напоўненую плязмай зусім іншага выгляду, чым плязма сонечнага ветру. Магнітасфэра Сатурна ёсьць другая па велічыні магнітасфэра ў [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]], найбольшай зьяўляецца магнітасфэра Юпітэра. Як і ў магнітасфэры Зямлі, мяжа паміж сонечным ветрам і магнітасфэрай называецца [[магнітапаўза]]й. Адлегласьць ад магнітапаўзы да цэнтра плянэты (па прамой [[Сонца]] — Сатурн) вар’іруецца ад 16 да 27 Rs (Rs = 60,330 км — экватарыяльны радыюс Сатурна)<ref>Russell, C.T. (1993). [http://www.iop.org/EJ/article/0034-4885/56/6/001/rp930601.pdf «Planetary Magnetospheres»] (pdf). Reports on Progress in Physics 56 (6): 687—732.</ref>. Адлегласьць залежыць ад ціску сонечнага ветру, які залежыць ад сонечнай актыўнасьці. Сярэдняя адлегласьць да магнітапаўзы складае 22 Rs. З іншага боку плянэты сонечны вецер расьцягвае магнітнае поле Сатурна ў доўгі магнітны хвост. == Дасьледаваньні Сатурна == [[Файл:SaturnInBadTelescope.jpg|значак|зьлева|Выгляд Сатурна ў сучасны тэлескоп (зьлева) і ў тэлескоп часоў Галілея (справа)]] Сатурн — адна зь пяці плянэт [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]], якая лёгка бачна няўзброеным вокам зь [[Зямля|Зямлі]]. У максымуме бляск Сатурна перавышае першую [[Бачная зорная велічыня|зорную велічыню]]. Упершыню назіраючы Сатурн праз тэлескоп у [[1609]]—[[1610]] гадах, [[Галілео Галілей]] заўважыў, што Сатурн выглядае не як адзінае нябеснае цела, а як тры целы, амаль датычныя адзін да аднаго, і выказаў здагадку, што гэта два буйных «кампаньёна» (спадарожніка) Сатурна. Праз два гады Галілей паўтарыў назіраньні й, да свайго зьдзіўленьня, ня выявіў спадарожнікаў. У [[1659]] годзе [[Крыстыян Гюйгэнс|Гюйгэнс]], з дапамогай больш магутнага тэлескопа, высьветліў, што «кампаньёны» ёсьць на самой справе тонкае плоскае колца, якое атачвае плянэту й не датычнае да яе. Гюйгэнс таксама адкрыў самы буйны спадарожнік Сатурна — [[Тытан (спадарожнік)|Тытан]]. Пачынаючы з [[1675]] году вывучэньнем плянэты займаўся [[Джавані Касіні|Касіні]]. Ён заўважыў, што колца складаецца з двух колцаў, падзеленых выразна бачным зазорам — шчылінай Касіні, і адкрыў яшчэ некалькі буйных спадарожнікаў Сатурна. У [[1979]] годзе касьмічны апарат [[Піянэр-11|«Піянэр-11»]] упершыню праляцеў зблізку Сатурна, а ў [[1980]] і [[1981]] гадах за ім рушылі ўсьлед апараты [[Вояджэр-1|«Вояджэр-1»]] і [[Вояджэр-2|«Вояджэр-2»]]. Гэтыя апараты ўпершыню выявілі магнітнае поле Сатурна й дасьледавалі ягоную [[Магнітасфэра|магнітасфэру]], назіралі штармы ў атмасфэры Сатурна, атрымалі дэталёвыя здымкі структуры колцаў і высьветлілі іхны склад. У [[1990|1990-х]] гадах Сатурн, ягоныя спадарожнікі й колцы неаднаразова дасьледаваліся касьмічным тэлескопам [[Габл (тэлескоп)|Габл]]. Доўгачасовыя назіраньні далі нямала новай інфармацыі, якая была недаступная для «Піянэра-11» і [[Вояджэр (касьмічная праграма)|«Вояджэраў»]] пры іхным аднаразовым пралёце каля плянэты. У [[1997]] годзе да Сатурна быў запушчаны апарат «[[Касіні-Гюйгэнс]]» і, пасьля сямі гадоў палёту, [[1 ліпеня]] [[2004]] гады ён дасягнуў сыстэмы Сатурна й выйшаў на арбіту вакол плянэты. Асноўнымі задачамі гэтай місіі, разьлічанай мінімум на 4 гады, зьяўляецца вывучэньне структуры й дынамікі колцаў і спадарожнікаў, а таксама вывучэньне дынамікі атмасфэры й магнітасфэры Сатурна. Акрамя таго, адмысловы зонд [[Гюйгэнс (зонд)|«Гюйгэнс»]] аддзяліўся ад апарата й на парашуце спусьціўся на паверхню спадарожніка Сатурна [[Тытан (спадарожнік)|Тытана]]. == Спадарожнікі == {{Асноўны артыкул|Спадарожнікі Сатурна}} [[Файл:Saturn-map.jpg|міні|310пкс|Сатурн і ягоныя спадарожнікі]] Найбуйнейшыя спадарожнікі — [[Мімас (спадарожнік)|Мiмас]], [[Энцэляд (спадарожнік)|Энцэляд]], [[Тэфія (спадарожнік)|Тэфія]], [[Дыёна (спадарожнік)|Дыёна]], [[Рэя (спадарожнік)|Рэя]], [[Тытан (спадарожнік)|Тытан]] і [[Япэт (спадарожнік)|Япэт]] былі адкрытыя да [[1789]] году, аднак і па сёньняшні дзень застаюцца асноўнымі аб’ектамі дасьледаваньняў. Дыямэтры гэтых спадарожнікаў вар’іруецца ў межах ад 397 км (Мімас) да 5150 км (Тытан), вялікая паўвось арбіты ад 186 тыс. км (Мімас) да 3561 тыс. км (Япэт). Разьмеркаваньне па масам адпавядае разьмеркаваньне па дыямэтрам. Найбольшым [[эксцэнтрысытэт]]ам арбіты валодае Тытан, найменшай — Дыёна й Тэфія. Усе спадарожнікі зь вядомымі парамэтрамі, якія знаходзяцца вышэй сынхроннай арбіты<ref>Jacobson, R. A.; et al. (2008). «Revised orbits of Saturn’s small inner satellites». Astronomical Journal 135 (1): 261—263</ref>, што прыводзіць да іхняга паступовага выдаленьня. Самы буйны са спадарожнікаў — Тытан. Таксама ён зьяўляецца другім па велічыні ў [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]] ў цэлым, пасьля спадарожніка [[Юпітэр]]а [[Ганімэд (спадарожнік)|Ганімэда]]. Тытан складаецца прыкладна напалову з вадзянога лёду й напалову — са скальных пародаў. Такі склад падобны да ​​некаторых іншых буйных спадарожнікаў газавых плянэт, але Тытан моцна адрозьніваецца ад іх складам і структурай сваёй атмасфэры, якая пераважна складаецца з [[азот]]у, таксама маецца невялікая колькасьць [[мэтан]]у й [[этан]]у, якія ўтвараюць [[хмара|аблокі]]. Таксама Тытан зьяўляецца адзіным, акрамя [[Зямля|Зямлі]], целам у Сонечнай сыстэме, для якога даказана існаваньне [[вадкасьць|вадкасьці]] на паверхні<ref>Stofan, E. R.; Elachi, C.; et al. (January 4, 2007). «The lakes of Titan». Nature 445 (1): 61—64.</ref>. Магчымасьць ўзьнікненьня найпростых арганізмаў не выключаецца навукоўцамі<ref>McKay, C. P.; Smith, H. D. (2005). «Possibilities for methanogenic life in liquid methane on the surface of Titan». Icarus 178 (1)</ref>. Дыямэтар Тытана на 50% большы за дыямэтар [[Месяц (спадарожнік)|Месяца]]. Таксама ён пераўзыходзіць памерамі плянэту [[Мэркурый]], аднак і саступае ёй па масе. Іншыя асноўныя спадарожнікі таксама маюць характэрныя асаблівасьці. Гэтак Япэт мае два паўшар’я з розным [[альбеда]] (0,03—0,05 і 0,5 адпаведна). Таму, калі [[Джавані Касіні]] адкрыў дадзены спадарожнік, то выявіў, што ён бачны толькі тады, калі ён знаходзіцца па пэўную бок ад Сатурна<ref>Mason, J.; Martinez, M.; Balthasar, H. [https://web.archive.org/web/20120203132024/http://ciclops.org/view.php?id=6033 «Cassini Closes In On The Centuries-old Mystery Of Saturn’s Moon Iapetus»]. CICLOPS website newsroom</ref>. Вядучае й задняе паўшар’і Дыёна й Рэі таксама маюць свае адрозненьні. Вядучае паўшар’е Дыёна моцна [[кратэр]]авана й аднастайна па [[яскравасьць|яскравасьці]]. Задняе паўшар’е зьмяшчае цёмныя ўчасткі, а таксама павуціньне тонкіх сьветлых пасаў, якія зьяўляюцца ледзянымі хрыбтамі й абрывамі. Адметнай асаблівасьцю Мімаса зьяўляецца велізарны ўдарны кратэр [[Гершэль (кратэр)|Гершэль]], дыяметрам 130 км. Аналягічна Тэфія мае кратэр [[Адысэй (кратэр)|Адысэй]] дыямэтрам 400 км. Энцэляд, згодна з малюнкам «[[Вояджэр-2|Вояджэра-2]]» мае паверхню з ўчасткамі рознага [[геалёгія|геалягічнага]] ўзросту масіўнымі кратэрамі сярэдніх і высокіх паўночных шыротаў і нязначнымі кратэрамі бліжэй да экватару<ref>Rothery, David A. «Satellites of the Outer Planets: Worlds in their own right» — Oxford University Press, 1999. — ISBN 0-19-512555-X.</ref>. На сакавік [[2015]] году вядома 62 [[спадарожнік]]аў Сатурна. Дванаццаць зь іх адкрыты пры дапамозе касьмічных апаратаў: [[Вояджэр-1]] (1980), [[Вояджэр-2]] (1990), [[Касіні (КА)|Касіні]] (2004—2007). На працягу [[2006]] году каманда навукоўцаў пад кіраўніцтвам [[Дэйвід Джуіт|Дэйвіда Джуіта]] з [[Гавайскі ўнівэрсытэт|Гавайскага ўнівэрсытэту]], якія працуюць на японскім тэлескопе [[Субару (тэлескоп)|Субару]] на [[Гаваі|Гаваях]], аб’яўляла аб адкрыцьці 9 спадарожнікаў Сатурна. Большасьць спадарожнікаў, акрамя [[Гіпэрыён (спадарожнік)|Гіпэрыён]]а й [[Фэба (спадарожнік)|Фэбы]], мае сынхроннае ўласнае кручэньне — яны зьвернутыя да Сатурна заўсёды адным бокам. Інфармацыі пра кручэньне самых дробных спадарожнікаў няма. Усе яны адносяцца да так званых [[Ірэгулярны спадарожнік|ірэгулярных спадарожнікаў]], якія адрозьніваюцца выцягнутымі эліптычнымі арбітамі, і, як лічаць, не сфармаваліся разам з плянэтамі, а захопленыя іх гравітацыйным полем. Усяго з [[2004]] году каманда Джуіта выявіла 21 спадарожнік Сатурна. == Кольцы == {{Асноўны артыкул|Кольцы Сатурна}} [[Файл:Saturn false color Voyager-1.jpg|міні|Фатаздымак Сатурна з апарату «[[Вояджэр-1]]»]] Сатурн валодае самой магутнай сыстэмай кольцаў у [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]]. Колцавая сыстэма знаходзяцца на адлегласьці 6,6 тыс. і 121 тыс. км ад экватара плянэты. Кольцы складаюцца з часьцінак памерам ад некалькіх мікронаў да дзясяткаў мэтраў, у склад якіх уваходзіць [[лёд]], каменныя пароды, [[вокіс]] [[жалеза]]. Існуе мноства кольцаў, падзеленых шчылінамі, найбуйнейшая зь якіх — [[шчыліна Касіні]]. Навукоўцы вылучаюць некалькі асноўных колькаў, якія маюць назвы A, B і C. Яны добра прыкметныя зь Зямлі. Больш слабыя кольцы называюцца D, E і F. Магчыма, усе яны сфармаваліся адначасова з плянэтай. Тым ня менш, гэта нестабільная сыстэма, а матэрыял, зь якога яны складаюцца, пэрыядычна замяшчаецца, верагодна, з-за разбурэньня некаторых дробных спадарожнікаў. Паводле дадзеных, якія былі атрыманы ад зонда [[Касіні (зонд)|Касіні]], кольцы Сатурна дрыжаць «як струны гітары»<ref>Котляр, Павел. [http://infox.ru/science/universe/2010/11/02/Kolca_Saturna_drozha.phtml «Кольца Сатурна дрожат по-галактически»], Infox.ru</ref>. === Паходжаньне === Паходжаньне кольцаў Сатурна яшчэ не зусім высьветлена. На гэты конт існуюць дзьве асноўныя гіпотэзы. Паводле першай зь іх кольцы зьяўляюцца рэшткамі зьнішчанага спадарожніка Сатурна. Паводле другой, кольцы зьяўляюцца рэшткамі протаплянэтных аблокаў, зь якіх утварыліся усе целы [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Унутры [[мяжа Роша|мяжы Роша]], дзе круціцца вялікая частка кольцаў, стварэньне спадарожнікаў немагчымае з-за гравітацыйнага ўзьдзеяньня самой плянэты, якая разбурае больш-менш вялікія целы. Часьцінкі кольцаў шматкроць сутыкаюцца, руйнуюцца і зьліпаюцца зноўку. == Глядзіце таксама == * [[Касіні (КА)]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html Старонка фактаў аб Сатурне на сайце НАСА] * [https://web.archive.org/web/20090213232119/http://nix.ksc.nasa.gov/search;jsessionid=1g8wet5dcjk4d?b=SC000429 Фатаграфіі Сатурна на сайце НАСА] {{Сонечная сыстэма}} [[Катэгорыя:Сатурн| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] ot79jzz2jm5k45pkus526k1afwmojvh 0 20075 2330791 2251127 2022-07-31T13:40:35Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Файл:Milky Way Spiral Arm.svg|250пкс|міні|'''Структура Млечнага Шляху''' — Месцазнаходжаньне Сонечнай Сыстэмы пазначана вялікай жоўтай кропкай.]] '''Рука́ў Арыё́на''' — гэта невялікі [[сьпіральны рукаў]] [[Млечны Шлях|Млечнага Шляху]]. Наша [[Сонечная сыстэма]] знаходзіцца ў гэтым рукаве. Яго гэтак жа завуць як ''Мясцовы рукаў'' або як ''Шпора Арыёна''. Рукаў Арыёна абавязаны сваёй назвай зоркам у [[Арыён (сузор’е)|Сузор’і Арыёна]]. Ён разьмешчаны паміж [[Рукаў Стральца|рукавом Стральца]] і [[Рукаў Пэрсэя|рукавом Пэрсэя]], двума буйнымі рукавамі [[Млечны Шлях|Млечнага шляху]]. У Рукаве Арыёна, Сонечная Сыстэма і Зямля разьмешчаныя блізка да ўнутранага кольца ў [[Мясцовы пузыр|Мясцовым пузыры]], прыблізна ў 8000 [[парсэк]]ах ад [[Галяктычны цэнтар|цэнтра галяктыкі]]. Пояс Арыёна ўключае ў сябе такія аб’екты з [[Каталёг Мэсье|Каталёгa Мэсье]]: * [[Матылёк (зорная скупнасьць)|Скупнасьць Матылёк]] (M6) * [[M7|Скупнасьць Пталемэя]] (M7) * [[M23]] * [[M25]] * [[Туманнасьць Гантэль]] (M27) * [[M29]] * [[M34]] * [[M35]] * [[M39]] * [[M40|Падвойная зорка М40]] * [[Скупнасьць Малы Вулей]] * [[Туманнасьць Арыёна]] (M42) * [[M43]] * [[Ясьлі (зорная скупнасьць)|Зорная скупнасьць Ясьлі]] (M44) * [[Плеяды (зорная скупнасьць)|Зорная скупнасьць Плеяды]] (M45) * [[M46]] * [[M47]] * [[M48]] * [[M50]] * [[M57]] * [[M67]] * [[M73]] * [[M76]] * [[M78]] * [[M93]] * [[M97]] [[Файл:Orion Arm.JPG|рамка|цэнтар|Выява Арыёна і суседніх рукавоў]] == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20120428133711/http://messier.seds.org/more/mw_m.html Messier Objects in the Milky Way (SEDS)] [[Катэгорыя:Млечны Шлях]] ix82q75fl1twpr9yn2sc6lhxliytod8 0 21173 2330766 2194028 2022-07-31T12:14:19Z Гарбацкі 13252 Дапоўненыя жыцьцяпіс і спасылкі. wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} {{Пісьменьніца}} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref><small>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref><small>Доўгія гады спадарыні Алёны, Наша Ніва, 30.06.2009, https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428</small></ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Пісала карціны<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. == Творы == • Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] mrmzsu4sxfr0w6213cq61io8onhjgkf 2330767 2330766 2022-07-31T12:18:37Z Гарбацкі 13252 Дададзены здымак. wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} [[Файл:Szarepa090630.jpg|значак|Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч.]] {{Пісьменьніца}} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref><small>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref><small>Доўгія гады спадарыні Алёны, Наша Ніва, 30.06.2009, https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428</small></ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Пісала карціны<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. == Творы == • Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] cj1spx7szp2p25uqlnygen5digjbpp6 2330768 2330767 2022-07-31T12:19:30Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} [[Файл:Szarepa090630.jpg|значак|Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч.]] {{Пісьменьніца|Дата нараджэньня=1918(17)}} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref><small>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref><small>Доўгія гады спадарыні Алёны, Наша Ніва, 30.06.2009, https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428</small></ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Пісала карціны<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. == Творы == • Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] ryjwwslrx6rr05xbyqvnfazjgossnv4 2330770 2330768 2022-07-31T12:20:15Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} [[Файл:Szarepa090630.jpg|значак|Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч.]] {{Пісьменьніца|Дата нараджэньня=1917(18?)}} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref><small>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref><small>Доўгія гады спадарыні Алёны, Наша Ніва, 30.06.2009, https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428</small></ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Пісала карціны<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. == Творы == • Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] 8xf4pl6m8xxk5f3krqcss9hi1mxbqv0 2330771 2330770 2022-07-31T12:21:59Z Гарбацкі 13252 Дададзеная катэгорыя wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} [[Файл:Szarepa090630.jpg|значак|Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч.]] {{Пісьменьніца|Дата нараджэньня=1917(18?)}} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref><small>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref><small>Доўгія гады спадарыні Алёны, Наша Ніва, 30.06.2009, https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428</small></ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Пісала карціны<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. == Творы == • Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] <references /> [[Катэгорыя:Асобы Менску]] r45d1wl383omdpsuqd1mv3566ed8zes 2330773 2330771 2022-07-31T12:31:16Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} [[Файл:Szarepa090630.jpg|значак|Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч.]] {{Пісьменьніца|Дата нараджэньня=1917(18?)}} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка і мастачка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref><small>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref><small>Доўгія гады спадарыні Алёны, Наша Ніва, 30.06.2009, https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428</small></ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref><small>Наталка Бабіна, Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі, Дзеяслоў, 12/24/2013, http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument</small></ref>. Пісала карціны<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, <nowiki>https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</nowiki></small></ref>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref><small>Сяргей Макарэвіч, Памерла равесніца БНР, Наша Ніва, 04.01.2012, https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068</small></ref>. == Творы == • Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] <references /> [[Катэгорыя:Асобы Менску]] cd3qru8lxmsa3riexdcoh5hr9829jqp 0 21218 2330824 2249519 2022-07-31T15:44:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Сынгапур |НазваЎРоднымСклоне = Сынгапуру |НазваНаДзяржаўнайМове = '''新加坡共和国'''<br />சிங்கப்பூர் குடியரசு |Сьцяг = Flag of Singapore.svg |Герб = |НацыянальныДэвіз = Majulah Singapura («Наперад, Сынгапур») |Месцазнаходжаньне = LocationSingapore.png |АфіцыйнаяМова = [[Ангельская мова|ангельская]], [[Кітайская мова|кітайская]], [[Малайская мова|малайская]], [[тамільская]] |Сталіца = Сынгапур |НайбуйнейшыГорад = Сынгапур |ТыпУраду = [[Парлямэнцкая рэспубліка]] |ПасадыКіраўнікоў = [[прэзыдэнт]]<br />[[прэм’ер-міністар]] |ІмёныКіраўнікоў = [[Тоні Тан]]<br />[[Лі Сянь Лун]] |Плошча = 712 |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 187-е |АдсотакВады = 1,444 |ГодАцэнкіНасельніцтва = 2009 |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 115-е |Насельніцтва = 4 987 600 |ШчыльнасьцьНасельніцтва = 6814 |ГодАцэнкіСУП = 2008 |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 45-е |СУП = $239,146 млрд |СУПНаДушуНасельніцтва = $56 226 |Валюта = [[Сынгапурскі даляр]] |КодВалюты = SGD |ЧасавыПас = SST |ЧасРозьніцаUTC = +8 |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = |НезалежнасьцьПадзеі= — ад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] |НезалежнасьцьДаты = 3 чэрвеня 1959 |ДзяржаўныГімн = Majulah Singapura |АўтамабільныЗнак = SGP |ДамэнВерхнягаЎзроўню = sg |ТэлефонныКод = 65 |Дадаткі = [[Файл:Singapore-CIA WFB Map.png|цэнтар|250пкс|Мапа Сынгапуру]] }} '''Сынгапу́р''' ({{мова-zh|新加坡}}; {{мова-ms|Singapura}}) — горад-дзяржава, разьмешчаная ў [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] на паўднёвым ускрайку [[Малайскі паўвостраў|Малайскага паўвострава]], за 137 кілямэтраў на поўнач ад экватару. Сынгапур складаецца з 63 астравоў, якія аддзеленыя ад [[Малайзія|Малайзіі]] пралівам [[Джахор (праліў)|Джахор]] на поўначы й [[Сынгапурскі праліў|Сынгапурскім пралівам]] ад [[Інданэзія|Інданэзіі]] на поўдні. Сынгапур зьяўляецца высока ўрбанізаваным горадам, але амаль палова краіны пакрыта зелянінай. Большасьць зямель ствараецца на аснове мэліярацыі. Сынгапур быў часткай розных мясцовых імпэрыяў, паколькі ён быў упершыню заселены ў II стагодзьдзі нашай эры. Сучасны Сынгапур быў заснаваны як гандлёвы цэнтар [[Ост-Індзкая кампанія|Ост-Індзкай кампаніі]] сэра [[Стэмфард Рафлз|Стэмфарда Рафлза]] ў 1819 годзе з дазволу султаната [[Джахор (султанат)|Джахора]]. Брытанцы атрымалі поўны сувэрэнітэт над востравам у 1824 годзе й Сынгапур стаў адной з брытанскіх калёніяў у праліве ў 1826 годзе. Сынгапур быў акупаваны японскімі войскамі ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] й вярнуўся да брытанскага панаваньня пасьля яе. Горад атрымаў унутранае самакіраваньне ў 1959 годзе. Сынгапур аб’яднаўся зь іншымі былымі брытанскімі тэрыторыямі для фармаваньня [[Малайзія|Малайзіі]] ў 1963 годзе, аднак стаў цалкам незалежнай дзяржавай праз два гады пасьля аддзяленьня ад Малайзіі. З тых часоў Сынгапур меў значны паказчык росту багацьця й на сёньня зьяўляецца адным з чатырох так званых [[азіяцкія тыгры|азіяцкіх тыграў]] (разам з Паўднёвай Карэяй, Ганконгам ды Тайванем). Эканоміка моцна залежыць ад галіны [[сфэра паслугаў|сфэры паслугаў]]. Сынгапур ёсьць сусьветным лідэрам у некалькіх галінах: горад ёсьць чацьвёрты вядучы сусьветны фінансавы цэнтар, другі па велічыні ў сьвеце па колькасьці [[казіно]] й рынку азартных гульняў, і трэці па велічыні ў сьвеце нафтаперапрацоўчы цэнтар. Порт Сынгапура зьяўляецца адным зь пяці самых ажыўленых партоў у сьвеце, найбольш характэрны тым, што тут зьдзяйсьняецца ажыўленая перавалка грузаў. [[Сусьветны банк]] адзначае, што Сынгапур ёсьць месцам, дзе прасьцей за ўсё ў сьвеце весьці бізнэс. Сынгапур зьяўляецца парлямэнцкай рэспублікай з Ўэстмінстэрскай сыстэмай аднапалатнага парлямэнту. [[Партыя народнага дзеяньня]] (PAP) выйграла ўсе выбары з 1959 году. Прававая сыстэма Сынгапуру мае свае фонды ў ангельскай сыстэме агульнага права, але зьмены былі ўнесены ў яе на працягу многіх гадоў, як то выдаленьне практыкі скліканьня [[суд прысяжных|суду прысяжных]]. Назва мае паходжаньне ад двух [[санскрыт|санскрыцкіх]] словаў: ''singa'' (леў) і ''pura'' (горад), і калі-нікалі Сынгапур называюць ''Горадам Ільва''. == Гісторыя == Першыя згадкі аб Сынгапуры былі зроблены ў [[кітай]]скіх хроніках яшчэ III стагодзьдзя. Востраў Сынгапур была аплётам імпэрыі [[Шрыджывая]], з цэнтрам на [[Суматра|Суматры]], і меў яванскі назоў [[Тэмасэк]]. Тэмасэк нейкі час быў важным гандлёвым цэнтрам, але потым прыйшоў у заняпад. Засталося вельмі мала сьведчаньняў аб гэтым горадзе акрамя асобных архэалягічных знаходак. У XV—XVI стагодзьдзях Сынгапур уваходзіў у склад султаната [[Джахор]]. У часы [[Малайска-партугальская вайна|малайска-партугальскай вайны]] ў 1617 годзе Сынгапур падвергнуўся нападу з боку [[Партугалія|партугальскага]] войска. У 1819 годзе сэр [[Стэмфард Рафлз]], прадстаўнік [[Брытанская Ост-Індыйская кампанія|Брытанскай Ост-Індыйскай кампаніі]], заключыў дамову з султанам Джахора аб стварэньні ў Сынгапуры гандлёвай зоны з дазволам іміграцыі розных этнічных групаў. У 1867 годзе Сынгапур стаў калёніяй [[Брытанская імпэрыя|Брытанскае імпэрыі]], ангельцы надавалі востраву вялікую значнасьць як важнаму пункту на шляху да Кітаю. Сынгапур амаль ня быў уцягнуты ў [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]], паколькі канфлікт ня меў месца ў Паўднёва-Ўсходняй Азіі. Адзінай значнай падзеяй таго часу стаўся бунт мусульманскіх [[сыпай|сыпаяў]] з Брытанскае Індыі, якія былі раскватараваныя ў Сынгапуры. Гэты бунт адбыўся ў 1915 годзе празь зьяўленьне чутак, што сыпаі будуць адпраўленыя на барацьбу супраць [[Асманская імпэрыя|Асманскае імпэрыі]], якая зьяўлялася мусульманскай дзяржавай, што выклікала незадаволенасьць з боку сыпаяў. Яны забілі шэраг афіцэраў і некалькі брытанскіх грамадзянскіх асобаў першы чым мяцеж быў здушаны немусульманскімі сіламі, якія былі перакінуты з Джахору й Бірмы. Пасьля Першай сусьветнай вайны ангельцы пабудавалі вялікую Сынгапурскую ваенна-марскую базу ў рамках абарончай стратэгіі Сынгапуру. Першапачаткова пляны пра стварэньне базы былі абвешчаны ў 1923 годзе, аднак будаўніцтва працягвалася даволі павольна ажно да японскага ўварваньня ў [[Маньчжурыя|Маньчжурыю]] ў 1931 годзе. Завяршэньне будаўніцтва адбылося толькі ў 1939 годзе, а новай базе далі мянушку «Гібральтар Усходу». Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] [[Японія]] захапіла Малайзію й перамагла ў бітве пры Сынгапуры, калі непадрыхтаванае ангельскае войска ня здолела аказаць супраціў, нягледзячы на сваю значную колькасную перавагу, 15 лютага 1942 году Сынгапур перайшоў пад уладу Японіі да самай паразы японцаў у верасьні 1945 году. У 1959 годзе Сынгапур стаў самакіраванаю дзяржаваю ў складзе Брытанскае імпэрыі, пасьля выбараў пасаду прэм’ер-міністра заняў [[Лі Куан Ю]]. У 1963 годзе па выніках рэфэрэндуму краіна ўвайшла ў склад [[Малазія|Малазійскай Фэдэрацыі]] разам з [[Малая|Малаем]], [[Сабах]]ам і [[Саравак]]ам. Аднак 7 жніўня 1965 году ў выніку канфлікту Сынгапур быў выключаны са складу Малайзіі й праз два дні абвясьціў аб незалежнасьці. З 1959 году па 1990, падчас панаваньня Лі Куан Ю, Сынгапур, ня маючы рэсурсаў, змог вырашыць многія з унутраных праблемаў і зьдзейсьніў вялікі штуршок ад краіны трэцяга сьвету да разьвітай краіны з высокім узроўнем жыцьця. У 1990 годзе другім у гісторыі прэм’ер-міністрам стаў [[Го Чок Тонг]]<ref>[http://eservice.nlb.gov.sg/item_holding_s.aspx?bid=12751459 ''«Encyclopedia of Singapore»'']. Singapore: Tailsman Publishing. 2006. — С. 82. — {{ISBN|978-9810556679}}.</ref>. Падчас знаходжаньня Го на пасадзе, краіна перажыла некалькі крызаў, як то [[Азіяцкі фінансавы крызіс|азіяцкая фінансавая крыза]] 1997 году й успышка атыповай пнэўманіі ў 2003 годзе<ref name="eresources">[http://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_860_2004-12-27.html «Goh Chok Tong»]. National Library Board.</ref>. У 2004 годзе наступным прэм’ер-міністрам стаў [[Лі Сянь Лун]], старэйшы сын Лі Куан Ю<ref name="eresources"/>. За часам ягонага кіраўніцтва Сынгапур сутыкнуўся з глябальнай [[Фінансавы крызіс 2007—2008 гадоў|фінансавай крызай]] 2008 году, вырашэньне спрэчкі з нагоды выкарыстаньня малайскай чыгункі й прасоўваньне інтэграваных курортаў<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/country_profiles/1143240.stm «Country profile: Singapore»]. BBC News.</ref>. Не зважаючы на ​​выключны рост эканомікі, [[Партыя народнага дзеяньня]] (ПНД) атрымала свае горшыя вынікі на выбарах у 2011 годзе, атрымаўшы толькі 60% галасоў, сярод самых гарачых пытаньняў былі высокі прыток замежных працаўнікоў і высокі кошт жыцьця<ref>[https://www.straitstimes.com/politics/ge2015-a-look-back-at-the-last-5-general-elections-from-1991-to-2011 «GE2015: A look back at the last 5 general elections from 1991 to 2011»]. The Straits Times.</ref>. 23 сакавіка 2015 году сышоў з жыцьця Лі Куан Ю<ref>[http://www.straitstimes.com/singapore/remembering-lee-kuan-yew-our-chief-diplomat-to-the-world «Lee Kuan Yew: Our chief diplomat to the world»]. The Straits Times.</ref>, першы кіраўнік дзяржавы, з гэтае нагоды ў Сынгапуры быў аб’яўлены тыдзень грамадзкай жалобы. У 2015 годзе ПНД захавала за сабой дамінуючае становішча ў парлямэнце на ўсеагульных выбарах у верасьні, атрымаўшы 69,9% галасоў выбаршчыкаў. 12 чэрвеня 2018 году ў Сынгапуры адбылася гістарычная сустрэча паміж прэзыдэнтам [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] [[Дональд Трамп|Дональдам Трампам]] і лідэрам [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|Паўночнай Карэі]] [[Кім Чэн Ын]]ам, першая ў гісторыі сустрэча лідэраў дзьвюх краінаў. Сустрэча праходзіла на курорце на востраве [[Сэнтоса]]<ref>[https://www.cnn.com/politics/live-news/trump-kim-jong-un-meeting-summit/ «President Trump meets Kim Jong Un: Live updates»]. CNN.</ref><ref>[https://www.bbc.com/news/world-asia-44435035 «Trump and Kim make history with a handshake»]. BBC News.</ref>. == Адміністрацыйны падзел == [[Файл:Singapore Planning Regions.png|зьлева|міні|150пкс|Рэгіёны Сынгапуру]] Сынгапур падзелены на 5 рэгіёнаў і 55 раёнаў: # [[Цэнтральны рэгіён]] # [[Паўночны рэгіён]] # [[Паўночна-Ўсходні рэгіён]] # [[Усходні рэгіён]] # [[Заходні рэгіён]]. == Геаграфія == Краіна Сынгапур разьмяшчаецца на высьпе Сынгапур разам з групай невялікіх прылягаючых выспачак агульнай плошчай 572 км². З [[Малайская паўвыспа|Малайскай паўвыспай]] выспа Сынгапур злучана праз насып ў паўночнай частцы выспы і праз мост у заходняй. Самыя вялікія з астатніх 54 выспаў зьяўляюцца выспы [[Джуронг]], [[Пулаў Тэконг]], [[Пулаў Ўбін]] і [[Сэнтоса]]. Глеба выспы Сынгапур складаецца з скальных пародаў. Максымальная вышыня выспы 177 м над узроўнем мора. Сынгапур амываецца цёплымі водамі [[Малакская затока|Малакскай]] і [[Сынгапурская затока|Сынгапурскай]] затокаў, якія злучаюць [[Андаманскае мора]] з [[Паўднёвакітайскае мора|Паўднёвакітайскім]], і [[пратока Джахор|пратокай Джахор]], якая вузкім двухкілямэтровым пасам аддзяляе краіну ад Малайскай паўвыспы. Большасьць выспаў абкружаны каралавымі рыфамі. Самая доўгая рака краіны (Сэлатар) мае даўжыню 16 км. Раней на высьпе расьлі вільготныя [[трапічныя лясы]], але цяпер яны амаль поўнасьцю зьнішчаныя з прычыны хутка росту гораду. == Эканоміка == [[Файл:1 Singapore city skyline 2010 day panorama.jpg|міні|350пкс|Бізнэсовы раён у Сынгапуры.]] Сынгапур мае вельмі разьвітую рынкавую эканоміку, якая гістарычна паўстала аснове стварэньня портаў тыпу [[антрэпо]]. Нароўні з [[Ганконг]]ам, [[Руспубліка Карэя|Паўднёвай Карэяй]] і [[Тайванеь|Тайванем]], Сынгапур зьяўляецца адным зь першых так званых «[[чатыры азіяцкія тыгры|чатырох азіяцкіх тыграў]]», пры гэтым перасягнуўшы астатнія з гэтых краінаў па ўзроўню СУП на душу насельніцтва. У пэрыяд з 1965 па 1995 гады тэмпы росту эканомікі краіны ў сярэднім складалі 6% у год, што значна зьмяніла ўзровень жыцьця насельніцтва<ref>Baten, Jörg (2016). ''«A History of the Global Economy. From 1500 to the Present»''. Cambridge University Press. — С. 292. — {{ISBN|978-1107507180}}.</ref>. Моцнае разьвіцьцё атрымала вытворчасьць [[электроніка|электронікі]], сэктар [[фінансы|фінансавых]] паслугаў. А далейшаму разьвіцьцю эканомікі краіны спрыяюць нізкімі [[падатак|падаткі]]. Сынгапурская эканоміка вядомая як адна з самых свабодных<ref>[https://web.archive.org/web/20100207003624/http://www.asiaone.com/Business/News/My%2BMoney/Story/A1Story20100201-195831.html «Singapore is most open economy: Report»]. AsiaOne.</ref>, інавацыйных<ref>[http://eurocham.org.sg/index.php?option=com_eurochammobile&view=news&id=289&template=ccmobile «Singapore ranked 7th in the world for innovation»]. The Straits Times.</ref>, канкурэнтаздольных<ref>[https://web.archive.org/web/20091001054950/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf «The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons»]. World Economic Forum. 2010.</ref>, дынамічных<ref>[http://www.straitstimes.com/business/economy/singapore-jumps-to-top-of-global-dynamism-index «Singapore jumps to top of Global Dynamism Index»]. The Straits Times.</ref> і прыязных да бізнэсу<ref>[https://web.archive.org/web/20090707002844/http://business.asiaone.com/Business/News/SME%2BCentral/Story/A1Story20070926-27084.html «Singapore top paradise for business: World Bank»]. AsiaOne.</ref>. Паводле [[індэкс эканамічнай свабоды|індэксу эканамічнай свабоды]] на 2015 год Сынгапур займае другое месца ў сьвеце, а паводле індэксу лёгкасьці вядзеньня бізнэсу Сынгапур займае першае месца ў сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20150206025936/http://www.doingbusiness.org/rankings «Economy rankings»]. Doingbusiness.org.</ref>. Акрамя таго, Сынгапур успрымаецца як адна з найменей [[карупцыя|карумпаваных]] краінаў у сьвеце, разам з [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыяй]] і скандынаўскімі краінамі<ref>[https://www.straitstimes.com/singapore/singapore-climbs-to-7th-on-global-least-corrupt-index «Singapore climbs to 7th on global least-corrupt index»]. The Straits Times.</ref>. У 2016 годзе Сынгапур быў прызнаны самым дарагім горадам у сьвеце ўжо трэці год запар<ref>[http://uk.reuters.com/article/uk-singapore-protest-idUKKBN16I0GP?il=0 «Water price hike sparks rare public protest in Singapore»]. Reuters.</ref><ref>[http://www.todayonline.com/singapore/singapore-worlds-most-expensive-city-third-year-row-says-eiu-report «Singapore ranked world's most expensive city for 3rd year running»]. Today.</ref>. На працягу некалькіх гадоў Сынгапур быў адной зь нешматлікіх дзяржаваў, хто меў найвышэйшы крэдытны рэйтынг AAA ад «[[вялікая тройка крэдытных рэйтынгавых агенцыяў|вялікай тройцы]]»<ref>[https://www.theguardian.com/business/economics-blog/2014/oct/15/the-aaa-rated-club-which-countries-still-make-the-grade «The AAA-rated club: which countries still make the grade?»]. The Guardian.</ref>, і адзінай азіяцкай краінай, якая дасягнула гэтага рэйтынгу<ref>[https://web.archive.org/web/20131002194459/http://www.nbcnews.com/id/44020687/ns/business-world_business/t/remaining-countries-aaa-credit-ratings/ «Remaining countries with AAA credit ratings»]. NBC News.</ref>. Сынгапур прыцягвае вялікую колькасьць замежных інвэстыцыяў дзякуючы сваёй лякацыі, кваліфікаванай працоўнай сіле, нізкіх падатковых ставак, разьвітой інфраструктуры й нулявой цярпімасьці да карупцыі<ref>[https://web.archive.org/web/20160322233426/https://www.cpib.gov.sg/sites/default/files/publication-documents/CPIB%20Corruption%20Statistics_0.pdf «CPIB Corruption Statistics 2015»]. World Bank.</ref>. Сынгапур мае адзінаццаты паводле велічыні ў сьвеце [[золатавалютны запас]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130117011718/http://www.mas.gov.sg/en/Statistics/Reserve-Statistics/Official-Foreign-Reserves.aspx «Official Foreign Reserves»]. Monetary Authority of Singapore.</ref>. Таксама, краіна мае адзін з самых высокіх паказчыкаў чыстых міжнароднай інвэстыцыяў на душу насельніцтва<ref>[http://www.xe.com/ucc/convert/?Amount=1&From=USD&To=SGD «Based on USD/SGD rate of 1.221»]. Xe.com.</ref>. У Сынгапуры працуюць больш за 7 тысячаў шматнацыянальных карпарацыяў з [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Японія|Японіі]] й [[Эўропа|Эўропы]], акрамя таго маюцца таксама каля 1,5 тысячы кампаніяў з [[Кітай|Кітаю]] й столькі ж з [[Індыя|Індыі]]. Прыкладна 44 адсоткаў ад сынгапурскай працоўнай сілы складаюць замежнікі<ref>[http://www.salary.sg/2010/44-percent-of-workforce-are-non-citizens/ «44 Percent of Workforce Are Non-Citizens»]. Your Salary in Singapore.</ref>. Краіна мае больш за дзесяць пагадненьняў аб свабодным гандлі зь іншымі краінамі й рэгіёнамі. Не зважаючы на ​​свабоду рынку, урадавыя апэрацыі ў Сынгапуры складаюць значную долю ў эканоміцы, спрыяючы стварэньню 22% ад СУП<ref>[http://www.huffingtonpost.com/2014/04/09/ha-joon-chang-economics_n_5120030.html «Ha-Joon Chang: Economics Is A Political Argument»]. The Huffington Post.</ref>. Сынгапур зьяўляецца другім паводле велічыні замежным інвэстарам Індыі<ref>[https://archive.is/20120722162407/http://www.channelnewsasia.com/stories/singaporebusinessnews/view/1104667/1/.html «S'pore is India's second-largest foreign investor»]. Channel NewsAsia.</ref>, а таксама чатырнаццатым паводле велічыні экспартэрам і пятнаццатым найбуйнейшым імпартэрам у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20170820040124/http://exportbritain.org.uk/market-snapshots/singapore.html «Singapore»]. Export Britain.</ref>. == Дэмаграфія == [[Файл:Saint Andrew's Cathedral, Singapore 2.JPG|thumb|250px|left|<center>Андрэеўскі сабор.</center>]] Пасьля [[Манака]], Сынгапур зьяўляецца адной з самых шчыльназаселеных краінаў. Большасьць насельніцтва жыве на высьпе Сынгапур, на астатніх выспах насельніцтва складае некалькі тысячаў чалавек. Насельніцтва краіны вельмі разнастайнае ў этнічным пляне. Згодна зь перапісам 2002 году, этнічны склад выглядае: * [[кітайцы]] — 76,8% * [[малайцы]] — 13,9% * [[індусы]] — 7,9% * іншыя — 1,4%. У сувязі з гэтым [[рэлігія|рэлігійны]] склад насельніцтва таксама разнастайны: * [[будызм|будысты]] — 42,5% * [[хрысьціянства|хрысьціяне]] — 14,6% * [[атэізм|атэісты]] — 14,8% * [[іслам|мусульмане]] — 13,9% * [[тааізм|тааісты]] — 8,5% * [[індуізм|індуісты]] — 4% * іншыя — 1,6%. Пасьля нацыянальных канфліктаў 1960-х гадоў урад стаў больш уважліва ставіцца да міжнацыянальных праблемаў і абвясьціў прынцып гармоніі, якому падпарадкоўваюцца сыстэма [[адукацыя|адукацыі]], жыльлёвая сфэра, [[войска]] і іншыя дзяржаўныя ўстановы. З 1970-х гадоў міжнацыянальныя канфлікты спыніліся. У наш час забаронена насіць у школах ісламскія хусткі. У кастрычніку 2005 году за расісцкія камэнтары інтэрнэт-блогер быў прысуджаны да месяца турэмнага зьняволеньня. == Адукацыя і культура == У Сынгапуры дзейнічае [[Каледжы аб’яднанага сьвету|Каледж міжнароднай супольнасьці]] ў Паўднёва-Ўсходняй Азіі. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == {{Партал|Азія}} {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20080607085722/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/singapore.htm Сынгапур]. UCB Libraries GovPubs. * [https://curlie.org/Regional/Asia/Singapore Сынгапур]. Curlie. * [https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-15961759 Сынгапур]. BBC. * [https://www.britannica.com/EBchecked/topic/545725 Сынгапур]. Encyclopædia Britannica. {{Краіны Азіі}} [[Катэгорыя:Сынгапур| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] 2aok9a5r2wqg53lq2pg8bjhj8g3tcv0 0 24607 2330817 2279837 2022-07-31T15:05:55Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Стамбул |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Стамбулу |Назва на мове краіны = İstanbul |Код мовы назвы краіны = tr |Краіна = Турэччына |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 667 да н. э. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Акруга |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Істамбул (акруга)|Істамбул]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = Мэр |Кіраўнік = |Плошча = 1539 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 15067724 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Дадатковы парамэтар насельніцтва = |Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = |Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = |Часавы пас = +2 |Летні час = +3 |Сьпіс тэлефонных кодаў = |Тэлефонны код = +90 212, 216 |Паштовыя індэксы = 34010—34850, 80000—81800 |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Аўтамабільныя нумарныя знакі = |Назва аўтамабільных нумарных знакаў = |Выява = Istanbul_collage_5f.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 41 |Шырата хвілінаў = 1 |Шырата сэкундаў = |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = |Назва мапы = |Альтэрнатыўная мапа = |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Стамбу́л''' ({{мова-tr|İstanbul}}) — самы вялікі горад [[Турэччына|Турэччыны]]. Старажытная назва — ''Бізантыён'' ({{мова-el|Βυζάντιον}}), потым ''Канстантынопаль'' ({{мова-el|Κωνσταντινούπολις}}) з 324 да 1930 году. 18 сакавіка 1930 году назва гораду была афіцыйна зьмененая на ''Стамбул''. Першапачаткова горад быў заснаваны ў 660 годзе да н. э. як грэцкая калёнія на эўрапейскай частцы пратокі [[Басфор]]у, але потым, у 330 годзе н. э. стаў сталіцай [[Усходняя Рымская імпэрыя|Усходняй Рымскай імпэрыі]]. Горад знаходзіцца на ўзьбярэжжы [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Мармуровае мора|Мармуровага мора]]. Стамбул зьяўляецца адным з самых вялікіх гарадоў сьвету, гэта самая вялікая агламэрацыя ў [[Эўропа|Эўропе]]. Зьяўляецца сталіцай правінцыі Істамбул. Горад зьяўляецца прамысловай сталіцай Турцыі, тут вытвараецца ¼ прамысловай прадукцыі краіны. Адначасова гэта і фінансавая сталіца, тут знаходзяцца штаб-кватэры некалькіх дзясяткаў банкаў і біржа [[каштоўныя паперы|каштоўных папераў]]. Стамбул гэта і вялікі транспартны вузел: тут знаходзіцца самы вялікі гандлёвы [[порт]] Турцыі, два міжнародныя [[аэрапорт]]ы, праз горад праходзіць транскантынэнтальная [[чыгунка]]. У горадзе налічваецца 5 унівэрсытэтаў, самы стары зь якіх [[Стамбульскі ўнівэрсытэт]] быў заснаваны ў 1453 годзе. Пратока Басфор, якая аддзяляе Эўропу ад [[Азія|Азіі]] адначасова дзеліць і Стамбул на дзьве часткі, што робіць Стамбул адзіным у сьвеце горадам, які знаходзіцца на двух кантынэнтах. Два вялікія масты злучаюць эўрапейскую і азіяцкую часткі гораду (''Басфорскі мост'', акі быў пабудаваны ў 1973 годзе, даўжынёй 1074 мэтры і ''мост Мэхмэта'', які быў пабудаваны ў 1988 годзе, даўжынёй 1090 мэтраў). [[Затока Залаты Рог]] дзеліць эўрапейскую частку гораду на паўднёвую частку ''Стары Стамбул'' і паўночную ''Бэюглу''. Стамбул зьяўляецца сядзібай праваслаўных Канстантынопальскіх патрыярхаў. У Стамбуле ў 1855 годзе памёр [[Адам Міцкевіч]]. == Назва == Самай старажытнай назвай гораду зьяўляецца тая, якую далі грэцкія каляністы — '''Бізатыюм''' ({{мова-el|Βυζάντιον}}, {{мова-la|Byzantium}}). У кароткі тэрмін у III стагодзьдзі, горад быў названы «Аўгуста Антаніна», гэтую назву даў імпэратар Сэптымія Сэвер, у гонар свайго сына. Калі [[Канстантын I Вялікі|Канстантын Вялікі]] зрабіў горад усходняй сталіцай [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], горад пачаў звацца «Другім Рымам» ({{мова-la|Secunda Roma}}, {{мова-el|Δευτέρα Ρώμη}}). У V стагодзьдзі выкарыстоўвалася назва «Новы Рым» ({{мова-la|Nova Roma|скарочана}}, {{мова-el|Νέα Ρώμη}}). Замест назвы «Новы Рым» неўзабаве сталі часьцей выкарыстоўваць назву «Канстантынопаль» або «Канстантынопаліс» ({{мова-el|Κωνσταντινούπολις|скарочана}}, {{мова-la|Constantinopolis|скарочана}}), што азначае «горад Канстантына». У дадатак да гэтага, Бізантыя мела назву «Каралева гарадоў». У ісламскім сьвеце горад быў вядомы па прозьвішчы — на арабскай мове: القسطنطينية, лацінкай: ''al-Qusṭanṭiniyah'', старатурэцкая: قسطنطينيه, лацінскай: ''Kostantiniyye''. Пасьля [[Падзеньне Канстантынопалю|заваяваньня Канстанцінопалю ў 1453 годзе]] гэта была афіцыйная назва гораду на турэцкай мове, выкарыстоўвалася да падзеньня [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]] ў 1923 годзе. У пэрсыдзкай і арабскай мовах карысталіся назвамі «Rūmiyet al-kubra» (буйны горад рымлянаў) або «Taht-i Rūm» (сталіца рымлянаў), і да таго падобнае. Назва «Стамбул» упершыню згадваецца ў X стагодзьдзі ў армянскіх, турэцкіх і арабскіх крыніцах. Назва паходзіць ад грэцкага тэрміну «εἰς τὴν Πόλιν» або «στην Πόλη», што азначае «ў горадзе». Гэтая назва выкарыстоўвалася асманамі да заваяваньня гэтага гораду, выкарыстоўвалася таксама і падчас асманскага валадарства, хоць афіцыйная назва была «قسطنطينيه» (''Kostantiniyye''). Пасьля стварэньня Турэцкай Рэспублікі ў 1923 годзе гэтае імя абвешчана адзінай афіцыйнай назвай гораду. Як у [[Бізантыя|Бізантыі]], так і ў Асманскай імпэрыі гораду некаторы час давалі ганаровыя імёны, такія як: «Дзьверы дабрабыту», «Высокая Порта», «Сталіца прастолу» і іншыя. Ва ўсходніх і паўднёвых славянскіх мовах, а таксама ў беларускай па-ранейшаму выкарыстоўваецца назва '''Царград''' (стараславянская мова: Цѣсарьградъ, руская мова: Царьград, баўгарская мова: Цариград, украінская мова: Царгород, паўднёваславянскія мовы: Цариград). Спалучэньне славянскіх словаў «цар» і «горад», якая, верагодна паходзіць ад грэцкага тэрміну ''Βασιλέως Πόλις'', што азначае «горад імпэратара» (або караля). Сярэднявечныя [[вікінгі]], дакладней [[варагі]], гэты горад называлі нарвэскім імем ''Miklagarðr'' (Вялікі Горад). Сёньня гэта назва выкарыстоўваецца ў ісьляндзкай мове ў выглядзе ''Mikligarður''. == Гісторыя == === Першае паселішча === Першым паселішчам чалавека на месцы сучаснага Стамбула лічыцца [[нэаліт]]ычнае селішча, якое было разьмешчана ў раёне сучаснай станцыі [[Стамбульскае мэтро|стамбульскага мэтро]] Энікапы. Яно датуецца 6500 годам да н. э. Самы старажытны помнік культуры знаходзіцца на [[Анатолія|анаталійскім]] беразе Басфору — курган Фіяртэпэ, датуецца 5500—3500 гадамі да н. э. [[Фракійцы]], якія засялілі берагі Басфора ў канцы II тысячагодзьдзя да н. э., пабудавалі паселішчы Сэмістра і Лігас (апошняе на Палацавым мысе поруч сучаснага палаца Тапкапы (1100—1000 да н. э.) У 685 годзе да н. э. на мысе Мода [[грэкі]] зь [[Мегара|Мегары]] заснавалі паселішча [[Халкідон]]. === Бізантыюм === У 667 да н. э. на месцы фракійскага Лігаса мегарцы на чале зь Бізасам (Бізантам) заснавалі новы горад. У гонар правадыра каляністаў ён атрымаў імя Бізантыюм. У 512—478 да н. э. Бізантыюм знаходзіўся пад уладай [[Пэрсія|Пэрсіі]]. Пасьля вызваленьня ўвайшоў у склад Афінскай Архе. У 411 — 409 і 405 — 389 да н. э. — часова знаходзіўся пад кантролем [[Спарта|Спарты]], у 364 да н. э. — [[Фівы|Фіваў]]. У 357 да н. э. канчаткова выходзіць з падначаленьня [[Атэны|Атэнаў]]. У 227 да н. э. горад атакавалі [[кельты]] ([[галы]]), якія пасьля пасяліліся на паўночным беразе Залатога Рога. У 146 да н. э. Бізантыюм заключыў пагадненьне з [[Рым]]ам, у 74 да н. э. — увайшоў у склад Рымскай рэспублікі. У 193 горад пасьля трохгадовай аблогі быў захоплены Сэптыміем Сэверам. Ён загадаў разбурыць гарадзкія муры і пазбавіць горад усіх прывілеяў. === Канстантынопаль === {{Асноўны артыкул|Канстантынопаль}} [[Файл:Byzantinischer Mosaizist um 1000 002.jpg|200пкс|міні|Мазайка [[Канстантын I Вялікі|Канстантына Вялікага]]]] У 324—330 гадах Канстантын Вялікі пабудаваў на месцы Бізантыюму новую сталіцу Рымскай імпэрыі. За час праўленьня Канстантына ў горадзе было пабудавана 30 палацаў і храмаў, 4 тысячы вялікіх жылых хат, па паўтары сотні лазьняў і пякараняў, 8 вадаправодаў, 2 тэатры, цырк і новы іпадром. Пасьля сьмерці імпэратара Фіядосія І ў 395 г. Рымская імпэрыя канчаткова распалася на дзьве часткі. Канстантынопаль становіцца сталіцай Усходняй або Бізантыйскай імпэрыі. 12 ліпеня 400 г. жыхары Канстантынопалю з зброяй у руках выганяюць з гораду кельтаў. У 412 г. Канстантынопаль і яго абарончыя збудаваньні былі пашкоджаныя землятрусам. Таму ў часы Фіядосія II заходней ад «канстантынавых муроў» былі збудаваныя новыя муры. Найвышэйшага росквіту Бізантыюм дасягнуў у часы імпэратара Юстыніяна I (527—565). Ён разгарнуў у сталіцы нечуванае па маштабах будаўніцтва. У 532—537 быў збудаваны сабор Сьвятой Сафіі — па тых часах найбуйны ў сьвеце хрысьціянскі храм. У 625—626 Канстантынопаль перажыў цяжкую аблогу — з усходу пад яго сьценамі стаялі пэрсы, з захаду — авары. У 670, 674—678, 717—718 гг. горад штурмавалі арабы, у 698 г. яго захапілі і абрабавалі самі бізантыйцы — супернікі імпэратара Ляонція, 705 г. ля муроў сталіцы стаялі баўгары, якім адкрыў вароты сам імпэратар Юстыніян II. З 726 г. да 843 г. Канстантынопаль знаходзіўся ў эпіцэнтры грамадзянскай вайны паміж іконаборцамі і прыхільнікамі шанаваньня абразоў. У 860, 874, 944, 1043 на горад нападалі [[русы]]. Пасьля перамогі пад Манцыкертам у 1071 г. над імпэратарам Раманам IV Дыягенам, турэцкія султаны з дынастыі Сельджукаў захопліваюць Малую Азію. Усходняя мяжа імпэрыі адсунулася амаль да прадмесьцяў Канстантынопаля. Аляксей I Комнін змушаны быў зьвярнуцца за дапамогай да крыжакоў. Аднак зьяўленьне Ерусалімскага каралеўства і актыўнае пасоўваньне на Ўсход заходніх канкурэнтаў — вэнэцыянцаў, генуэзцаў, пізанцаў нанесла ўдар па эканоміцы Бізантыйскай сталіцы. Незадаволены гэтым Андронік I Комнін у 1183 г. адмяніў прывілеі італьянскіх гандляроў і выгнаў іх за межы імпэрыі. Вэнэцыянцы адпомсьцілі — падчас чацьвёртага крыжовага пахода, заходнія рыцары спачатку ўзялі Канстантынопаль у аблогу, а 13 красавіка 1204 г. узялі горад штурмам і разрабавалі. Канстантынопаль быў пераўтвораны ў сталіцу новай дзяржавы, якая атрымала назву [[Лацінская імпэрыя]]. Вярнуць сабе горад грэкам атрымалася толькі 15 ліпеня 1261 г., калі жыхары адкрылі вароты ўладальніку Нікейскай імпэрыі Міхаілу VIII Палеялагу. Аднавіць мінулае багацьце Палеялагам не атрымалася. Канстантынопаль заняпаў, яго насельніцтва скарачалася. Асабліва адчувальны адток жыхароў стаў тады, калі суседзкія султаны з дынастыі Асманаў сталі аб’ядноўваць пад сваёй уладай да таго разрозьненыя турэцкія княствы Малой Азіі і паступова захопліваць бізантыйскія гарады і правінцыі. === Сталіца Асманскай імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Асманская імпэрыя}} [[Файл:Zonaro GatesofConst.jpg|200пкс|міні|Уступ войска [[Мэхмэд II|Мэхмэда II]] ў Канстантынопаль]] У 1457—1458 горад стаў сталіцай Асманскай імпэрыі. Амаль усе жыхары Канстантынопалю, якія засталіся ў жывых пасьля штурму гораду, былі пераведзеныя ў рабоў і прададзеныя. Для новай сталіцы спатрэбіліся новыя жыхары. Першымі перасяленцамі сталі туркі з Аксарая, армяне з Бурсы, грэкі з Эгейскіх выспаў і Пелапанэсу. У 1461 г. [[Мэхмэд II]] захапіў [[Трапэзунд]] і мясцовых грэкаў таксама перасяліў у Стамбул. Ужо 3 чэрвеня 1453 г. султан загадаў перабудаваць пад мусульманскі мячэт сабор Сьвятой Сафіі. Такая ж доля чакала і большасьць іншых хрысьціянскіх храмаў. Побач зь імі пачалі будаваць і новыя мячэці, першай зь якіх стаў комплекс у гонар Ейюба Ансары. Мячэт Фаціх быў збудаваны пад кіраўніцтвам грэцкага архітэктара Хрыстодула на месцы і з матэрыялаў царквы Сьвятых Апосталаў. Пры Мэхмэдзе II таксама пачалося будаўніцтва стамбульскага Вялікага кірмаша. Недалёка ад былога Форума Фіядосія паўстаў Султанскі палац (Эскі-Сарай), аднак у ім султану было зацесна, і ў 1466 на месцы былога Акропалю Бізантыюму пачалося будаўніцтва новага палаца — Тапкапы. Пасьля сюды пераехаў сам султан і яго канцылярыя, а двор і Гарэм засталіся ў старым палацы. Спачатку горад выглядаў маланаселенным, да таго ж большасьці яго жыхароў не было прыстойных умоваў для існаваньня. Нядзіўна, што людзі паміралі ад хваробаў, толькі чума штогод забірала некалькі сотняў жыцьцяў. Аднак насельніцтва Стамбулу хутка расло, і да канца XV стагодзьдзя перавысіла 200 тысячаў, амаль у 7 раз больш, чым за апошнія гады існаваньня Бізантыі. Мусульмане пры гэтым не складалі і 60% жыхароў гораду. У 1509 г. сталіца стала ахвярай землятрусу, які разбурыў больш за сто мячэцяў і некалькі тысячаў жылых хат. У 1512 г. пры падтрымцы янычараў Стамбул захапіў султан [[Сэлім I]], які адхіліў ад улады свайго бацьку — Баязіда ІІ. У 1513 г. ён загадаў зьнішчыць у сваіх валадарствах, і сталіцы ў прыватнасьці, усіх [[шыіты|шыітаў]] — сапраўдных або падазроных. Затое пасьля захопу ў 1517 г. Эгіпту ў Стамбул перасялілі тысячы Каірскіх рамесьнікаў. [[Хіджаз]] прызнаў уладу Асманаў і султана ў якасьці халіфа мусульман. У пацьверджаньне гэтаму на берагі Басфора перавезьлі ісламскія рэліквіі. Стамбул ператварыўся ў цэнтар [[іслам|ісламскага свету]]. ==== Сулейман Вялікі і яго нашчадкі ==== У часы кіраваньня [[Сулейман I|Сулеймана I]] у 1520—1566 гадах горад перажывае новы «залаты век». Імпэрыя, якая працягнулася ад [[Марока]] да [[Індыйскі акіян|Індыйскага акіяна]], была абавязаная трымаць годную сталіцу. У Стамбуле будуюцца новыя мячэці, медрэсы і будынкі. Галоўны архітэктар Сулеймана [[Сынан]] будуе, у прыватнасьці мячэт [[Шаг-задэ]] (скончаны ў 1548) і [[мячэт Сулеймана]], якая ператварылася ў сапраўдны сымбаль Стамбула. Разбудоўваецца палац [[Тапкапы]], куды па патрабаваньню жонкі султана Раксаланы перабіраецца і султанскі [[гарэм]]. Свой палац будуе і вялікі [[візыр]] [[Ібрагім-паша]] — з заходняга боку былога іпадрома. Пасьля сьмерці Сулеймана Асманская імпэрыя пачынае хіліцца да заняпаду, але сталіцу працягваюць забудоўваць мячэтамі і мэдрэсамі, кірмашамі і лазьнямі. У часы Ахмэда I, будуецца [[Блакітны мячэт]] (1609—1616) — першы ў ісламскім сьвеце мячэт з шасьцю мінарэтамі. Велізарныя выдаткі на будаўніцтва гораду спусташалі дзяржаўную скарбніцу, а ваенная фартуна ад імпэрыі пачала адварочвацца. Асман II у 1622 годзе, раздражнёны паражэньнем пад Хоцінам, наогул вырашыў перанесьці сталіцу на ўсход — да [[Дамаск]]у або Алепа. Аднак паўсталі янычары, султана схапілі і пасьля зьдзекаваньняў забілі ў замку Эдыкуле. Да сярэдзіны XVII стагодзьдзя Стамбул ператвараецца ў адзін з найбуйных гарадоў тагачаснага сьвету. У горадзе працавала 23 тысячы майстэрняў (80 тысячаў працоўных). Толькі буйных купцоў налічвалася 15 тысячаў. Ім належалі 32 тысячы крамаў і складоў. Аднак жыльлёвае і гаспадарчае будаўніцтва вялося хаатычна і пажары пагражалі ледзь не ўсяму гораду. У 1572 годзе быў прыняты нават адмысловы закон, які патрабаваў ад гаспадара кожнага дому мець драбіны і вялікія бочкі з вадой. Тым ня менш толькі з 1633 па 1698 гады ў Стамбуле адбыўся 21 вялікі пажар, найбуйнейшы — у 1660 годзе. Стамбул заставаўся цэнтрам ня толькі турэцкай або ісламскай культуры. У горадзе працягвала дзейнічаць Канстантынопальская Патрыярхія праваслаўнай царквы (рэзыдэнцыяй патрыярха з 1456 была царква Багародзіцы (у 1587 ператвораная ў мячэт), з 1720 — царква Сьвятога Георгія). У 1565 была адкрытая першая армянская друкарня, у 1627 — першая грэцкая. І толькі ў 1727 султан [[Ахмэд III]], які лічыў сябе вялікім асьветнікам, пабудаваў у палацы Тапкапы бібліятэку (1719) і даў дазвол на адкрыцьцё друкарні для друку кніг на турэцкай і арабскай мовах, пры ўмове што яна ня будзе друкаваць рэлігійнае літаратуры (супраць гэтага пярэчыла духавенства). Апошняе дзесяцігодзьдзе кіраваньня Ахмэда III атрымала назву «эпохі цюльпанаў» і ўславілася модай на ўсё выкшталцонае і францускае. Па ўзоры [[Вэрсальскі палац|Вэрсалю]] ў Стамбуле і побач зь ім, адзін за адным будуюцца султанская палацы ў стылі [[барока]] і ракако — Саадабад, Гумаюнабад, Нешабад, Фэрахабад і інш. ==== Рэформы ==== У XVIII стагодзьдзі Асманская імпэрыя знаходзіцца ў стане глыбокага крызісу. Эканамічная дэградацыя дапаўняецца палітычным застоем. Паражэньні ў войнах з Аўстрыяй і Расеяй становяцца чарговым сьведчаньнем паглыбленьня крызісу, але нясталыя спробы мадэрнізацыі, першым чынам, ваеннай арганізацыі (у Стамбуле, у прыватнасьці, ствараюць артылерыйскую, інжынэрную, навігацыйную і марскую школы) прыводзяць да змаганьня паміж сабою пануючых пластоў грамадзтва. Порта губляе Крым і Паўночнае Прычарнамор’е, на Эгіпет замахваюцца адначасова французы і ангельцы, «буйныя» дзяржавы пачынаюць абмяркоўваць будучыню ўсёй імпэрыі Асманаў (так званае «Ўсходняе пытаньне») і статус чарнаморскіх праліваў. Порту адкрыта пачынаюць менаваць «Хворы Басфор». Усё гэта прымушае султана Сэліма III (1789—1807) пачаць сапраўдныя рэформы. У 1793 г. ствараюцца першыя падразьдзяленьні рэгулярнага войска, у сталіцы будуюцца новыя жаўнерні, пашыраюцца ваенныя школы, аднаўляецца праца друкарняў. Незадаволеныя новаўвядзеньнямі, янычары ў 1807 г. скідваюць манарха-рэфарматара і саджаюць на пасаду сваіх марыянеткаў. Замест гэтага прыхільнікі рэформаў зьбіраюць уласнае войска і зь яго дапамогай прыводзяць да ўлады Махмуда II, які працягвае справу Сэліма. Праўда яму прыходзіцца адначасова змагацца з паўстаньнем грэкаў, на баку якіх — грамадзкая думка ўсёй Эўропы, і замяняць чыноўнікаў-фанарыётаў лаяльным туркамі. Пасьля чарговага мецяжу янычараў, султан канчаткова ліквідуе янычарскі полк. Наступны султан Абдул-Меджыд I (1839—1861) 3 лістапада 1839 году выдае Гюльханэйскі ўказ аб пачатку глыбокіх рэформаў, якія атрымліваюць назву «танзымат». Стамбул таксама зьмяняецца. У 1845 г. пабудаваны першы пастаянны Галацкі мост. У 1846 г. адчыняецца Сельскагаспадарчая школа, 1848 — першая пэдагагічная вучэльня, 1850 — грамадзтва Эджумен і Даніш (Старатурэцкая Акадэмія навук), у моду зноў, але ўжо сярод шырэйшых пластоў, уваходзіць француская мова і эўрапейскае адзеньне. Тым больш, што падчас Крымскай вайны ангельцы з французамі становяцца саюзьнікамі, і іх салдаты месьцяца ў Стамбуле. Пасьля перамогі над Расеяй рэзыдэнцыю султана ўрачыста пераносяць з палаца Тапкапы ў новую рэзыдэнцыю, пабудаваную па эўрапейскім узоры, — палац Далмабахчэ. У 1867 г. пачынае працаваць першы турэцкі прафэсійны тэатар, у 1868 — Галатасарайскі ліцэй. У 1870 годзе афіцыйна адчыняецца ўнівэрсытэт, аде ён праіснаваў нядоўга — да канца 1871 г. У 1871 г. ў Стамбуле зьяўляецца першая трамвайная лінія, а ў 1875 карлікавая лінія мэтро. У сьнежні 1873 году заснавалі «[[Біржа Стамбулу|Дэрсадэцкую біржу каштоўных папераў]]». ==== Абдул-Гамід II і «младатуркі» ==== У 1875 урад імпэрыі змушаны быў абвясьціць аб дзяржаўным банкруцтве. Бездапаможнасьцю ўлады паспрабавалі скарыстацца апазыцыянэры — «новыя асманы» на чале з Ахмэдам Мідхат-пашою. Пад ціскам вуліцаў і ўлічваючы незадаволенасьць у воінскіх частках султан Абдул-Азіз у траўні 1876 году згаджаецца ўвесьці Мідхат-Пашу ў склад ураду, а пасьля — і сам зракаецца стальца. Новы султан Мурад V абмяжоўваецца амністыяй і фармальнай згоды на абмеркаваньне праекту канстытуцыі. Праз тры месяцы і яго адхіляюць ад улады. Новым султанам становіцца Абдул-Гамід II. Ён прызначае Мідхат-Пашу вялікім візірам. 23 сьнежня 1876 г. на ўрачыстай цырымоніі ў Стамбуле ад імя султана абвяшчаюць аб уводзінах канстытуцыі. Але выконваць яе Абдул-Гамід II не зьбіраўся. У лютым Мідхата адхіляюць ад ураду. Абраны парлямэнт прапрацаваў толькі адзін год. На падставе новай вайны з Расеяй дэпутатаў разганяюць і султан усталёўвае рэжым асабістай дыктатуры, які атрымаў назву «зулюм». Уводзіцца жорсткая цэнзура, іншадумцаў за самую меншую падазронасьць арыштоўваюць, па краіне коцяцца армянскія пагромы. «Буйныя дзяржавы» на ўсё гэта зачынялі вочы. Бо эканоміка імпэрыі хутка перайшла пад іх кантроль. У 1881 у Стамбуле эўрапейцы ствараюць «Адміністрацыю асманскага дзяржаўнага абавязку», якая атрымлівае права зьбіраць падаткі з падданых султана для вяртаньня замежных пазыкаў. Функцыі цэнтральнага дзяржаўнага банка фактычна выконвае Атаманскі банк, які на самой справе зьяўляецца ўласнасьцю ангельцаў і французаў. Імпэрыя адчыняецца Захаду. У 1889 у Канстантынопалі адчыняецца чыгуначны вакзал, які прымае знакаміты «Ўсходні экспрэс» паведамленьнем «Парыж-Стамбул». Замежнікі прымаюць удзел і ў разьвіцьці ўласнай інфраструктуры асманскай сталіцы — у канцы XIX ст. горад атрымлівае сучасную сыстэму электра і водазабесьпячэньня. Змаганьне супраць рэжыму «зулюма» ўзначальвае партыя «Яднаньне і прагрэс» («маладыя туркі»), першае згуртаваньне якой было створана ў Стамбуле ў 1889 г. У 1908 г. успыхнула Младатурэцкая рэвалюцыя. 24 чэрвеня Абдул-Гамід II, змушаны выканаць ультыматум рэвалюцыянэраў, выдае ўказ аб узнаўленьні канстытуцыі і скліканьня парлямэнта. Але ў красавіку 1909 году ў Стамбуле ўспыхвае мяцеж. Младатуркі накіроўваюць у сталіцу войска і фактычна бяруць горад штурмам. Абдула Гаміда II канчаткова пазбаўляюць стальца. === Турэцкая рэспубліка === Вайну за незалежнасьць Турэччыны ўзначаліў Мустафа Кемаль (Атацюрк). Сталіцай новаўтворанай Турэцкай Рэспублікі стала Анкара. У 1930 г. прыняты закон, які забараніў у афіцыйных дакумэнтах выкарыстоўваць назву Канстантынопаль. Адзінай афіцыйнай назвай гораду стала імя Стамбул. == Геаграфія == Стамбул разьмяшчаецца ў паўночна-заходняй частцы Турэччыны, у [[Мармуроваморскі рэгіён|Мармуроваморскім рэгіёне]] і займае плошчу каля 5,5 тысячаў км². Праліў [[Басфор]], які злучае [[Мармуровае мора|Мармуровае]] і [[Чорнае мора|Чорнае]] моры, падзяляе горад на дзьве вялікія часткі: [[Эўропа|эўрапейскую]], дзе разьмяшчаюцца гістарычныя і эканамічныя цэнтры гораду, і [[азія]]цкую, ці [[Анатолія|анаталійскую]], — такім чынам, Стамбул зьяўляецца адзіным горадам на плянэце, які ляжыць у дзьвюх частках сьвету. Заходняя частка Стамбула надалей разьдзяляецца яшчэ й залівам [[Залаты Рог (Стамбул)|Залаты Рог]], натуральнай бухтай у праліве Басфор, вакол якой утварыўся Бізантыюм, а потым Канстантынопаль. Злучэньне Мармуровага мора, Басфора і Залатога Рогу — гістарычнае сэрца гораду і выдатны краявід сучаснага Стамбулу. === Клімат === Стамбул разьмяшчаецца ў зоне [[умераны клімат|умеранага клімату]]. Сярэдняя гадавая [[тэмпэратура]] складае 14,3&nbsp;°C, сярэдняя гадавая колькасьць [[ападкі|ападкаў]] — 844 мм.<ref name="meteor.gov.tr">{{Спасылка|url=http://www.meteor.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=ISTANBUL |загаловак=Yıllık Toplam Yağış Verileri — İstanbul}}</ref> [[Мікраклімат]]ычныя асаблівасьці фармуюцца ў халмістых, прыморскіх і ўнутраных раёнах гораду. Самым цёплым месяцам зьяўляецца [[жнівень]] зь сярэдняй тэмпэратурай 23,5&nbsp;°C, самым халодным — [[студзень]] з тэмпэратурай у 5,8&nbsp;°C. Найбольшая колькасьць ападкаў выпадае ў [[сьнежань|сьнежні]], у сярэднім 124 мм; найменшае — у [[чэрвень|чэрвені]], у сярэднім 34 мм. Самая нізкая зарэгістраваная тэмпэратура склала −16,1&nbsp;°C (9 лютага 1927). Самая высокая зарэгістраваная тэмпэратура склала 40,5&nbsp;°C (12 ліпеня 2000).<ref>{{Спасылка|url=http://www.mherrera.org/temp.htm|загаловак=Extreme Temperatures Around the World- world highest lowest temperatures|выдавец=Mherrera.org|дата=22 студзеня 2010}}</ref> {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Стамбула, {{TUR}} | Крыніца = [[Сусьветная метэаралягічная арганізацыя]] ([[Арганізацыя Аб'яднаных Нацыяў|ААН]])<ref>{{Спасылка|url=http://www.worldweather.org/014/c00047.htm |загаловак=Weather Information for Istanbul}}</ref> Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ)<ref name="meteor.gov.tr"/><ref>{{Спасылка|url= http://www.dmi.gov.tr/sondurum/en-dusuk-sicakliklar.aspx?t=t&gun=120131&ind=1&s=NM&f= |загаловак= Ölçülen En Düşük Sıcaklıklar: 30.01.2012 06:00 — 31.01.2012 06:00 (UTC) — İstanbul }}</ref> і [[BBC]] Weather Centre<ref>{{Спасылка|url=http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004370|загаловак=BBC — Weather Centre — World Weather — Average Conditions — Istanbul}}</ref> <!-- максымумы і мінімумы тэмпэратур --> | Студзень_абс_макс = 18.3 | Студзень_макс = 8.7 | Студзень_мін = 2.9 | Студзень_абс_мін = −10.4 | Люты_абс_макс = 24.0 | Люты_макс = 9.1 | Люты_мін = 2.8 | Люты_абс_мін = −16.1 | Сакавік_абс_макс = 26.2 | Сакавік_макс = 11.2 | Сакавік_мін = 3.9 | Сакавік_абс_мін = −7.0 | Красавік_абс_макс = 32.9 | Красавік_макс = 16.5 | Красавік_мін = 7.7 | Красавік_абс_мін = −0.6 | Травень_абс_макс = 33.0 | Травень_макс = 21.4 | Травень_мін = 12.0 | Травень_абс_мін = 3.6 | Чэрвень_абс_макс = 40.2 | Чэрвень_макс = 26.0 | Чэрвень_мін = 16.0 | Чэрвень_абс_мін = 8.0 | Ліпень_абс_макс = 40.5 | Ліпень_макс = 28.4 | Ліпень_мін = 18.5 | Ліпень_абс_мін = 10.5 | Жнівень_абс_макс = 38.8 | Жнівень_макс = 28.5 | Жнівень_мін = 18.7 | Жнівень_абс_мін = 8.2 | Верасень_абс_макс = 33.6 | Верасень_макс = 25.0 | Верасень_мін = 15.5 | Верасень_абс_мін = 5.2 | Кастрычнік_абс_макс = 34.2 | Кастрычнік_макс = 20.1 | Кастрычнік_мін = 12.0 | Кастрычнік_абс_мін = 1.0 | Лістапад_абс_макс = 27.2 | Лістапад_макс = 15.3 | Лістапад_мін = 8.5 | Лістапад_абс_мін = −4.0 | Сьнежань_абс_макс = 21.2 | Сьнежань_макс = 11.1 | Сьнежань_мін = 5.3 | Сьнежань_абс_мін = −9.4 | Год_абс_макс = 40.5 | Год_макс = 18.8 | Год_мін = 10.5 | Год_абс_мін = −16.1 <!-- сярэдняя тэмпэратура --> | Студзень_сяр = 5.8 | Люты_сяр = 5.9 | Сакавік_сяр = 7.6 | Красавік_сяр = 12.1 | Травень_сяр = 16.7 | Чэрвень_сяр = 21.0 | Ліпень_сяр = 23.4 | Жнівень_сяр = 23.6 | Верасень_сяр = 20.2 | Кастрычнік_сяр = 16.0 | Лістапад_сяр = 11.9 | Сьнежань_сяр = 8.2 | Год_сяр = 14.3 <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 102.4 | Люты_ападкі = 80.2 | Сакавік_ападкі = 69.9 | Красавік_ападкі = 45.8 | Травень_ападкі = 36.1 | Чэрвень_ападкі = 34.0 | Ліпень_ападкі = 38.8 | Жнівень_ападкі = 47.8 | Верасень_ападкі = 61.4 | Кастрычнік_ападкі = 100.9 | Лістапад_ападкі = 110.7 | Сьнежань_ападкі = 123.9 | Год_ападкі = 843.9 <!-- вільготнасьць --> | Студзень_вільготнасьць = 77 | Люты_вільготнасьць = 75 | Сакавік_вільготнасьць = 74 | Красавік_вільготнасьць = 71 | Травень_вільготнасьць = 72 | Чэрвень_вільготнасьць = 70 | Ліпень_вільготнасьць = 67 | Жнівень_вільготнасьць = 78 | Верасень_вільготнасьць = 78 | Кастрычнік_вільготнасьць = 72 | Лістапад_вільготнасьць =74 | Сьнежань_вільготнасьць = 76 | Год_вільготнасьць = 72 }} == Адміністратыўнае дзяленьне == [[Файл:Map of the Districts of Istanbul.png|міні|300пкс|Адміністратыўнае дзяленьне]] Стамбул дзеліцца на 27 акругаў, якія могуць уключаць сельскія прыгарады і асобныя населеныя пункты: Аўджылар, Кючукчэкмэджэ, Бакыркёй, Бахчэліэўлер, Багджылар, Гюнгёрэн, Эсэнлер, Байрампаша, Зэйтынбурну, Фатых, Эмінёну, Беёглу, [[Бэшыкташ]], Шышлі, Кагытхане, Сарыйер, Газіясманпаша, Эюп, Ускюдар, Бейкоз, Кадыкёй, Картал, Пэндык, Тузла, Юмраніе, Прынцавы астравы і Малтэпэ. == Транспарт == === Грамадзкі транспарт === ==== Трамвай ==== Хуткі трамвай (T1) пачаў перавозкі пасажыраў з 1992 году, маючы эўрапейскую шырыню каляіны, злучыў Сыркеджы з Тапкапы. Лінія была працягнутая ад Тапкапы ў Зэйтынбурну ў сакавіку 1994 году, і ад Сыкерджы да Эмін’ёну ў красавіку 1996 году. 30 студзеня 2005 лінія была падоўжаная ад Эмін’ёна да Фіндыклі захапіўшы Залаты Рог па Галатыйскаму масту. Лінія мае 24 станцыі, даўжыню 14 км. Першапачаткова абслугоўвалася 22 цягнікамі лёгкага мэтро, вытворчасьці ABB, якія цяпер пераведзеныя на іншыя лініі, у той час на станцыях былі часавыя высокія плятформы. Гэтыя цягнікі былі замененыя на 55 вагонаў «Flexity Swift» вытворчасьці «Bombardier Transportation» у 2003 г. Працягласьць поўнай паездкі 42 хвіліны. Штодзённая здольнасьць перавозкі 155 000 чалавек. Кошт праекту US $ 110 млн. У верасьні 2006 г. была адкрытая лінія трамвая Т2 кірункам ад Зэйтынбурну да BAGCILAR. Лінія абслугоўваецца 14 вагонамі лёгкага мэтро вытворчасьці ABB. Станцыі маюць высокія плятформы на ўзроўні падлогі рухомага складу. ==== Мэтро ==== Будаўніцтва сучаснага падземнага мэтрапалітэна ў Стамбуле пачалося ў 1992 г. Першая лінія (M2) Таксім — 4-ы Левент увайшла ў лад 16 верасьня 2000 г. Даўжыня лініі 8.5 км, мае 6 станцыяў, выкананьні аднатыпныя, але ў розных колерах. Цяпер працуюць 8 цягнікоў па 4 вагона ў кожным. Інтэрвал руху 5 хвілін, штодзённая перавозка 130 000 пасажыраў. Працягласьць паездкі 12 хвілін. Падземка здольная процістаяць землятрусам магутнасьцю 9 балаў па шкале Рыхтэра. Паўночная галіна 4-ы Левент — Маслак была адчыненая ў студзені 2009 г. Паўднёвая галіна ад Таксіму да ЭЕнікапі, перасякае Залаты Рог па масту і далей вяртаецца пад старым горадам у Чычкан, у цяперашні час цалкам гатовая і, як чакаецца, павінна быць здадзеная ў эксплюатацыю ў 2009 г. Участак будзе мець даўжыню 5.4 км і чатыры станцыі. На азіяцкім баку гораду, працягваецца будаўніцтва лініі ад Кадыкай да Картал. === Марскі транспарт === Марскі транспарт мае жыцьцёвую важнасьць для Стамбула, паколькі горад практычна з усіх бакоў атачае мора: Мармуровае мора і Залаты Рог, Басфор, Чорнае мора. Шмат жыхароў Стамбула жывуць на азіяцкім баку гораду, але працуюць на эўрапейскім. Знакамітыя прыгарадныя паромы фармуюць аснову штодзённага перамяшчэньня паміж дзьвюма часткамі гораду — і транспартуюць у дзень больш, чым абодва вісячыя масты праз Басфор. IDO (Istanbul Deniz Otobusleri — Стамбульскі марскі аўтобус) быў заснаваны ў 1987 г., дзейнічае паміж эўрапейскім, азіяцкім і некаторымі іншымі прыстанямі ў Мармуровым моры. Стамбульскі порт — адзін з самых галоўных у краіне. Стары порт на Залатым Розе выкарыстоўваецца для асабістай навігацыі. Порт Каракай, выкарыстоўваецца для круізных караблёў, галоўны Стамбульскі грузавы порт знаходзіцца ў раёне Гарэм на азіяцкім баку гораду. === Аэрапорты === Стамбул валодае двума міжнароднымі аэрапортамі: найбольшы гэта «Міжнародны аэрапорт Атацюрк» разьмешчаны ў раёне ЭЕшылкёй (Сан-Стэфана) на эўрапейскім баку, за 24 км ад цэнтру гораду. Калі ён быў пабудаваны, то знаходзіўся на захадзе сталічнай вобласьці, але цяпер ляжыць у межах гораду. Меншы — «Міжнародны аэрапорт Сабіха Гёкчэн» разьмешчаны ў раёне Курткёй, што ў Азіяцкай частцы гораду. Знаходзіца, прыкладна за 20 км на ўсход ад азіяцкіх кварталаў і 45 км на ўсход ад цэнтру гораду. == Адукацыя == У горадзе знаходзіцца шмат унівэрсытэтаў, якія ў асноўным дзяржаўныя, але існуюць таксама і прыватныя ўнівэрсытэты. * (Bahçeşehir University) * (Boğaziçi University) * Унівэрсытэт Фатых * Галатасарайскі ўнівэрсытэт * (Işık University) * (İstanbul Bilgi University) * (İstanbul Technical University) * (İstanbul University) * (Koç University) * (Marmara University) * (Sabancı University) * (Yeditepe University) * (Yıldız Technical University) == Славутасьці Стамбулу == === Цэрквы === [[Файл:Hagia Sophia B12-40.jpg|міні|Царква Сьвятой Сафіі]] [[Файл:FenariIsaCamiiInIstanbulApril200701.jpg|міні|Манастыр Ліпса]] * [[Сафійскі сабор у Канстантынопалі]] * [[Царква Сьвятой Ірыны]] * [[Царква Сергія і Вакха]] * [[Кляштар Пантакратора]] * [[Студыйскі кляштар]] * [[Кляштар Хору]] * [[Кляштар Мірэлеён]] * [[Кляштар Ліпса]] * [[Царква Марыі Мангольскай]] * [[Кляштар Багародзіцы Памакарысты]] * [[Кляштар Хрыста Пантапопта]] * [[Царква Сьвятой Феадосіі]] * [[Царква Сьвятой Фёклы]] * [[Царква Сьвятога Феадосія ў Канстантыцінопалі]] * [[Царква Яна Прадцечы ў Канстантынопалі]] * [[Царква Багародзіцы Кірыацісы]] * [[Царква Сьвятога Андрэя ў Крысе]] === Мячэты === [[Файл:Sultan Ahmed Mosque, Istambul.jpg|міні|Блакітны мячэт]] * [[Блакітны мячэт]] * [[Мячэт Сулеймана]] * [[Мячэт Рустампаша]] * [[Новая мячэт]] * [[Мячэт Бэязід]] * [[Мячэт Фатых]] * [[Мячэт Лалелі]] * [[Мячэт Бодрум]] * [[Мячэт Валідэ-Султан]] * [[Мячэт Султан Селім]] * [[Мячэт Нурасманіе]] * [[Мячэт Артакей]] === Палацы === [[Файл:Gate of Salutation Topkapi Istanbul 2007 Pano.jpg|міні|Палац Тапкапы]] * [[Палац Тапкапы]] * [[Палац Долмабахча]] * [[Палац Йылдыз]] * [[Улахернскі палац]] * [[Букалеён]] * [[Палац Гексу]] * [[Палац Бэйлербейі]] * [[Палац Айналы Кавак]] === Плошчы === * [[Плошча Ахмэдыя]] * [[Плошча Таксім]] * [[Плошча Бэязід]] * [[Плошча Новай мячэці]] === Вежы === * [[Вежа Галата]] * [[Вежа Бэязід]] * [[Дзявоцкая вежа]] === Масты === * [[Галацкі мост]] * [[Мост Атацюрка]] * [[Мост Халіч]] * [[Басфорскі мост]] * [[Мост Султана Мехмеда Фаціха]] === Кірмашы Стамбулу === [[Файл:074 Istanbul.11.2006 resize.JPG|міні|Эгіпецкі кірмаш]] * [[Гранд кірмаш]] * [[Эгіпецкі кірмаш]] == Гарады-пабрацімы == Братэрскімі гарадамі Стамбула зьяўляюцца 48 гарадоў сьвету:<ref>https://web.archive.org/web/20090527130230/http://www.greatistanbul.com/sister_cities.htm Гарады-пабрацімы г. Стамбулу</ref> {| | valign="top" | * {{Сьцяг Кубы}} [[Гавана]], [[Куба]] * {{Сьцяг ЗША}} [[Г’юстан]], [[ЗША]] * {{Сьцяг Інданэзіі}} [[Джакарта]], [[Інданэзія]] * {{Сьцяг Саудаўскай Арабіі}} [[Джыда]], [[Саудаўская Арабія]] * {{Сьцяг Малайзіі}} [[Джахор-Бахру]], [[Малайзія]] * {{Сьцяг Аўганістану}} [[Кабул]], [[Аўганістан]] * {{Сьцяг Расеі}} [[Казань]], [[Расея]] * {{Сьцяг Судану}} [[Хартум]], [[Судан]] * {{Сьцяг Пакістану}} [[Лагор]], [[Пакістан]] * {{Сьцяг Туркмэністану}} [[Мары]], [[Туркмэністан]] * {{Сьцяг Украіны}} [[Адэса]], [[Украіна]] * {{Сьцяг Кыргыстану}} [[Ош]], [[Кыргыстан]] * {{Сьцяг Баўгарыі}} [[Плоўдзіў]], [[Баўгарыя]] * {{Сьцяг Чэхіі}} [[Прага]], [[Чэхія]] * {{Сьцяг Марока}} [[Рабат]], [[Марока]] | valign="top" | * {{Сьцяг Казахстану}} [[Алматы]], [[Казахстан]] * {{Сьцяг Ярданіі}} [[Аман]], [[Ярданія]] * {{Сьцяг Азэрбайджану}} [[Баку]], [[Азэрбайджан]] * {{Сьцяг Гішпаніі}} [[Барсэлёна]], [[Гішпанія]] * {{Сьцяг Нямеччыны}} [[Бэрлін]], [[Нямеччына]] * {{Сьцяг Вугоршчыны}} [[Будапэшт]], [[Вугоршчына]] * {{Сьцяг Аргентыны}} [[Буэнас-Айрэс]], [[Аргентына]] * {{Сьцяг Ірану}} [[Ісфаган (горад)|Ісфаган]], [[Іран]] * {{Сьцяг Рэспублікі Карэі}} [[Пусан]], [[Рэспубліка Карэя]] * {{Сьцяг Эгіпту}} [[Каір]], [[Эгіпет]] * {{Сьцяг Банглядэш}} [[Чытагонг]], [[Банглядэш]] * {{Сьцяг Нямеччыны}} [[Кёльн]], [[Нямеччына]] * {{Сьцяг Румыніі}} [[Канстанца]], [[Румынія]] * {{Сьцяг ААЭ}} [[Дубай]], [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|ААЭ]] * {{Сьцяг Альбаніі}} [[Дурэс]], [[Альбанія]] * {{Сьцяг Італіі}} [[Флярэнцыя]], [[Італія]] | valign="top" | * {{Сьцяг Бразыліі}} [[Рыё-дэ-Жанэйра]], [[Бразылія]] * {{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}} [[Сараева]], [[Босьнія і Герцагавіна]] * {{Сьцяг Узбэкістану}} [[Самарканд]], [[Узбэкістан]] * {{Сьцяг Кітаю}} [[Шанхай]], [[Кітай]] * {{Сьцяг Японіі}} [[Сімонасекі]], [[Японія]] * {{Сьцяг Македоніі}} [[Скоп’е]], [[Паўночная Македонія]] * {{Сьцяг Расеі}} [[Санкт-Пецярбург]], [[Расея]] * {{Сьцяг Швэцыі}} [[Стакгольм]], [[Швэцыя]] * {{Сьцяг Францыі}} [[Страсбург]], [[Францыя]] * {{Сьцяг Грузіі}} [[Тбілісі]], [[Грузія]] * {{Сьцяг Італіі}} [[Вэнэцыя]], [[Італія]] * {{Сьцяг Польшчы}} [[Варшава]], [[Польшча]] * {{Сьцяг Кітаю}} [[Сіянь]], [[Кітай]] * {{Сьцяг Вэнэсуэлы}} [[Каракас]], [[Вэнэсуэла]] * {{Сьцяг Лібану}} [[Бэйрут]], [[Лібан]] |} == Асобы == * [[Мустафа Сандал]] — поп-сьпявак == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} [[Катэгорыя:Стамбул| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] kcler1ckzmt8uhfd6bzhjj8i21di7ft 0 44220 2330797 2290876 2022-07-31T14:03:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Мастак |Імя = Рэмбрант |Партрэт = Rembrandt - Zelfportret - Google Art Project.jpg |Памер = 250пкс |Апісаньне = Аўтапартрэт (1659),<br />[[Мэтраполітэн (музэй)|Мэтраполітэн]], [[Нью-Ёрк]] |Імя пры нараджэньні = Рэмбрант Гармэнзан ван Рэйн |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|15|7|1606}} |Месца нараджэньня = [[Лейдэн]], [[Галяндзкая рэспубліка]] |Дата сьмерці = {{Памёр|4|10|1669|гадоў=63}} |Месца сьмерці = [[Амстэрдам]], [[Галяндзкая рэспубліка]] |Заняткі = [[жывапіс]], [[гравюра]] |Вучоба = |Плынь = |Працы = }} '''Рэ́мбрант Га́рмэнзан ван Рэйн''' ({{мова-nl|Rembrandt Harmenszoon van Rijn}}; 15 ліпеня 1606, [[Лейдэн]] — 4 кастрычніка 1669, [[Амстэрдам]]) — [[Нідэрлянды|галяндзкі]] мастак, майстар [[жывапіс]]у й [[гравюра|гравюры]]. Як правіла, лічыцца адным з найвялікшых мастакоў у гісторыі эўрапейскага [[мастацтва]]{{зноска|Gombrich|1995|Gombrich|420}}. Ягоны ўнёсак у мастацтва прыйшоўся на [[Галяндзкі залаты час]] — пэрыяд росквіту й культурных дасягненьняў, калі галяндзкі жывапіс, шмат у чым супрацьлеглы традыцыям [[барока]], дамінаваў у [[Эўропа|Эўропе]]. Здабыўшы славу ў маладыя гады ў якасьці мастака-партрэтыста, наступныя гады Рэмбранта былі адзначаныя асабістымі трагедыямі й фінансавымі цяжкасьцямі. Тым ня менш, гравюры й карціны Рэмбранта былі папулярныя на працягу ўсяго ягонага жыцьця, спрыяючы рэпутацыі творцы як жывапісца{{зноска|Gombrich|1995|Gombrich|427}}. На працягу дваццаці гадоў Рэмбрант быў настаўнікам шэрагу выбітных галяндзкіх мастакоў<ref>''''Clark, Kenneth'''' (1969). «Civilisation: a personal view». New York: Harper & Row. p. 203. {{ISBN|978-0-06-010801-4}}.{{ref-en}}</ref>. Лепшымі працамі Рэмбранта лічацца партрэты сучасьнікаў, [[аўтапартрэт]]ы й ілюстрацыі да [[Біблія|біблійных сюжэтаў]]. Ён здолеў увасобіць у сваіх творах увесь спэктар чалавечых перажываньняў наватарскай для [[выяўленчае мастацтва|выяўленчага мастацтва]] эмацыйнай насычанасьцю{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Працы Рэмбранта, надзвычай разнастайныя па [[жанр]]авай прыналежнасьці, адкрываюць гледачу багаты духоўны сьвет чалавечых пачуцьцяў. У сваіх карцінах і гравюрах майстар паказаў веданьне клясычнай [[іканаграфія|іканаграфіі]], зь якой ён абыходзіўся ў адпаведнасьці з патрабаваньнямі ўласнага досьведу, так выявы біблійных тэм паведамляюць аб веданьні Рэмбрантам канкрэтных тэкстаў, засваеньні клясычнай кампазыцыі, ягоным назіраньнем за габрэйскім насельніцтвам [[Амстэрдам]]у<ref>Clark, Kenneth (1969). «Civilisation: a personal view». New York: Harper & Row. pp. 203—204. {{ISBN|978-0-06-010801-4}}.{{ref-en}}</ref>. == Біяграфія == === Гады навучаньня === [[Файл:Rembrandt concert.jpg|міні|190пкс|''[[Алегорыя музыкі (Рэмбрант)|Алегорыя музыкі]]'' (1626, [[Дзяржаўны музэй (Амстэрдам)|Дзяржаўны музэй]], [[Амстэрдам]]) — прыклад лястманаўскага ўплыву на Рэмбранта-юнака]] Рэмбрант Гармэнзан («сын Гармэнса») ван Рэйн нарадзіўся 15 ліпеня 1606 году{{Заўвага|Подле некаторых зьвестак у 1607 годзе.}} у шматдзетнай сям’і заможнага ўладальніка млына Гармэна Гэрытзана ван Рэйна ў [[Лейдэн]]е. Сям’я маці будучага мастака, нават пасьля [[Нідэрляндзкая рэвалюцыя|Нідэрляндзкай рэвалюцыі]], захоўвала вернасьць [[каталіцызм]]у. У Лейдэне Рэмбрант наведваў лацінскую школу пры [[Лейдэнскі ўнівэрсытэт|ўнівэрсытэце]], але найбольшую цікавасьць праяўляў да жывапісу. У 13 гадоў яго аддалі на навучаньне выяўленчаму мастацтву лейдэнскаму гістарычнаму жывапісцу, каталіку, [[Якаб ван Сванэнбюрг|Якабу ван Сванэнбюргу]]. Працы Рэмбранта гэтага пэрыяду дасьледчыкамі не выяўленыя, і пытаньне пра ўплыў Сванэнбюрга на станаўленьне творчай манеры першага застаецца адкрытым. У 1623 годзе Рэмбрант займаўся ў Амстэрдаме ў [[Пітэр Лястман|Пітэра Лястмана]], які стажыраваўся ў [[Італія|Італіі]] і спэцыялізаваўся на гістарычных, міталягічных і біблійных сюжэтах. Вярнуўшыся ў 1627 годзе ў Лейдэн, Рэмбрант сумесна зь сябрам [[Ян Лівэнс|Янам Лівэнсам]] адкрыў уласную майстэрню й пачаў набіраць вучняў, за некалькі гадоў стаўшы даволі вядомым мастаком. === Уплыў Лястмана і караваджыстаў === [[Файл:Rembrandt Christ in the Storm on the Lake of Galilee.jpg|міні|190пкс|''[[Хрыстос падчас шторму на моры Галілейскім (Рэмбрант)|Хрыстос падчас шторму на моры Галілейскім]]'' (1633). Адзіны марскі пэйзаж Рэмбранта быў выкрадзены ў 1990 годзе з [[Музэй Ізабэлы Гарднэр|музэю Ізабэлы Гарднэр]] у [[Бостан]]е і дагэтуль знаходзіцца ў вышуках]] Лястманаўская прыхільнасьць да стракатасьці й увагі да дробязяў у выкананьні зрабіла велізарны ўплыў на маладога мастака{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. Яна выразна праглядаецца ў першых ягоных захаваных творах — у «Пакутніцтве [[Стэфан Першапакутнік|сьвятога Стэфана]]» (1629), «Сцэне са старажытнай гісторыі» (1626) і «Хрышчэньні эўнуха» (1626). Проці сталых працаў яны незвычайна маляўнічыя, мастак імкнецца старанна выпісаць кожную дэталь матэрыяльнага сьвету{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}, як мага блізка перадаць самабытнасьць біблейскай легенды<ref name="Britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/497584/Rembrandt-van-Rijn Рэмбрант ван Рэйн] на сайце энцыкляпэдыі «[[Брытаніка]]»{{ref-en}}</ref>. Амаль усе героі паўстаюць перад гледачом прыбранымі ў мудрагелістыя ўсходнія ўборы, бліскаюць каштоўнасьцямі, што стварае атмасфэру значнасьці, параднасьці, сьвяточнасьці («Алегорыя музыкі», 1626; «[[Давыд]] перад [[Саул]]ам», 1627). Выніковыя творы гэтага пэрыяду, як то «[[Тавіт]] і Анёл», «[[Валяам (прадракальнік)|Валяам]] і асьліца», адлюстроўваюць ня толькі багатую фантазію мастака, але й ягонае імкненьне як мага выразьней перадаць драматычныя перажываньні сваіх герояў. Падобна іншым майстрам [[барока]], ён пачынае спасьцігаць значэньне рэзка акрэсьленага сьвятлаценю для перадачы эмоцыяў<ref name="Britannica"/>. Настаўнікамі Рэмбранта ў працы са сьвятлом былі [[утрэхт|ўтрэхцкія]] [[караваджызм|караваджысты]], але яшчэ ў большай ступені ён арыентаваўся на творы [[Адам Эльсгаймэр|Адама Эльсгаймэра]] — немца, які працаваў у Італіі<ref name="Britannica"/>. Найбольш караваджыцкімі, паводле выкананьня, палотнамі Рэмбранта зьяўляюцца «Прыповесьць пра неразумнага багатыра» (1627), «Сямён і Ганна ў Храме» (1628), «Хрыстос у [[Эмаўс (Нікопаль)|Эмаўсе]]» (1629). Да гэтай групы можна аднесьці карціну «Мастак у сваёй майстэрні» (1628), якая, імаверна, зьяўляецца [[аўтапартрэт]]ам. На ёй мастак адлюстраваў сябе ў майстэрні ў момант сузіраньня ўласнага тварэньня. Палатно, над якім вядзецца праца, вынесена на першы плян карціны; у параўнаньні зь ім самім аўтар здаецца карлікам<ref name="Britannica"/>. === Майстэрня ў Лейдэне === Адным зь нявырашаных пытаньняў творчай біяграфіі Рэмбранта зьяўляецца мастацкая пераклічка зь Лівэнсам. Працуючы побач, яны ня раз браліся за аднолькавы сюжэт, як то «[[Самсон]] і [[Даліла]]» (1628/1629) ці «[[Уваскрашэньне Лазара]]» (1631). Імаверна абодва цягнуліся за [[Пітэр Паўль Рубэнс|Рубэнсам]], які славіўся тады як лепшы мастак усёй Эўропы<ref name="Britannica"/>, часам Рэмбрант запазычаў мастацкія знаходкі Лівэнса, часам — наадварот. Па гэтай прычыне разьмежаваньне працаў Рэмбранта й Лівэнса 1628—1632 гадоў уяўляе пэўныя складанасьці для мастацтвазнаўцаў<ref name="Britannica"/>. У 1629 годзе Рэмбрант быў заўважаны сакратаром прынца Аранскага, [[Канстантын Гюйгенс|Канстантынам Гюйгенсам]], які зьяўляўся бацькам [[Хрыстыян Гюйгенс|Хрыстыяна Гюйгенса]], вядомага на той час паэта й мэцэната. У адным зь лістоў таго часу Гюйгенс згадвае Лівэнса й Рэмбранта як шматспадзеўных маладых мастакоў, а палатно Рэмбранта «[[Юда Іскарыёт|Юда]], які вяртае трыццаць срэбранікаў» ён параўноўвае зь лепшымі творамі Італіі і нават антычнасьці<ref name="Britannica"/>. Такім чынам Гюйгенс дапамог Рэмбранту наладзіць сувязі з заможнымі кліентамі і замовіў яму некалькі рэлігійных палотнаў для прынца Аранскага. === Выпрацоўка ўласнага стылю === [[Файл:B320 Rembrandt.jpg|міні|зьлева|190пкс|Аўтапартрэт ва ўзросьце 23 гадоў (1630, [[Нацыянальны музэй Швэцыі]], [[Стакгольм]])]] [[Файл:Rembrandt - Rembrandt and Saskia in the Scene of the Prodigal Son - Google Art Project.jpg|міні|190пкс|Рэмбрант з жонкай на карціне ''[[Блудны сын у карчме (Рэмбрант)|Блудны сын у карчме]]'' (1635, [[Дзяржаўныя мастацкія зборы Дрэздэну|Дзяржаўныя мастацкія зборы]], [[Дрэздэн]])]] У 1631 годзе Рэмбрант перабраўся ў [[Амстэрдам]], дзе ўласьцівая эстэтыцы [[барока]] дынамічнасьць і вонкавая патэтыка ягоных палотнаў{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}} адкрылі яму шляхі да мноства заможных прыхільнікаў, якія, як і Гюйгенс, убачылі ў ім новага Рубэнса. Праз год Лівэнс закрыў лейдэнскую майстэрню й зьехаў у [[Ангельшчына|Ангельшчыну]], дзе патрапіў пад уплыў [[Антоніс ван Дэйк|ван Дэйка]], пасьля вяртаньня на радзіму ў 1644 годзе працаваў у [[Антвэрпэн]]е<ref name="Britannica"/>. Пэрыяд пераезду ў Амстэрдам адзначыўся ў творчай біяграфіі Рэмбранта стварэньнем вялікай колькасьці [[эцюд]]аў мужчынскіх і жаночых галоваў, у якіх ён дасьледаваў своеасаблівасьць кожнай мадэлі, экспэрымэнтаваў з рухомай [[міміка]]й твараў. Гэтыя невялікія творы, пасьля памылкова прыманыя за выявы бацькі й маці мастака, сталі сапраўднай школай Рэмбранта-партрэтыста. Менавіта [[партрэт]]ны жывапіс дазваляў у той час мастаку прыцягнуць замовы заможных амстэрдамскіх [[бюргер]]аў і тым самым дамагчыся камэрцыйнага посьпеху. У першыя амстэрдамскія гады значнае месца ў творчасьці Рэмбранта заняў жанр аўтапартрэту, адлюстроўваючы сябе ў фантастычных адзеньнях і мудрагелістых паставах, ён акрэсьліў новыя шляхі разьвіцьця свайго мастацтва. Часам пажылыя пэрсанажы эцюдаў, прыбраныя мастаком у раскошныя ўсходнія строі, пераўвасабляюцца ягоным уяўленьнем у біблійных пэрсанажаў<ref name="Britannica"/>. Гэткі задуменны «[[Ерамія]], які аплаквае разбурэньне Ерусаліму» (1630). Для [[штатгальтар]]а [[Фрыдрых-Генрых Аранскі|Фрыдрыха-Генрыха Аранскага]] ён стварае парныя палотны «Узьвіжаньне крыжа» (1633), і «Зьняцьце з крыжа» (1632/1633), натхнёныя шматфігурнымі гравюрамі Рубэнса<ref name="Britannica"/>. === Посьпех у Амстэрдаме === [[Файл:Rembrandt van Rijn - A Polish nobleman.jpg|міні|190пкс|''[[Партрэт польскага шляхціца (Рэмбрант)|Партрэт польскага шляхціца]]'' (1637, [[Нацыянальная галерэя мастацтва (Вашынгтон)|Нацыянальная галерэя мастацтва]], [[Вашынгтон]])]] Слава Рэмбранта як выдатнага майстра распаўсюдзілася па Амстэрдаме пасьля завяршэньня ім групавога партрэту «[[Урок анатоміі доктара Тульпа]]» (1632), на якім уважлівыя хірургі не былі вышыхтаваныя ў паралельныя рады, зьвернутыя да гледача (як тое было прынятае ў партрэтным жывапісе таго часу), а строга разьмеркаваныя ў пірамідальнай кампазыцыі, якая дазволіла псыхалягічна аб’яднаць усіх дзеючых асобаў у адзіную групу<ref name="Britannica"/>. Багацьце мімікі кожнага твару і драматычнае выкарыстаньне сьвятлаценю падводзіць вынік над гадамі экспэрымэнтаваньня, сьведчачы пра надыход творчай сталасьці мастака. [[Файл:Rembrandt-Belsazar.jpg|міні|270пкс|зьлева|''[[Баль Бальтазара (Рэмбрант)|Баль Бальтазара]]'' (1635, [[Нацыянальная галерэя (Лёндан)|Нацыянальная галерэя]], [[Лёндан]])]] Першыя гады ў Амстэрдаме былі самымі шчасьлівымі ў жыцьці Рэмбранта. Шлюб з [[Саскія ван Эйленбюрг|Саскіяй ван Эйленбюрг]], які адбыўся ў 1634 годзе, адчыніў перад мастаком дзьверы асабнякоў заможных бюргераў, да ліку якіх належаў і ейны бацька — [[бургамістар]] [[Леэўвардэн]]у<ref name="Britannica"/>. У гэты час замовы на стварэньне партрэтаў сыплюцца да яго адна за адной, ня менш за паўсотню партрэтаў датуюцца менавіта першымі гадамі знаходжаньня Рэмбранта ў Амстэрдаме. Асабліва спрыялі яму кансэрватыўныя [[мэнаніты]]. Нямала шуму нарабіў падвойны партрэт [[Мэнаніцтва|мэнаніцкага]] прапаведніка Карнэліса Ансьлё, які быў апеты ў вершах [[Ёст ван дэн Вондэль|ван Вондэлем]]<ref name="Britannica"/>. Матэрыяльны дабрабыт Рэмбранта дазволіў яму набыць [[дом Рэмбранта|уласны дом]], які ён напаўняў прадметамі мастацтва з антыкварных крамаў. Гэта былі ня толькі карціны італьянскіх майстроў і гравюры, але й антычная скульптура, зброя, музычныя інструмэнты{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Для вывучэньня вялікіх папярэднікаў яму было непатрэбна выяжджаць з Амстэрдаму, бо ў горадзе тады можна было ўбачыць такія шэдэўры, як [[тыцыян]]аўскі «[[Арыёста (Тыцыян)|Арыёста]]» й партрэт [[Бальдазарэ Кастыльёнэ]] працы [[Рафаэль|Рафаэля]]. Пад уплывам гэтых працаў Рэмбрант перайшоў ад падвойных партрэтаў да вялікіх выяваў у поўны рост. Да ліку найбольш значных партрэтаў тых гадоў належаць выявы жонкі Рэмбранта, Саскіі — часам у хатнім, лежачы ў ложку, часам у шыкоўных адзеньнях і тэатралізаваных пераўвасабленьнях: «Саскія ў вобразе Флёры» (1634). У 1641 годзе ў іх нарадзіўся сын [[Тытус ван Рэйн|Тытус]], яшчэ трое дзяцей памерлі ў маленстве. Лішкі жыцьцёвай сілы мастака ў гады шлюбу з Саскіяй з найбольшай бравурнасьцю выяўлены ў карціне «[[Блудны сын у карчме (Рэмбрант)]]» (1635). Іканаграфія гэтай услаўленай працы ўзыходзіць да маралістычных выяваў распусты [[блудны сын|блуднага сына]] зь біблейскай прыповесьці<ref name="Britannica"/>. Саскія памерла праз год пасьля нараджэньня сына, і ў жыцьці Рэмбранта пачаўся пэрыяд бесьперапынных асабістых стратаў{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. === Біблійныя сюжэты === [[Файл:Rembrandt Harmensz. van Rijn 026.jpg|міні|270пкс|''[[Даная (Рэмбрант)|Даная]]'' ў 1985 годзе падвергнулася вандальнаму нападу, але была адноўленая савецкімі рэстаўратарамі (1636/1643, [[Эрмітаж]], [[Пецярбург]])]] На творчы дыялёг Рэмбранта зь вялікімі італьянскімі мастакамі ўказваюць ня толькі партрэтныя працы, але й шматфігурныя карціны на міталягічныя й біблійныя тэмы, якія адлюстравалі клопат мастака аб вонкавых эфэктах і ў гэтым дачыненьні сугучны творам майстроў барочнай Італіі{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Знакамітая «[[Даная (Рэмбрант)|Даная]]» (1636/1643) уся прамянее сьвятлом. «Выкраданьне [[Эўропа (міталёгія)|Эўропы]]» (1632) і «Выкраданьне Ганімэду» (1635) — таксама звычайныя сюжэты італьянскага жывапісу — цалкам зьмененыя Рэмбрантам шляхам увядзеньня, у першым выпадку, галяндзкага [[пэйзаж]]у, у другім — іранічнай трактоўкай легендарнага юнака-прыгажуна як немаўляці са скажонай ад жаху грымасай. Як і ў гады працы зь Лястманам, творчае ўяўленьне Рэмбранта патрабуе біблійных сюжэтаў з адносна нераспрацаванай [[іканаграфія]]й. У «Балі [[Бальтазар]]а» (1635) на тварах дзеючых асобаў адлюстраваны непадробны жах, уражаньне трывогі ўзмацьняецца драматычным асьвятленьнем сцэны. Ня менш дынамічна праца «Ахвярапрынашэньне Абрама» (1635) — застылы ў паветры нож надае сцэне непасрэднасьць фатаграфічнай выявы. Пазьнейшая вэрсія гэтай кампазыцыі зь [[Мюнхэн]]у зьяўляецца прыкладам таго, як якасна капіявалі карціны Рэмбранта ягоныя вучні<ref name="Britannica"/>. Эфэкты сьвятла і ценю Рэмбрант распрацоўваў і ў [[афорт]]ах, як то «Хрыстос перад Пілятам» (1636), якім нярэдка папярэднічалі шматлікія падрыхтоўчыя малюнкі. На працягу ўсяго наступнага жыцьця афорты прыносілі Рэмбранту ня меншы прыбытак, чым уласна жывапіс<ref name="Britannica"/>. Як афартыст ён асабліва славіўся ўжываньнем сухой іголкі, дынамічнага [[штрых]]у й тэхнікі [[зацяжка (тэхніка)|зацяжкі]]{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. === «Начны дазор» === {{Асноўны артыкул|Начны дазор (Рэмбрант)}} [[Файл:The Nightwatch by Rembrandt.jpg|міні|270пкс|''[[Начны дазор (Рэмбрант)|Начны дазор]]'' (1642, [[Дзяржаўны музэй (Амстэрдам)|Дзяржаўны музэй]]), [[Амстэрдам]]]] У 1642 годзе Рэмбрант атрымаў замову на адзін з шасьці групавых партрэтаў амстэрдамскіх [[мушкетэр]]аў для новага будынка Стралковага таварыства; дзьве іншыя замовы дасталіся вучням Рэмбранта. Пры стварэньні гэтай чатырохмятровай карціны, якая зьяўляецца самай вялікай памерам працай мастака, Рэмбрант парваў з [[канон]]амі галяндзкага партрэтнага жывапісу, за два стагодзьдзі прадказаўшы мастацкія вынаходкі XIX стагодзьдзя — эпохі [[рэалізм (жывапіс)|рэалізму]] й [[імпрэсіянізм]]у. Мадэлі былі намаляваныя вельмі непасрэдна, у руху, што зусім не спадабалася заказчыкам, многія зь якіх апынуліся пры гэтым задзьвінутыя на задні плян. {{пачатак цытаты}} Манумэнтальнае тварэньне Рэмбранта, якое захавала раптоўны выступ у паход стралковай роты на чале ротнымі камандзірамі, вырашаная ім як масавая сцэна, працятая рухам натоўпу канкрэтных і безназоўных пэрсанажаў і збудавана на мігатлівым кантрасьце ярка асьветленых каляровых плямаў і зацененых зонаў. Выпадковасьць захаванай на палатне сытуацыі, якае стварае ўражаньне разнабою і напружанасьці, разам з тым прасякнутая ўрачыстасьцю і гераічным уздымам, збліжаецца па сваім гучаньні з гістарычнай кампазыцыяй{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. {{канец цытаты}} Гэтае адважнае спалучэньне групавога партрэту з ваеннымі ўспамінамі [[Нідэрляндзкая рэвалюцыя|Нідэрляндзкай рэвалюцыі]] адпугнула некаторых заказчыкаў. Біёграфы Рэмбранта спрачаюцца аб тым, у якой ступені няўдача «Начнога дазору»{{Заўвага|Менавіта такую памылковую назву пасьля атрымала карціна, да рэстаўрацыі 1940-х гадоў стоеная пад пацямнелым лакам і сажай.}} паўплывала на далейшую кар’еру мастака<ref name="berger">''Berger, Harry''. Manhood, Marriage, & Mischief: Rembrandt’s 'Night watch' and other Dutch group portraits. Fordham University Press, 2007. p. 177. {{ISBN|0-8232-2557-7}}.{{ref-en}}</ref>. Вельмі імаверна, што распаўсюджаная легенда пра няўдачу гэтай працы беспадстаўная<ref name="berger"/>. [[Файл:De Nachtwacht (1).JPG|міні|270пкс|зьлева|Рэмбрант і героі «Начнога дазору» на [[плошча Рэмбранта|плошчы Рэмбранта]] ў [[Амстэрдам]]е]] [[Кансьпіралёгія|Кансьпіралягічная]] вэрсія гісторыі «Начнога дазору» прыведзена ў фільмах брытанскага рэжысэра [[Пітэр Грынўэй|Пітэра Грынўэя]] «Начны дазор» (2007)<ref>Фільм Пітэра Грынўэя {{imdb імя | id=0446750 | імя=«Начны дазор» (2007)}}.</ref> і «Рэмбрант. Я абвінавачваю!» (2008)<ref>Фільм Пітэра Грынўэя {{imdb імя | id=1303889 | імя=«Рэмбрант. Я абвінавачваю!» (2008)}}.</ref>. Якімі б ні былі прычыны астуджэньня амстэрдамскай публікі да Рэмбранта, вынікам зьмены ў густах стала згасаньне славы і паступовае зьбядненьне мастака. Пасьля «Начнога дазору» ў майстэрні Рэмбранта засталіся толькі адзінкі з пасьлядоўнікаў. Ранейшыя вучні, запазычыўшы і разьвіўшы якую-небудзь адну рысу раньняга Рэмбранта, сталіся больш запатрабаванымі мастакамі, чым іхны настаўнік. Асабліва характэрны ў гэтым дачыненьні [[Говарт Флінк]], які ў дасканаласьці засвоіў вонкавую бравурнасьць дынамічных рэмбрантаўскіх палотнаў 1630-х гадоў. Лейдэнец [[Герард Доў]], які быў адным зь першых вучняў Рэмбранта, усё жыцьцё заставаўся пад уплывам лястманаўскай эстэтыкі палотнаў кшталту «Алегорыі музыкі»<ref name="Britannica"/>. [[Карэл Фабрыцыюс]], які працаваў у майстэрні каля 1640 году, ахвотна экспэрымэнтаваў з пэрспэктывай і распрацоўваў высьветлены фон выяваў, што прынесла яму посьпех у [[Дэльфт|Дэльфце]]<ref>''Roland E. Fleischer, Susan Scott Munshower, Susan C. Scott''. ''[http://books.google.com/books?id=CGtvMeltxlIC The Age of Rembrandt]: Studies in Seventeenth-century Dutch Painting''. Pennsylvania State Press, 1988. {{ISBN|0-915773-02-3}}. P. 96.{{ref-en}}</ref>. Тое, што на працягу 1640-х гадоў ад Рэмбранта адварочваюцца заказчыкі і пакідаюць вучні, тлумачыцца ня столькі неадназначным успрыманьнем «Начнога дазору», колькі агульным паваротам маляўнічай моды ў бок скурпулёзнай дэталізацыі, да якой сам Рэмбрант быў найбольш схільны ў раньнія гады<ref name="Britannica"/>. Лёгіка творчага разьвіцьця вяла мастака ў процілеглы кірунак. Зь цягам часу ён стаў аддаваць перавагу адважным мазкам пэндзля і рэзкім кантрастам сьвятла й ценю, якая прыглушвае амаль усе фонавыя дэталі. === Пераходны пэрыяд === Зьвестак пра асабістае жыцьцё Рэмбранта ў 1640-я гг. у дакумэнтах захавалася мала<ref name="Britannica"/>. З вучняў гэтага пэрыяду вядомы толькі [[Нікаляс Мас]] з [[Дордрэхт]]у<ref name="Britannica"/>. Мабыць, мастак працягваў жыць як і раней. Сямейства памерлай Саскіі выказвала заклапочанасьць тым, як ён распарадзіўся ейным пасагам<ref name="Britannica"/>. Няня Тытуса, [[Герт’е Дыркс]], падала на яго ў суд за парушэньне абяцаньня пабрацца зь ёй шлюбам; дзеля ўладжваньня гэтага інцыдэнту мастаку прыйшлося раскашэліцца<ref name="Britannica"/>. <gallery caption="Партрэты сям’і Рэмбранта" widths="135пкс" heights="145пкс" class="center"> Self-portrait at 34 by Rembrandt.jpg|''Аўтапартрэт'' (1640) Rembrandt Harmensz. van Rijn 089.jpg|''Саскія ў чырвоным капялюшы'' (1633/1634) Rembrandt Harmensz. van Rijn 102.jpg|''Тытус у чырвоным берэце'' (1658) Rembrandt (Rembrandt van Rijn) - A Woman in Bed - Google Art Project - cropped.jpg|Гэрцье Дыркс? (1644) Rembrandt Harmensz. van Rijn 081.jpg|Гэндрык’е Стофэльс (1655) </gallery> У канцы 1640-х Рэмбрант сышоўся са сваёй маладой прыслужніцай [[Гэндрык’е Стофэльс]], вобраз якой, мільгае ў шматлікіх партрэтных працах гэтага пэрыяду («Флёра» (1654), «Жанчына, якая купаецца» (1654), «Гэндрык’е ля вакна» (1655)). Прыходзкі савет асудзіў Гэндрык’е за «грахоўнае сужыцьцё», калі ў 1654 годзе ў яе з мастаком нарадзілася дачка Карнэлія. У гэтыя гады Рэмбрант адыходзіць ад тэмаў, якія маюць грандыёзнае нацыянальнае або агульначалавечае гучаньне<ref name="Britannica"/>. Маляўнічыя працы гэтага пэрыяду нешматлікія<ref name="Britannica"/>. [[Файл:Rembrandt - De Poolse ruiter, c.1655 (Frick Collection).jpg|міні|зьлева|270пкс|''[[Лісоўчык (Рэмбрант)|Лісоўчык]]'' (1655, [[калекцыя Фрыка]], [[Нью-Ёрк]]]] Мастак падоўгу працуе над гравіраванымі партрэтамі [[бургамістр]]а [[Ян Сыкс|Яна Сыкса]] (1647) і іншых уплывовых бюргераў. Усе вядомыя яму прыёмы і тэхнікі гравіроўкі пайшлі ў ход пры стварэньні старанна прапрацаванага афорту «[[Хрыстос, які вылечвае хворых]]», больш вядомага як «Ліст у сто гульдэнаў», — менавіта за такі велізарны для XVII стагодзьдзя кошт ён быў пазьней прададзены. Над гэтым афортам, які ўравжае тонкасьцю сьвятлаценявай гульні, ён працаваў сем гадоў, з 1643 па 1649 <ref name="Britannica"/>. У 1661 годзе працягнулася праца над створаным у 1653 годзе афортам «[[Тры крыжы (Рэмбрант)|Тры крыжы]]» (ня скончаны). [[Файл:Rembrandt Harmensz. van Rijn 058.jpg|thumb|190пкс|''[[Сьвятое сямейства (Рэмбрант)|Сьвятое сямейства]]'' (1645, [[Эрмітаж]], [[Пецярбург]])]] У гады жыцьцёвых нягодаў увагу мастака прыцягваюць [[пэйзаж]]ы з нахмуранымі аблокамі, шквальным ветрам і іншымі атрыбутамі рамантычна ўсхваляванай прыроды ў традыцыях Рубэнса і [[Сэгерс]]а<ref name="Britannica"/>. Да пэрлінаў рэмбрантаўскага рэалізму належыць «Зімовы пэйзаж» 1646 году. Аднак вяршыняй майстэрства Рэмбранта-пэйзажыста былі ня столькі жывапісныя працы, колькі малюнкі й афорты, такія як «Млын» (1641) і «[[Тры дрэвы (Рэмбрант)|Тры дрэвы]]» (1643)<ref name="Britannica"/>. Ён асвойвае й іншыя новыя для сябе жанры — [[натурморт]] (з дзічынай і разабранымі тушамі) і конны партрэт (хоць, па агульным меркаваньні, коні ў Рэмбранта ніколі не атрымліваліся)<ref>[https://web.archive.org/web/20121022070337/http://easyweb.easynet.co.uk/~giraffe/e/hard/text/remb.html Rembrandt’s Trick with Mirrors.] — Interview with Nigel Konstam.{{ref-en}}</ref><ref>''Art in the Making: Rembrandt''. Yale University Press, 2006. P. 189.{{ref-en}}</ref>. Паэтычнае выражэньне ў гэтыя гады атрымліваюць сцэны паўсядзённага хатняга жыцьця,{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}} як два «Сьвятыя сямействы», 1645 і 1646 гадоў. Разам з «Пакланеньнем пастухоў» (1646) і «Адпачынкам на шляху ў Эгіпет» (1647) яны дазваляюць гаварыць пра тэндэнцыю да ідэалізацыі патрыярхальнага ўкладу сямейнага жыцьця{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. Гэтыя працы сагрэтыя цёплымі пачуцьцямі роднаснай блізкасьці, каханьня, спачуваньня{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Сьветлацень у іх дасягае нябачанага раней багацьця адценьняў. [[Калярыт]] асабліва цёплы, зь перавагай мігатлівых чырвоных і залаціста-карычневых таноў{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. === Позьні Рэмбрант === У 1653 годзе, адчуваючы матэрыяльныя цяжкасьці, мастак перадаў амаль усю сваю маёмасьць сыну Тытусу<ref name="Britannica"/>, пасьля чаго заявіў у 1656 годзе аб [[банкруцтва|банкруцтве]]. Пасьля распродажу ў 1657-58 гг. дому і маёмасьці (захаваўся цікавы каталёг мастацкага збору Рэмбранта)<ref name="Britannica"/> мастак перабраўся на ўскраіну Амстэрдаму, у габрэйскі квартал, дзе правёў рэшту жыцьця{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. Самым блізкім для яго чалавекам у тыя гады, відаць, заставаўся Тытус; менавіта ягоныя выявы найбольш шматлікія. На адных ён паўстае прынцам з чароўнай казкі, на іншых — вытканым з сонечных прамянёў анёлам{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Сьмерць Тытуса ў 1668 годзе стала для мастака адным з апошніх удараў лёсу; яго самога ня стала годам пазьней. [[Файл:Rembrandt Harmensz. van Rijn 013.jpg|міні|190пкс|''[[Арыстотэль зь бюстам Гамэра (Рэмбрант)|Арыстотэль зь бюстам Гамэра]]'' (1653, [[Мэтраполітэн-музэй]], [[Нью-Ёрк]])]] [[Файл:Rembrandt Harmensz. van Rijn 049.jpg|міні|зьлева|190пкс|''[[Мацьвей і анёл (Рэмбрант)|Мацьвей і анёл]]'' (1661, [[Люўр-Ленс]], [[Па-дэ-Кале]]). Магчыма, мадэльлю для анёла зьяўляўся сын мастака — Тытус]] Адметная рыса рэмбрантаўскай творчасьці 1650-х — выразнасьць і манумэнтальнасьць буйнафігурных кампазыцый{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. Характэрна ў гэтым дачыненьні праца «[[Арыстотэль зь бюстам Гамэра]]», выкананая ў 1653 годзе для сыцылійскага арыстакрата Антоніё Руфо і прададзеная ў 1961 годзе яго спадчыньнікамі на аўкцыёне [[Мэтраполітэн-музэй|Мэтраполітэн-музэю]] за рэкордную на той момант суму ў два зь лішнім мільёны даляраў<ref>Knox, Sanka. [http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F50913FD3F581B728DDDAF0994D9415B818AF1D3 Museum Gets Rembrandt for 2.3 Million], [[The New York Times]] (1961-11-16).{{ref-en}}</ref>. Арыстотэль пагружаны ў глыбокі роздум; унутранае сьвятло, здаецца, зыходзіць ад яго твару і ад бюста [[Гамэр]]а, на які ён усклаў сваю руку<ref name="Britannica"/>. Калі на палотнах 1650-х гадоў колькасьць фігураў ніколі не перавышае трох, то ў апошняе дзесяцігодзьдзе свайго жыцьця Рэмбрант вяртаецца да стварэньня шматфігурных кампазыцый. У двух выпадках гэта былі буйныя і прэстыжныя заказы. Манумэнтальная гераічная карціна «[[Змова Юлія Цывіліса]]» (1661) стваралася для новай Амстэрдамскай ратушы, але па нейкіх прычынах не задаволіла заказчыкаў і не была аплачаная<ref name="Britannica"/>. Фрагмэнт карціны, які захаваўся ў [[Стакгольм]]е, уражае суровым рэалізмам і нечаканымі вобліскамі сьветлых фарбаў на фоне навакольнай цемры{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Групавы партрэт «[[Сындыкі]]» (1662), нягледзячы на натуральнасьць постацяў, ажыўленасьць мімікі і згуртаванасьць кампазыцыйнага рашэньня, уяўляе сабою крок назад у параўнаньні зь безкампрамісным натуралізмам «Начнога дазору»<ref name="Britannica"/>. Затое ўсе патрабаваньні заказчыкаў былі выкананыя. Апошнія два дзесяцігодзьдзі жыцьця Рэмбранта сталі вяршыняй ягонага майстэрства як партрэтыста{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Мадэлямі выступаюць ня толькі таварышы мастака ([[Нікаляс Брэйнінг]], 1652; [[Герард дэ Лерэс]], 1665; [[Ераміяс дэ Дэкер]], 1666), але і невядомыя салдаты і старыя — усе тыя, хто як і аўтар прайшлі праз гады гаротных выпрабаваньняў{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Іхныя твары і рукі азораны ўнутраным духоўным сьвятлом. Парадны партрэт Яна Сыкса (1654), які нацягвае на руку пальчатку, адрозны выключнай гармоніяй калярыту, шырынёй пастозных мазкоў. Унутраную эвалюцыю мастака перадае чарада аўтапартрэтаў, якая раскрывае гледачу сьвет рэмбрантаўскіх патаемных перажываньняў. Да сэрыі аўтапартрэтаў блізкая чарада выяваў прымудроных жыцьцём [[апостал]]аў; нярэдка ў асобе апостала адгадваюцца рысы самога майстра<ref name="Britannica"/>. <gallery caption="Рэмбрантаўскія старыя" widths="135пкс" heights="145пкс" class="center"> Rembrandt Harmenszoon van Rijn - An Old Man in Red.JPG|''Стары ў чырвоным'' (1652—1654) Rembrandt Harmenszoon van Rijn - Bust of an Old Man in a Fur Cap.JPG|''Бюст старога ў футравай шапцы'' (1630) Rembrandt Harmensz. van Rijn 106.jpg|''Галава старога ў шапцы'' (1628—1630) Rembrandt Harmensz. van Rijn 114.jpg|''Партрэт сьветлавалосага мужчыны'' (1667) Portrait-of-an-Old-Jew.jpg|''Партрэт старога ў фатэлі'' (1654) </gallery> === Апошнія працы === [[Файл:Rembrandt Harmensz van Rijn - Ahasuerus, Haman and Esther - Google Art Project.jpg|міні|270пкс|Вельмі пашкоджаная карціна ''[[Асур, Аман і Эсфір (Рэмбрант)|Асур, Аман і Эсфір]]'' (1660, [[Дзяржаўны мастацік музэй імя Пушкіна]], [[Масква]])]] Мастацкі геній Рэмбранта разьвіваўся па ўзыходнай{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Апошнія працы ўяўляюць сабою адзінкавую зьяву ў гісторыі жывапісу. Сакрэт іхных ліпкіх фарбаў, якія як бы сьцякаюць па палатне, дагэтуль не разгаданы. Фігуры манумэнтальныя і знарочыста набліжаны да пярэдняй плоскасьці палатна. Мастак спыняецца на рэдкіх біблійных сюжэтах, пошук адпаведнасьцяў якім у Бібліі дагэтуль займае дасьледчыкаў ягонай творчасьці. Яго вабяць такія моманты быцьця, калі чалавечыя перажываньні выяўляюцца з найбольшай сілай{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. [[Файл:Rembrandt Harmensz. van Rijn - The Return of the Prodigal Son.jpg|thumb|190пкс|left|''[[Вяртаньне блуднага сына (Рэмбрант)|Вяртаньне блуднага сына]]'' (1666/1669, [[Эрмітаж]], [[Пецярбург]])]] Глыбокая драматычная напружанасьць уласьцівая такім працам, як «Асур, Аман і Эсфір» (1660) і [[Адрачэньне Пятра (Рэмбрант)|«Адрачэньне апостала Пятра»]] (1660). Па тэхніцы выкананьня ім сугучны апошнія карціны, аб’яднаныя сямейнай тэмай, — няскончанае «[[Вяртаньне блуднага сына (Рэмбрант)|Вяртаньне блуднага сына]]»<ref>[http://www.googleartproject.com/museums/hermitage/return-of-the-prodigal-son Вяртаньне блуднага сына (выява ад Google у высокім разрозьненьні)]</ref> (1666/1669), сямейны партрэт з [[Браўншвайг]]у (1668/1669) і т. з. «[[Габрэйская нявеста]]» (1665). Датаваньне ўсіх гэтых твораў умоўнае, акалічнасьці іхнага стварэньня акружаны таямніцай. Дасьледчыкі зь цяжкасьцю падбіраюць словы для апісаньня густых «фарбаў, якія пераліваюцца і цьмеюць у залацістай імзе», нанесеных на палатно шпатэлем, ці [[мастыхін]]ам<ref name="Britannica"/>: {{пачатак цытаты}} Актыўнае дзеяньне адсутнічае, статычныя, зьнешне стрыманыя пэрсанажы, часам ахінутыя зьзяньнем парчовых адзеньняў, выступаюць з зацененай прасторы, якая атачае іх. Пануючыя цёмныя залаціста-карычневыя тоны падпарадкоўваюць сабе ўсе фарбы, сярод якіх асаблівая роля належыць падпаленым знутры, падобна цьмеючым вуглям, адценьням чырвонага. Густыя рэльефныя мазкі, працятыя рухам сьветланоснай фарбавай масы, спалучаюцца ў зацененых зонах з напісанымі тонкім пластом празрыстымі [[лесіроўка]]мі. Фактура фарбавай паверхні твораў позьняга Рэмбранта здаецца мігатлівай каштоўнасьцю. Хвалюючая чалавечнасьць ягоных вобразаў адзначана таямнічай прыгажосьцю{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. {{канец цытаты}} На кёльнскім аўтапартрэце 1662 году рысы аўтара скажоны горкай усьмешкай, а на апошніх аўтапартрэтах 1669 году (Галерэя [[Уфіцы]], [[Лёнданская Нацыянальная галерэя]] і [[Маўрыцхейс]]) ён, нягледзячы на фізычную немач, якая кідаецца ў вочы, спакойна глядзіць у твар сваёй долі{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}. Рэмбрант сканаў 4 кастрычніка 1669 году ў Амстэрдаме. Пахавалі яго ў амстэрдамскай [[Вэстэркерк]]<ref name="Britannica"/>. Усяго за сваё жыцьцё Рэмбрант стварыў каля 350 карцінаў, больш 100 малюнкаў і каля 300 афортаў. Дасягненьні Рэмбранта-малявальшчыка не саступаюць ягоным дасягненьням у вобласьці жывапісу{{зноска|Каптерева|2006|Каптерева|1}}; асабліва цэняцца яго позьнія малюнкі, выкананыя трысьняговым пяром{{зноска|БСЭ|1965|Доброклонский|1}}. == Пасьмяротная слава == [[Файл:Rembrandt.JPG|міні|зьлева|190пкс|Помнік Рэмбранту (1852 год) на плошчы Рэмбранта ў [[Амстэрдам]]е]] [[Файл:Rembrandshuis.jpg|міні|270пкс|[[Дом Рэмбранта]] ў год 400-годзьдзя мастака]] Чалавецтву спатрэбілася два стагодзьдзі, каб у поўнай меры ацаніць значэньне творчасьці Рэмбранта. Незважаючы на тое, што яшчэ [[Джаваньні Кастыльёнэ]] і [[Джаваньні Батыста Т’еполё]] натхняліся ягонымі афортамі<ref name="Britannica"/>, адвага Рэмбранта-жывапісца і трапнасьць ягоных назіраньняў у якасьці малявальшчыка ўпершыню атрымалі прызнаньне ў XIX стагодзьдзі, калі мастакі рэалістычнай школы [[Курбэ]] супрацьпаставілі ягоную глыбока прачулую паэзію сьвятла й цені бяспрэчнай дакладнасьці і выразнасьці францускага [[акадэмізм]]у<ref>''Alison McQueen''. ''[http://books.google.com/books?id=N0dVqAsR5k0C The Rise of the Cult of Rembrandt]: Reinventing an Old Master in Nineteenth-century France''. Amsterdam University Press, 2003. {{ISBN|90-5356-624-4}}.{{ref-en}}</ref>. Яшчэ сто гадоў назад самым вялікім зборам рэмбрантаўскіх палотнаў мог пахваліцца [[Імпэратарскі Эрмітаж]]<ref>Рембрандт ван Рейн // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) — СПб., 1890—1907.{{ref-ru}}</ref>, аднак у XX стагодзьдзі частка гэтага збору была распрададзена, некаторыя карціны былі перададзены ў [[Пушкінскі музэй]], аўтарства іншых было аспрэчана. На працягу ўсяго XX стагодзьдзя галяндцы вялі крапатлівую працу па скупцы палотнаў Рэмбранта й іхнага вяртаньня на радзіму; у выніку гэтых намаганьняў найбольшую колькасьць карцінаў Рэмбранта можна цяпер пабачыць у амстэрдамскім [[Рэйксмюсэюм]]е<ref>{{Спасылка | url = https://www.rijksmuseum.nl/pers/tentoonstellingen/flowers?lang=en | загаловак = Rembrandt's Pupils | accessdate = | мова = | камэнтар = Афіцыйны сайт Рэйксьмюсэюма | archiveurl = https://www.rijksmuseum.nl/pers/tentoonstellingen/flowers?lang=en | archivedate = }}{{ref-en}}</ref>. Адна з цэнтральных плошчаў Амстэрдама, Botermarkt у 1876 годзе атрымала сучасную назву [[Плошча Рэмбранта]] ({{мова-nl|Rembrandtplein}}) у гонар вялікага мастака. У цэнтры плошчы знаходзіцца помнік Рэмбранту. У амстэрдамскім [[дом Рэмбранта|доме мастака]] з 1911 году таксама дзейнічае музэй, дзе выстаўлены пераважна афорты<ref>{{спасылка | url = http://www.rembrandthuis.nl/en/collectie/schilderijen | загаловак = Collection history | accessdate = | мова = | камэнтар = Сайт дому-музэю Рэмбранта ў Амстэрдаме | archiveurl = http://www.rembrandthuis.nl/en/collectie/schilderijen | archivedate = }}{{ref-en}}</ref>. У 2009 годзе імем мастака быў названы кратар на плянэце [[Мэркурый (плянэта)|Мэркурый]], які зьяўляецца адным з самых буйных у [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]]. Работнікі Дзяржаўнага музэю ў Амстэрдаме вырашылі данесьці мастацтва Рэмбранта бліжэй да людзей. У красавіку 2013 году яны «ажывілі» карціну «Начны дазор», стварыўшы цэлы спэктакль і перанесьлі яго дзеяньне на тэрыторыю вялікага гандлёвага цэнтру<ref>[http://www.youtube.com/embed/a6W2ZMpsxhg?feature=player_embedded «Начны дазор» у гандлёвым цэнтры], відэа.</ref>. == Творчасьць == З 1629 па 1669 год майстар напісаў каля 60 аўтапартрэтаў. Спадчына майстра складае каля 600 карцінаў, 300 афортаў, 2000 малюнкаў. Рэмбрант пісаў партрэты сваякоў, блізкіх і сяброў, ператвараў іх у псыхалягічныя эцюды або жанравыя і міталягічныя карціны («Аўтапартрэт з Саскай», каля 1634 — 35 гадоў, «Флёра», 1634, «[[Вірсавія]]», 1654). Эвангельскія сюжэты часта тлумачыў як сцэны з жыцьця народа («Прыповесьць аб работніках на вінаградніку», 1637; «Сьвятое сямейства», 1645). Зыходзячы з жыцьцёвых назіраньняў, Рэмбрант дасягнуў высокіх мастацкіх абагульненьняў, якія захоўваюць за яго шэдэўрамі значэньне вечных каштоўнасьцяў («Вячэра ў Эмаусе», «Даная», «Адрачэньне апостала Пятра», «Асур, Аман і Эсфір», «Якаў бласлаўляе сыноў Ёсіфа», «Габрэйская нявеста», «Вяртаньне блуднага сына», каля 1668-69). Улюбёным сродкам мадэляваньня вобразаў стала ўжываньне эфэктаў сьветлаценю, ейных нюансаў і кантрастаў, з дапамогай якіх ён дасягаў вялікай матэрыяльнасьці і скіроўваў увагу гледача на галоўнае ў кампазыцыі. Стрыманая залаціста-чырвоная гама, ляканічны малюнак і мігаценьне сьвятла надавалі маляўнічай манэры Рэмбранта асаблівасьць і эмацыйную выразнасьць. Рэмбрант зрабіў вялікі ўклад у разьвіцьцё сусьветнага рэалістычнага мастацтва. == Праблемы атрыбуцыі == [[Файл:Mann mit dem Goldhelm.jpg|міні|190пкс|''[[Партрэт чалавека з залатым шлемам (карціна)|Мужчына ў залатым шлеме]]'' — раней адзін з самых вядомых рэмбрантаўскіх партрэтаў, цяпер ужо не атрыбутуецца майстру (1650?, [[Бэрлінская карцінная галерэя]])]] {{Асноўны артыкул|Дасьледчы праект Рэмбрант}} Адной зь невырашальных праблемаў для дасьледчыка творчасьці Рэмбранта да апошняга часу заставалася велізарная колькасьць копіяў і рэплік зь ягоных палотнаў, якія са спрадвечных часоў праходзілі ў каталёгах пад ягоным імем<ref>Гл. падрабязьней: ''Catherine B. Scallen''. ''[http://books.google.com/books?id=nFSC4KnKbLsC Rembrandt, Reputation, and the Practice of Connoisseurship]''. Amsterdam University Press, 2004. {{ISBN|90-5356-625-2}}.{{ref-en}}</ref>. Так, напрыклад, вядомыя дзесяць вэрсіяў карціны ''«Юда вяртае трыццаць срэбнікаў»'', якія немагчыма адназначна прыпісаць пэўнаму мастаку<ref>''Kristin Bahre'' u. a. (Hrsg.): ''Rembrandt. Genie auf der Suche.'' DuMont Literatur und Kunst, Köln 2006. Seite 208.{{ref-de}}</ref>. У 1968 годзе ў Амстэрдаме пачаў работу [[Дасьледчы праект Рэмбрант]], які паставіў сваёй мэтай складаньне выверанага рэестру твораў Рэмбранта з выкарыстаньнем найноўшых мэтадаў вызначэньня аўтарства. За гады ягонай працы колькасьць прыпісаных Рэмбранту палотнаў скарацілася да 350 адзінак<ref>De Witt, David. A Rembrandt comes out of the shadows., Queen’s Quaterly (2003-12-22).{{ref-en}}</ref>, у той час як на пачатак XX стагодзьдзя лічылася, што пэндзлю Рэмбранта належаць каля 800 карцінаў.<ref>«Наука и жизнь», № 12, 2011, стр. 66.{{ref-en}}</ref>. Напрыклад, з 12 карцінаў, якія выстаўляліся ў [[Збор Ўолеса|Зборы Ўолеса]] пад імем вялікага мастака, праект пацьвердзіў рэмбрантаўскае аўтарства толькі адной<ref>''Gash, John''. Rembrandt or not? — Rembrandt Research Project attempts to authenticate certain works., [[Art in America]] (January 1993).{{ref-en}}</ref>. Посьпех праекту падштурхнуў вучоных на падобныя дасьледаваньня і ў дачыненьні да іншых мастакоў, у прыватнасьці, да [[Тыцыян]]а. === Краіны, дзе захоўваюцца творы Рэмбранта === <div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3; font-size:12пкс;"> * [[Аўстралія]] * [[Аўстрыя]] * [[Бразылія]] * [[Бэльгія]] * [[Вялікабрытанія]] * [[Гандурас]] * [[Гішпанія]] * [[ЗША]] * [[Італія]] * [[Нідэрлянды]] * [[Нямеччына]] * [[Расея]] * [[Украіна]] * [[Францыя]] * [[Швайцарыя]] * [[Швэцыя]] * [[Японія]] </div> == Вучні і гады іх вучнёўства ў Рэмбранта == <div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3; font-size:12пкс;"> * [[Герыт Доў]] (Gerrit Dou) 1628—1632 * Ісаак дэ Юдэрвіль (Isaac de Jouderville) 1629—1632 * Якаб дэ Вэт (Jacob de Wet) 1631—1632 * Вілем дэ Поортэр (Willem de Poorter) 1631—1632 * Говарт Флінк (Govaert Flinck) 1633—1637 * Карнэліс Браўвэр (Cornelis Brouwer) каля 1634 * Гербрант ван дэн Ээкгаўт (Gerbrandt van den Eeckhout) 1635—1641 * Леэндэрт ван Бэйрэн (Leendert van Beyeren) 1636—1642 * [[Фэрдынанд Боль]] (Ferdinand Bol) 1636—1643 * Ян Віктарс (Jan Victors) 1636—1640 * Якаб ван Дорстэн (Jacob van Dorsten) 1640—1645 * [[Самуэль ван Гоогстратэн]] (Samuel van Hoogstraeten) 1640—1646 * Абрагам Фурнэрыюс (Abraham Furnerius) 1640—1646 * Рэйнір ван Гервэн (Reynier van Gherwen) 1640—1646 * Лямбэрт Доомэр (Lambert Doomer) 1640—1642 * [[Карэл Фабрыцыюс]] (Carel Fabritius) 1640—1644 * Бэрнгард Кайль (Bernhard Keil) 1641—1644 * Крыстоф Паўдыс (Christoph Paudiss) 1642—1644 * Ёган Ульрых Майр (Johann Ulrich Mayr) 1642—1649 * Барэнт Фабрыцыюс (Barent Fabritius) 1643—1646 * Карэл ван дэр Плюйм (Karel van der Pluym) 1643—1646 * Дырк Сантвоорт (Dirck Santvoort) 1647—1648 * [[Нікаляс Мас]] (Nicolaes Maes) 1647—1651 * Гэндрык Гээрсхоп (Hendrick Heerschop) 1649—1650 * Канстантэйн ван Рэнэс (Constantijn van Renesse) 1649—1653 * [[Вілем Дрост]] (Willem Drost) 1650—1654 * Яганэс дэ Ёнг Равэн (Johannes De Jonge Raven) 1650—1651 * Абрагам ван Дэйк (Abraham van Dijck) 1650—1651 * Пітэр дэ Віт (Pieter de With) 1650—1651 * Гэйман Дзюлярт (Heyman Dullaert) 1652—1656 * Яганэс ван Глябээк (Johannes van Glabbeeck) 1652—1656 * Якабус Левэк (Jacobus Levecq) 1652—1656 * [[Тытус ван Рэйн]] (Titus van Rijn) 1654—1657 * Яган Лейпэнюс (Johannes Leupenius) 1660—1661 * Арт дэ Гельдэр (Aert de Gelder) 1661—1668 * [[Готфрыд Кнэлер]] (Godfried Kneller) 1668—1669 * [[Антоні ван Барсом]] (Anthonie van Borssom) </div> == Кінаўвасабленьні == Асоба Рэмбранта знайшла свае кінўвасабленьні ў наступных стужках<ref>[http://www.kinopoisk.ru/ Kinopoisk.ru].{{ref-ru}}</ref>: * «Рэмбрант» / Rembrandt — рэж. Аляксандар Корда ([[Вялікабрытанія]], 1936) * «Рэмбрант: Партрэт 1669» / Rembrandt fecit 1669 — рэж. Ёс Стэлінг ([[Нідэрлянды]], 1977) * «Рэмбрант» / Rembrandt — рэж. Шарль Матон ([[Нямеччына]], [[Францыя]], Нідэрлянды, 1999) * «Начны дазор» / Nightwatching — рэж. [[Пітэр Грынўэй]] (Вялікабрытанія, Францыя, [[Канада]], Нямеччына, [[Польшча]], 2007) * "Рэмбрант. Я абвінавачваю! "/ Rembrandt’s J’accuse — рэж. Пітэр Грынуэй (Вялікабрытанія, 2008) * «Рэмбрант і я»/ Rembrandt en ik — рэж. Марлен Гарыс (Нідэрлянды, 2011) == Галерэя == === Аўтапартрэты === <gallery widths="170px" heights="170px" class="center"> Rembrandt - Self-Portrait - WGA19206.jpg|''Малады Рэмбрант'', каля 1628 году, калі мастаку было 22 гады. [[Дзяржаўны музэй (Амстэрдам)|Дзяржаўны музэй]], [[Амстэрдам]] Rembrandt van Rijn 184.jpg|''Аўтапартрэт'', каля 1629; [[Нямецкі нацыянальны музэй]], [[Нюрнбэрг]] Rembrandt van Rijn 199.jpg|''Аўтапартрэт'', 1630, [[Нацыянальны музэй Швэцыі|Нацыянальны музэй]], [[Стакгольм]] Self-portrait by Rembrandt - Gemäldegalerie - Berlin - Germany 2017.jpg|''Аўтапартрэт з вэльвэтавым бэрэтам і ў футравай куртцы'', 1634 </gallery><gallery widths="170px" heights="170px" class="center"> Rembrandt1640.png|''Аўтапартрэт'', у 34 гады, 1640 Rembrandt Harmensz. van Rijn 127b.jpg|''[[Аўтапартрэт (Рэмбрант, Вена)|Аўтапартрэт]]'', алей, 1652. [[Музэй гісторыі мастацтваў]], [[Вена]] Rembrandt Harmensz. van Rijn 132.jpg|''Аўтапартрэт'', Вена каля 1655, алей, скарочана ў памерах. [[Музэй гісторыі мастацтваў (Вена)|Музэй гісторыі мастацтваў]], [[Вена]] Rembrant Self-Portrait, 1660.jpg|''Аўтапартрэт'', 1660 </gallery><gallery widths="170px" heights="170px" class="center"> Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg|''[[Аўтапартрэт зь дзьвюма акружынамі]]'', каля 1660. [[Кенўуд-гаўс]], [[Лёндан]] Rembrandt van Rijn 142 version 02.jpg|''Аўтапартрэт'', каля 1662. Адзін з двух афарбаваных аўтапартрэтаў, у якіх Рэмбрант павернуты ў левы бок. [[Музэй Вальрафа-Рыхарца]], [[Кёльн]] Rembrandt Harmensz. van Rijn 134.jpg|''Аўтапартрэт'', 1669. Rembrandt Harmensz. van Rijn 135.jpg|''Аўтапартрэт'', датаваны 1669 годам. Год сьмерці мастака, на гэтым партрэце ён выглядае нашмат старэйшым, чым на іншых аўтапартрэтах. [[Нацыянальная галерэя (Лёндан)|Нацыянальная галерэя]], [[Лёндан]] </gallery> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Шунейка Я. Рэмбрант // {{Літаратура/БелЭн|14к}} * {{Кніга |ref =Gombrich |аўтар =E. H. Gombrich |частка = |загаловак =The Story of Art |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва =Phaidon |год =1995 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn =0-7148-3355-X |наклад = }}{{ref-en}} * {{кніга |ref =Каптерева|аўтар = Т. Каптерева |частка = Рембрандт Харменс ван Рейн. |загаловак = Европейское искусство: Живопись. Скульптура. Графика: Энциклопедия |арыгінал = |спасылка =http://slovari.yandex.ru/dict/euroart/article/ei/ei3-0095.htm |адказны = |выданьне = |месца = М.|выдавецтва = Белый город |год = 2006 |том = 3| страницы = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}{{ref-ru}} * {{кніга |ref =БСЭ |аўтар = М. В. Доброклонский |частка = «Рембрандт, Харменс ван Рейн» |загаловак = |арыгінал = Большая советская энциклопедия |спасылка = |адказны = Гл. ред. С. И. Вавилов |выданьне = 2 издание |месца = М. |выдавецтва = Сов. энциклопедия |год = 1965 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}{{ref-ru}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20120513080039/http://staff.science.uva.nl/~fjseins/RembrandtCatalogue/ Поўны каталёг працаў Рэмбранта] * [http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/r/rembran/index.html Рэмбрант] у Web Gallery of Art {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Нідэрляндзкія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Амстэрдаме]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] b8y4nt1w82op1taq5xp8tjfxhcgb0od 0 45193 2330823 2249497 2022-07-31T15:40:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Сыднэй |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Сыднэю |Назва на мове краіны = Sydney |Код мовы назвы краіны = en |Краіна = Аўстралія |Герб = Sydney - COA.svg |Сьцяг = City of Sydney Flag.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1788 |Статус з = 1842 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Штат |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Новы Паўднёвы Ўэйлз]] |Від адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = |Від адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 12367.7 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5131326 |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Часавы пас = +10 |Летні час = +11 |Сьпіс тэлефонных кодаў = |Тэлефонны код = +61 2 |Паштовы індэкс = |Назва лічбавага клясыфікатару = |Лічбавы клясыфікатар = |Аўтамабільны нумарны знак = |Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = |Выява = Montage_of_Sydney1.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата паўшар’е = паўднёвае |Шырата градусаў = 33 |Шырата хвілінаў = 52 |Шырата сэкундаў = 10 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 151 |Даўгата хвілінаў = 12 |Даўгата сэкундаў = 30 |Назва мапы2 = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/ }} '''Сыднэй''' ({{мова-en|Sydney}}) — найбуйнейшы й самы густанаселены горад у [[Аўстралія|Аўстраліі]] й сталіца штату [[Новы Паўднёвы Ўэйлз]]. Сыднэй разьмешчаны на паўднёва-ўсходнім узьбярэжжы [[Тасманава мора]]. Жыхары Сыднэю называюцца сыднэйцамі й лічацца аднымі з самых касмапалітычных і шматнацыянальным насельніцтвам<ref>[https://web.archive.org/web/20150923220926/http://www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/a-multicultural-australia/programs-and-publications/1995-global-cultural-diversity-conference-proceedings-sydney/public-policy-and-diversity/designing-for-diversity-the «Designing for Diversity: the Multicultural City»]. 1995 Global Cultural Diversity Conference Proceedings, Sydney.</ref>. Сыднэй зьяўляецца найбуйнейшым ангельскамоўным горадам сьвету пасьля [[Лёндан]]у й [[Нью-Ёрк]]у<ref>[http://www.quora.com/What-are-the-largest-English-speaking-cities-in-the-world «The largest English-speaking cities in the world»]. 1995 The largest English-speaking cities in the world.</ref>. Упершыню горад згадваецца ў 1788 годзе як брытанская калёнія ў Аўстраліі, калі ў сыднэйскай бухце камандор [[флёт]]у [[Артур Філіп]] заснаваў тут калёнію-пасяленьне. Горад быў пабудаваны на пагорках у навакольлях [[Порт Джэксан]]у, які вядомы як [[Сыднэйскія гавані]], сёньня ў гэтым месцы знаходзіцца [[Сыднэйскі опэрны тэатар]] і мост [[Гарбар-Брыдж]]. Унутраныя раёны сталічнай вобласьці акружаны нацыянальнымі паркамі й прыбярэжнымі раёнамі, якія прыкметны мноствам бухтаў, рэк, заліваў і пляжаў, у тым ліку знакамітым [[Бондзі-Біч]]. У горадзе месьцяцца шмат вядомых паркаў, як то [[Гайд-парк (Сыднэй)|Гайд-парк]] і Каралеўскія батанічныя сады. У 2010 годзе Сыднэй займаў 7-е месца ў [[Азія|Азіі]] й 28-е ў сьвеце паводле разьвіцьця эканамічных інавацыяў у сьпісе Топ 100 агенцтва ''2thinknow''<ref>[http://www.innovation-cities.com/innovation-cities-top-100-index-top-cities/ «Innovation Cities Top 100 Index»]. Innovation-cities.com.</ref>. Сыднэй таксама ўваходзіць у лік дзесяці самых зручных для жыцьця гарадоў у сьвеце<ref>{{спасылка|url=http://able2know.org/topic/117785-1|загаловак=Mercer’s Quality of Living Survey 2008|выдавец=Mercer Human Resource Consulting}}</ref><ref>{{артыкул|спасылка=http://www.economist.com/node/11116839|загаловак=The Economist’s World’s Most Livable Cities 2008|тып=часопіс|выданьне=[[The Economist]]}}</ref>. Сыднэй мае рэпутацыю міжнароднага цэнтру гандлю, мастацтва, моды, культуры, забаваў, музыкі, адукацыі й турызму, што робіць яго адным з глябальных гарадоў у сьвеце. У горадзе праходзілі буйныя міжнародныя спартовыя мерапрыемствы, як то [[Гульні Брытанскай імпэрыі]] ў 1938 годзе, [[летнія Алімпійскія гульні 2000 году]], а таксама фінальны матч [[Кубак сьвету па рэгбі|Кубка сьвету па рэгбі]] ў 2003 годзе. Асноўны аэрапорт, які абслуговае горад, ёсьць [[Сыднэйскі аэрапорт]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110525234356/http://www.gnb.nsw.gov.au/name_search/extract?id=TRlpoeZTGH «Geographical Names Register Extract: Sydney (Kingsford Smith) Airport»]. Geographical Names Register (GNR) of NSW.</ref>. Насельніцтва налічвае каля 4,84 млн чалавек. == Гісторыя == Сучасныя дасьледаваньні, заснаваныя на [[Радыёвугляродны аналіз|радыёвугляродным аналізе]], сьведчаць, што карэнныя жыхары [[Аўстралія|Аўстраліі]] — першабытныя людзі — упершыню прыйшлі ў гэтую мясцовасьць, на тэрыторыі якой зараз разьмяшчаецца Сыднэй, прыкладна 30 тысячаў гадоў таму назад<ref>Macey, Richard. [http://www.smh.com.au/news/national/settlers-history-rewritten/2007/09/14/1189276983698.html «Settlers' history rewritten: go back 30,000 years»], The Sydney Morning Herald</ref>. Яны належалі да групы кадыгал. Да прыходу сюды эўрапейцаў ім належала тэрыторыя, разьмешчаная на поўдзень ад заліву [[Порт Джэксан]], дзе ў наш час разьмяшчаюцца цэнтральныя раёны гораду<ref>{{спасылка|url=http://www.sydneybarani.com.au/sites/aboriginal-people-and-place/|загаловак=Aboriginal people and place|выдавец=Barani}}</ref>. Нягледзячы на тое, што дакладную колькасьць абарыгенаў у тыя часы назваць досыць цяжка, мяркуецца, што іх было 4 альбо 8 тысячаў чалавек. У 1770 годзе [[Джэймз Кук]] падчас сваёй першай экспэдыцыі высадзіўся на паўвостраве [[Карнэл]] у заліве [[Ботані-Бэй]]. Ён правёў тут восем дзён, абсьледуючы й наносячы на ​​карту гэтыя месцы. Па прыбыцьці ў [[Ангельшчына|Ангельшчыну]] дзякуючы менавіта ягоным станоўчым водгуках аб гэтай мясцовасьці было прынята рашэньне накіраваць сюды пасяленцаў з тым, каб заснаваць новую [[калёнія (залежная тэрыторыя)|калёнію]]. Першы флёт, які складаўся з 11 караблёў, прыбыў сюды ў студзені 1788 году на чале з капітанам [[Артур Філіп|Артурам Філіпам]]. Пры больш дбайным абсьледаваньні берагоў Ботані-Бэй гэтае месца было прызнана не прыдатным для заснаваньня новай калёніі. Капітан Філіп паслаў некалькі груповак на пошукі больш падыходнага месца, і неўзабаве быў знойдзены заліў, які пазьней атрымаў назву Порт Джэксан. У адной з бухтаў гэтага заліва і было вырашана заснаваць новае паселішча. Першапачаткова меркавалася назваць новую калёнію Альбіён, аднак у апошні момант Філіп вырашыў назваць яе ў гонар лорда Сыднэя, які быў у той час сакратаром [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] па справах калёніяў<ref>[https://web.archive.org/web/20110614042359/http://blogs.smh.com.au/urbanjungle/2008/11/the_10_people_w.html «The 10 people Who Shaped Sydney»]. Fairfax Media. Sydney Morning Herald.</ref>. За першым флётам неўзабаве рушыў усьлед другі, а затым і трэці. Па сваёй сутнасьці, яны нічым не адрозьніваліся ад першага, так як асноўнай мэтай гэтых экспэдыцыяў было гэтак жа як і ў першым выпадку, транспартыроўка асуджаных і зьняволеных з брытанскіх турмаў у ізноў утвораную калёнію. Сыднэй доўгі час заставаўся асноўным месцам спасылкі зьняволеных зь Вялікабрытаніі. Нягледзячы на ​​тое, што пачынаючы з 1815 году, пасьля заканчэньня [[напалеонаўскія войны|напалеонаўскіх войнаў]], вольная іміграцыя пачала набіраць абароты, у 1820 годзе прыкладна 40% насельніцтва складалі зьняволеныя. У 1789 годзе [[Францыя|францускі]] мараплавец [[Жан-Франсуа дэ Ляпэруз|Ляпэруз]] наведаў Ботані-Бэй, і неўзабаве пасьля гэтага сярод першабытнікаў, якія засялялі мясцовасьць, непасрэдна прылеглую да Сыднэю, вылілася наймацнейшая эпідэмія [[натуральная воспа|воспы]], у выніку якой тысячы першабытнікаў загінулі. У 1808 годзе ў Сыднэі адбыўся так званы [[Ромавы бунт]]. Ён быў выкліканы спробай губэрнатара [[Новы Паўднёвы Ўэйлз|Новага Паўднёвага Ўэйлза]] [[Ўільям Блай|Ўільяма Блая]], які праславіўся як адзін з асноўных удзельнікаў падзеяў, зьвязаных з бунтам на караблі «Баўнці», перапыніць манаполію афіцэраў [[Корпус Новага Паўднёвага Ўэйлза|Корпуса Новага Паўднёвага Ўэйлза]] на [[алькаголь]]. Карыстаючыся бязьмежнай уладай у калёніі, афіцэры ператварылі жыхароў практычна ў нявольнікаў, выкарыстоўваючы алькаголь замест грошай пры разьліках за тавары і паслугі. Пасьля доўгіх спрэчак і перамоваў супрацьстаяньне перайшло ў адкрытую канфрантацыю, якая прывяла да арышту і зрушэньню з пасады губэрнатара Блая. Гэты бунт стаў адзіным прыкладам пасьпяховага ўзброенага захопу ўлады ў Аўстраліі. Пасьля прыбыцьця ў Сыднэй новых вайсковых кантынгентаў Корпус быў расфармаваны, а афіцэры, якія ўдзельнічалі ў бунце былі пакараны. Аднак і губэрнатар Блай быў зрушаны са свайго паста і заменены на больш лібэральнага [[Лаклан Макўоры|Лаклана Макўоры]]. У ХІХ стагодзьдзі горад перажыў некалькі «залатых ліхаманак» (першую ў 1851 годзе). Тут праходзілі [[летнія Алімпійскія гульні 2000 году]]. [[Файл:Sydney 1bs4c.jpg|600пкс|міні|centre]] == Геаграфія == Горад знаходзіцца на ўзьбярэжжы [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] і на ўзгор’ях гарамі [[Блю Маўнтынз]]. Затока [[Порт Джэксан]] у Сыднэі зьяўляецца самай вялікай у сьвеце натуральнай затокай і портам з плошчай 55 км². Гэта затока была ўтворана залітай акіянам рачной дэльтай. У горадзе знаходзіцца каля 70 пляжаў. Сыднэй знаходзіцца ў зоне ўмеранага клімату, сярэднегадавая тэмпэратура складае 17,9&nbsp;°C. Самымі цёплямі месяцамі зьяўляюцца [[сьнежань]] і [[люты]], самым халодным — [[ліпень]]. Сярэдняя колькасьць ападкаў складае каля 1 173 мм, самая вялікая колькасьць ападкаў выпадае ў [[сакавік]]у (148 мм). === Клімат === Сыднэй разьмяшчаецца ў зоне вільготны субтрапічны клімату з характэрнымі для яго цёплым летам і прахалоднай зімой. Колькасьць ападкаў, выпадаючых ў горадзе, разьмяркоўваецца на працягу году зь перавагай у зімовыя месяцы. У раёнах гораду, непасрэдна прылеглых да акіяну, клімат зьяўляецца больш роўным, аднак у заходніх раёнах, разьмешчаных больш глыбока ў кантынэнтальнай Аўстраліі, часта назіраюцца больш экстрэмальныя воплескі тэмпэратураў. Самым цёплым месяцам зьяўляецца студзень зь сярэдняй тэмпэратурай паветра 16,6-25,8&nbsp;°C і сярэдняй колькасьцю дзён з тэмпэратурай паветра больш за 30&nbsp;°C — 14,6. Абсалютны рэкорд тэмпэратуры быў зафіксаваны 14 студзеня 1939 году, калі тэмпэратура паветра склала 45,3&nbsp;°C. Зімовая тэмпэратура рэдка апускаецца ніжэй за 5&nbsp;°C у прыбярэжных раёнах. Самым халодным месяцам зьяўляецца ліпень са сярэднядзённай тэмпэратурай 8-16,2&nbsp;°C. Рэкордна нізкая тэмпэратура была зафіксаваная ў Сыднэі на ўзроўні 2,1&nbsp;°C. Ападкі разьмеркаваныя на працягу году больш-менш раўнамерна зь некаторай перавагай у першыя месяцы году, калі надвор’е ў горадзе вызначаюць ўсходнія вятры. Сярэднегадавая колькасьць ападкаў у Сыднэі складае 1217 мм, сярэдняя колькасьць дажджлівых дзён у годзе — 138. Сьнегапад быў зафіксаваны ў цэнтральнай частцы гораду ў апошні раз у 1836 годзе. Аднак сьнежная крупа, якая выпала ў 2008 годзе, якая часам памылкова прымаецца за сьнег, прымушае думаць, што зьява 1836 году магла насіць той жа характар і не было сьнегам. [[Файл:1999 Sydney hailstorm stones.jpg|міні|200пккс|Кавалкі лёду, якія выпалі ў Сыднэі падчас граду 14 красавіка 1999 году]] Хоць Сыднэй ня моцна схільны ўплыву цыклонаў, [[Эль Ніньнё]] гуляе вялікую ролю ў фарміраваньні клімату гораду. У залежнасьці ад фазы гэта зьява можа стаць, з аднаго боку, прычынай засух і лясных пажараў, з другога, правакуе штармы й паводкі. Многія гарадзкія раёны, якія разьмяшчаюцца ў непасрэднай блізкасьці ад лесу й Буша, падвяргаюцца непасрэднай небясьпецы лясных пажараў. Пажары былі асабліва моцныя паблізу гораду ў 1994 годзе, а таксама ў 2001—2002 гадах. Асабліва пажаранебясьпечнымі сэзонамі зьяўляюцца вясна й лета. У горадзе даволі часта назіраецца моцны град і моцныя штармавыя вятры. Адзін з наймацнейшых Градаў выпаў на тэрыторыі гораду ў 1999 годзе. Ён нанёс істотны ўрон цэнтральным і ўсходнім раёнам Сыднэю. Падчас гэтага шторму асобныя крыгі, якія падалі зь неба, дасягалі памераў прыкладна 9 сантымэтраў у дыямэтры. Гэта прывяло да разбурэньняў, якія ацэньваюцца страхавымі кампаніямі прыкладна ў A $ 1,7 мільярдаў. Сыднэй схільны да паводак, якія ўзьнікаюць у выніку моцных дажджоў, якія выпадаюць ў горадзе ў асноўным у зімовы й веснавы час. Моцныя ападкі ў гэты пэрыяд, у сваю чаргу, выкліканыя з праходжаньнем над тэрыторыяў усходняй [[Аўстралія|Аўстраліі]] вобласьці нізкага ціску. Акрамя багатых ападкаў надвор’е ў гэты пэрыяд характарызуецца моцнымі вятрамі й частымі штармамі на моры. Самая моцная паводка адбылася ў Сыднэі 6 жніўня 1986 году, калі на горад на працягу 24 гадзін выпала 327,6 мілімэтраў ападкаў. Гэтая паводка прывяла да паралізацыі транспарту ў некаторых частках гораду, а таксама нанесла шкоду многім будынкаў. Па дадзеных [[мэтэаралягічнага бюро Аўстраліі|Аўстралійскага мэтэаралягічнага бюро]] пэрыяд паміж 2002 і 2005 гадамі характарызаваўся самымі сьпякотнымі летнімі месяцамі з моманту пачатку назіраньняў у 1859 годзе. У 2004 годзе сярэдні максімум дзённых тэмпэратур складаў 23,39&nbsp;°C, 2005 — 23,35&nbsp;°C, 2002 — 22,91&nbsp;°C, 2003 — 22,65&nbsp;°C. У пэрыяд паміж 1859 і 2004 гадамі сярэдні дзённай максымум тэмпэратураў складаў 21,6&nbsp;°C. Зь лістапада 2003 году ў Сыднэі было толькі два месяцы, калі сярэдняя максымальная дзённая тэмпэратура была ніжэй сярэдняй за пэрыяд: сакавік 2005 (тэмпэратура ніжэй сярэдняй на 1&nbsp;°C) Аднак паводле дадзеных Бюро, лета 2007—2008 гадоў было адным з самых халодных за ўсю гісторыю назіраньняў. Паводле гэтых дадзеных лета 2009 году было самым халодным за 11 гадоў, а таксама самым дажджлівым за 6 гадоў. Гэта было ўсяго трэцяе лета за ўсю гісторыю, калі дзённая тэмпэратура не паднімалася вышэй за 31&nbsp;°C {{Кліматычная інфармацыя | Назва_ў_родным_склоне = Сыднэя | Крыніца = [http://www.bom.gov.au/climate/averages/tables/cw_066062_All.shtml Bureau of Meteorology] <!-- максымумы і мінімумы тэмпэратур --> | Студзень_абс_макс = 45.3 | Студзень_макс = 25.9 | Студзень_мін = 18.7 | Студзень_абс_мін = 10.6 | Люты_абс_макс = 42.1 | Люты_макс = 25.8 | Люты_мін = 18.8 | Люты_абс_мін = 9.6 | Сакавік_абс_макс = 39.8 | Сакавік_макс = 24.7 | Сакавік_мін = 17.5 | Сакавік_абс_мін = 9.3 | Красавік_абс_макс = 33.9 | Красавік_макс = 22.4 | Красавік_мін = 14.7 | Красавік_абс_мін = 7.0 | Травень_абс_макс = 30.0 | Травень_макс = 19.4 | Травень_мін = 11.5 | Травень_абс_мін = 4.4 | Чэрвень_абс_макс = 26.9 | Чэрвень_макс = 16.9 | Чэрвень_мін = 9.3 | Чэрвень_абс_мін = 2.1 | Ліпень_абс_макс = 25.9 | Ліпень_макс = 16.3 | Ліпень_мін = 8.0 | Ліпень_абс_мін = 2.2 | Жнівень_абс_макс = 31.3 | Жнівень_макс = 17.8 | Жнівень_мін = 8.9 | Жнівень_абс_мін = 2.7 | Верасень_абс_макс = 34.6 | Верасень_макс = 20.0 | Верасень_мін = 11.1 | Верасень_абс_мін = 4.9 | Кастрычнік_абс_макс = 38.2 | Кастрычнік_макс = 22.1 | Кастрычнік_мін = 13.5 | Кастрычнік_абс_мін = 5.7 | Лістапад_абс_макс = 41.8 | Лістапад_макс = 23.6 | Лістапад_мін = 15.6 | Лістапад_абс_мін = 7.7 | Сьнежань_абс_макс = 42.2 | Сьнежань_макс = 25.2 | Сьнежань_мін = 17.5 | Сьнежань_абс_мін = 9.1 | Год_абс_макс = 45.3 | Год_макс = 21.7 | Год_мін = 13.8 | Год_абс_мін = 2.1 <!-- сярэдняя тэмпэратура --> | Студзень_сяр = | Люты_сяр = | Сакавік_сяр = | Красавік_сяр = | Травень_сяр = | Чэрвень_сяр = | Ліпень_сяр = | Жнівень_сяр = | Верасень_сяр = | Кастрычнік_сяр = | Лістапад_сяр = | Сьнежань_сяр = | Год_сяр = <!-- тэмпэратура вады --> | Студзень_вады = | Люты_вады = | Сакавік_вады = | Красавік_вады = | Травень_вады = | Чэрвень_вады = | Ліпень_вады = | Жнівень_вады = | Верасень_вады = | Кастрычнік_вады = | Лістапад_вады = | Сьнежань_вады = | Год_вада = <!-- колькасьць ападкаў --> | Студзень_ападкі = 101.5 | Люты_ападкі = 118.7 | Сакавік_ападкі = 128.9 | Красавік_ападкі = 125.8 | Травень_ападкі = 121.1 | Чэрвень_ападкі = 130.7 | Ліпень_ападкі = 97.3 | Жнівень_ападкі = 81.2 | Верасень_ападкі = 69.1 | Кастрычнік_ападкі = 77.6 | Лістапад_ападкі = 83.1 | Сьнежань_ападкі = 77.8 | Год_ападкі = 1212.8 <!-- вільготнасьць --> | Студзень_вільготнасьць = | Люты_вільготнасьць = | Сакавік_вільготнасьць = | Красавік_вільготнасьць = | Травень_вільготнасьць = | Чэрвень_вільготнасьць = | Ліпень_вільготнасьць = | Жнівень_вільготнасьць = | Верасень_вільготнасьць = | Кастрычнік_вільготнасьць = | Лістапад_вільготнасьць = | Сьнежань_вільготнасьць = | Год_вільготнасьць = }} == Эканоміка == Сыднэй зьяўляецца прамысловым, гандлёвым, фінансавым і транспартным цэнтрам [[Аўстралія|Аўстраліі]]. Пераважае [[аўтамабільная прамысловасьць|аўтамабільная]], [[мікраэлектроніка|мікраэлектронная]] і [[харчовая прамысловасьць|харчовая прамысловасьці]]. Порт гораду забясьпечвае абслугу буйных, акіянічных кантэйнэрных караблёў, і празь яго праходзіць большая частка зьнешняга гандлю краіны. Найважнымі сэктарамі эканомікі Сыднэя, калі судзіць па колькасьці занятых у іх працаўнікоў, зьяўляюцца [[сфэра паслугаў|сфэра абслугоўваньня]], [[гандаль]], [[вытворчасьць]], [[ахова здароўя]] і камунальнае абслугоўваньне<ref>[https://web.archive.org/web/20110826003605/http://www.abs.gov.au/ausstats/wmdata.nsf/web+pages/error+404 Sydney — Basic Community Profile and Snapshot — 2001 Census]. Australian Bureau of Statistics.</ref>. З 1980-х гадоў агульная сытуацыя на рынку працы зьмяняецца такім чынам, што ўсё большая колькасьць працоўных месцаў пераходзіць са сфэры вытворчасьці ў сфэру абслугоўваньня і сфэру [[інфармацыйныя тэхналёгіі|інфармацыйных тэхналёгій]]. Эканоміка Сыднэя складае прыкладна 25% ад усёй эканомікі Аўстраліі<ref>[http://www.sydneymedia.com.au/html/2290-city-commerce.asp City Commerce]. City of Sydney Media Centre.</ref>. У горадзе разьмяшчаюцца [[Аўстралійская біржа каштоўных папер]] (ASX) і [[Рэзервовы банк Аўстраліі]], а таксама штаб-кватэры 90 банкаў і больш за палову найбуйнейшых кампаніяў краіны. Сыднэй зьяўляецца асноўным цэнтрам Аўстраліі, у якім разьмяшчаюцца рэгіянальныя офісы міжнародных кампаніяў, якіх налічваецца каля 500. Зь дзесяці самых буйных аўстралійскіх кампаніяў чатыры маюць галаўныя офісы ў Сыднэі, як то [[Caltex Australia]], [[Commonwealth Bank]], [[Westpac]] і [[Woolworth]]. [[Fox Studios Australia]] мае ў горадзе вялікую кінастудыю. Жыхары гораду маюць самы высокі сярэдні даход на душу насельніцтва ў Аўстраліі, які складае {{лік|42599}} [[Амэрыканскі даляр|амэрыканскіх даляраў]] на чалавека. Па стане на 2004 год узровень беспрацоўя ў горадзе складаў 4,9 адсотка<ref>[https://web.archive.org/web/20080601002934/http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/Latestproducts/105Economy12000-2004?opendocument&tabname=Summary&prodno=105&issue=2000-2004&num=&view= Sydney Statistical Division]. Australian Bureau of Statistics. 2005.</ref>. Паводле дасьледаваньня часопіса ''The Economist'', Сыднэй займае 16-е месца ў сьпісе самых дарагіх гарадоў сьвету. Іншыя дасьледаваньні паказваюць, што горад знаходзіцца на 15-м месцы па ўзроўню заробкаў ягоных жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20101102055229/http://citymayors.com/economics/richest_cities.html Самыя дарагія й багатыя гарады сьвету] Economics. City Mayors</ref>. Па стане на 20 верасьня 2007 году сярэдні кошт дома ў Сыднэі быў самы высокі сярод найбуйнейшых аўстралійскіх гарадоў і складаў 559 000 [[даляр Аўстраліі|даляраў Аўстраліі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20080719140035/http://reiaustralia.com.au/media/releases.asp Still strong confidence in the housing market]. Press Release.</ref>. Сыднэй таксама мае самы высокі сярэдні ўзровень рэнты ў Аўстраліі: яна складае 450 даляраў Аўстраліі ў тыдзень. Цэнтральная частка гораду акрамя вялікай колькасьці офісаў мае вялікую колькасьць гандлёвых цэнтраў, крамаў і бутыкаў. Шопінг, шматлікія культурныя і спартовыя падзеі, архітэктура, гістарычныя месцы і дзіўная па прыгажосьці прырода гораду прыцягвае сюды шматлікіх [[турызм|турыстаў]] як з Аўстраліі, гэтак і з усяго сьвету. Паводле статыстыкі, у 2004 годзе горад наведалі 7,8 млн аўстралійскіх турыстаў і 2,5 млн турыстаў з-за мяжы<ref>[https://web.archive.org/web/20060522203212/http://corporate.tourism.nsw.gov.au/corporatelive/downloads/research/datacard%202004%20forecasts%20(external%20use).pdf Tourism Data Card — Forecasts, Economic Impacts and selected Regional Data — 2004] (PDF). Tourism NSW. 2004.</ref>. [[Файл:Sydney skyline at dusk - Dec 2008.jpg|міні|600пкс|center]] == Гарады-сябры == * [[Сан-Паўлу]], [[Бразылія]] * [[Портсмут (горад)|Портсмут]], [[Вялікабрытанія]] * [[Сан-Францыска]], [[Каліфорнія]], [[ЗША]] * [[Флярэнцыя]], [[Італія]] * [[Гуанчжоў]], [[Кітай]] * [[Вэлінгтан]], [[Новая Зэляндыя]] * [[Ісламабад]], [[Пакістан]] * [[Нагоя]], [[Японія]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/ Афіцыйны сайт гораду] * [http://www.sydneyaustralia.com/ Сыднэй — сайт мэрыі] [[Катэгорыя:Сыднэй| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] alhl73zwi7comorhk5bwhwbuv3kaibq 0 48078 2330808 2280371 2022-07-31T14:32:17Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="border-collapse: collapse; margin: 0 0 1em 1em;" |+<big><big>'''Сахалинская область<br /><small>Сахалінская вобласьць</small>'''</big></big> |- | align=center colspan=2 | {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=0 style="background:inherit;" |- style="background: #FFFFFF; text-align: center; margin: 0.2em 0.2em 0.1em 0.1em;" | style="width: 145px;" | [[Файл:Sakhalin Oblast Coat of Arms.svg|130пкс|цэнтар|герб]] | style="width: 145px;" | <span style="border:1px solid #bbbbbb; display:table-cell;">[[Файл:Flag of Sakhalin Oblast.svg|130пкс|цэнтар|сьцяг]]</span> |- |} |- | align=center colspan=2 | [[Файл:Map of Russia - Sakhalin Oblast (2008-03).svg|225px]] |- | [[Афіцыйная мова]] || [[Расейская мова|расейская]] |- | [[Адміністратыўны падзел Расеі|Тып суб’екту фэдэрацыі]] || [[Вобласьць]] |- | [[Фэдэральныя акругі Расеі|Фэдэральная акруга]] || [[Далёкаўсходняя фэдэральная акруга|Далёкаўсходняя]] |- | [[Эканамічныя акругі Расеі|Эканамічная акруга]] || [[Далёкаўсходняя эканамічная акруга Расеі|Далёкаўсходняя]] |- | [[Сталіца]] || [[Паўднёва-Сахалінск]] |- | '''Губэрнатар''' || [[Аляксандар Харашавін]] |- | [[Плошча]]<br />&nbsp;— Усяго <br />&nbsp;— % Вада || [[Сьпіс суб'ектаў Расеі паводле плошчы|40 месца]]<br />87 100 [[квадратны кілямэтар|км²]]<br /> |- | [[Насельніцтва]] <br />&nbsp;— Усяго ([[2006]]) <br />&nbsp;— [[Шчыльнасьць насельніцтва|Шчыльнасьць]] || [[Сьпіс суб'ектаў Расеі паводле насельніцтва|70 месца]] <br /> 546 695<br />6,1/км² |- | '''Аўтамабільны код''' || 65 |- | [[Часавы пас]] || [[UTC]]+10...+11 |} '''Сахалінская вобласьць''', суб’ект [[Расея|Расейскай Фэдэрацыі]], разьмешчаны на ўсходзе краіны, на высьпе [[Выспа Сахалін|Сахалін]] і [[Курыльскія выспы|Курыльскіх выспах]]. Абмываецца [[Ахоцкае мора|Ахоцкім]] і [[Японскае мора|Японскім]] марамі. == Геаграфія == Уздоўж берагоў выспы Сахалін працягнуліся [[Заходне-Сахалінскія горы]] (гара Анор, вышыня да 1330 м) і [[Усходне-Сахалінскія горы]] (самая высокая кропка выспы — гара Лапаціна, 1609 м), падзеленыя [[Тымь-Паранайская нізіна|Тымь-Паранайскай]] і [[Сусунайская нізіна|Сусунайскай]] нізінамі. Вялікая частка Курыльскіх выспаў гарыстая (найвышэйшая кропка — гара Алаід, 2339 м); вядома каля 160 [[вулькан (геалёгія)|вульканаў]], 40 зь якіх дзеючыя; высокая сэйсмічнасць. На тэрыторыі вобласьці багата азёраў, балотаў. Галоўныя рэкі: [[Рака Тымь|Тымь]], [[Рака Паранай|Паранай]] (Сахалін). Клімат умераны мусонны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня ад —6 (на поўдні) да —24 градусаў (на поўначы), сярэдняя тэмпэратура жніўня ад +19 (на поўдні) да +10 градусаў (на поўначы); колькасьць ападкаў — на раўнінах каля 600 мм у год, у горах да 1200 мм у год. На тэрыторыі вобласьці распаўсюджаныя рэдкастойная ліствяжная тайга (на поўначы), лясы з аянской елкі і сахалінскай піхты (у цэнтральнай частцы), шырокаліственныя лясы зь ліянамі (на паўднёвым захадзе); у горах — зарасьнікі каменнай бярозы і кедравага стланіку. == Насельніцтва == Сахалінская вобласьць адрозніваецца высокай урбанізаванасьцю. Толькі менш за 14% насельніцтва вобласьці жыве ў вёсках. Большасьць насельніцтва — [[расейцы]] (85%). Нацыянальны склад {| class="standard" !Народ ||Колькасьць, [[2002]], тыс. ([https://web.archive.org/web/20120126074108/http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 *]) |- |[[Расейцы]] |84,3% |- |[[Карэйцы]] |5,4% |- |[[Украінцы]] |4,0% |- |[[Татары]] |1,25% |- |[[Беларусы]] |1,0% |- |Іншыя |4,05% |- |} Смяротнасьць перавышае нараджальнасьць. Адмоўны натуральны прырост і міграцыйны адток прыводзяць да інтэнсыўнага паніжэньня агульнай колькасьці насельніцтва. == Эканоміка == Сахалінская вобласьць спэцыялізуецца на здабычы і перапрацоўцы рыбы, вытворчасьці прадукцыі лясной, дрэваапрацоўчай і цэлюлозна-папяровай прамысловасьці. У вобласьці вядзецца здабыча нафты, газу, вугалю. Асноўныя галіны прамысловасьці: харчовая, лясная, дрэваапрацоўчая, цэлюлозна-папяровая, [[лёгкая прамысловасьць]]; паліўная, вытворчасьць будматэрыялаў. Сахалінская вобласьць зьяўляецца манапалістам у Расеі па вытворчасьці харчовага агара. == Адміністрацыйны падзел == Сахалінская вобласьць падзяляецца на 17 раёнаў: * Александраўска-Сахалінскі раён * Аніўскі раён * Далінскі раён * Холмскі раён * Карсакоўскі раён * Курыльскі раён * Макараўскі раён * Невельскі раён * Ногліцкі раён * Ахінскі раён * Паранайскі раён * Паўночна-Курыльскі раён * Смірныхоўскі раён * Тамарынскі раён * Тымоўскі раён * Вуглягорскі раён * Паўднёва-Курыльскі раён == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Sakhalin Oblast|выгляд=міні}} * [http://www.adm.sakhalin.ru/ Адміністрацыя Сахалінскай вобласьці] * [https://web.archive.org/web/20081014142544/http://www.terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=65 Сахалінская вобласьць у даведніку-каталёгу «Уся Расея»] * [http://www.sakhalin.ru/ Сахалін і Курылы] {{Далёкаўсходняя фэдэральная акруга}} {{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Расеі}} [[Катэгорыя:Сахалінская вобласьць|*]] 6lt37p4jzv1oxx5ixc8eshbe0foanrc 0 53246 2330900 2318586 2022-08-01T11:52:29Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Літва і ліцьвіны */ выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя люцічаў, 1170 г.]] '''Лю́цічы''' (''вільцы'', ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Волаты // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 351.</ref>) — зьвяз [[заходнія славяне|заходнеславянскіх]] плямёнаў. Адзін з племянных зьвязаў [[палабы|палабскіх славянаў]] — [[славяне|славянскага]] насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і ўсходняй [[Нямеччына|Нямеччыны]]. Апроч люцічаў, да палабскіх славянаў належалі племянныя зьвязы [[бодрычы|бодрычаў]] (абадрытаў, рарагаў або рэрэкаў) і [[лужычане]] (лужыцкія сэрбы, мільчане або проста сэрбы). Самі люцічы складаліся з [[далянчане|далянчанаў]], [[радары|радараў]], [[хіжане|хіжанаў]] і [[чэразьпеняне|чэразьпенянаў]]. Люцічы жылі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх фэдэральных земляў [[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія]] і [[Брандэнбург]] (поўнач Брандэнбургу). Абедзьве зямлі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне. Цэнтрам зьвязу люцічаў было сьвяцілішча [[Радагошч]], у якім ушаноўваўся бог [[Сварожыч|Сварожыч (Радагост)]]. Усе пастановы прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральнай улады не існавала. Таксама адной з сталіцаў люцічаў быў [[замак|горад]] [[Аркона]], які разьмяшчаўся на высьпе [[Руген]] ([[славяне|славянская]] назва Руян) зь сьвяцілішчам бога [[Сьвятавіт]]а. Гэты горад быў разбураны датчанамі за каралём [[Вальдэмар I Вялікі|Вальдэмарам I]] у час войнаў, якія праводзілі ўжо [[хрысьціянства|хрысьціянізаваныя]] нямецкія дзяржавы супраць земляў палабскіх славянаў, з мэтай далучэньня гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаваў і навяртаньня мясцовага насельніцтва ў хрысьціянства. Датчане, у прыватнасьці, бралі ўдзел у гэтых войнах перасьледваючы свае мэты — апроч пашырэньня хрысьціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў, а таксама помсту за напады і спусташэньні, якія раней чынілі люцічы ў [[Данія|Даніі]]; урэшце, адной з мэтаў таксама было вызваленьне ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі. == Назва == [[Этнонім]] ''люцічы'' пачаў ужывацца ў X ст. і мае патранамічнае паходжаньне — ад імя князя Люта, або Лютаміра{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67}}. Таксама існуе думка, што назва люцічы ўтварылася ад славянскага прыметніка люты, які ў станоўчым разуменьні азначаў 'сьмелы, храбры, адважны, слаўны', а для ворага — 'жорсткі, драпежны'<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 15.</ref>. Старэйшая назва племяннога зьвязу — ''вільцы'' — магчыма, утварылася ад [[татэм]]у [[Воўк|ваўка]] (у мове заходніх славянаў — вільк або вельк){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|69}}. Паводле чэскага гісторыка і этнографа [[Павал Ёзэф Шафарык|Паўла Шафарыка]], яшчэ адна назва зьвязу — ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. У лацінскіх крыніцах краіна і народ люцічаў называліся ''Leutici'' (''Leuticia''), ''Lutici'' (''gens Luticiorum'', ''terra Luticiorum''), ''Liutici'' (''terra Liuticiorum''), ''Liutizi'', ''Liuzici'', ''Luidici'', ''Luidizi''. Магчыма, [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскі імпэратар]] [[Канстантын Парфіродны]] (905—959) называў люцічаў ''лензанінамі'' (або ''ленцанінамі''), якіх ён ставіў поруч з [[Крывічы|крывічамі]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|63}}. Нямецкі кароль [[Конрад III]] у сваёй грамаце ад 1150 году, відаць, называў люцічаў ''лецічамі'' (''Liezici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67—68}}. Тым часам паўночнагерманскі аўтар [[Адам Брэмэнскі]] ў сваёй хроніцы, напісанай перад 1080 годам, ужываў датычна люцічаў назву ''леўтыцы'' (''Leutici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70, 73}}. == Паходжаньне == У XVII ст. швэдзкі храніст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тамаш Гіерн||ru|Йерне, Томас}} агучыў канцэпцыю пра этнічную роднасьць люцічаў зь [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]. Ён пісаў, што вільцы-люцічы і [[Латышы|латышы]] калісьці былі адным народам: па тым, як народы мовы, роднаснай для ліцьвінаў і латышоў, з [[Дакія|Дакіі]] і [[Валахія|Валахіі]] перасяліліся на поўнач, у міжрэчча [[Эльба|Лабы]] і [[Одэр|Одры]], там яны пачалі называцца люцічамі, або вільцамі{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19}}. У XIX ст. чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык]] выказаў гіпотэзу, што племя велетаў сьпярша жыло на гістарычнай Віленшчыне, а потым перасялілася на захад і ўвайшло ў склад палабскіх славянаў. Тым часам пра велетаў яшчэ ў II ст. пісаў [[Пталямей]]. Да гіпотэзы Шафарыка станоўча паставіліся беларускі гісторык [[Вацлаў Ластоўскі]] і мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Тэорыю Шафарыка разьвіў беларускі гісторык [[Мікалай Касьпяровіч]], які апублікаваў у 1929 годзе артыкул пра [[Валатоўка|валатоўкі]], дзе прасачыў пашырэньне на Беларусі паданьняў пра [[волат]]аў і зьвязаных з гэтым геаграфічных назваў<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. Таксама Павал Шафарык лічыў, [[Ліцьвіны|літва]] — гэта славянскае племя, якое ўпамінаецца ў летапісам як «лютва»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 218.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lutizenbund.PNG|значак|Зьвяз люцічаў на мапе]] Першыя гістарычныя зьвесткі пра люцічаў паходзяць з канца XIII ст., калі ў войнах [[Франкі|франкаў]] з [[Саксы|саксамі]] яны выступілі на баку апошніх, тым часам бодрычы і сэрбы выступілі на баку франкаў (караля Пэпіна «Кароткага»). [[Карл Вялікі]], пашыраючы сваю дзяржаву на ўсход, увайшоў у кантакт з славянамі, пачаўшы пэрыяд жорсткіх войнаў немцаў з славянамі. У 789 глодзе ён перайшоў з войскам Лабу і пры падтрымцы бодрычаў і сэрбаў, якіх падпарадкаваў сваёй уладзе ў 772 годзе, зруйнаваў краіну люцічаў. У 798 і 799 гадох Карл Вялікі зноў хадзіў вайной супраць плямёнаў, званых агульным імем люцічы<ref name="Panucevic-2014-173">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 173.</ref>. Племянны зьвяз вільцаў-люцічаў умацаваўся з часоў нямецкіх каралёў і імпэратараў [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Генрых I|Генрыха I]] (919—936) і [[Ота I|Оты I]] (936—973), калі пачалася нямецкая экспансія на поўнач, дзе жылі славяне. У заходнеэўрапейскіх хроніках да гэтага зьвязу звычайна залічваліся чатыры плямёны: далянчане (доленцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>), радары (ратары<ref name="Panucevic-2014-173"/>), хіжане і чэразьпеняне (чэрасьпенцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>). У зьвяз вільцаў-люцічаў таксама ўваходзілі ўкране, якія жылі на рацэ [[Укра|Укры]], і стадаране (стодараны<ref name="Panucevic-2014-173"/>), цэнтрам якіх быў [[замак|горад]] [[Брандэнбург|Бранібор (Брандэрбург)]], а таксама ліняне. Палітычную перавагу ў зьвязе мелі радары, культурных цэнтрам якіх быў горад [[Радагошч]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня германцаў на ўсход у 800—1400 гадох. З атлясу амэрыканскага гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}, 1926 г.]] Нямецкі наступ на славянаў пачаўся па 926 годзе, калі зьявілася замірэньне з мадзярамі-вугорцамі. Узімку 927—928 гадоў войска караля Генрыха I здабыло горад Бранібор, а князь стадаранаў Тугамір трапіў у палон. Потым саксонскі граф Бэрнгард шляхам некалькіх выправаў падпарадкаваў нямецкаму ўплыву зямлю радараў і землі некаторых іншых плямёнаў, што ўваходзілі ў зьвяз вільцаў-люцічаў. Аднак, калі ў 929 годзе Генрых I выправіўся ў Прагу, выбухнула паўстаньне палабскіх славянаў, якое ачолілі радары. Дзеля яго здушэньня графы Бэрнгард і Тытмар аблажылі горад [[Ленцэн|Лончын (Ленцэн)]]. Рушаньне славянскіх плямёнаў, якое ішло на дапамогу, немцы загналі ў багну і разьбілі перад горадам. Гэта прывяло да капітуляцыі 800 абаронцаў Лончына, якіх там жа забілі. Жыхары мясцовасьці, што ратаваліся за мурамі гораду, трапілі ў нямецкую няволю{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. У 932 годзе нямецкія войскі, якія складаліся з закаваных у жалеза конных рыцараў, падпарадкавалі лужыцкіх сэрбаў, а ў 934 годзе ў выніку перамогі над укранамі нямецкае панаваньне пашырылася да ўтокі Одры. У 936 годзе па сьмерці імпэратара Генрыха I выбухнула другое вялікае паўстаньне люцічаў, якое зноў ачолілі радары. У верасьні і кастрычніку таго ж году новаабраны кароль і пазьней імпэратар Ота I узначаліў карную экспэдыцыю, скіраваную ў асноўным супраць радараў. Аднак хваляваньні і збройныя сутычкі не спыняліся, а супраць немцаў таксама узбунтаваліся абадрыты-бодрычы. Перад 940 годам граф Гер з Паўночнай [[Турынгія|Турынгіі]], якому даручылі змаганьне з палабскімі славянамі, здолеў дзеля перамоваў сабраць у сваім замкаў 30 князёў, пераважна вільцаў-люцічаў, якіх па добрым пачастунку перабілі ўначы. Тым часам нямецкі каралеўскі ўрад падкупіў і вызваліў з палону князя Тугаміра, які пад выглядам уцекача вярнуўся ў Бранібор, дзе заняў княскі пасад і ў 941 годзе перадаў стадаранаў пад апеку немцаў. Гэтыя падзеі значна аслабілі здольнасьць да супраціву палабскіх славянаў. Гісторык [[Павал Урбан]] мяркуе, што менавіта ў 940-я гады частка люцічаў, да якіх, магчыма, належаў князь [[Рагвалод]], перасялілася на ўсход{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|65-66}}. У 955 годзе ў зьвязку з вайной Ота I з мадзярамі-вугорцамі выбухнула паўстаньне абадрытаў і люцічаў, якое, аднак, скончылася разьнёй палабскіх славянаў у бітве над ракой Рэкніцай. У гэтай бітве на баку нямецкага войска выступілі славяне [[Русы|руяны-русы]]. Вялікае паўстаньне вільцаў-люцічаў адбылося ў 983 году, у выніку чаго нямецкая калянізацыя прыпынілася амаль на сотню гадоў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|66}}. Нашчадак Ота I [[Генрых II Сьвяты|Генрых II]] ужо не спрабаваў заняволіць люцічаў, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у змаганьні супраць [[Польшча|Польшчы]] [[Баляслаў I Адважны|Баляслава Адважнага]]. Ваенныя і палітычныя посьпехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасьць [[паганства|паганству]] і паганскім звычаям, што адносілася і да роднасных ім бодрычаў. Аднак у 1050-х гадох сярод плямёнаў, якія складалі зьвяз, пачалася міжусобная вайна. Зьвяз хутка губляў моц і ўплыў, а па тым, як у 1125 годзе [[саксы|саксонскі]] герцаг [[Лотар II (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Лотарам]] зруйнаваў цэнтральнае сьвяцілішча, канчаткова распаўся. У наступныя дзесяцігодзьдзі саксонскія герцагі паступова пашырылі свае ўладаньні на ўсход і заваявалі землі люцічаў. У сваю чаргу люцічы імігравалі ў двух кірунках — у [[Чэхія|Чэхію]] і, відаць, у вярхоўі рэкаў [[Вяльля|Вяльлі]] і [[Нёман]]а. Сьведчаньнем гэтаму лічацца чэскія паселішчы [[Літвінаў (горад)|Літвінаў]], [[Літамежыца]] ды іншыя, якія да XIII стагодзьдзя зваліся [[Лютвінаў]], [[Лютамежыца]] і г. д. (агулам больш за 120 местаў, мястэчак і вёсак у [[Чэхія|Чэхіі]]). Гэтак жа і на захадзе сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] і на [[Віленскае ваяводзтва|гістарычнай Віленшчыне]] люцічы, відаць, заснавалі свае паселішчы ([[Літва (неадназначнасьць)|Літва]], [[Літоўцы (вёска)|Літоўцы]] ды іншыя, больш за 55 пунктаў). Беларускі мовазнаўца [[Язэп Лёсік]] зьвязваў з племем вількаў (вільцаў), іначай званых люцічамі, назву [[Вількамір]]у<ref>[https://gazetaby.com/post/litva-i-liczviny-xto-i-adkul/119914/ Літва і ліцвіны — хто і адкуль?], [[Наша Ніва]], 23 лістапада 2016 г.</ref>. Ад вільцаў-люцічаў назву гэтага места, як і [[Вільня|Вільні (Вільды)]], выводзіў яшчэ ў 1847 годзе чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык|Павал Шафарык]]<ref>Шафарик П. И. Славянския древности. Т. 1. — Москва, 1847. [https://books.google.by/books?id=LmpcAAAAcAAJ&pg=PP4&dq=%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F+%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiV8vrXkpv0AhUWQvEDHTy7CRQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%80%D1%8A&f=false С. 349].</ref>. Сьведчаньне перасяленьня часткі люцічаў на ўсход зьмяшчаецца ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія мелі шчыльныя кантанты зь [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|62}}. У ім люцічы ўпамінаюцца ў пераліку славянскіх плямёнаў поруч зь [[Літва старажытная|літвой]]<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref> {{Цытата|…а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі Люціцы, а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва старажытная|Літвы]] — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] Гісторык Павал Урбан зьвяртае таксама ўвагу на вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <…> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Пры гэтым у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а яшчэ ў XIII ст. у [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|60}}. Як удакладняе гісторык і мовазнаўца [[Алесь Жлутка]], зямля Літва (''terra Lytau''), якая разьмяшчалася на тэрыторыі сучаснай [[Румынія|Румыніі]], упамінаецца ў прывілеі вугорскага караля Бэлы IV ад 2 чэрвеня 1247 году. Паводле тэксту дакумэнта названая тэрыторыя — гэта «''зямля княства ваяводы Літвоя''» (''terra kenezatus Lytuoy wojavode''). Пры гэтым у іншым дакумэнце, выдадзеным у 1285 годзе, антрапонім падаецца ў іншай форме: ''Litua (al. Lythen) waiuodam'' — «''Літва (іначай Літэн(ь)) ваявода''». Першы варыянт імя ваяводы ''Litua'' супадае паводле формы з назвай зямлі, падначаленай яму, а таксама з імем Літво, ад якога паводле прускага храніста XIII ст. Хрысьціяна ўтварылася назва [[Літва старажытная|Літвы]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 25.</ref>. Тым часам найбольш раньні ўпамін пра Літву (1009 год) — ''Litua''<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.</ref>. У якасьці іншай гістарычнай крыніцы, дзе згадваецца перасяленьне часткі люцічаў на ўсход, разглядаецца «Сага пра Тыдрэка Бэрнскага», запісаная ў XIII ст. у [[Скандынавія|Скандынавіі]]. Яна апавядае пра князя Вількіна, які стварыў магутную дзяржаву, што пачала называцца Вількінляндам, а народ гэтай дзяржавы — вількінамі. Паводле сагі, празь нейкі час пачаўся канфлікт князя Вількіна з Польшчай, у які ўмяшаўся князь [[Русь|Русі]] Гертніт. Па спусташэньні Польшчы князь Вількін рушыў з сваім войскам на ўсход, дзе авалодаў [[Полацак|Полацкам]] і [[Смаленск]]ам, а потым і [[Ноўгарад]]ам — сталіцай Русі. Па замірэньні з Гернітам, Вількін вярнуўся дадому, пакінуўшы «''войска вількінаў на Русі''». На падставе аналізу гэтай сагі Павал Урбан робіць выснову, што пад вількінамі разумеліся вільцы-люцічы, а сама сага адлюстроўвае паданьні пра перасяленьне часткі гэтага зьвязу на ўсход. Тым часам заміж князя Вількіна правадыром мог быць Рагвалод{{Заўвага|У сагах, якія доўгі час пераказваліся з вуснаў у вусны, імёны герояў маглі заменьвацца іншымі}}, які паводле летапісаў «''прыйшоў з-за мора''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70—71}}. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] [[Ліцьвіны|ліцьвін]] ({{мова-de|Lütwin|скарочана}}{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}} — «лютвін»). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Таксама захавалася сьведчаньне шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], які ў 1637 годзе спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. Паводле запісу зь дзёньніка Яна Цадроўскага, у ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі (люцічамі і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''...мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]]{{Заўвага|Паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Панушэвіча]], пад геруламі (''Heruli'', ''Giry'') маглі разумець славянскае племя стадаранаў, што жыло разам з пружанамі між Одрай і Лабай (галіна люцічаў); захавалася запісаная ў XVIII ст. малітва «Ойча наш» у славянскай мове герулаў, хоць і моцна [[Германскія мовы|германізаванай]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 179, 243.</ref>}}, продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. Нямецкі дыплямат [[Сігізмунд Герберштэйн]] у XVI стагодзьдзі адзначаў, што народ, які размаўляў на славянскай мове, немцы за [[Лаба]]й называлі [[Вэнэды|вэнэдамі]] (''Wenden, Winden'')<ref name="Pobal-1994-244">[[Леанід Побаль|Побаль Л.]] Венеды // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 244.</ref>. У XIII ст. прускі храніст Хрысьціян сьведчыў: «''калісьці звалася Вэнэдыяй, а цяпер гэта Літва, адсюль і назва Вэнэдзкай затокі''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|6}} ({{мова-la|«Wenedia olim, nunc Lithphania, hinc sinus Venedicus dicitur»|скарочана}})<ref>Voigt J. Geschichte Preussens, von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Herrschaft des deutschen Ordens. Band 1. — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=GlNnAAAAcAAJ&pg=PA621&dq=wenedia+olim+nunc+lithphania&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjni-uurYr4AhXkk_0HHUtbAxUQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=wenedia%20olim%20nunc%20lithphania&f=false S. 621].</ref>. Нямецкі гуманіст XVI ст. [[Філіп Мэлянхтон]] разумеў пад вэнэдамі ўсе тыя народы, якія карысталіся славянскай мовай, а дакладней, якія «''гутараць на польскай мове''». Але тут жа ўдакладняў, што вэнэды мелі агульную мову, якая магла адрозьнівацца асаблівасьцямі маўленьня ў залежнасьці ад мясьцінаў, дзе яны расьсяліліся. У пераліку краінаў, дзе жылі вэнэды, ён вылучыў [[Русь]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Літву]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчу]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19—20}}. == Літва і ліцьвіны == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны}} Яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда выказаў вэрсію, пра паходжаньне назвы [[Літва старажытная|літва]] ад імя легендарнага прашчура люцічаў (паходжаньне назвы літвы ад люцічаў яшчэ ў XVII ст. сьцьвярджалі прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыштоф Гарткнох||pl|Krzysztof Hartknoch}} і польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>), у 1921 годзе гэтую вэрсію падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы{{Заўвага|«Лютвой» называў ліцьвінаў [[Ян Длугаш]], таксама назва Лютва ({{мова-la|Luthawie, Luthowie|скарочана}}) ужывалася ў дзьвюх булах папы рымскага [[Інакенцыюс IV|Інакенцыюса IV]] ад 17 ліпеня 1251 году, выдадзеных па прыняцьці афіцыйнага пасольства вялікага князя [[Міндоўг]]а і датычных яго каранацыі і хрышчэньня ліцьвінаў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|61}}}}) ад часткі люцічаў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|58—72}}. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l’ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва… Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Руяне]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history-belarus.by/pages/terms/lutizy.php Люцічы]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 гадоў * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. {{Славянскія плямёны}} [[Катэгорыя:Заходнеславянскія плямёны]] [[Катэгорыя:Гісторыя Нямеччыны]] 3rjo95xroe649myfifiij8ous1sj4xh 0 72307 2330813 2307385 2022-07-31T14:50:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Таксанамічная інфармацыя |Назва = Слановыя |Выява = Elephant near ndutu.jpg |Подпіс да выявы = [[Саванавы афрыканскі слон]] |Надцарства = |Царства = [[Жывёлы]] |Падцарства = |Група = |Разьдзел = |Падразьдзел = |Надтып = |Тып = [[Хордавыя]] |Падтып = [[Хрыбетныя]] |Нададдзел = |Аддзел = |Пададдзел = |Надкляса = |Кляса = [[Сысуны]] |Падкляса = |Інфракляса = |Надатрад = |Надпарадак = |Атрад = [[Хобатныя]] |Парадак = |Падатрад = |Падпарадак = |Інфраатрад = |Інфрапарадак = |Надсямейства = |Сямейства = '''Слановыя''' |Падсямейства = |Трыба = |Падтрыба = |Род = |Падрод = |Сэкцыя = |Від = |Віды = |Падвід = |Падвіды = |Бяз рангу = |Лацінская назва = Elephantidae |Назва разьдзелу даччыных таксонаў = |Даччыныя таксоны = |Мапа = |Шырыня мапы = |Подпіс мапы = |Спасылка ў Віківідах = |Commons = Elephantidae |ITIS = 584935 |NCBI = 9780 }} '''Слано́выя''' (''Elephantidae'') — [[сямейства (біялёгія)|сямейства]] [[сысуны|сысуноў]] [[Атрад (біялёгія)|атраду]] [[Хобатныя|хобатных]]. Да гэтага сямейства ў наш час адносяцца самыя буйныя наземныя сысуны. Зь відаў, што захаваліся, сямейства складаюць тры віды сланоў, якія адносяцца да двух родаў, як то [[афрыканскі слон|афрыканскія]] сланы й [[індыйскі слон|індыйскі]]. Астатнія віды, у тым ліку [[Маманты]] (''Mammuthus''), цалкам зьніклі ў [[ледніковы пэрыяд]], які завершыўся каля 10 тысячаў год таму. Мяркуюць, што слановыя зьявіліся ў чацьвярцічны пэрыяд. Індыйскія сланы добра прыручаюцца, іх выкарыстоўваюць як транспартны сродак і ў цырку. Афрыканскія сланы не прыручаюцца. Сямейства было ўпершыню апісанае [[Джон Эдўард Грэй|Джонам Эдўардам Грэем]] ў [[1821]] годзе, а пазьней прызначана ў таксанамічныя шэрагі атраду [[хобатныя]]. == Марфалёгія == Сланы зьяўляюцца буйнымі жывёламі, то бок яны маюць даўжыню да 4—4,5 м, маса да 5 ці зрэдку да 7,5 тонаў. Самкі зьяўляюцца больш драбнейшымі за самцоў, сустракаюцца карлікавыя формы. Афрыканскі слон большы за індыйскага. Органам дотыку, нюху,апошні зь якіх добра разьвіты, і хапаньня служыць рухомы [[хобат]]. Зубы замяняюцца новымі, то бок зубы зьмяняюцца на працягу жыцьця 6 разоў. У слановых моцна разьвітыя другія верхнія разцы ([[бівень|біўні]]), які маюць сталае павелічэньне. === Вушы === Вялікія [[вуха|вушы]], якімі сланы махаюць, вельмі важныя для рэгуляваньня тэмпэратуры цела. Вушы слана складаюцца з тонкага пласту скуры, якая пакрывае храстковую тканіну, і густой сеткі крывяносных судзінаў. У гарачыя дні сланы стала махаюць вушамі, ствараючы лёгкі ветрык. Гэты ветрык астуджае паверхню крывяносных судзінаў і затым астуджаная кроў паступае ў іншыя часткі цела жывёлы. Гарачая кроў пасьля паступленьня ў вушы можа быць ахалоджана нават да 6 °C перад вяртаньнем у астатнія часткі цела. Розьніцу ў памерах вушэй афрыканскага й азіяцкага сланоў можна часткова растлумачыць геаграфіяй іхнага пражываньня. Афрыканскія сланы пражываюць ля [[экватар]]а, дзе цяплей. Таму яны маюць вялікія вушы. Азіяцкія сланы жывуць крыху далей на поўнач, у некалькі прахалодным клімаце, і таму маюць меншыя вушы. Вушы таксама выкарыстоўваюцца пры пэўнай дэманстрацыі агрэсіі, а таксама ў шлюбны пэрыяд у самцоў. Калі слон хоча запалохаць драпежніка або праціўніка, ён расстаўляе шырока вушы каб выглядаць больш масіўным і уражлівым. На працягу сэзону спарваньня самцы вылучаюць асаблівы пахучы сакрэт з [[залоза|залозы]], якая знаходзіцца па-за вачыма. Джойс Пул, вядомы дасьледчык сланоў, вылучыў тэорыю, згодна зь якой самцы махаюць вушамі каб распаўсюджваць пах гэтага сакрэту на вялікія адлегласьці<ref>[https://web.archive.org/web/20220630045706/https://www.elephantvoices.org/about_sevp/index.php?option=com_content «Joyce Poole's publication ''Announcing intent: the aggressive state of musth in African elephants''»]. Elephantvoices.org.</ref>. == Клясыфікацыя == Вызначаюць наступныя роды слановых: * Афрыканскія сланы (''Loxodonta'') ** [[Саванавы афрыканскі слон]] (''Loxodonta africana'') ** [[Лясны афрыканскі слон]] (''Loxodonta cyclotis'') * Індыйскія сланы (''Elephas'') ** [[Азіяцкі слон|Азіяцкі]] альбо Індыйскі слон (''Elephas maximus'') == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Elephantidae}} * [http://elephant.kulichki.net/ Фундацыя аховы сланоў] * [http://mirzhivotnih.ru/category/308 Слон] {{Накід:Заалёгія}} [[Катэгорыя:Хобатныя]] [[Катэгорыя:Сямействы сысуноў]] ppf5dl738jjlv5ndqc01tzqfba3nabl 0 81894 2330890 1555192 2022-08-01T10:04:34Z 37.214.79.101 /* Сьмерці */ wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|228}} {{Год у іншых календарох|228}} == Падзеі == * == Нараджэньні == * == Матвей зек == == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:228|выгляд=міні}} [[Катэгорыя:228| ]] me5jlutr3md98ix0m4yqpc6hewn7lye 2330891 2330890 2022-08-01T10:08:18Z 37.214.79.101 wikitext text/x-wiki == MaTik_Star == Подписшись на канал Я если красава то подписшись на Bandin play * == Матвей зек == == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:228|выгляд=міні}} [[Катэгорыя:228| ]] hf6c6xpel08ksejqkyi4aclvi90u1el 2330892 2330891 2022-08-01T10:08:29Z Renvoy 48885 Reverted edits by [[Special:Contribs/37.214.79.101|37.214.79.101]] ([[User talk:37.214.79.101|talk]]) to last version by Legobot: reverting vandalism wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|228}} {{Год у іншых календарох|228}} == Падзеі == * == Нараджэньні == * == Сьмерці == * == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:228|выгляд=міні}} [[Катэгорыя:228| ]] q133bt06pi77gc21t43i2dlxyschl3a 4 83125 2330877 2318642 2022-08-01T08:53:42Z W 11741 /* Зладжаныя */ +[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2022]]: вынікі wikitext text/x-wiki {{Скарачэньне|ВП:П:ТТ|ВП:ТТ}} «'''Тэматычны тыдзень'''» — сэрыя праектаў па сумеснай працы ўдзельнікаў Вікіпэдыі над артыкуламі па разнастайнай тэматыцы. Асноўнай мэтай зьяўляецца напісаньне [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы|якасных]] і поўных артыкулаў, выпрацоўка [[Вікіпэдыя:Пагадненьне па выкарыстаньні і аздабленьні стандартных разьдзелаў у канцы артыкула|пагадненьняў па афармленьні]] і зьмесьце, каардынаваньне высілкаў. == Плянаваныя == {|border="0" cellpadding="2" cellspacing="2" width="100%" |- bgcolor="#D8BFD8" !№ !'''Тэма''' !'''Галасоў''' |- bgcolor="#BFD5D8" |1 |[[/Ізраіль|Тыдзень артыкулаў пра Ізраіль]] | |- bgcolor="#BFD5D8" |2 |[[/Другая сусьветная вайна на Беларусі‎|Тыдзень Другой сусьветнай вайны]] | |- bgcolor="#BFD5D8" |3 |[[/Гісторыка-культурныя каштоўнасьці‎|Тыдзень гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]] | |- bgcolor="#BFD5D8" |4 |[[/Беларускае кіно‎|Тыдзень беларускага кіно]] | |- bgcolor="#BFD5D8" |5 |[[/Тыдзень беларускіх прадпрыемстваў‎|Тыдзень беларускіх прадпрыемстваў]] | |} == Зладжаныя == {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#D8BFD8" !№ !class="unsortable"|Назва !class="unsortable"|Тэрміны !Вынікі |- |42 |[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2022|Вікі любіць Зямлю-2022]] | 1 чэрвеня — 31 ліпеня 2022 году | [[:c:Category:Images from Wiki Loves Earth 2022 in Belarus|96]] запампаваных здымкаў і [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2022/Сьпіс|24]] створаныя артыкулы. |- |41 |[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясна-2022]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2022 году | [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022/Сьпіс|342]] створаныя і 73 палепшаныя артыкулы, 20 створаных шаблёнаў |- |40 |[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу-2022|Выклік Вікіпрагалу-2022]] | 8 сакавіка — 8 траўня 2022 году | [[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу-2022/Сьпіс|62]] створаныя і 3 палепшаныя артыкулы |- |39 |[[/Юбілейны месяц|Юбілейны месяц]] | 15 студзеня — 15 лютага 2022 году | 80 створаных і 18 палепшаных артыкулаў, 4 укладзеныя выявы і 1 створаны шаблён |- |38 |[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2021|Вікі любіць Зямлю-2021]] | 1 чэрвеня — 31 ліпеня 2021 году | [[:c:Category:Images from Wiki Loves Earth 2021 in Belarus|202]] запампаваныя здымкі, [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2021/Сьпіс|46]] створаных і 6 палепшаных артыкулаў. |- |37 |[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна-2021]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2021 году |[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Сьпіс|554]] створаныя і 23 палепшаныя артыкулы, 3 створаныя шаблёны. |- |36 |[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]] | 8 сакавіка — 8 красавіка 2021 году | [[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу/Сьпіс|98]] створаных і 22 палепшаныя артыкулы. |- |35 |[[/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]] | 15 студзеня — 15 лютага 2021 | 401 створаны і 72 палепшаныя артыкулы, а таксама 2 створаныя шаблёны. |- |34 | [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]] | 1 чэрвеня — 31 ліпеня 2020 | Створаныя [[:commons:Category:Images from Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|516]] выяваў і 11 артыкулаў. |- |33 | [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы 2020]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2020 | Створаныя 857 артыкулаў і 34 шаблёны, палепшаныя 52 артыкулы. |- |32 | [[/Аршанская бітва|505-годзьдзе Аршанскае бітвы]] | 15 жніўня — 15 верасьня 2019 | Створаныя 64 артыкулы і 2 шаблёны. |- |31 | [[ВП:ВікіВясна2019|ВікіВясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2019 | Створаныя 382 артыкулы, 32 шаблёны, палепшаныя 16 артыкулаў. |- |30 | [[ВП:ВікіВясна2018|ВікіВясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2018 | Створаныя 427 артыкулаў, 51 шаблён, палепшаныя 40 артыкулаў. |- |29 | [[/БНР100|100-годзьдзе абвяшчэньня БНР]] | 25 лютага — 25 сакавіка 2018 | Створаныя 118 артыкулаў, 6 шаблёнаў, 11 дакумэнтаў у [[ВікіКрыніцы|ВікіКрыніцах]], загружаныя 4 выявы, палепшаныя 25 артыкулаў. |- |28 | [[/Пяцісотгоднасьць|Месяц беларускага кнігадрукаваньня]] | 1-30 чэрвеня 2017 | Створаныя 54 артыкулы і 4 шаблёны, загружаныя 15 выяваў, палепшаныя 11 артыкулаў. |- |27 | [[ВП:ВікіВясна2017|ВікіВясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2017 | Створаныя 302 артыкулы і 14 шаблёнаў, палепшаны 61 артыкул. |- |26 | [[ВП:ВікіВясна2016|ВікіВясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2016 | Створаныя 460 артыкулаў і 13 шаблёнаў, палепшаныя 77 артыкулаў. |- |25 | [[/Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскі тыдзень]] | 29 лістапада — 13 сьнежня 2015 | Створаныя 6 артыкулаў і 8 шаблёнаў, палепшаныя 43 артыкулы. |- |24 | [[/Насустрач братам|Беларуска-ўкраінскі тыдзень]] | 29 жніўня — 11 верасьня 2015 | Створаныя 29 артыкулаў, палепшаныя 3. |- |23 | [[Вікіпэдыя:Праект:ВікіВясна-2015|ВікіВясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]] | 21 сакавіка — 31 траўня 2015 | Створаныя 429 артыкулаў і 12 шаблёнаў, палепшаныя 16 артыкулаў. |- |22 | [[/Беларускі спорт|Месяц беларускага спорту]] | 30 красавіка — 25 траўня 2014 | Створаныя 140 артыкулаў і 11 шаблёнаў, палепшаныя 8 артыкулаў і 1 шаблён. |- |21 | [[/Украіна|Украіна]] | 8—21 красавіка 2014 | Створаныя 118 артыкулаў і 27 шаблёнаў, палепшаныя 10 артыкулаў. |- |20 | [[/Тэрытарыяльныя пераўтварэньні I Сусьветнай вайны|Тэрытарыяльныя пераўтварэньні I Сусьветнай вайны]] | 6—20 студзеня 2014 | Створаныя 42 артыкулы і 2 шаблёны, палепшаныя 5 артыкулаў. |- |19 | [[/Толкін|Толкін]] | 14—31 сьнежня 2013 | Створаныя 36 артыкулаў і 7 шаблёнаў, запампаваныя 3 выявы. |- |18 | [[/Зорныя войны|Зорныя войны]] | 1—15 верасьня 2013 | Створаны 41 артыкул і 24 шаблёны, запампаваныя 25 выяваў. |- |17 | [[/Канада|Тыдзень Канады]] | [[27 ліпеня]]—[[11 жніўня]] [[2013]] | Створаныя 51 артыкул і 2 шаблёны. |- |16 | [[/Біблія|Тыдзень Бібліі]] | 6—21 ліпеня 2013 | Створаныя 119 артыкулаў і 3 шаблёны. 6 артыкулаў палепшаныя. |- |15 | [[/Рэфармацыя|Месяц Рэфармацыі]] | [[14 красавіка]]—[[13 траўня]] [[2013]] | Створаныя 74 артыкулы і 6 шаблёнаў. 5 артыкулаў палепшаныя. |- |14 | [[/Польшча|Польскі тыдзень]] | 14—27 лютага 2013 | Створаныя 62 артыкулы і 10 шаблёнаў. 7 артыкулаў палепшаныя. |- |13 | [[/Паўстаньне Каліноўскага|150-годзьдзе паўстаньня Каліноўскага]] | 8—21 студзеня 2013 | Створаныя 64 артыкулы і 1 шаблён. Запампаваныя 2 выявы. 1 артыкул палепшаны. |- |12 | [[/III|Тыдзень артыкулаў, зьвязаных зь лічбаю 3 (III)]] | [[22 лістапада]]—[[12 сьнежня]] [[2012]] | Створаны 121 артыкул і 13 шаблёнаў. Запампаваныя 5 выяваў. 4 артыкулы палепшаныя. |- |- |11 | [[/Эстонія|Тыдзень артыкулаў пра Эстонію]] | [[22 кастрычніка]]—[[4 лістапада]] [[2012]] | Створаныя 87 артыкулаў і 16 шаблёнаў. Запампаваныя 15 выяваў. 4 артыкулы палепшаныя. |- |10 | [[/Тыдзень астраноміі|Тыдзень астраноміі]] | 13—23 лютага 2012 | Пачатыя 35 артыкулаў, 3 артыкулы палепшаныя, створаныя і палепшаныя 4 шаблёны, адна катэгорыя і выява. |- |9 | [[/Мастакі|Тыдзень па мастаках сьвету]] | 13—26 ліпеня 2011 | Створаныя 40 артыкулаў, палепшаныя 2; загружаны 1 файл. |- |8 | [[/Другая сусьветная вайна|Тыдзень 66-годзьдзя сканчэньня Другой сусьветнай вайны]] | 2—12 траўня 2011 |Створаныя 45 артыкулаў, загружаныя 4 файлы. |- |7 | [[/Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльская катастрофа]] | 17—30 красавіка 2011 | Створаныя 82 артыкулы, загружаныя 4 файлы. |- |6 | [[/Заалёгія|Месячнік заалёгіі]] | з [[14 лютага]] да [[13 сакавіка]] [[2011]] году | Створаныя 339 артыкулаў. Сярод іх галіны заалёгіі, асноўныя таксанамічныя катэгорыі, птушкі Беларусі. Знойдзеная беларуская тэрміналёгія па сыстэматыцы жывёльнага сьвету. Катэгарызаваныя ўсе старонкі ў [[:Катэгорыя:Заалёгія|катэгорыі]] |- |5 | [[/Славаччына|Месяц Славаччыны]] | з [[13 студзеня]] да [[13 лютага]] [[2011]] году | З заплянаванага выканана 78%. |- |4 | [[/Дзяржаўныя інстытуцыі Беларусі|Тыдзень дзяржаўных інстытуцыяў Беларусі]] | 1—11 верасьня 2010 году | Створаныя 22, палепшаныя 9 артыкулаў. |- |3 | [[/Дракула Брэма Стокера|Тыдзень Дракулы Брэма Стокера]] | 13—23 жніўня 2010 году | |- |2 | [[/Істотныя артыкулы|Тыдзень істотных артыкулаў]] | 1—11 жніўня 2010 году | |- |1 | [[/Грунвальдзкая бітва|Тыдзень Грунвальдзкай бітвы]] | 21—31 ліпеня 2010 году | Створаныя 27 паўнавартасных артыкулаў (ня лічачы накідаў), палепшаныя 5 артыкулаў. Артыкул [[Грунвальдзкая бітва]] быў [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Грунвальдзкая бітва|вылучаны]] ў [[Вікіпэдыя:Добрыя артыкулы|добрыя артыкулы]] і пазьней выбраны [[Вікіпэдыя:Абраныя артыкулы|абраным]]. |} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Праекты:Тэматычны тыдзень| ]] l7gp0p8tbl18q9m6na0pfp5v7go2fff 0 86947 2330776 2259476 2022-07-31T12:44:39Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Рака |назва = Пярну |арыгінальная_назва = Pärnu jõgi |выява = Pärnu_jõgi.jpg |памер_выявы = |подпіс = Рака Пярну |выток = Цэнтральная эстонская раўніна |вышыня_вытоку = |вусьце = [[Рыскі заліў]] |вышыня вусьця = 76,2 [[м]] |краіны_басэйну = |даўжыня = 144 [[км]] |сьцёк = 64,4 м³/сэк |плошча_басэйну = 6920 [[км²]] |нахіл = |назва_парамэтру1 = |парамэтар1 = |мапа = |памер_мапы = |подпіс_мапы = |левыя_прытокі = |правыя_прытокі = }} '''Пя́рну''' — рака ў [[Эстонія|Эстоніі]]. Даўжыня 144 км, плошча басэйна 6920 км². Упадае ў [[Пярнуская затока|Пярнускую затоку]] [[Рыская затока|Рыскай затокі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На рацэ Пярну знаходзіцца [[Пярну|аднайменны горад]]. == Гідраграфія == Сілкаваньне зьмяшанае, у вярхоўях зь перавагай падземнага, у нізавых — дажджавое. Сярэднегадавы сьцёк вады — 64,4 м³/сэк<ref>[https://web.archive.org/web/20130412053218/http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"][https://www.webcitation.org/6DDxqHRDR?url=http://www.maves.ee/Projektid/1999/Parnu%20joe%20valgala%20veekasutuskava%20projekt.pdf "Pärnu River Basin Management Plan"]. AS Maves http://www.maves.ee</ref>. Замярзае не штогод (звычайна ў сярэдзіне сьнежня, ускрываюць у канцы сакавіка). У прывусьцевай частцы суднаходная. На Пярну маецца 11 плацінаў і малыя ГЭС. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Рэкі Эстоніі]] [[Катэгорыя:Пярнумаа]] [[Катэгорыя:Ярвамаа]] 0ceuawq6fvdur15wzsq4j9qnee7po98 0 87159 2330794 2258757 2022-07-31T13:58:36Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Узброены канфлікт |Назва = Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі |Частка = |Выява = Patrol of the February revolution.jpg |Подпіс да выявы = Народная міліцыя арыштоўвае перапранутых паліцыянтаў, люты 1917 году |Дата = люты 1917 — ліпень 1918 |Месца = [[Петраград]], [[Масква]] |Прычына = Абгастрэньне ўнутраных супярэчнасьцей Расейскай імпэрыі з прычыны ўдзелу ў Першай сусьветнай вайне |Вынік = Увядзеньне аднапартыйнай сыстэмы, пачатак [[Грамадзянская вайна ў Расеі|грамадзянскай вайны]] |Тэрытарыяльныя зьмены = |Супернік1 = |Супернік2 = |Камандуючыя1 = |Камандуючыя2 = |Сілы1 = |Сілы2 = |Страты1 = |Страты2 = |Агульныя страты = |Дадаткі = }} '''Расейская рэвалюцыя 1917 году''' — агульны тэрмін для сэрыі [[рэвалюцыя]]ў у [[Расея|Расеі]], якія зьнішчылі [[Расейская імпэрыя|царысцкую аўтакратыю]] і прывялі да стварэньня [[СССР]]. [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Першая рэвалюцыя]] адбылася ў лютым 1917 году, а [[Кастрычніцкі пераварот|другая]] — у кастрычніку 1917 году. Асноўныя падзеі [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі]] адбываліся ў [[Петраград]]зе. Кіраўніцтва арміі на чале з начальнікам штаба Вярхоўнага Галоўнакамандуючага генэралам [[Міхаіл Аляксееў|Міхаілам Аляксеевым]] і камандуючым франтамі й флётамі палічыла, што яны ня маюць сродкаў на падаўленьне рэвалюцыі. Апошні расейскі цар [[Мікалай II]] адрокся ад пасаду. Пасьля таго, як ягоны меркаваны пераемнік, вялікі князь [[Міхаіл Аляксандравіч]] таксама адмовіўся ад стальца, [[Дзяржаўная дума Расейскае імпэрыі|Дзярждума]] ўзяла краіну пад свой кантроль, утварыўшы [[Часовы ўрад Расеі]]. З утварэньнем паралельных Часоваму ўраду Саветаў пачаўся пэрыяд [[двоеўладзьдзе|двоеўладзьдзя]]. Бальшавікі сфармавалі атрады ўзброеных працоўных [[Чырвоная гвардыя Расеі|Чырвонай гвардыі]]<ref>Орландо Файджес, Народная трагедия, стр.370</ref>, дзякуючы папулісцкім лёзунгам заваяваўшы значную папулярнасьць, у першую чаргу ў Петраградзе, Маскве, у буйных прамысловых гарадах, Балтыйскім флёце, войсках Паўночнага й Заходняга франтоў. Падчас [[Кастрычніцкі пераварот|Кастрычніцкага перавароту]], падкантрольны бальшавікам, на чале зь [[Уладзімер Ленін|Леніным]], [[Петраградзкі ВРК]], зрынуў Часовы ўрад. На II Усерасейскім зьезьдзе саветаў працоўных і жаўнерскіх дэпутатаў бальшавікі вытрымалі цяжкую барацьбу супраць меншавікоў і правых эсэраў, сфармаваўшы першы савецкі ўрад. У сьнежні 1917 году была складзена ўрадавая кааліцыя бальшавікоў і левых эсэраў. У сакавіку 1918 году была складзена [[Берасьцейская мірная дамова]] зь [[Нямеччына]]й. Да лета 1918 году канчаткова сфармаваўся аднапартыйны ўрад, і пачалася актыўная фаза [[грамадзянская вайна ў Расеі|Грамадзянскай вайны ў Расеі]], насталая ў выніку [[Паўстаньне Чэхаславацкага корпусу|паўстаньня Чэхаславацкага корпусу]]. Канчатак Грамадзянскай вайны стварыла ўмовы для стварэньня [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]. == Перадумовы == [[Файл:Grand Duke Nicholas Mikhailovich of Russia (1859-1919), young.jpg|значак|Вялікі князь Мікалай Міхайловіч, самы радыкальны князь. Бзвынікова спрабаваў схіліць Мікалая II да ўвядзеньня «адказнага міністэрства»]] На думку некаторых дасьледчыкаў выкліканая падзеямі [[крывавая нядзеля|крывавай нядзелі]] [[рэвалюцыя ў Расеі 1905 году|рэвалюцыі 1905 году]] сталася асноўнай перадумовай [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|лютаўскай рэвалюцыі 1917 году]]. У 1905 годзе ўпершыню быў створаны Петрасавет, то бок «[[Пецярбурскі савет працоўных дэпутатаў]]». Адным з выклікаў, зь якім сутыкнулася Расея з пачаткам вайны, стала блякада, арганізаваная Цэнтральнымі дзяржавамі. Пасьля ўступленьня [[Асманская імпэрыя|Турэччыны]] на баку Цэнтральных дзяржаваў у кастрычніку 1914 году, Расея была пазбаўленая асноўных гандлёвых маршрутаў праз тэрыторыю Турэччыны, у той час калі [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] заблякавала [[Балтыйскае мора]]. Блякада ўскладняла ў тым ліку й ваенны імпарт. Сама ж Нямеччына навырабляла вялікую колькасьць боепрыпасаў, змагаючыся пры гэтым на двух асноўных франтох. Да пачатку 1917 году працяглая [[Першая сусьветная вайна]] моцна абгастрыла становішча ў [[Петраград]]зе. Ваенная [[гіпэрінфляцыя]] прывяла да таго, што вытворцы пачалі ў масавым парадку прытрымліваць хлеб, спадзеючыся на яшчэ большае павелічэньне цэн. Як паказвае дасьледчык [[Сяргей Няфёдаў]] да канца 1916 году традыцыйная рынкавая сыстэма забесьпячэньня гарадоў пачала развальвацца, царскі ўрад пачаў рабіць першыя спробы арганізаваць харчразьвёрстку. 8 верасьня 1916 году [[Мікалай II]] зацьвердзіў палажэньне Савета міністраў аб крымінальнай адказнасьці гандляроў і прамыслоўцаў «за ўзвышэньне ці паніжэньне коштаў на прадметы харчаваньня альбо неабходнай патрэбы»<ref>[http://www.istrodina.com/rodina_articul.php3?id=2373&n=119 «Отечественные записки. 1917»]. Журнал «Родина».</ref>. Гісторык-дасьледчык лютаўскіх падзей 1917 году, іхны сучасьнік [[Сяргей Мельгуноў]] у сваім дасьледаваньні сьцьвярджаў, што пастулат пра голад як чыньнік рэвалюцыі, які меркаваўся, зьяўляецца няжыцьцяздольным<ref>Мельгунов, С. П. «Мартовские дни 1917 года» предисловие Ю. Н. Емельянова. — М.: Айрис-пресс, 2008. — 688 с.+ вкл. 8 с. — (Белая Россия). ISBN 978-5-8112-2933-8, стр. 40</ref>. Зь іншага боку, дасьледчык Няфёдаў сьцьвярджаў процілеглае й прывёў падрабязны эканамічны аналіз мэханізму ўзьнікненьня перабояў у забесьпячэньні з прычыны ваеннай гіпэрінфляцыі<ref name="niafiodau">Нефёдов С. А. [https://web.archive.org/web/20120313155453/http://hist1.narod.ru/Science/Russia/Mono/Gl54.htm «Первая мировая война и февральская революция 1917 года. Механизм брейкдауна в условиях войны»]</ref>. Самі ж улады Петраграда, у асобе генэрала [[Сяргей Хабалаў|Сяргея Хабалава]] й кіраўніка гораду [[Аляксандар Балк|Аляксандра Балка]], ацэньвалі запасы хлеба ў Петраградзе на момант пачатку рэвалюцыі як дастатковыя. Дасьледчык [[Рычард Пайпс]] далучаецца да гэтай ацэнцы, аднак таксама паказвае на ваенную гіпэрінфляцыю й перабоі ў забесьпячэньні Петраграда палівам. У Петраградзе пачаліся паўстаньні. У лютым 1917 году на вуліцах зьявіўся натоўп з надпісамі на плякатах «Далоў вайну». Цяжкія страты падчас вайны таксама ўмацоўвалі думкі, што цар Мікалай II ня быў прыдатным да кіраваньня. Да 1917 году страты [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў Першай сусьветнай вайне дайшлі да 2,5 млн загінуўшых жаўнераў (забітых у баі, зьніклых бязь вестак, якія памерлі ад ран і хвароб, якія памерлі ў палоне) і да 1 млн цывільных асобаў. Вайна моцна абясцэніла чалавечае жыцьцё, зрабіўшы звыклай гібель мільёнаў людзей. За ўсю гісторыю Расеі ўпершыню была набрана на [[мабілізацыя|мабілізацыі]] велізарная армія, празь якую прайшлі да 15 млн чалавек з 175-мільённага насельніцтва. 80—90% мабілізаваных жаўнераў склалі сяляне, у тым ліку якія прыйшлі ў войска са сваімі ўяўленьнямі пра «зямлю й волю». Частку арміі склалі кадравыя завадзкія працоўныя, мабілізаваныя ў 1914—1916 гадох і замененыя на заводах выхадцамі зь вёсак. У кастрычніку 1916 году дырэктар Дэпартамэнта паліцыі міністэрства ўнутраных справаў Васільеў прадставіў даклад аб настроях насельніцтва на месцах, які паказваў, што «асноўнай прычынай азлабленьня называецца жахлівая дарагоўля», у абедзьвюх сталіцах «апазыцыйнасьць настрояў» нашмат пераўзыходзіла ўзровень 1905 году, што можа прывесьці да ўспышкі ў сталіцах «буйных беспарадкаў чыста стыхійнага характару». У той жа час начальнік [[Кранштацкі гарнізон|Кранштацкага гарнізона]] дакладваў, што ў выпадку беспарадкаў на войскі разьлічваць нельга з прычыны іхняй ненадзейнасьці<ref name="niafiodau"/>. Жаўнеры падвяргаліся шэрагу зьневажальных абмежаваньняў: ім дазвалялася перасоўвацца ў [[трамвай|трамваях]] толькі на падножках, у [[тэатар|тэатрах]] не дазвалялася сядзець побач з [[афіцэр]]амі. З 1915 году ў арміі былі адноўлены цялесныя пакараньні ў выглядзе лупцоўкі розгамі<ref>Деникин А. И. [http://stepanov01.narod.ru/library/denikin01/chapt02.htm «Очерки русской смуты». Глава 2. Старая армия перед революцией]</ref>, сярод афіцэраў быў распаўсюджаны зварот на «ты» да жаўнераў і рукапрыкладзтва. Генэрал [[Дзьмітры Дубенскі]], які ў лютым 1917 году знаходзіўся ў царскай сьвіце ў якасьці афіцыйнага гістарыёграфа, адзначаў, што «былі такія батальёны, якія мелі па 12—15 тысяч чалавек. Усе яны зьмяшчалася ў скучаным выглядзе ў казармах, дзе людзі разьмяшчаліся для сну ў два-тры й чатыры ярусы. Назіраць за такімі часткамі станавілася цяжка, не хапала афіцэраў, і магчымасьць прапаганды існавала поўная. У сутнасьці гэтыя запасныя батальёны зусім не былі прэабражэнаўцамі, сямёнаўцамі, егерамі й гэтак далей. Ніхто з маладых жаўнераў не быў яшчэ ў палках, а толькі навучаўся, каб потым патрапіць у шэрагі таго ці іншага гвардзейскага палка й атрымаць дух, фізіяномію часткі й увабраць ейныя традыцыі. Многія з жаўнераў запасных батальёнаў не былі нават прыведзены да прысягі. Вось чаму гэты малады кантынгент так званых гвардзейскіх жаўнераў ня мог быць трывалым і, выйшаўшы 24, 25 і 26 лютага на ўціхамірваньне беспарадкаў, захістаўся й затым пачаўся бессэнсоўны й бязьлітасны жаўнерскі бунт»<ref>[http://www.golubinski.ru/history/otrechenie.htm «Отречение Николая II. Воспоминания очевидцев»]. Красная газета; 1990. ISBN 5‑265‑01684‑8</ref>. Акрамя таго, частка жаўнераў і матросаў складалі мабілізаваныя працоўныя, у тым ліку тыя, хто раней удзельнічалі ў рэвалюцыйнай дзейнасьці; у першую чаргу гэта адносілася да Кранштацкай ваенна-марской базы, а таксама да ваенна-марской базы ў [[Гэльсынгфорс]]е. Умовы ваеннай службы ў [[Кранштат|Кранштаце]] былі цяжкімі й суправаджаліся зьневажальнымі абмежаваньнямі ніжніх чыноў, напрыклад, матросам забаранялася хадзіць па ўсходнім баку галоўнай вуліцы, ля ўваходу на Кацярынскі бульвар зьмяшчалася шылда, якая забараняла ўваход «сабакам, жаўнерам і матросам»<ref>[https://web.archive.org/web/20131004220554/http://www.gorod-spb.ru/historykranshtadt.html?start=417 «История Кронштадтской крепости»]. Петербург-Петроград-Ленинград-Санкт-Петербург</ref>. Хваляваньні ў войску й на флёце пачаліся задоўга да 1917 году. Гэтак 19 кастрычніка 1915 году збунтаваўся стаяўшы на гэльсынгфорскім рэйдзе [[лінкар]] «Гангут», 2 траўня 1916 году адзначаны першы выпадак адмовы [[казакі|казакоў]] разганяць натоўп. Як адзначае дасьледчык Няфёдаў, у кастрычніку 1916 году адбыліся бунты жаўнераў на разьмеркавальных пунктах у [[Гомель|Гомлі]] й [[Крэменчуг]]е, 17 кастрычніка жаўнеры 181-га палка далучыліся да натоўпу працоўных [[Выбарскі раён|Выбарскага раёна]] Петраграда, 29 кастрычніка 1916 году выкліканыя для разгону страйку жаўнеры замест працоўных адкрылі агонь па паліцыі. Францускі амбасадар у Петраградзе [[Марыс Палеоляг]] у сваім рапарце францускаму зьнешнепалітычнаму ведамству адзначыў гэты інцыдэнт, як «вельмі паказальны», і заяўвіў, што «... у выпадку паўстаньня нельга разьлічваць на войска ... мы павінны ўжо цяпер прадбачыць банкруцтва нашай хаўрусьніцы [Расеі] й зрабіць з гэтага ўсе неабходныя высновы». Апошняй кропляй стала зачыненьне 21—22 лютага ўладамі найбуйнейшага ў Петраградзе Путылаўскага завода — працоўныя паспрабавалі падняць [[страйк]], нягледзячы на ​​тое, што завод з пачаткам вайны быў нацыяналізаваны, а страйкі на дзяржаўных ваенных заводах строга забараняліся. З-за гэтага інцыдэнту на вуліцы былі выкінутыя 36 тысячаў пакрыўджаных працоўных. Настрой петраградзкіх працоўных быў выбуханебясьпечным: гэтак, 8 лютага путылаўскмя працоўныя закідалі паліцыю жалезнымі абломкамі й кавалкамі дзындры. == Лютаўская рэвалюцыя == {{Асноўны артыкул|Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі}} [[Файл:Баррикады на Литейном проспекте (фервальская революция).jpg|міні|270пкс|справа|Барыкады на Ліцейным праспэкце ў лютым 1917 году]] 23 лютага, ці паводле новага стылю, 8 сакавіка 1917 году, у «Міжнародны жаночы працоўны дзень», у Петраградзе пачалася дэманстрацыя жанчын-працаўніцаў Неўскай ніткавай мануфактуры, якія патрабавалі ліквідаваць перабоі ў забесьпячэньні Петраграда хлебам і вярнуць з фронту мужоў. Мяркуючы па ўсім, [[забастоўка]] ўзьнікла стыхійна; бальшавік [[Васілій Каюраў]], які непасрэдна курыраваў гэтую мануфактуру, у сваіх успамінах паведамляў, што 22 лютага «параіў» ўстрымацца ад страйку, бо для яго «не было падставы»<ref name="katkou">Георгий Катков. [http://www.hrono.ru/libris/lib_k/fevr10.php «Февральская революция». Часть III. Глава 10. Петроградское восстание].</ref>. Да дэманстрацыі далучыліся працоўныя Путылаўскага заводу, 22 лютага ўсе пагалоўна ў складзе 36 тыс. чалавек звольненыя за страйк. Натоўп запоўніў Сампсаніеўскі праспэкт. Дзякуючы «зьняцьцю» суседніх фабрык і заводаў страйк разрастаўся, да 24 лютага да 170 тыс. працоўных, да 28 лютага да 240 тыс. працоўных<ref name="katkou"/>. 24 лютага камандуючы Петраградзка ваеннай акругай генэрал [[Сяргей Хабалаў]] заяўвіў, што «за апошнія дні водпуск мукі ў пякарні для выпечкі хлеба ў Петраградзе робіцца ў тым жа аб’ёме, што й раней. Недахопу хлеба ў продажы не павінна быць. Калі ж у некаторых крамах хлеба іншым не хапіла, то таму, што многія, асьцерагаючыся недахопу хлеба, куплялі яго ў запас на сухары. Жытняя мука маецца ў Петраградзе ў дастатковай колькасьці. Падвоз гэтай мукі ідзе бесьперапынна». Аднак пасьля гэтага дэманстрацыі на зьмяншэньне не пайшлі: на Неўскім праспэкце, Ліцейным праспэкце, Садовай вуліцы й Знаменская плошчы зьявіліся велізарныя натоўпы, а 12 гадзіны дня Петраградзкі кіраўнік гораду Балк паведамляў генэралу Хабалаву, што паліцыя «не ў стане спыніць рух і навалу народа». Па ўсёй бачнасьці, першай ахвярай рэвалюцыі становіцца прыстаў Крылоў, забіты казаком 25 лютага а 3 гадзіны дня пры спробе разагнаць рэвалюцыйны натоўп<ref>Спиридович А. И. [https://www.webcitation.org/69jxYxaxu?url=http://www.km.ru/libris/lib_s/spirid331.html «Великая война и февральская революция». Книга 3, глава 31].</ref>, што сабраўся на Знаменскай плошчы на ​​вялікі мітынг каля помніка [[Аляксандар III|Аляксандру III]]. Дасьледчык Каткоў указвае, што прыстаў Крылоў спрабаваў праскочыць скрозь натоўп, каб сарваць чырвоны сьцяг, аднак казак нанёс яму некалькі шабельных удараў, а дэманстранты дабілі Крылова лапатай. Каткоў таксама паказвае, што ў Крылова стралялі з казачай вінтоўкі, аднак пры выкрыцьці агнястрэльных раненьняў не было выяўлена. Мяркуючы па данясеньням генэрала Хабалава цару, зробленыя 25 лютага ў 17:30, у той жа дзень, акрамя прыстава Крылова, яшчэ «чатыры чыны паліцыі атрымалі паранені», і таксама «раніцай паліцмайстару Выбарскага раёна зламалі руку й нанеслі ў галаву рану тупой прыладай». На Выбарскім боку зьявіліся барыкады з тэлеграфных слупоў і трамвайных вагонаў. У той жа дзень генэрал Хабалаў атрымаў загад цара «неадкладна спыніць беспарадкі, недапушчальныя ў цяжкі час вайны з Нямеччынай і [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыяй]]». Кіруючыся гэтым загадам, генэрал Хабалаў патрабаваў ад працоўных у тэрмін да 28 лютага скончыць страйкі, пагражаючы ў адваротным выпадку адпраўкай іх на фронт. У ноч з 25 на 26 лютага паліцыя правяла масавыя арышты сацыялістаў, да ста чалавек, але на падзеі гэта ніяк не паўплывала. [[Файл:MarchRevolutionShootingInPetrograd--nsillustratedwar04londuoft.jpeg|міні|270пкс|справа|Баі на петраградзкіх вуліцах у лютым 1917 году]] 26 лютага ўзбунтавалася 4-я рота рэзэрвовага батальёна лейб-гвардыі Паўлаўскага палка, які ўдзельнічаў у разгонах дэманстрацыяў. Адбылася перастрэлка жаўнераў Паўлаўскага палка з паліцыяй, і з уласнымі афіцэрамі<ref>Курлов П. Г. [http://militera.lib.ru/memo/russian/kurlov_pg/05.html «Гибель Императорской России»].</ref>. Бунт быў падаўлены сіламі Праабражэнскага палка. Камэндант Петрапаўлаўскай крэпасьці адмовіўся прыняць усіх жаўнераў, якія ўдзельнічалі ў бунце, заявіўшы, што ў яго недастаткова месца. Былі арыштаваныя толькі 19 завадатараў, зь ліку жаўнераў палка 21 чалавек дэзэртаваў са зброяй у руках. У той жа дзень, 26 лютага, царскі ўрад сабраўся на пасяджэньне, на якім абмеркаваў сытуацыю, якая склалася ў сталіцы, і пастанавіў увесьці ў Петраградзе стан аблогі. Аднак уладам не атрымалася нават расклеіць у горадзе паведамленьні аб стане аблогі, бо яны неадкладна зрываліся рэвалюцыянэрамі. Увечары 26 лютага старшыня [[Дзярждума|Дзярждумы]] [[Міхаіл Радзянка]] атрымаў царскі ўказ аб роспуску Дзярждумы з 26 лютага; ўказ афіцыйна быў апублікаваны 27 лютага. 27 лютага ўзбунтавалася таксама вучэбная каманда рээзрвовага батальёна лейб-гвардыі Валынскага палка, якая да гэтага ўдзельнічала ў разгонах. Падчас разгонаў дэманстрацыяў гэтая каманда знаходзілася пад магутным ціскам працоўных, у тым ліку жанчынаў, якія ўгаворвалі «не страляць у сваіх». Асноўным «завадатарам» бунту фактычна стаў [[унтэр-афіцэр]], старэйшы фэльдфэбэль [[Цімафей Кірпічнікаў]], адкліканы ў Петраград з фронту пасьля раненьня<ref>[http://www.5-tv.ru/programs/broadcast/504558/?comment «Передача "Культурный слой". Восемь дней в феврале. Площадь Восстания»].</ref>. Паводле словах самога Кірпічнікава «публіка акружыла нас ззаду, ідучы на нас яны крычалі: "Салдацікі, не страляйце" ... я ў той час, што называецца, ачмурэў. Думаю: страляць — загіну, не страляць — загінуў». Узбунтаваўшаяся вучэбная каманда забіла свайго камандзіра, капітана Лашкевіча, пасьля чаго бунт распаўсюдзіўся на ўвесь полк, паўсталыя жаўнеры па ўзоры бастуючых працоўных пачалі «здымаць» суседнія часткі, змушаючы іх таксама далучыцца да паўстаньня: праабражэнскі полк, літоўскі полк, сапёрны батальён і іншыя. Натоўп рэвалюцыйных жаўнераў прасунуўся па Кірачнай вуліцы, разграміўшы казармы жандармскага дывізіёна й школу прапаршчыкаў інжынэрных войскаў. == Сацыяльна-эканамічныя працэсы == Рэвалюцыя ў Расеі адбылася на фоне шэрагу сацыяльных, эканамічных і палітычных працэсаў, некаторыя зь якіх ішлі ў краіне ўжо не адно стагодзьдзе. [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўская рэвалюцыя 1917 году]] зусім не прывяла да імгненнага вырашэньня ўсіх расейскіх праблемаў. Тыя, што ішлі да гэтага часу працэсы, не спыніліся. === Дэмакратызацыя войска === У час Лютаўскай рэвалюцыі Петрасавет выдаў Загад № 1, першапачаткова прызначаўшыся толькі для жаўнераў-паўстанцаў Петраградзкага гарнізона, аднак стыхійна распаўсюдзіўся па ўсёй арміі. Фактычная адмена ў дзеючай арміі адзінаначальля («дэмакратызацыя войска») прывяла замест чаканай часткай [[лібэралізм|лібэралаў]] і [[сацыялізм|сацыялістаў]] павышэньня ейнай боегатоўнасьці — да нарастаньню анархіі ў выглядзе адмоваў жаўнераў ісьці ў наступ і [[жаўнерскі самасуд|самасуды над афіцэрамі]], адбываецца велічэзны рост [[дэзэртэрства]]. У якасьці барацьбы з развалам ужо з красавіка 1917 году разгортваецца рух «ўдарных частак», якія таксама зваліся «рэвалюцыйнымі», «штурмавым», «часткамі сьмерці», паралельна з жаўнерскімі арганізацыямі пачынаюць фармавацца афіцэрскія арганізацыі. === Зямельнае пытаньне === Бурны рост насельніцтва ў часы валадараньня [[Мікалай II|Мікалая II]] павялічыў лішак працоўнай сілы ў вёсцы. Лютаўская рэвалюцыя прывяла да таго, што сяляне пачалі масавыя самазахопы зямель па ўзоры [[Рэвалюцыя 1905 году ў Расеі|рэвалюцыі 1905 году]], а слабы й сумніўны [[Часовы ўрад]] аказаўся не ў стане ім перашкодзіць. Не атрымліваючы тавараў з гораду, сяляне сустракалі вельмі варожа першыя спробы ўвядзеньня ў краіне [[харчразвёрстка|харчразвёрсткі]], упершыню пачатыя яшчэ царскім урадам у сьнежні 1916 году, і працягнутыя Часовым урадам у 1917 годзе. Правал харчразьвёрсткі працягваў пагаршаць становішча як у гарадах, працоўныя страйкі, падзеньне прадукцыйнасьці працы ў тым ліку з-за недаяданьня, і ў арміі. Фактычны пачатак «чорнага перадзелу» зямлі падштурхнуў сялянскае па сваім складзе войска да дэзэртэрства. Яшчэ адным фактарам, які прывёў да дэзэртэрства, стаўся прагрэсавальны развал забесьпячэньня арміі; да сьнежня 1917 году на Заходнім фронце пачаўся голад. === Дэградацыя эканомікі === [[Файл:Iyul'skaya 1917 demonstraciya v Petrograde.jpg|міні|250пкс|справа|Ліпеньская дэманстрацыя ў Петраградзе]] Часовы ўрад ня здолеў вырашыць і харчовую праблему, якая абгастрылася ў 1916 годзе. Спробы ўвесьці прымусовую харчразьвёрстку праваліліся з-за супраціву памешчыкаў і сялянскіх абшчынаў. У сакавіку 1917 году ўводзяцца карткі на хлеб з нормай у 1 [[фунт]] хлеба на чалавека ў суткі, да верасьня 1917 году норма ў [[Петраград]]зе й [[Масква|Маскве]] скарачаецца да паўфунта, значныя перабоі з пастаўкамі хлеба назіраліся ў гэты час і на фронце. Недахоп фуражу для коней абмежаваў дзеяньні кавалерыі й коннай артылерыі. 29 сакавіка 1917 году Часовы ўрад увёў «хлебную манаполію», працягваючы распачатыя ў канцы 1916 году спробы царскага ўрада перайсьці да прымусовай харчразьвёрсцы. Гэтыя спробы таксама скончыліся правалам: у цэлым да ліпеня 1917 году плян быў выкананы толькі на 60%. Плян па хлебазагатоўкам за ліпень—жнівень 1917 году быў выкананы ўжо на 40%. У першую чаргу хлеб паступаў на фронт, усё больш абгастраючы становішча ў гарадах. Паралельна нарастаў крызіс у [[прамысловасьць|прамысловасьці]]: велізарныя ваенныя выдаткі й [[чыгунка|чыгуначны]] крызіс пагоршыўся дэзарганізацыяй вытворчасьці, выкліканай рэвалюцыйнай дзейнасьцю працоўных. Яшчэ да рэвалюцыі перакрыцьце паставак імпартнай сыравіны выклікала ў 1914—1915 гадох [[паліва|паліўны]] крызіс, бо частка [[вугаль|вугалю]] пастаўлялася з [[Вялікабрытанія|Брытаніі]] праз [[Балтыйскае мора]], якое было заблякавана [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччынай]]. З пачаткам вайны прамысловасьць пачала выпрабоўваць цяжкасьці з пастаўкамі сыравіны, у сувязі з тым, што чыгунка была занятая ў першую чаргу ваеннымі перавозкамі, пераходам большасьці заводаў на абаронныя заказы, мабілізацыя працоўных на фронт. Пасьля Лютаўскай рэвалюцыі гэтыя праблемы толькі пагоршыліся, суправаджаючыся падзеньнем прадукцыйнасьці працы. Падзеньне прадукцыйнасьці працы адзначалася ўжо з 1914—1915 гадох у сувязі зь непрадуманай мабілізацыяй найбольш вопытных працоўных, і заменай іх меней дасьведчанымі й кваліфікаванымі. Пасьля перамогі рэвалюцыі да таго ж прыкметна зьнізілася вытворчая дысцыпліна; як адзначаў [[Мікалай Галавін]] у сваёй фундамэнтальнай працы «Ваенныя намаганьні Расеі ў сусьветнай вайне», кіраўнічы й тэхнічны пэрсанал быў затэрарызаваны працоўнымі, і ня мог іх кантраляваць. Падзеньне прадукцыйнасьці працы ў маскоўскай мэталаапрацоўчай прамысловасьці да красавіка 1917 году склала 32%, петраградзкай прамысловасьці — на 20%, здабыча вугалю ў [[Данбас]]е да ліпеня 1917 году скарацілася на 30%. Да лета 1917 году зачынілася каля 20% петраградзкіх заводаў, у цэлым у прамысловасьці назіралася падзеньне ў 20—30%. Усяго да ліпеня было зачынена 568 петраградзкіх фабрык і заводаў, звольнена каля 104 тысячаў працоўных. == Глядзіце таксама == * [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] * [[Кастрычніцкі пераварот]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Першая сусьветная вайна}} [[Катэгорыя:Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] atqkivfmgydjcqkyketf4ua70i2qpen 0 87587 2330810 2321028 2022-07-31T14:37:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Савет}} '''Сельсаве́т''', '''се́льскі саве́т''' (''с/с'') — назва [[адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі]] [[Беларусь|Беларусі]], мэханічна перанесеная з [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|савецкіх часоў]], а таксама ў [[Расея|Расеі]] (у некаторых рэгіёнах). Традыцыйная [[Беларуская мова|беларуская]] назва адпаведнай адміністрацына-тэрытарыльянай адзінкі ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — [[староства]]<ref name="Cajcyc">Чайчыц А. [https://www.svaboda.org/a/28449360.html Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка], [[Радыё Свабода]], 24 красавіка 2017 г.</ref><ref>[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17—18.</ref>. == Этымалёгія == Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[НАН Беларусі]], слова «савет» ёсьць запазычаньнем з [[Расейская мова|расейскага]] «совет», «советовать»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|11к}} С. 285.</ref>. == Беларусь == Падзел на сельсаветы ўводзіўся пастановай [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|ЦВК БССР]] ад 7 ліпеня 1924 году. Такі падзел застаўся ў Беларусі па распадзе СССР. Сельсаветы ўваходзяць у склад раёнаў, аб’ядноўваючы на сваёй тэрыторыі некалькі сельскіх населеных пунктаў. Адміністрацыйны цэнтар сельсавету знаходзіцца ў [[аграгарадок|аграгарадку]], а пры яго адсутнасьці — у іншым населеным пункце на тэрыторыі сельсавету. Органам улады на тэрыторыі сельсавету зьяўляецца сельскі [[Савет народных дэпутатаў]]. На 1 лютага 2008 году ў Беларусі налічвалася 1465 саветаў дэпутатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20071216152937/http://www.sovrep.gov.by/index.php/.531.2906...0.0.0.html Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]</ref>. На 10 траўня 1922 году ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] налічвалася 2051 сельсаветаў<ref name="Елизаров-1919>Формирование и функционирование системы административно-территориального деления БССР (1919—1991 гг.) / С. А. Елизаров. — Гомель: ГГТУ, 2009.</ref>, на 1 студзеня 1925 году — 3405 сельсаветаў<ref name="Елизаров-1919/>, на 2 студзеня 1925 году — 1202 сельсаветаў<ref>{{Літаратура/ЭГБ|1к}}</ref>, на 1 студзеня 1926 году — 1202<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1926}} С. 8.</ref>, на 1 студзеня 1927 году — 1661 сельсаветаў<ref>[http://elib.shpl.ru/ru/nodes/14534-vsya-belorussiya-nastolnaya-spravochnaya-kniga-minsk-1927#mode/grid/page/54/zoom/1 «Вся Белоруссия». Настольная справочная книга. — Минск, 1927.] С. 37.</ref>, на 1 студзеня 1930 году — 1446<ref name="Елизаров-1919/>, на 15 лістапада 1930 году — 1440<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1930}} С. 41.</ref>, на 15 лістапада 1931 году — 1418<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1931}} С. 218.</ref>, на 1 ліпеня 1932 году — 1417<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1932}} С. 10.</ref>, на 15 ліпеня 1934 году — 1427<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1934}} С. 10.</ref><ref name="Елизаров-1919/>, на 15 жніўня 1935 году — 1472<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1935}} С. 231.</ref>, на 1 кастрычніка 1938 году — 1420<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1938}} С. 14.</ref>, на 1 сакавіка 1939 году — 1420<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1939}} С. 11.</ref>, на 1 траўня 1940 году — 1398<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1940}} С. 13.</ref>, на 1 студзеня 1941 году — 2808<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1941}} С. 5, 215.</ref>, на 1 студзеня 1947 году — 2522<ref>{{Літаратура/БССР. Адм.-тэр. падзел|1}} С. 5.</ref><ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1947}} С. 5.</ref>, на 1 траўня 1949 году — 2521<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1949}} С. 5.</ref>, на 1 студзеня 1951 году — 2521<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1951}} С. 5.</ref>, на 2 сьнежня 1953 году — 2520<ref name="Елизаров-1944">Сельсоветы в системе административно-территориального деления БССР (1944—1964 гг.) / С. А. Елизаров. — Гомель, 2010.</ref>, на 1 сакавіка 1954 году — 2520<ref name="Елизаров-1919/><ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1954}} С. 5.</ref>, на ліпень 1954 году — 1923<ref name="Елизаров-1944"/>, на 1 студзеня 1959 году — 1881<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1959}} С. 3.</ref>, на 1 студзеня 1964 году — 1528<ref name="Елизаров-1919"/>, на 1 студзеня 1965 году — 1521<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1965}} С. 8.</ref>, на 7 студзеня 1965 году — 1520<ref name="Елизаров-1919"/>, на 1 ліпеня 1967 году — 1544<ref name="Елизаров-1919"/>, на 1 студзеня 1968 году — 1506<ref>{{Літаратура/БССР. Адм.-тэр. падзел|4}} С. 5.</ref>, на 1 студзеня 1980 году — 1506<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1980}} С. 8, 13, 337, 338.</ref>, на 1 студзеня 1981 году — 1506<ref name="БССР-7-226">{{Літаратура/БССР. Адм.-тэр. падзел|7}} С. 226.</ref>, на 1 студзеня 1982 году — 1507<ref name="БССР-7-226"/>, на 1 студзеня 1983 году — 1506<ref name="БССР-7-226"/>, на 1 студзеня 1984 году — 1506<ref name="БССР-7-226"/>, на 1 студзеня 1985 году — 1506<ref name="БССР-7-226"/>, на 1 студзеня 1986 году — 1506<ref>{{Літаратура/БССР. Адм.-тэр. падзел|7}} С. 7.</ref>, на 1 студзеня 1987 году — 1502<ref>{{Літаратура/СССР. Адм.-тэр. падзел|1987}} С. 14, 357.</ref>, на 1 сьнежня 1988 году — 1482<ref>Мапа «Административно-территориальное деление Белорусской ССР на декабрь 1988 г. — Москва: Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР, 1989.</ref>, на 1 студзеня 1991 году — 1480<ref name="Елизаров-1919"/>. На 1 кастрычніка 1994 году ў Беларусі налічвалася 1448 сельсаветаў<ref>{{Літаратура/БелЭн|1к}} С. 119.</ref>, на 1 студзеня 1999 году — 1456<ref>{{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 278.</ref>, па іншых зьвестках — 1506<ref>{{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 57.</ref>, на 1 студзеня 2003 году — 1427<ref>{{Літаратура/РБ. Вобласьці і раёны}}</ref>, на 1 студзеня 2004 году — 1439<ref>{{Літаратура/БЭ|18-2к}} С. 724.</ref>, на 1 кастрычніка 2004 году — 1390<ref>{{Літаратура/Атляс па геаграфіі Беларусі. 2005}}</ref>, на 1 студзеня 2007 году — 1446 (уключаючы і пасялковыя саветы)<ref>{{Літаратура/РБ. Атляс аўтамабільных дарог. 1:200000|1}} С. 7.</ref>, на 1 студзеня 2008 году — 1358<ref>{{Літаратура/Атляс. Геаграфія Беларусі. 10 кляс. 2011}}</ref>, на 14 кастрычніка 2009 году — 1345<ref>[https://www.bygeo.ru/materialy/naselenie-belarusi/414-administrativno-territorialnoe-delenie-respubliki-belarus-na-14-oktyabrya-2009-goda.html Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Рэспублікі Беларусь на 14 кастрычніка 2009 году]</ref>, на 1 студзеня 2010 году — 1346<ref>[https://web.archive.org/web/20101031032129/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.7-0.pdf Перапіс насельніцтва Рэспублікі Беларусь 2009 году]</ref>, на 1 студзеня 2011 году — 1295<ref>География Беларуси: учеб. пособие для 10-го кл. учреждений общего среднего образования с рус. яз. обучения / Брилевский М. Н., Смоляков Г. С. — Минск: Нар. асвета, 2012. — 303 с.</ref>, на 1 студзеня 2012 году — 1273 (не ўключаючы пасялковыя саветы)<ref>{{Літаратура/РБ. Атляс аўтамабільных дарог. 1:200000|4}} С. 7.</ref>/1292 (уключаючы пасялковыя саветы)<ref>[https://web.archive.org/web/20180906141102/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_256 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2012]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 27.</ref>, на 1 студзеня 2013 году — 1280<ref>[https://web.archive.org/web/20180805024401/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_107 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2013]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 16.</ref>, на 1 студзеня 2014 году — 1162 (не ўключаючы пасялковыя саветы)<ref>{{Літаратура/РБ. Атляс аўтамабільных дарог. 1:200000|5}} С. 7.</ref>/1214 (уключаючы пасялковыя саветы)<ref>[https://web.archive.org/web/20181016201926/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_474 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2014]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 16.</ref>, на 1 студзеня 2015 году — 1159<ref>[https://web.archive.org/web/20180814071113/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_8029 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2015]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 24.</ref>, на 1 студзеня 2016 году — 1163<ref>[https://web.archive.org/web/20180324125104/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_8030 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2016]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 24.</ref>, на 1 студзеня 2017 году — 1164<ref>[https://web.archive.org/web/20180805035522/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_8031 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2017]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 24.</ref>, на 1 студзеня 2018 году — 1156<ref>[https://web.archive.org/web/20190714144405/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_10769 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2018]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 26.</ref>, на 1 студзеня 2019 году — 1151<ref>[https://web.archive.org/web/20190904204736/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_compilation/index_14356 Демографический ежегодник Республики Беларусь, 2019]{{ref-ru}} / [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]. С. 24.</ref>. == Дадатковыя зьвесткі == * У Беларусі самая распаўсюджаная назва сельсавету (на 1 студзеня 2010 году) — [[Кастрычніцкі сельсавет|Кастрычніцкі]], агулам іх налічваецца дзевяць. Далей ідуць [[Навасёлкаўскі сельсавет|Навасёлкаўскі]] — восем, [[Каменскі сельсавет|Каменскі]], [[Ленінскі сельсавет|Ленінскі]] — па шэсьць, [[Залескі сельсавет|Залескі]], [[Першамайскі сельсавет|Першамайскі]] — па пяць, [[Гарадзецкі сельсавет|Гарадзецкі]], [[Забалацкі сельсавет|Забалацкі]], [[Кіраўскі сельсавет|Кіраўскі]], [[Навадворскі сельсавет|Навадворскі]], [[Парэцкі сельсавет|Парэцкі]] — па чатыры. * У Беларусі маецца некалькі сельсаветаў, у склад якіх уваходзіць толькі адзін населены пункт (на [[1 студзеня]] [[2010]] году): [[Аброўскі сельсавет|Аброўскі]], [[Багданаўскі сельсавет (Лунінецкі раён)|Багданаўскі]], [[Глушкавіцкі сельсавет|Глушкавіцкі]], [[Навазасімавіцкі сельсавет|Навазасімавіцкі]], [[Павіцьцеўскі сельсавет|Павіцьцеўскі]], [[Радзілавіцкі сельсавет|Радзілавіцкі]]. * Найбольшая колькасьць сельсаветаў у вобласьці — на [[1 студзеня]] [[2004]] году — у [[Менская вобласьць|Менскай]] (308). * Найменшая колькасьць сельсаветаў у вобласьці — на [[1 студзеня]] [[2004]] году — у [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] (189). * Найбольшая колькасьць сельсаветаў у раёне — на [[1 студзеня]] [[2010]] году — у [[Пінскі раён|Пінскім]] (24), затым ідзе [[Баранавіцкі раён]], у якім налічваецца 21 сельсавет; на [[1 студзеня]] [[2003]] году — у [[Гомельскі раён|Гомельскім]] (25). * Найменшая колькасьць сельсаветаў у раёне — на [[1 студзеня]] [[2010]] году — у [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім]] (чатыры); у [[Дрыбінскі раён|Дрыбінскім]], [[Краснапольскі раён|Краснапольскім]], [[Крычаўскі раён|Крычаўскім]], [[Прапойскі раён|Прапойскім]] і [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскім]] раёнах (па пяць); на 1 студзеня 2003 году — у [[Крычаўскі раён|Крычаўскім]], [[Нараўлянскі раён|Нараўлянскім]] і [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскім]] раёнах (па пяць). == Глядзіце таксама == * [[Воласьць]] * [[Староства]] * [[Гміна]] * [[Сельская рада]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Расеі]] 2jrowypdulxcnhu6vlwfwhl1fi2gqy3 0 90852 2330819 2279102 2022-07-31T15:25:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Стывэн Джэрард |выява = Steven Gerrard in 2014.jpg |імя(арыгінал) = |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|5|1980|1}} |горад = [[Ўістан]] |краіна = [[Ангельшчына]] |рост = 183 см |вага = 83 кг |пазыцыя = [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]] |клюб = |нумар = |моладзевыя гады = 1987—1997 |моладзевыя клюбы = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] |гады = 1998—2015<br />2015—2016 |клюбы = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br />[[Лос-Анджэлес Гэлаксі]] |гульні(галы) = 504 (120)<br />34 (5) |нац гады = 2000—2014 |нац зборная = {{Футбол Ангельшчына|няма}} |нац гульні(галы) = 114 (21) |трэнэрскія гады = 2021— |трэнэрскія клюбы = Астан Віла Бірмінггэм }} '''Стывэн Джордж Джэрард''' ({{мова-en|Steven George Gerrard}}; нарадзіўся 30 траўня 1980 году ва [[Ўістан]]е, графства [[Мэрсісайд]], [[Ангельшчына]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] [[футбол|футбаліст]] і футбольны [[трэнэр]]. Шматгадовы капітан «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]». Лічыцца адным з наймацнейшых [[паўабаронца (футбол)|паўабаронцаў]] у сучасным футболе. Звычайна гуляў у цэнтры поля, але часам выступаў на пазыцыі правага паўабаронцы. У Джэрарда ёсць досьвед гульні на пазыцыях левага паўабаронцы, правага абаронцы і нават цэнтральнага нападніка. Кавалер Ордэна Брытанскае імпэрыі ад сьнежня 2007 году. == Кар’ера == Амаль усю сваю кар’еру Джэрард правёў у складзе клюба «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]», дэбютаваў ў 1998 годзе і зацьвердзіўся ў асноўным складзе ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2000—2001 гадоў|сэзоне 2000—2001 гадоў]]. У 2003 годзе ён быў абраны капітанам «Лівэрпулу». Разам з камандай ён двойчы атрымоўваў перамогу ў [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]], [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубку УЭФА]] ў 2001 годзе і [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]] у 2005 годзе. 7 лютага 2015 году было аб’яўлена, што пасьля 17 гадоў праведзеных у родным «Лівэрпулі» ўлетку 2015 году Стывэн зьедзе ў амэрыканскі клюб «[[Лос-Анджэлес Гэлаксі]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20150107231901/http://www.lagalaxy.com/news/2015/01/la-galaxy-sign-midfielder-steven-gerrard LA Galaxy sign midfielder Steven Gerrard]. LA Galaxy</ref>. За зборную Ангельшчыны Джэрард пачаў выступаць у 2000 годзе, згуляўшы зь ёй 114 матчаў на шматлікіх рэгіёнальных і сусьветных форумах. Былы віцэ-капітан зборнай Ангельшчыны. У лістападзе 2021 году стаў галоўным трэнэрам клюбу «[[Астан Віла Бірмінггэм]]»<ref>{{Спасылка|url=https://www.avfc.co.uk/news/2021/november/11/villa-announce-steven-gerrard-as-head-coach/|загаловак=Villa announce Steven Gerrard as Head Coach | выдавец=AVFC|дата публікацыі=11 лістапада 2021|мова=en}}</ref>. == Дасягненьні == '''«Лівэрпул»''': * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] (2): 2001, 2006 * Уладальнік [[Кубак Футбольнай Лігі|Кубка ангельскай лігі]] (3): 2001, 2003, 2012 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2001, 2006 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2005 * Уладальнік [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубак УЭФА]]: 2001 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]] (2): 2001, 2005 === Асабістыя ўзнагароды === * Найлепшы малады футбаліст Ангельшчыны: 2001 ** Найлепшы малады гулец сэзону 2000/01 па вэрсіі Прафэсійнай футбольнай асацыяцыі * Самы каштоўны гулец Лігі чэмпіёнаў: 2004/05 * Найлепшы футбаліст Ангельшчыны: 2006, 2009 ** Гулец году сэзону 2005/06 па вэрсіі футбалістаў Прафэсійнай футбольнай асацыяцыі ** Найлепшы гулец сэзону 2008/09 заўзятараў Прафэсійнай футбольнай асацыяцыі ** Найлепшы гулец сэзону 2008/09 па вэрсіі Асацыяцыі футбольных журналістаў * Уладальнік прэміі Гулец месяца АПЛ (5 раз — больш за каго-небудзь, гэтак жа як і [[Ўэйн Руні]]): ** Сэзон 2000/01 — сакавік ** Сэзон 2002/03 — сакавік ** Сэзон 2004/05 — сьнежань ** Сэзон 2005/06 — красавік ** Сэзон 2008/09 — сакавік * Чалец ордэна Брытанскай імпэрыі: 2007 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.liverpoolfc.tv/team/first-team/player/8-steven-gerrard Профіль на афіцыйным сайце «Лівэрпулу»] {{Навігацыйная група |назоў = Джэрард у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}}; |Ангельшчына на ЧЭ-2000 |Ангельшчына на ЧЭ-2004 |Ангельшчына на ЧС-2006 |Ангельшчына на ЧС-2010 |Ангельшчына на ЧЭ-2012 |Ангельшчына на ЧС-2014 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Джэрард, Стывэн}} [[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лос-Анджэлес Гэлаксі»]] [[Катэгорыя:Брытанскія футбольныя трэнэры]] [[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Брытанскай Імпэрыі]] 46vndlw2ugmiyu37sqb6zq8bgrxkk5x 4 91685 2330875 2330098 2022-08-01T08:36:03Z DymitrBot 56484 робат: абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki <noinclude>{{/Уступ|01.08.2022 08:35 UTC|38.38|38.40|+0.02 }}</noinclude> # [[Мэркурый]] (<span style="color: #909090;">28 сымб. → </span>39 сымб.) # [[Плаваньне]] (<span style="color: #909090;">570 сымб. → </span>798 сымб.) # [[Гандаль]] (<span style="color: #909090;">1673 сымб. → </span>2342 сымб.) # [[Кругазварот вады]] (<span style="color: #909090;">1777 сымб. → </span>2488 сымб.) # [[Ліпіды]] (<span style="color: #909090;">2506 сымб. → </span>3508 сымб.) # [[Плязма]] (<span style="color: #909090;">2516 сымб. → </span>3522 сымб.) # [[Вадкасьць]] (<span style="color: #909090;">2544 сымб. → </span>3562 сымб.) # [[Політэізм]] (<span style="color: #909090;">2563 сымб. → </span>3588 сымб.) # [[Дыялектыка]] (<span style="color: #909090;">2564 сымб. → </span>3590 сымб.) # [[Дыхальная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">2569 сымб. → </span>3597 сымб.) # [[Электрычны ток]] (<span style="color: #909090;">2579 сымб. → </span>3611 сымб.) # [[Жыцьцё]] (<span style="color: #909090;">2584 сымб. → </span>3618 сымб.) # [[Пераклад]] (<span style="color: #909090;">2588 сымб. → </span>3623 сымб.) # [[Любоў]] (<span style="color: #909090;">2591 сымб. → </span>3627 сымб.) # [[Гармоны]] (<span style="color: #909090;">2601 сымб. → </span>3641 сымб.) # [[Кансэрватызм]] (<span style="color: #909090;">2613 сымб. → </span>3658 сымб.) # [[Прамысловая вытворчасьць]] (<span style="color: #909090;">2614 сымб. → </span>3660 сымб.) # [[Рухавік унутранага згараньня]] (<span style="color: #909090;">2617 сымб. → </span>3664 сымб.) # [[Вецер]] (<span style="color: #909090;">2622 сымб. → </span>3671 сымб.) # [[Соль]] (<span style="color: #909090;">2633 сымб. → </span>3686 сымб.) # [[Хуткасьць сьвятла]] (<span style="color: #909090;">2646 сымб. → </span>3704 сымб.) # [[Вугляводы]] (<span style="color: #909090;">2651 сымб. → </span>3711 сымб.) # [[Застуда]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хвароба]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хуткасьць]] (<span style="color: #909090;">2675 сымб. → </span>3745 сымб.) # [[Клімат]] (<span style="color: #909090;">2680 сымб. → </span>3752 сымб.) # [[Адзеньне]] (<span style="color: #909090;">2684 сымб. → </span>3758 сымб.) # [[Веды]] (<span style="color: #909090;">2687 сымб. → </span>3762 сымб.) # [[Сьпірт]] (<span style="color: #909090;">2690 сымб. → </span>3766 сымб.) # [[Сусьвет]] (<span style="color: #909090;">2700 сымб. → </span>3780 сымб.) # [[Азартная гульня]] (<span style="color: #909090;">2715 сымб. → </span>3801 сымб.) # [[Дрэва]] (<span style="color: #909090;">2728 сымб. → </span>3819 сымб.) # [[Каліграфія]] (<span style="color: #909090;">2731 сымб. → </span>3823 сымб.) # [[Фільм]] (<span style="color: #909090;">2742 сымб. → </span>3839 сымб.) # [[Тэатар]] (<span style="color: #909090;">2749 сымб. → </span>3849 сымб.) # [[Сэрца]] (<span style="color: #909090;">2759 сымб. → </span>3863 сымб.) # [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">2760 сымб. → </span>3864 сымб.) # [[Гук]] (<span style="color: #909090;">2761 сымб. → </span>3865 сымб.) # [[Страўнікава-кішачны тракт]] (<span style="color: #909090;">2762 сымб. → </span>3867 сымб.) # [[Сок]] (<span style="color: #909090;">2775 сымб. → </span>3885 сымб.) # [[Мір]] (<span style="color: #909090;">2801 сымб. → </span>3921 сымб.) # [[Электроніка]] (<span style="color: #909090;">2806 сымб. → </span>3928 сымб.) # [[Літар]] (<span style="color: #909090;">2808 сымб. → </span>3931 сымб.) # [[Піраміда (архітэктура)]] (<span style="color: #909090;">2814 сымб. → </span>3940 сымб.) # [[Кут]] (<span style="color: #909090;">2815 сымб. → </span>3941 сымб.) # [[Гіндустані]] (<span style="color: #909090;">2822 сымб. → </span>3951 сымб.) # [[Горная парода]] (<span style="color: #909090;">2824 сымб. → </span>3954 сымб.) # [[Фотасынтэз]] (<span style="color: #909090;">2826 сымб. → </span>3956 сымб.) # [[Сьвятло]] (<span style="color: #909090;">2847 сымб. → </span>3986 сымб.) # [[Граматыка]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Кампутар]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Стаматалёгія]] (<span style="color: #909090;">2882 сымб. → </span>4035 сымб.) # [[Свабода волі]] (<span style="color: #909090;">2890 сымб. → </span>4046 сымб.) # [[Конь свойскі]] (<span style="color: #909090;">2895 сымб. → </span>4053 сымб.) # [[Землятрус]] (<span style="color: #909090;">2901 сымб. → </span>4061 сымб.) # [[Ежа]] (<span style="color: #909090;">2912 сымб. → </span>4077 сымб.) # [[Электрычнасьць]] (<span style="color: #909090;">2917 сымб. → </span>4084 сымб.) # [[Вірус]] (<span style="color: #909090;">2923 сымб. → </span>4092 сымб.) # [[Тэрарызм]] (<span style="color: #909090;">2926 сымб. → </span>4096 сымб.) # [[Сіла (фізычная велічыня)]] (<span style="color: #909090;">2944 сымб. → </span>4122 сымб.) # [[Магабгарата]] (<span style="color: #909090;">2947 сымб. → </span>4126 сымб.) # [[Комікс]] (<span style="color: #909090;">2950 сымб. → </span>4130 сымб.) # [[Робат]] (<span style="color: #909090;">2955 сымб. → </span>4137 сымб.) # [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">2956 сымб. → </span>4138 сымб.) # [[Пандэмія]] (<span style="color: #909090;">2957 сымб. → </span>4140 сымб.) # [[Цэнтральны працэсар]] (<span style="color: #909090;">2968 сымб. → </span>4155 сымб.) # [[Сыма Цянь]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Опэра]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Арабскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">2985 сымб. → </span>4179 сымб.) # [[Фанэма]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Электронная пошта]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Мова праграмаваньня]] (<span style="color: #909090;">3032 сымб. → </span>4245 сымб.) # [[Плуг]] (<span style="color: #909090;">3040 сымб. → </span>4256 сымб.) # [[Печань]] (<span style="color: #909090;">3049 сымб. → </span>4269 сымб.) # [[Тадж Магал]] (<span style="color: #909090;">3053 сымб. → </span>4274 сымб.) # [[Скалістыя горы]] (<span style="color: #909090;">3058 сымб. → </span>4281 сымб.) # [[Электронная музыка]] (<span style="color: #909090;">3064 сымб. → </span>4290 сымб.) # [[Камэта]] (<span style="color: #909090;">3068 сымб. → </span>4295 сымб.) # [[Танганьіка]] (<span style="color: #909090;">3082 сымб. → </span>4315 сымб.) # [[Ібн Хальдун]] (<span style="color: #909090;">3086 сымб. → </span>4320 сымб.) # [[Прапаганда]] (<span style="color: #909090;">3098 сымб. → </span>4337 сымб.) # [[Статыстыка]] (<span style="color: #909090;">3103 сымб. → </span>4344 сымб.) # [[Гісторыя]] (<span style="color: #909090;">3105 сымб. → </span>4347 сымб.) # [[Ідэалёгія]] (<span style="color: #909090;">3107 сымб. → </span>4350 сымб.) # [[Інфармацыя]] (<span style="color: #909090;">3119 сымб. → </span>4367 сымб.) # [[Энэргія]] (<span style="color: #909090;">3121 сымб. → </span>4369 сымб.) # [[Індыйскі акіян]] (<span style="color: #909090;">3123 сымб. → </span>4372 сымб.) # [[Малекула]] (<span style="color: #909090;">3125 сымб. → </span>4375 сымб.) # [[Джайнізм]] (<span style="color: #909090;">3128 сымб. → </span>4379 сымб.) # [[Мэдыцына]] (<span style="color: #909090;">3130 сымб. → </span>4382 сымб.) # [[Крыкет]] (<span style="color: #909090;">3132 сымб. → </span>4385 сымб.) # [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">3143 сымб. → </span>4400 сымб.) # [[Тэктоніка пліт]] (<span style="color: #909090;">3144 сымб. → </span>4402 сымб.) # [[Паводка]] (<span style="color: #909090;">3156 сымб. → </span>4418 сымб.) # [[Баявыя мастацтвы]] (<span style="color: #909090;">3160 сымб. → </span>4424 сымб.) # [[Мовазнаўства]] (<span style="color: #909090;">3164 сымб. → </span>4430 сымб.) # [[Дзяленьне ядра]] (<span style="color: #909090;">3170 сымб. → </span>4438 сымб.) # [[Журналістыка]] (<span style="color: #909090;">3181 сымб. → </span>4453 сымб.) # [[Эпоха Асьветніцтва]] (<span style="color: #909090;">3197 сымб. → </span>4476 сымб.) # [[Плястмаса]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Джаз]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3201 сымб. → </span>4481 сымб.) # [[Пісьменства]] (<span style="color: #909090;">3206 сымб. → </span>4488 сымб.) # [[Садружнасьць нацыяў]] (<span style="color: #909090;">3207 сымб. → </span>4490 сымб.) # [[Малюскі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Солі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Мода]] (<span style="color: #909090;">3214 сымб. → </span>4500 сымб.) # [[Сымэтрыя]] (<span style="color: #909090;">3220 сымб. → </span>4508 сымб.) # [[Антыбіётык]] (<span style="color: #909090;">3221 сымб. → </span>4509 сымб.) # [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (<span style="color: #909090;">3237 сымб. → </span>4532 сымб.) # [[Скульптура]] (<span style="color: #909090;">3254 сымб. → </span>4556 сымб.) # [[Бог]] (<span style="color: #909090;">3261 сымб. → </span>4565 сымб.) # [[Ёга]] (<span style="color: #909090;">3262 сымб. → </span>4567 сымб.) # [[Чжу Сі]] (<span style="color: #909090;">3273 сымб. → </span>4582 сымб.) # [[Лягарытм]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Амазонка]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Сахара]] (<span style="color: #909090;">3291 сымб. → </span>4607 сымб.) # [[Склад]] (<span style="color: #909090;">3295 сымб. → </span>4613 сымб.) # [[Шыізм]] (<span style="color: #909090;">3298 сымб. → </span>4617 сымб.) # [[Эпістэмалёгія]] (<span style="color: #909090;">3300 сымб. → </span>4620 сымб.) # [[Монатэізм]] (<span style="color: #909090;">3303 сымб. → </span>4624 сымб.) # [[Грэцкі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3314 сымб. → </span>4640 сымб.) # [[Суахілі]] (<span style="color: #909090;">3318 сымб. → </span>4645 сымб.) # [[Флейта]] (<span style="color: #909090;">3346 сымб. → </span>4684 сымб.) # [[Тэорыя лікаў]] (<span style="color: #909090;">3347 сымб. → </span>4686 сымб.) # [[Жывёлы]] (<span style="color: #909090;">3349 сымб. → </span>4689 сымб.) # [[Фэмінізм]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Жанчына]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Псыхалёгія]] (<span style="color: #909090;">3357 сымб. → </span>4700 сымб.) # [[Машына]] (<span style="color: #909090;">3358 сымб. → </span>4701 сымб.) # [[Матэматычны доказ]] (<span style="color: #909090;">3374 сымб. → </span>4724 сымб.) # [[Гадзіньнік]] (<span style="color: #909090;">3376 сымб. → </span>4726 сымб.) # [[Біятэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3377 сымб. → </span>4728 сымб.) # [[Страваваньне]] (<span style="color: #909090;">3378 сымб. → </span>4729 сымб.) # [[Гастраэнтэрыт]] (<span style="color: #909090;">3385 сымб. → </span>4739 сымб.) # [[Вымярэньне]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Сымфонія]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Флямэнка]] (<span style="color: #909090;">3397 сымб. → </span>4756 сымб.) # [[Біялягічная клясыфікацыя]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Лікавы аналіз]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Павукі]] (<span style="color: #909090;">3411 сымб. → </span>4775 сымб.) # [[Марскія сысуны]] (<span style="color: #909090;">3424 сымб. → </span>4794 сымб.) # [[Магніт]] (<span style="color: #909090;">3427 сымб. → </span>4798 сымб.) # [[Паўправаднік]] (<span style="color: #909090;">3431 сымб. → </span>4803 сымб.) # [[Сунізм]] (<span style="color: #909090;">3435 сымб. → </span>4809 сымб.) # [[Рыс]] (<span style="color: #909090;">3438 сымб. → </span>4813 сымб.) # [[Арка]] (<span style="color: #909090;">3441 сымб. → </span>4817 сымб.) # [[Камунізм]] (<span style="color: #909090;">3447 сымб. → </span>4826 сымб.) # [[Сьлепата]] (<span style="color: #909090;">3461 сымб. → </span>4845 сымб.) # [[Чорная дзірка]] (<span style="color: #909090;">3465 сымб. → </span>4851 сымб.) # [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (<span style="color: #909090;">3472 сымб. → </span>4861 сымб.) # [[Жалезны век]] (<span style="color: #909090;">3479 сымб. → </span>4871 сымб.) # [[Этыка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Кветка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Біяхімія]] (<span style="color: #909090;">3482 сымб. → </span>4875 сымб.) # [[Паскарэньне]] (<span style="color: #909090;">3491 сымб. → </span>4887 сымб.) # [[Паўзуны]] (<span style="color: #909090;">3496 сымб. → </span>4894 сымб.) # [[Ібн Батута]] (<span style="color: #909090;">3509 сымб. → </span>4913 сымб.) # [[Аповесьць пра Гэндзі]] (<span style="color: #909090;">3511 сымб. → </span>4915 сымб.) # [[Эвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">3513 сымб. → </span>4918 сымб.) # [[Закон захаваньня энэргіі]] (<span style="color: #909090;">3523 сымб. → </span>4932 сымб.) # [[Раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Чалавек]] (<span style="color: #909090;">3545 сымб. → </span>4963 сымб.) # [[Драўніна]] (<span style="color: #909090;">3555 сымб. → </span>4977 сымб.) # [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (<span style="color: #909090;">3558 сымб. → </span>4981 сымб.) # [[Нэматоды]] (<span style="color: #909090;">3565 сымб. → </span>4991 сымб.) # [[Сродак масавай інфармацыі]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Шкло]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Вікінгі]] (<span style="color: #909090;">3576 сымб. → </span>5006 сымб.) # [[Сельская гаспадарка]] (<span style="color: #909090;">3581 сымб. → </span>5013 сымб.) # [[Мёд]] (<span style="color: #909090;">3582 сымб. → </span>5015 сымб.) # [[Вусякі]] (<span style="color: #909090;">3591 сымб. → </span>5027 сымб.) # [[Цяжарнасьць чалавека]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Тэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Аўстралія і Акіянія]] (<span style="color: #909090;">3602 сымб. → </span>5043 сымб.) # [[Шлюб]] (<span style="color: #909090;">3603 сымб. → </span>5044 сымб.) # [[Цунамі]] (<span style="color: #909090;">3617 сымб. → </span>5064 сымб.) # [[Плоць]] (<span style="color: #909090;">3619 сымб. → </span>5067 сымб.) # [[Сон у чырвоным цераме]] (<span style="color: #909090;">3624 сымб. → </span>5074 сымб.) # [[Мора]] (<span style="color: #909090;">3630 сымб. → </span>5082 сымб.) # [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">3658 сымб. → </span>5121 сымб.) # [[СНІД]] (<span style="color: #909090;">3676 сымб. → </span>5146 сымб.) # [[Барабан]] (<span style="color: #909090;">3680 сымб. → </span>5152 сымб.) # [[Тэарэма Пітагора]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Вялікая кітайская сьцяна]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Саладын]] (<span style="color: #909090;">3689 сымб. → </span>5165 сымб.) # [[Сталь]] (<span style="color: #909090;">3696 сымб. → </span>5174 сымб.) # [[Проза]] (<span style="color: #909090;">3697 сымб. → </span>5176 сымб.) # [[Умар ібн аль-Хатаб]] (<span style="color: #909090;">3698 сымб. → </span>5177 сымб.) # [[Манархія]] (<span style="color: #909090;">3703 сымб. → </span>5184 сымб.) # [[Нанатэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3707 сымб. → </span>5190 сымб.) # [[Баскетбол]] (<span style="color: #909090;">3709 сымб. → </span>5193 сымб.) # [[Пётар Чайкоўскі]] (<span style="color: #909090;">3716 сымб. → </span>5202 сымб.) # [[Тоўстая кішка]] (<span style="color: #909090;">3719 сымб. → </span>5207 сымб.) # [[Тарнада]] (<span style="color: #909090;">3721 сымб. → </span>5209 сымб.) # [[Абрам]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Чорнае мора]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Акулы]] (<span style="color: #909090;">3757 сымб. → </span>5260 сымб.) # [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (<span style="color: #909090;">3760 сымб. → </span>5264 сымб.) # [[Нос]] (<span style="color: #909090;">3766 сымб. → </span>5272 сымб.) # [[Нігер (рака)]] (<span style="color: #909090;">3767 сымб. → </span>5274 сымб.) # [[Арганізм]] (<span style="color: #909090;">3775 сымб. → </span>5285 сымб.) # [[Эндакрынная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3778 сымб. → </span>5289 сымб.) # [[Мангольская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">3783 сымб. → </span>5296 сымб.) # [[Лацінскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3787 сымб. → </span>5302 сымб.) # [[Раман]] (<span style="color: #909090;">3798 сымб. → </span>5317 сымб.) # [[Ганчарства]] (<span style="color: #909090;">3800 сымб. → </span>5320 сымб.) # [[Дыёд]] (<span style="color: #909090;">3801 сымб. → </span>5321 сымб.) # [[Газ]] (<span style="color: #909090;">3803 сымб. → </span>5324 сымб.) # [[Грамадзянская вайна]] (<span style="color: #909090;">3805 сымб. → </span>5327 сымб.) # [[Мастацтва вайны]] (<span style="color: #909090;">3808 сымб. → </span>5331 сымб.) # [[Хмара]] (<span style="color: #909090;">3822 сымб. → </span>5351 сымб.) # [[Расьліны]] (<span style="color: #909090;">3829 сымб. → </span>5361 сымб.) # [[Фізычная хімія]] (<span style="color: #909090;">3838 сымб. → </span>5373 сымб.) # [[Юдаізм]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Цьвёрдае цела]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Адамашненьне]] (<span style="color: #909090;">3871 сымб. → </span>5419 сымб.) # [[Каляндар]] (<span style="color: #909090;">3878 сымб. → </span>5429 сымб.) # [[Частасьць]] (<span style="color: #909090;">3886 сымб. → </span>5440 сымб.) # [[Галаўны мозаг]] (<span style="color: #909090;">3890 сымб. → </span>5446 сымб.) # [[Дзюдо]] (<span style="color: #909090;">3899 сымб. → </span>5459 сымб.) # [[Халодная вайна]] (<span style="color: #909090;">3902 сымб. → </span>5463 сымб.) # [[Яблык]] (<span style="color: #909090;">3904 сымб. → </span>5466 сымб.) # [[Глухата]] (<span style="color: #909090;">3910 сымб. → </span>5474 сымб.) # [[Гітара]] (<span style="color: #909090;">3915 сымб. → </span>5481 сымб.) # [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (<span style="color: #909090;">3926 сымб. → </span>5496 сымб.) # [[Выбуховае рэчыва]] (<span style="color: #909090;">3930 сымб. → </span>5502 сымб.) # [[Вялікі бар’ерны рыф]] (<span style="color: #909090;">3931 сымб. → </span>5503 сымб.) # [[Камплексны лік]] (<span style="color: #909090;">3938 сымб. → </span>5513 сымб.) # [[Рэальнасьць]] (<span style="color: #909090;">3964 сымб. → </span>5550 сымб.) # [[Кўамэ Нкрума]] (<span style="color: #909090;">3971 сымб. → </span>5559 сымб.) # [[Лацінская мова]] (<span style="color: #909090;">3977 сымб. → </span>5568 сымб.) # [[Сьмяротная кара]] (<span style="color: #909090;">3995 сымб. → </span>5593 сымб.) # [[Ісьціна]] (<span style="color: #909090;">4001 сымб. → </span>5601 сымб.) # [[Самба]] (<span style="color: #909090;">4005 сымб. → </span>5607 сымб.) # [[Бясконцасьць]] (<span style="color: #909090;">4006 сымб. → </span>5608 сымб.) # [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (<span style="color: #909090;">4012 сымб. → </span>5617 сымб.) # [[Трэці Райх]] (<span style="color: #909090;">4018 сымб. → </span>5625 сымб.) # [[Курыца]] (<span style="color: #909090;">4019 сымб. → </span>5627 сымб.) # [[Права]] (<span style="color: #909090;">4029 сымб. → </span>5641 сымб.) # [[Давід Гільбэрт]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Грызуны]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Дунай]] (<span style="color: #909090;">4035 сымб. → </span>5649 сымб.) # [[Цывілізацыя]] (<span style="color: #909090;">4067 сымб. → </span>5694 сымб.) # [[Акбар Вялікі]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Рок-музыка]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Лёгіка]] (<span style="color: #909090;">4094 сымб. → </span>5732 сымб.) # [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (<span style="color: #909090;">4095 сымб. → </span>5733 сымб.) # [[Агонь]] (<span style="color: #909090;">4101 сымб. → </span>5741 сымб.) # [[Інфаркт міякарда]] (<span style="color: #909090;">4103 сымб. → </span>5744 сымб.) # [[Сафокл]] (<span style="color: #909090;">4110 сымб. → </span>5754 сымб.) # [[Дзьмітры Мендзялееў]] (<span style="color: #909090;">4128 сымб. → </span>5779 сымб.) # [[Дымны порах]] (<span style="color: #909090;">4129 сымб. → </span>5781 сымб.) # [[Сат’яджыт Рай]] (<span style="color: #909090;">4143 сымб. → </span>5800 сымб.) # [[Мяса]] (<span style="color: #909090;">4147 сымб. → </span>5806 сымб.) # [[Статуя Свабоды]] (<span style="color: #909090;">4153 сымб. → </span>5814 сымб.) # [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">4156 сымб. → </span>5818 сымб.) # [[Арктычны акіян]] (<span style="color: #909090;">4157 сымб. → </span>5820 сымб.) # [[Матэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">4160 сымб. → </span>5824 сымб.) # [[Тэорыя мностваў]] (<span style="color: #909090;">4162 сымб. → </span>5827 сымб.) # [[Скура]] (<span style="color: #909090;">4175 сымб. → </span>5845 сымб.) # [[Грып]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Квантавая мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Клясычная мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4198 сымб. → </span>5877 сымб.) # [[Гара]] (<span style="color: #909090;">4199 сымб. → </span>5879 сымб.) # [[Трансфарматар]] (<span style="color: #909090;">4212 сымб. → </span>5897 сымб.) # [[Антанін Леапольд Дворжак]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Кіліманджара]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4240 сымб. → </span>5936 сымб.) # [[Трымурці]] (<span style="color: #909090;">4247 сымб. → </span>5946 сымб.) # [[Фэрмэнты]] (<span style="color: #909090;">4252 сымб. → </span>5953 сымб.) # [[Плошча]] (<span style="color: #909090;">4255 сымб. → </span>5957 сымб.) # [[Шкілет]] (<span style="color: #909090;">4268 сымб. → </span>5975 сымб.) # [[Даасізм]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Зносіны]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Вялікая дэпрэсія]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Неарганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4273 сымб. → </span>5982 сымб.) # [[Функцыя (матэматыка)]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Кандэнсатар]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Бактэрыі]] (<span style="color: #909090;">4276 сымб. → </span>5986 сымб.) # [[Мастацкі твор]] (<span style="color: #909090;">4280 сымб. → </span>5992 сымб.) # [[Вайна]] (<span style="color: #909090;">4281 сымб. → </span>5993 сымб.) # [[Віктор Юго]] (<span style="color: #909090;">4286 сымб. → </span>6000 сымб.) # [[Кітайскае пісьмо]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Аснова (хімія)]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Халіфат Абасыдаў]] (<span style="color: #909090;">4298 сымб. → </span>6017 сымб.) # [[Мастацтва]] (<span style="color: #909090;">4300 сымб. → </span>6020 сымб.) # [[Сярэдні Ўсход]] (<span style="color: #909090;">4305 сымб. → </span>6027 сымб.) # [[Шумэр]] (<span style="color: #909090;">4306 сымб. → </span>6028 сымб.) # [[Партугальская мова]] (<span style="color: #909090;">4307 сымб. → </span>6030 сымб.) # [[Нэкропаль Гізы]] (<span style="color: #909090;">4316 сымб. → </span>6042 сымб.) # [[Акіян]] (<span style="color: #909090;">4326 сымб. → </span>6056 сымб.) # [[Срэбра]] (<span style="color: #909090;">4327 сымб. → </span>6058 сымб.) # [[Тонкая кішка]] (<span style="color: #909090;">4333 сымб. → </span>6066 сымб.) # [[Кантынэнт]] (<span style="color: #909090;">4346 сымб. → </span>6084 сымб.) # [[Палітыка]] (<span style="color: #909090;">4355 сымб. → </span>6097 сымб.) # [[Кніга]] (<span style="color: #909090;">4363 сымб. → </span>6108 сымб.) # [[Гародніна]] (<span style="color: #909090;">4369 сымб. → </span>6117 сымб.) # [[Кампутарная гульня]] (<span style="color: #909090;">4370 сымб. → </span>6118 сымб.) # [[Хангыль]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Рэгі]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Конга (рака)]] (<span style="color: #909090;">4380 сымб. → </span>6132 сымб.) # [[Янцзы]] (<span style="color: #909090;">4389 сымб. → </span>6145 сымб.) # [[Музыка]] (<span style="color: #909090;">4395 сымб. → </span>6153 сымб.) # [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (<span style="color: #909090;">4408 сымб. → </span>6171 сымб.) # [[Грыгарыянскі каляндар]] (<span style="color: #909090;">4420 сымб. → </span>6188 сымб.) # [[Эмоцыя]] (<span style="color: #909090;">4424 сымб. → </span>6194 сымб.) # [[Арганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4436 сымб. → </span>6210 сымб.) # [[Іліяда]] (<span style="color: #909090;">4437 сымб. → </span>6212 сымб.) # [[Камары]] (<span style="color: #909090;">4440 сымб. → </span>6216 сымб.) # [[Імунная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">4443 сымб. → </span>6220 сымб.) # [[Гамэр]] (<span style="color: #909090;">4444 сымб. → </span>6222 сымб.) # [[Алмаз]] (<span style="color: #909090;">4450 сымб. → </span>6230 сымб.) # [[Пальная зброя]] (<span style="color: #909090;">4453 сымб. → </span>6234 сымб.) # [[Час]] (<span style="color: #909090;">4463 сымб. → </span>6248 сымб.) # [[Падводная лодка]] (<span style="color: #909090;">4464 сымб. → </span>6250 сымб.) # [[Апартэід]] (<span style="color: #909090;">4469 сымб. → </span>6257 сымб.) # [[Зьмеі]] (<span style="color: #909090;">4473 сымб. → </span>6262 сымб.) # [[Паўночнае мора]] (<span style="color: #909090;">4474 сымб. → </span>6264 сымб.) # [[Мігель Сэрвантэс]] (<span style="color: #909090;">4489 сымб. → </span>6285 сымб.) # [[Вялікія азёры]] (<span style="color: #909090;">4496 сымб. → </span>6294 сымб.) # [[Фрыдрых Ніцшэ]] (<span style="color: #909090;">4497 сымб. → </span>6296 сымб.) # [[Вуза]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Шпуля індуктыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Літаратура]] (<span style="color: #909090;">4536 сымб. → </span>6350 сымб.) # [[Глябалізацыя]] (<span style="color: #909090;">4545 сымб. → </span>6363 сымб.) # [[Кот]] (<span style="color: #909090;">4547 сымб. → </span>6366 сымб.) # [[Паэзія]] (<span style="color: #909090;">4557 сымб. → </span>6380 сымб.) # [[Цынь Шыхуандзі]] (<span style="color: #909090;">4563 сымб. → </span>6388 сымб.) # [[Арэхі]] (<span style="color: #909090;">4567 сымб. → </span>6394 сымб.) # [[Абу Нувас]] (<span style="color: #909090;">4589 сымб. → </span>6425 сымб.) # [[Адам Сьміт]] (<span style="color: #909090;">4603 сымб. → </span>6444 сымб.) # [[Поліяміеліт]] (<span style="color: #909090;">4611 сымб. → </span>6455 сымб.) # [[Афрыканскі зьвяз]] (<span style="color: #909090;">4622 сымб. → </span>6471 сымб.) # [[Кацусіка Хакусай]] (<span style="color: #909090;">4631 сымб. → </span>6483 сымб.) # [[Мультыплікацыя]] (<span style="color: #909090;">4638 сымб. → </span>6493 сымб.) # [[Сэкунда]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Матэматыка]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Зброя]] (<span style="color: #909090;">4681 сымб. → </span>6553 сымб.) # [[Мэтабалізм]] (<span style="color: #909090;">4686 сымб. → </span>6560 сымб.) # [[Вікторыя (возера)]] (<span style="color: #909090;">4696 сымб. → </span>6574 сымб.) # [[Батаніка]] (<span style="color: #909090;">4716 сымб. → </span>6602 сымб.) # [[Сьмерць]] (<span style="color: #909090;">4723 сымб. → </span>6612 сымб.) # [[Матэматычны аналіз]] (<span style="color: #909090;">4742 сымб. → </span>6639 сымб.) # [[Праграмнае забесьпячэньне]] (<span style="color: #909090;">4744 сымб. → </span>6642 сымб.) # [[Мэталюргія]] (<span style="color: #909090;">4755 сымб. → </span>6657 сымб.) # [[Грамадзтва]] (<span style="color: #909090;">4766 сымб. → </span>6672 сымб.) # [[Ёган Гутэнбэрг]] (<span style="color: #909090;">4769 сымб. → </span>6677 сымб.) # [[Міталёгія]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Геамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Гольф]] (<span style="color: #909090;">4804 сымб. → </span>6726 сымб.) # [[Мінэрал]] (<span style="color: #909090;">4807 сымб. → </span>6730 сымб.) # [[Слова]] (<span style="color: #909090;">4819 сымб. → </span>6747 сымб.) # [[Райн]] (<span style="color: #909090;">4823 сымб. → </span>6752 сымб.) # [[Розум]] (<span style="color: #909090;">4827 сымб. → </span>6758 сымб.) # [[Мурашкі (вусякі)]] (<span style="color: #909090;">4834 сымб. → </span>6768 сымб.) # [[Мэнструацыя]] (<span style="color: #909090;">4842 сымб. → </span>6779 сымб.) # [[Паўднёвы полюс]] (<span style="color: #909090;">4853 сымб. → </span>6794 сымб.) # [[Папера]] (<span style="color: #909090;">4854 сымб. → </span>6796 сымб.) # [[Мова]] (<span style="color: #909090;">4856 сымб. → </span>6798 сымб.) # [[Археі]] (<span style="color: #909090;">4885 сымб. → </span>6839 сымб.) # [[Атам]] (<span style="color: #909090;">4905 сымб. → </span>6867 сымб.) # [[Інваліднасьць]] (<span style="color: #909090;">4919 сымб. → </span>6887 сымб.) # [[Сьнег]] (<span style="color: #909090;">4951 сымб. → </span>6931 сымб.) # [[Мая]] (<span style="color: #909090;">4978 сымб. → </span>6969 сымб.) # [[Вулькан]] (<span style="color: #909090;">4991 сымб. → </span>6987 сымб.) # [[Рабіндранат Тагор]] (<span style="color: #909090;">4996 сымб. → </span>6994 сымб.) # [[Міжземнае мора]] (<span style="color: #909090;">5031 сымб. → </span>7043 сымб.) # [[Ячмень звычайны]] (<span style="color: #909090;">5050 сымб. → </span>7070 сымб.) # [[Цына]] (<span style="color: #909090;">5059 сымб. → </span>7083 сымб.) # [[Часавы пас]] (<span style="color: #909090;">5083 сымб. → </span>7116 сымб.) # [[Лёгкая атлетыка]] (<span style="color: #909090;">5086 сымб. → </span>7120 сымб.) # [[Пісьменнасьць]] (<span style="color: #909090;">5101 сымб. → </span>7141 сымб.) # [[Сакрат]] (<span style="color: #909090;">5102 сымб. → </span>7143 сымб.) # [[Чарлз Дарвін]] (<span style="color: #909090;">5123 сымб. → </span>7172 сымб.) # [[Лінейная альгебра]] (<span style="color: #909090;">5126 сымб. → </span>7176 сымб.) # [[Леў Талстой]] (<span style="color: #909090;">5135 сымб. → </span>7189 сымб.) # [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Джавагарлал Нэру]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Ганг]] (<span style="color: #909090;">5139 сымб. → </span>7195 сымб.) # [[Трапічны цыклён]] (<span style="color: #909090;">5144 сымб. → </span>7202 сымб.) # [[Нагарджуна]] (<span style="color: #909090;">5145 сымб. → </span>7203 сымб.) # [[Кола]] (<span style="color: #909090;">5155 сымб. → </span>7217 сымб.) # [[Жыта пасяўное]] (<span style="color: #909090;">5156 сымб. → </span>7218 сымб.) # [[Вежа]] (<span style="color: #909090;">5160 сымб. → </span>7224 сымб.) # [[Дыктатура]] (<span style="color: #909090;">5179 сымб. → </span>7251 сымб.) # [[Расізм]] (<span style="color: #909090;">5186 сымб. → </span>7260 сымб.) # [[Сьвіньня]] (<span style="color: #909090;">5190 сымб. → </span>7266 сымб.) # [[Соя культурная]] (<span style="color: #909090;">5194 сымб. → </span>7272 сымб.) # [[Сысуны]] (<span style="color: #909090;">5211 сымб. → </span>7295 сымб.) # [[Маса]] (<span style="color: #909090;">5220 сымб. → </span>7308 сымб.) # [[Місысыпі (рака)]] (<span style="color: #909090;">5228 сымб. → </span>7319 сымб.) # [[Вэнэрычныя хваробы]] (<span style="color: #909090;">5239 сымб. → </span>7335 сымб.) # [[Вінаград (ягада)]] (<span style="color: #909090;">5256 сымб. → </span>7358 сымб.) # [[Сэнсорная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">5263 сымб. → </span>7368 сымб.) # [[Газэта]] (<span style="color: #909090;">5264 сымб. → </span>7370 сымб.) # [[Альпы]] (<span style="color: #909090;">5309 сымб. → </span>7433 сымб.) # [[Сусьветнае павуціньне]] (<span style="color: #909090;">5310 сымб. → </span>7434 сымб.) # [[Пчолы]] (<span style="color: #909090;">5317 сымб. → </span>7444 сымб.) # [[Брагмагупта]] (<span style="color: #909090;">5358 сымб. → </span>7501 сымб.) # [[Вакцына]] (<span style="color: #909090;">5385 сымб. → </span>7539 сымб.) # [[Лекі]] (<span style="color: #909090;">5414 сымб. → </span>7580 сымб.) # [[Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">5415 сымб. → </span>7581 сымб.) # [[Хімічнае злучэньне]] (<span style="color: #909090;">5452 сымб. → </span>7633 сымб.) # [[Эль Ніньнё]] (<span style="color: #909090;">5459 сымб. → </span>7643 сымб.) # [[Карыбскае мора]] (<span style="color: #909090;">5465 сымб. → </span>7651 сымб.) # [[Тамаш Аквінскі]] (<span style="color: #909090;">5487 сымб. → </span>7682 сымб.) # [[Індуізм]] (<span style="color: #909090;">5490 сымб. → </span>7686 сымб.) # [[Штучны інтэлект]] (<span style="color: #909090;">5492 сымб. → </span>7689 сымб.) # [[Руаль Амундсэн]] (<span style="color: #909090;">5504 сымб. → </span>7706 сымб.) # [[Мужчына]] (<span style="color: #909090;">5506 сымб. → </span>7708 сымб.) # [[Галакост]] (<span style="color: #909090;">5519 сымб. → </span>7727 сымб.) # [[Плод]] (<span style="color: #909090;">5521 сымб. → </span>7729 сымб.) # [[Прыматы]] (<span style="color: #909090;">5568 сымб. → </span>7795 сымб.) # [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">5596 сымб. → </span>7834 сымб.) # [[Грыбы]] (<span style="color: #909090;">5611 сымб. → </span>7855 сымб.) # [[Труба]] (<span style="color: #909090;">5615 сымб. → </span>7861 сымб.) # [[Падатак]] (<span style="color: #909090;">5676 сымб. → </span>7946 сымб.) # [[Ёган Сэбастыян Бах]] (<span style="color: #909090;">5680 сымб. → </span>7952 сымб.) # [[Нацыяналізм]] (<span style="color: #909090;">5698 сымб. → </span>7977 сымб.) # [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (<span style="color: #909090;">5739 сымб. → </span>8035 сымб.) # [[Лес]] (<span style="color: #909090;">5745 сымб. → </span>8043 сымб.) # [[Надвор’е]] (<span style="color: #909090;">5752 сымб. → </span>8053 сымб.) # [[Хімічны элемэнт]] (<span style="color: #909090;">5753 сымб. → </span>8054 сымб.) # [[Сыкхізм]] (<span style="color: #909090;">5755 сымб. → </span>8057 сымб.) # [[Імпэрыя Гупта]] (<span style="color: #909090;">5771 сымб. → </span>8079 сымб.) # [[Інгмар Бэргман]] (<span style="color: #909090;">5876 сымб. → </span>8226 сымб.) # [[Жывапіс]] (<span style="color: #909090;">5880 сымб. → </span>8232 сымб.) # [[Радыё]] (<span style="color: #909090;">5921 сымб. → </span>8289 сымб.) # [[Пустэльня]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Балтыйскае мора]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Інтэрнэт]] (<span style="color: #909090;">5942 сымб. → </span>8319 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (<span style="color: #909090;">5979 сымб. → </span>8371 сымб.) # [[Урад]] (<span style="color: #909090;">6011 сымб. → </span>8415 сымб.) # [[Капіталізм]] (<span style="color: #909090;">6024 сымб. → </span>8434 сымб.) # [[Месяц (спадарожнік)]] (<span style="color: #909090;">6025 сымб. → </span>8435 сымб.) # [[Інсульт]] (<span style="color: #909090;">6064 сымб. → </span>8490 сымб.) # [[Абрагам Лінкальн]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Кулямёт]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Нэрва]] (<span style="color: #909090;">6115 сымб. → </span>8561 сымб.) # [[Санскрыт]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Медзь]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Марксізм]] (<span style="color: #909090;">6188 сымб. → </span>8663 сымб.) # [[Рабства]] (<span style="color: #909090;">6194 сымб. → </span>8672 сымб.) # [[Арабская мова]] (<span style="color: #909090;">6202 сымб. → </span>8683 сымб.) # [[Каляніялізм]] (<span style="color: #909090;">6220 сымб. → </span>8708 сымб.) # [[Парасілавая ўстаноўка]] (<span style="color: #909090;">6226 сымб. → </span>8716 сымб.) # [[Амэрыканскі даляр]] (<span style="color: #909090;">6247 сымб. → </span>8746 сымб.) # [[Паводзіны]] (<span style="color: #909090;">6252 сымб. → </span>8753 сымб.) # [[Птушкі]] (<span style="color: #909090;">6265 сымб. → </span>8771 сымб.) # [[Песьня]] (<span style="color: #909090;">6279 сымб. → </span>8791 сымб.) # [[Жытло]] (<span style="color: #909090;">6326 сымб. → </span>8856 сымб.) # [[Содні]] (<span style="color: #909090;">6371 сымб. → </span>8919 сымб.) # [[Вада]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Імпэрыя інкаў]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">6441 сымб. → </span>9017 сымб.) # [[Плаціна]] (<span style="color: #909090;">6444 сымб. → </span>9022 сымб.) # [[Збожжа]] (<span style="color: #909090;">6446 сымб. → </span>9024 сымб.) # [[Лібэралізм]] (<span style="color: #909090;">6460 сымб. → </span>9044 сымб.) # [[Цацка]] (<span style="color: #909090;">6461 сымб. → </span>9045 сымб.) # [[Авечка]] (<span style="color: #909090;">6471 сымб. → </span>9059 сымб.) # [[Дыханьне]] (<span style="color: #909090;">6472 сымб. → </span>9061 сымб.) # [[Валюта]] (<span style="color: #909090;">6500 сымб. → </span>9100 сымб.) # [[Клясычная музыка]] (<span style="color: #909090;">6501 сымб. → </span>9101 сымб.) # [[Скрыпка]] (<span style="color: #909090;">6504 сымб. → </span>9106 сымб.) # [[Дзіця]] (<span style="color: #909090;">6512 сымб. → </span>9117 сымб.) # [[Марк Твэн]] (<span style="color: #909090;">6517 сымб. → </span>9124 сымб.) # [[Недаяданьне]] (<span style="color: #909090;">6523 сымб. → </span>9132 сымб.) # [[Люі Пастэр]] (<span style="color: #909090;">6547 сымб. → </span>9166 сымб.) # [[Грошы]] (<span style="color: #909090;">6573 сымб. → </span>9202 сымб.) # [[Лао-Цзы]] (<span style="color: #909090;">6656 сымб. → </span>9318 сымб.) # [[Хрыстафор Калюмб]] (<span style="color: #909090;">6670 сымб. → </span>9338 сымб.) # [[Брытанская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">6680 сымб. → </span>9352 сымб.) # [[Жалеза]] (<span style="color: #909090;">6713 сымб. → </span>9398 сымб.) # [[Цукровы дыябэт]] (<span style="color: #909090;">6720 сымб. → </span>9408 сымб.) # [[Хуанхэ]] (<span style="color: #909090;">6741 сымб. → </span>9437 сымб.) # [[Беднасьць]] (<span style="color: #909090;">6750 сымб. → </span>9450 сымб.) # [[Го]] (<span style="color: #909090;">6807 сымб. → </span>9530 сымб.) # [[Тытунь]] (<span style="color: #909090;">6813 сымб. → </span>9538 сымб.) # [[Залежнасьць]] (<span style="color: #909090;">6865 сымб. → </span>9611 сымб.) # [[Рэзыстар]] (<span style="color: #909090;">6881 сымб. → </span>9633 сымб.) # [[Аднаўляльная энэргія]] (<span style="color: #909090;">6929 сымб. → </span>9701 сымб.) # [[Атлусьценьне]] (<span style="color: #909090;">6939 сымб. → </span>9715 сымб.) # [[Кроў]] (<span style="color: #909090;">6957 сымб. → </span>9740 сымб.) # [[Джэймз Ўат]] (<span style="color: #909090;">6958 сымб. → </span>9741 сымб.) # [[Культура]] (<span style="color: #909090;">6992 сымб. → </span>9789 сымб.) # [[Лік]] (<span style="color: #909090;">7026 сымб. → </span>9836 сымб.) # [[Марсэль Пруст]] (<span style="color: #909090;">7041 сымб. → </span>9857 сымб.) # [[Мікалай Капэрнік]] (<span style="color: #909090;">7083 сымб. → </span>9916 сымб.) # [[Кітайская мова]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Спорт]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Бронзавы век]] (<span style="color: #909090;">7123 сымб. → </span>9972 сымб.) # [[Майсей]] (<span style="color: #909090;">7159 сымб. → </span>10023 сымб.) # [[Гафіз]] (<span style="color: #909090;">7176 сымб. → </span>10046 сымб.) # [[Джакама Пучыні]] (<span style="color: #909090;">7211 сымб. → </span>10095 сымб.) # [[Дынастыя Хань]] (<span style="color: #909090;">7227 сымб. → </span>10118 сымб.) # [[Імпэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">7239 сымб. → </span>10135 сымб.) # [[Малійская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">7241 сымб. → </span>10137 сымб.) # [[Млечны Шлях]] (<span style="color: #909090;">7253 сымб. → </span>10154 сымб.) # [[Фартэпіяна]] (<span style="color: #909090;">7254 сымб. → </span>10156 сымб.) # [[Дагістарычны час]] (<span style="color: #909090;">7258 сымб. → </span>10161 сымб.) # [[Панамскі канал]] (<span style="color: #909090;">7261 сымб. → </span>10165 сымб.) # [[Сабака]] (<span style="color: #909090;">7279 сымб. → </span>10191 сымб.) # [[Марка Полё]] (<span style="color: #909090;">7280 сымб. → </span>10192 сымб.) # [[Макс Вэбэр]] (<span style="color: #909090;">7291 сымб. → </span>10207 сымб.) # [[Сярэднявечча]] (<span style="color: #909090;">7298 сымб. → </span>10217 сымб.) # [[Нагіб Махфуз]] (<span style="color: #909090;">7302 сымб. → </span>10223 сымб.) # [[Канфуцыянства]] (<span style="color: #909090;">7323 сымб. → </span>10252 сымб.) # [[Лё Карбюзье]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Мэтал]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Дыпляматыя]] (<span style="color: #909090;">7373 сымб. → </span>10322 сымб.) # [[Джэймз Кларк Максўэл]] (<span style="color: #909090;">7374 сымб. → </span>10324 сымб.) # [[Інжынэрная справа]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Байкал]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Рака]] (<span style="color: #909090;">7391 сымб. → </span>10347 сымб.) # [[Геаграфія]] (<span style="color: #909090;">7399 сымб. → </span>10359 сымб.) # [[Аўгустын]] (<span style="color: #909090;">7401 сымб. → </span>10361 сымб.) # [[Псыхічны разлад]] (<span style="color: #909090;">7409 сымб. → </span>10373 сымб.) # [[Душа]] (<span style="color: #909090;">7411 сымб. → </span>10375 сымб.) # [[Эпас пра Гільгамэша]] (<span style="color: #909090;">7415 сымб. → </span>10381 сымб.) # [[Ангкор-Ват]] (<span style="color: #909090;">7421 сымб. → </span>10389 сымб.) # [[Меч]] (<span style="color: #909090;">7425 сымб. → </span>10395 сымб.) # [[Імануіл Кант]] (<span style="color: #909090;">7438 сымб. → </span>10413 сымб.) # [[Вярблюд]] (<span style="color: #909090;">7442 сымб. → </span>10419 сымб.) # [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (<span style="color: #909090;">7443 сымб. → </span>10420 сымб.) # [[Нэрвовая сыстэма]] (<span style="color: #909090;">7447 сымб. → </span>10426 сымб.) # [[Тэлебачаньне]] (<span style="color: #909090;">7459 сымб. → </span>10443 сымб.) # [[Гален]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Цьвёрды дыск]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Сорга двухколернае]] (<span style="color: #909090;">7478 сымб. → </span>10469 сымб.) # [[Аналітычная хімія]] (<span style="color: #909090;">7481 сымб. → </span>10473 сымб.) # [[Стыхійнае бедзтва]] (<span style="color: #909090;">7498 сымб. → </span>10497 сымб.) # [[ГЭС Тры цясьніны]] (<span style="color: #909090;">7519 сымб. → </span>10527 сымб.) # [[Філязофія]] (<span style="color: #909090;">7527 сымб. → </span>10538 сымб.) # [[Карл Лінэй]] (<span style="color: #909090;">7550 сымб. → </span>10570 сымб.) # [[Канстытуцыя]] (<span style="color: #909090;">7562 сымб. → </span>10587 сымб.) # [[Паветранае судна]] (<span style="color: #909090;">7570 сымб. → </span>10598 сымб.) # [[Актавіян Аўгуст]] (<span style="color: #909090;">7576 сымб. → </span>10606 сымб.) # [[Выкапнёвае паліва]] (<span style="color: #909090;">7591 сымб. → </span>10627 сымб.) # [[Правы чалавека]] (<span style="color: #909090;">7596 сымб. → </span>10634 сымб.) # [[Сулейман I]] (<span style="color: #909090;">7600 сымб. → </span>10640 сымб.) # [[Дынастыя Цын]] (<span style="color: #909090;">7621 сымб. → </span>10669 сымб.) # [[Аль-Газалі]] (<span style="color: #909090;">7635 сымб. → </span>10689 сымб.) # [[Каталіцкая Царква]] (<span style="color: #909090;">7646 сымб. → </span>10704 сымб.) # [[Джон Лок]] (<span style="color: #909090;">7648 сымб. → </span>10707 сымб.) # [[Джузэпэ Вэрдзі]] (<span style="color: #909090;">7653 сымб. → </span>10714 сымб.) # [[Вакуўм]] (<span style="color: #909090;">7668 сымб. → </span>10735 сымб.) # [[Імавернасьць]] (<span style="color: #909090;">7687 сымб. → </span>10762 сымб.) # [[Сунь Ятсэн]] (<span style="color: #909090;">7692 сымб. → </span>10769 сымб.) # [[Трыганамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">7695 сымб. → </span>10773 сымб.) # [[Фрыда Калё]] (<span style="color: #909090;">7730 сымб. → </span>10822 сымб.) # [[Бэйсбол]] (<span style="color: #909090;">7739 сымб. → </span>10835 сымб.) # [[Сацыялізм]] (<span style="color: #909090;">7753 сымб. → </span>10854 сымб.) # [[Пратысты]] (<span style="color: #909090;">7760 сымб. → </span>10864 сымб.) # [[Стэнлі Кубрык]] (<span style="color: #909090;">7764 сымб. → </span>10870 сымб.) # [[Атлянтычны акіян]] (<span style="color: #909090;">7786 сымб. → </span>10900 сымб.) # [[Франц Шубэрт]] (<span style="color: #909090;">7799 сымб. → </span>10919 сымб.) # [[Яганэс Брамс]] (<span style="color: #909090;">7813 сымб. → </span>10938 сымб.) # [[Транзыстар]] (<span style="color: #909090;">7814 сымб. → </span>10940 сымб.) # [[Арыстотэль]] (<span style="color: #909090;">7817 сымб. → </span>10944 сымб.) # [[Ёзэф Гайдн]] (<span style="color: #909090;">7818 сымб. → </span>10945 сымб.) # [[Жанна д’Арк]] (<span style="color: #909090;">7843 сымб. → </span>10980 сымб.) # [[Віно]] (<span style="color: #909090;">7855 сымб. → </span>10997 сымб.) # [[Канфуцый]] (<span style="color: #909090;">7858 сымб. → </span>11001 сымб.) # [[Галубовыя]] (<span style="color: #909090;">7879 сымб. → </span>11031 сымб.) # [[Карл Вялікі]] (<span style="color: #909090;">7891 сымб. → </span>11047 сымб.) # [[Сыстэма каардынат]] (<span style="color: #909090;">7898 сымб. → </span>11057 сымб.) # [[Рыбы]] (<span style="color: #909090;">7904 сымб. → </span>11066 сымб.) # [[Гімалаі]] (<span style="color: #909090;">7906 сымб. → </span>11068 сымб.) # [[Вуха]] (<span style="color: #909090;">7910 сымб. → </span>11074 сымб.) # [[Земнаводныя]] (<span style="color: #909090;">7925 сымб. → </span>11095 сымб.) # [[Радыяактыўнасьць]] (<span style="color: #909090;">7928 сымб. → </span>11099 сымб.) # [[Адраджэньне]] (<span style="color: #909090;">7941 сымб. → </span>11117 сымб.) # [[Арабская ліга]] (<span style="color: #909090;">7956 сымб. → </span>11138 сымб.) # [[Ціхі акіян]] (<span style="color: #909090;">7968 сымб. → </span>11155 сымб.) # [[Алюмін]] (<span style="color: #909090;">7971 сымб. → </span>11159 сымб.) # [[Кіляграм]] (<span style="color: #909090;">7981 сымб. → </span>11173 сымб.) # [[Пнэўманія]] (<span style="color: #909090;">7997 сымб. → </span>11196 сымб.) # [[Хлеб]] (<span style="color: #909090;">8006 сымб. → </span>11208 сымб.) # [[Кукуруза]] (<span style="color: #909090;">8039 сымб. → </span>11255 сымб.) # [[Астэроід]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Горад]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Гравітацыя]] (<span style="color: #909090;">8059 сымб. → </span>11283 сымб.) # [[Арашэньне]] (<span style="color: #909090;">8070 сымб. → </span>11298 сымб.) # [[Жан-Поль Сартр]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Кітападобныя]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Мэтар]] (<span style="color: #909090;">8089 сымб. → </span>11325 сымб.) # [[Людвіг Вітгенштайн]] (<span style="color: #909090;">8090 сымб. → </span>11326 сымб.) # [[Азот]] (<span style="color: #909090;">8102 сымб. → </span>11343 сымб.) # [[Размнажэньне]] (<span style="color: #909090;">8113 сымб. → </span>11358 сымб.) # [[Ўінстан Чэрчыль]] (<span style="color: #909090;">8116 сымб. → </span>11362 сымб.) # [[Філіпіны]] (<span style="color: #909090;">8118 сымб. → </span>11365 сымб.) # [[Плянэта]] (<span style="color: #909090;">8126 сымб. → </span>11376 сымб.) # [[Фэрнан Магелан]] (<span style="color: #909090;">8138 сымб. → </span>11393 сымб.) # [[Ядзерная энэргетыка]] (<span style="color: #909090;">8148 сымб. → </span>11407 сымб.) # [[Юры Гагарын]] (<span style="color: #909090;">8150 сымб. → </span>11410 сымб.) # [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">8155 сымб. → </span>11417 сымб.) # [[Шруба]] (<span style="color: #909090;">8169 сымб. → </span>11437 сымб.) # [[Партэнон]] (<span style="color: #909090;">8193 сымб. → </span>11470 сымб.) # [[Чарлз Дыкенз]] (<span style="color: #909090;">8211 сымб. → </span>11495 сымб.) # [[Экалёгія]] (<span style="color: #909090;">8214 сымб. → </span>11500 сымб.) # [[Вайна ў Віетнаме]] (<span style="color: #909090;">8221 сымб. → </span>11509 сымб.) # [[Інд]] (<span style="color: #909090;">8224 сымб. → </span>11514 сымб.) # [[Тымур]] (<span style="color: #909090;">8229 сымб. → </span>11521 сымб.) # [[Японская мова]] (<span style="color: #909090;">8286 сымб. → </span>11600 сымб.) # [[Блюз]] (<span style="color: #909090;">8290 сымб. → </span>11606 сымб.) # [[Пшаніца]] (<span style="color: #909090;">8294 сымб. → </span>11612 сымб.) # [[Фізыка]] (<span style="color: #909090;">8295 сымб. → </span>11613 сымб.) # [[Касьмічны палёт]] (<span style="color: #909090;">8300 сымб. → </span>11620 сымб.) # [[Дождж]] (<span style="color: #909090;">8302 сымб. → </span>11623 сымб.) # [[Чэ Гевара]] (<span style="color: #909090;">8336 сымб. → </span>11670 сымб.) # [[Фундамэнталізм]] (<span style="color: #909090;">8338 сымб. → </span>11673 сымб.) # [[Адукацыя]] (<span style="color: #909090;">8356 сымб. → </span>11698 сымб.) # [[Плятон]] (<span style="color: #909090;">8362 сымб. → </span>11707 сымб.) # [[Марыя Складоўская-Кюры]] (<span style="color: #909090;">8403 сымб. → </span>11764 сымб.) # [[Самагубства]] (<span style="color: #909090;">8410 сымб. → </span>11774 сымб.) # [[Шарль дэ Голь]] (<span style="color: #909090;">8415 сымб. → </span>11781 сымб.) # [[Франц Кафка]] (<span style="color: #909090;">8424 сымб. → </span>11794 сымб.) # [[Нэльсан Мандэла]] (<span style="color: #909090;">8434 сымб. → </span>11808 сымб.) # [[Макс Плянк]] (<span style="color: #909090;">8444 сымб. → </span>11822 сымб.) # [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (<span style="color: #909090;">8449 сымб. → </span>11829 сымб.) # [[Гай Юліюс Цэзар]] (<span style="color: #909090;">8453 сымб. → </span>11834 сымб.) # [[Ровар]] (<span style="color: #909090;">8460 сымб. → </span>11844 сымб.) # [[Гэнры Форд]] (<span style="color: #909090;">8496 сымб. → </span>11894 сымб.) # [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (<span style="color: #909090;">8507 сымб. → </span>11910 сымб.) # [[Іслам]] (<span style="color: #909090;">8512 сымб. → </span>11917 сымб.) # [[Арытмэтыка]] (<span style="color: #909090;">8513 сымб. → </span>11918 сымб.) # [[Гішпанская мова]] (<span style="color: #909090;">8537 сымб. → </span>11952 сымб.) # [[Свойскі бык]] (<span style="color: #909090;">8538 сымб. → </span>11953 сымб.) # [[Кароткія нарды]] (<span style="color: #909090;">8546 сымб. → </span>11964 сымб.) # [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (<span style="color: #909090;">8588 сымб. → </span>12023 сымб.) # [[Рыхард Вагнэр]] (<span style="color: #909090;">8598 сымб. → </span>12037 сымб.) # [[Грэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">8629 сымб. → </span>12081 сымб.) # [[Цукар]] (<span style="color: #909090;">8631 сымб. → </span>12083 сымб.) # [[Палітычная партыя]] (<span style="color: #909090;">8656 сымб. → </span>12118 сымб.) # [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (<span style="color: #909090;">8678 сымб. → </span>12149 сымб.) # [[Паўночны полюс]] (<span style="color: #909090;">8697 сымб. → </span>12176 сымб.) # [[Бавоўна]] (<span style="color: #909090;">8713 сымб. → </span>12198 сымб.) # [[Густаў Малер]] (<span style="color: #909090;">8715 сымб. → </span>12201 сымб.) # [[Сынан]] (<span style="color: #909090;">8722 сымб. → </span>12211 сымб.) # [[Каменны век]] (<span style="color: #909090;">8723 сымб. → </span>12212 сымб.) # [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (<span style="color: #909090;">8742 сымб. → </span>12239 сымб.) # [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (<span style="color: #909090;">8750 сымб. → </span>12250 сымб.) # [[Тэмпэратура]] (<span style="color: #909090;">8756 сымб. → </span>12258 сымб.) # [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (<span style="color: #909090;">8790 сымб. → </span>12306 сымб.) # [[Эрнан Картэс]] (<span style="color: #909090;">8835 сымб. → </span>12369 сымб.) # [[Шакаляд]] (<span style="color: #909090;">8879 сымб. → </span>12431 сымб.) # [[Ніл Армстранг]] (<span style="color: #909090;">8889 сымб. → </span>12445 сымб.) # [[Эндзі Ўоргал]] (<span style="color: #909090;">8974 сымб. → </span>12564 сымб.) # [[Фатаграфія]] (<span style="color: #909090;">8982 сымб. → </span>12575 сымб.) # [[Чанак’я]] (<span style="color: #909090;">8999 сымб. → </span>12599 сымб.) # [[Гульня]] (<span style="color: #909090;">9004 сымб. → </span>12606 сымб.) # [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">9028 сымб. → </span>12639 сымб.) # [[Эвэрэст]] (<span style="color: #909090;">9046 сымб. → </span>12664 сымб.) # [[Вялікі выбух]] (<span style="color: #909090;">9078 сымб. → </span>12709 сымб.) # [[Дэмакратыя]] (<span style="color: #909090;">9097 сымб. → </span>12736 сымб.) # [[Кава]] (<span style="color: #909090;">9102 сымб. → </span>12743 сымб.) # [[Рафаэль]] (<span style="color: #909090;">9109 сымб. → </span>12753 сымб.) # [[Вінцэнт ван Гог]] (<span style="color: #909090;">9141 сымб. → </span>12797 сымб.) # [[Сям’я]] (<span style="color: #909090;">9154 сымб. → </span>12816 сымб.) # [[Від (біялёгія)]] (<span style="color: #909090;">9165 сымб. → </span>12831 сымб.) # [[Сымон Балівар]] (<span style="color: #909090;">9184 сымб. → </span>12858 сымб.) # [[Мэсапатамія]] (<span style="color: #909090;">9187 сымб. → </span>12862 сымб.) # [[Волга]] (<span style="color: #909090;">9213 сымб. → </span>12898 сымб.) # [[Джэймз Джойс]] (<span style="color: #909090;">9245 сымб. → </span>12943 сымб.) # [[Суставаногія]] (<span style="color: #909090;">9252 сымб. → </span>12953 сымб.) # [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (<span style="color: #909090;">9267 сымб. → </span>12974 сымб.) # [[Вуглярод]] (<span style="color: #909090;">9292 сымб. → </span>13009 сымб.) # [[Архітэктура]] (<span style="color: #909090;">9376 сымб. → </span>13126 сымб.) # [[Нямецкая мова]] (<span style="color: #909090;">9393 сымб. → </span>13150 сымб.) # [[Бэнгальская мова]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Кровазварот]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Прырода]] (<span style="color: #909090;">9428 сымб. → </span>13199 сымб.) # [[Зыгмунд Фройд]] (<span style="color: #909090;">9435 сымб. → </span>13209 сымб.) # [[Тэлефон]] (<span style="color: #909090;">9454 сымб. → </span>13236 сымб.) # [[Мысьленьне]] (<span style="color: #909090;">9462 сымб. → </span>13247 сымб.) # [[Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9509 сымб. → </span>13313 сымб.) # [[Джэфры Чосэр]] (<span style="color: #909090;">9604 сымб. → </span>13446 сымб.) # [[Асманская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9724 сымб. → </span>13614 сымб.) # [[Джэймз Кук]] (<span style="color: #909090;">9725 сымб. → </span>13615 сымб.) # [[Рэгбі]] (<span style="color: #909090;">9741 сымб. → </span>13637 сымб.) # [[Паўднёвы акіян]] (<span style="color: #909090;">9750 сымб. → </span>13650 сымб.) # [[Хімія]] (<span style="color: #909090;">9796 сымб. → </span>13714 сымб.) # [[Іўрыт]] (<span style="color: #909090;">9806 сымб. → </span>13728 сымб.) # [[Агрэгатны стан]] (<span style="color: #909090;">9844 сымб. → </span>13782 сымб.) # [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (<span style="color: #909090;">9864 сымб. → </span>13810 сымб.) # [[Крыжовыя паходы]] (<span style="color: #909090;">9905 сымб. → </span>13867 сымб.) # [[Вэнэра]] (<span style="color: #909090;">9926 сымб. → </span>13896 сымб.) # [[Аборт]] (<span style="color: #909090;">9937 сымб. → </span>13912 сымб.) # [[Суэцкі канал]] (<span style="color: #909090;">9982 сымб. → </span>13975 сымб.) # [[Марлен Дытрых]] (<span style="color: #909090;">10059 сымб. → </span>14083 сымб.) # [[Дзяржава]] (<span style="color: #909090;">10070 сымб. → </span>14098 сымб.) # [[Нобэлеўская прэмія]] (<span style="color: #909090;">10102 сымб. → </span>14143 сымб.) # [[Кісьля]] (<span style="color: #909090;">10141 сымб. → </span>14197 сымб.) # [[Ота фон Бісмарк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Друк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Эўра]] (<span style="color: #909090;">10171 сымб. → </span>14239 сымб.) # [[Дыега Вэляскес]] (<span style="color: #909090;">10226 сымб. → </span>14316 сымб.) # [[Магнітнае поле]] (<span style="color: #909090;">10236 сымб. → </span>14330 сымб.) # [[Міжнародны Суд ААН]] (<span style="color: #909090;">10257 сымб. → </span>14360 сымб.) # [[Кірыліца]] (<span style="color: #909090;">10281 сымб. → </span>14393 сымб.) # [[Капітал]] (<span style="color: #909090;">10319 сымб. → </span>14447 сымб.) # [[Натуральная воспа]] (<span style="color: #909090;">10335 сымб. → </span>14469 сымб.) # [[Год]] (<span style="color: #909090;">10348 сымб. → </span>14487 сымб.) # [[Прыгажосьць]] (<span style="color: #909090;">10440 сымб. → </span>14616 сымб.) # [[Майкл Фарадэй]] (<span style="color: #909090;">10453 сымб. → </span>14634 сымб.) # [[Акіра Курасава]] (<span style="color: #909090;">10496 сымб. → </span>14694 сымб.) # [[Вадарод]] (<span style="color: #909090;">10526 сымб. → </span>14736 сымб.) # [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (<span style="color: #909090;">10551 сымб. → </span>14771 сымб.) # [[Луіс Армстранг]] (<span style="color: #909090;">10552 сымб. → </span>14773 сымб.) # [[Этаноль]] (<span style="color: #909090;">10559 сымб. → </span>14783 сымб.) # [[Пі]] (<span style="color: #909090;">10609 сымб. → </span>14853 сымб.) # [[Джордж Вашынгтон]] (<span style="color: #909090;">10612 сымб. → </span>14857 сымб.) # [[Анархізм]] (<span style="color: #909090;">10617 сымб. → </span>14864 сымб.) # [[Анды]] (<span style="color: #909090;">10647 сымб. → </span>14906 сымб.) # [[Калідаса]] (<span style="color: #909090;">10706 сымб. → </span>14988 сымб.) # [[Ігар Стравінскі]] (<span style="color: #909090;">10767 сымб. → </span>15074 сымб.) # [[Эпілепсія]] (<span style="color: #909090;">10786 сымб. → </span>15100 сымб.) # [[Купал]] (<span style="color: #909090;">10798 сымб. → </span>15117 сымб.) # [[Карл Маркс]] (<span style="color: #909090;">10854 сымб. → </span>15196 сымб.) # [[Альбрэхт Дурэр]] (<span style="color: #909090;">10888 сымб. → </span>15243 сымб.) # [[Галілео Галілей]] (<span style="color: #909090;">10907 сымб. → </span>15270 сымб.) # [[Грудзі]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Альгарытм]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Сара Бэрнар]] (<span style="color: #909090;">10942 сымб. → </span>15319 сымб.) # [[Золата]] (<span style="color: #909090;">10978 сымб. → </span>15369 сымб.) # [[Шагнамэ]] (<span style="color: #909090;">10981 сымб. → </span>15373 сымб.) # [[Фашызм]] (<span style="color: #909090;">11058 сымб. → </span>15481 сымб.) # [[Футбол]] (<span style="color: #909090;">11083 сымб. → </span>15516 сымб.) # [[Ніл]] (<span style="color: #909090;">11093 сымб. → </span>15530 сымб.) # [[Галаўны боль]] (<span style="color: #909090;">11099 сымб. → </span>15539 сымб.) # [[Вока]] (<span style="color: #909090;">11177 сымб. → </span>15648 сымб.) # [[Дзэн]] (<span style="color: #909090;">11208 сымб. → </span>15691 сымб.) # [[Эўклід]] (<span style="color: #909090;">11362 сымб. → </span>15907 сымб.) # [[Навука]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Нэптун]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Касьпійскае мора]] (<span style="color: #909090;">11383 сымб. → </span>15936 сымб.) # [[Габрыель Гарсія Маркес]] (<span style="color: #909090;">11416 сымб. → </span>15982 сымб.) # [[Астраномія]] (<span style="color: #909090;">11522 сымб. → </span>16131 сымб.) # [[Пэрсыдзкая мова]] (<span style="color: #909090;">11577 сымб. → </span>16208 сымб.) # [[Гарбата]] (<span style="color: #909090;">11651 сымб. → </span>16311 сымб.) # [[Магатма Гандзі]] (<span style="color: #909090;">11653 сымб. → </span>16314 сымб.) # [[Нікалё Мак’явэльлі]] (<span style="color: #909090;">11713 сымб. → </span>16398 сымб.) # [[Сухоты]] (<span style="color: #909090;">11747 сымб. → </span>16446 сымб.) # [[Тэрмадынаміка]] (<span style="color: #909090;">11780 сымб. → </span>16492 сымб.) # [[Адольф Гітлер]] (<span style="color: #909090;">11821 сымб. → </span>16549 сымб.) # [[Малако]] (<span style="color: #909090;">11878 сымб. → </span>16629 сымб.) # [[Людвіг ван Бэтговэн]] (<span style="color: #909090;">11961 сымб. → </span>16745 сымб.) # [[Ум Кульсум]] (<span style="color: #909090;">11990 сымб. → </span>16786 сымб.) # [[Паўднёвая Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">12061 сымб. → </span>16885 сымб.) # [[Мэрылін Манро]] (<span style="color: #909090;">12075 сымб. → </span>16905 сымб.) # [[Чарлі Чаплін]] (<span style="color: #909090;">12173 сымб. → </span>17042 сымб.) # [[Сонца]] (<span style="color: #909090;">12211 сымб. → </span>17095 сымб.) # [[Альгебра]] (<span style="color: #909090;">12215 сымб. → </span>17101 сымб.) # [[Геалёгія]] (<span style="color: #909090;">12454 сымб. → </span>17436 сымб.) # [[Франсіска Гоя]] (<span style="color: #909090;">12578 сымб. → </span>17609 сымб.) # [[Атэізм]] (<span style="color: #909090;">12641 сымб. → </span>17697 сымб.) # [[Танец]] (<span style="color: #909090;">13068 сымб. → </span>18295 сымб.) # [[Зорка]] (<span style="color: #909090;">13336 сымб. → </span>18670 сымб.) # [[Джордж Байран]] (<span style="color: #909090;">13398 сымб. → </span>18757 сымб.) # [[Рэлігія]] (<span style="color: #909090;">13404 сымб. → </span>18766 сымб.) # [[Готфрыд Ляйбніц]] (<span style="color: #909090;">13468 сымб. → </span>18855 сымб.) # [[Уладзімер Ленін]] (<span style="color: #909090;">13554 сымб. → </span>18976 сымб.) # [[Томас Эдысан]] (<span style="color: #909090;">13808 сымб. → </span>19331 сымб.) # [[Мацуо Басё]] (<span style="color: #909090;">13820 сымб. → </span>19348 сымб.) # [[Колер]] (<span style="color: #909090;">13942 сымб. → </span>19519 сымб.) # [[Алімпійскія гульні]] (<span style="color: #909090;">14021 сымб. → </span>19629 сымб.) # [[Рак (захворваньне)]] (<span style="color: #909090;">14078 сымб. → </span>19709 сымб.) # [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (<span style="color: #909090;">14139 сымб. → </span>19795 сымб.) # [[Хвароба Альцгаймэра]] (<span style="color: #909090;">14222 сымб. → </span>19911 сымб.) # [[Гіп-гоп]] (<span style="color: #909090;">14384 сымб. → </span>20138 сымб.) # [[Зямля]] (<span style="color: #909090;">14523 сымб. → </span>20332 сымб.) # [[Роза Люксэмбург]] (<span style="color: #909090;">14582 сымб. → </span>20415 сымб.) # [[Тэніс]] (<span style="color: #909090;">14624 сымб. → </span>20474 сымб.) # [[Канал]] (<span style="color: #909090;">14761 сымб. → </span>20665 сымб.) # [[Сыр]] (<span style="color: #909090;">14883 сымб. → </span>20836 сымб.) # [[Ацтэкі]] (<span style="color: #909090;">15037 сымб. → </span>21052 сымб.) # [[Альфрэд Гічкок]] (<span style="color: #909090;">15429 сымб. → </span>21601 сымб.) # [[Тысяча і адна ноч]] (<span style="color: #909090;">15461 сымб. → </span>21645 сымб.) # [[Ядзерная зброя]] (<span style="color: #909090;">15748 сымб. → </span>22047 сымб.) # [[Ўолт Дыснэй]] (<span style="color: #909090;">15987 сымб. → </span>22382 сымб.) # [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (<span style="color: #909090;">16008 сымб. → </span>22411 сымб.) # [[Міжнародны валютны фонд]] (<span style="color: #909090;">16011 сымб. → </span>22415 сымб.) # [[Леанарда да Вінчы]] (<span style="color: #909090;">16107 сымб. → </span>22550 сымб.) # [[Фёдар Дастаеўскі]] (<span style="color: #909090;">16150 сымб. → </span>22610 сымб.) # [[Фэдэрыка Фэліні]] (<span style="color: #909090;">16351 сымб. → </span>22891 сымб.) # [[Цытрус]] (<span style="color: #909090;">16596 сымб. → </span>23234 сымб.) # [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (<span style="color: #909090;">17137 сымб. → </span>23992 сымб.) # [[Мартын Гайдэгер]] (<span style="color: #909090;">17788 сымб. → </span>24903 сымб.) # [[Дантэ Аліг’еры]] (<span style="color: #909090;">17851 сымб. → </span>24991 сымб.) # [[Аўстрыя]] (<span style="color: #909090;">18041 сымб. → </span>25257 сымб.) # [[Японія]] (<span style="color: #909090;">18347 сымб. → </span>25686 сымб.) # [[Ізраіль]] (<span style="color: #909090;">18577 сымб. → </span>26008 сымб.) # [[Аўстралія]] (<span style="color: #909090;">18674 сымб. → </span>26144 сымб.) # [[Этыёпія]] (<span style="color: #909090;">18748 сымб. → </span>26247 сымб.) # [[Танзанія]] (<span style="color: #909090;">18792 сымб. → </span>26309 сымб.) # [[Сынгапур]] (<span style="color: #909090;">19228 сымб. → </span>26919 сымб.) # [[Азія]] (<span style="color: #909090;">19343 сымб. → </span>27080 сымб.) # [[Здароўе]] (<span style="color: #909090;">19351 сымб. → </span>27091 сымб.) # [[Вэнэсуэла]] (<span style="color: #909090;">19399 сымб. → </span>27159 сымб.) # [[Анры Матыс]] (<span style="color: #909090;">19411 сымб. → </span>27175 сымб.) # [[Куба]] (<span style="color: #909090;">19702 сымб. → </span>27583 сымб.) # [[Жак Карт’е]] (<span style="color: #909090;">19846 сымб. → </span>27784 сымб.) # [[Ёсіф Сталін]] (<span style="color: #909090;">19912 сымб. → </span>27877 сымб.) # [[Пакістан]] (<span style="color: #909090;">20427 сымб. → </span>28598 сымб.) # [[Інданэзія]] (<span style="color: #909090;">20513 сымб. → </span>28718 сымб.) # [[Сымона дэ Бавуар]] (<span style="color: #909090;">20812 сымб. → </span>29137 сымб.) # [[Віетнам]] (<span style="color: #909090;">20818 сымб. → </span>29145 сымб.) # [[Эканоміка]] (<span style="color: #909090;">20948 сымб. → </span>29327 сымб.) # [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (<span style="color: #909090;">21249 сымб. → </span>29749 сымб.) # [[Людовік XIV]] (<span style="color: #909090;">21287 сымб. → </span>29802 сымб.) # [[Элан Т’юрынг]] (<span style="color: #909090;">21566 сымб. → </span>30192 сымб.) # [[Армія]] (<span style="color: #909090;">21582 сымб. → </span>30215 сымб.) # [[Аўганістан]] (<span style="color: #909090;">21624 сымб. → </span>30274 сымб.) # [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (<span style="color: #909090;">21654 сымб. → </span>30316 сымб.) # [[Гаўтама Буда]] (<span style="color: #909090;">21729 сымб. → </span>30421 сымб.) # [[Ашока]] (<span style="color: #909090;">21735 сымб. → </span>30429 сымб.) # [[Фрыдэрык Шапэн]] (<span style="color: #909090;">21756 сымб. → </span>30458 сымб.) # [[Фрэнк Лойд Райт]] (<span style="color: #909090;">21773 сымб. → </span>30482 сымб.) # [[Паблё Пікаса]] (<span style="color: #909090;">21774 сымб. → </span>30484 сымб.) # [[Вэргіліюс]] (<span style="color: #909090;">21827 сымб. → </span>30558 сымб.) # [[Апэрацыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21835 сымб. → </span>30569 сымб.) # [[Саудаўская Арабія]] (<span style="color: #909090;">21849 сымб. → </span>30589 сымб.) # [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (<span style="color: #909090;">21866 сымб. → </span>30612 сымб.) # [[Польшча]] (<span style="color: #909090;">21927 сымб. → </span>30698 сымб.) # [[Сонечная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21959 сымб. → </span>30743 сымб.) # [[Ерусалім]] (<span style="color: #909090;">21976 сымб. → </span>30766 сымб.) # [[Малярыя]] (<span style="color: #909090;">22000 сымб. → </span>30800 сымб.) # [[Лагас]] (<span style="color: #909090;">22016 сымб. → </span>30822 сымб.) # [[Каір]] (<span style="color: #909090;">22064 сымб. → </span>30890 сымб.) # [[Іран]] (<span style="color: #909090;">22065 сымб. → </span>30891 сымб.) # [[Марс]] (<span style="color: #909090;">22073 сымб. → </span>30902 сымб.) # [[Багдад]] (<span style="color: #909090;">22085 сымб. → </span>30919 сымб.) # [[Сатурн]] (<span style="color: #909090;">22092 сымб. → </span>30929 сымб.) # [[Дыназаўр]] (<span style="color: #909090;">22093 сымб. → </span>30930 сымб.) # [[Леанард Ойлер]] (<span style="color: #909090;">22121 сымб. → </span>30969 сымб.) # [[Галяктыка]] (<span style="color: #909090;">22131 сымб. → </span>30983 сымб.) # [[Энцыкляпэдыя]] (<span style="color: #909090;">22141 сымб. → </span>30997 сымб.) # [[Канстантын I Вялікі]] (<span style="color: #909090;">22167 сымб. → </span>31034 сымб.) # [[Мао Дзэ-дун]] (<span style="color: #909090;">22175 сымб. → </span>31045 сымб.) # [[Дака]] (<span style="color: #909090;">22176 сымб. → </span>31046 сымб.) # [[Банглядэш]] (<span style="color: #909090;">22183 сымб. → </span>31056 сымб.) # [[Хрысьціянства]] (<span style="color: #909090;">22190 сымб. → </span>31066 сымб.) # [[Турэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">22206 сымб. → </span>31088 сымб.) # [[Танк]] (<span style="color: #909090;">22222 сымб. → </span>31111 сымб.) # [[Француская рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">22239 сымб. → </span>31135 сымб.) # [[Лізавета I]] (<span style="color: #909090;">22285 сымб. → </span>31199 сымб.) # [[Кіншаса]] (<span style="color: #909090;">22294 сымб. → </span>31212 сымб.) # [[Піва]] (<span style="color: #909090;">22323 сымб. → </span>31252 сымб.) # [[Авідыюс]] (<span style="color: #909090;">22343 сымб. → </span>31280 сымб.) # [[Сыднэй]] (<span style="color: #909090;">22348 сымб. → </span>31287 сымб.) # [[Ёган Кеплер]] (<span style="color: #909090;">22358 сымб. → </span>31301 сымб.) # [[Джон Мэйнард Кейнз]] (<span style="color: #909090;">22366 сымб. → </span>31312 сымб.) # [[Дынастыя Тан]] (<span style="color: #909090;">22373 сымб. → </span>31322 сымб.) # [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (<span style="color: #909090;">22377 сымб. → </span>31328 сымб.) # [[Мухамад]] (<span style="color: #909090;">22384 сымб. → </span>31338 сымб.) # [[Француская мова]] (<span style="color: #909090;">22412 сымб. → </span>31377 сымб.) # [[Кейптаўн]] (<span style="color: #909090;">22425 сымб. → </span>31395 сымб.) # [[Уран]] (<span style="color: #909090;">22456 сымб. → </span>31438 сымб.) # [[Ірак]] (<span style="color: #909090;">22457 сымб. → </span>31440 сымб.) # [[Мадрыд]] (<span style="color: #909090;">22461 сымб. → </span>31445 сымб.) # [[Бразылія]] (<span style="color: #909090;">22503 сымб. → </span>31504 сымб.) # [[Атэны]] (<span style="color: #909090;">22574 сымб. → </span>31604 сымб.) # [[Транспарт]] (<span style="color: #909090;">22578 сымб. → </span>31609 сымб.) # [[Міжнародная сыстэма СІ]] (<span style="color: #909090;">22603 сымб. → </span>31644 сымб.) # [[Рэнэ Дэкарт]] (<span style="color: #909090;">22619 сымб. → </span>31667 сымб.) # [[Лі Бо]] (<span style="color: #909090;">22671 сымб. → </span>31739 сымб.) # [[Сэул]] (<span style="color: #909090;">22698 сымб. → </span>31777 сымб.) # [[Карачы]] (<span style="color: #909090;">22703 сымб. → </span>31784 сымб.) # [[Мумбаі]] (<span style="color: #909090;">22706 сымб. → </span>31788 сымб.) # [[Шанхай]] (<span style="color: #909090;">22735 сымб. → </span>31829 сымб.) # [[Юпітэр]] (<span style="color: #909090;">22740 сымб. → </span>31836 сымб.) # [[Вена]] (<span style="color: #909090;">22788 сымб. → </span>31903 сымб.) # [[Нідэрлянды]] (<span style="color: #909090;">22835 сымб. → </span>31969 сымб.) # [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (<span style="color: #909090;">22847 сымб. → </span>31986 сымб.) # [[Авіцэна]] (<span style="color: #909090;">22874 сымб. → </span>32024 сымб.) # [[Джэйн Остын]] (<span style="color: #909090;">22887 сымб. → </span>32042 сымб.) # [[Архімэд]] (<span style="color: #909090;">22919 сымб. → </span>32087 сымб.) # [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (<span style="color: #909090;">22945 сымб. → </span>32123 сымб.) # [[Амстэрдам]] (<span style="color: #909090;">22964 сымб. → </span>32150 сымб.) # [[Токіё]] (<span style="color: #909090;">23081 сымб. → </span>32313 сымб.) # [[Калката]] (<span style="color: #909090;">23097 сымб. → </span>32336 сымб.) # [[Мартын Лютэр Кінг]] (<span style="color: #909090;">23098 сымб. → </span>32337 сымб.) # [[Мартын Лютэр]] (<span style="color: #909090;">23104 сымб. → </span>32346 сымб.) # [[Старажытны Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">23186 сымб. → </span>32460 сымб.) # [[Анатомія]] (<span style="color: #909090;">23243 сымб. → </span>32540 сымб.) # [[Дэлі]] (<span style="color: #909090;">23254 сымб. → </span>32556 сымб.) # [[Антарктыда]] (<span style="color: #909090;">23271 сымб. → </span>32579 сымб.) # [[Антон Чэхаў]] (<span style="color: #909090;">23280 сымб. → </span>32592 сымб.) # [[Бангкок]] (<span style="color: #909090;">23308 сымб. → </span>32631 сымб.) # [[Ісак Ньютан]] (<span style="color: #909090;">23318 сымб. → </span>32645 сымб.) # [[Джакарта]] (<span style="color: #909090;">23323 сымб. → </span>32652 сымб.) # [[Тайлянд]] (<span style="color: #909090;">23337 сымб. → </span>32672 сымб.) # [[Бізантыйская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">23370 сымб. → </span>32718 сымб.) # [[Партугалія]] (<span style="color: #909090;">23377 сымб. → </span>32728 сымб.) # [[Багата]] (<span style="color: #909090;">23410 сымб. → </span>32774 сымб.) # [[Эрвін Шрэдынгер]] (<span style="color: #909090;">23411 сымб. → </span>32775 сымб.) # [[Ватыкан]] (<span style="color: #909090;">23528 сымб. → </span>32939 сымб.) # [[Расейская мова]] (<span style="color: #909090;">23565 сымб. → </span>32991 сымб.) # [[Дынастыя Мін]] (<span style="color: #909090;">23580 сымб. → </span>33012 сымб.) # [[Ўільям Шэксьпір]] (<span style="color: #909090;">23591 сымб. → </span>33027 сымб.) # [[Мэксыка]] (<span style="color: #909090;">23598 сымб. → </span>33037 сымб.) # [[Мальер]] (<span style="color: #909090;">23651 сымб. → </span>33111 сымб.) # [[Пэкін]] (<span style="color: #909090;">23666 сымб. → </span>33132 сымб.) # [[Дамаск]] (<span style="color: #909090;">23676 сымб. → </span>33146 сымб.) # [[Аргентына]] (<span style="color: #909090;">23834 сымб. → </span>33368 сымб.) # [[Старажытная Грэцыя]] (<span style="color: #909090;">23896 сымб. → </span>33454 сымб.) # [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (<span style="color: #909090;">23983 сымб. → </span>33576 сымб.) # [[Найробі]] (<span style="color: #909090;">23996 сымб. → </span>33594 сымб.) # [[Мост]] (<span style="color: #909090;">24003 сымб. → </span>33604 сымб.) # [[Ангельская мова]] (<span style="color: #909090;">24025 сымб. → </span>33635 сымб.) # [[Сан-Паўлу]] (<span style="color: #909090;">24028 сымб. → </span>33639 сымб.) # [[Вальтэр]] (<span style="color: #909090;">24047 сымб. → </span>33666 сымб.) # [[Лос-Анджэлес]] (<span style="color: #909090;">24098 сымб. → </span>33737 сымб.) # [[Першая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">24122 сымб. → </span>33771 сымб.) # [[Сальвадор Далі]] (<span style="color: #909090;">24137 сымб. → </span>33792 сымб.) # [[Мэхіка]] (<span style="color: #909090;">24321 сымб. → </span>34049 сымб.) # [[Турэччына]] (<span style="color: #909090;">24367 сымб. → </span>34114 сымб.) # [[Будызм]] (<span style="color: #909090;">24434 сымб. → </span>34208 сымб.) # [[Эўропа]] (<span style="color: #909090;">24498 сымб. → </span>34297 сымб.) # [[Банан (плод)]] (<span style="color: #909090;">24555 сымб. → </span>34377 сымб.) # [[Рэспубліка Карэя]] (<span style="color: #909090;">24599 сымб. → </span>34439 сымб.) # [[Чжэн Хэ]] (<span style="color: #909090;">24600 сымб. → </span>34440 сымб.) # [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (<span style="color: #909090;">24647 сымб. → </span>34506 сымб.) # [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (<span style="color: #909090;">24650 сымб. → </span>34510 сымб.) # [[Мікелянджэлё]] (<span style="color: #909090;">24652 сымб. → </span>34513 сымб.) # [[Біялёгія]] (<span style="color: #909090;">24688 сымб. → </span>34563 сымб.) # [[Бялкі]] (<span style="color: #909090;">24765 сымб. → </span>34671 сымб.) # [[Аўтамабіль]] (<span style="color: #909090;">24802 сымб. → </span>34723 сымб.) # [[Індыя]] (<span style="color: #909090;">24988 сымб. → </span>34983 сымб.) # [[Мэка]] (<span style="color: #909090;">25148 сымб. → </span>35207 сымб.) # [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (<span style="color: #909090;">25391 сымб. → </span>35547 сымб.) # [[Карабель]] (<span style="color: #909090;">25428 сымб. → </span>35599 сымб.) # [[Зараастрызм]] (<span style="color: #909090;">25469 сымб. → </span>35657 сымб.) # [[Майкл Джэксан]] (<span style="color: #909090;">25479 сымб. → </span>35671 сымб.) # [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">25547 сымб. → </span>35766 сымб.) # [[Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">25596 сымб. → </span>35834 сымб.) # [[Тлен]] (<span style="color: #909090;">25773 сымб. → </span>36082 сымб.) # [[Парыж]] (<span style="color: #909090;">25916 сымб. → </span>36282 сымб.) # [[Антоніё Вівальдзі]] (<span style="color: #909090;">26135 сымб. → </span>36589 сымб.) # [[Тэгеран]] (<span style="color: #909090;">26267 сымб. → </span>36774 сымб.) # [[Рым]] (<span style="color: #909090;">26877 сымб. → </span>37628 сымб.) # [[Кітай]] (<span style="color: #909090;">26885 сымб. → </span>37639 сымб.) # [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (<span style="color: #909090;">26975 сымб. → </span>37765 сымб.) # [[Альбэрт Айнштайн]] (<span style="color: #909090;">26993 сымб. → </span>37790 сымб.) # [[Нігерыя]] (<span style="color: #909090;">27134 сымб. → </span>37988 сымб.) # [[Буэнас-Айрэс]] (<span style="color: #909090;">27404 сымб. → </span>38366 сымб.) # [[Швайцарыя]] (<span style="color: #909090;">27604 сымб. → </span>38646 сымб.) # [[Вашку да Гама]] (<span style="color: #909090;">27703 сымб. → </span>38784 сымб.) # [[Нью-Ёрк]] (<span style="color: #909090;">27951 сымб. → </span>39131 сымб.) # [[Жан-Жак Русо]] (<span style="color: #909090;">28053 сымб. → </span>39274 сымб.) # [[Нямеччына]] (<span style="color: #909090;">28139 сымб. → </span>39395 сымб.) # [[Судан]] (<span style="color: #909090;">29091 сымб. → </span>40727 сымб.) # [[Паўночная Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">29316 сымб. → </span>41042 сымб.) # [[Бульба]] (<span style="color: #909090;">30496 сымб. → </span>42694 сымб.) # [[Гішпанія]] (<span style="color: #909090;">31064 сымб. → </span>43490 сымб.) # [[Аляксандар Пушкін]] (<span style="color: #909090;">31506 сымб. → </span>44108 сымб.) # [[Энрыка Фэрмі]] (<span style="color: #909090;">31606 сымб. → </span>44248 сымб.) # [[Эўрапейскі Зьвяз]] (<span style="color: #909090;">31650 сымб. → </span>44310 сымб.) # [[Санкт-Пецярбург]] (<span style="color: #909090;">31768 сымб. → </span>44475 сымб.) # [[The Beatles]] (<span style="color: #909090;">31828 сымб. → </span>44559 сымб.) # [[Дубай]] (<span style="color: #909090;">32159 сымб. → </span>45023 сымб.) # [[Цягліцы]] (<span style="color: #909090;">32174 сымб. → </span>45044 сымб.) # [[Чынгісхан]] (<span style="color: #909090;">32950 сымб. → </span>46130 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (<span style="color: #909090;">33045 сымб. → </span>46263 сымб.) # [[Масква]] (<span style="color: #909090;">33890 сымб. → </span>47446 сымб.) # [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (<span style="color: #909090;">34027 сымб. → </span>47638 сымб.) # [[Эйфэлева вежа]] (<span style="color: #909090;">34690 сымб. → </span>48566 сымб.) # [[Афрыка]] (<span style="color: #909090;">35133 сымб. → </span>49186 сымб.) # [[Кір II]] (<span style="color: #909090;">35642 сымб. → </span>49899 сымб.) # [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (<span style="color: #909090;">35838 сымб. → </span>50173 сымб.) # [[Стамбул]] (<span style="color: #909090;">36149 сымб. → </span>50609 сымб.) # [[Ісус Хрыстос]] (<span style="color: #909090;">36498 сымб. → </span>51097 сымб.) # [[Нікола Тэсла]] (<span style="color: #909090;">36571 сымб. → </span>51199 сымб.) # [[Францыя]] (<span style="color: #909090;">37064 сымб. → </span>51890 сымб.) # [[Глябальнае пацяпленьне]] (<span style="color: #909090;">37689 сымб. → </span>52765 сымб.) # [[Ганконг]] (<span style="color: #909090;">38289 сымб. → </span>53605 сымб.) # [[Калізэй]] (<span style="color: #909090;">38926 сымб. → </span>54496 сымб.) # [[Альжыр]] (<span style="color: #909090;">41382 сымб. → </span>57935 сымб.) # [[Сусьветны банк]] (<span style="color: #909090;">41549 сымб. → </span>58169 сымб.) # [[Расея]] (<span style="color: #909090;">44065 сымб. → </span>61691 сымб.) # [[Рэмбрант]] (<span style="color: #909090;">44369 сымб. → </span>62117 сымб.) # [[Канада]] (<span style="color: #909090;">46867 сымб. → </span>65614 сымб.) # [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">49352 сымб. → </span>69093 сымб.) # [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (<span style="color: #909090;">51268 сымб. → </span>71775 сымб.) # [[Шахматы]] (<span style="color: #909090;">52535 сымб. → </span>73549 сымб.) # [[Бэрлін]] (<span style="color: #909090;">53872 сымб. → </span>75421 сымб.) # [[Напалеон I Банапарт]] (<span style="color: #909090;">54321 сымб. → </span>76049 сымб.) # [[Італія]] (<span style="color: #909090;">54997 сымб. → </span>76996 сымб.) # [[Рэфармацыя]] (<span style="color: #909090;">57521 сымб. → </span>80529 сымб.) # [[Аляксандар Македонскі]] (<span style="color: #909090;">63234 сымб. → </span>88528 сымб.) # [[Вялікабрытанія]] (<span style="color: #909090;">63309 сымб. → </span>88633 сымб.) # [[Украіна]] (<span style="color: #909090;">63810 сымб. → </span>89334 сымб.) # [[Лёндан]] (<span style="color: #909090;">70444 сымб. → </span>98622 сымб.) # [[Пётар I]] (<span style="color: #909090;">72172 сымб. → </span>101041 сымб.) # [[Другая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">75044 сымб. → </span>105062 сымб.) # [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (<span style="color: #909090;">79371 сымб. → </span>111119 сымб.) # [[Цягнік]] (<span style="color: #909090;">100969 сымб. → </span>141357 сымб.) fmdbyl0b7yem2uxe0hdq0s3a5lve5qr 0 98343 2330799 2316607 2022-07-31T14:05:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Алтай (неадназначнасьць)}} {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Рэспубліка Алтай |Назва ў родным склоне = Рэспублікі Алтай |Арыгінальная назва = {{мова-ru||скарочана}} Республика Алтай<br />{{мова-alt||скарочана}} Алтай Республика |Герб = Coat of Arms of Altai Republic.svg |Сьцяг = Flag of Altai Republic.svg |Краіна = [[Расея]] |Гімн = [[Гімн Рэспублікі Алтай]] |Статус = Рэспубліка |Уваходзіць у = [[Сыбірская фэдэральная акруга|Сыбірскую фэдэральную акругу]] |Улучае = 10 [[раён]]аў |Цэнтар = [[Горна-Алтайск]] |БуйныГорад = [[Горна-Алтайск]] |БуйныяГарады = [[Горна-Алтайск]], [[Майма]] |ДатаЎтварэньня = [[1 чэрвеня]] [[1922]] <small>(як [[Айрацкая аўтаномная вобласьць|Айрацкая АВ]])</small><br/>[[2 сакавіка]] [[1932]] <small>(як [[Айроцкая аўтаномная вобласьць|Айроцкая АВ]])</small><br/>[[7 студзеня]] [[1948]] <small>(як [[Горна-Алтайская аўтаномная вобласьць|Горна-Алтайская АВ]])</small><br/>[[25 кастрычніка]] [[1990]] <small>(як [[Горна-Алтайская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Горна-Алтайская АССР]])</small><br/>[[3 ліпеня]] [[1991]] <small>(як [[Горна-Алтайская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Горна-Алтайская ССР]])</small><br/>травень [[1992]] <small>(як Рэспубліка Горны Алтай)</small><br/>[[12 сьнежня]] [[1993]] <small>(як Рэспубліка Алтай)</small> |Кіраўнік = Аляксандар Берднікаў |Назва пасады кіраўніка = Кіраўнік Рэспублікі,<br/>Старшыня Ўраду Рэспублікі |Кіраўнік2 = Іван Бялекаў |Назва пасады кіраўніка2 = Старшыня Дзяржаўнага<br/>Сходу-Эл Курултай<br/>(Парлямэнту) |Кіраўнік3 = |Назва пасады кіраўніка3 = |АфіцыйныяМовы = расейская, алтайская |Насельніцтва = {{рост}}210 344<ref>https://web.archive.org/web/20181225132215/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls%0A</ref> |Год перапісу = 2013 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = 8 |Шчыльнасьць = 2,26 чал/км² |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = [[расейцы]], [[алтайцы]] |Канфэсійны склад = |Плошча = 92 903 км² |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = 35 |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Altai Republic in Russia.svg |Памер мапы = 240 |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Часавы пас = +7 |Скарачэньне = |ISO = RU-AL |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 16 |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Сайт = http://www.altai-republic.ru/ |Дадаткі = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Расея}} |Колер фону герб-сьцяг = {{Колер|Расея}} }} [[Файл:Altai republic map.png|міні|Рэспубліка Алтай]] '''Рэспу́бліка Алта́й''' ({{мова-ru|Республика Алтай}}, {{мова-alt|Алтай Республика}}) — суб’ект [[Расея|Расейскай Фэдэрацыя]], разьмешчаны на поўдні [[Заходняя Сыбір|Заходняй Сыбіры]] ў басэйне рэк [[Бія|Біі]] і [[Катунь|Катуні]]. Рэспубліка Алтай знаходзіцца ў цэнтры [[Эўразія|Эўразійскага кантынэнту]], мае зьнешнюю мяжу з [[Кітай|Кітаем]], [[Манголія]]й, [[Казахстан]]ам і ўнутраную мяжу з суб’ектамі Расейскай Фэдэрацыі — рэспублікамі [[Тува|Тувой]] і [[Хакасія]]й, [[Алтайскі край|Алтайскім краем]] і [[Кемераўская вобласьць|Кемераўскай вобласьцю]]. Сталіца — горад [[Горна-Алтайск]]. Утвораная 1 чэрвеня 1922 году. Насельніцтва рэспублікі складае 210 344 чалавекі ([[2013]] год), зь якога мескае насельніцтва складае 59 720 (28,65 %, [[2012]] год<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/rosstatsite/main/population/demography/| копія = http://www.webcitation.org/68cxRrwa9| дата копіі = 26 чэрвеня 2012| загаловак = Оценка численности постоянного населения РФ на 1 января 2012 г.| фармат = | назва праекту = Федеральная служба государственной статистики.| выдавец = | дата = 7 траўня 2012| мова = | камэнтар = }}</ref>). Паводле зьвестак перапісу [[2010]] году, 56,6% насельніцтва склалі [[расейцы]], 33,9 % — [[алтайцы]], 6,2 % — [[казахі]], 0,5 % — [[кумандзінцы]]<ref>https://web.archive.org/web/20120601173256/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls</ref>. Падзяляецца на 1 горад і 10 раёнаў == Сымболіка == * [[Герб Рэспублікі Алтай]] * [[Сьцяг Рэспублікі Алтай]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.altai-republic.ru/ Республика Алтай :: официальный интернет-портал]{{ref-ru}} {{Рэспубліка Алтай}} {{Сыбірская фэдэральная акруга}} {{Суб’екты Расеі}} {{Цюрскія краіны}} [[Катэгорыя:Рэспублікі Расеі]] [[Катэгорыя:Рэспубліка Алтай]] td1pshbzvmzbxsfz0z365mc0l1jrle2 0 104885 2330882 2254271 2022-08-01T09:16:21Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] f66kjg4s2h2jkwap1orw6h4vdlfrjjm 2330887 2330882 2022-08-01T09:32:20Z Дамінік 64057 /* Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>{{заўвага|Нядаўна чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Губаровічы<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Уражаньне такое, што зрабіў ён гэта па інэрцыі, бо Губарэвічы, у адрозьненьне, скажам, ад брагінскай жа вёскі Галкі, калі і былі памежнымі, дык хіба з астраглядавіцкім альбо хвойніцкім Стралічавам, а гэта занадта далёка ад любецкіх кардонаў.}}. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] q5z1e6u3dbiqhf24fliplaaploxmoim 2330888 2330887 2022-08-01T09:32:53Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>{{заўвага|Нядаўна чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Губаровічы<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Уражаньне такое, што зрабіў ён гэта па інэрцыі, бо Губарэвічы, у адрозьненьне, скажам, ад брагінскай жа вёскі Галкі, калі і былі памежнымі, дык хіба з астраглядавіцкім альбо хвойніцкім Стралічавам, а гэта занадта далёка ад любецкіх кардонаў.}}. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] 122kpwdqjywvakjjw3wwh69hm371f50 2330889 2330888 2022-08-01T09:43:43Z Дамінік 64057 /* Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Губарэвічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Губарэвічаў |Назва па-расейску = стГуборевичи |Трансьлітараваная назва = Hubarevičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1574 г. |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Губаровічы |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = 134<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Губарэвічы|спасылка=http://foto-planeta.com/by/np/174511/gubarevichy.html|выдавец=Фота Плянэта|дата публікацыі=2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2017 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="з"/> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = 5 |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 247617 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 49 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Губарэ́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 317</ref> — [[вёска]] ў [[Стралічаўскі сельсавет|Стралічаўскім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Месьціцца за 8 км на поўдзень ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі]] на адгалінаваньні Васілевічы — Хвойнікі ад лініі [[Каленкавічы]] — Гомель, за 111 км ад [[Гомель|Гомелю]]. На поўдзень мэліярацыйны канал злучаецца з ракой [[Прыпяць]]цю (прыток Дняпра). Прасёлачная дарога вядзе да аўтадарогі Хвойнікі — [[Брагін]]. Складаецца з просталінейнай вуліцы, скіраванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад. На 2005 год двухбаковая забудова складаецца з драўляных [[сядзіба]]ў<ref name="г">{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Марцалеў]].|частка=Губарэвічы|загаловак=[[Гарады і вёскі Беларусі]]: энцыкляпэдыя ў 8 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2005|том=2. Гомельская вобласьць. [http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Encyklapiedyji/Harady_i_vioski_Bielarusi/HVB.Homielskaja.2.djvu Кніга 2]|старонкі=439|старонак=520|сэрыя=|isbn=985-11-0330-6|наклад=4000}}</ref>. На 2012 год вёска знаходзілася за 3 км ад [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зоны адсяленьня Чарнобыльскай АЭС]] ([[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік]])<ref>{{Артыкул|аўтар=Канстанцін Антановіч.|загаловак=Русальны тур'івэнт|спасылка=http://www.kimpress.by/?page=2&id=7551&mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2012|нумар=[http://www.kimpress.by/?idnum=382 24 (1047)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Гісторыя == === Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай === У 1574 годзе ўпершыню пісьмова згадваецца "''Село Губаровичи з людми отчизными, куничниками, з даню грошовою и медовою, з дубровами, лесами, чертежами, полми, сеножатми и ловы пташиными''", якое пры разьдзеле маёнтку Брагін паміж князямі-братамі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. 2000, Вып. 1. С. 185 – 194</ref>{{заўвага|Нядаўна чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Губаровічы<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Уражаньне такое, што зрабіў ён гэта па інэрцыі, бо Губарэвічы, у адрозьненьне, скажам, ад брагінскай жа вёскі Галкі, калі і былі памежнымі, дык хіба з астраглядавіцкім альбо хвойніцкім Стралічавам, а гэта занадта далёка ад любецкіх кардонаў.}}. З датаванага 13 сакавіка 1581 году дакумэнта вынікае, што пан земскі пісар кіеўскі [[Дзьмітрый Ялец]] надзяляўся паўнамоцтвамі ў справе размежаваньня добраў пана падкаморага кіеўскага [[Шчасны Харлінскі|Шчаснага Харлінскага]] з уладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага «''miasta Brahinia, sioła Chłuchowic [Hłuchowicz], Hubarowa y Babczyna''»<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569—1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.]; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. 18 траўня 1595 году Губарэвічы згаданыя ў акце трыбунальскім у сувязі з пагадненьнем аб скасаваньні ўзаемных прэтэнзій што да прыўласьніваньня чужых грунтоў. Паразумеліся тады ўладальнікі часткі Брагінскага маёнтку князі Міхаіл і Юрый Міхайлавічы Вішнявецкія ды ўладальнік [[Астрагляды|Астраглядаўскіх]] добраў пан Шчасны Харлінскі<ref>Źródła dziejowe. T. XXІ: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. X: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). / A. Jabłonowski. — Warszawa, 1894. S. 14</ref>. У 1628 г. князь Канстанцін Карыбут Вішнявецкі зь сяла Губаровічаў з 10 дымоў асадных сялян плаціў па тры злотыя ды з 12 агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. – Киев, 1886. С. 393</ref>. У 1683 г. пані Бруханьская мусіла плаціць з 17 дымоў у Губаровічах 6 злотых<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489</ref>. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Губаровічы, атрымаў у спадчыну ад князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай». У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. Ад лістападу 1686 г. да канца мая 1687 г. Губарэвічы, у якіх разам з Глухавічамі і Сцяжарным Брагінскага маёнтку Яна Канецпольскага налічвалася 77 дымоў, мусілі колькі месяцаў утрымліваць 80 казакоў і 30 коней палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У выніку, скарга на "''нязносныя крыўды, шкоды, крыміналы, наезды і забоі''" разглядалася ў Оўруцкім гродскім судзе<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679 – 1716). – Киев, 1868. С. 153</ref>. Да 1708 году жыхары вёскі былі прыхаджанамі брагінскай Мікалаеўскай царквы. Зь ініцыятывы застаўнага ўладальніка, мазырскага маршалка пана [[Антоні Аскерка|Антонія Аскеркі]] тут была пабудаваная царква, а насельніцтва пераведзена на унію<ref>Архив ЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648—1798). — Киев, 1871. С. 378—379</ref>. 1 верасьня 1719 году серадзкі ваявода [[Ян Канецпольскі]] выдаў пану Зыгмунту Шукшце з жонкай даўгавую расьпіску на 1500 злотых, забясьпечаных прыбыткамі зь вёсак Глухавічы, Губарэвічы, Сьцяжарнае і Пучын<ref>Описи актовых книг Киевского центрального архива. — № 38 / Сост. Е. П. Дьяковский — Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 15</ref>. У 1734 годзе Губарэвічы знаходзіліся ў заставе ў айцоў [[цыстэрцыянцы|цыстэрцыянцаў]] кімбараўскіх<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 287</ref>, хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь [[Міхал Сервацы Вішнявецкі]], бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «''графам на Брагіне''»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. Паводле зьвестак на 1748 год ксяндза Караля Непамуцэна Арлоўскага, Краснасельле было сярод паселішчаў, частка жыхароў якіх (зь ліку шляхты) належала да Астраглядавіцкай парафіі Оўруцкага дэканату Кіеўскай дыяцэзіі<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. У 1754 годзе з 41 двара (×6 — каля 246 жыхароў) сяла Hubarowicze Брагінскага маёнтку выплачвалася «''do grodu''» ([[Оўруч|Оўруцкага]] замку) 6 злотых, 12 грошаў, «''na milicję''» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 25 злотых і 18 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190</ref>. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам [[Францішак Антоні Ракіцкі|Францішкам Антоніем Ракіцкім]]. Паводле «Апісання цэрваў горада Рэчыцы і Рэчыцкага павета, падпарадкаваных Чарнігаўскай духоўнай кансісторыі» 1796 года, у 1782 годзе ў Губарэвічах узведзены новы будынак царквы ў гонар Нараджэньня Багародзіцы<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 33</ref>. Габрэйскія перапісы 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў вёсцы адпаведна 7, 2 і 3 чалавек (głow), якія належалі да Брагінскага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 302, 391, 710</ref>. Пэўна, гайдамацка-сялянская [[Каліеўшчына]] 1768 году спрычынілася да рэзкага зьмяншэньня тут насельнікаў-юдэяў. === Расейская імпэрыя === У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Губарэвічы апынуліся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 г. у складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] спачатку [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У 1795 годзе насельніцтва пераведзенае ў маскоўскае праваслаўе. Прыход увайшоў у склад Чарнігаўскай, а потым Менскай епархіі. З настаяцеляў вядомыя: Іаан Бярнацкі, Феадор Бярнацкі, Матфей Загароўскі, Васілій Загароўскі. Згодна з рэвізіяй 1811 года Губарэвічы зь іх прыгоннымі жыхарамі былі ўласнасьцю непаўналетняга графа Міхала, сына Рафала, Ракіцкага. Прозьвішчы сялян — Бабры, Сакуны (лідары), Хорсуны, Марчанкі<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 260. А. 247—250</ref>. У ведамасьці 1829 году пра Раства-Багародзіцкую царкву запісана, што ў сяле Губарэвічы налічваўся 31 поўны двор і яшчэ тры чвэрці двара. Прыхаджане зь сялян губарэвіцкіх, 127 мужчын і 130 жанчын, што належалі графу Міхалу Ракіцкаму, былі ў заставе ў Кімбараўскага кляштару сясьцёр цыстэрцыянак<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40604. А. 33адв.</ref>. Паводле матэрыялаў рэвізскіх сказак 1850 году тут было 38 двароў, 296 жыхароў<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 701. А. 542—553</ref>. У рэвізіі 1858 году ўладальнікам сяла Губарэвічы з 332 жыхарамі названы граф Людзьвік, сын Міхала, Ракіцкі. З прозьвішчаў, акрамя раней ужо названых, — Бандарэнкі, Дашукі, Васюкі, Бордакі, Ляшчуны, Здрок, Прус (Прусянок), Рудзянок<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1152. А. 260—272</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 321 жыхар Губарэвічаў абодвух полаў быў прыхаджанінам Стралічаўскай Міхайлаўскай царквы<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 696</ref>. У парэформавы пэрыяд Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На 1864 год тутэйшая царква Раства Багародзіцы была прыпісной у Стралічаўскім прыходзе<ref>Историко-статистическое описание Минской епархии. – Санкт-Петербург, 1864. С. 304 – 305</ref>. У 1879 годзе Губарэвічы належалі да ліку паселішчаў [[Стралічаў]]скага царкоўнага [[прыход]]у<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 131</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», у 1885 годзе тут было 270 жыхароў і 68 двароў, дзейнічала царква Раства Багародзіцы. У 1891—1896 гадох Губарэвіцкае сельскае таварыства мела пазямельныя судовыя справы з уладальнікам маёнтку Брагін панам Станіславам Кербедзем, дакладней, зь яго ўпаўнаважаным Юзафам Вайткоўскім<ref>НГАБ. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2280. А. 14 — 14адв., 76 — 76адв., 88 — 88адв.</ref>. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 650 жыхароў і 103 двары, царква, школа граматы, 2 ветракі і [[фальварак]]<ref name="г"/>. У 1908 годзе Губарэвічы налічвалі 830 жыхароў і 130 двароў, месьціліся ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] воласьці ([[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкі павет]], [[Менская губэрня]]). === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Губарэвічы ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. Падчас акупацыі германскімі войскамі ў 1918 годзе партызаны пад камандаваньнем Ф. І. Скараходава (выхадзец з Брагіна) разграмілі створаную тут акупантамі камендатуру. 1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Ад 8 сьнежня 1926 году – у складзе [[БССР]]. Да 30 сьнежня 1927 году вёска была цэнтрам [[сельсавет]]у ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] спачатку [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]], а з 9 чэрвеня 1927 году ў [[Гомельская акруга|Гомельскай акрузе]]. У 1930 годзе заснаваны [[калгас]] «Хваля рэвалюцыі», працавала [[кузьня]]<ref name="г"/>. На пачатку 1930-х гадоў сельскі храм стаў [[прыход]]зкім. 7 студзеня 1938 году супрацоўнікі [[НКУС БССР|Народнага камісарыяту ўнутраных справаў БССР]] арыштавалі пратаярэя царквы Яна Жалезьняковіча, якога расстралялі 10 лютага. У верасьні 1938 году царкву пераабсталявалі пад школу. У [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайне]] 1941—1945 гадоў загінулі 104 вяскоўцы. У лістападзе 1943 году [[Чырвоная Армія]] вызваліла вёску ад нямецкіх захопнікаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Анатоль Кляшчук.|загаловак=Прафэсійная прыгоднасьць на ўсё жыцьцё|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=112431|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=29 траўня 2013|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2013-05-29 96 (27461)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/112416/29may-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. На пачатку 1945 году сельскую царкву разабралі. Паводле перапісу 1959 году вёска налічвала 756 жыхароў. Пасьля 1986 году зь вёскі адсялілі 726 жыхароў<ref name="п"/>. Да 2005 году знаходзілася ў складзе [[саўгас]]у «Стралічаў». На 2009 год км² глебы ўтрымліваў 15—40 [[Кюры (адзінка вымярэньня)|кюры]] радыёнуклідаў цэзу-137 і 2—3 кюры [[стронц]]у-90. Доза апрамяненьня ў вёсцы 5-кратна перавышала норму<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Лашкевіч|загаловак=Чарнобыльцы: «Дайце нам тут спакойна памерці»|спасылка=https://m.tut.by/news/society/149462.html|выдавец=[[TUT.BY|Tut.by]]|дата публікацыі=8 кастрычніка 2009|копія=https://news.tut.by/society/149462.html|дата копіі=8 кастрычніка 2009|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. У 2010 годзе на стагадовым [[вяз]]е побач з разабранай царквой выразалі выяву [[Багародзіца|Багародзіцы]] зь немаўлём, якую абвязалі ручнікамі і ўпрыгожылі кветкамі. На 2012 год у адселенай вёсцы пражывала 7 пэнсіянэраў<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Так хочацца цуду|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=97393|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=22 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-22 95 (27210)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/97406/22may-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. У красавіку 2016 году лябараторыя Менскага гарадзкога цэнтру гігіены і эпідэміялёгіі выявіла ў малацэ з фэрмы Мікалая Чубянка, што побач зь вёскай, радыёнукліды стронцу-90 у памеры 37,5 [[Бэкерэль (адзінка вымярэньня)|бэкерэль]]/кг. Тым часам, [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] дапускала ўтрыманьне ў малацэ да 3,7 бэкерэль/кг радыёнуклідаў стронцу, паводле Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў зьмяшчэньня радыёнуклідаў цэзу-137 і стронцу-90 у харчовых прадуктах і пітной вадзе ад 26 красавіка 1999 году (РДУ-99). Пагатоў малако прадавалі на Хвойніцкі вытворчы ўчастак ААТ «[[Мілкавіта]]», адкуль вырабленыя зь яго «Палескія сыры» пастаўлялі ў Расею. Аднак нават Тэхнічны рэглямэнт [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] дапускаў да 25 бэкерэль/кг у малочных вырабах па радыёнуклідах стронцу<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Фэрмэр Мікалай Чубянок: «Я столькі ўклаў сродкаў у гэтую фэрму. А тут такое»|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/28/ic_articles_116_191558|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=28 красавіка 2016|копія=http://www.zautra.by/art.php?sn_nid=21262|дата копіі=29 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. Да [[Вялікдзень|Вялікадня]] 2016 году каля дрэва ўзьвялі [[Капліца|капліцу]], у якую выхадцы з Губарэвічаў перадалі напрастольны крыж з разбуранага храма, а на месцы храма паставілі крыж. 17 красавіка 2017 году тураўскі япіскап Леанід асьвяціў капліцу ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. На той час у вёсцы Губарэвічы было 5 жыхароў<ref name="ц">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Япіскап тураўскі і мазырскі Леанід зьдзейсьніў асьвячэньне капліцы ў вёсцы з пяцю жыхарамі|спасылка=http://www.church.by/by/news/episkop-turovskij-i-mozyrskij-leonid-sovershil-osvjashenie-chasovni-v-derevne-s-pjatju-zhiteljami|выдавец=[[Беларуская праваслаўная царква]]|дата публікацыі=20 красавіка 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>. == Насельніцтва == * XIX стагодзьдзе: 1850 год — 296 жыхароў і 38 двароў; 1885 год — 270 жыхароў і 68 двароў; 1897 год — 650 жыхароў і 103 двары<ref name="г"/> * XX стагодзьдзе: 1908 год — 830 жыхароў і 130 двароў; 1959 год — 756 жыхароў; 1986 год — 726 жыхароў<ref name="п">{{Навіна|аўтар=Алена Германовіч|загаловак=Дома сумна - падарожжа дзявятае: Губарэвічы|спасылка=http://naviny.by/rubrics/society/2013/04/25/ic_articles_116_181588|выдавец=[[БелаПАН|Беларускія навіны]]|дата публікацыі=25 красавіка 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref>; 1999 год — 47 жыхароў * XXI стагодзьдзе: 2004 год — 70 жыхароў; 2010 год — 23 жыхары; 2012 год — 5 жыхароў<ref name="з"/> і 5 хатаў == Ураджэнцы == * [[Уладзімер Марчанка]] (1915—1945) — артылерыст, поўны кавалер [[Ордэн Славы|ордэна Славы]]<ref name="г"/> * [[Мікола Ляшчун]] (нар. 1955) — паэт і перакладнік<ref>{{Навіна|аўтар=Валерыя Гіро|загаловак=Ільлянскую школу наведаў беларускі паэт Мікола Ляшчун|спасылка=http://www.peramoga.by/themes/22806/|выдавец=Газэта «[[Шлях перамогі]]» ([[Вялейка]])|дата публікацыі=5 лютага 2013|дата доступу=12 верасьня 2017}}</ref> == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2, кн.2. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. 520с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0330-6 ISBN 985-11-0302-0 * Ростислав Бондаренко (священник). Памяти мученика, крестившего моего деда (жизнеописание протоиерея Иоанна Иосифовича Железняковича). // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 77 — 83 == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Надвор’е ў вёсцы Губарэвічы|спасылка=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|выдавец=|дата публікацыі=|копія=http://rp5.by/Надвор'е_ў_вёсцы_Губарэвічы|дата копіі=12 верасьня 2017|дата доступу=12 верасьня 2017}} * {{Навіна|аўтар=Сяргей Лескець|загаловак=Фота: Чарнобыль 30 гадоў пасьля катастрофы|спасылка=http://ostro.by/fota/fota-charnobyl-30-gadou-paslya-katastrofy/|выдавец=[[Цэнтар Астрагорскага]]|дата публікацыі=25 красавіка 2016|дата доступу=12 верасьня 2017}} {{Стралічаўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Стралічаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]] jhyztxhu9bdzlwxpcfusr8dfhmxcsbn 0 105151 2330895 2330524 2022-08-01T11:14:35Z Гарбацкі 13252 Прыбраны абдрук. Дададзеная інфармацыя. wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Пісьменьніца |Імя = Ліна Кастэнка |Арыгінал імя = {{мова-uk||скарочана}} Ліна Костенко |Партрэт = Lina Kostenko.jpg |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = Ліна Василівна Костенко |Месца нараджэньня = [[Іржышчаў]], [[Украіна]] |Род дзейнасьці = пісьменьніца |Гады актыўнасьці = з 1957 году |Напрамак = |Жанр = |Мова = украінская }} '''Лі́на Кастэ́нка''' ({{мова-uk|Ліна Костенко}}; нарадзілася 19 сакавіка 1930 году, [[Іржышчаў|Іржышчаў, Кіеўская вобласьць, Украіна]]) — [[Украіна|украінская]] [[пісьменьнік|пісьменьніца]], [[паэтка]]-[[шасьцідзясятніца]] і грамадзкая дзяячка. Ляўрэатка [[Шаўчэнкаўская прэмія|Шаўчэнкаўскай прэміі]] (1987), [[Ордэн Ганаровага легіёну|Ордэну Ганаровага легіёну]] (2022)<ref><small>Мар’яна Мигаль, Ліна Костенко отримала найвищу нагороду Франції, 14 липня 2022, glavcom.ua, https://glavcom.ua/amp/kyiv/news/lina-kostenko-otrimala-nayvishchu-nagorodu-franciji-foto-860605.html</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям'і настаўнікаў Васіля і Зінаіды Кастэнкаў<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 5: Кон — Кю. — С. 222.</small> </ref>. У 1936 годзе сям'я пераехала з [[Іржышчаў|Іржышчава]] ў [[Кіеў]]. З 1937 па 1941 год вучылася ў школе № 100, якая знаходзілася ў працоўным пасёлку на Труханавай высьпе, дзе ў той час жыла сям’я. Школа была спаленая ў 1943 годзе разам з усёй вёскай. Гэтаму прысьвечаны [[верш]] «Я виросла у Київській Венеції»<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 5: Кон — Кю. — С. 222.</small></ref>. Пасьля заканчэньня сярэдняй школы № 123 у Куранёўцы навучалася ў Кіеўскім пэдагагічным інстытуце, а потым у [[Маскоўскі літаратурны інстытут імя Горкага|Маскоўскім літаратурным інстытуце імя Горкага]], які скончыла ў 1956 годзе<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020, https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960</small></ref>. Яна была адной зь першых і найбольш прыкметных сярод плеяды маладых украінскіх паэтаў, якія зьявіліся на мяжы 1950-1960-х гадоў. Пэрыяд так званых «[[Шасьцідзясятнікі|шасьцідзесятнікаў]]» спарадзіў ва [[Украінская літаратура|ўкраінскай літаратуры]] найноўшыя стылі, вымушаў ствараць нешта новае, нетыповае, нешта авангарднае, але, як заўсёды, бязлітасна і максімальна крытычна да тагачаснай улады і рэжыму<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020, https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960</small></ref>. У пачатку 1960-х удзельнічала ў літаратурных вечарах Кіеўскага клюба творчай моладзі. Пачынаючы з 1961 г. яе крытыкавалі за «апалітычнасьць», фільм паводле [[Сцэнар|сцэнара]] Л. Кастэнкі «Дарогай вятроў» быў зьняты з здымачнага пляну<ref><small>Ліна Костенко. Поетеса епохи // Анна Шестак, для УП, 10 грудня 2018, https://www.pravda.com.ua/articles/2018/12/10/7200729/</small></ref>. 1963 г. — зьнятая з друку кніга вершаў Л. Кастэнкі «Зоряний інтеґрал», зьнятая з набору кніга «Княжа гора»<ref><small>Ліна Костенко. Поетеса епохи // Анна Шестак, для УП, 10 грудня 2018, <nowiki>https://www.pravda.com.ua/articles/2018/12/10/7200729/</nowiki></small></ref>. 1968 — пісала лісты ў абарону [[Вячаслаў Чарнавол|В. Чарнавола]] ў адказ на паклёп на яго ў газэце «Літературна Україна». Пасьля гэтага імя Л. Кастэнкі доўгія гады не згадвалася ў савецкім друку. Працавала «ў шуфляду»<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020, <nowiki>https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960</nowiki></small></ref>. З 1986 году Ліна Кастэнка актыўна дасьледуе культуру, народныя звычаі і традыцыі раёнаў [[Палесьсе|Палесься]], спустошаных у выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]]. Неаднаразова езьдзіла ў [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зону адчужэньня]]<ref><small>Ліна КОСТЕНКО: «Виколупую з-під льоду свій народ», Віче, №5, березень 2010, https://web.archive.org/web/20160304193736/http://www.viche.info/journal/1881/?feed</small></ref>. У 2010 годзе выйшаў першы [[раман]] Л. Кастэнкі — «Записки українського самашедшого»<ref><small>Ліна Костенко презентувала нову книжку - прозовий роман "Записки українського самашедшого", Ukrinform, 2010.12.17, https://web.archive.org/web/20110109084911/http://www.ukrinform.ua/ukr/order/?id=971534</small></ref>. Раман выклікаў ажыятаж і часовы дэфіцыт яго ў кнігарнях, што прывяло да зьяўлення пірацкіх перавыданьняў. На чэрвень 2011 году агульны афіцыйны наклад рамана склаў 80 тысячаў<ref><small>ОЛЕНА ЧЕКАН, Я повертаюсь. Я вже не буду стояти осторонь, Український тиждень, № 52 (165), https://tyzhden.ua/Culture/5934</small></ref>. Ганаровая прафэсарка [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіева-магілянскай акадэміі]], ганаровая доктарка [[Львоўскі ўнівэрсытэт|Львоўскага]] і [[Чарнавіцкі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Юрыя Фядзьковіча|Чарнавіцкага]] ўнівэрсытэтаў. Адмовілася ад званьня [[Герой Украіны|Героя Ўкраіны]]. Сярод перакладнікаў твораў на беларускую мову — [[Эдуард Акулін]], [[Алесь Бадак]], [[Міхась Скобла]]<ref>Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.</ref>, [[Валянціна Аколава]], [[Данута Бічэль]], [[Васіль Вітка]], [[Валянціна Коўтун]], [[Ніна Мацяш]], [[Рыгор Семашкевіч]], [[Янка Сіпакоў]], [[Яўгенія Янішчыц]]<ref>{{Літаратура/БелЭн|8}}</ref>. Сама паэтка перакладала чэшскую і польскую паэзію<ref><small>Олена Юрченко, Ліні Костенко — 91: Історії про улюблену поетесу, які вас здивують, Освіторія, https://osvitoria.media/experience/lini-kostenko-91-istoriyi-pro-ulyublenu-poetesu-yaki-vas-zdyvuyut/</small></ref>. == Выданьні твораў == * «Проміння землі» (1957) * «Вітрила» (1958) * «Мандрівки серця» (1961) * «Зоряний інтеграл» (1962) * «Княжа гора» (1962) * «Над берегами вічної ріки» (1977) * «Маруся Чурай» (1979) * «Неповторність» (1980) * «Сад нетанучих скульптур» (1987) * «Бузиновий цар» (1987) * «Вибране» (1987) * «Інкрустації» (1994) * «Берестечко» (1999) * «Гуманітарна аура нації, або Дефект головного дзеркала» (1999) * «Гіацинтове сонце» (2010) * «Записки українського самашедшого» (2010) * «Річка Геракліта» (2011) === Паэмы === * «Берестечко» * «Дума про братів Неазовських» * «Скіфська одіссея» * «Сніг у Флоренції» === Раманы === * Маруся Чурай,1979, раман у вершах. * «Записки українського самашедшого», 2010. == Літаратура == * [http://www.nplu.org/resourses/nashi_vydannya/lina.pdf Ліна Костенко: біобібліографічний покажчик] / упоряд.: Г. В. Волянська , Л. А. Кухар; авт. нарису В. Є. Панченко; наук. ред. В. О . Кононенко; М-во культури України, Нац. парлам. б-ка України. — К ., 2015. — 288 с . ==Крыніцы== {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/Kast6?OpenDocument| загаловак = Гуманітарная аўра нацыі, альбо Дэфект галоўнага люстэрка| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклаў з украінскай Міхася Скоблы}} * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/kas13?OpenDocument| загаловак = Мелодыя любові| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклад [[Ніна Мацяш|Ніны Мацяш]]}} * [http://pysar.tripod.com/Kostenko/ Ліна Кастэнка] * [http://orpheusandlyra.tripod.com/lina_kostenko/id1.html Ukrainian art songs on poetry of Lina Kostenko] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кастэнка, Ліна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Іржышчаве]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратары]] [[Катэгорыя:Асобы Кіева]] [[Катэгорыя:Украінскія паэткі]] 8zldeqk9gtnggi450dajc77ih5w7rh3 2330896 2330895 2022-08-01T11:20:39Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Пісьменьніца |Імя = Ліна Кастэнка |Арыгінал імя = {{мова-uk||скарочана}} Ліна Костенко |Партрэт = Lina Kostenko.jpg |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = Ліна Василівна Костенко |Месца нараджэньня = [[Іржышчаў]], [[Украіна]] |Род дзейнасьці = пісьменьніца |Гады актыўнасьці = з 1957 году |Напрамак = |Жанр = |Мова = украінская }} '''Лі́на Кастэ́нка''' ({{мова-uk|Ліна Костенко}}; нарадзілася 19 сакавіка 1930 году, [[Іржышчаў|Іржышчаў, Кіеўская вобласьць, Украіна]]) — [[Украіна|украінская]] [[пісьменьнік|пісьменьніца]], [[паэтка]]-[[шасьцідзясятніца]] і грамадзкая дзяячка. Ляўрэатка [[Шаўчэнкаўская прэмія|Шаўчэнкаўскай прэміі]] (1987), [[Ордэн Ганаровага легіёну|Ордэну Ганаровага легіёну]] (2022)<ref><small>Мар’яна Мигаль, Ліна Костенко отримала найвищу нагороду Франції, 14 липня 2022, glavcom.ua, https://glavcom.ua/amp/kyiv/news/lina-kostenko-otrimala-nayvishchu-nagorodu-franciji-foto-860605.html</small></ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям'і настаўнікаў Васіля і Зінаіды Кастэнкаў<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 5: Кон — Кю. — С. 222.</small> </ref>. У 1936 годзе сям'я пераехала з [[Іржышчаў|Іржышчава]] ў [[Кіеў]]. З 1937 па 1941 год вучылася ў школе № 100, якая знаходзілася ў працоўным пасёлку на Труханавай высьпе, дзе ў той час жыла сям’я. Школа была спаленая ў 1943 годзе разам з усёй вёскай. Гэтаму прысьвечаны [[верш]] «Я виросла у Київській Венеції»<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 5: Кон — Кю. — С. 222.</small></ref>. Пасьля заканчэньня сярэдняй школы № 123 у Куранёўцы навучалася ў [[Кіеўскі пэдагагічны інстытут|Кіеўскім пэдагагічным інстытуце]], а потым у [[Маскоўскі літаратурны інстытут імя Горкага|Маскоўскім літаратурным інстытуце імя Горкага]], які скончыла ў 1956 годзе<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020, https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960</small></ref>. Яна была адной зь першых і найбольш прыкметных сярод плеяды маладых украінскіх паэтаў, якія зьявіліся на мяжы 1950-1960-х гадоў. Пэрыяд так званых «[[Шасьцідзясятнікі|шасьцідзесятнікаў]]» спарадзіў ва [[Украінская літаратура|ўкраінскай літаратуры]] найноўшыя стылі, вымушаў ствараць нешта новае, нетыповае, нешта авангарднае, але, як заўсёды, бязлітасна і максімальна крытычна да тагачаснай улады і рэжыму<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020, https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960</small></ref>. У пачатку 1960-х удзельнічала ў літаратурных вечарах Кіеўскага клюба творчай моладзі. Пачынаючы з 1961 г. яе крытыкавалі за «апалітычнасьць», фільм паводле [[Сцэнар|сцэнара]] Л. Кастэнкі «Дарогай вятроў» быў зьняты з здымачнага пляну<ref><small>Ліна Костенко. Поетеса епохи // Анна Шестак, для УП, 10 грудня 2018, https://www.pravda.com.ua/articles/2018/12/10/7200729/</small></ref>. 1963 г. — зьнятая з друку кніга вершаў Л. Кастэнкі «Зоряний інтеґрал», зьнятая з набору кніга «Княжа гора»<ref><small>Ліна Костенко. Поетеса епохи // Анна Шестак, для УП, 10 грудня 2018, <nowiki>https://www.pravda.com.ua/articles/2018/12/10/7200729/</nowiki></small></ref>. 1968 — пісала лісты ў абарону [[Вячаслаў Чарнавол|В. Чарнавола]] ў адказ на паклёп на яго ў газэце «Літературна Україна». Пасьля гэтага імя Л. Кастэнкі доўгія гады не згадвалася ў савецкім друку. Працавала «ў шуфляду»<ref><small>''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­–2020, <nowiki>https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960</nowiki></small></ref>. З 1986 году Ліна Кастэнка актыўна дасьледуе культуру, народныя звычаі і традыцыі раёнаў [[Палесьсе|Палесься]], спустошаных у выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]]. Неаднаразова езьдзіла ў [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зону адчужэньня]]<ref><small>Ліна КОСТЕНКО: «Виколупую з-під льоду свій народ», Віче, №5, березень 2010, https://web.archive.org/web/20160304193736/http://www.viche.info/journal/1881/?feed</small></ref>. У 2010 годзе выйшаў першы [[раман]] Л. Кастэнкі — «Записки українського самашедшого»<ref><small>Ліна Костенко презентувала нову книжку - прозовий роман "Записки українського самашедшого", Ukrinform, 2010.12.17, https://web.archive.org/web/20110109084911/http://www.ukrinform.ua/ukr/order/?id=971534</small></ref>. Раман выклікаў ажыятаж і часовы дэфіцыт яго ў кнігарнях, што прывяло да зьяўлення пірацкіх перавыданьняў. На чэрвень 2011 году агульны афіцыйны наклад рамана склаў 80 тысячаў<ref><small>ОЛЕНА ЧЕКАН, Я повертаюсь. Я вже не буду стояти осторонь, Український тиждень, № 52 (165), https://tyzhden.ua/Culture/5934</small></ref>. Ганаровая прафэсарка [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіева-магілянскай акадэміі]], ганаровая доктарка [[Львоўскі ўнівэрсытэт|Львоўскага]] і [[Чарнавіцкі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Юрыя Фядзьковіча|Чарнавіцкага]] ўнівэрсытэтаў. Адмовілася ад званьня [[Герой Украіны|Героя Ўкраіны]]. Сярод перакладнікаў твораў на беларускую мову — [[Эдуард Акулін]], [[Алесь Бадак]], [[Міхась Скобла]]<ref>Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.</ref>, [[Валянціна Аколава]], [[Данута Бічэль]], [[Васіль Вітка]], [[Валянціна Коўтун]], [[Ніна Мацяш]], [[Рыгор Семашкевіч]], [[Янка Сіпакоў]], [[Яўгенія Янішчыц]]<ref>{{Літаратура/БелЭн|8}}</ref>. Сама паэтка перакладала чэшскую і польскую паэзію<ref><small>Олена Юрченко, Ліні Костенко — 91: Історії про улюблену поетесу, які вас здивують, Освіторія, https://osvitoria.media/experience/lini-kostenko-91-istoriyi-pro-ulyublenu-poetesu-yaki-vas-zdyvuyut/</small></ref>. == Выданьні твораў == * «Проміння землі» (1957) * «Вітрила» (1958) * «Мандрівки серця» (1961) * «Зоряний інтеграл» (1962) * «Княжа гора» (1962) * «Над берегами вічної ріки» (1977) * «Маруся Чурай» (1979) * «Неповторність» (1980) * «Сад нетанучих скульптур» (1987) * «Бузиновий цар» (1987) * «Вибране» (1987) * «Інкрустації» (1994) * «Берестечко» (1999) * «Гуманітарна аура нації, або Дефект головного дзеркала» (1999) * «Гіацинтове сонце» (2010) * «Записки українського самашедшого» (2010) * «Річка Геракліта» (2011) === Паэмы === * «Берестечко» * «Дума про братів Неазовських» * «Скіфська одіссея» * «Сніг у Флоренції» === Раманы === * Маруся Чурай,1979, раман у вершах. * «Записки українського самашедшого», 2010. == Літаратура == * [http://www.nplu.org/resourses/nashi_vydannya/lina.pdf Ліна Костенко: біобібліографічний покажчик] / упоряд.: Г. В. Волянська , Л. А. Кухар; авт. нарису В. Є. Панченко; наук. ред. В. О . Кононенко; М-во культури України, Нац. парлам. б-ка України. — К ., 2015. — 288 с . ==Крыніцы== {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/Kast6?OpenDocument| загаловак = Гуманітарная аўра нацыі, альбо Дэфект галоўнага люстэрка| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклаў з украінскай Міхася Скоблы}} * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/kas13?OpenDocument| загаловак = Мелодыя любові| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклад [[Ніна Мацяш|Ніны Мацяш]]}} * [http://pysar.tripod.com/Kostenko/ Ліна Кастэнка] * [http://orpheusandlyra.tripod.com/lina_kostenko/id1.html Ukrainian art songs on poetry of Lina Kostenko] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кастэнка, Ліна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Іржышчаве]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратары]] [[Катэгорыя:Асобы Кіева]] [[Катэгорыя:Украінскія паэткі]] say76xnb83aypwm7tuk0qzz5wo73odg 0 105478 2330779 2217032 2022-07-31T12:55:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Пісьмо́''', '''пісьмо́васьць''' — гэта ўсё тое, што прыводзіць да стварэньня надпісаў у цэлым<ref>J. Derrida ''Of Grammatology'', p.9 {{ref-en}}</ref><ref>[http://filosof.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000204/index.shtml Жак Деррида и грамматология]</ref>. У Заходняй культуры пад пісьмом часьцей за ўсё маецца на ўвазе толькі прадстаўленьне [[мова|мовы]] ў [[тэкст]]авым выглядзе з дапамогай набору знакаў альбо сымбаляў (вядомых як [[пісьменства]]). Пры пісьме могуць выкарыстоўвацца [[абстракцыя|абстрактныя]] сымбалі, якія адлюстроўваюць [[фанэтыка|фанэтычныя]] элемэнты маўленьня, як, напрыклад, у [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскіх мовах]], альбо могуць выкарыстоўвацца спрошчаныя выявы аб'ектаў і паняткаў, як ва ўсходнеазіяцкай і старажытнаэгіпецкай піктаграфічных пісьмовых формах. Тым ня менш, яны адрозьніваюцца ад ілюстрацый, такіх як наскальныя малюнкі і [[жывапіс]], а таксама ад нясымбальных спосабаў захоўваньня маўленьня на нятэкставых носьбітах інфармацыі, напрыклад, на магнітных аўдыёкасэтах. Вывучэньнем пісьма як асаблівай знакавай сыстэмы займаюцца такія дысцыпліны, як граматалёгія, эпіграфіка і палеаграфія. Пісьмо зьяўляецца пашырэньнем чалавечае мовы ў часе і прасторы. Часьцей за ўсё пісьмо узьнікала ў выніку палітычнай экспансіі старажытных культураў, якія мелі патрэбу ў надзейных сродках перадачы інфармацыі, падтрыманьні фінансавай справаздачнасьці, захаваньні гістарычнай памяці і аналягічнай дзейнасьці. У IV стагодзьдзі да нашае эры складанасьць гандлёвых адносінаў і адміністрацыйнага кіраваньня пераўзвысілі здольнасьці чалавечае памяці, і пісьмо стала больш найдзеным спосабам уліку і прадстаўленьня ўзаемадзеяньняў на пастаяннай аснове<ref name="Robinson, 2003, p. 36">Robinson, 2003, p.&nbsp;36 {{ref-en}}</ref>. Як у Мэсаамэрыцы, гэтак і ў [[Старажытны Эгіпет|Старажытным Эгіпце]] пісьмо разьвівалася праз календары і палітычную неабходнасьць запісу грамадзкіх і прыродных падзей. == Спосабы запісу інфармацыі == Ўэлз сьцьвярджае, што пісьмовасьць можа «зафіксаваць пагадненьні, законы, запаведзі ў выглядзе дакумэнтаў. Яно забясьпечвае рост дзяржавы да памераў, якія перавышаюць старыя гарады-дзяржавы. Слова сьвятара ці караля і яго гарантыі могуць выходзіць далёка за рамкі, акрэсьленыя яго поглядам і позіркам, і можа ўзьдзейнічаць пасьля яго сьмерці»<ref>Wells in Robinson, 2003, p.35 {{ref-en}}</ref>. === Віды пісьма === [[Файл:AlphabetsScriptsWorld.png|міні|Розныя віды пісьма]] Асноўныя віды пісьменстваў (мэтады запісу маўленьня) па вялікім рахунку падзяляюцца на чатыры катэгорыі: лёгаграфічныя, складовыя, літарныя і характарыстычныя. Ёсьць яшчэ адна, пятая катэгорыя — [[ідэаграфічнае пісьмо]] (сымбалі ідэяў), якая ніколі не была разьвіта да ўзроўню прадстаўленьня мовы. Шостая катэгорыя — [[піктаграфічнае пісьмо]], сама празь сябе не зьяўляецца дастатковай для прадстаўленьня мовы, але часта складае аснову лёгаграфічных сыстэмаў. ==== Лёгаграмы ==== Лёгаграма ўяўляе сабой запіс знакаў, якія адлюстроўваюць асобныя словы ці марфэмы. Каб запісаць маўленьне, патрабуецца агромністая колькасьць лёгаграмаў, а каб вывучыць іх, патрабуецца шмат гадоў. Гэта зьяўляецца асноўным недахопам лёгаграфічнага пісьма ў параўнаньні з альфабэтным. Аднак, пасьля таго, як такая мова вывучана, праяўляецца яго галоўная перавага — хуткасьць чытаньня<ref>Smith, Frank. Writing and the writer. Routledge, 1994, p. 142 {{ref-en}}</ref>. Ніводная сыстэма пісьма не зьяўляецца цалкам лёгаграфічнай: усе яны ў шэрагу зь лёгаграмамі маюць фанэтычныя кампанэнты («лёгасылябічныя» кампанэнты ў выпадку кітайскага пісьма, клінапісу і пісьма мая, дзе сымбаль можа азначаць марфэму, склад альбо тое і другое; «лёгакансанантныя» кампанэнты ў выпадку герогліфаў). Шматлікія зь іх уключаюць ідэаграфічныя кампанэнты (кітайскія «радыкалы», герагліфічныя «вызначальнікі»). Напрыклад, у пісьме мая сымбаль для «плаўніка» вымаўляецца «ка», і ён таксама выкарыстоўваецца для прадстаўленьня складу «ка», незалежна ад таго, ці неабходна зьвернуць увагу на вымаўленьне лёгаграмы альбо калі лёгаграма адсутнічае. У кітайскім пісьме каля 90% сымбаляў злучаюцца сэмантычным (сэнсавым) элемэнтам, які называецца радыкалам, з сымбалем для абазначэньня вымаўленьня, які назваецца фанэтычным. Аднак, фанэтычныя элемэнты дапаўняюць лёгаграфічныя элемэнты, а не наадварот. Асноўнай лёгаграфічнай сыстэмай, якая выкарыстоўваецца ў цяперашні час, зьяўляюцца кітайскія герогліфы, што выкарыстоўваюцца зь некаторымі зьменамі ў розных мовах Кітаю, Японіі і, у меншай ступені, у карэйскай мове Паўднёвай Карэі. Іншы прыклад — клясычнае «пісьмо і». ==== Складовае пісьмо ==== [[Складовае пісьмо]] ўяўляе сабой набор пісьмовых знакаў, якія прадстаўляюць (альбо апраксімуюць) [[склад]]ы. Знак у складовым пісьме звычайна адлюстроўвае спалучэньне галосны-зычны, альбо проста адзін галосны гук. Але ў некаторых выпадках знакі адлюстроўваюць больш складаныя склады (напрыклад, зычны-галосны, ці проста адзін галосны гук). Фанэтычная сувязь складоў не знаходзіць адлюстраваньня ў альфабэце. Напрыклад, склад «ка» будзе выглядзець зусім непадобным на склад «кі», і ў альфабэце ня будзе падобных складоў з такімі ж галоснымі. Складовае пісьмо лепш за ўсё падыходзіць для моваў з адносна простай структурай складу, такіх, як японская. Зь іншых моваў, якія выкарыстоўваюць складовае пісьмо, можна назваць мікенскае лінейнае пісьмо Б, пісьмо чарокі і ндюка, крэольская мова [[Сурынам]]у на аснове ангельскай мовы, а таксама мова ваі ў [[Лібэрыя|Лібэрыі]]. Большасьць лёгаграфічных сыстэмаў маюць моцныя складовыя кампанэнты. Этыёпскае пісьмо, хоць яно тэхнічна заснавана на альфабэце, мае зьлітныя зычныя і галосныя гукі, таму гэтае пісьмо вывучаецца такім чынам, быццам бы яго складовае. ==== Альфабэты ==== [[Альфабэт]] — гэта невялікі набор сымбаляў, кожны зь якіх прыкладна прадстаўляе альбо гістарычна прадстаўляў моўныя фанэмы. У ідэальным [[фаналёгія|фоналягічным]] альфабэце фанэмы і літары ідэальна адпавядаюць адні аднаму па абодвух кірунках: той, хто піша можа прадказаць напісаньне слова, ведаючы яго вымаўленьне, а той, хто кажа можа прадказаць вымаўленьне слова, ведаючы яго напісаньне. Для [[беларуская мова|беларускай мовы]] такі альфабэт распрацоўваў [[Карусь Каганец]] у сваім [[Праект беларускай азбукі Каруся Каганца|Праекце беларускай азбукі]]. Мовы часта разьвіваюцца незалежна ад іх сыстэма пісьма. Пісьменствы запазычваюцца для іншых моваў, першапачаткова для іх не прызначаных, таму ступень суаднесенасьці літараў альфабэту моўным фанэмам значна вагаецца ад адной да іншай мовы і нават ў межах адной мовы. ===== Кансанантнае пісьмо ===== У большасьці блізкаўсходніх альфабэтаў адлюстроўваецца толькі зычныя гукі, галосныя часам могуць пазначацца дадатковымі дыякрытычнымі знакамі. Гэтая ўласьцівасьць узьнікла ў выніку ўплыву эгіпецкіх герогліфаў. Такія сыстэмы называюцца абджадамі, што ў перакладзе з арабскай азначае «альфабэт». ===== Кансанантна-складовае пісьмо ===== У большасьці альфабэтаў Індыі і Паўднёва-Ўсходняй Азіі галосныя пазначаюцца цераз дыякрытычныя знакі альбо шляхам зьмяненьня формы галоснага. Такое пісьмо называецца абугіда. Некаторыя абугіды, такія як геэз і кры, вывучаюцца дзецьмі як складовыя, таму іх часта і адносяць да складовага пісьма. Аднак, у адрозьненьне ад сапрўднага складовага пісьма, у іх няма асобных знакаў для кожнага складу. Часам тэрмін «альфабэт» абмяжоўваецца сыстэмамі з асобных літараў для зычных і галосных, напрыклад, [[лацінскі альфабэт]], хоць абігуды і абджады таксама могуць адносіцца да альфабэтаў. З гэтай нагоды [[грэцкі альфабэт]] часта лічыцца першым альфабэтам у сьвеце. ==== Гістарычны ўплыў сыстэмаў пісьменства ==== [[Файл:Olin-Warner-LoC-tympanum-Highsmith.jpeg|міні|Олін Ўорнэр, [[тымпан]], які паказвае пісьмо. Палац Томаса Джэфэрсана, Вашынгтон, 1896]] Гісторыя праводзяць розьніцу паміж перадгісторыяй і гісторыяй: гісторыя вызначаецца зьяўленьнем пісьменства. Наскальныя малюнкі і пэтрогліфы дагістарычных народаў можна лічыць папярэднікамі пісьменства, яны ня могуць разглядацца як пісьмо, бо яны не прадстаўляюць непасрэдна мову. Сыстэмы пісьменства заўжды разьвіваліся і зьмяняліся ў залежнасьці ад патрэбаў людзей, якія іх выкарыстоўвалі. Часам форма, разьмяшчэньне і значэньне некаторых асобных знакаў таксама зьмяняліся зь цягам часу. Прагледжвалася разьвіцьцё знакаў пісьма, можна даведацца пар патрэбы людзей, якія іх выкарыстоўвалі, а таксама пра зьмены гэтых патрэбаў з часам. === Матэрыялы і сродкі для пісьма === На працягу ўсёй гісторыі чалавецтва для пісьма выкарыстоўваліся многія прылады і матэрыялы, уключаючы каменныя скрыжалі, гліняныя таблічкі, васкавыя таблічкі, велень, [[пэргамэнт]], [[папера]], медныя пласьціны, грыфэлі, птушыныя пер’і, чарнілы, пэндзлі, [[аловак|алоўкі]], ручкі і мноства іншых спосабаў літаграфіі. Існуе гіпотэза, што інкі выкарыстоўвалі вузельчыкі на нітках, вядомыя як [[кіпу]], у якасьці пісьменства<ref>[https://web.archive.org/web/20110722135315/http://khipukamayuq.fas.harvard.edu/index.html The Khipu Database Project]{{ref-en}}</ref>. Пазьней шырокае распаўсюджаньне ў якасьці прыладаў для пісьма атрымалі пісальная машынка і розныя формы тэкставых працэсараў, а таксама праводзяцца дасьледваньні, у якіх параўноўваюцца сучасныя інструмэнты пісьма з старажытнымі ручкай і алоўкам<ref>Daniel Chandler: Do the write thing?, Electric Word, v.17, 1990, pp. 27-30 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: The phenomenology of writing by hand, Intelligent Tutoring Media, v.3(2/3), 1992, pp. 65-74 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: Writing strategies and writers' tools, English Today: The International Review of the English Language, v.9(2), 1993, pp. 32-80 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: Who needs suspended inscription?, Computers and Composition, v.11(3), 1994, pp. 191—201 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: The Act of Writing: A Media Theory Approach, Prifysgol Cymru, Aberystwyth, 1995 {{ref-en}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * ''Robinson, Andrew'' The Origins of Writing // David Crowley and Paul Heyer (eds) ''Communication in History: Technology, Culture, Society'' (Allyn and Bacon, 2003). [[Катэгорыя:Пісьменства]] 72quk0uxhwzulz17sjghcss1egh5g4q 0 118582 2330825 2311428 2022-07-31T15:48:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Сьвярдлоўская вобласьць |Назва ў родным склоне = Сьвярдлоўскай вобласьці |Арыгінальная назва = Свердловская область |Герб = Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg |Сьцяг = Flag of Sverdlovsk Oblast.svg |Краіна = [[Расея]] |Гімн = |Статус = вобласьць |Уваходзіць у = [[Уральская фэдэральная акруга]]<br />[[Уральскі эканамічны раён]] |Улучае = |Цэнтар = [[Екацярынбург]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = [[17 студзеня]] [[1934]] |Кіраўнік = Яўген Куйвашаў |Назва пасады кіраўніка = Губэрнатар |АфіцыйныяМовы = |Насельніцтва = 4 298 030<ref>[http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/svod.xls Предварительные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года].</ref> |Год перапісу = 2010 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = 5 |Шчыльнасьць = 22,1 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = |Плошча = 194 307 |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = 17 |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Map of Russia - Sverdlovsk Oblast (2008-03).svg |Часавы пас = [[GMT]] +6 |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 66, 96 |Сайт = |Парамэтр1 = |Назва парамэтру 1 = |Дадаткі = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Колер фону парамэтраў = #cccccc |Колер фону герб-сьцяг = #EEEEEE }} '''Сьвярдло́ўская во́бласьць''' ({{мова-ru|Свердловская область}}) — [[вобласьць]] у цэнтры [[Расея|Расеі]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Екацярынбург]]. Вобласьць уваходзіць у [[Уральская фэдэральная акруга|Уральскую фэдэральную акругу]], мяжуе зь [[Цюменская вобласьць|Цюменскай]], [[Курганская вобласьць|Курганскай]], [[Чалябінская вобласьць|Чалябінскай абласьцямі]], рэспублікамі [[Башкартастан]] і [[Рэспубліка Комі|Комі]], [[Пермскі край|Пермскім краем]] і [[Ханты-Мансійская аўтаномная акруга|Ханты-Мансійскай аўтаномнай акругай]]. Датай заснаваньня адміністрацыйнага цэнтру вобласьці лічыцца [[1723]] год, калі пачаў працу Казёны мэталюргічны завод на рацэ [[Ісець]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120109155129/http://www.sverdlovskayaobl.ru/his/ «О Екатеринбурге»] на сайце sverdlovskayaobl.ru</ref>. У свой час вобласьць уваходзіла ў склад [[Сыбірская губэрня|Сыбірскай губэрні]], а потым у склад Заўральскай вобласьці [[Пермская губэрня|Пермскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Створана як вобласьць [[РСФСР]] [[17 студзеня]] [[1934]] году пры падзеле [[Уральская вобласьць|Ўральскай вобласьці]], у сёньняшніх межах з [[1938]] году — пасьля вылучэньня зь ейнага склада [[Пермская вобласьць|Пермскай вобласьці]]<ref>Колхозная жизнь на Урале. 1935−1953 /Сост. Х. Кесслер, Г. Е. Корнилов. — М.: РОССПЭН, 2006. — С. 13.</ref>. == Геаграфія == Сьвярдлоўская вобласьць ёсьць найбуйнейшы рэгіён [[Урал]]у. Вобласьць займае сярэднюю, і ахоплівае паўночную часткі [[Уральскія горы|Ўральскіх гор]], а таксама заходнюю ўскраіну [[Заходне-Сыбірская раўніна|Заходне-Сыбірскай раўніны]]. Найвышэйшы пункт — гара [[Канжакоўскі Камень]] (1569 м). Самы паўночны пункт — гара [[Яныгхачэчахль]] (1023,8 м). Галоўныя рэкі: ракі басэйна [[Об]]і ([[Ісець]], [[Тавда]], [[Тура (рака)|Тура]]) і [[Кама|Камы]] ([[Чусавая]], [[Уфа (рака)|Уфа]]). Самыя буйныя азёры вобласьці — [[Пелымскі Туман]] (32,2 км²), [[Вагільскі Туман]] (31,2 км²)<ref>[https://web.archive.org/web/20101003223030/http://www.goural.ru/svregion/407 География и климат]. Свердловская область. Министерство по физической культуре, спорту и туризму Свердловской области.</ref>. === Клімат === Клімат кантынэнтальны; сярэдняя [[тэмпэратура]] [[студзень|студзеня]] ад —16 да —20 ° C, сярэдняя тэмпэратура [[ліпень|ліпеня]] ад +16 да +19&nbsp;°C; колькасьць ападкаў — каля 500 мм у год. === Расьліннасьць === У рэгіёне распаўсюджаны [[хваёвы лес|хваёвыя]] й [[зьмешаны лес|зьмешаныя лясы]], на крайнім паўднёвым усходзе ўчасткі [[лесастэп]]ы. == Гісторыя == Тэрыторыя вобласьці была заселеная са старажытных часоў. На тэрыторыі вобласьці знойдзены шматлікія стаянкі старажытнага чалавека, датаваныя ад [[мэзаліт]]у да [[жалезны век|жалезнага веку]]. Адміністрацыйная адзінка — Сьвярдлоўская вобласьць — была ўтворана (выдзелена з Уральскай вобласьці) [[17 студзеня]] [[1934]] году. Вобласьць двойчы была ўзнагароджана [[ордэн Леніна|ордэнам Леніна]] — вышэйшым ордэнам [[СССР]]: у [[1959]] годзе «за дасягнутыя посьпехі па ўздыме [[жывёлагадоўля|жывёлагадоўлі]], перавыкананьне пляна дзяржаўных закупак [[мяса]]» й у [[1970]] годзе «за вялікія посьпехі, дасягнутыя працаўнікамі вобласьці ў выкананьні заданьняў пяцігадовага пляна па разьвіцьцю народнай гаспадаркі»<ref>[http://www.midural.ru/100034/100083/100309/ 75 лет Свердловской области. История рождения края]. История. Официальный сайт Правительства Свердловской области.</ref>. == Насельніцтва == Колькасьць насельніцтва Сьвярдлоўскай вобласьці паводле перапісу насельніцтва [[2010]] году складае 4 298 030 чалавек. Найбуйнейшую нацыянальную групу складаюць [[расейцы]] (89,2%), другую па велічыні групу складаюць [[татары]] (3,8%), трэцюю — [[украінцы]] (1,2%). == Эканоміка == Колькасьць [[Эканамічна актыўнае насельніцтва|эканамічна актыўнага насельніцтва]] вобласьці на канец сакавіка [[2006]] году паводле ацэнак органаў дзяржаўнай статыстыкі склала 2343,3 тысячы чалавек. З гэтай колькасьці занята ў эканоміцы 2180,6 тысячы чалавек і 162,7 тысячы чалавек ня мелі занятку, але актыўна яго шукалі й, у адпаведнасьці з мэтадалёгіяй МАП, клясыфікаваліся як [[беспрацоўе|беспрацоўныя]]. Афіцыйна зарэгістраваныя ў органах дзяржаўнай службы занятасьці 41,7 тысячы беспрацоўных. Узровень агульнага беспрацоўя склаў 6,9%, зарэгістраванай — 1,8% да колькасьці эканамічна актыўнага насельніцтва. У структуры прамысловага комплексу дамінуюць [[чорная мэталюргія|чорная]] й [[каляровая мэталюргія]] (адпаведна 31% і 19% аб’ёму прамысловай вытворчасьці), узбагачэньне [[уран (хімічны элемэнт)|ўрану]] й узбагачэньне [[жалезная руда|жалезнай руды]], [[машынабудаваньне]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/midural Старонка вобласьці] на Facebook * [https://web.archive.org/web/20111003131729/http://sverdl-invest.midural.ru/ Інвэстыцыйны партал Сьвярдлоўскай вобласьці] * [http://www.midural.ru/ Урад Сьвярдлоўскай вобласьці] * [http://sverdlovsk.news-city.info/docs/ Заканадаўства Сьвярдлоўскай вобласьці] * [http://www.moi-ural.ru/ Энцыкляпэдыя Сьвярдлоўскай вобласьці] {{Уральская фэдэральная акруга}} {{Суб’екты Расеі}} [[Катэгорыя:Сьвярдлоўская вобласьць| ]] dz6nbv580snwkrtvd0l2jp6vmctpgdb 0 119882 2330793 2298614 2022-07-31T13:57:50Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Рэал Бэтыс |Лягатып = Real Betis.svg |ПоўнаяНазва = Real Betis Balompié S.A.D. |Горад = [[Сэвільля]], [[Гішпанія]] |Заснаваны = 1907 |Стадыён = [[Бэніта Вільямарын (стадыён)|Бэніта Вільямарын]] |Умяшчальнасьць = 60 720<ref>[https://web.archive.org/web/20170804174056/http://www.realbetisbalompie.es/en/noticias/last-news/9366/ramon-alarcon-va-a-quedar-un-estadio-benito-villamarin-del-siglo-XXI «New features for Benito Villamarín Stadium»]. Real Betis.</ref> |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалБэтысСЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалБэтысС}} |Прыналежнасьць = Гішпанскія |Сайт = http://www.realbetisbalompie.es/ | pattern_la1 = _betis2122h | pattern_b1 = _betis2122h | pattern_ra1 = _betis2122h | pattern_sh1 = _betis2122h | pattern_so1 = _betis2122h | leftarm1 = 008000 | body1 = 008000 | rightarm1 = 008000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = 008000 | pattern_la2 = _betis2122a | pattern_b2 = _betis2122a | pattern_ra2 = _betis2122a | pattern_sh2 = _betis2122a | pattern_so2 = _betis2122a | leftarm2 = 0000FF | body2 = 0000FF | rightarm2 = 0000FF | shorts2 = 0000FF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = _betis2122t | pattern_b3 = _betis2122t | pattern_ra3 = _betis2122t | pattern_sh3 = _betis2122t | pattern_so3 = _betis2122t | leftarm3 = 01580D | body3 = C4AB01 | rightarm3 = 01580D | shorts3 = 01580D | socks3 = 01580D }} «'''Рэал Бэтыс'''» ({{мова-es|Real Betis}}) — [[Гішпанія|гішпанскі]] [[футбольны клюб]], што базуецца ў горадзе [[Сэвільля]]. Каманда гуляе на стадыёне «[[Бэніта Вільямарын (стадыён)|Бэніта Вільямарын]]», што месьціць 56 432 чалавекі. Клюб быў заснаваны ў 1907 годзе яшчэ да [[Грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскай вайны]]. Клюб ёсьць першым клюбам рэгіёну, які перамог у [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|чэмпіянаце Гішпаніі]] ў 1935 годзе. Акрамя таго клюб двойчы перамагаў у розыгрышы [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]] ў 1977 і 2005 гадох. Былы кароль Гішпаніі [[Хуан-Карлас I]] і ягоны сын, які на сёньня зьяўляецца дзейным манархам краіны, [[Філіп VI]] зьяўляюцца ганаровымі чальцамі клюбу. Клюб мае гістарычнае суперніцтва зь іншым клюбам з гораду «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільляй]]». Дэвіз каманды: «Няхай жыве Бэтыс нават тады, калі яны атрымоўваюць паразу!»<ref>[https://web.archive.org/web/20121111133053/http://www.fifa.com/worldfootball/clubfootball/news/newsid=109997.html «Real Betis, 100 years of passion»]. FIFA.com.</ref>. Свае зялёна-белыя колеры «Бэтыс» узяў у гонар галоўнага трэнэра [[Пэдзі О'Конэл]]а, які паходзіў з [[Ірляндыя|Ірляндыі]]. Менавіта О’Конэл прывёў клюб да перамогі ў чэмпіянаце Гішпаніі ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1934—1935 гадоў|сэзоне 1934—1935 гадоў]], калі «Бэтыс» на адзіны пункт апярэдзіў мадрыдзкі «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]». == Гісторыя == === Заснаваньне === [[Файл:Alineación del Real Betis Balompie, 1913..jpg|міні|зьлева|Фатаздымак «Бэтыса», які быў зроблены 25 сьнежня 1913 году.]] Назва клюбу паходзіць ад [[Лацінская мова|лацінскае]] назвы ракі [[Гвадальквівір]], якая зьяўляецца асноўнай рачной магістральлю аўтаномнай супольнасьці [[Андалюзія|Андалюзіі]], якая ў старажытнасьці ўваходзіла ў склад рымскай правінцыі [[Бэтыка]], тэрытарыяльна адпавядаючы сучаснай [[Андалюзія|Андалюзіі]], і часткова займалай тэрыторыі [[Эстрэмадура|Эстрэмадуры]] й партугальскай правінцыі [[Алентэжу]]. Першапачаткова «Бэтыс» абапіраўся на падтрымку як прадстаўнікоў ніжэйшых клясаў грамадзтва, гэтак і арыстакратыю. Першым клюбам гораду стаўся адвечны супернік «Бэтысу» клюб «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]]», які быў заснаваны ў кастрычніку 1905 году. другім клюбам гораду быў клюб «Сэвілля Балёмпіе», які быў створаны ў верасьні 1907 году. Варта адзначыць, што ''balompié'' ліатаральна перакладаецца як «футбол», аднак на сёньня ў гішпанскай мове ў адносінах да гульні ўжываюць англіцызм ''fútbol''. «Балёмпіе» быў заснаваны студэнтамі зь мясцовай політэхнічнай акадэміі, а афіцыйнае празнаньне клюбу адбылося толькі ў 1909 годзе, не зважаючы на тое, што 1907 год на сёньня застаецца афіцыйнай датай заснаваньня клюбу. Пасьля ўнутранага расколу ў ФК «Сэвільля» быў сфармаваны іншы клюб «Бэтыс». У 1914 годзе гэты паўсталы клюб аб’яднаўся з «Сэвілля Балёмпіе», сфармаваўшы сучасны клюб «Бэтыс». Клюб атрымаў каралеўскае заступніцтва ў тым жа годзе, што дало магчымасьць дадаць да сваёй назвы слова «Рэал». Прыхільнікі каманды працягвалі называць клюб «Балёмпіе» да 1930-х гадох, але пазьней за клюбам зачапілася назва «Бэтыс». === 20 стагодзьдзе === [[Файл:Monumento betis 002.jpg|міні|Манумэнт у гонар перамогі «Бэтысу» ў чэмпіянаце Гішпаніі [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1934—1935 гадоў|сэзону 1934—1935 гадоў]].]] За часам [[Другая гішпанская рэспубліка|Другое гішпанскае рэспублікі]] ў 1930-х гадох каралеўскі патранаж усіх арганізацыяў быў ануляваны, і, такім чынам, клюб страціў частку «Рэал» у сваёй назьве, аднак пасьля заканчэньня [[грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]], была назва была вернутая. Клюб выйшаў у фінал кубка Гішпаніі ўпершыню 21 чэрвеня 1931 году, але саступіў трафэй «[[Атлетык Більбао|Атлетыку]]», атрымаўшы паразу зь лікам 3:1 у фінальным матчы, які праходзіў у [[Мадрыд]]зе<ref>[http://rsssf.com/tabless/spancup1931.html «Spain - Cup 1931»]. RSSSF.</ref>. У свой 25-гадовы [[юбілей]] «Бэтыс» атрымаў перамогу ў другім дывізіёне чэмпіянату Гішпаніі ў сэзоне 1931—1932 гадоў, апярэдзіўшы клюб «[[Рэал Авіеда|Авіеда]]» на два пункты<ref>[http://rsssf.com/tabless/spanhist2839.html «Spain, Final Tables 1928-1939»]. RSSSF.</ref>. Такім чынам, «Бэтыс» стаўся першым клюбам з Андалюзіі, які атрымаў права выступаў у найвышэйшых гішпанскім дывізіёне. Усяго празь некалькі сэзонаў, пад кіраўніцтвам ірляндзкага трэнэра [[Пэдзі О’Конэл|Пэдзі О’Конэла]], 28 красавіка 1935 году «Бэтыс» атрымаў перамогу ў [[Ля Ліга|Ля Лізе]], што й па сёньняшні дзень зьяўляецца адзінай перамогай у нацыянальным чэмпіянаце. Усё гэта сталася магчымым дзякуючы абарончае тактыцы, якую абраў О’Конэл для сваёй каманды, у выніку галкіпэр клюбу [[Хаакін Уркіяга]] прапусьціў толькі 19 галоў у 21 гульні<ref name="wsc">[https://www.wsc.co.uk/the-archive/23-Season-in-brief/7900-la-liga-1934-35 «La Liga 1934-35»]. When Saturday Comes.</ref>. Неўзабаве пасьля перамогі О’Конэл сышоў з клюбу, каб далучыцца да «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]»<ref name="wsc"/>. На наступны год клюб заняў толькі 7-ы радок і сутыкнуўся з эканамічнымі цяжкасьцямі. Да таго ж у краіне разгарнулася грамадзянская вайна. На працягу пэўнага часу паміж 1936 і 1939 гадамі аніякія афіцыйныя турніры не праводзіліся. А ў першы ж [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1939—1940 гадоў|сэзон 1939—1940 гадоў]] пасьля аднаўленьня чэмпіянату «Бэтыс» заняў перадапошні радок і быў паніжаны да другога дывізіёну. Не зважаючы на хуткае вяртаньне ў найвышэйшы дывізіён, якое доўжыўся ўсяго адзін сэзон, клуб працягваў зьніжацца і ў 1947 годзе дасягнуў трэцяга дывізіёну. Шматлікія заўзятары клюбу бачаць гэтае дзесядзігодзьдзе, як момант стварэньня сапраўднае ідэнтычнасьці клюбу. За гэтым часам «Бэтыс» значна парасьціў колькасьць заўзятараў і атрымаў масавую падтрымку ня толькі ў хатнім матчах, але й у гасьцявых сустрэчах. Пасьля вяртаньня ў другі дывізіён у 1954 годзе, «Бэтыс» стаўся першым клюбам краіны, які атрымаў перамогу ва ўсіх трох дывізіёнах айчыннага першынства. Далейшае прасоўваньне сталася магчымым дзякуючы прэзыдэнту клюбу [[Мануэль Руіс Радрыгес|Мануэлю Руісу Радрыгесу]], які здолеў выцягнуць клюб з трэцяга дывізіёну вышэй. У 1955 годзе Мануэль Руіс Радрыгес сышоў з працы ў клюбе, мяркуючы, што ён больш ня здолее забясьпечваць эканамічны рост клюбу. Ягоную пасаду заняў самы вядомы на сёньняшні дзень экс-прэзыдэнт каманды [[Бэніта Вільямарын]]. За часам ягонага кіраваньне «Бэтыс» вярнуўся ў навышэйшы дывізіён у [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1958—1959 гадоў|сэзоне 1958—1959 гадоў]] і заняў трэцяе месца ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1964—1964 гадоў|сэзоне 1964—1964 гадоў]]. У 1961 годзе, дзякуючы намаганьням прэзыдэнту, клюб выкупіў стадыён Эліёпаліс, які пазьней атрымаў імя ў гонар Вільямарыну<ref>[https://as.com/futbol/2017/01/25/primera/1485332644_567974.html «Historia del estadio Benito Villamarín: por qué se llama así»]. Diario AS.</ref>. У 1965 годзе Вільямарын сышоў у адстаўку са сваёй пасады пасьля дзесяці гадоў працы ў клюбе. На наступны год пасьля сыходу прызэдэнта «Бэтыс» вылецеў у другі дывізіён, аднак празь некаторы час зноўку вярнуўся. Канчаткова захавацца ў эліце клюбу ўдалося толькі у [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1974—1975 гадоў|сэзону 1974—1975 гадоў]]. [[Файл:Manolo Diaz en el Betis 1 (cropped).jpg|міні|«Бэтыс» у [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1974—1975 гадоў|сэзоне 1974—1975 гадоў]].]] 25 чэрвеня 1977 году «Бэтыс» сустракаўся з «Атлетыкам» на стадыёне Вісэнтэ Кальдэрон ў фінале кубка Гішпаніі. Матч скончыўся зь лікам 2:2, і толькі ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці андалюзійскі клюб быў мацьней, атрымаўшы перамогу зь лікам 8:7. Цікава, што клюбы прабілі на дваіх 21 удараў з кропкі, перш чым быў вызначаны пераможца. Да гэтае перамогі варта дадаць і 5-е месца, якое клюб заняў у тым сэзоне ў чэмпіянаце. Пасьля гэтага трыюмфу, «Бэтыс» атрымаў права прадстаўляць Гішпанію ў [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубку ўладальнікаў кубкаў]], дзе спачатку гішпанцы выбілі «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]», пасьля перамогі 3:2 паводле сумы двух матчаў у першым раўндзе, але саступілі ў чвэрцьфінале маскоўскаму «[[Дынама Масква (футбольны клюб)|Дынама]]». Не зважаючы на добрыя выступы ў Эўропе, клюб вылецеў зь Ля Лігі ў апусьціўся ў другі дывізіён. У наступным годзе «Бэтыс» адразу ж вярнуўся ў эліту й правёў добры пэрыяд, у наступных пяці сэзонах клюб чатыры разы на фінішы ўваходзіў у топ-6 камандаў лігі, а ў 1982 і 1984 гадох кваліфікаваўся ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубак УЭФА]]. У 1982 годзе клюбны стадыён прыняў два матчы ў рамках [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|чэмпіянату сьвету 1982 году]], які прымала Гішпанія. Таксама на стадыён прайшоў хатні матч [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнае Гішпаніі]] адборачнага турніру да [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 1984 году|чэмпіянату Эўропы 1984 году]], дзе гішпанія перамагла [[зборная Мальты па футболе|зборную Мальты]] зь лікам 12:1. Да канца 1980-х клюб зноўку апусьціўся ў другі дывізіён. У 1992 годзе «Бэтыс» быў блізкі да фінансавае катастрофы, калі заўзятары пачалі зьбіраць грошы, каб клюб захаваў сваё жыцьцё. Сапраўдным выратавальнікам стаў віцэ-прэзыдэнт клюбу [[Мануэль Руіс дэ Лёпэра]], які даў фінансавы гарантыі й захаваў клюб ад вылету ў ніжэйшыя дывізіёны. Вярнуўшыся ў эліту ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1994—1995 гадоў|сэзоне 1994—1995 гадоў]], «Бэтыс», пад кіраўніцтвам галоўнага трэнэра [[Лярэнса Сэра Фэрэр|Лярэнса Сэра Фэрэра]], адразу дамогся бронзавых мэдалёў і права выступаў у Кубку УЭФА. У эўрапейскай кампаніі, «Бэтыс» выбіў «[[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]]» (4:1 па суме двух матчаў) і «[[Кайзэрсьляўтэрн (футбольны клюб)|Кайзэрсьляўтэрн]]» (4:1 па суме двух матчаў), але ня здолеў пераўзысьці «[[Бардо (футбольны клюб)|Бардо]]» (3:2 па суме двух матчаў), які па выніках дайшоў да фіналу Кубка УЭФА. У 1997 годзе ў першы раз праз 20 гадоў пасьля атрыманьня апошняга трафэю клюб дайшоў да фіналу кубка Гішпаніі, які зноўку праходзіў у Мадрыдзе, але на гэты раз саступіў у дадатковы час «Барсэлёне» зь лікам 2:3. Прыкметна, што трэнэр сэвільцаў Сэра Фэрэр сышоў з клюбу ўлетку, далучыўшыся да «Барсэлёны». Новым галоўным трэнэрам стаў былы футбаліст клюбу [[Люіс Араганэс]]. Араганэс правёў у клюбе толькі адзіны сэзон, які каманда скончыла на 9-м радку, а таксама дайшла да чвэрцьфіналу Кубку ўладальнікаў Кубкаў, дзе саступілі будучаму ўладальніку трафэя «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» з агульным лікам 2:5. === 21 стагодзьдзе === Наступнікам Араганэсу стаў [[Хавіер Клемэнтэ]], за часам якога клюб фінішаваў на 11-м месцы і быў выбіты з розыгрышу Кубка УЭФА «[[Балёньня (футбольны клюб)|Балёньняй]]» ужо ў трэцім раўндзе. На працягу наступных некалькіх сэзонаў, «Бэтыс» узначальваў шэраг мэнэджараў, а клюб хістаўся паміж лігамі, пакуль разам з [[Хуандэ Рамас]]ам «Бэтыс» не заняў 6-ы радок паводле вынікаў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2001—2002 гадоў|сэзону 2001—2002 гадоў]]. Рамас правёў толькі адзін сэзон, а яго на пасадзе замяніў [[Віктар Фернандэс]], які прывёў клюб да 8-га і 9-га месца ў Ля Лізе. Акрамя таго, разам з Фэрнандэсам клюб дайшоў да трэцяга раўнду [[Кубак УЭФА 2002—2003 гадоў|Кубка УЭФА 2002—2003 гадоў]], калі атрымаў паразу ад францускага «[[Асэр (футбольны клюб)|Асэру]]» з агульным лікам 1:2. У 2004 годзе ў клюб вярнуўся Сэра Фэрэр, дзякуючы якому клюб дасягнуў чацьвёртага месца ў чэмпіянаце, а таксама атрымаў перамогу ў кубку Гішпаніі, перайграўшы ў дадатковы час «[[Асасуна Памплёна|Асасуну]]» зь лікам 2:1. Пераможны гол аказаўся на рахунку маладога нападніка бела-зялёных [[Дані Мартына Аляхандрэ|Дані]]. Такім чынам, клюб упершыню ў гісторыю атрымаў права выступаў у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]], дзе перамогшы «[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]» паводле сумы абодвух матчаў зь лікам 3:2, дасягнуў групавога раўнду. Патрапіўшы ў групу G, і, не зважаючы хатнюю перамогу над «Чэлсі» зь лікам ​​1:0, клюб у выніку фінішаваў трэцім і таму быў пераведзены да ўдзелу ў Кубку УЭФА ў тым жа сэзоне. Аднак, тамака ў 1/8 фіналу паводле двух матчаў «Бэтыс» саступіў румынскаму «[[Сьцяўа Бухарэст|Сьцяўа]]» зь лікам 0:3. [[Файл:Rgordillo.jpg|міні|[[Рафаэль Гардыльлё]], гулец «Бэтысу» й ягоны прэзыдэнт.]] У 2007 годзе клюб адзначаў сваё 100-годзьдзе. Сярод іншых мерапрыемстаў быў зарганізаваны таварыскі матч супраць тагачаснага пераможцы Лігі чэмпіёнаў «Міляну», які прайшоў у жніўні. «Бэтыс» апыўнуўся мацьнейшым, перамогшы італьяскі клюбам зь лікам 1:0, дзякуючы рэалізаванаму [[Марк Гансалес|Маркам Гансалесам]] пэнальці. Празь сем дзён «Бэтыс» атрымаў перамогу ў [[турнір імя Рамона Каранса|турніры Рамон Каранса]], зарганізаванаму клюбам «[[Кадыс (футбольны клюб)|Кадыс]]». Сэвільцы перамаглі «[[Сарагоса (футбольны клюб)|Сарагосу]]» ў фінале толькі ў сэрыі пэнальці<ref>[https://web.archive.org/web/20091230090139/http://realbetisbalompie.es/noticias/comunicados.html?id=3693 «Todos los partidos de la pretemporada 2007–08»]. Real Betis.</ref>. У гэты пэрыяд клюб чакалі значныя зьмены, то бок за кароткі час з клюбу сышлі 14 гульцоў, якіх замянілі 8 футбалістаў. Акрамя таго, за два сэзоны «Бэтыс» ачольвалі чатыры трэнэры. За гэты час клюб апынуўся на 37-м радку сярод самых наведвальных клюбаў Эўропы. Пасьля некалькіх гадоў, калі «Бэтыс» быў блізкі да вылету з эліты, клюб скончыў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2008—2009 гадоў|сэзон 2008—2009 гадоў]] на 18-м месцы й быў вымушаны апусьціцца ў [[Сэгунда чэмпіянату Гішпаніі па футболе|Сэгунду]]. 15 чэрвеня 2009 году больш за 65 тысяч заўзятараў, уключаючы такіх вядомых людзей, як то [[Рафаэль Гардыльлё]], [[Іполіта Рынкон]] і [[Хуліё Кардэньёса]], выйшлі на марш пратэсту ў Сэвільлі з патрабаваньнем да Руіса дэ Лёпэра, уладальніка блякуючага пакету акцыяў клюба, аб продажы ягонай долі ў клюбе й ягонага выдаленьня ад справаў клюбу. Не зважаючы на пратэсты, кіраўніцтва «Бэтыса» не зьмянілася, але ў канчатковым выніку «Бэтыыс» ня здолеў вярнуцца ў Ля Лігу<ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2009/06/03/andalucia_sevilla/1244011067.html «Lopera sigue mudo y ultras lo amenazan: 'Vende o muere'»]. El Mundo.</ref>. [[Файл:Betis villareal 2018.jpg|міні|зьлева|Матч «Бэтыс»—«[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]» на стадынё Бэніта Вільямарын 4 лютага 2018 году.]] У 2010 годзе сэвільскі суд распачаў расьсьледаваньне справаў Руіса дэ Лёпэра і ягоных актываў, фармальна абвінаваціўшы яго ў махлярстве. 7 ліпеня 2010 году за тыдзень да пачатку папярэдняй судовай справы Лёпэра прадаў 94% сваіх акцыяў кампаніі Bitton Sport, якая належыла бізнэсоўцу Люісу Олівэру, за даволі нізкі кошт, усяго за 16 млн эўра. Фармальна ў Лёпэра засталася толькі невялікая частка акцыяў, а Олівэр ужо быў вядомы як кіраўнік клюбам «[[Картахэна (футбольны клюб)|Картахэна]]» й «[[Хэрэс Хэрэс-дэ-ля-Франтэра|Хэрэс]]», якіх ён прывёў амаль да банкруцтва<ref>[http://www.marca.com/2010/10/27/futbol/equipos/betis/1288188407.html «Oliver: 'Ni los nazis hacían lo que hace esta loca'»]. Marca.</ref>. Аднак, да таго як угода была складзена, суд замарозіў пакет акцыяў Лёпэра. Застаўшыся ні з чым, Олівэр пасьпешліва купіў намінальную колькасьць акцыяў у трэціх асобаў і на чарговай радзе быў абраны да ліку дырэктароў клюбу. У адказ на гэта, судзьдзя прызначыў былога гульца «Бэтыса» Рафаэля Гардыльлё ў якасьці адміністрацыйнага кiраўнiка акцыяў, што належылі Лёпэру<ref>[https://web.archive.org/web/20120309005221/http://eldesmarque.es/betis/33746-la-venta-se-cierra-en-16-anos-a-pagar-en-5-anos «La venta se cierra en 16 millones a pagar en 5 años»]. El Desmarque.</ref>. [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2011—2012 гадоў|Сэзон 2011—2012 гадоў]] сэвільцы пачалі ў Ля Лізе, у першым некалькіх турах атрымаўшы чатыры перамогі. Асноўную ролю ў нападзе ўзяў на сябе [[Рубэн Кастра]], які й стаўся лепшым бамбрадзірам каманды ў сэзоне. У [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2012—2013 гадоў|сэзоне 2012—2013 гадоў]] «Бэтыс» фінішаваў на 7-м радку й кваліфікаваўся ў розыгрыш Лігі Эўропы. Эўрапейская кампанія атрымалася даволі пасьпяховай, «Бэтыс» зьбіў чэскі «[[Ябланец (футбольны клюб)|Ябланец]]» у кваліфікацыі й вышаў з групы I з другога месца, прапусьціўшы наперад толькі францускі «[[Алімпік Ліён|Ліён]]». У 1/16 фіналу паводле сумы бвух матчаў гішпанскі клюб быў мецьней за расейскі «[[Рубін Казань|Рубін]]», але саступіў у наступным раўндзе сваім адвечным супернікам клюбу «Сэвільлі» толькі ў сэрыі пэнальці. Аднак, у айчынным чэмпіянаце справы склаліся дрэнна й клюб зноўку быў паніжаны ў клясе. Тым ня менш, расстаньне зь Ля Лігай апынулася нядоўгім і клюб ужо ў наступным сэзоне вярнуўся ў найвышэйшы дывізіён. == Сэвільскае дэрбі == «Бэтыс» мае даўняе суперніцтва са сваімі суседзямі з «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільлі]]». Усяго ў гісторыі было зафіксавана 114 афіцыйных сустрэчы паміж гэтымі камандамі й у 45% матчаў перамгоў атрымлівалі гульцы «Сэвільлі», у той час, як футбалісты «Бэтысу» маюць на сваім рахунку 31% сустрэч. == Дасягненьні == * '''[[Ля Ліга|Чэмпіён Гішпаніі]]''': ** 1935 * '''[[Кубак Гішпаніі па футболе|Уладальнікі Кубка Гішпаніі]]''': ** 1977, 2005 == Склад == : ''Актуальны на 10 лютага 2022 году'' {{Склад}} {{Гулец|1|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Хаэль Раблес]]||1990}} {{Гулец|2|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Мартын Мантоя]]||1991}} {{Гулец|3|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Эдгар Гансалес Эстрада|Эдгар Гансалес]]||1997}} {{Гулец|4|{{Сьцяг Кот-д’Івуару}}|ПА|[[Поль Акуаку]]||1997}} {{Гулец|5|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Марк Бартра]]||1991}} {{Гулец|6|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Віктар Руіс Торэ|Віктар Руіс]]||1989}} {{Гулец|7|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хуанмі]]||1993}} {{Гулец|8|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Набіль Фэкір]]||1993}} {{Гулец|9|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Борха Іглесіяс]]||1993}} {{Гулец|10|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Сэрхіё Каналес]]||1991}} {{Гулец|11|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Крыстыян Тэльлё]]||1991}} {{Гулец|12|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Віліян Жузэ]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рэал Сасьедад Сан-Сэбастыян|Сасьедад]]|1991}} {{Гулец|13|{{Сьцяг Партугаліі}}|Бр|[[Руй Данташ Сылва|Руй Сылва]]||1994}} {{Гулец|14|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Вільям Карвальлю]]||1992}} {{Падзел складу}} {{Гулец|15|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Аляксандрэ Марэна Ляпэра|Алекс Марэна]]||1993}} {{Гулец|16|{{Сьцяг Аргентыны}}|Аб|[[Хэрман Пэсэльля]]||1991}} {{Гулец|17|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хаакін Санчэс]]|капітан|1981}} {{Гулец|18|{{Сьцяг Мэксыкі}}|ПА|[[Андрэс Гуардада]]||1986}} {{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Эктар Бэльерын]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]|1995}} {{Гулец|20|{{Сьцяг Мэксыкі}}|Нап|[[Дыега Ляйнэс]]||2000}} {{Гулец|21|{{Сьцяг Аргентыны}}|ПА|[[Гвіда Радрыгес]]||1994}} {{Гулец|22|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Віктар Камараса]]||1994}} {{Гулец|23|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Аб|[[Юсуф Сабалі]]||1993}} {{Гулец|24|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Айтор Руібаль]]||1996}} {{Гулец|25|{{Сьцяг Чылі}}|Бр|[[Кляўдыё Брава]]||1983}} {{Гулец|28|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Родры Санчэс]]||2000}} {{Гулец|33|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хуан Міранда]]||2000}} {{Канец складу}} == Рэкорды == * Найбуйнейшая хатняя перамога: «Бэтыс» 7:0 «[[Рэал Сарагоса|Сарагоса]]» ([[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1958—1959 гадоў|1958—1959]]) * Найбуйнейшая перамога ў гасьцёх: «[[Кадыс (футбольны клюб)|Кадыс]]» 0:5 «Бэтыс» ([[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1977—1978 гадоў|1977—1978]]) * Найбуйнейшая хатняя параза: «Бэтыс» 0:5 «[[Рэал Мадрыд]]» ([[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1960—1961 гадоў|1960—1961]]), «Бэтыс» 0:5 «Асасуна» ([[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2006—2007 гадоў|2006—2007]]) * Найбуйнейшая параза ў гасьцёх: «[[Атлетык Більбао]]» 9:1 «Бэтыс» ([[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1932—1933 гадоў|1932—1933]]) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.realbetisbalompie.es/ Афіцыйны сайт клюбу] {{Ля Ліга}} [[Катэгорыя:Сэвільля]] h0nlzd1ipiso6aw1ttpd4ak1p8q1llc 0 126857 2330848 1896479 2022-07-31T19:24:45Z Stary Jolup 145 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{адміністрацыйная адзінка}} '''Чарнагу́баўскі сельсавет''' — былая [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Капыльскі раён|Капыльскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Чарнагубава]]. == Гісторыя == 20 жніўня 1924 году створаны ў складзе Капыльскага раёну [[Слуцкая акруга|Слуцкай акругі]]. 21 жніўня 1925 году сельсавет скасаваны<!--, населеныя пункты перададзены [[Прускі сельсавет|Прускаму сельсавету]]-->. == Літаратура == * {{Літаратура/ЭГБ|4}} С. 105 * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-2}} С. 148, 152, 239 {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Капыльскага раёну]] [[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1924 годзе]] [[Катэгорыя:Сельсаветы, скасаваныя ў 1925 годзе]] 0jk07louoao1hpwm2jguefqzxn8eqkn 0 128497 2330805 2318019 2022-07-31T14:19:36Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Сальваторэ Сырыгу |клюб = [[Джэноа Генуя|Джэноа]] |нумар = 57 |гады = 2006—2011<br/>2007—2008<br/>2008—2009<br/>2011—2017<br/>2016—2017<br/>2017<br/>2017—2021<br/>2021— |клюбы = [[Палерма (футбольны клюб)|Палерма]]<br/>→ [[Крэманэзэ Крэмона|Крэманэзэ]] (арэнда)<br/>→ [[Анкона (футбольны клюб)|Анкона]] (арэнда)<br/>[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br/>→ [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (арэнда)<br/>→ [[Асасуна Памплёна|Асасуна]] (арэнда)<br/>[[Тарына Турын|Тарына]]<br/>[[Джэноа Генуя|Джэноа]] |гульні(галы) = 69 (0)<br/>23 (0)<br/>15 (0)<br/>145 (0)<br/>2 (0)<br/>18 (0)<br/>141 (0)<br/>37 (0) |нац гады = 2010— |нац зборная = {{Футбол Італія|няма}} |нац гульні(галы) = 28 (0) |абнаўленьне(клюб) = 15 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 8 верасьня 2021 }} '''Сальвато́рэ Сы́рыгу''' ({{мова-it|Salvatore Sirigu}}; нарадзіўся 12 студзеня 1987 году, [[Нуора]], [[Італія]]) — [[Італія|італьянскі]] футбаліст, брамнік клюбу «[[Джэноа Генуя|Джэноа]]» і [[зборная Італіі па футболе|нацыянальнай зборнай Італіі]]. == Кар’ера == Сальваторэ Сырыгу пачаў кар’еру ў моладзевых камандах «Росада» й «Сынісколя», адкуль перайшоў у іншы моладзевы клюб, «Пуры й Форт». У 2002 годзе Сырыгу прайшоў прагляд у «[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]», але ўжо праз тыдзень ён быў «забракаваны»<ref>[http://www.palermo24.net/?action=read&idnotizia=1742 Cagliari-Palermo: la partita di Tore]. palermo24.net</ref>. У тым жа годзе ён прайшоў прагляд у «[[Вэнэцыя (футбольны клюб)|Вэнэцыі]]», і застаўся ў клюбе да 2005 году, выступаючы за моладзевы склад каманды. 22 жніўня 2004 году пасьля матчу [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]] супраць «[[Трыестына Трыест|Трыестыны]]» ў крыві Сырыгу быў знойдзены тэстастэрон-эпітэстастэрон са значэньнем 6, пры норме ў адну адзінку, за гэта галкіпэр мог быць дыскваліфікаваны на 8 месяцаў, чаго аднак не здарылася з-за аналізу ягонай генэтычнай будовы цела<ref>[http://archiviostorico.gazzetta.it/2005/aprile/28/Venezia_dopo_mesi_considerato_positivo_ga_10_050428449.shtml Venezia, dopo 8 mesi considerato positivo il portiere Sirigu]. gazzetta.it</ref>. === «Палерма» === У 2005 годзе Сырыгу перайшоў у «[[Палерма (футбольны клюб)|Палерма]]», стаўшы асноўным брамнікам моладзевага складу каманды й трэцім галкіпэрам асновы клюбу. 8 лістапада 2006 году ён дэбютаваў у складзе «расанэра» ў матчы [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]] супраць «[[Сампдорыя Генуя|Сампдорыі]]» (1:0). Наступныя два гады правёў у арэндах у італьянскіх клюбаў. У 2009 годзе Сырыгу вярнуўся ў «Палерма» на ролю зьменшчыка асноўнага брамніка каманды, [[Рубэнс Фэрнанда Маэдым|Рубіньнё]]. Пасьля некалькіх няўдалых матчаў бразыльца, у склад быў пастаўлены Сырыгу. Ён дэбютаваў у [[Сэрыя A|Сэрыі А]] ў матчы супраць «[[Ляцыё Рым|Ляцыё]]» (1:1), некалькі разоў выратаваўшы сваю каманду. У наступнай гульні супраць «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтусу]]» (2:0), ён выступіў беспамылкова<ref>[http://www.tuttopalermo.net/?action=read&idnotizia=14948 Palermo, Sirigu si conferma: sicurezza da veterano]. tuttopalermo.net</ref>. Пасьля гэтых матчаў Сырыгу цьвёрда стаў галкіпэрам нумар адзін у камандзе й працягнуў кантракт з клюбам да 2015 году з штогадовай заработнай платай у 135 тыс. эўра<ref>[http://www.ilpalermocalcio.it/it/0910/news_scheda.jsp?id=18593 Sirigu, le cifre del rinnovo]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. ilpalermocalcio.it</ref>. У чэрвені 2011 году Сырыгу выказаў жаданьне застацца ў складзе «Палерма»<ref>[http://www.championat.ru/football/news-834900.html Сиригу хочет остаться в «Палермо»]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. championat.ru</ref>. === «Пары Сэн-Жэрмэн» === 28 ліпеня 2011 году гулец падпісаў кантракт з францускім клюбам «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]» тэрмінам на 4 гады<ref>[https://web.archive.org/web/20130618141826/http://www.championat.com/football/_france/news-880815.html ПСЖ сообщил о переходе Сиригу и Сиссоко]. championat.com</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20130507112416/http://www.psg.fr/fr/Article/003001/Article/54436/Sirigu-et-Sissoko-s-engagent-avec-le-PSG Sissoko et Sirigu s’engagent avec le PSG]. Site officiel du Paris Saint-Germain</ref>. == Міжнародная кар’ера == 28 лютага 2010 году Сырыгу быў выкліканы ў склад [[Зборная Італіі па футболе|нацыянальнай зборнай Італіі]] на матч супраць [[зборная Камэруну па футболе|зборнай Камэруну]]<ref>[https://web.archive.org/web/20100303165108/http://www.figc.it/it/204/23668/2010/02/News.shtml Amichevole Italia-Camerun. Tre le novità di Lippi: Sirigu, Bonucci e Cossu]. figc.it</ref>. Усю гульню Сальваторэ правёў на лаве запасных. Першы матч за нацыянальную зборную згуляў 10 жніўня 2010 году супраць [[Зборная Кот д’Івуару па футболе|зборнай Кот д’Івуару]] (0:1). == Дасягненьні == '''«Пары Сэн-Жэрмэн»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2013, 2014, 2015, 2016 * Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: 2015, 2016 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка францускай лігі]]: 2014, 2015, 2016 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2013, 2014, 2015, 2016 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160303191457/http://www.psg.fr/fr/Equipe-Pro/300002/Effectif/2373/Sirigu-Salvatore Профіль на афіцыйным сайце «Пары Сэн-Жэрмэн»] * [http://www.gazzetta.it/speciali/risultati_classifiche/2010/calcio/seriea/giocatori/giocatore_salvatore_sirigu_272250097.shtml Профіль] на сайце gazzetta.it {{Навігацыйная група |назоў = Сырыгу ў складзе [[Зборная Італіі па футболе|зборнай Італіі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Італія}}; |Італія на ЧЭ-2012 |Італія на ЧС-2014 |Італія на ЧЭ-2016 |Італія на ЧЭ-2020 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сырыгу, Сальваторэ}} [[Катэгорыя:Італьянскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Італіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Палерма»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Крэманэзэ» Крэмона]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Анкона»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэвільля»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Асасуна» Памплёна]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тарына» Турын]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Джэноа» Генуя]] alclt78z46bstlvfgn9thpddtn00cfa 0 128673 2330806 2318135 2022-07-31T14:26:41Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |імя = Санці Касорля |клюб = [[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]] |нумар = 19 |гады = 2003—2004<br/>2004—2006<br/>2006—2007<br/>2007—2011<br/>2011—2012<br/>2012—2018<br/>2018—2020<br/>2020— |клюбы = [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал 2]]<br/>[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]<br/>[[Рэкрэатыва Ўэльва|Рэкрэатыва]]<br/>[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]<br/>[[Маляга (футбольны клюб)|Маляга]]<br/>[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]<br/>[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]<br/>[[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]] |гульні(галы) = 40 (4)<br/>54 (2)<br/>34 (5)<br/>126 (23)<br/>38 (9)<br/>129 (25)<br/>70 (15)<br/>36 (19) |нац гады = 2008—2019 |нац зборная = {{Футбол Гішпанія|няма}} |нац гульні(галы) = 81 (15) |абнаўленьне(клюб) = 8 сакавіка 2022 |абнаўленьне(зборная) = }} '''Сант’я́га «Са́нці» Касо́рля Ганса́лес''' ({{мова-es|Santiago «Santi» Cazorla González}}; нарадзіўся 13 сьнежня 1984 году, [[Льянэра]], [[Гішпанія]]) — гішпанскі футбаліст, паўабаронца катарскага клюбу «[[Аль-Сад Доха|Аль-Сад]]» і [[Зборная Гішпаніі па футболе|нацыянальнай зборнай Гішпаніі]]. == Кар’ера == === «Вільярэал» === Санці пачынаў гуляць у футбол у акадэміі астурыйскага клюбу «[[Аўеда (футбольны клюб)|Аўеда]]». Ва ўзросьце 17 гадоў ён апынуўся ў «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэале]]», дзе гуляў спачатку ў дублі. 30 лістапада 2003 году Касорля дэбютаваў і ў асноўнай камандзе, згуляўшы адну хвіліну ў матчы супраць «[[Дэпартыва Ля-Каруньня|Дэпартыва]]» (1:0). У [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2004—2005 гадоў|сэзоне 2004—2005 гадоў]] Касорля быў ужо гульцом асновы, у 2005 годзе ён таксама дэбютаваў у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]], дзе «Вільярэал» дайшоў да паўфіналу. 7 ліпеня 2006 году Касорля перайшоў у «[[Рэкрэатыва Ўэльва|Рэкрэатыва]]» за 600 тысяч эўра, падпісаўшы чатырохгадовы кантракт. «Вільярэал» захаваў магчымасьць выкупіць гульца за 1,2 млн эўра. 27 жніўня Санці дэбютаваў у матчы супраць «[[Мальёрка Пальма|Мальёркі]]» (1:1). Паўабаронца правёў у «Рэкрэатыва» моцны сэзон, пасьля заканчэньня якога атрымаў тытул футбаліста году ў Гішпаніі паводле вэрсіі часопіса «[[Don Balon]]». Добра зарэкамендавалы сябе Касорля зноўку стаў патрэбен «Вільярэалу», і той скарыстаўся пунктам у кантракце аб магчымым вяртаньні. У першым пасьля вяртаньня сэзоне Санці зноўку паказаў добрую гульню й стаў важнай часткай выніковага посьпеху каманды (2-е месца ў [[Ля Ліга|Ля Лізе]]). Паўабаронца забіў 5 мячоў і мноства разоў асыставаў нападнікам «Вільярэалу» [[Джузэпэ Росі]] й [[Кахвэджы Ніхат]]у. === «Маляга» === 26 ліпеня 2011 году за 19 млн эўра перайшоў у іншы гішпанскі клюб «[[Маляга (футбольны клюб)|Малягу]]». === «Арсэнал» === 7 жніўня 2012 году ангельскі «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]» паведаміў аб падпісаньні Касорлі<ref>[http://www.arsenal.com/news/news-archive/arsenal-sign-spain-midfielder-santi-cazorla Arsenal sign Spain midfielder Santi Cazorla]. arsenal.com</ref>. Ягоны пераход стаў трэцім значным трансфэрам для «Арсэналу» у тым сэзоне пасьля [[Лукаш Падольскі|Лукаса Падольскага]] й [[Аліўе Жыру]]. Дэбют у ноым клюбе быў вельмі ўдалым, то бок у першым матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» Санці быў абраны гульцом сустрэчы. У верасьні Касорля забіў адзін з галоў ў браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў гасьцявым матчы на [[Энфілд Роўд|Энфілдзе]] (0:2). == Міжнародная кар’ера == 31 траўня 2008 году Санці дэбютаваў у [[Зборная Гішпаніі па футболе|нацыянальнай зборнай Гішпаніі]] ў таварыскім матчы супраць [[зборная Пэру па футболе|зборнай Пэру]], які скончыўся зь лікам 2:1 на карысьць гішпанскіх футбалістаў<ref>[https://web.archive.org/web/20101003152130/http://futbol.sportec.es/seleccion/ficha_jugador.asp?j=17480 Профіль гульца]. National Team Data</ref>. == Дасягненьні == '''«Арсэнал»''': * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2014, 2015 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2014, 2015 '''«Аль-Сад»''': * [[Чэмпіянат Катару па футболе|Чэмпіён Катару]]: 2021, 2022 * Уладальнік [[Кубак Катару па футболе|Кубка Катару]]: 2021 * Уладальнік [[Кубак эміра Катару па футболе|Кубка эміра Катару]] 2020, 2021 * Уладальнік [[Супэркубак Катарупа футболе|Супэркубка Катару]]: 2021 '''Гішпанія''' * [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Чэмпіён Эўропы]]: 2008, 2012 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.bdfutbol.com/en/j/j2453.html Профіль] на BDFutbol * [http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=27427 Статыстыка] на National Football Teams {{Навігацыйная група |назоў = Касорля ў складзе [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Гішпанія}}; |Гішпанія на ЧЭ-2008 |Гішпанія на ЧЭ-2012 |Гішпанія на ЧС-2014 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Касорля, Санці}} [[Катэгорыя:Гішпанскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Вільярэал»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэкрэатыва» Ўэльва]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Маляга»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Арсэнал» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аль-Сад» Доха]] 605cin9vuuy72f0dhcg6mo3l8si6xqj 0 131355 2330781 2228812 2022-07-31T12:58:34Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Транспартны сродак |Назва = Трамвай РВЗ-6 |Выява = RVZ6 nn.jpg |Шырыня = 300px |Подпіс = |Прывад = |Пэрыяд = 1960—1987 |Хуткасьць = |Сфэра прымяненьня = |Інфраструктура = }} '''РВЗ-6'''&nbsp;— [[СССР|савецкі]] [[аднабаковы транспартны сродак|аднабаковы]] маторны чатырохвосевы высокапольны [[трамвай]]ны вагон. Абрэвіятура «РВЗ» пазначае вытворцу вагонаў гэтага тыпу&nbsp;— [[Рыскі вагонабудаўнічы завод]]. Першы прататып вагону РВЗ-6 быў пабудаваны на РВЗ у 1960 годзе, увосень таго ж году пачалася сэрыйная вытворчасьць гэтых трамваяў. Яна працягвалася да сьнежня 1987 году ўлучна; апошнія гатовыя вагоны былі адпраўлены са складу РВЗ напачатку 1988 году. Трамваі РВЗ-6 працавалі ў шматлікіх гарадах Савецкага Саюзу, і на студзень 2007 году невялікая іх колькасьць працягвае эксплюатавацца ў шэрагу гарадоў [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]] і [[Латвія|Латвіі]]. == Гісторыя == У 1948 годзе на РВЗ з падмаскоўнага [[Тушына]] была перададзена сэрыйная вытворчасьць трамвайных вагонаў [[МТВ-82]]. Аднак, нягледзячы на сваё даўгалецьце і прызнаньне з боку эксплюатацыйнікаў, МТВ-82 па сваім тэхнічным узроўні быў крокам назад у параўнаньні з даваеннымі дробнасэрыйнымі трамвайнымі вагонамі тыпу [[М-38]]. Аднаўленьне прамысловасьці пасьля заканчэньня [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] дазволіла перайсьці да больш тэхнічна дасканалых канструкцыяў — у тым жа 1948 годзе [[Савет Міністраў СССР]] прыняў пастанову аб распрацоцы на РВЗ новага тыпу трамвайнага вагону. Асноўнымі кірункамі ўдасканаленьня канструкцыі былі: * пераход ад [[НСК|непасрэднай сыстэмы кіраваньня]] (НСК) да ўскоснай нізкавольтнай аўтаматычнай [[РКСК|рэастатна-контакторной сыстэмы кіраваньня]] (РКСК) токам праз [[Цягавы электрарухавік|цягавыя электрарухавікі]] (ТЭР); * выкарыстаньне [[вагонная каляска|калясак]] маставога тыпу з [[магнітарэйкавы тормаз|магнітарэйкавым тормазам]] і падгумавымі [[Колавая пара|коламі]]; * палягчэньне корпусу вагона; * апал пасажырскага салёна за кошт цяпла ад пускатармазных [[Рэзыстар|супраціваў]]<ref group="p">Старонка 11</ref>. [[Файл:RVZ-6M2 tram in Minsk 01.jpg|300px|міні|справа|РВЗ-6М2 у Менску]] Галоўным чынам гэтыя ўдасканаленьні запазычаліся ў замежных узораў трамвайнай тэхнікі (у першую чаргу вагонаў [[PCC (сямейства трамваяў)|PCC]]), але сярод іх былі і ідэі з арыгінальных айчынных распрацовак 1930-х гадоў, рэалізацыі якіх перашкодзіла Вялікая Айчынная вайна. Працы па праектаваньні былі завершаныя ў 1949 годзе, і праз год быў пабудаваны прататып [[РВЗ-50]] — першы продак вагонаў РВЗ-6. 1950-я гады былі пэрыядам пошуку канструктарскага калектыва РВЗ — на наступных дасьледчых вагонах [[РВЗ-51]], [[РВЗ-55]] і [[РВЗ-57]] адпрацоўваліся розныя тэхнічныя рашэньні, новыя для савецкага трамваябудаўніцтва — праца па [[Сыстэма шматлікіх адзінак|сыстэме шматлікіх адзінак]] (США), [[рэкупэрацыйнае тармажэньне]], вар'іраваліся тыпы ТЭД. Адначасна зьмяняўся і шэраг дэталяў у мэханічнай прыладзе вагону, напрыклад, створкавыя дзьверы паводле ўзору вагонаў МТВ-82 ці [[КТМ/КТП-1]] замянілі на зручнейшыя для [[пасажыр]]аў шырмавыя. У 1959 годзе быў прыняты новы [[ДАСТ]] на мадыфікаваную вэрсію трамвайнага вагону РВЗ-57, і тым самым дазвалялася яго сэрыйная вытворчасьць. Новым сэрыйным вагонам было прысвоена найменьне РВЗ-6. [[Файл:Belarus-Minsk-Tram-2.jpg|300px|міні|справа|РВ3 на Прывакзальнай плошчы г. Менску]] Выпуск РВЗ-6 у 1960—1961 гг. адбываўся паралельна са МТВ-82, з-за яго малога аб'ёму і вялікага попыту: у цэлым па краіне вагоны спажыўцам адпускаліся паштучна, для іх бракавала запасных частак. Нягледзячы на доўгі тэрмін распрацоўкі, канструкцыя РВЗ-6 атрымалася «сырой», эксплюатацыйнікаў часта турбавалі паломкі мэханічных вузлоў калясак, напрыклад, [[рэдуктар]]у; адмовы электраабсталяваньня. Завод атрымліваў вялікую колькасьць рэклямацый ад спажыўцоў сваёй прадукцыі. Тым ня менш, у 1961 годзе выпуск МТВ-82 на РВЗ быў спынены; усе сілы кінулі на сэрыйную вытворчасьць і даводку РВЗ-6. Так у 1966 годзе зьявілася першая [[мадэрнізацыя]] вагону РВЗ-6М. Перапрацоўцы падвергліся найболей часта выходзільныя з ладу мэханічныя вузлы каляскі, была павялічана [[магутнасьць]] ТЭР. У цэлым праблемы з надзейнасьцю вагона канструктарам РВЗ атрымалася пасьпяхова вырашыць — вагоны мадыфікацыі РВЗ-6М працуюць на лініях аж да цяперашняга часу. Рост пасажыраплыняў у гарадах СССР канца 1960-х гадоў прывёў да неабходнасьці выкарыстоўваць трамвайныя цягнікі, у якія РВЗ-6 не маглі быць счэпленыя — вагон не меў ні прычапной мадыфікацыі, ні магчымасьці працы па США, нягледзячы на тэарэтычную магчымасць такога выкарыстаньня за кошт сваёй РКСК (хоць у [[Харкаў|Харкаве]] мясцовыя ўмельцы здолелі самастойна пабудаваць цягнік па США з дзьвюх РВЗ-6М). Таму ў 1974 годзе была выраблена другая мадэрнізацыя РВЗ-6, якая дазволіла ім працаваць у складзе цягнікоў па США. Гэты варыянт атрымаў завадзкое пазначэньне РВЗ-6М2 і індэкс 71-17 у адзінай сыстэме наймення рухомага саставу трамвая і [[мэтро]]. Вагоны мадыфікацыі РВЗ-6М2 працягвалі ўдасканальвацца пасьля: паляпшэньні ўносіліся ў схему РКСК, у зьвязку з агульным скарачэньнем прызначанага тэрміну службы для ўсіх вырабляных у СССР трамвайных вагонаў да 16 гадоў была палегчана канструкцыя сілавых элемэнтаў корпусу. Як вынік у вагонаў позьняга выпуску 1980-х гадоў значна больш часта сталі зьяўляцца пры эксплюатацыі пераломы канструкцый рамы ў калясак у навакольлі назапашвальных пляцовак. У сваю чаргу РВЗ у той час быў зацікаўлены ў спыненьні вытворчасьці трамваяў, прызначаная для замены РВЗ-6 новая мадэль трамвайнага вагону [[РВЗ-7]] так і не выйшла за рамкі дасьледчых узораў. Справа нават даходзіла да ўнутрыведамаснага расьсьледаваньня дрэннай якасьці пэрспэктыўных рыскіх трамваяў. Аднак кіраўніцтва заводу дамаглося свайго за кошт рознагалосьсяў паміж рэспубліканскімі і агульнасаюзнымі кіравальнымі органамі: хоць Міністэрства жыльлёва-камунальнай гаспадаркі [[РСФСР]], якое курыравала гарадзкі [[электратранспарт]], было зацікаўлена ў працягу сэрыйнага выпуску РВЗ-6, агульнасаюзнае [[Міністэрства шляхоў зносін]] (МШЗ) мела свае пляны па павелічэньні выпуску на РВЗ [[электрацягнік]]оў для [[Чыгуначны транспарт|чыгунак]] СССР. Распачатая ў канцы 1987 году рэарганізацыя РВЗ дазволіла яго кіраўніцтву атрымаць дабро на спыненьне выпуску трамваяў. У сьнежні 1987 году апошнія РВЗ-6 пакінулі зборачныя лініі заводу. Аднак са складу яны працягвалі адпускацца і напачатку наступнага году, таму 1988 год часам прыводзіцца ў некаторых крыніцах інфармацыі як год канчатку сэрыйнага выпуску РВЗ-6. Такім чынам, РВЗ-6 выпускаўся на працягу поўных 28 гадоў і перажыў у вытворчасьці якая прызначалася яму замену ў выглядзе пэрспэктыўнага вагона РВЗ-7. Трамвайны вагон РВЗ-6М2 з максымальным № 6008 на завадзкой таблічцы быў адгружаны ў [[Каломна|Каломну]], дзе і скончыў свае дні. == Праца ў гарадах СССР == [[Файл:Tramkazan.JPG|thumb|Трамвайны вагон РВЗ-6 у Казані, 2004 год]] [[Файл:Belarus-Minsk-Tram-3.jpg|thumb|зьлева|Трамвайны вагон РВЗ-6 у Менску, 2005 год]] [[Файл:Strassenbahn-Ufa-RVZ-6.JPG|thumb|Трамвайны вагон РВЗ-6 ва Ўфе, 2007 год]] РВЗ-6 працавалі ў вялікай колькасьці гарадоў [[СССР]], уключаючы [[Масква|Маскву]], [[Менск]], [[Даўгаўпілс]], [[Баку]], [[Ерэван]], [[Тбілісі]], [[Ташкент]], [[Ніжні Ноўгарад|Горкі]], [[Казань]], [[Кіеў]], [[Краснаярск]], [[Уладзівасток]], [[Архангельск]], [[Уфа|Уфу]], [[Ліпецк]] і шматлікія іншыя. Аднак у кожным з гэтых гарадоў лёс РВЗ-6 апынуўся сваім. Так, напрыклад, Масква адмовілася ад РВЗ-6 у карысць чэскіх вагонаў і перадала свае РВЗ-6 Ташкенту. У большасьці іншых трамвайных гаспадарак СССР вагоны РВЗ-6 трывала ўкараніліся, у шэрагу буйных гарадоў краіны яны сталі адзіным відам рухомага саставу, як, напрыклад, у Казані пасьля адстаўкі МТВ-82 ад працы з пасажырамі. У гарадах, дзе рухомы састаў быў разнастайны, як правіла, існавала [[трамвайнае дэпо]], якое спэцыялізуецца на РВЗ-6. Такая сытуацыя склалася ў Горкім, дзе з 1986 году дэпо № 1 працавала вылучна з чэскімі [[Tatra T3|«Татрамі» T3]], дэпо № 3 — вылучна з айчыннымі [[УКВЗ|усьць-катаўскімі]] [[КТМ-5]], а дэпо № 2 працавала як з T3, так і зь вельмі значным паркам РВЗ-6 розных мадыфікацыяў. Як правіла, РВЗ-6 эксплюатаваліся да поўнага зносу. Вагоны позьняга выпуску зношваліся хутчэй, чым раньняга; але паколькі РВЗ працягваў выпуск запасных частак, рамонт адмысловай складанасьці не ўяўляў. У цяпер зачыненай трамвайнай гаспадарцы Архангельска працаўнікі дэпо пасьпяхова асвоілі аднаўленьне рамы РВЗ-6 пасьля пераломаў, не жадаючы раставацца з гэтымі вагонамі нават пасьля гэтак сур'ёзнай паломкі. У Казані і Ўладзівастоку нейкі час працавалі нават трохвагонныя цягнікі з РВЗ-6. [[Файл:RVZ-DEMZ tram in Minsk 01.jpg|міні|справа|Трамвай [[РВЗ-ДЭМЗ]] — адзіны варыянт мадэрнізацыі РВЗ-6]] У 1997 годзе выпуск запасных частак да РВЗ-6 на заводзе быў спынены. Аднак у краінах [[СНД]] і [[Прыбалтыка|Прыбалтыкі]] у той час яшчэ працавала ад 700 да 800 адзінак рухомага саставу гэтай маркі. Гэта паставіла пад сумнеў магчымасьць далейшай эксплюатацыі РВЗ-6, паколькі самастойная вытворчасьць патрэбных дэталяў не пад сілу пераважнай большасьці трамвайных гаспадарак на тэрыторыі былога СССР. Шчасныя ў пляне фінансаваньня прадпрыемства аддалі перавагу проста адставіць усё РВЗ-6 ад эксплюатацыі, замяніўшы іх на больш сучасныя вагоны; у іншых з-за недахопа рухомага саставу для іх замены была адстаўлена толькі частка вагонаў, каб за кошт іх дэталяў падтрымліваць астатнія. Толькі ў [[Беларусь|Беларусі]] была праведзена праграма мадэрнізацыі РВЗ-6 з мэтай падаўжэньня іх тэрміну эксплюатацыі, якія атрымалі неафіцыйную назву [[РВЗ-ДЭМЗ]]. Было мадэрнізавана 15 вагонаў, усе яны працавалі ў [[Менск]]у да верасьня 2008 году. Па сваім вонкавым выглядзе яны значна адрозьніваліся ад зыходнага варыянту вагона. На студзень 2007 году РВЗ-6 працягваюць таксама эксплюатавацца ў Новасыбірску, Казані (адстаўлены ад эксплюатацыі ў сярэдзіне 2009 г.), Хабараўску, Камсамольску-на-Амуры, Уладзівастоку, Уфе (адстаўлены ад працы 19.10.2009), [[Даўгаўпілс]]е, [[Віцебск]]е (сьпіс няпоўны). У шэрагу гарадоў, дзе пасажырскіх трамваяў РВЗ-6 ужо не засталося, працягваюць працаваць спэцыяльныя вагоны на іх базе. Больш таго, спэцыяльныя вагоны на базе РВЗ-6 існуюць нават у тых гарадах, дзе ніколі не было пасажырскіх РВЗ-6, напрыклад, у [[Санкт-Пецярбург]]у. У 1970-х гадах, напрыклад, на рамзаводах на базе РВЗ-6 вырабляліся лябараторыі па кантролі кантактнай сеткі і перадаваліся нават у гарады, дзе РВЗ-6 не ўжываліся ў пасажырскім руху. Як правіла, пераробцы ў спэцыяльны рухомы састаў падвяргаліся вагоны мадыфікацый РВЗ-6М і РВЗ-6М2 раньняга выпуску, дзе не было праблем з мэханічнай надзейнасьцю рамы. Да прыкладу, у Ніжнім Ноўгарадзе, дзе апошні пасажырскі РВЗ-6М2 № 2830 быў адстаўлены ад працы з пасажырамі ў лістападзе 2004 году, у спраўным стане падтрымліваюцца два вагоны-палівамоўшчыка на базе РВЗ-6М і два вагоны-вышкі для абслугоўваньня кантактнай сеткі на базе РВЗ-6М2 раньняга выпуску. == Мадыфікацыі == * '''РВЗ-6''' — дапрацаваны варыянт вагонаў РВЗ-57. Будаваліся з 1960 па 1966 год, пабудавана 918 вагонаў. Усе трамваі гэтага варыянту абсталёўваліся ампірнай эмблемай заводу-вытворцы, раньнія вагоны можна адрозьніць па трохакеннаму кармавому ўскрайку. * '''РВЗ-6М''' — мадэрнізавана каляска, павялічана магутнасьць цягавых рухавікоў. Будаваліся з 1966 па 1974 год, выпушчана 1988 вагонаў. З 1972 году зьмянілася эмблема заводу-вытворцы — замест ампірнай «крылатай зоркі» на яе месцы сталі ўсталёўвацца лягатып з трох лацінскіх літар RVR — абрэвіятуры РВЗ на латыскай мове (Rigas Vagonbuves Rupnica). Такім чынам, разьмяшчэньне эмблемы RVR на лэбавым ускрайку адназначна паказвае на мадыфікацыю РВЗ-6М. * '''РВЗ-6М2''' ('''71-17''') — зьявілася магчымасьць працы па США ў складзе з 2 і 3 вагонаў. Будаваліся з 1974 па 1987 год, пабудавана 3110 вагонаў. Над фарай і пад заднімі ўсходамі на даху зьявіліся па дзьве разэткі ў прастакутнай выштамповке для злучэньня міжвагонных кабеляў, прыбрана спадніца ва ўскрайках, эмблема RVR перанесена на правы борт вагона за першыя дзьверы. У сваю чаргу РВЗ-6М2 можна таксама падпадзяліць на раньнюю і позьнюю падмадыфікацыі. Яны адрозьніваліся схемай кантролера і не маглі быць сумесна счэпленыя ў адзін цягнік па США — у позьняй мадыфікацыі быў паменшаны лік міжвагонных кабеляў і разэтка на кожным ускрайку засталася адна ў квадратнай выштамповке. Акрамя таго, з 1983—1984 гг. на РВЗ-6М2 перастаў усталёўвацца верхні храмаваны [[молдынг]], а з 1985 году і ніжні. == Адзнака праектаў== Трамвайны вагон РВЗ-6 з тэхнічнага пункту гледжаньня ўяўляў вялікі крок наперад у савецкім трамваябудаўніцтве. Па сутнасьці ён зьяўляўся першым самастойна распрацаваным у [[СССР]] [[трамвай|трамваем]] канцэпцыі PCC — аднабаковым вагонам з апорным корпусам для працы на бездупіковых лініях і каляскамі маставога тыпу з падгумавымі коламі, абсталяваным ускоснай нізкавольтнай аўтаматычнай РКСК. Асобныя элемэнты гэтага набору рэалізоўваліся і раней — на вагонах тыпаў М-38, [[ЛМ-36|ЛМ/ЛП-36]], [[ЛМ-49|ЛМ/ЛП-49]], [[ЛМ-57]], аднак да 1960 году распрацаваць цалкам працаздольны вагон з усім гэтым спалучэньнем канструктыўных элемэнтаў атрымалася толькі рыжанам. Ненадзейная канструкцыя дасьледчых даваенных М-38 і ЛМ/ЛП-36 прычынілася зваротнай замены іх абсталяваньня на меней складаныя і больш звыклыя ў той час колы звычайнага тыпу і часткова на НСК. Аднабаковы трамвай з апорным корпусам ЛМ-49 па-ранейшаму абсталёўваўся НСК і не меў калясак маставога тыпу. Блізкі па часе стварэнЬня ЛМ-57 абсталёўваўся каляскамі маставога тыпу, але не атрымаў першапачаткова для яго РКСК, якая плянавалася. Пазьнейшыя па часе стварэньня савецкія трамваі тыпаў КТМ-5 і [[ЛМ-68]] ня мелі прынцыповых навінаў у параўнаньні з РВЗ-6, хоць вельмі моцна адрозьніваліся па вонкавым выглядзе і тэхнічнаму выкананьню. Першы зь іх наогул цяжка назваць арыгінальнай распрацоўкай, паколькі КТМ-5 першапачаткова ўяўляў сабою няўдалую спробу скапіяваць па прыладзе чэскую [[Tatra T3|«Татру» T3]] зь вялікай дольлю ўплыву канструкцыі і дызайну ленінградзкага ЛМ-57. Магчымасць працы па США, якая адсутнічае ў РВЗ-6 у параўнаньні з КТМ-5 і ЛМ-68 была пасьпяхова ўведзена ў мадыфікацыі РВЗ-6М2. Зь іншага боку, усе інавацыі былі ўведзеныя ў вагон адразу, і ён з самага пачатку ўжо ня меў рэзэрваў па далейшым разьвіцьці. Усе ўдасканаленьні насілі характар толькі ўхіленьня недахопаў зыходнай канструкцыі і падвышэньня агульнай надзейнасьці. Нават мадыфікацыя РВЗ-6М2 задзейнічала прынцыпова закладзеную ў РКСК магчымасьць працы па США. Ніякіх прац па стварэньні трохдзьвернай мадыфікацыі ці сучленёнага варыянту РВЗ-6 не вялося, не вядома ніякіх фактаў ужываньня на РВЗ-6 больш прагрэсіўнай [[ЦІСК|тырыстарна-імпульснай сыстэмы кіраваньня]] токам праз ТЭД (такія экспэрымэнты праводзіліся з вагонамі тыпаў КТМ-5 і ЛМ-68). У выніку (асабліва пасьля зьяўлення імпартных чэскіх трамваяў і ленінградзкага ЛМ-68) шматлікія спэцыялісты расцэньвалі РВЗ-6 як вагон архаічнага дызайну, як вонкавага, так і ўнутранага. Да безумоўных перавагаў РВЗ-6 у параўнаньні з вагонамі папярэдняга пакаленьня варта аднесьці больш камфортную працу кіроўцы — РКСК пазбаўляла кіроўцу ад працы цяжкай ручкай кантролера. Акрамя таго, яна дазваляла больш аптымальна з пункту гледжаньня выдатку электраэнэргіі набіраць хуткасьць, у яе схеме таксама мелася і магчымасьць рэкупэрацыйнага тармажэньня. Вялікая колькасьць зручных мяккіх сядушак канапавага тыпу і дзьве дзьверы ва ўскрайках вагону ідэальна падыходзілі для ліній зь сярэдняй пасажыраплыньню; у зімовы час у вагоне гэта дазваляла захаваць больш цяпла. У параўнаньні з чэскімі «Татрамі» і КТМ-5 раньняга выпуску РВЗ-6 быў цалкам бясшумны на прыпынках — у яго адсутнічаў увесь час працавальны матор-генэратар для сілкаваньня нізкавольтных ланцугоў. Правільна наладжаныя пнэўматычныя прывады дзьвярэй і тармазы пры сваёй працы выраблялі цалкам прыемны нягучны шум у параўнаньні з рэзкім выцьцём дзьвярных электраматораў «Татры» ці скрыгатным гукам ланцужнога прываду ссоўных дзьвярэй КТМ-5. Недахопы РВЗ-6 былі зваротным бокам яго ж добрых якасьцяў. Апроч згадвальнай слабой рамы ў вагонаў позьняга выпуску, двухдзьверны корпус не забясьпечваў камфортнай паездкі на лініях з вялікай пасажыраплыньню ў самы розрух. Нізкія ў параўнаньні з КТМ-5 і ЛМ-68 вокны абмяжоўвалі агляднасьць для стаячых пасажыраў. Бясшумнасьць на прыпынках была дасягнута коштам адмовы ад поўнай гальванічнай разьвязкі высакавольтнай і нізкавольтнай сыстэм электраабсталяваньня вагону. Нізкавольтная электрыка ў РВЗ-6 была гальванічна злучана з [[Кантактная сетка|кантактнай сеткай]], паколькі яна сілкавалася ад [[электрычны акумулятар|акумулятара]], падлучанага да кантактнай сеткі праз кампрэсар, ланцугі асьвятленьня салёну, шунтавыя абмоткі ўзрушанасьці цягавага рухавіка і вэнтылятар астуджэньня пускатармазных рэзыстараў (у якасьці балястнага супраціву). У выпадку няспраўнасьці зьяўлялася магчымасць трапленьня высокай напругі на нізкавольтныя ланцугі. Прынамсі такая сытуацыя рабіла верагоднасьць поўнага выйсьця усяго нізкавольтнага электраабсталяваньня з ладу, у горшым выпадку яна прыводзіла да ўзгараньня вагону, і такія выпадкі вядомыя на практыцы — так, у Ніжнім Ноўгарадзе згарэла сама меней тры спэцыяльных вагоны на базе РВЗ-6. Архаічная канструкцыя аконных рам вельмі часта прыводзіла да бразгату шклоў і перакосу фрамуг фортачак. Падтрыманьне вокнаў і фортачак у спраўным стане патрабавала сталай увагі з боку кіроўцы ці пэрсанала дэпо. Таксама ў некаторых сытуацыях было недастаткова адзінай фары вагона. Таксама агульным недахопам усіх вагонаў з каляскамі маставога тыпу з адзінарным падвешваньнем быў іх моцны дэфармавальны ўплыў на рэйкавы шлях (гл. падпраздзел ''[[#Каляскі]]''). == Апісаньне канструкцыі == === Кузаў === Кузаў РВЗ-6 уяўляў сабою [[сталь]]ны зварны каркас з профіляў рознай таўшчыні і перасекі, абабіты [[Алюміній|алюмініевымі]] лістамі, якія прыклёпваліся да апорных канструкцыяў каркасу кузава і паміж сабой.<ref group="p">Старонкі 8—9</ref> На верх даху па меркаваньнях тэхнікі бясьпекі насцілалася гумовае пакрыцьцё, ізалявальнае працавальнага на даху чалавека ад кузаву вагона (які злучаны з заземленымі хадавымі рэйкамі) і паляпшаючае счапленьне паміж абуткам працаўніка і спусцістай паверхняй даху. Знутры кузаў абшываўся аздобнай лякаванай фанерай, у вагонах позьняга выпуску ўнутраную ашалёўку сталі рабіць з плястыка. Паміж вонкавай і ўнутранай ашалёўкамі кузава разьмяшчаўся адмысловы шумапаглынальны матэрыял. Для паляпшэньня [[Тэхнічная эстэтыка|эстэтычнага ўспрыманьня]] пасажырамі шэраг мэталічных дэталяў (поручні, ручкі, аконныя элемэнты) [[хром|храм]]аваліся. У РВЗ-6 раньняга выпуску падлога была дашчанытая, насьцілалася на профілі рамы кузауа і пакрывалася хуткасьменным рэечным пакрыцьцём. Аднак даволі хутка дашчаную падлогу з рэйкамі замянілі на насьціл з [[бакеліт]]азаванай [[Фанера|фанеры]], пакрытай [[Гума|гумай]]<ref group="p">Старонка 9</ref>. Для доступу да шэрагу вузлоў і агрэгатаў у падлозе былі зробленыя люкі. Сядушкі мяккія, [[канапа]]нага тыпу, однашэраговыя па левым борце вагону і двухшэраговыя па правым. Знадворку кузаў вагону на заводзе афарбоўваўся пентафталенымі эмалямі крэмавага (верх і спадніца) і цёмна-бардовага колераў (борт). Радзей сустракаўся «інверсны» варыянт завадзкой афарбоўкі, калі цёмна-бардовай былі толькі спадніца вагону і падваконная паласа, а ўсё астатняе афарбоўвалася крэмавай фарбай. Кузаў мадыфікацыі РВЗ-6М2 некалькі адрозьніваўся ад кузаву арыгінальных РВЗ-6 і РВЗ-6М: сьпераду і ззаду ў раме кузаву былі ўсталяваны бэлькі для мацаваньня счэпных прыбораў, ва ўскрайках кузава ў спадніцы вагону былі зробленыя выразы для вольнага перасоўваньня счэпных прыбораў пры працы ў складзе цягніка (у РВЗ-6 і РВЗ-6М спадніца зьяўляецца суцэльнай). У параўнаньні з папярэдняй выпусканай на РВЗ мадэльлю трамвайнага вагону МТВ-82 кузаў РВЗ-6 мае больш разьвітае лэбавае шкленьне і больш гарманічнае стаўленьне закругленьняў і скосаў ва ўскрайках, з-за чаго пры не занадта моцна адрозных ад МТВ-82 габарытах ён выглядае больш стройным і «падцягнутым». === Каляскі === РВЗ-6 абсталёўваўся каляскамі маставога тыпу з адзінарным падвешваньнем на шрубавых [[спружына]]х<ref group="p">Старонкі 18—20</ref>. Каляскі падкочваліся пад вагон і мацаваліся да яго пасродкам шкварневога вузла, які дазваляе калясцы паварочвацца вакол вэртыкальнай восі і зьдзяйсьняць невялікія ваганьні каля яе гарызантальнай плоскасьці. У адрозьненьне ад старых вагонаў з каляскамі падвойнага падвешваньня (з буксовым і цэнтральным падвешваньнем), новая канструкцыя, якая мае толькі цэнтральнае падвешваньне, была лягчэй і малашумней пры руху. Аднак адмова ад другой прыступкі падвешваньня прыводзіў да ўзрастаньня непадрэсаваных мас усяго вагона і, як следства, да большага разбуральнага ўздзеяньня вагону на рэйкавы шлях. Эксплюатацыя РВЗ-6 (як і ЛМ-68, КТМ-5, [[Tatra T3|«Татра» T3]]) на слабых шляхах прыводзіла да іх інтэнсіўнага хвалепадобнага зносу, які да зьяўлення калясак маставога тыпу быў незнаёмы пуцявікам. Напрыклад, пачатак інтэнсіўнай эксплюатацыі рухомага саставу гэтых тыпаў у Горкім запатрабавала буйнай рэканструкцыі шляхавой гаспадаркі і абсталяваньня гарадзкога трамвайнага прадпрыемства сродкамі процідзеяньня — спэцыялізаванымі вагонамі-рэйкашліфавальнікамі. Каляскі абсталёўваліся мэханічным калодачна-барабанным [[мэханічны тормаз|тормазам]], які пры звычайных рэжымах працы выкарыстоўваўся для датармажэньня вагону пасьля знясіленьня электрадынамічнага тормазу і прыводзіўся ў дзеянне сьціснутым паветрам<ref group="p">Старонкі 55—63</ref>. Паміж колавымі парамі, па баках падоўжных баляк каляскі разьмяшчаліся чаравікі магнітарэйкавых тармазоў. === Пнэўмаабсталяваньне === Вагоны тыпу РВЗ-6 абсталёўваліся пнэўматычным абсталяваньнем<ref group="p">Старонкі 68—82</ref>, што было неўласціва канцэпцыі позьніх трамваяў PCC і ім падобных, на якіх усе пнэўмапрывады былі замененыя электрамагнітнымі. Пнэўматыка складалася з [[кампрэсар]]у, прыводны ў дзеяньне асобным электрарухавіком, паветраны фільтр для ачысткі забортнага [[паветра]], рэзэрвуары для яго захоўваньня, электрапнэўматычны рэгулятар ціску ў сыстэме, ахоўны кляпан, прызначаны для аварыйнага страўліваньня залішняга ціску ў пнэўмасыстэме пры адмове рэгулятара ціску, галоўную магістраль і прылады-спажыўцы сьціснутага паветра. Пнэўматычны прывад мелі мэханізмы адкрыцьця-зачыненьня дзьвярэй і калодачна-барабанных тармазоў. Кіраваньне пнэўмаабсталяваньнем ажыцьцяўлялася вылучна кіроўцам вагона. === Электраабсталяваньне === Вагон тыпу РВЗ-6 атрымлівае электрычную энэргію ад кантактнай сеткі [[Электрычная напруга|напругай]] 600 [[вольт|В]] пасродкам [[дугавы токапрымач|токапрымача бугельнага тыпу]]<ref group="p">Старонка 106</ref>. Другім [[правадыр]]ом у ланцугі «цягавая падстанцыя&nbsp;— трамвайны вагон» зьяўляецца [[рэйка]]вы шлях. Для прыгнечаньня іскрэньня, які стварае перашкоды радыёпрыёму, РВЗ-6 абсталёўваўся радыёрэактарам<ref group="p">Старонка 153</ref> (шпулькай індуктыўнасьці), які ўсталёўваўся на даху вагону над першай каляскай. Электрычная частка вагона РВЗ-6 складалася зь цягавых рухавікоў, пускатармазных [[Рэзыстар|супраціваў]], аўтаматычнага групавога рэастатнага кантролера для камутацыі сілавых электрычных ланцугоў вагону<ref group="p">Старонкі 122—123</ref>. Пры стартаваньні зь месца пускатармазныя супрацівы ўключаліся пасьлядоўна з рухавікамі, а па меры набору [[Хуткасьць|хуткасьці]] яны пачыналі ступеніста выводзіцца рэастатным кантролерам; пасьля выйсьця рухавікоў на аўтаматычную характарыстыку пры поўнай узрушанасьці, з мэтай далейшага павелічэньня хуткасьці вагону, рэастатны кантролер памяншаў ступень узрушанасьці цягавых рухавікоў, пасродкам уводу супраціваў у ланцуг іх шунтовых абмотак. Пры неабходнасьці зьніжэньня хуткасьці індывідуальныя сілавыя кантактары фармавалі адключаную ад кантактнай сеткі замкнёны ланцуг зь цягавых рухавікоў (працавальных у рэжыме [[электрычны генэратар|генэратару электраэнергіі]]) і ўключаных у якасьці нагрузкі тармазных супраціваў. [[Электрычны ток|Ток]], які ўзьнікае ў гэтым ланцугу, стварае ўсярэдзіне абмотак індуктара і якары цягавых рухавікоў процінакіраваныя [[Магнітны струмень|магнітныя струмені]], што прыводзяць да ўзьнікненьня [[Момант сілы|мэханічнага моманту сілы]], які імкнецца спыніць кручэньне якара. Такім чынам рэалізуецца электрадынамічнае тармажэньне вагону. Дапаможнае электраабсталяваньне складаецца з наступных вузлоў і ланцугоў: * акумулятарнай батарэі для аўтаномнага сілкаваньня шэрагу прыладаў; * ланцугі кіраваньня групавым рэастатным кантролерам; * ланцугі вонкавага і ўнутранага асьвятленьня; * ланцугі абаграваньня пасажырскага салёну і кабіны кіроўцы; * ланцугі прымусовай вэнтыляцыі пускатармазных супраціваў; * ланцугі электраматора кампрэсара і рэгулятара ціску ў сыстэме; * ланцугі сьветлавой і звонковой сыгналізацыі; * сыстэму абвесткі зь мікрафонам і ўзмацняльнікам, зьмешчанымі ў кабіне і гучнагаварыцелямі, усталяванымі у пасажырскім салёне. Хоць шматлікія спажыўцы ў гэтым сьпісе зьяўляюцца нізкавольтнымі, РВЗ-6 ня меў асобнай гальванічна разьвязанай з кантактнай сеткай электрычнай падсыстэмы. Замест гэтага шэраг высакавольтных спажыўцоў электраэнэргіі і акумулятарная батарэя падлучаліся паміж сабой такім чынам, каб паміж вызначанымі дзьвюма кропкамі гэтага комплексу вузлоў і агрэгатаў фармавалася рознасьць патэнцыялаў у 48 В. Нізкавольтныя спажыўцы, разьлічаныя на гэтую напругу, атрымлівалі электраэнэргію шляхам паралельнага падлучэньня да гэтых дзьвюх кропак<ref group="p">Старонкі 180—189</ref>. Мадыфікацыя РВЗ-6М2 апроч згадвальных вышэй прылад абсталёўвалася таксама абсталяваньнем, якое дазваляе адключыць мясцовае кіраваньне групавым кантролерам другога вагону ў складзе цягніка па сыстэме шматлікіх адзінак і перавесьці яго на вядучы вагон<ref group="p">Старонкі 244—247</ref>. Таксама РВЗ-6М2 абсталёўваўся дадатковай чыста электрычнай (у адрозьненьне ад магістральных чыгунак і трамваяў раньняга пэрыяду) схемай для аўтаматычнага экстранага тармажэньня вагонаў цягніка ў выпадку яго парыву. == Дадатковыя зьвесткі == * РВЗ-6 раньняга выпуску мелі тры задніх шклы замест аднаго ў пазьнейшых, і іх кармавы ўскраек мог прама ў дэпо абсталёўвацца дзьвярамі для прыёму насілак з параненымі — спадчына досьведу Вялікай Айчыннай вайны, калі трамваі выкарыстоўваліся ў якасці санітарнага транспарту. Гэты асьпект спэцыяльна абумаўляўся ў патрабаваньнях замоўцы да вытворцаў трамвайных вагонаў. * РВЗ-6 быў адзіным відам савецкага трамвайнага рухомага саставу, чыя эмблема «RVR» была напісана лацінскімі літарамі. Часам гэта ўводзіла ў зман [[турыст]]аў, якія лічылі РВЗ-6 імпартнымі трамваямі. * У Горкім з-за сваіх габарытаў РВЗ-6 насілу зьмяшчаліся ў будынкі дэпо № 1, якое было пабудавана ў канцы 1920-х гадоў у [[Ніжагародзкі крэмль|Ніжагародзкім крамлі]] і было разьлічана на значна меней габарытныя двухвосевыя трамвайныя вагоны. * У цэлым РВЗ-6 ацэньваўся пазытыўна кіроўцамі і рамонтнікамі. Больш таго, некаторыя працаўнікі былі верныя толькі яму, напрыклад, у Ніжнім Ноўгарадзе кіроўца Андрэй Багалепаў і рамонтная брыгада дэпо № 2 падтрымлівалі ў спраўным стане апошні пакінуты ў горадзе лінейны вагон 20-летняга тэрміну службы. Калі гэты РВЗ-6 рашэньнем звыш быў адстаўлены ад працы з пасажырамі і перададзены ў музэй электратранспарту, па заканчэньні тэрміновага працоўнага кантракту яго кіроўца звольніўся з дэпо № 2. == Дзе можна ўбачыць == [[Файл:Музейный РВЗ-6.jpg|300пкс|міні|Музэйны РВЗ-6 у Ташкенце]] Апроч гарадоў, дзе РВЗ-6 усё яшчэ эксплюатуюцца ў якасьці лінейных вагонаў, іх можна ўбачыць у шэрагу музэйных экспазыцыяў трамвайных прадпрыемстваў. Музэйны РВЗ-6М2 у Ніжагародзкім музэі гарэлектратранспарту (з эмблемай ад РВЗ-6) зьяўляецца спраўным хадавым вагонам, але ён зьмешчаны на глухую рэйкавую галінку, не злучаную з астатняй трамвайнай сеткай гораду, і, адпаведна, выконвае ролю статычнага экспанату. Акрамя таго, рама яго кузава моцна зношана, і ёй патрабуецца сур'ёзны рамонт. У 2004 і 2005 гадах ён удзельнічаў у двух трамвайных парадах як музэйны вагон да пастаноўкі яго на стаянку. РВЗ-6 маецца ў калекцыі [[Музэй пасажырскага транспарту Масквы|Музэю пасажырскага транспарту Масквы]]. Апошнія РВЗ-6 Менску сышлі з вуліц гораду ў 2008 году. Адна мадэль РВЗ-6 была пакінута для музэю Трамвайнага парку. Таксама для музэю быў пакінуты адзін [[РВЗ-ДЭМЗ]]. У [[Даўгаўпілс]]е вагоны РВЗ-6 эксплюатуюцца дагэтуль і складаюць большую частку трамвайнага парку. У [[Казанскі трамвай|Казані]] большая частка вагонаў сьпісана ў сьнежні 2007 году, за выключэньнем дзьвюх. Таксама можна сустрэць службовыя РВЗ-6: вышку, зварачныя вагоны, палівамоечны і парадна-экскурсійны. У [[Салавацкі трамвай|Салаваце]] вагоны РВЗ-6 эксплюатуюцца дагэтуль у колькасьці 7 штук, а 1 вагон — у якасьці музэйнага экспанату, усталяваны на пастамэнце. У [[Ліпецк]]у РВЗ-6 эксплюатаваліся да 1995 году. Апошні пакінуты вагон знаходзіцца ў дэпо як музэйны экспанат. Ва [[Уфа|Уфе]] 19 кастрычніка 2009 году спынена эксплюатацыя вагонаў тыпу РВЗ-6М2. Меркавана застанецца спэцыяльны вагон-сеткавымяральнік і адзін лінейны вагон у якасьці музэйнага экспанату. У [[Ташкент|Ташкенце]] эксплюатацыя РВЗ-6 была спынена ўвесну 2008 году. Адзіны вагон дадзенай мадэлі можна ўбачыць у Музэі электратранспарту Ўзбэкістану, які знаходзіцца на тэрыторыі Трамвайнага дэпо № 2. У [[Віцебскі трамвай|Віцебску]] РВЗ-6М складаюць большую частку трамвайнага парку гораду, і іх даволі часта можна ўбачыць на вуліцах Віцебска. У [[Іркуцк]]е прадпрыемствам Іркуцкагарэлектратранс адноўлены і адрэстаўраваны вагон РВЗ-6M2 і выкарыстоўваецца для правядзення экскурсіяў. У [[Хабараўскі трамвай|Хабараўску]] РВЗ-6М2 зьяўляюцца асновай парку дэпо №1 (дэпо №2 эксплюатуе галоўным чынам КТМ) і абслугоўваюць цэнтар і поўдзень гораду. Вагоны выкарыстоўваюцца на 1,2,3 маршрутах. У [[Трамвай Камсамольска-на-Амуры|Камсамольску-на-Амуры]] эксплюатуюцца 19 РВЗ-6М2. == РВЗ-6 у творчасьці аматараў трамвая == РВЗ-6 ганараваўся цэлага прысьвячэньня ў «Каломенскім трамвайным дыфірамбе» Міхася Кучэнева<ref>{{Спасылка|url=http://kolomnatram.ruz.net/articles.php?aid=53|аўтар=Кученев Міхась.|загаловак=Каломенскі трамвайны дыфірамб!|копія=Каломенскі трамвай|архіў=http://www.webcitation.org/65JZlsTQn|archivedate=2012-02-09}}</ref>: == Крыніцы == {{кніга|аўтар=Д. І. Бондаревский, М. С. Черток, А. А. Пономарев.|загаловак= Трамвайные вагоны РВЗ-6М2 и КТМ-5М3|месца=Москва|выдавецтва=Транспорт|год=1975|старонак=256}} {{Крыніцы|group=p}} Іншыя крыніцы {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{кніга|аўтар=Бондаревский Д.&nbsp;І. і&nbsp;інш.|загаловак= Трамвайные вагоны РВЗ-6М2 и КТМ-5М3|месца=Москва|выдавецтва=Транспорт|год=1975}} * Даведнік «Вагоны СССР», 1979. * {{кніга|аўтар=Коссой Ю.&nbsp;М.|загаловак=Ваш друг трамвай. Век нижегородского трамвая|месца=Н. Ноўгарад|выдавецтва=Елень, Яблык|год=1996|старонак=160&nbsp;з., илл., карты|isbn=5-8304-0008-1}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20120404072310/http://tramnn.narod.ru/history/cars/rvz6/index.html Ніжагародскі Трамвай] ** [https://web.archive.org/web/20111128144402/http://tramnn.narod.ru/history/cars/rvz6/rvz6_1.html Доўгі шлях рыжскай «шасцёркі»] ** [https://web.archive.org/web/20120102001444/http://tramnn.narod.ru/history/cars/rvz6/tech/gall.html Дэталёвыя фатаграфіі РВЗ-6] * [https://web.archive.org/web/20111023060732/http://vagons.tramvaj.ru/info.php?m=rvz6 Трамвайныя вагоны] * [http://gortransport.kharkov.ua/ps_models/46/ Харкаў транспартны] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1960 годзе]] [[Катэгорыя:Трамваі Латвіі]] [[Катэгорыя:Транспарт Менску]] [[Катэгорыя:Транспарт Віцебску]] k1ms1tq11086a35wk1nsqjqbhiebioy 0 133052 2330782 2315841 2022-07-31T13:01:13Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Рагнар Клаван |клюб = [[Лінамээсконд Пайдэ|Лінамээсконд]] |нумар = 15 |гады = 2001—2002<br/>2002—2003<br/>2003—2005<br/>2004—2005<br/>2005—2009<br/>2009<br/>2009—2012<br/>2012—2016<br/>2016—2018<br/>2018—2021<br/>2021— |клюбы = [[Элва (футбольны клюб)|Элва]]<br/>[[Тулевік Вільяндзі|Тулевік]]<br/>[[Флёра Талін|Флёра]]<br/>→ [[Валерэнга Осьлё (футбольны клюб)|Валерэнга]] (арэнда)<br/>[[Гэраклес Альмэлё|Гэраклес]]<br/>→ [[АЗ Алькмаар|АЗ]] (арэнда)<br/>[[АЗ Алькмаар|АЗ]]<br/>[[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбург]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]<br/>[[Лінамээсконд Пайдэ|Лінамээсконд]] |гульні(галы) = 31 (11)<br/>28 (2)<br/>28 (2)<br/>2 (0)<br/>97 (4)<br/>12 (0)<br/>66 (0)<br/>125 (4)<br/>39 (1)<br/>61 (0)<br/>17 (3) |нац гады = 2003— |нац зборная = {{Футбол Эстонія|няма}} |нац гульні(галы) = 129 (3) |абнаўленьне(клюб) = 15 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 29 сакавіка 2022 }} '''Рагнар Клаван''' ({{мова-et|Ragnar Klavan}}; нарадзіўся 30 кастрычніка 1985 году, [[Вільяндзі]], [[Эстонская ССР]]) — [[Эстонія|эстонскі]] футбаліст, паўабаронца клюбу «[[Лінамээсконд Пайдэ|Лінамээсконд]]» і [[зборная Эстоніі па футболе|нацыянальнай зборнай Эстоніі]]. Выступае на левым флянзе абароны. == Кар’ера == === Выступы на радзіме === Першым прафэсійным клюбам Клавана быў «[[Элва (футбольны клюб)|Элва]]», за які ён дэбютаваў ва ўзросьце пятнаццаці гадоў. Праз год ён далучыўся да клюбу «[[Тулевік Вільяндзі|Тулевік]]» (Вільяндзі). Пасьля двух сэзонаў у «Тулевіку» Рагнар пераехаў у сталічную «[[Флёра Талін|Флёру]]». === «Валерэнга» === 31 жніўня 2004 году Клаван перайшоў на правах арэнды ў нарвэскі клюб «[[Валерэнга Осьлё (футбольны клюб)|Валерэнга]]», за які гуляў на працягу трох месяцаў<ref>[http://soccernet.ee/news.php?id=7259 «Klavan siirdub Norrasse»]. Soccernet.ee.</ref>. === «Гэраклес» === 4 жніўня 2005 году Рагнар падпісаў трохгадовы кантракт зь нідэрляндзкім клюбам «[[Гэраклес Альмэлё|Гэраклес]]», які толькі падпрапіў у [[Эрэдывізія|Эрэдывізію]]<ref>[http://soccernet.ee/news.php?id=9339 «Klavanist sai Heraclese mangija»]. Soccernet.ee.</ref>. Празь пяць дзён пасьля гэтага згуляў свой першы матч за новы клюб супраць клюбу [[РКСВ ДКГ Амстэрдам|РКСВ ДКГ]]. Свой першы гол у Эрэдывізіі забіў 24 жніўня 2007 году на 76 хвіліне матча супраць «[[Рода Керкрадэ|Роды]]», дзе гуляў ягоны партнэр па зборнай [[Андрэс Опэр]]. === АЗ === У канцы студзеня 2009 году Рагнар перайшоў на правах арэнды з правам выкупу ў клюб [[АЗ Алькмаар|АЗ]]<ref>[http://football.ua/netherlands/news/57577.html АЗ подписал защитника Хераклеса]. football.ua</ref>, дэбютаваўшы ў складзе клюбу 5 лютага 2009 году ў матчы супраць «Роды» (1:0)<ref>[http://football.ua/netherlands/news/58260.html Голландия. Дежурная победа АЗ и долгожданный триумф Фейеноорда]. football.ua</ref>. === «Аўгсбург» === 2 ліпеня 2012 году заключыў двухгадовы кантракт зь нямецкім клюбам «[[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбург]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20120805073046/http://www.fcaugsburg.de/cms/website.php FCA verpflichtet Ragnar Klavan]. fcaugsburg.de</ref>. == Міжнародная кар’ера == За [[зборная Эстоніі па футболе|зборную Эстоніі]] дэбютаваў 3 ліпеня 2003 году ў матчы супраць [[зборная Летувы па футболе|зборнай Летувы]] на [[Балтыйскі кубак па футболе|Балтыйскім кубку]]. Свой першы гол за зборную забіў 31 траўня 2006 году ў таварыскім матчы супраць [[зборная Новай Зэляндыі па футболе|зборнай Новай Зэляндыі]]. == Дасягненьні == '''«Флёра»''': * [[Чэмпіянат Эстоніі па футболе|Чэмпіён Эстоніі]]: 2003 * Уладальнік [[Кубак Эстоніі па футболе|Кубка Эстоніі]]: 2003 * Уладальнік [[Супэркубак Эстоніі па футболе|Супэркубка Эстоніі]]: 2003 '''«Валерэнга»''': * [[Чэмпіянат Нарвэгіі па футболе|Чэмпіён Нарвэгіі]]: 2005 '''АЗ''': * [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе|Чэмпіён Нідэрляндаў]]: 2009 == Асабістае жыцьцё == Бацька Рагнара таксама быў футбалістам, гуляючы ў складзе зборнай Эстоніі ў 1990-х гадох. Рагнар цяпер сустракаецца з эстонскай сьпявачкай [[Лена Куўрмаа|Ленай Куўрмаа]] з гурта [[Vanilla Ninja]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20090316201131/http://soccernet.espn.go.com/players/stats?id=37085&cc=5739 Профіль] на сайце ESPN * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} * [http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=2298 Статыстыка] на сайце National Football Teams {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Клаван, Рагнар}} [[Катэгорыя:Эстонскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Эстоніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тулевік» Вільяндзі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Флёра» Талін]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Валерэнга» Осьлё]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гэраклес» Альмэлё]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу АЗ Алькмаар]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аўгсбург»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кальяры»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лінамээсконд» Пайдэ]] o5a5xhe8viqp3c2w0jzyd6t808rqu13 0 133244 2330820 2315809 2022-07-31T15:26:44Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Стыў Манданда |клюб = [[Алімпік Марсэль]] |нумар = 30 |гады = 2005—2008<br/>2007—2008<br/>2008—2016<br/>2016—2017<br/>2017— |клюбы = [[Гаўр (футбольны клюб)|Гаўр]]<br/>→ [[Алімпік Марсэль]] (арэнда)<br/>[[Алімпік Марсэль]]<br/>[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]<br/>[[Алімпік Марсэль]] |гульні(галы) = 67 (0)<br/>34 (0)<br/>300 (0)<br/>9 (0)<br/>135 (0) |нац гады = 2008— |нац зборная = {{Футбол Францыя|няма}} |нац гульні(галы) = 34 (0) |абнаўленьне(клюб) = 21 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 11 лістапада 2020 }} '''Стыў Манданда''' ({{мова-fr|Steve Mandanda}}; нарадзіўся 28 сакавіка 1985 году, [[Кіншаса]], [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга|Заір]]) — францускі футбаліст кангалескага паходжаньня, які выступае за марсэльскі клюб «[[Алімпік Марсэль|Алімпік]]» і [[зборная Францыі па футболе|нацыянальную зборную Францыі]]. Чэмпіён сьвету 2018 году. == Клюбная кар’ера == === Раньнія гады === Стыў зьяўляецца старэйшым з чатырох сыноў у сям’і. Неўзабаве пасьля нараджэньня Стыва ягоны бацька зьехаў у [[Францыя|Францыю]]. Пасьля таго як Стыву споўнілася два гады, ён разам з маці пераехаў за бацькам. Першыя два гады сям’я жыла ў [[Эўро]], затым пераехала на адзін год у [[Нэвэр]], пасьля чаго вярнулася назад у [[Нармандыя|Нармандыю]]. === «Гаўр» === У 15 гадоў Стыў трапіў у сыстэму футбольнага клюбу «[[Гаўр (футбольны клюб)|Гаўр]]». Першапачаткова ён абраў клюб «[[Кан (футбольны клюб)|Кан]]», але пасьля аднаго з матчаў ён трапіў у лякарню з апэндыцытам. Пасьля апэрацыі Стыва й ягоных бацькоў знайшоў скаўт «Гаўру», які ўгаварыў таленавітага брамніка зьмяніць клюб. Стыў чатыры гады выступаў за розныя моладзевыя каманды, пасьля чаго ў [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2004—2005 гадоў|сэзоне 2004—2005 гадоў]] быў пераведзены ў асноўны склад каманды, якая выступала тады ў [[Француская Ліга 2|Лізе 2]]. === «Алімпік» Марсэль === У «[[Алімпік Марсэль|Марсэль]]» Стыў прыехаў 23 ліпеня 2007 году<ref>[https://web.archive.org/web/20100723084931/http://www.om.net/fr/Saison/101002/Actualites/31797/Accord_trouve_pour_Steve_Mandanda Accord trouvé pour Steve Mandanda]. OM.net</ref>, і ўжо на наступны дзень прыступіў да трэніровак з камандай<ref>[https://web.archive.org/web/20170315005542/http://www.om.net/en/Saison/101002/Actualites/31800/Steve_Mandanda_A_really_really_high_level Steve Mandanda: «A really, really high level»]. OM.net</ref>. У камандзе ён атрымаў 30-ы нумар і першапачаткова плянаваўся як другі брамнік пасьля [[Сэдрык Карасо|Сэдрыка Карасо]]. Аднак у жніўні 2008 году, калі Карасо атрымаў цяжкую траўму ахіла<ref>[http://news.sport-express.ru/2008-03-19/227417/ Каррасо готов к возвращению на поле]. sport-express.ru</ref> й выбыў на доўгі тэрмін, трэнэру каманды прыйшлося даверыць месца ў браме маладому галкіпэру. Ягоны дэбют адбыўся ў госьцевым матчы пятага туру супраць клюбу «Кан», які «Алімпік» перамог зь лікам 2:1<ref>[http://www.championat.ru/football/article-13170.html Дебют Стива Манданды принёс первую победу «Марселю»]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. championat.ru</ref>. == Міжнародная кар’ера == Стыў перад дэбютам у галоўнай [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] выступаў за розныя моладзевыя зборныя. Ягоны дэбют у зборнай прыйшоўся на таварыскі матч супраць [[Зборная Эквадору па футболе|зборнай Эквадору]] 27 траўня 2008 году, Манданда выйшаў адразу пасьля перапынку, замяніўшы [[Сэбаст’ен Фрэй|Сэбаст’ена Фрэя]] й здолеў захаваць сваю браму ў недатыкальнасьці, той матч скончыўся перамогай францускай зборнай зь лікам 2:0. == Дасягненьні == '''«Алімпік»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2010 * Уладальнік [[Кубак Францускай лігі па футболе|Кубка лігі Францыі]]: 2010, 2011, 2012 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2010, 2011 '''Францыя''': * Чэмпіён сьвету: [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160623013845/http://www.stevemandanda.net/ Афіцыйны сайт] * [https://web.archive.org/web/20120127070306/http://www.om.net/fr/Equipes/201002/Effectif_pro/1689/Mandanda Профіль на афіцыйным сайце ФК Алімпік Марсэль] * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} * [https://web.archive.org/web/20121015134739/http://www.lfp.fr/joueur/mandanda-steve Статыстыка] на сайце LFP.fr * [http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=26016 Статыстыка] на сайце National Football Teams {{Склад ФК Алімпік Марсэль}} {{Навігацыйная група |назоў = Манданда ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Францыя}}; |Францыя на ЧЭ-2008 |Францыя на ЧС-2010 |Францыя на ЧЭ-2012 |Францыя на ЧЭ-2016 |Францыя на ЧС-2018 |Францыя на ЧЭ-2020 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манданда, Стыў}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кіншасе]] [[Катэгорыя:Францускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гаўр»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Алімпік» Марсэль]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Крыстал Пэлас» Лёндан]] l5slcuro79ywcjzcv7iivpzkybamhww 0 139163 2330795 2304911 2022-07-31T14:00:55Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Рэжыца |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Рэжыца |Арыгінальная назва = Rēzekne |Герб = Coat of Arms of Rēzekne.svg |Сьцяг = Flag of Rēzekne.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Латгалія]] |Край = |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 17.48 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 158 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 31216 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-46(01-06) |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Руины Резекненского замка.jpg |Апісаньне выявы = На Замкавай гары |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 30 |Шырата сэкундаў = 23 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 19 |Даўгата сэкундаў = 50 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Рэжыца''' ({{мова-lv|Rēzekne|скарочана}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]], на рацэ [[Рэжыца (рака)|Рэжыцы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Рэжыцкі край|Рэжыцкага краю]] (не ўваходзіць у яго склад). Плошча 17,48 км². Насельніцтва на 2016 год — 31 216 чалавек. Знаходзіцца за 238 км на паўднёвы ўсход ад [[Рыга|Рыгі]]. Рэжыца — даўняе [[мястэчка]] [[Інфлянцкае ваяводзтва|гістарычных Інфлянтаў]] ([[Латгалія|Латгаліі]]). Да нашага часу тут захаваліся замак, саборная царква Раства Багародзіцы і Зялёная сынагога, помнікі архітэктуры XIII—XIX стагодзьдзяў. == Гісторыя == === Раньнія часы === Паселішча ўзьнікла вакол [[латгалы|латгальскай]] фартэцыі, якая існавала ў IX—XIII стагодзьдзях да ейнага зруйнаваньня [[Лівонскі Ордэн|Лівонскім Ордэнам]]. Рыцары гэтага Ордэну збудавалі новы замак (захаваліся руіны). Першы пісьмовы ўпамін пра Рэжыцу ({{мова-de|Rositten|скарочана}}, ''Разы́тэн'') датуецца 1285 годзе === Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім === 30 жніўня 1559 году [[Лівонскі ордэн]] перайшоў пад пратэктарат [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У 1566 годзе Рэжыца ўвайшла ва ўтворанае Задзьвінскае княства. У 1677 годзе мястэчка ўвайшло ў склад [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкага ваяводзтва]]. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Рэжыца апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], сьпярша ў Пскоўскай губэрні, з 1776 у Полацкай губэрні, а з 1802 — у [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. У 1772 годзе яна стала цэнтрам павету, а ў 1773 годзе атрымала статус места. На 1867 год у Рэжыцы быў 771 будынак (зь іх 14 мураваных), на 1884 год — 1397 будынкаў (148 мураваных). У 1917 годзе тут адбыўся Першы зьезд латышоў і латгалаў. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1918 годзе Рэжыцу занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]. === Найноўшы час === 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Рэжыца ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 20.</ref>. У 1920 годзе бальшавікі перадалі места Латвіі. == Насельніцтва == === Дэмаграфія === * '''XIX стагодзьдзе''': 1837 год — 3 тыс. чал.; 1867 год — 7306 чал.; 1884 год — 10 580 чал., зь іх 810 каталікоў, 628 праваслаўных, 73 пратэстанты, 2490 раскольнікаў, 22 адзінаверцы, 7336 юдэяў і 1 мусульманін<ref>Manteuffel G. Rzeżyca // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|10к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_X/158 158].</ref>; 1897 год — 10 795 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1925 год — 12 620 чал.; 1935 год — 13 139 чал.; 1989 год — 42 477 чал., зь іх латышоў 37,29%, расейцаў 55,04%, палякаў 2,75%, беларусаў 2,03%, украінцаў 1,58%, жыдоў 0,50%, летувісаў 0,24% і 0,58% іншай нацыянальнасьці * '''XXI стагодзьдзе''': 2011 год — 32 328 чал., зь іх латышоў 46,97% (у тым лік 37,24% латгальцаў), 46,49% расейцаў, 2,46% палякаў, 1,51% беларусаў, 1,17% украінцаў, 0,20% летувісаў, 0,17% жыдоў і 1,03% іншай нацыянальнасьці; 2016 год — 31 216 чал. === Адукацыя === У Рэжыцы працуюць 11 дашкольных установаў, 6 сярэдніх школаў (4 расейскія і 2 латыскія), каталіцкая сярэдняя школа, Польская дзяржаўная гімназія, Лягапэдычная школа-інтэрнат, Дзяржаўны каледж пагранічнай аховы, Рэжыцкі тэхнікум, Рэжыцкая вышэйшая школа, Рэжыцкая філія Балтыйскай міжнароднай акадэміі, Латгальская філія Латвійскай акадэміі мастацтваў, Рэжыцкая філія Рыскага інстытуту аэранавігацыі. == Турыстычная інфармацыя == === Інфраструктура === Дзейнічае [[Музэй гісторыі і культуры Латгаліі]]. === Славутасьці === * [[Рэжыцкі замак|Замак]] (1285; руіны) * Касьцёл Маці Божай Балеснай (1936) * Катэдра Найсьвяцейшага Сэрца Езуса (1888) * Лютэранская царква Сьвятой Тройцы (1938) * Помнік «[[Latgales Mara]]» * Стараверская малельня Сьвятога Мікалая (1895) * Сынагога Зялёная (1845) * Царква саборная Раства Багародзіцы (1846) == Галерэя == <gallery caption="Славутасьці Рэжыцы" widths=150 heights=150 class="center"> Rezekne_castle_ruins.jpg|Руіны [[Рэжыцкі замак|замка]] Rēzeknes_pareizticīgo_baznīca_2000-10-14.jpg|Царква Раства Багародзіцы Externalsynagrezekne.jpg|Зялёная сынагога Rėzeknė_Cathedral.jpg|Катэдра Найсьвяцейшага Сэрца Ісуса </gallery> <gallery widths=150 heights=150 class="center"> Rezekne_Old_Believers_church.jpg|Стараверская малельня Rēzeknes_Svētās_Trīsvienības_luterāņu_baznīca.jpg|Лютэранская кірха Rēzekne Sāpju Dievmātes katoļu baznīca 1999-09-14.jpg|Касьцёл Маці Божай Балеснай Latgales Mara.JPG|Помнік «[[Latgales Mara]]» </gallery> == Асобы == * [[Антонійс Спрынговічс]] — рыскі арцыбіскуп * [[Юры Тынянаў]] — расейскі пісьменьнік, крытык, літаратуразнаўца * [[Фрыдрых Эрмлер]] — савецкі кінарэжысэр, актор, сцэнарыст * [[Івэта Апкална]] — латыская арганістка * [[Уладзіслаўс Казлоўс]] — латыскі футбаліст == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140228001920/http://rezekne.lv/rezeknes-zinas Сайт Рэжыцы] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} {{Месты і мястэчкі гістарычных Інфлянтаў}} [[Катэгорыя:Рэжыца]] ssfdp7cidukrorvygv8ej3267bhcut9 0 139178 2330790 2188120 2022-07-31T13:39:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Руена |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Руены |Арыгінальная назва = Rūjiena |Герб = Rujiena gerb.png |Сьцяг = LVA Rūjiena flag.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Руенскі край|Руенскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 7.8 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3088 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4240 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Rūjiena.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 53 |Шырата сэкундаў = 50 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 19 |Даўгата сэкундаў = 34 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Rūjiena |Сайт = }} '''Руена''' ({{мова-lv|Rūjiena}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Руенскі край|Руенскага краю]]. Плошча 7,8 км². Насельніцтва 3088 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Rūjiena}} * [http://www.rujiena.lv Сайт Руены] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] lq94qgrtd0922074plsb3zx9ji08rcq 0 139181 2330778 2187797 2022-07-31T12:52:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Пілтэнэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Пілтэнэ |Арыгінальная назва = Piltene |Герб = Piltene gerb.png |Сьцяг = LVA Piltene flag.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Курляндыя]] |Край = [[Вэнтсьпілскі край|Вэнтсьпілскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 14.2 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 964 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = (2016)<ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Piltenes pilsdrupas un baznīca.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 13 |Шырата сэкундаў = 31 |Даўгата градусаў = 21 |Даўгата хвілінаў = 40 |Даўгата сэкундаў = 33 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Пілтэнэ''' ({{мова-lv|Piltene}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]] [[Вэнтсьпілскі край|Вэнтсьпілскага краю]]. Плошча 14,2 км². Насельніцтва 964 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Piltene}} * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] bb31tpqjmvjua14tswlfdbajnqrw0m3 0 139183 2330772 2202312 2022-07-31T12:26:48Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Прыекулэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Прыекулэ |Арыгінальная назва = Priekule |Герб = Coat of Arms of Priekule.svg |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1483 |Статус з = 1928 |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Курляндыя]] |Край = [[Прыекульскі край (Курзэмэ)|Прыекульскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 5.4 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2167 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-3434 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Swedish gates.jpg |Апісаньне выявы = [[Швэдзкая брама (Прыекулэ)|Швэдзкая брама]] |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 26 |Шырата сэкундаў = 39 |Даўгата градусаў = 21 |Даўгата хвілінаў = 35 |Даўгата сэкундаў = 42 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Прыекулэ''' ({{мова-lv|Priekule}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Прыекульскі край (Курзэмэ)|Прыекульскага краю]]. Плошча 5,4 км². Насельніцтва 2167 чал. (2016). == Гісторыя == Прыекулэ ўпершыню ўзгадваецца ў 1483 годзе, калі мясцовыя землі былі аддадзеныя ва ўладаньне барона Корфа. Палац [[Корфы|Корфаў]] захаваўся да нашых дзён (зараз там разьмешчана школа). Захавалася і [[Швэдзкая брама (Прыекулэ)|Швэдзкая брама]] (1688 год), выява якой прысутнічае на гербе гораду. У 1871 годзе праз Прыекулэ прайшла чыгунка [[Ліепая]]—[[Вільня]]. Падчас [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] горад стаў арэнай [[Курляндзкі кацёл|крывавых баёў]], з таго часу ў ім знаходзіцца адно з найбуйнейшых вайсковых пахаваньняў на тэрыторыі былога [[СССР]], у якім пахавана каля 23 тысячаў байцоў [[Чырвоная армія|Чырвонае арміі]]. == Славутасьці == * [[Прыекульская царква|Лютэранская царква]] * [[Швэдзкая брама (Прыекулэ)|Швэдзкая брама]] * Палац Корфаў * Парадныя сходы да ракі * Парахавая вежа == Асобы == * [[Яніс Пэтэрс]] — латыскі паэт, палітык, дыплямат * [[Эрыкс Эшэнвалдс]] — латыскі кампазытар * [[Карліс Кампэ]] — сьвятар, пісьменьнік * [[Элмарс Ансан]] — драматург (правёў дзяцінства ў Прыекулэ) == Галерэя == <gallery> Priekule_church.JPG|Прыекульская царква Дворец_баронов.jpg|Былы палац баронаў Корфаў Железнодорожный_вокзал_г._Приекуле_(2015).jpg|Былы Чыгуначны вакзал Приекульская_"Пороховая_Башня".jpg|Парахавая вежа </gallery> == Глядзіце таксама == * [[Прыекулі]] * [[Прэкуле]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.priekule.lv/ Сайт Прыекулэ] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Прыекулэ]] cq4135ujfx7cmsg732uhhthah60ytn7 0 139185 2330818 2188815 2022-07-31T15:24:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Стрэнчы |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Стрэнчаў |Арыгінальная назва = Strenči |Герб = Strenci gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Стрэнцкі край|Стрэнцкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 5.7 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 45 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1228 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV 4730 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 39 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 41 |Даўгата сэкундаў = 06 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Стрэнчы''' ({{мова-lv|Strenči}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Стрэнцкі край|Стрэнцкага краю]]. Плошча 5,7 км². Насельніцтва 1228 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Strenči}} * [http://www.strenci.lv/ Сайт Стрэнчаў] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 13uqhnukza7ou25bx9mhweshy6uygok 0 139186 2330811 2264272 2022-07-31T14:44:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Скрунда |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Скрунды |Арыгінальная назва = Skrunda |Герб = Coat of Arms of Skrunda.svg |Сьцяг = Flag of Skrunda.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Курляндыя]] |Край = [[Скрундзкі край|Скрундзкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 7.9 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2232 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-3326 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 40 |Шырата сэкундаў = 35 |Даўгата градусаў = 22 |Даўгата хвілінаў = 00 |Даўгата сэкундаў = 57 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Скрунда''' ({{мова-lv|Skrunda}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Скрундзкі край|Скрундзкага краю]]. Плошча 7,9 км². Насельніцтва 2232 чал. (2016). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.skrunda.lv/ Сайт Скрунды] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] jyt2goi9c6g9kn6jvsygcbh8yr5blkw 0 139916 2330777 2316796 2022-07-31T12:49:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Пётар Лазаравіч Войкаў | выява = Voykov.jpg | подпіс_пад_выявай = | пасада = | пачатак_тэрміну = | канец_тэрміну = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = [[РСДРП]], [[КПСС|УКП]] | жонка = | прафэсія = | рэлігія = | узнагароды = | подпіс = | камэнтар = }} '''Пётар Войкаў''' (13 жніўня 1888, [[Керч]] — 7 чэрвеня 1927, [[Варшава]]) — савецкі дзяржаўны дзеяч, дыплямат. Браў удзел у расстрэле царскай сям’і і зьнішчэньні сьлядоў забойства — падпісаў дакумэнт пра выдачу вялікай колькасьці серчанай кісьлі для зьнішчэньня забітых<ref>[https://web.archive.org/web/20120527112918/http://www.medinskiy.ru/spravka-o-deyatelnosti-pl-vojkova Даведка пра дзейнасьць Войкава] ИРИ РАН</ref>. З 1924 году працаваў паўнамоцным прадстаўніком [[СССР]] у [[Польшча|Польшчы]]. Забіты на вакзале ў [[Варшава|Варшаве]] [[Барыс Кавэрда|Барысам Кавэрдам]], які да таго браў удзел у дзейнасьці Часовай беларускай рады [[Арсень Паўлюкевіч|Арсеня Паўлюкевіча]]. Помсьцячы за забойства Войкава, бальшавікі расстралялі ў [[Масква|Маскве]] ў ноч з 9 на 10 чэрвеня 1927 году 20 прадстаўнікоў знаці былой Расейскай імпэрыі, якія на той час знаходзіліся ў турмах, а шмат хто быў арыштаваны ў сувязі з забойствам<ref>Долгоруков П. Д. Великая разруха. Воспоминания основателя партии кадетов 1916—1926 / Глебовская Л. И.. — Масква: ЗАТ «Центрполиграф», 2007. — С. 341. — 367 с — 3000 ас.</ref>. Войкаў быў з пашанаю пахаваны ў нэкропалі Крамлёўскага мура ў Маскве. Кавэрда быў асуджаны польскім судом да пажыцьцёвага зьняволеньня, але 15 чэрвеня 1937 году амніставаны і вызвалены. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Войкаў, Пётар}} 81ob9gzqynlnts8hpa209fy744znkzf 0 140661 2330769 2222971 2022-07-31T12:19:39Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Пратэста́нцтва ў Вялі́кім Кня́стве Літо́ўскім''' ― адзін з трох найбуйнешых напрамкаў [[хрысьціянства]] нароўні з [[праваслаўе]]м і [[каталіцтва]]м, якія існавалі на землях [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (сучасныя [[Беларусь]] і [[Летува]]) у XVI—XVIII стагодзьдзях. Зьвязаны сваім паходжаньнем з [[Рэфармацыя]]й ― шырокім антыкаталіцкім рухам XVI стагодзьдзя ў [[Эўропа|Эўропе]]. == Лютэранства == [[Файл:Lesseur-Zygmunt I Stary.jpg|значак|[[Жыгімонт II]]]] У Вялікім Княстве Літоўскім былі добра вядомыя погляды [[Ян Гус|Яна Гуса]], аднаго з прадвесьнікаў Рэфармацыі. Яшчэ ў 1413 року двор вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а наведаў паплечнік чэскага сьвятара, актыўны супраціўнік каталіцкай царквы [[Геранім Праскі]], пазьней спалены [[інквізыцыя]]й на кастры. Падрабязнасьці ягонай сустрэчы зь вялікім князем невядомыя, але можна меркаваць, што тэоляг не прамінуў падзяліцца зь ім сваімі поглядамі. У 1422 року па даручэньні Вітаўта ў Чэхію зь пяцітысячным войскам прыбыў князь [[Жыгімонт Карыбутавіч]], які ачоліў гусітаў. У 1424 ён заняў Прагу, дзе абвясьціў сябе каралём, аднак неўзабаве быў вымушаны вярнуцца ў Вялікае Княства Літоўскае. Неўзабаве пасьля пачатку Рэфармацыі ідэі Лютэра распаўсюдзіліся на значнай тэрыторыі. Зь Нямеччыны яны трапілі ва [[Усходняя Прусія|Ўсходнюю Прусію]] і [[Лівонія|Лівонію]], а пасьля і ў [[Польскае каралеўства (1385—1569)|Польшчу]]. У 1525 року [[вялікі магістар Тэўтонскага ордэну]] [[Альбрэхт (герцаг Прусіі)|Альбрэхт Гагэнцолерн]] правёў сэкулярызацыю прускіх валоданьняў Ордэну і абвясьціў сябе герцагам сьвецкай дзяржавы [[Прусія (герцагства)|Прусія]]. У тым самым року пад уплывам Лютэра і ягонага паплечніка [[Філіп Мэлянхтон|Філіпа Мэлянхтона]] Альбрэхт абвясьціў Прусію лютэранскай дзяржавай. З Прусіі новае вучэньне стала хутка распаўсюджвацца ў [[Жамойць|Жамойці]] і [[Аўкштота|Аўкштоце]]<ref>Плисс В. И. [https://web.archive.org/web/20120307150609/http://spbpda.ru/data/1914/02/1914-02-04.pdf Исторический очерк проникновения и распространения реформации в Литве и Западной Руси] // Христианское чтение. ― СПб,. 1914ю — № 2.</ref>. Польскае каталіцкае духавенства ацаніла небясьпеку новай ідэалёгіі. У 1520 року яно сабралося ў [[Пётркаў-Трыбунальскі|Пётркаве]] на Сабор пад кіраўніцтвам арцыбіскупа гнезьненскага [[Ян Ласкі (старэйшы)|Яна Ласкага]] і забараніла лютэранскія кнігі<ref>John Łaski // Catholic Encyclopedia. ― New York: Robert Appleton Company, 1913.</ref>, аднак іхняе распаўсюджаньне працягнулася: нават у польскай сталіцы, [[Кракаў|Кракаве]], дзе пры [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|ўнівэрсытэце]] адкрыта працягвалі прадаваць сачыненьні Лютэра. У 1523 року кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Жыгімонт II]] загадаў кашталяну кракаўскаму [[Крыштап Шыдлавецкі|Крыштапу Шыдлавецкаму]], каб ''«ніхто ня ўносіў у каралеўства кнігі Лютэра ці каго-небудзь зь ягоных пасьлядоўнікаў… ніхто пад пагрозай сьмяротнай кары і канфіскацыі ўсёй маёмасьці не наважваўся ухваляць, а тым больш прапаведваць і распаўсюджваць ягонае шкоднае і ўжо асуджанае вучэньне»''<ref>Беднов В. [http://www.sedmitza.ru/text/439818.html Православие в Литве и Польше при короле Сигизмунде II Августе] // Православная Церковь в Польше и Литве. — Мн.: Лучи Софии, 2003.</ref>. У [[Данцыг]]у ў 1524 року пяць цэркваў былі навернутыя ў пратэстанцкія, увасьлед за імі неўзабаве наступавалі й астатнія. Жыгімонт II выдаў загад аднавіць каталіцтва ў Данцыгу, а адпалым ад яго выехаць з Польшчы цягам 24 гадзінаў пад пагрозай сьмяротнага пакараньня. Але за Данцыгам наступавалі [[Сандамір]] і іншыя месты. Ва ўнівэрсале 1534 сандамірскаму кашталяну [[Пётар Кміта-Сабенскі|Пятру Кміту-Сабенскаму]] кароль пісаў: «У каралеўстве зьявілася мноства людзей, ахвочых да навізны, якія ня толькі таемна, але й наяве прымаюць і распаўсюджваюць асуджаныя Саборамі ерасі… пасылаюць сваіх маладых сваякоў у Вітэнбэрг, каб яны, увабраўшы з маладосьці вучэньня Лютэра, тым з большым запалам па вяртаньні на айчыну распаўсюджвалі гэтае вучэньне, а іншыя па сваёй волі і па радзе сяброў наўмысна ездзяць да Лютэра й іншых начальнікаў новых сэктаў, каб бліжэй даведацца і засвоіць сабе іхнія аблуды»<ref>Митрополит Макарий (Булгаков). История Русской церкви, т. 9, кн. IV. История Западнорусской или Литовской митрополии. 1458—1596. ― СПб., 1879. С. 312</ref>. Зьвесткі пра адну з найранейшых лютэранскіх грамадаў у ВКЛ датаваныя 1535, калі слуцкі князь [[Юры Алелькавіч (1492—1542)|Юры Алелькавіч]] надаў у сваім горадзе зямлю для пабудовы лютэранскай царквы<ref>Живописная Россия. Отечество наше в его поземельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении. Под ред. П. Семенова. — Т. III, ч. I. ― Мн., 1993. С. 101</ref>. Лютэранства прымалі збольшага месьцічы-немцы, зь мясцовых да яго зьвярнулася зусім нязначная дзеля жыхароў<ref>Паславські І. В. Реформація та її впливи на українське духовне життя в історіософії М. Грушевського // Грушевський М. Зб. праць. ― Львів, 1994. С. 164—175</ref>. Аднак і гэта выклікала забараняльныя меры ў адказ, і ў ліпені 1538 кароль Жыгімонт II выдаў эдыкт супраць лютэранаў і анабаптыстаў з пагрозай ― за распаўсюджаньне рэлігійных аблудаў сканфіскоўваць маёмасьць і высылаць з краіны. Аднак гэтага апынулася недастаткова, і ў 1542 выходзіць новы эдыкт, які надзяліў духавенства ў асобе віленскага біскупа судовай уладаю над ерэтыкамі і дысыдэнтамі. Пратэстантаў пазбаўлялі шляхецтва. Было забаронена наймаць настаўнікамі немцаў, пасылаць шляхецкіх юнакоў у Нямеччыну дзеля адукацыі. Аднак законы выконваліся блага. Праз супрацьдзеяньне княскіх родаў кароль быў вымушаны ў 1543 загад пра забарону замежнай адукацыі скасаваць, пакінуўшы толькі забарону прывозіць дахаты «ерэтычныя» сачыненьні. Але яны ўжо даўно былі распаўсюджаныя. [[Вялікі магістар Тэўтонскага ордэна]] [[Альбрэхт (герцаг Прусіі)|Альбрэхт]] выдаваў вялікую колькасьць перакладаў літургічных і іншых кніг і накіроўваў іх у Літву. Па ягонай замове пастар [[Мартын Мажвід]] пераклаў на летувіскую мову лютэранскі [[канцыянал]]. У [[Каралявец|Караляўцы]] быў заснаваны [[Кёнігзбэрскі ўнівэрсытэт|лютэранскі ўнівэрсытэт]] (1544) з гуртажыткам і стыпэндыяй для васьмі летувісаў<ref>* [https://web.archive.org/web/20100903163259/http://www.keneman.com/Keneman/Koenigsberg-University-History.html История Кёнигсбергского университета]</ref>. Сярод выкладчыкаў таксама былі два летувісы: [[Станіслаў Рапаліёніс]] і [[Абрагам Кульва]], выгнаныя зь [[Вільня|Вільні]] за прапаганду ідэяў Лютэра<ref>Рапалёніс // Вялікае Княства Літоўскае. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 507. — ISBN 985-11-0378-0</ref>. Нягледзячы на строгасьці, у 1539 віленскі ўраджэнец, ксёндз і доктар філязофіі Абрагам Кульва адчыніў у Вільні школу для шляхецкай моладзі й актыўна выступаў зь лютэранскімі казаньнямі, слухаць якія паступова сабралося ці ня ўсё нямецкае насельніцтва места<ref>Vilnius school of Abraomas Kulvietis // A short history of Vilnius University — Vilnius: Mokslas Publishers, 1979. — P. 12.</ref>. [[Файл:KULVIETIS JONAVA SQUARE.JPG|значак|Помнік Абрагаму Кульву ў Ёнаве]] Віленскі біскуп [[Павал Гальшанскі]] зьвярнуўся да Жыгімонта II з просьбаю ўмяшацца. Кароль выдаў эдыкт, па якім Кульва меў зьявіцца на духоўны суд, пакаяцца і панесьці пакараньне. Кульва ўцёк у Прусію<ref>[https://web.archive.org/web/20121008172727/http://www.russianresources.lt/archive/Vilnius/Kirkor_5.html Адам Киркор. Историко-статистические очерки города Вильно]</ref>. Па ягоным ад’езьдзе прапаведнікам лютэранства ў Літве стаў [[Ян Вінклер]], ксёндз віленскага касьцёлу сьв. Ганны. Віленскі біскуп забараніў яму ня толькі служыць, але й увогуле зьяўляцца ў віленскіх касьцёлах<ref>Ochmanski J. Biskupstvo wilenskie w sredniowieczu. — Poznan, 1972</ref>. Тады Вінклер адчыніў лютэранскую малельню ў хаце віленскага купца Морштына. Утварылася лютэранская грамада, у асноўным зь немцаў<ref>[https://web.archive.org/web/20101029174530/http://www.russianresources.lt/archive/Vilnius/Dobrianski_10.html Флавиан Добрянский. Старая и новая Вильня]</ref>. На Нямецкай вуліцы была пабудаваная кірха, якая праіснавала да 1944<ref>Kosman M. Konflikty wyznaniowe w Wilnie (Schyłek XVI—XVII w.) // Kwartalnik Historyczny. — R. 79. — 1972. — S. 3 — 19</ref>. Сын Жыгімонта II кароль і вялікі князь Літоўскі [[Жыгімонт III]] стаў апекавацца пратэстантамі. Выхоўваны пры двары маці каралевы [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]], ён пасябраваў з духоўнікам маці Франчэскам Лісманіні, таемным прыхільнікам Рэфармацыі. Будучы кароль знаёміўся з творамі дзеячоў Рэфармацыі, нават адсылаў Лісманіні ў Швайцарыю набываць кнігі<ref>[http://www.answers.com/topic/reformations-in-eastern-europe-protestant-catholic-and-orthodox Reformations in Eastern Europe]</ref>. Несумненна, размаўляў кароль і з прыдворнымі прапаведнікамі Янам Казьмінскім і Ляўрэнціем (Дыскордыем) з Прашовічаў, якіх узяў з сабой у Літву ў 1544<ref>[http://belreform.org/ru/V.Plis.php В. Плисс. Исторический очерк…]</ref>. Жыгімонт Аўгуст ліставаўся з Кальвінам. Апошні й Лютэр прысьвяцілі каралю свае сачыненьні: Кальвін ― тлумачэньне на [[Пасланьне да габрэяў|пасланьне Паўла да жыдоў]], Лютэр ― [[Біблія Лютэра|свой пераклад]] [[Біблія|Бібліі]]. [[Папа Рымскі]] вінаваціў караля ў патураньні пратэстанцкаму руху<ref>Бункевич Н. С. К вопросу о развитии и особенностях лютеранства в Беларуси // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі: [зборнік артыкулаў] / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Дзяржаўная навуковая ўстанова «Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К. Крапівы»; [навуковы рэдактар А. І. Лакотка] — Вып. 9 / [рэдактар-укладальнік А. Г. Алфёрава] ― С. 251―258</ref>. Толькі ў канцы свайго валадараньня Жыгімонт III пачаў абыякава ставіцца да пратэстантаў. Пры [[Езуіты|езуітах]] у 1564 і 1565 зьявіліся ягоныя ўнівэрсалы супраць рэфарматараў. == Кальвінізм == [[Файл:Mikołaj Radziwiłł Czarny.JPG|значак|[[Мікалай Радзівіл Чорны]]]] Парыскі багаслоў [[Жан Кальвін]], уважліва вывучыўшы працы [[Мартын Лютэр|Мартына Лютэра]], у 1532 року стаў прапаведнікам-пратэстантам, паступова здабываючы адзінадумцаў. Кальвін, аднак, спавядаў крыху іншыя ідэі, чымся Лютэр. [[Кальвінізм]] зьдзейсьніў прынцып простай і таннай царквы, набажэнства зьвёў галоўным чынам да чытаньня Бібліі. Асноўная дагматычная і адрозная рыса кальвінізму ― ідэя пра безумоўнае прадвызначэньне. Пасьлядоўнікаў Кальвіна сталі называць рэфарматарамі, у Францыі іх звалі [[Гугеноты|гугенотамі]]. Кальвін надаў пратэстанцтву ўнівэрсальны характар (у супрацьлегласьць чыста нямецкаму характару лютэравай рэфармацыі). «Царкоўныя ўставы» Кальвіна сталі асновай пабудовы кальвінісцкіх грамадаў у іншых краінах, у тым ліку і ў ВКЛ. Кальвін ліставаўся з многімі валадарамі ў Эўропе, у тым ліку з князем [[Мікалай Радзівіл Чорны|Мікалаем Радзівілам Чорным]] і кракаўскім ваяводам [[Ян Тарноўскі (ваявода кракаўскі)|Янам Тарноўскім]]<ref>Поршнев Б. Ф. Кальвин и кальвинизм // Вопросы истории религии и атеизма. Вып. 6. ― М.. 1958</ref>. Мікалай Радзівіл Чорны з 1529 жыў і выхоўваўся пры каралеўскім двары ў Кракаве, у 1534 пачаў навучаньне ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]]. Беларускі гісторык К. Шышыгіна-Патоцкая піша: {{Цытата|У 1529 року па рашэньні манарха Жыгімонта Старога Мікалай Чорны пэўны час жыў пры каралеўскім двары ў Кракаве, дзе разам з будучым польскім каралём і вялікім князем Жыгімонтам Аўгустам атрымліваў адукацыю. Атмасфэра Адраджэньня пры двары мела вялікі ўплыў на ягоныя густы і звычкі. Скончыўшы навучаньне, ён разам з братам вярнуўся ў Нясьвіж і актыўна ўлучыўся ў палітычнае і эканамічнае жыцьцё краіны»|Шишигина-Потоцкая К. Я.|Легенды Несвижа: историко-краеведческий очерк. ― Минск: Рифтур, 2009 ISBN 978-985-6700-99-9}}. Мікалай Радзівіл Чорны і стаў у ВКЛ абаронцам і апекуном [[кальвінізм]]у. Найперш ён адчыніў кальвінісцкую малельню ва ўласнай хаце на [[Лукішкі|Лукішках]] пад [[Вільня]]й. У 1561 на віленскім [[Катэдральны пляц (Вільня)|Бэрнардынскім пляцы]] ён паставіў мураваны храм, адчыніў малітоўні ва ўласных маёнтках ― у [[Клецак|Клецку]], [[Нясьвіж]]ы, [[Ворша|Воршы]], [[Дзявалтаў|Дзявалтаве]], [[Іўе|Іўі]], Шылянах, [[Кейданы|Кейданах]], [[Біржы|Біржах]], [[Берасьце|Берасьці]]<ref>А. К. Киркор. Историко-статистические очерки города Вильно // В память пребывания Государя Императора Александра II в Вильне, 6 и 7 сентября 1858 г. Издание Виленской археологической комиссии. = Na pamiątkę pobytu Najjaśniejszego Cesarza Jego Mości Alexandra II w Wilnie 6 I 7 wrzesnia 1858. Wydanie kommisji archeologicznej Wileńskiej. ― Wilno: J. Zawadski, 1858. S. 17 — 44</ref>. [[Файл:Evangelical Lutheran Church in Vilnius.jpg|значак|Кірха ў Вільні, пастаўленая Мікалаем Радзівілам]] У 1560-я былі створаныя кальвінісцкія грамады ў Берасьці, Нясьвіжы, Клецку й інш. Радзівіл прызначыў кальвінісцкіх пастараў: [[Марцін Чаховіц|Марціна Чаховіца]] і Вендрыхоўскага ― у Вільні, [[Сымон Будны|Сымона Буднага]] ― у Клецку, [[Лаўрэнці Крышкоўскі|Лаўрэнція Крышкоўскага]] ― у Нясьвіж, [[Сымон Зак|Сымона Зака]] ― у Берасьце і да т. п. У 1557 у Вільні пад старшынствам Мікалая Радзівіла Чорнага адбыўся першы ўстаноўчы Сынод пратэстантаў Вялікага Княства. Былі абраныя кіраўнічыя органы пратэстанцкай царквы. Дзейнасьцю суполак кіраваў [[супэрінтэндант]]. Ён склікаў сыноды і вёў актуальныя справы. Непасрэдную працу ў насельніцтве вялі прапаведнікі. Са сьвецкіх асобаў абіралі сэньёраў, што кантралявалі жыцьцё царкоўных грамадаў<ref>Говорский К. О введении, распространении и судьбе кальвинизма в Белоруссии // Вестник Юго-Западной и Западной России, 1864, № 4. С. 19-28</ref>. Да 1560 кальвінізм вызнавала большасьць магнатаў ВКЛ: [[Сапегі]], [[Кішкі]], [[Хадкевічы]], [[Тышкевічы]], Салямерыцкія, Дарагостайскія й інш. На думку гісторыка царквы [[Антон Карташоў|А. У. Карташова]], такая схільнасьць праваслаўных родаў да кальвінізму тлумачыцца інстынктам супраціву каталіцтву як зброі палянізацыі і лацінізацыі ― «апратэстанцімся, каб не аблацініцца і не апалячыцца»<ref>Карташёв А. В. Очерки по истории русской церкви: В 2-х тт. ― М.: ТЕРРА, 1992.― Т.1.- С. 582—609</ref>. [[Файл:Belarus-Zaslauie-Carkva Praabrazennia Sv. Spasa.jpg|значак|150пкс|Былы кальвінісцкі збор у Заслаўлі]] У другой палове XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў паўсталі кальвінісцкія грамады ў Віцебску, [[Менск]]у, [[Полацак|Полацку]], [[Ворша|Воршы]], [[Глыбокае|Глыбокім]], [[Заслаўе|Заслаўі]], [[Іўе|Іўі]], [[Любча|Любчы]], [[Ляхавічы|Ляхавічах]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Смургоні|Смургонях]] і інш. Пры грамадах будаваліся цэрквы, школы, друкарні, шпіталі. Вядомыя школы ў Сяматычах, Шыдлаве, Біржах, Віцебске, Галоўчыне, [[Гарадзея|Гарадзеі]], Глыбокім, [[Жупаны|Жупанах]], Заслаўі, [[Івянец|Івянцы]], Іўі, Капылі, Койданаве, Любчы, Менску, Наваградку, Воршы, Слуцку, Смургонях і інш. На Падольлі вядомаю была школа ў Панёўцах, званая акадэміяй, заснаваная Янам Патоцкім разам з закладаньнм тут кальвінісцкага збору і друкарні. У адной зь іх, адчыненай братамі Гойскімі ў Гошчы на [[Валынь|Валыні]] [[Ілжэдзьмітры I]] вывучаў лаціну. Навучаньне цягнулася 6-10 гадоў. Акрамя [[Багаслоўе|багаслоўя]] вывучалі [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкую]], [[Лацінская мова|лацінскую]], [[Польская мова|польскую]] мовы, [[Рыторыка|рыторыку]], [[Гісторыя|гісторыю]], [[Матэматыка|матэматыку]], антычную паэзію, царкоўныя сьпевы й інш. У 1562 віленская друкарня Радзівілаў выдала «Кальвінаў катэхізіс для простых людзей рускай мовы». У 1563 на сродкі Радзівіла была надрукаваная кальвінісцкая Біблія на польскай мове, званая [[Радзівілаўская Біблія|Радзівілаўскай]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160304141304/http://www.ibrest.ru/forum/?t=133 Николай Радзивилл Чёрный и Брестская Библия]</ref>. У нясьвіскай друкарні Сымон Будны выдаў на рускай мове кальвінісцкі [[Катэхізіс Сымона Буднага|Катэхізіс]] і кнігу «Пра апраўданьне грэшнага чалавека перад Богам». Папулярнай сярод кальвіністаў была кніга віленскага пастара Самуэля Дамброўскага «Пастыльля», выдадзеная на сродкі старосты аршанскага Пятра Нонгарда ў [[Торунь|Торуні]]. Казалі, што каталікі спрабавалі кнігу спаліць, аднак агонь яе ня ўзяў. Зьявілася вялікая колькасьць падручнікаў на польскай, старабеларускай мовах, пачалі зьяўляцца кнігі на літоўскай. Выходзілі [[канцыянал]]ы ― складанкі рэлігійных сьпеваў для царквы і дома: «Песьні хвалаў боскіх» (1558), Любчынскі канцыянал (1620) і інш. Асабліва ўражвае выдадзены ў 1563 друкарамі [[Мацей Кавячынскі|Мацеем Кавячынскім]] і Даніэлем нясьвіскі канцыянал, куды ўвайшлі 40 псальмаў, 110 песьняў і сьвецкіх кантаў з нотамі. У берасьцейскай друкарні было надрукавана даволі шмат кніг у духу пратэстанцкага вызнаньня: кнігі [[Цыпрыян Базылік|Базыліка Цыпрыяна]], [[Ян Ласкі|Яна Ласкага-малодшага]], Фамы Фалькоўскага й інш. Пазьней сыны Мікалая Радзівіла Чорнага, якія вярнуліся ў каталіцтва, паклапаціліся пра зьнішчэньне гэтых кніг, асабліва кальвінісцкай Бібліі. У гэтым напрамку асабліва адзначыўся [[Мікалай Крыштоф Радзівіл «Сіротка»]], які набыў на 5 тысячаў залатых кальвінісцкіх кніг і спаліў іх пасярод віленскага рынку<ref>Merczyng H. Mikołaj Krysztof Radziwiłł Sierotka i jego przyjęcie katolicyzmu w r. 1567 : przyczynek do dziejów Reformacyi w Polsce. ― Warszawa: Wł. Łazarski, 1911</ref>. У ВКЛ існавалі 6 кальвінісцкіх [[дыстрыкт]]аў: Віленскі, Завілейскі, Наваградзкі, Рускі, Берасьцейскі і Жамойцкі. У 1563 кальвіністы прывілеем караля былі ўраўнаваныя ў правох з каталікамі і праваслаўнымі. У 1599 між кальвіністамі і праваслаўнымі ў Вільні была заключаная канфэдэрацыя супраць наступу [[Контрарэфармацыя|контрарэфармацыі]]<ref>Коялович М. Об отношениях западнорусских православных к литовским протестантам во времена унии // Христианское чтение. — 1860. — Кн. 10. — С. 243, 244</ref>. Да 1563 у Вялікім Княстве Літоўскім было 195 праваслаўных храмаў і каля 50 манастыроў, каталікоў жа заставалася каля тысячы, у Жмудзкім біскупстве, напрыклад, з 700 касьцёлаў дзейнічалі толькі 6<ref>Коялович М. О. Miscellanea rerum, ad statum eccles. in magn. Lithuaniae ducatu pertinentium. ― Wilnae, 1650. Р. 65-67</ref>. У кальвінізм перайшлі таксама два герархі каталіцкай царквы ― біскуп жамойцкі [[Ян Пяткевіч]] і біскуп кіеўскай [[Дыяцэзія|дыяцэзіі]] [[Мікалай Пац (сын Мікалая)|Мікалай Пац]]. Кальвінізм станаў дамінуючай рэлігіяй у княстве. У [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкім ваяводзтве]] пражывалі болей за 600 шляхецкіх родаў; у праваслаўі засталіся толькі 16, астатнія сталі кальвіністамі<ref>Викторовский П. Г. Западнорусские дворянские фамилии, отпавшие от православия в конце ХVI в. Вып. I. ― Киев, 1912</ref>. У 1584 Сымон Будны арганізаваў «паход веры» па землях Наваградзкага ваяводзтва, падчас якога кальвіністы разбурылі 65 праваслаўных храмаў<ref>Алексютович Н. А. Будный ― идеолог гуманизма и реформации в Белоруссии и Литве // В кн.: Из истории философской и общественно-политической мысли Белоруссии. Избранные произведения ХУI -начала XIX вв. ― Минск, 1962. С. 40-50</ref>. На [[Берасьцейская унія|Берасьцейскім саборы 1596]] каталікі, дакараючы праваслаўных за хаўрус з кальвіністамі, казалі: «Вы маеце ў іх (пратэстантах) вялікіх прыяцеляў, якія ў вас у наваградзкім ваяводзтве спустошылі 650 цэркваў»<ref>Филалет X. Апокризис. РИБ, т. VII. ― СПб., 1882, стб. 11031820.</ref>. [[Шляхта]], непакоячыся дыктатам царквы, успрыняла рэфармацыю скрайне станоўча. У кальвінізьме ўладаром быў не кароль (князь), як у лютэранаў, і не духоўнік, як у каталікоў, а ўласьнік маёнтку, дзе знаходзілася суполка. [[Файл:Кальвинистский сбор под Минском.jpg|значак|Кальвінісцкі збор пад Менскам]] На ўкраінскія землі кальвінізм трапіў у 1540-я рокі, і зьвязаны з такімі дзеячамі, як Фама Фалькоўскі, Павал Зяновіч, Мікалай Жыцень, Аляксандар Вітрэлін. Сын праваслаўнага сьвятара з Галічыны [[Дабранскія|Андрэй Дабранскі]], прафэсар філязофіі, перайшоў у кальвінізм і, перасьледаваны каталікамі, зьехаў у Вільню, дзе заняў пасаду кальвінісцкага супэрінтэнданта, пазьней замешкаў у [[Слуцк]]у рэктарам школы<ref>Задорожна О. Ф. Протестанти з роду Горностаїв // Наукові записки На УКМА.- Т. 20. С.64</ref>. Распаўсюджваўся кальвінізм пасьпяхова ― ад Валыні і [[Галіччына|Галіччыны]] да [[Падольле|Падольля]] і Кіеўшчыны, аднак грамады, школы і друкарні былі сканцэнтраваныя збольшага на Заходняй Украіне. У 1560-х ва Ўкраіне налічвалася каля 300 рэфармацкіх грамадаў<ref>Любащенко В. Історія протестантизму в Україні. Курс лекцій. — Львів, 1995</ref>. Разьвіцьцё кальвінізму на ўкраінскіх землях можна ўмоўна падзяліць на тры пэрыяды: час зараджэньня канфэсіі 1540—1550-я рокі, другі пэрыяд — 1560—1580 найбольш пасьпяховы; канец XVI — пачатак XVIІ стагодзьдзяў ― паступовае згасаньне рэфармацкіх грамадаў. Мікалай Радзівіл Чорны памёр на 50-м року жыцьця. Зь ягонай сьмерцю быў перарваны «залаты век» літоўскага кальвінізму. [[Канцлер вялікі літоўскі]], буйны палітычны дзяяч [[Леў Сапега]] ў дзяцінстве быў праваслаўны, пасьля прыняў ідэі Рэфармацыі, а ў канцы жыцьця стаўся каталіком. Ён стаў адным з арганізатараў Берасьцейскай царкоўнай уніі 1596, якая аб’яднала на землях Вялікага Княства Літоўскага праваслаўную і каталіцкую цэрквы пад вяршынствам папскага стальцу<ref>Kognowicki K. Zywot Lwa Sapiehy. ― Sanok: Wyd. J. Turowskiego, 1855</ref>. [[Файл:Lew Sapieha (1557-1633).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]] У 1569 у ВКЛ зацьвярджаюцца [[езуіты]], засноўваюцца каталіцкія калегіюмы, у 1570 у пратэстанцкіх вёсках езуіты адчыняюць народныя школы. Закладаецца падмурак сучаснай каталіцкай грамады этнічных [[Беларусы|беларусаў]], [[Летувісы|летувісаў]] і [[Украінцы|ўкраінцаў]]<ref>Демьянович А. Иезуиты в Западной России в 1569—1772 гг. ― СПб., 1872</ref>. На пачатку [[XVII]] ст. пачаўся перасьлед кальвіністаў, пачасьціліся пагромы іхніх храмаў, у 1632 выйшла забарона пабудовы новых пратэстанцкіх цэркваў, а ў 1668 забаронены пераход з каталіцтва ў пратэстанцтва. Пачалася перадача рэфармацкіх храмаў каталікам. Да сярэдзіны XVII ст. дзейнічала ўсяго 140 рэфармацкіх цэркваў, а на Сыноде 1748 налічана толькі 48 дзейных парафіяў, у якіх служылі 40 пастараў<ref>Любович Н. Н. Начало католической реакции и упадок реформации в Польше. ― Варшава, 1890</ref>. Да сярэдзіны XVIІ ст. стасункі між кальвіністамі і праваслаўнымі былі добрымі. Прыкладам зьявіўся акт [[Варшаўская канфэдэрацыя|Варшаўскай канфэдэрацыі]] 1573 року, якім была гарантаваная на тэрыторыі Рэчы Паспалітай роўнасьць хрысьціянскіх канфэсіяў і забароненае выкарыстаньне зброі дзеля разьвязаньня міжканфэсійных канфліктаў. У Вільні яшчэ ладзіліся рэлігійныя дыспуты, так у 1595 вядомы дзяяч Рэфармацыі, пасьля патрыярх Александрыйскі і Канстантынопальскі [[Кірыл Лукарыс]] публічна дыскутуе зь езуітамі і францішканамі, ініцыюе выданьне кнігі [[Мялеці Пігас|Мялеція Пігаса]] «Дыялёг пра ўсходнюю веру» (1596)<ref>Криштапович Л. Е. Цивилизационное противоборство в Беларуси накануне церковной унии 1596 года // Беларусь: государство, религия, общество: материалы Международной научно-практической конференции (Минск―Жировичи, 7 июня 2007 г.) / [редколлегия: протоиерей В. Антоник и др.] ― С. 115―118</ref>. У XVII ст. большасьць кальвіністаў перайшла ў каталіцтва, колькасьць кальвінісцкіх грамадаў моцна зьменшылася, аднак асобныя існавалі да XX стагодзьдзя. Расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] загадам 1767 року вызначыла, што дысыдэнцкая шляхта (праваслаўная і пратэстанцкая) ўраўнаваная з каталіцкай ва ўсіх правох, акрамя абраньня караля, якім мог быць толькі каталік. == Антытрынітарызм == [[Файл:List Jana Kalwina do zboru kalwińskiego w Wilnie.jpg|значак|зьлева|150пкс|Ліст Жана Кальвіна да віленскага кальвінісцкага сыноду, у тым ліку з крытыкаю поглядаў [[Джорджыё Бляндрата|Бляндраты]]. 6 кастрычніка 1561, Жэнэва]] [[Антытрынітарыі]] (адмаўленцы [[Троіца|Тройцы]]) адмаўлялі большасьць царкоўных абрадаў і дагматаў, схалястычную філязофію і тэалёгію, крытыкавалі сьцьвярджэньні Бібліі (неўміручасьць душы, замагільнае жыцьцё й інш.), біблейскія цуды. Прызнавалі толькі адзінага Бога. Вучэньне паўстала на пачатку IV стагодзьдзя, яго прапаведаваў [[Ары]], асуджаны [[Першы Нікейскі сабор|I Сусьветным саборам]] у 325. Узнавілі вучэньне [[Фаўст Соцын|Фаўст]] і Леліё Соцыны. У адрозьненьне ад Лютэра яны лічылі, што [[Сьвятое Пісаньне]] як адзіная крыніца веравучэньня прымальная толькі ў тым выпадку, калі не пярэчыць розуму. Паводле іхняга імя пасьлядоўнікаў вучэньня сталі называць [[Сацыніянства|сацыніянамі]]. Браты Соцыны прыехалі ў Польшчу, дзе вучэньне атрымала назву антытрынітарызму. Іхнія вучні італійцы [[Джорджыё Бляндрата]] і [[Францішак Станкар]], падляскі ўраджэнец [[Пётар з Гонядзі]] прынесьлі вучэньне ў [[ВКЛ|Літву]]<ref>Станкар Франциск // Еврейская энциклопедия. Свод знаний о еврействе и его культуре в прошлом и настоящем. Том 14.― Москва. 1991. С. 556</ref>. На патрабаваньне Мікалая Радзівіла Чорнага Пятра выклікалі ў 1558 на віленскі кальвінісцкі сабор даць справаздачу. Берасьцейскі пастар [[Сымон Зак]] з [[Прашавіцы|Прашавіцаў]] выдаў у 1559 «Вызнаньне веры збору віленскага» з выкладам асноваў кальвінізму і выкрыцьцём антытрынітарыяў. У 1570-я ад польскіх кальвіністаў аддзялілася групоўка гэтак званых «[[Польскія браты|польскіх братоў]]». Яны адмаўлялі дагмат пра [[Троіца|Тройцу]] і боскасьць Хрыста, то бок адраджалі погляды арыянства, таму іх называлі польскімі арыянамі<ref>Tazbir J. Bracia Polscy na wygnaniu. Studia z dziejow emigracji arianskiej. ― Warszawa, 1977</ref><ref>Tazbir J. Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI—XVII w. — Warszawa, 1967</ref>. Рэлігійны скептыцызм прывёў некаторых ([[Каспар Бекеш]], Стэфан Лован, [[Юзэф Даманеўскі]], [[Ян Ліцыні Намыслоўскі]]) да поглядаў, характарызаваных сучасьнікамі як [[Атэізм|атэістычныя]]. Частка мысьляроў ВКЛ (Сымон Будны, [[Васіль Цяпінскі]]) апраўдвала асноўныя прынцыпы грамадзтва, але патрабавала абмежаваньня правоў шляхецтва, другая ([[Якуб з Каліноўкі]], [[Павал зь Візны]], [[Марцін Чаховіц]]) патрабавала поўнай ліквідацыі прыватнай уласнасьці, роўнасьці саслоўяў і інш. У ВКЛ антытрынітарыі займелі падтрымку ў 1558 у буйнога магната старосты жмудзкага [[Ян Кішка|Яна Кішкі]]<ref>Urban W. Praktyczna działalność braci polskich // Odrodzenie и Reformacja w Polsce. — 1960. — T. 9. — S. 121, 124</ref>. Блізкія да сацыянства казані ўцекача ў 1554 з Масквы ў Віцебск [[Феадосі Касы|Феадосія Касога]] не знайшлі адчувальнага водгуку ў праваслаўных мяшканцаў, хоць невялікая грамада склалася. Феадосі сьцьвярджаў: «Бог адзіны, Царква ― супольнасьць вернікаў, Храмы і Абразы — гэта ідалы і кумірніцы, Сакрамэнтаў няма, неабходна зруйнаваць Крыж»<ref>Павлов С. Н. Критика Феодосием Косым догмата о Троице // В кн.: Атеистические традиции русского народа. ― Л., 1982</ref>. [[Файл:Catechism 1562.png|150пкс|значак|[[Катэхізіс Сымона Буднага]]. Нясьвіж, 1562]] Паплечнік Касога поп Фама, прэсьбітэр сацыянскай грамады Полацку, быў патоплены ў Дзьвіне на загад [[Іван Жахлівы|Івана Жахлівага]]<ref>ПСРЛ, 13, 353—359</ref>. Феадосі Касы ж з паплечнікамі ўцяклі на [[Валынь]], дзе, паводле сьведчаньня князя Андрэя Курбскага, заразілі герэтычным вучэньнем «мала ня ўсю Валынь»<ref>Курбский А. М. Сочинения князя Курбского. РИБ., т. XXXI. ― СПб., 1914</ref>. У ВКЛ аб’явіўся і стары Арцемі, пасяліўшыся пры двары слуцкага князя Юрыя Алелькавіча<ref>Садковский С. М. Артемий, игумен Троицкий. ― М., 1892</ref>. [[Захарыя Капысьценскі]] пісаў пра яго: «Вялебны інак, споспешествующу<!--што--> яму Госпаду, у Літве ад ерасі арыянскай і лютэранскай многіх адвярнуў, а празь яго Бог выправіў жа ся ўвесь народ рускі ў Літве ад ерасі тый не перавярнуў». Пранікся сацыянскімі ідэямі баярын Іван Кучка, які адкрыў у Полацку сацыянскі калегіюм і анабаптысцкую друкарню. У 1563 іх зруйнавала маскоўскае войска. Ян Кішка засноўваў грамады, друкарні ([[Лозка]] ля Ашмянаў, [[Любча]] ля Наваградку, [[Заслаўе]])<ref>Шаўцоў Ю. Пратэстанцкі мэсіянізм Яна Кішкі // Спадчына. 1995, № 3. С. 211—248</ref>. На ўкраінскіх землях цэнтрам дзейнасьці сацыян стаў [[Чарняхоў]], актыўна дзейнічала суполка ў Вадырадах, [[Іванічы|Іванічах]] ля [[Луцк]]у<ref>Фотинский О. А. Социнианское движение на Волыни в XVI—XVII в. // Волынские епархиальные ведомости, 1894, № 25</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Літоўскія браты]] * [[Рэлігія ў Вялікім Княстве Літоўскім]] * [[Арыянскія школы ў Беларусі]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * ''Беляев И. Д.'' Латинская церковь в северо-западном крае Руси до Брестской унии // Русский вестник, 1870, т. 90, № II, с. 5-39. * ''Васильевский В. Г.'' Очерки истории г. Вильны. ― СПб., 1872. * ''Грушевский М.'' Из истории религиозной мысли на Украине. ― Виннипег, Канада — Мюнхен, Германия — Детройт, США, 1962, С. 63—67. * ''Дмитриев М. В.'' Православие и реформация: реформационные движения в восточнославянских землях Речи Посполитой во второй половине XVI в. — М., 1990. * ''Дмитриев М. В.'' Религиозные войны в Речи Посполитой. К вопросу о последствиях Брестской унии 1596 года // Studia Slavica et Balkanica Petropolitana. — 2008. — № 1 (3). — С. 3-22. * ''Зассе Г.'' Хто такі лютерани? / Тарас Коковський (пер.укр.мовою). — [Минск], 1999. — 214 с — ISBN 1-890863-22-X. * ''Зайцев В. К.'' Реформационное движение в Белоруссии и Литве (Вторая половина XVI в.). В кн.: Философия и право. Доклады П-й конференции молодых ученых АН БССР и вузов БССР. ― Минск, 1968. С. 391—403. * ''Кареев Н. И.'' Очерк истории реформационного движения и католической реакции в Польше. ― СПб., 1886. * ''Конон В. М.'' От Ренессанса к классицизму (Становление эстетической мысли в Белоруссии в XV—XVIII вв. ― Мн., 1978. * ''Косман М.'' [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/kosman5/Косман_М._Кальвіністы_ў_культуры_ВКЛ.html Кальвіністы ў культуры Вялікага Княства Літоўскага: айчынныя элементы і замежныя ўплывы] // З гісторыі культуры Вялікага Княства Літоўскага. — Мн., 2010. — С. 211—225. * ''Косман М.'' [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/kosman6/Косман_М._Рэфармацыйная_i_контррэфармацыйная_школьная_адукацыя_на_беларускіх_землях_Вялікага_Княства_Літоўскага.html Рэфармацыйная і контррэфармацыйная школьная адукацыя на беларускіх землях Вялікага Княства Літоўскага] // З гісторыі культуры Вялікага Княства Літоўскага. — Мн., 2010. — С. 226—251. * ''Коялович М. О.'' Отношение западнорусских православных к польским протестантам во время унии // Христианское чтение, I860, № 2, с. 225—256. * ''Левицкий О.'' Внутреннее состояние западнорусской церкви в польско-литовском государстве в конце XVI в. и уния // Архив ЮЗР, ч.1, т. VI. ― Киев, 1884, с. I-I82. * ''Левицкий О.'' Социнианство в Польше и Юго-Западной Руси в XVI и XVII вв. // Киевская старина, 1882, № 4, с. 25-57; № 5, с. 401—432. * ''Любович Н. Н.'' История реформации в Польше: кальвинисты и антитринитарии. ― Варшава, 1883. * ''Маркович Л. Г.'' Характеристика развития конфессий на территории Шкловского графства в XVI―XVIII вв. // Веснік Магілёўскага дзяржаўнага універсітэта імя А. А. Куляшова: навуковы и метадычны часопіс ― 2007. ― № 4. ― С. 36―42. * ''Митрополит Макарий'' (Булгаков). История Русской церкви, т. 9, кн. IV. История Западнорусской или Литовской митрополии. 1458—1596. ― СПб., 1879. * Очерки истории западного протестантизма.― М.: Институт всеобщей истории РАН, 1995. * ''Подокшин С. А.'' Реформация и общественная мысль Белоруссии и Литвы. ― Мн., 1970. * Реформация как социокультурный феномен : Пособие / М. К. Шилко; Учреждение образования «Могилев. гос. ун-т им. А. А. Кулешова». ― Могилев : МГУ, 2004. * ''Смирнов М. Ю.'' Реформация и протестантизм: Словарь. — СПб.: Издательство С.-Петербургского ун-та, 2005. ISBN 5-288-03727-2. * ''Ульяновский В. И.'' История церкви и религиозной мысли в Украине. — Киев, 1994. — Кн. 2. * Христианство в Беларуси: история и современность / Т. П. Короткая, А. И. Осипов, В. А. Теплова. — Мн. : Обществ. об-ние «Молодеж. науч. о-во», 2000. * ''Довбищенко М. В.'' Українська шляхта Волині у релігійних рухах кінця XVI — першій половині XVII ст.: автореф. дис. … д-ра іст. Наук. ― Київ. нац. ун-т ім. Т. Шевченка, 2010. * Історія релігії в Україні: Навчальний посібник / А. М. Колодний, П. Л. Яроцький, Б. О. Лобовик та ін. ― К.: Т-во «Знання», 1999. * ''Любащенко В. І.'' Історія протестантизму в Україні: Курс лекцій. — К.: Поліс, 1995. * 450 год Рэфармацыі ў Беларусі. 2003 [Изоматериал] : Мікалай Радзівіл Чорны (1515—1565), некаранаваны кароль Беларусі, апостал Рэфармацыі: [рэпрадукцыя : табель-каляндар насценны] / мастак Уладзімір Стальмашонак. ― [Мінск : б.в., 2002]. — 1 л. * ''Яковенко Н.'' Релігійні конверсії: спроба погляду зсередини // Яковенко Н. Паралельний світ. Дослідження з історії уявлень та ідей в Україні XVI—XVII в. ― К., 2002. — С. 37-38. * ''Budniewska A.,'' ''Mitura-Karwowska A.'' Bibliografia zawartości czasopisma «Odrodzenie i Reformacja w Polsce». T. I-XLIII. ― Warszawa, 2000. * ''Degiel R.'' Protestanci i prawosławni. Petronat wyznaniowy Radziwiłłów birżańskich nad Cerkwią prawosławną w księstwie słuckim w XVII w. ― Warszawa, 2000. * ''Kempa T.'' Wobec kontrreformacji: Protestani i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku. — Toruń, 2007. * ''Kościelny R.'' Problem tolerancyjności kontrreformatorów w Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku. — Szczecin, 1997. * ''Kosman M.'' Reformacja и Kontrreformacja w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle propagandy wyznaniowej. — Wrocław, 1973. * ''Ogonovski Z.'' Socynianizm a oswiecenie. ― Waarszawa, 1966. * ''Szczotka S.'' Synody arian polskich. Od założenia Krakowa do wygnania z kraju (1569—1662) // Reformacja w Polsce. — 1935—1936. — R. 7/8. — S. 96. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.sedmitza.ru/text/441750.html Мінуўшчына эўрапейскай Рэфармацыі] * [https://web.archive.org/web/20120307150609/http://spbpda.ru/data/1914/02/1914-02-04.pdf В. И. Плисс. Исторический очерк проникновения и распространения Реформации в Литве и Западной Руси // Христианское чтение, 1914] * [http://belreform.org/ru/V.Plis.php Рэфармацыя ў Беларусі] * [http://belreform.org/ru/padokshyn.php Каб край быу вольным…] * [http://www.spsl.nsc.ru/history/makary/mak4003.htm Митрополит Макарий (Булгаков). Борьба православия с протестантством и иезуитами] * [https://web.archive.org/web/20120524055030/http://lib.eparhia-saratov.ru/books/10k/kartashev/russianchurch1/contents.html А. В. Карташев. Очерки по истории Руской церкви. Т. 1] * [http://www.portalus.ru/modules/belarus/rus_readme.php?subaction=showfull&id=1160122799&archive=&start_from=&ucat=16&category=16 Тамара Габрусь. Помнікі пратэстанцкага храмабудаўніцтва Беларусі] * [https://web.archive.org/web/20130316000938/http://globus.tut.by/type_tn_kalvin.htm Кальвінскія зборы] // [[Глёбус Беларусі]] * [https://web.archive.org/web/20170414184727/http://1863x.com/protestant/ Беларусь Протестантская] // 1863x.com {{Ref-ru}} [[Катэгорыя:Пратэстанцтва ў Вялікім Княстве Літоўскім| ]] [[Катэгорыя:Пратэстанцтва ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Пратэстанцтва ў Летуве]] [[Катэгорыя:Пратэстанцтва ва Ўкраіне]] myitdhq9tr1q6uf0d9wrhz5sbkgrdls 0 140842 2330802 2188299 2022-07-31T14:11:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Сабілэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Сабілэ |Арыгінальная назва = Sabile |Герб = Sabile gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Курляндыя]] |Край = [[Талсінскі край|Талсінскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 4.34 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1642 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-3294 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = SabileTalsuiela.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 02 |Шырата сэкундаў = 42 |Даўгата градусаў = 22 |Даўгата хвілінаў = 34 |Даўгата сэкундаў = 24 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сабілэ''' ({{мова-lv|Sabile}}) — [[горад|места]] [[Талсінскі край|Талсінскага краю]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Плошча 4,34 км². Насельніцтва 1642 чал. (2016). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Sabile}} * [http://www.sabile.lv/ Сайт Сабілэ] * [https://web.archive.org/web/20120302124623/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.07.2010]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] mgwicje49ond3dv57kio4r73xgm1wp6 0 140843 2330821 2188839 2022-07-31T15:27:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Стэндэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Стэндэ |Арыгінальная назва = Stende |Герб = Stende gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Курляндыя]] |Край = [[Талсінскі край|Талсінскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 4.5 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 72 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1780 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-3257 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Stende Evangelic Lutheran Church.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 08 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 22 |Даўгата хвілінаў = 35 |Даўгата сэкундаў = 05 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Stende |Сайт = }} '''Стэндэ''' ({{мова-lv|Stende}}) — [[горад|места]] [[Талсінскі край|Талсінскага краю]] ў [[Латвія|Латвіі]] . Плошча 4,5 км². Насельніцтва 1780 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Stende}} * [http://www.stende.lv/ Сайт Стэндэ] * [https://web.archive.org/web/20120302124623/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.07.2010]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 06veyt4anmqg93burjptdobm089eaws 0 140845 2330803 2188342 2022-07-31T14:18:01Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Саласьпілс |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Саласьпілсу |Арыгінальная назва = Salaspils |Герб = Salaspils gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Саласьпілскі край|Саласьпілскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 12 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 17621 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = LV-2121, LV-2169 |ATVK = |Выява = Salaspils (2).jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 31 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 20 |Даўгата сэкундаў = 59 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Саласьпілс''' ({{мова-lv|Salaspils}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Саласьпілскі край|Саласьпілскага краю]]. Плошча 12 км². Насельніцтва 17 621 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Salaspils}} * [http://www.salaspils.lv/ Сайт Саласьпілсу] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 5tg4pv5fs6ecm17xa6do705yv5y8vyi 0 140847 2330804 2217054 2022-07-31T14:18:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Салдус |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Салдусу |Арыгінальная назва = Saldus |Герб = Escut Saldus.png |Сьцяг = Bandera Saldus.png |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Курляндыя]] |Край = [[Салдускі край|Салдускі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 10.10 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 11479 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-3801 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Saldus Stad.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 39 |Шырата сэкундаў = 59 |Даўгата градусаў = 22 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 37 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Салдус''' ({{мова-lv|Saldus}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Салдускі край|Салдускага краю]]. Плошча 10,10 км². Насельніцтва 11 479 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Saldus}} * [https://web.archive.org/web/20170731092531/http://www.saldus.lv/ Сайт Салдусу] * [https://web.archive.org/web/20120715075146/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2012/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.01.2012]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 0l02zhn4gew93evfmg7bwnt4lx3e9nz 0 140849 2330809 2188457 2022-07-31T14:34:15Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Саўлкрасты |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Саўлкрастаў |Няпэўная назва = |Арыгінальная назва = Saulkrasti |Герб = Coat of Arms of Saulkrasti.svg |Сьцяг = Flag of Saulkrasti.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Саўлкрасцкі край|Саўлкрасцкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 4.8 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 10 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3280 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-2160 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = SaulkrastiIncupeDelta.png |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 15 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 24 |Даўгата сэкундаў = 57 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Саўлкрасты''' ({{мова-lv|Saulkrasti}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Саўлкрасцкі край|Саўлкрасцкага краю]]. Плошча 4,8 км². Насельніцтва 3280 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Saulkrasti}} * [http://www.saulkrasti.lv/ Сайт Саўлкрастаў] * [https://web.archive.org/web/20120302124623/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.07.2010]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] 07gb5roch89ybnt7g2gm2y7ct51yjrd 0 140850 2330822 2188852 2022-07-31T15:28:51Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Субатэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Субатэ |Арыгінальная назва = Subate |Герб = Subate gerb.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Сэлія]] |Край = [[Ілуксцкі край|Ілуксцкі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 5 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 130 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 684 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-5471 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Subate6.JPG |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 56 |Шырата хвілінаў = 00 |Шырата сэкундаў = 11 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 54 |Даўгата сэкундаў = 24 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Субатэ''' ({{мова-lv|Subate}}) — [[горад|места]] [[Ілуксцкі край|Ілуксцкага краю]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Плошча 5 км². Насельніцтва 684 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Subate}} * [http://www.subate.lv/ Сайт Субатэ] * [https://web.archive.org/web/20110811062054/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2011/2ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.07.2011.]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] rzkteqlh3vyikwlsarsppvuzkhpt5t9 0 140851 2330816 2188688 2022-07-31T15:04:52Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Стайцэлэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Стайцэлэ |Арыгінальная назва = Staicele |Герб = Staicele gerb.png |Сьцяг = Staiceles karogs.gif |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Алайскі край|Алайскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 4 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 1025 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4043 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 14 |Даўгата градусаў = 24 |Даўгата хвілінаў = 44 |Даўгата сэкундаў = 39 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Стайцэлэ''' ({{мова-lv|Staicele}}) — [[горад|места]] [[Алайскі край|Алайскага краю]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Плошча 4 км². Насельніцтва 1025 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Staicele}} * [http://www.staicele.lv/ Сайт Стайцэлэ] * [https://web.archive.org/web/20120302124623/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.07.2010]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] pqhtxexxhrce3830yo4dzcxcpm9855o 0 140852 2330826 2189011 2022-07-31T15:54:54Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Латвія |Назва = Сьмілтэнэ |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Сьмілтэнэ |Арыгінальная назва = Smiltene |Герб = Coat of Arms of Smiltene.svg |Сьцяг = Flag of Smiltene.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Рэгіён = [[Відзэмэ]] |Край = [[Сьмілтэнскі край|Сьмілтэнскі]] |Воласьць = |Мэр = |Плошча = 7.8 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5488 |Год падліку колькасьці = 2016 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»]</ref> |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = LV-4729 |Паштовыя індэксы = |ATVK = |Выява = Smiltenes muižas kungu māja 2002-06-01.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 57 |Шырата хвілінаў = 25 |Шырата сэкундаў = 27 |Даўгата градусаў = 25 |Даўгата хвілінаў = 54 |Даўгата сэкундаў = 24 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = Category:Smiltene |Сайт = }} '''Сьмілтэнэ''' ({{мова-lv|Smiltene}}) — [[горад|места]] ў [[Латвія|Латвіі]]. Зьяўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Сьмілтэнскі край|Сьмілтэнскага краю]]. Плошча 7,8 км². Насельніцтва 5488 чал. (2016). == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Smiltene}} * [http://www.smiltene.lv/ Сайт Сьмілтэнэ] * [https://web.archive.org/web/20120302124623/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās 01.07.2010]{{ref-lv}} {{Гарады Латвіі}} [[Катэгорыя:Гарады Латвіі]] oon487khuerebixkh7kf16ti0xqbvcf 0 142740 2330780 2318198 2022-07-31T12:57:45Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = П’ер Гёйб’ерг |клюб = [[Тотэнгэм Готспур]] |нумар = 5 |гады = 2012—2013<br/>2013—2016<br/>2015<br/>2015—2016<br/>2016—2020<br/>2020— |клюбы = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя 2]]<br/>[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]<br/>→ [[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбург]] (арэнда)<br/>→ [[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]] (арэнда)<br/>[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]<br/>[[Тотэнгэм Готспур]] |гульні(галы) = 44 (12)<br/>17 (0)<br/>16 (2)<br/>23 (0)<br/>109 (4)<br/>74 (4) |нац гады = 2014— |нац зборная = {{Футбол Данія|няма}} |нац гульні(галы) = 54 (4) |абнаўленьне(клюб) = 22 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 29 сакавіка 2022 }} '''П’ер-Эміль Гёйб’ерг''' ({{мова-da|Pierre-Emile Højbjerg}}; нарадзіўся 5 жніўня 1995 году, [[Капэнгаген]], [[Данія]]) — дацкі футбаліст, які выступае за ангельскі клюб «[[Тотэнгэм Готспур]]» і [[Зборная Даніі па футболе|нацыянальную зборную Даніі]] на пазыцыі цэнтральнага паўабаронцы. == Кар’ера == === Клюбная === Закончыўшы акадэмію «[[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагену]]», у 2010 годзе далучаецца да «[[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]]» й ужо праз два гады пераходзіць у «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыю Мюнхэн]]»<ref>[http://www.transfermarkt.co.uk/en/pierre-emile-hoejbjerg/transfers/spieler_167799.html Profile for Pierre-Emile Höjbjerg]. transfermarkt.co.uk</ref>. Выдатная гульня ў другой камандзе «Баварыі» (8 галоў у 30 матчах) прыводзіць да выкліку ў галоўную каманду й у сакавіку 2013 году Гёйб’ерг апыняецца на лаўцы запасных у матчы супраць «[[Баер Левэркузэн|Баеру]]» зь [[Левэркузэн]]у, але на поле гэтак і не зьяўляецца, а гэты матч становіцца адзінаю паразай «Баварыі» ў [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Бундэсьлізе]] [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2012—2013 гадоў|сэзону 2012—2013 гадоў]]. 13 красавіка 2013 году Гёйб’ерг дэбютуе за галоўную каманду «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» й у прафэсійным футболе наогул матчам супраць «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэргу]]», замяніўшы [[Джэрдан Шакіры|Джэрдана Шакіры]] на 71 хвіліне, матч скончыўся перамогай «Баварыі» зь лікам 4:0. На гэты момант Гёйб’ергу было 17 гадоў і 251 дзень і ён стаў самым маладым футбалістам «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]», які гуляў за [[мюнхэн]]цаў у [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Бундэсьлізе]]<ref>[http://www.fcbayern.telekom.de/de/aktuell/news/2013/41562.php Rekorde, Rekorde]. www.fcbayern.telekom.de</ref>, папярэдні рэкорд прыналежаў [[Давід Аляба|Давіду Алябу]] (17 гадоў і 256 дзён). 4 траўня 2013 году Гёйб’ерг правёў другі матч у [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]] супраць [[Барусія Дортмунд|«Барусіі» Дортмунд]] (нічыя 1:1), калі замяніў на 92 хвіліне [[Луіс Густаву|Луіса Густава]]. Узорам для перайманьня для Гёйб’ерга зьяўляецца [[Зынэдын Зыдан]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130318031758/http://www.fussball-vorort.de/vereine/m/fc-bayern-muenchen/fc-bayern-muenchen-2/bayern-muenchen-pierre-emile-hojbjerg-stammspieler-mehmet-scholl-2550882.html Bayerns Supertalent: Zidane ist sein Vorbild]. www.fussball-vorort.de</ref>. У 2011 годзе Гёйб’ерг быў названы гульцом году Даніі ва ўзросьце да 17 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20130430053554/http://www.dbu.dk/landshold/ungdomslandshold_herrer/DBUs_Talentpris.aspx Talentpriser 2012—1987]. www.dbu.dk</ref>. === Міжнародная === Гёйб’ерг гуляў за [[Зборная Даніі па футболе|зборныя Даніі]] розных узростаў. Зьяўляўся адным зь лідэраў [[Юнацкая зборная Даніі па футболе|юнацкай зборнай Даніі]], за якую згуляў 6 матчаў і забіў у іх 3 галы. Гёйб’ерг лічацца адным з самых таленавітых гульцоў у Даніі. Гёйб’ерг таксама мае францускае грамадзянства, бо ягоная маці — напалову францужанка<ref>[http://www.footballzz.com/jogador.php?id=197691 Pierre Højbjerg]. www.footballzz.com</ref>. 28 траўня 2014 году гулец дэбютаваў за [[зборная Даніі па футболе|нацыянальную зборную Даніі]] ў матчы супраць [[зборная Швэцыі па футболе|зборнай Швэцыі]], П’ер правёў у гэтым матчы усе 90 хвілінаў гульнявога часу. == Дасягненьні == '''«Баварыя»''': * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]]: 2013, 2014 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2013, 2014 * Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2012 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2013 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2013 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.kicker.de/news/fussball/regionalliga/rlby/regionalliga-bayern-2012/2012-13/bayern-muenchen-ii-88/74860/spieler_hoejbjerg-pierre-emile.html Профіль] на сайце Kicker.de * [http://www.transfermarkt.de/de/pierre-emile-hoejbjerg/profil/spieler_167799.html Профіль] на сайце transfermarkt.de {{Данія на ЧЭ-2020}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гёйб’ерг, П’ер}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Капэнгагене]] [[Катэгорыя:Дацкія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Даніі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аўгсбург»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шальке-04» Гельзэнкірхэн]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тотэнгэм Готспур»]] 3m2px0oqsazxq22sxlo0svzos1vv5bd 0 146059 2330786 2329660 2022-07-31T13:26:16Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Раян Гігс |выява = Giggs PL trophy.jpg |імя(арыгінал) = |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|29|11|1973|1}} |горад = [[Кардыф]] |краіна = [[Ўэйлз]] |рост = 179 см |вага = |пазыцыя = [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]] |клюб = |нумар = |моладзевыя гады = |моладзевыя клюбы = |гады = 1990—2014 |клюбы = [[Манчэстэр Юнайтэд]] |гульні(галы) = 672 (114) |нац гады = 1991—2007 |нац зборная = {{Футбол Ўэйлз|няма}} |нац гульні(галы) = 64 (12) }} '''Раян Джозэф Гігс''' ({{мова-en|Ryan Joseph Giggs}}; нарадзіўся [[29 лістапада]] [[1973]] году, [[Кардыф]], [[Ўэйлз]]) — ўэйлскі футбаліст, які на працягу ўсёй сваёй кар’еры гуляе толькі за адзін ангельскі клюб «[[Манчэстэр Юнайтэд]]», за які правёў больш за 900 афіцыйных гульняў. Раян зьяўляецца самым тытулаваным гульцом брытанскага футболу<ref name="news.bbc.co.uk">[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/tv_and_radio/sports_personality_of_the_year/8410840.stm Ryan Giggs wins 2009 BBC Sports Personality award]. BBC Sport</ref>. Ён, таксама, зьяўляецца першым гульцом хто здолеў забіць у 11 розыгрышах [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] запар. 21 траўня 2008 году, выйшаўшы на пляцоўку ў фінальным матчы Лігі чэмпіёнаў супраць лёнданскага «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», Гігс пераўзышоў рэкорд [[Бобі Чарлтан]]а па колькасьці матчаў, згуляных за «Манчэстэр Юнайтэд»<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/m/man_utd/7411587.stm Spot-on Giggs overtakes Charlton]. BBC Sport</ref>. 5 сакавіка 2013 году, выйшаўшы на гульню Лігі чэмпіёнаў супраць мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]», правёў свой тысячны афіцыйны матч у кар’еры<ref>[http://www.sovsport.md/news/text-item/592264 Райан Гиггз проводит 1000-й официальный матч в карьере]. Советский спорт</ref>. На міжнародным узроўні Гігс выступаў за [[зборная Ўэйлзу па футболе|зборную Ўэйлзу]], стаўшы самым маладым гульцом, які выходзіў у асноўным складзе зборнай, ягоны дэбют адбыўся ў 1991 годзе. Гігс быў уключаны ў сьпіс 100 легендаў Футбольнай лігі, а 11 сьнежня 2007 году на ўрачыстай цырымоніі ў [[Бэкінггэмскі палац|Бэкінггэмскім палацы]] Гігс быў удастоены тытула афіцэра ордэна Брытанскай імпэрыі<ref>[http://www.manutd.com/en/News-And-Features/Football-News/2007/Jun/Ryan-Giggs-awarded-OBE.aspx Ryan Giggs awarded OBE]. ManUtd.com</ref>. У студзені 2011 году паводле вынікаў галасаваньня сярод заўзятараў Раян быў прызнаны найвялікшым гульцом у гісторыі «Манчэстэр Юнайтэд»<ref>[http://www.manutd.com/en/News-And-Features/Football-News/2011/Jan/Giggs-is-the-greatest.aspx Giggs: United's greatest]. ManUtd.com</ref>. == Кар’ера == === Клюбная === Раян Гігс нарадзіўся ў [[Кардыф]]е, але разам зь сям’ёй пераехаў у [[Манчэстэр]]. Пасьля пераезду Гігс пачаў выступаць за аматарскі клюб «Дынз», які трэніраваў скаўт «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Дэніс Скофілд]]. Пасьля гэтага Раян бы ўзалічаны ў акадэмію «Манчэстэр Сіці», аднак дзякуючы назіраньням за юнаком разносчыка газэтаў і ст’юарда стадыёну «[[Олд Трафард]]» Гаралда Ўуда, які наўпрост зьвярнуўся да [[Алекс Фэрг’юсан|Алексу Фэрг’юсана]], Гігс быў запрошаны ў «[[Манчэстэр Юнайтэд]]». Гігс дэбютаваў за «Манчэстэр Юнайтэд» у [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1990—1991 гадоў|сэзоне 1990—1991 гадоў]], 29 лістапада 1990 году ў свой сямнаццаты дзень нараджэньня Гігс падпісаў свой першы прафэсійны кантракт. Да таго часу многія называлі яго самым таленавітым брытанскім гульцом з часоў [[Джордж Бэст|Джорджа Бэста]]. Дэбют Гігса ў чэмпіянаце адбыўся 2 сакавіка 1991 году ў матчы супраць «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]» на «Олд Трафард», Гігс выйшаў на замену [[Дэніс Ірвін|Дэнісу Ірвіну]]. 4 траўня 1991 году ў манчэстэрскім дэрбі Гігс выйшаў на поле ў стартавым складзе й забіў пераможны гол у браму «Манчэстэр Сіці». З [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1991—1992 гадоў|сэзону 1991—1992 гадоў]] Раян стаў рэгулярным гульцом асновы, працягваючы паралельна выступаць за моладзевы склад «Юнайтэд», у якім ён быў капітанам. Юнак часьцяком зьвяртаўся па параду да больш дасьведчаных гульцоў, [[Браян Робсан|Браяна Робсана]] й [[Пол Інс|Пола Інса]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/m/man_utd/3257103.stm The teenage tornado]. BBC Sport</ref>. [[Файл:Giggs cropped.jpg|міні|200пкс|зьлева|Раян у 2006 годзе]] Большую частку сэзону «Юнайтэд» ачольваў турнірную табліцу чэмпіянату, але ў выніку заняў толькі другое месца, саступіўшы чэмпіёнскі тытул «[[Лідс Юнайтэд]]». Гэта быў апошні сэзон у гісторыі старога Першага дывізіёну. У наступным годзе быў створаны новы турнір, [[Прэм’ер-Ліга]]. Менавіта талент гульца, а таксама прыход у клюб [[Эрык Кантана|Эрыка Кантаны]] шмат у чым забясьпечылі «Юнайтэд» будучае дамінаваньне ў Прэм’ер-лізе. Алекс Фэрг’юсан стараўся абараніць юнага Гігса ад прэсы, забараняючы яму даваць інтэрвію да 20-гадовага ўзросту. Сваё першае інтэрвію Гігс даў рэпартэру [[BBC]] толькі ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1993—1994 гадоў|сэзоне 1993—1994 гадоў]]. [[Файл:Ryan Giggs vs Everton-5 cropped.jpg|міні|200пкс|У гульні супраць «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]»]] Неверагодная папулярнасьць Раяна адзначыла нараджэньне новага пакаленьня футбольных заўзятараў, а самога Гігса аднойчы назвалі «хлопцам, які зьвярнуў мільёны нявінных душаў падлеткаў у заўзятараў „Юнайтэд“»<ref>[https://web.archive.org/web/20120306124031/http://www.welshicons.org.uk/html/ryan_giggs.php Ryan Giggs]. Welsh Icons.</ref>. Фэномэн Гігса выявіўся ў той час, калі футбол стаў у большай ступені гульнёй для масаў, чым толькі для працоўнай клясы. Гігс даказаў, што акрамя выдатнай тэхнікі працы зь мячом, ён таксама здольны забіваць галы. Многія зь ягоных галоў былі асабліва запамінальнымі й уключаліся ў розныя сьпісы «галоў сэзону», напрыклад галы ў браму «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]» ў 1993 годзе, «[[Тотэнгэм Готспур|Тотэнгэму]]» ў 1994, «Эвэртану» ў 1995, «[[Ковэнтры Сіці]]» ў 1996, а таксама надзвычайны сольны праход, які завяршыўся голам у браму лёнданскага «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» ў перагулёўцы паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] 1999 году. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1994—1995 гадоў|сэзоне 1994—1995 гадоў]] з-за траўмы Гігс правёў у чэмпіянаце толькі 29 матчаў, а сам клюб бяз Раяна правёў сэзон няўдала, саступіўшы тытул «[[Блэкбэрн Ровэрз]]». У фінале Лігі чэмпіёнаў 1999 году Гігс зрабіў галявую перадачу на [[Тэдзі Шэрынггэм]]а. Перамогшы ў Прэм’ер-Лізе, Кубку Ангельшчыны й Лізе чэмпіёнаў, «[[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр Юнайтэд]]» заваяваў унікальны «трэбл», які не скараўся раней ніводнаму ангельскаму клюбу. Гігс таксама быў прызнаны «гульцом матчу» ў розыгрышы [[Міжкантынэнтальны кубак|Міжкантынэнтальнага кубка]] 1999 году. «Юнайтэд» атрымаў перамогу ў гэтым матчы супраць бразыльскага клюбу «[[Палмэйрас Сан-Паўлу|Палмэйрас]]» зь лікам 1:0. У гэты час прэса пераключыла фокус сваёй увагу на новых герояў, у першую чаргу на [[Дэйвід Бэкгэм|Дэйвіда Бэкгэма]]. Пасьля сыходу з клюбу Дэніса Ірвіна ў траўні 2002 году Гігс стаў адным з самых досьведных гульцоў у складзе «Манчэстэр Юнайтэд», не зважаючы на тое, што яму было ўсяго толькі 28 гадоў. 22 траўня 2004 году ён згуляў у фінале Кубка Ангельшчыны й у чацьверты раз атрымаў перамогу ў гэтым турніры, стаўшы такім чынам адным з двух гульцоў разам з [[Рой Кін|Роем Кінам]], якія чатыры разы атрымлівалі перамогу ў Кубку Ангельшчыны, выступаючы за «Юнайтэд». Выйшаўшы на поле ў верасьні 2004 году ў матчы супраць «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]», Гігс правёў сваю 600-ю гульню ў майцы «Юнайтэд». Гэтае дасягненьне, акрамя яго, скаралася толькі сэру [[Бобі Чарльтан]]у й [[Білі Фоўлкс|Білу Фоўлксу]]. У 2005 годзе паўабаронца быў уключаны ў Залю славы ангельскага футболу ў даніну прызнаньня ягоных заслуг перад ангельскім футболам. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2007—2008 гадоў|сэзоне 2007—2008 гадоў]] Алекс Фэрг’юсан актыўна выкарыстоўваў сыстэму ратацыі гульцоў паўабароны, выпускаючы на адну пазыцыю Гігса або пачаткоўцаў каманды [[Нані]] й [[Луіс Абрэй Алівэйра Андэрсан|Андэрсана]]. Тым ня менш у найважнейшай гульні чэмпіянату супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» Гігс выйшаў у стартавым складзе, зрабіўшы галявую перадачу на [[Карляс Тэвэс|Карляса Тэвэса]], які забіў свой першы гол за «Манчэстэр Юнайтэд». З пачатку [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2008—2009 гадоў|сэзона 2008—2009 гадоў]] Фэрг’юсан пачаў выкарыстоўваць Гігса на пазыцыі цэнтральнага паўабаронцы пад нападнікамі, замест звыклай валійцу пазыцыі на флянзе. Гігс хутка адаптаваўся да сваёй новай ролі й адзначыўся галявымі перадачамі ў гульнях супраць «[[Мідлзбра (футбольны клюб)|Мідлзбра]]» й «[[Ольбарг (футбольны клюб)|Ольбаргам]]». Паводле вынікаў пасьпяховага сэзону 2008—2009 гадоў Гігс быў уключаны ў лік кандыдатаў на атрыманьне ўзнагароды «Гулец году па вэрсіі футбалістаў ПФА»<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/7998204.stm Man Utd dominate PFA awards list]. BBC Sport</ref>. 26 красавіка 2009 году Раян атрымаў гэтую ўзнагароду, упершыню ў сваёй кар’еры<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/8019726.stm Giggs earns prestigious PFA award]. BBC Sport</ref>. 13 сьнежня Гігс быў названы найлепшым спартоўцам 2009 году паводле вэрсіі BBC, апярэдзіўшы такіх сур’ёзных канкурэнтаў, як чэмпіёна «[[Формула-1|Формулы-1]]» [[Джэнсан Батан|Джэнсана Батана]] й найлепшую лёгкаатлетку краіны [[Джэсыка Эніс|Джэсыку Эніс]]<ref name="news.bbc.co.uk"/>. 1 лютага 2011 году ў выніку шасьці тыдняў галасаваньня, арганізаванага афіцыйным часопісам клюбу, прыхільнікі «Манчэстэр Юнайтэд» абралі Гігса найвялікшым гульцом у гісторыі клюбу. === Міжнародная === [[Файл:Giggs wales x brazil.JPG|міні|200пкс|У кашулі нацыянальнай зборнай]] У пачатку кар’еры Гігс гуляў за школьную зборную Ангельшчыны, але затым пачаў выступаць за [[зборная Ўэйлзу па футболе|зборную Ўэйлзу]]. Ягоны дэбют адбыўся 5 чэрвеня 1991 году ў матчы супраць [[зборная Нямеччыны па футболе|зборнай Нямеччыны]]. Гэтак Раян, якому было 17 гадоў, стаў самым маладым гульцом у гісторыі нацыянальнай зборнай. Усяго з 1991 па 2007 гады ён правёў за зборную 64 матчы, у якіх забіў 12 галоў. У 2004 годзе ён быў прызначаны капітанам зборнай Ўэйлзу. Гігс падвяргаўся крытыцы за сваё нежаданьне ўдзельнічаць у таварыскіх матчах нацыянальнай зборнай. З моманту свайго дэбюту ў 1991 годзе, Гігс на працягу дзевяці гадоў не гуляў у таварыскіх матчах за Ўэйлз, прапусьціўшы 18 такіх матчаў запар. Афіцыйнай прычынай адсутнасьці Гігс у такіх гульнях ва ўсіх выпадках называліся траўмы. Тутака трэба адзначыць, што галоўны трэнэр «Манчэстэр Юнайтэд» [[Алекс Ферг’юсан]] даволі неахвотна адпускаў гульцоў свайго клюбу ў зборныя на таварыскія матчы. 30 траўня 2007 году Гігс склікаў прэс-канфэрэнцыю, на якой заявіў аб завяршэньні выступаў за зборную<ref>[https://web.archive.org/web/20090921070909/http://www.walesonline.co.uk/footballnation/football-in-wales/2009/01/07/ryan-giggs-faces-up-to-life-after-old-trafford-91466-22622877/2/ Ryan Giggs faces up to life after Old Trafford]. Western Mail</ref>. Галоўнай прычынай такога рашэньня ён назваў жаданьне цалкам сканцэнтравацца на клюбнай кар’еры. Апошнім матчам Гігса за зборную стаў адборны матч да [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|чэмпіянату Эўропы 2008 году]] супраць [[зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]], які прайшоў 2 чэрвеня ў Кардыфе. У гэтай сустрэчы капітан валійцаў быў прызнаны «гульцом матчу»<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/internationals/6703359.stm Giggs ends international career]. BBC Sport</ref>. == Дасягненьні == '''Манчэстэр Юнайтэд''': * [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]] (13): 1993, 1994, 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003, 2007, 2008, 2009, 2011, 2013 * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] (4): 1994, 1996, 1999, 2004 * Уладальнік [[Кубак Футбольнай лігі|Кубка Футбольнай лігі]] (4): 1992, 2006, 2009, 2010 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] (2): 1999, 2008 * Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]] (9): 1993, 1994, 1996, 1997, 2003, 2007, 2008, 2010, 2013 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка Эўропы]]: 1991 * Уладальнік [[Міжкантынэнтальны кубак|Міжкантынэнтальны кубка]]: 1999 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2008 == Дысцыпліна == Гігс вельмі рэдка атрымлівае жоўтыя карткі. Акрамя таго, ён ніводнага разу не атрымліваў чырвоную картку, выступаючы за «Манчэстэр Юнайтэд», і толькі адзін раз быў выдалены ў матчы нацыянальных зборных. Гэта здарылася ў 2001 годзе, калі Ўэйлз гуляў супраць [[зборная Нарвэгіі па футболе|зборнай Нарвэгіі]]. У лістападзе 2003 году [[Футбольная асацыяцыя]] прызнала Гігса вінаватым ў неадпаведных паводзінах пасьля матчу супраць «Арсэналу». На тым жа тыдні Гігс атрымаў двухматчавую дыскваліфікацыю ад гульняў за зборную пасьля наўмыснага ўдару локцем у твар гульца [[зборная Расеі па футболе|зборнай Расеі]] [[Вадзім Яўсееў|Вадзіма Яўсеева]]. Арбітар матчу не заўважыў гэтае парушэньне, але яно было ўстаноўлена пасьля па відэазапісе інцыдэнту. == Крыніцы == {{Крыніцы|1=2}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.ryangiggs.cc/ Афіцыйны сайт] * [http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Ryan-Giggs.aspx Старонка на афіцыйным сайце «Манчэстэр Юнайтэд»] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гігс, Раян}} [[Катэгорыя:Валійскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ўэйлзу]] [[Катэгорыя:Брытанскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]] [[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манчэстэр Юнайтэд»]] 3zcyvd3g8zuaz2g8pftr21m517hxs9n 0 151056 2330860 2155524 2022-07-31T21:56:16Z Czar 48858 Czar перанёс старонку [[Вольная тэрыторыя (Махноўшчына)]] у [[Махноўшчына]]: [[:w:en:Wikipedia talk:WikiProject Anarchism#Free Territory ➤ Makhnovshchina]]: не вядомая ў крыніцах як «Вольная тэрыторыя» wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Вольная тэрыторыя |НазваЎРоднымСклоне = Вольнай тэрыторыі |НазваНаДзяржаўнайМове = Вільна територія |ПэрыядІснаваньня = 20 кастрычніка 1919 — 28 жніўня 1921 |ПапярэдняяДзяржава1 = Расейская рэспубліка |СьцягПапярэдняйДзяржавы1 = Flag of Russia.svg |НаступнаяДзяржава1 = УССР |СьцягНаступнайДзяржавы1 = Flag of Ukrainian SSR (1919-1929).svg |НаступнаяДзяржава2 = |СьцягНаступнайДзяржавы2 = |Сьцяг = RPAU flag.svg{{!}}border |Герб = |ДзяржаўныГімн = |Месцазнаходжаньне = Makhnowia.png |АфіцыйнаяМова = [[украінская мова|украінская]], [[расейская мова|расейская]] |Сталіца = [[Гуляйполе]] |НайбуйнейшыГорад = |ТыпУраду = [[Анархічны камунізм]] |ПасадыКіраўнікоў = |ІмёныКіраўнікоў = |Плошча = |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = |АдсотакВады = |ГодАцэнкіНасельніцтва = |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = |Насельніцтва = 7 млн |ШчыльнасьцьНасельніцтва = |ЭтнічныСклад = |КанфэсійныСклад = |Пісьменнасьць = |ГодАцэнкіСУП = |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = |СУПНаДушуНасельніцтва = |Валюта = |КодВалюты = |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = |НезалежнасьцьПадзеі = — абвешчаная<br />— страчаная<br /> |НезалежнасьцьДаты = <br />20 кастрычніка 1919<br />28 жніўня 1921 |АўтамабільныЗнак = |ДамэнВерхнягаЎзроўню = |ТэлефонныКод = |Дадаткі = |Катэгорыя = Колішнія дзяржавы Эўропы }} '''Вольная тэрыторыя''' ці '''Махноўшчына''' (20 кастрычніка 1919 — 28 жніўня 1921) — тэрыторыя пад кантролем свабодных саветаў і лібэртарных камунаў<ref>''Skirda Alexandre'' Nestor Makhno: Anarchy’s Cossack. — М .: AK Press, 2004. С. 86.</ref>, дзе меліся спробы стварыць [[анархізм|анархічнае]] грамадзтва<ref>''Noel-Schwartz, Heather'' [http://www.nestormakhno.info/english/schwartz.htm The Makhnovists & The Russian Revolution — Organization, Peasantry and Anarchism].</ref>, падчас [[Рэвалюцыя 1917—1922 гадоў ва Ўкраіне|Украінскай рэвалюцыі]]. Вольная тэрыторыя знаходзілася пад абаронай [[Махноўскі рух|Рэвалюцыйнае Паўстанцкае Арміі]] [[Нестар Махно|Нестара Махно]]. У гэты час плошча Вольнай тэрыторыі была заселеная прыкладна сям’ю мільёнамі чалавек<ref>'' Peter Marshall'' Demanding the Impossible. — М.: PM Press, 2010. С. 473.</ref>. Пасьля падзеньня рэжыму гетмана, тэрыторыя была занятая расейскімі войскамі [[Антон Дзянікін|Антона Дзянікіна]], быў створаны часовы ўрад Поўдня Расеі. Да 1920 году войскі Дзянікіна пакінулі тэрыторыю пасьля наступленьня частак [[Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]] ў супрацоўніцтве зь сіламі [[Нестар Махно|Нестара Махно]], часткі якога вялі партызанскую вайну ў тыле дзянікінцаў. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзяржаўныя ўтварэньні пэрыяду Грамадзянскай вайны і станаўленьня СССР (1917—1924)}} [[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны (1917—1991)]] [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы Эўропы]] [[Катэгорыя:Распад Расейскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Анархізм ва Ўкраіне]] rpw3airoxv8cxglmto48yld6slgsky7 2330864 2330860 2022-07-31T21:59:59Z Czar 48858 [[:w:en:Wikipedia talk:WikiProject Anarchism#Free Territory ➤ Makhnovshchina]]: не вядомая ў крыніцах як «Вольная тэрыторыя» wikitext text/x-wiki {{Краіна |Назва = Махноўшчына |НазваЎРоднымСклоне = Махновщина |НазваНаДзяржаўнайМове = Махновщина |ПэрыядІснаваньня = 20 кастрычніка 1919 — 28 жніўня 1921 |ПапярэдняяДзяржава1 = Расейская рэспубліка |СьцягПапярэдняйДзяржавы1 = Flag of Russia.svg |НаступнаяДзяржава1 = УССР |СьцягНаступнайДзяржавы1 = Flag of Ukrainian SSR (1919-1929).svg |НаступнаяДзяржава2 = |СьцягНаступнайДзяржавы2 = |Сьцяг = Махновское знамя.svg{{!}}border |Герб = |ДзяржаўныГімн = |Месцазнаходжаньне = Makhnowia.png |АфіцыйнаяМова = [[украінская мова|украінская]], [[расейская мова|расейская]] |Сталіца = [[Гуляйполе]] |НайбуйнейшыГорад = |ТыпУраду = [[Анархічны камунізм]] |ПасадыКіраўнікоў = |ІмёныКіраўнікоў = |Плошча = |МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = |АдсотакВады = |ГодАцэнкіНасельніцтва = |МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = |Насельніцтва = 7 млн |ШчыльнасьцьНасельніцтва = |ЭтнічныСклад = |КанфэсійныСклад = |Пісьменнасьць = |ГодАцэнкіСУП = |МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = |СУП = |СУПНаДушуНасельніцтва = |Валюта = |КодВалюты = |ЧасавыПас = |ЧасРозьніцаUTC = |ЧасавыПасУлетку = |ЧасРозьніцаUTCУлетку = |НезалежнасьцьПадзеі = — абвешчаная<br />— страчаная<br /> |НезалежнасьцьДаты = <br />20 кастрычніка 1919<br />28 жніўня 1921 |АўтамабільныЗнак = |ДамэнВерхнягаЎзроўню = |ТэлефонныКод = |Дадаткі = |Катэгорыя = Колішнія дзяржавы Эўропы }} '''Махноўшчына''' (20 кастрычніка 1919 — 28 жніўня 1921) — тэрыторыя пад кантролем свабодных саветаў і лібэртарных камунаў<ref>''Skirda Alexandre'' Nestor Makhno: Anarchy’s Cossack. — М .: AK Press, 2004. С. 86.</ref>, дзе меліся спробы стварыць [[анархізм|анархічнае]] грамадзтва<ref>''Noel-Schwartz, Heather'' [http://www.nestormakhno.info/english/schwartz.htm The Makhnovists & The Russian Revolution — Organization, Peasantry and Anarchism].</ref>, падчас [[Рэвалюцыя 1917—1922 гадоў ва Ўкраіне|Украінскай рэвалюцыі]]. Махноўшчына знаходзілася пад абаронай [[Махноўскі рух|Рэвалюцыйнае Паўстанцкае Арміі]] [[Нестар Махно|Нестара Махно]]. У гэты час плошча Вольнай тэрыторыі была заселеная прыкладна сям’ю мільёнамі чалавек<ref>'' Peter Marshall'' Demanding the Impossible. — М.: PM Press, 2010. С. 473.</ref>. Пасьля падзеньня рэжыму гетмана, тэрыторыя была занятая расейскімі войскамі [[Антон Дзянікін|Антона Дзянікіна]], быў створаны часовы ўрад Поўдня Расеі. Да 1920 году войскі Дзянікіна пакінулі тэрыторыю пасьля наступленьня частак [[Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]] ў супрацоўніцтве зь сіламі [[Нестар Махно|Нестара Махно]], часткі якога вялі партызанскую вайну ў тыле дзянікінцаў. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзяржаўныя ўтварэньні пэрыяду Грамадзянскай вайны і станаўленьня СССР (1917—1924)}} [[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны (1917—1991)]] [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы Эўропы]] [[Катэгорыя:Распад Расейскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Анархізм ва Ўкраіне]] 6n2fhqb8rxjzcbax3jsvqp0dvqmutze 1 151057 2330862 1677718 2022-07-31T21:56:16Z Czar 48858 Czar перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Вольная тэрыторыя (Махноўшчына)]] у [[Абмеркаваньне:Махноўшчына]]: [[:w:en:Wikipedia talk:WikiProject Anarchism#Free Territory ➤ Makhnovshchina]]: не вядомая ў крыніцах як «Вольная тэрыторыя» wikitext text/x-wiki {{Артыкул, створаны ў межах тэматычнага тыдня тэрытарыяльных пераўтварэньняў I Сусьветнай вайны}} g5isdy1gqk5tfbm9b39ppvwz2pi3z6b 0 158907 2330800 2311357 2022-07-31T14:05:14Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Рэспубліка Карэлія |Назва ў родным склоне = Рэспублікі Карэлія |Арыгінальная назва = {{мова-ru||скарочана}} Республика Карелия |Герб = Coat of Arms of Republic of Karelia.svg |Сьцяг = Flag of Karelia.svg |Краіна = [[Расея]] |Гімн = [[Гімн Рэспублікі Карэлія]] |Статус = [[Рэспубліка]] |Від адміністрацыйнай адзінкі1 = [[Эканамічныя раёны Расеі|Эканамічны раён]] |Назва адміністрацыйнай адзінкі1 = [[Паўночны эканамічны раён (Расея)|Паўночны]] |Від адміністрацыйнай адзінкі2 = |Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = |Уваходзіць у = [[Паўночна-Заходняя Фэдэральная акруга|Паўночна-Заходнюю фэдэральную акругу]] |Від адміністрацыйнага падзелу = |Улучае = 16 [[раён]]аў,<br />2 мескія акругі |Від адміністрацыйнага цэнтру = |Цэнтар = [[Петразаводзк]] |БуйныГорад = Петразаводзк |БуйныяГарады = Петразаводзк, Кондапага, Кастамукша, Сягежа, Сартавала, Мядвежжагорск, Кем, Піткяранта, Беламорск |ДатаЎтварэньня = 8 ліпеня 1920 <small>(як [[Карэльская Працоўная Камуна]])</small><br/>1923 <small>(як [[Аўтаномная Карэльская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|АКССР]])</small><br/>5 сьнежня 1936 <small>(як [[Карэльская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|КАССР]])</small><br/>31 сакавіка 1940 <small>(як [[Карэла-Фінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|КФССР]]</small>)</small><br/>16 ліпеня 1956 <small>(як КАССР)</small><br/>13 лістапада 1991 <small>(як Рэспубліка Карэлія)</small> |Кіраўнік = [[Аляксандар Худзілайнэн]] |Назва пасады кіраўніка = Кіраўнік |Кіраўнік2 = Уладзімер Сямёнаў |Назва пасады кіраўніка2 = Старшыня<br/>Заканадаўчага Сходу |АфіцыйныяМовы = [[Расейская мова|расейская]] |МовыВаЎжытку = |Насельніцтва = {{падзеньне}}634 402<ref name=pierapis2/> |Год перапісу = 2014 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = 63 |Сьпіс паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 3,51 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = [[расейцы]], [[карэлы]], [[вэпсы]] |Канфэсійны склад = |Плошча = 180 520 |Адсотак ад плошчы = 14,7 |Месца паводле плошчы = 18 |Сьпіс паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Karelia in Russia.svg |Загаловак мапы = |Памер мапы = 240 |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Часавы пас = [[UTC]] +4 |Летні час = |Скарачэньне = RU-KR |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 10 |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Парамэтар2 = |Назва парамэтру 2 = |Сайт = http://www.gov.karelia.ru |Дадаткі = |Мэдыя-парамэтар1 = |Назва мэдыя-парамэтру 1 = |Мэдыя-парамэтар2 = |Назва мэдыя-парамэтру 2 = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Расея}} |Колер фону герб-сьцяг = {{Колер|Расея}} }} '''Рэспу́бліка Карэ́лія''' ({{мова-ru|Карелия, Карьяла, Республика Карелия|скарочана}}, ліў. {{мова-krl|Karjalan tazavaldu|скарочана}}, уласн. кар. ''Karjalan tašavalta'', {{мова-fi|Karjalan tasavalta|скарочана}}, {{мова-vep|Karjalan Tazovaldkund|скарочана}}) — адзін з суб’ектаў [[Расея|Расейскае Фэдэрацыі]], разьмешчаны на паўночным захадзе краіны, рэспубліка. Адміністрацыйны цэнтар суб’екту — места [[Петразаводзк]], якое месьціцца на паўднёвым усходзе рэспублікі. Насельніцтва рэспублікі на 2014 год складала 634 402 чал.<ref name=pierapis2/> == Геаграфія == Рэспубліка Карэлія разьмешчаная на паўночным захадзе Расеі, распасьціраючыся між басэйнамі [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] й [[Белае мора|Белага]] мораў. Берагавая лінія тэрыторыі рэспублікі прыпадае на Белае мора й складае 630 км², агульная плошча рэспублікі складае 180 520 км². У адміністрацыйна-тэрытарыяльным дачыненьні Рэспубліка Карэлія мяжуе з чатырма вобласьцямі Расеі: [[Архангельская вобласьць|Архангельскай]] (усход), [[Валагодзкая вобласьць|Валагодзкай]] (паўднёвы ўсход), [[Ленінградзкая вобласьць|Ленінградзкай]] (поўдзень, паўднёвы захад) і [[Мурманская вобласьць|Мурманскай]] (поўнач); на захадзе праходзіць дзяржаўная мяжа Расеі ды [[Фінляндыя|Фінляндыі]]. Традыцыйна тэрыторыя сучаснае рэспублікі падзялялася між трыма гістарычнымі рэгіёнамі: Белай Карэліяй (цэнтар і поўнач рэспублікі), Ладаскай Карэліяй (паўднёвы захад, ля ўзьбярэжжа Ладаскага возера) і Алонецкай Карэліяй (поўдзень). На тэрыторыі суб’екту працякае каля 27 000 рэк, найбольшыя зь якіх Водла (149 км), Кем (191), Коўда, Шуя, Суна й Выг. Акрамя гэтага, у рэспубліцы знаходзіцца блізу 60 тыс. азёраў, якія ўключаюць у сябе [[Ладаскае возера|Ладаскае]] й [[Анескае возера|Анескае]] азёры, адны з найбольшых азёраў [[Эўропа|Эўропы]]. У рэспубліцы месьцяцца тры нацыянальныя паркі Расеі, Вадлозерскі, Калевала й Паанаярві, 148 тыс. км² або 85% ад тэрыторыі рэспублікі складаюць землі дзяржаўнага ляснога фонду, агульны аб’ём лясных рэсурсаў налічвае прыблізна 807 млн. м³, пры гэтым 375,2 млн. зь якіх складаюць іглічныя пароды драўніны. У Рэспубліцы Карэлія вядома каля пяцідзесяці карысных выкапняў, якія разьмеркаваныя па больш чым 400 радовішчах і руданосных слаёх. Сярод найбольш выбітных карысных выкапняў адзначаецца наяўнасьць [[жалезная руда|жалезнае руды]], [[алмаз]]аў, [[ванад]]у й [[малібдэн]]у. Карэлія разьмешчаная ў атлянтычнай кантынэнтальнай кліматычнай зоне. Сярэдняя тэмпэратура студзеня — -8°C, ліпеня — 16,4°C, сярэднегадавая колькасьць ападкаў налічвае 500—700 мм<ref name=karelija>{{Кніга|аўтар = |частка = Republic of Karelia|загаловак = Russia: All Regions Trade & Investment Guide|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = CTEC Publishing LLC|год = 2003|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. == Гісторыя == Першае засяленьне людзьмі сучаснага тыпу тэрыторыі цяперашняе Рэспублікі Карэлія датуецца VII—VI тыс. да н.э. Асноўнымі заняткамі людзей зьяўляліся паляваньне й рыбалоўства. Паміж І ст. н.э. і канцом І тыс. н.э. у рэгіёне пачалася здабыча медзі, іншыя датыроўкі на І тыс. да н.э. адносяць вытворчасьць жалеза й зачаткі земляробства й жывёлагадоўлі. Устаноўлена, што ўжо ў І тыс. н.э. тэрыторыю сучаснае Карэліі насялялі [[фіна-вугры|фіна-вугорскія]] плямёны, якія пазьней леглі ў аснову карэльскага й вэпскага этнасаў. Існуе гіпотэза, што карэлы сфармаваліся на аснове абарыгенных плямёнаў поўдня Карэліі й паўднёвага ўсходу Фінляндыі, адкуль яны потым расьсяліліся ў напрамку Белага мора й Заанежжа. У пачатку ІІ тыс. н.э. частка карэлаў перасялілася да берагоў Батнічнае затокі й Белага мора, адначасна з гэтым на ўсход Карэліі (г.зв. Абанежжа) і на ўзьбярэжжа Белага мора пранікла [[славяне|славянскае]] насельніцтва, якое спрыяла разьвіцьцю земляробства, вытворчасьці солі й марскім промыслам. Існуюць гіпотэзы, якія ўзводзяць паходжаньне карэльскага этнасу да кантактаў карэлы зь іншымі фіна-вугорскімі этнапляменнымі групамі, [[весь]]сю й [[лоп (племя)|лоп]]’ю, у часе якога апошнія былі асыміляваныя, а карэла магла ўспрыняць асаблівасьці іх мовы й культуры. Іншыя гіпотэзы зьвязваюць паходжаньне карэлаў з прыходам прыбалтыйска-фінскіх плямёнаў у VI ст. н.э. на Карэльскі пярэсмык, дзе да гэтага пражывала лоп — этнапляменная група, якая пазьней утварыла этнас саамаў. Меркавалася таксама ўзаемадзеяньне весі й [[чудзь|чудзі]]<ref>{{Кніга|аўтар = С. Кочкуркина.|частка = |загаловак = Прибалтийско-финские народы России|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 2003|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Найранейшыя меркаваныя згадкі карэлаў адносяць да працы [[Ярдан (гісторык)|Ярдан]]а VI ст. «Аб паходжаньні ды дзеяньнях готаў», дзе ў сьпісе заваяваных Германарыхам народаў узгадваюцца ''Thiudos in Aunxis'', што Ф. Браўнам трактавалася як «чудзь алонецкая». === Сярэднявечча === 1065—1085 гг. прыпісваецца першая згадка племя ''карэла'', дзе гэтае племя ўпаміналася як аб’ект вайсковых выправаў старажытнае [[Літва старажытная|Літвы]]<ref>{{артыкул|аўтар=А. Б. Варенов.|загаловак=Карельские древности в Новгороде. Опыт топографирования|арыгінал=|спасылка=http://www.bibliotekar.ru/rusNovgorod/56.htm|аўтар выданьня=|выданьне=Новгород и Новгородская Земля. История и археология|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=11/97|старонкі=|isbn=}}</ref>. З ХІ стагодзьдзя тэрыторыя сучаснае Рэспублікі Карэлія трапляе ў залежнасьць ад усходніх славянаў, урэшце над большай часткай рэгіёну была ўсталяваная ўлада [[Наўгародзкая рэспубліка|Наўгародзкае рэспублікі]]. З ХІІІ стагодзьдзя Карэлія становіцца аб’ектам нападаў [[Швэцыя|Швэцыі]], у выніку чаго апошняя атрымала значныя часткі карэльскіх земляў на поўдні сучаснае рэспублікі; з гэтага ж пэрыяду арэал карэльскага этнасу з прычыны дзяржаўнае прыналежнасьці быў падзелены на пераважна праваслаўную й каталіцкую (пазьней лютэранскую) часткі. У пачатку гэтага ж стагодзьдзя цэнтрам аўтаномнай наўгародзкай Карэліі стала мястэчка Карэла (цяп. Прыазёрск на паўночным захадзе Ленінградзкае вобласьці). У 1323 годзе [[Арэхаўскі мір]] падзяліў Карэльскі пярэсмык на заходнюю й усходнюю часткі, якія адышлі Швэцыі ды Ноўгараду адпаведна, пры гэтым да апошняга таксама адыходзілі карэльскія землі за поўнач ад усталяванае мяжы. Да гэтага ў 1314—1315 гадах у наўгародзкай Карэліі адбываліся антынаўгародзкія паўстаньні, падчас якіх карэлы перабілі славянскіх жыхароў Карэлы й упусьцілі ў места швэдаў. З 1333 году Арэхаў, які меў ролю вайсковае крэпасьці наўгародцаў, разам з гарадамі Карэліі, а таксама суседняе Воцкае зямлі быў перададзены ў кіраваньне літоўскаму князю [[Нарымонт]]у, пасьля чаго перададзеныя Нарымонту землі ўтварылі асаблівае княства<ref>{{Кніга|аўтар = Кочкуркина С. И.|частка = |загаловак = Археологические памятники Корелы в V-XV вв|арыгінал = |спасылка = http://books.google.ru/books?id=WFsKAQAAIAAJ&hl=ru|адказны = |выданьне = |месца = Л.|выдавецтва = Наука|год = 1981|том = |старонкі = |старонак = 158|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Тым ня менш, праз два гады Нарымонт зьехаў з Ноўгараду з прычыны ўласных палітычных амбіцыяў, пакінуўшы на пасадзе сына Аляксандра, у 1338 годзе адклікаў Аляксандра й нават адмовіўся аказаць падтрымку ў супраціве швэдам. Намесьнікі князя заставаліся ў Арэхаўскай крэпасьці да 1348 году<ref>А. Белы. Нарымонт // {{Літаратура/ЭГБ|1}}</ref>. === Расейскае кіраваньне === [[Файл:Sweden in 1658.PNG|міні|250пкс|Паўднёвы захад Карэліі ў складзе Швэцыі паводле Сталбоўскага міру]] У 1478 годзе тэрыторыя Ноўгараду скараецца Масквой, у выніку чаго наступныя тэрытарыяльныя пераўтварэньні ў Карэліі вырашаліся дзякуючы расейска-швэдзкім зьнешнепалітычным зносінам. У 1500 годзе ўпершыню згадваецца Карэльскі павет (займаў Карэльскі пярэсмык і паўночнае Прыладажжа) у складзе Воцкае пяціны Наўгародзкае зямлі, аднак напрыканцы 1530 — напачатку 1550 гг. гадоў маскоўскі ўрад правёў адміністрацыйна-тэрытарыяльную рэформу (вядомую як «губная»), падчас якой Арэшкаўскі, Ладаскі й Карэльскі паветы склалі Карэльскую палову Водзкае пяціны, усходнія карэльскія землі (г.зв. заанескія пагосты) увайшлі ў склад заанескае паловы Абанескае пяціны<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = История Карелии с древнейших времен до наших дней|арыгінал = |спасылка = |адказны = науч. ред. Н. А. Кораблев и др|выданьне = |месца = Петрозаводск|выдавецтва = Периодика|год = 2001|том = |старонкі = |старонак = 944|сэрыя = |isbn = 5-88170-049-X|наклад = }}</ref>. Цягам Смутнага часу ў Маскоўскай дзяржаве (1598—1613 гг.) Швэцыя заваёўвае Карэлію й суседнюю Інгерманляндыю, пры гэтым складзены 27 лютага 1617 году Сталбоўскі мір захаваў паўднёвы захад Карэліі за Швэцыяй, якія склалі асобную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку краіны — Карэльскае герцагства. Рэлігійная палітыка ўраду Швэцыі спрычынілася да ганеньняў на праваслаўнае карэльскае насельніцтва рэгіёну, што заклала пачатак масавага перасяленьня карэлаў у Расею і, у прыватнасьці, спрычынілася да ўзьнікненьня этнагрупы, вядомай як [[цьвярскія карэлы]]. У сваю чаргу, швэдзкую Карэлію займалі фінскія перасяленцы з суседняга гістарычнага рэгіёну [[Сава (рэгіён)|Сава]], што спрычынілася да складаньня субэтнічнае групы фінаў, вядомай як ''фінскія карэлы''. Расейскія землі Карэліі ў 1708 годзе ўвайшлі ў склад Інгерманляндзкае губэрні, якая кіравалася з Санкт-Пецярбургу; з 1710 году губэрня пераназваная ў Санкт-Пецярбурскую. Складзены ў 1721 годзе Ніштацкі мір разьмярковаў тэрыторыю Карэліі між Расеяй і Швэцыяй і сканчваў між краінамі [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночную вайну]], паводле гэтага міру большая частка сучаснае рэспублікі была далучаная да [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>{{Кніга|аўтар = Никифоров Л. А.|частка = |загаловак = Внешняя политика России в последние годы Северной войны. Ништадский мир|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1959|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Тым ня менш, фактычная заваёва суседняга Выбаргу была ажыцьцёўленая ў 1719 годзе празь дзеі [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнае вайны]], у выніку чаго была ўтвораная Выбарская правінцыя Санкт-Пецярбурскае губэрні, якая існавала да 1744 году і ўключала тэрыторыю Карэльскага пярэсмыку. Іншыя тэрыторыі Карэліі ў гэтым жа годзе ўключыла Наўгародзкая правінцыя гэтай жа губэрні. У 1741—1743 і 1788—1790 гадах Швэцыя прадпрымала спробы вяртаньня гэтых тэрыторыяў, што, аднак, апынулася беспасьпяховым<ref>{{Кніга|аўтар = Frost, Robert I.|частка = |загаловак = The Northern Wars. War, State and Society in Northeastern Europe 1558–1721|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Longman|год = 2000|том = |старонкі = 296|старонак = |сэрыя = |isbn = 951-99487-0-8|наклад = }}</ref>. 4 верасьня 1776 году было ўтворанае Наўгародзкае намесьніцтва, праз чатыры гады ўтворанае Валагодзкае намесьніцтва, між якімі й была разьмеркаваная тэрыторыя расейскае Карэліі. У 1781 годзе Алонецкая вобласьць Наўгародзкага намесьніцтва (поўдзень рэспублікі) была перададзеная Санкт-Пецярбурскай губэрні, праз чатыры гады яна была падвышаная да статусу самастойнага намесьніцтва, але ў 1796 годзе гэтая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка была скасаваная. 21 верасьня 1801 году была ўтвораная Алонецкая губэрня, якая ахоплівала поўдзень сучаснае рэспублікі, астатнія тэрыторыі, як і дагэтуль, уключала ўтвораная Архангельская губэрня, якая да гэтага пэрыядычна мяняла статус і да 1784 году падпарадкоўвалася Волагдзе (гл. вышэй). У 1802 годзе адміністрацыйным цэнтрам Алонецкае губэрні стаў горад Петразаводзк, заснаваны як заводзкі пасёлак у 1703 годзе. У 1809 годзе Швэцыя перадае Расеі Фінляндыю, якая атрымлівае ў складзе Расеі аўтаномію як [[Вялікае Княства Фінляндзкае]], пры гэтым праз тры гады расейскі імпэратар [[Аляксандар I]] перадаў Фінляндыі Выбарскі рэгіён, вылучаны на той час у якасьці асобнае губэрні. Гэтая ж тэрыторыя захавалася ў складзе Фінляндыі па абвяшчэньні незалежнасьці краіны ў 1917 годзе, а паводле Тартускае мірнае дамовы 1920 году між Расеяй і Фінляндыяй апошняя адмовілася ад шэрагу тэрыторыяў на ўсходзе Карэліі, раней заваяваных Фінляндыяй у выніку шэрагу спробаў падтрымкі карэльскіх нацыянальных арганізацыяў і зрынаньня бальшавіцкага ўраду ў рэгіёне з боку фінскіх войскаў. У 1914 годзе Расея будуе незамярзальны порт на Кольскай затоцы, у гэтым жа годзе было прынятае рашэньне пра збудаваньне чыгункі між Мурманскам і Петразаводзкам, што ў сукупнасьці дазволіла б кампэнсаваць транспартную блякіроўкую Расеі, зьдзейсьненую [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральнымі дзяржавамі]] на Чорным і Балтыйскім морах у рамках [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайны]]. === Распад Расейскай імпэрыі === [[Файл:Flag of the White Sea Karelia.svg|міні|250пкс|Першапачатковы сьцяг Паўночнакарэльскае дзяржавы]] [[Файл:Itäkarjalaisten lippu.svg|міні|250пкс|Другі сьцяг Паўночнакарэльскае дзяржавы]] {{Глядзіце таксама|паўночнакарэльская дзяржава|алонецкі ўрад}} Пачынаючы з распаду [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пасьля [[рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|рэвалюцыі]] 1917 году ў рэгіёне ўзьнікае шэраг нацыянальных арганізацыяў, якія канкуравалі з агульнарасейскімі палітычнымі арганізацыямі й ставілі на мэце стварэньне ўласных палітычных утварэньняў на тэрыторыі Карэліі. Некаторыя нацыянальныя арганізацыі разгортвалі сваю дзейнасьць раней: так, у 1905 годзе быў заснаваны Зьвяз беламорскіх карэлаў, які імкнуўся да пашырэньня выкарыстаньня фінскае мовы ў грамадзкім жыцьці й абвяшчаў блізкасьць фінскага й карэльскага этнасаў. У 1911 годзе дзейнасьць арганізацыі была забароненая, але ў 1917 годзе ў фінскім Тампэрэ падобную дзейнасьць таксама арганізавала Карэльскае асьветніцкае таварыства. 3 сакавіка 1917 году ў Петразаводзку быў сабраны часовы камітэт грамадзкае бясьпекі з прадстаўнікоў мескае думы, духавенства, інтэлігенцыі й працоўных места. Неўзабаве ўдзельнікі камітэту дабіліся вызначанае лібэралізацыі (скарачэньне працоўнага дня, падвышэньне заработнае платы) і атрымалі некаторыя мясцовыя паўнамоцтвы. Падобныя камітэты ствараліся таксама ў суседніх [[Пудаж]]ы і [[Павянец|Павянцы]]. Напрыканцы сакавіка 1918 году падчас дзеяў савецка-фінскае вайны фінскія войскі занялі паўночны ўсход Карэліі, пры дапамозе войска было арганізаванае мясцовае карэльскае самакіраваньне. 21 чэрвеня 1918 году быў зацьверджаны сьцяг дзяржавы, 21 ліпеня 1919 году быў створаны Часовы ўрад Беламорскае Карэліі на чале з С. Ціханавым. 29 сакавіка 1920 году была зацьверджаная новая сымболіка краіны, пры гэтым неўзабаве ўрад дзяржавы, кіруючыся палітыкай самавызначэньня, нададзенай савецкімі ўладамі, аб’явіў незалежнасьць краіны, якая пазьней стала вядомая як [[Паўночнакарэльская дзяржава]]. Прысутны на пасяджэньнях прадстаўнік Фінляндыі запэўніў будучае аказаньне падтрымкі, пасьля чаго ў канцы красавіка гэтага ж году дэлегацыя ўраду Карэліі прыбыла на станцыю Белаостраў, дзе камісару савецкіх памежных войскаў было перададзенае патрабаваньне аб аддзяленьні Карэліі ад Савецкае Расеі<ref>{{Кніга|аўтар = Дубровская Е. Ю.|частка = |загаловак = Судьбы приграничья в „Рассказах о Гражданской войне в Карелии“|арыгінал = |спасылка = |адказны = Составитель О. П. Илюха|выданьне = Межкультурные взаимодействия в полиэтничном пространстве пограничного региона: Сборник материалов международной научной конференции|месца = Петрозаводск|выдавецтва = КарНЦ РАН|год = 2005|том = |старонкі = 102—105|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У траўні 1920 году ўрад Карэліі быў прызнаны Фінляндыяй, але 18 чысла часткі [[РСЧА]] бяз бою ўвайшлі ў сяло Ўхта, дзе месьціўся ўрад Карэліі, пасьля чаго ўрад краіны эвакуяваўся ў суседняе сяло Вакнавалак, адкуль перабралося ў Фінляндыю. Паралельна з гэтым урадам, з 15 траўня 1918 году ў Алонецкай губэрні існаваў г. зв. [[Алонецкі ўрад]], які ў кастрычніку 1920 году быў кааптаваны ў склад Карэльскага аб’яднанага ўраду. Акрамя гэтага, фінскія войскі паралельна зь дзейнасьцю карэльскіх нацыянальных арганізацыяў праводзілі экспэдыцыі на ўсход Карэліі ў мэтах будучага аб’яднаньня з Карэліяй. 7 сакавіка 1918 году ўрад Фінляндыі ў рамках савецка-фінскае вайны 1918—1920 гадоў выказаў прэтэнзіі на сучасную Карэлію<ref>{{Кніга|аўтар = Похлёбкин В. В.|частка = |загаловак = Внешняя политика Руси, России и СССР за 1000 лет в именах, датах, фактах|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Вып. II. Войны и мирные договоры. Кн.3: Европа в 1-й половине XX в. Справочник|месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1999|том = |старонкі = 140|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. 21 сакавіка гэтага ж году была арганізаваная экспэдыцыя фінскага войска праз поўнач Карэліі, якая скончылася далучэньнем да Фінляндыі навакольляў вёсак Рэбалы й Порасазера, з красавіка па верасень 1919 году ў выніку пасьпяховага наступу Фінляндыі пад яе кантроль быў узяты поўдзень сучаснае тэрыторыі рэспублікі, Алонецкая Карэлія. У ліпені 1920 году расейская армія выбіла фінскае войска практычна з усёй Карэліі, пакінуўшы пад кантролем Фінляндыі толькі памежныя зь Фінляндыяй Порасазера і Рэбалы, 14 кастрычніка гэтага ж году пасьля чатырохмесяцовых перамоваў Фінляндыя згодна з Тартускім мірам адмовілася ад тэрытарыяльных прэтэнзіяў, у выніку чаго фінска-расейская мяжа ў Карэліі набыла дарэвалюцыйны выгляд<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = 3|загаловак = League of Nations Treaty Series|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 6—79|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Улетку 1921 году, будучы незадаволенымі нацыянальнай палітыкай Савецкае Расеі й умовамі Тартускага міру, фінскія актывісты на чале зь Я. Такінэнам узьнялі партызанскі рух г.зв. карэльскіх лясных партызанаў ({{мова-fi|karjalan metsäsissit|скарочана}}), які да восені гэтага ж году кантраляваў значную частку Белае Карэліі (паўночныя рэгіёны краю)<ref>{{Кніга|аўтар = Niinistö, Jussi.|частка = |загаловак = Heimosotien historia|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = SKS |год = 2005|том = |старонкі = 239|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У сярэдзіне кастрычніка быў створаны Часовы карэльскі камітэт і абвешчаная мабілізацыя, 6 лістапада адбылося ўварваньне ўзброеных добраахвотнікаў з боку Фінляндыі, якія да сьнежня гэтага ж году занялі захад сучаснае рэспублікі. Тым ня менш, баявыя дзеі й падтрымка карэльскіх паўстанцаў скончылася 21 сакавіка 1922 году шляхам падпісаньня савецка-фінскага пагадненьня аб прыняцьці захадаў па забесьпячэньні некранутасьці савецка-фінскае мяжы. Прыкладна 30 тыс. уцекачоў з Карэліі сышло ў Фінляндыю. === Савецкае кіраваньне === {{Глядзіце таксама|Карэла-Фінская ССР}} 8 чэрвеня 1920 году сучасная тэрыторыя Карэліі трапляе ў склад [[Карэльская Працоўная Камуна|Карэльскае Працоўнае Камуны]] [[РСФСР]], якая была ўтвораная галоўным чынам з населеных карэламі частак Алонецкай і Архангельскай губэрняў, ейны статус 25 ліпеня 1923 году быў зьменены на аднайменную аўтаномную савецкую сацыялістычную рэспубліку ([[Аўтаномная Карэльская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|АКССР]]), кіроўчыя пасады ў аўтаноміі займалі таксама шэраг камуністычных дзеячоў Фінляндыі, якія перасяляліся ў Карэлію. 5 сьнежня 1936 году аўтаномія перайменаваная ў [[Карэльская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Карэльскую АССР]]. З 1930-х гг. тэрыторыя рэспублікі актыўна выкарыстоўвалася для разьмяшчэньня рэпрэсійных пляцовак (урочышчы Красны Бор, Сандармох) і спэцыяльных папраўчых лягераў ([[Салавецкі лягер асаблівага прызначэньня]]). Прыкладам, у 1937 годзе прадугледжваліся рэпрэсійныя захады супраць 3 700 чалавек<ref>{{артыкул|аўтар=Басова Н. А., Сорокина Т. В.|загаловак=Репрессии против заонежских священников в 1937 г. / ред. И.В.Мельников, Р.Б.Калашникова|арыгінал=|спасылка=http://kizhi.karelia.ru/library/vestnik-9/312.html|аўтар выданьня=|выданьне=Кижский вестник|тып=|месца=Петрозаводск|выдавецтва=|год=2004|выпуск=|том=|нумар=9|старонкі=|isbn=}}</ref>. У 1938 годзе сучаснай Мурманскай вобласьці была перададзеная поўнач рэспублікі, Кандалацкі раён. У 1940 годзе на базе КАССР, а таксама марыянэткавага прасавецкага ўраду [[Фінляндзкая Дэмакратычная Рэспубліка|Фінляндзкае Дэмакратычнае Рэспублікі]], які дзейнічаў у памежных заходніх рэгіёнах сучаснае Карэліі й некаторых акупаваных Савецкім Саюзам тэрыторыях Фінляндыі, была ўтвораная шаснаццатая саюзная рэспубліка [[СССР]] — [[Карэла-Фінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Карэла-Фінская]], якая па [[Зімовая вайна|Зімовай вайне]] (1939—1940) была павялічаная за кошт гэтай жа савецкай акупацыі памежных тэрыторыяў Фінляндыі. У 1940 годзе між Фінляндыяй і СССР была заключаная дамова, якая прадугледжвала прызнаньне Фінляндыяй зьменаў на мяжы й эвакуацыю прыкладна 400 тыс. прадстаўнікоў насельніцтва акупаваных савецкімі ўладамі тэрыторыяў. 25 чэрвеня 1941 году ў рамках [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] пачалася савецка-фінская вайна, падчас якой улетку-ўвосень Фінляндыя заняла практычна ўсе перададзеныя СССР тэрыторыі, пасьля чаго праз хуткі час быў заняты Петразаводзк і амаль уся тэрыторыя сучаснае Карэліі. 28 чэрвеня 1944 году пад савецкі кантроль быў вернуты адміністрацыйны цэнтар рэспублікі, 19 верасьня гэтага ж году Фінляндыя пагадзілася прызнаць папярэднія межы і, адпаведна, вяртаньне на карысьць СССР [[Карэльскі пярэсмык|Карэльскага пярэсмыку]] й усходу Сала (паўночны ўсход Карэліі). Па акупацыі Фінляндыяй тэрыторыяў Карэліі на былыя землі вярнуліся вымушаныя перасяленцы з тэрыторыяў, перададзеных Савецкаму Саюзу ў 1940 годзе, якія, аднак, зноў былі змушаныя зьведаць эвакуацыю па паўторнай перадачы гэтых земляў Карэліі. Пасьля савецка-фінскай вайны 1941—1944 гадоў Карэльскі пярэсмык быў перададзены суседняй Ленінградзкай вобласьці. З 1944 году Фінляндыя прызнала страту памежных паўднёва-ўсходніх тэрыторыяў, аднак сярод пэўных палітычных рухаў краіны існуе рух г.зв. ''карэльскага пытаньня'', якое дабіваецца вяртаньня дадзеных тэрыторыяў пад юрысдыкцыю Фінляндыі. У 1956 годзе Карэла-Фінская ССР была пераназваная ў Карэльскую й пераўтвораная ў АССР, прычынамі чаго маглі стаць меркаваная мажлівасьць выхаду рэспублікі са складу СССР і перавага этнічна расейскага насельніцтва ў рэгіёне. Шэраг гісторыкаў мяркуе, што ўтварэньне Карэла-Фінскае рэспублікі магло стаць своеасаблівай падставай для будучай анэксіі Фінляндыі з боку СССР<ref>{{Кніга|аўтар = Ronald Arthur Helin.|частка = |загаловак = Economic-geographic Reorientation in Western Finnish Karelia: A Result of the Finno-Soviet Boundary Demarcations of 1940 and 1944|арыгінал = |спасылка = http://books.google.com.au/books?id=gy4rAAAAYAAJ|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = National Academy of Sciences, National Research Council|год = 1961|том = |старонкі = 101|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Rein Taagepera.|частка = |загаловак = The Finno-Ugric Republics and the Russian State|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = C. Hurst & Co. Publishers|год = 1999|том = |старонкі = 109|старонак = |сэрыя = |isbn = 1850652937|наклад = }}</ref>. 9 жніўня 1990 году Вярхоўны Савет КАССР прыняў дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце рэспублікі, 4 ліпеня наступнага году Вярхоўным Саветам рэспублікі было прынятае рашэньне аб удзеле ў падпісаньні дамовы аб Саюзе Сувэрэнных Дзяржаваў. 13 лістапада 1991 году па распадзе СССР тэрыторыя Карэльскай АССР была пераўтвораная ў Рэспубліку Карэлія. 31 сакавіка 1992 году дэлегацыя рэспублікі падпісала фэдэрацыйную дамову, [[канстытуцыя]] Карэліі была прынятая 28 лістапада гэтага ж году. Пазьней, у 1993, 2001 ды 2006 гадах прымаліся новыя папраўкі ў канстытуцыю, у выніку якіх у рэспубліцы была зацьверджаная пасада кіраўніка рэспублікі, а яе Заканадаўчы Сход скарочаны да аднае палаты. 16 лютага 1993 году зацьверджаны цяперашні афіцыйны сьцяг рэспублікі, пасьля чаго 6 красавіка й 28 верасьня гэтага ж году адпаведна рушылі ўсьлед прыняцьце гімну й гербу. == Насельніцтва == Паводле перапісу насельніцтва Расеі ў 2010 годзе, насельніцтва Рэспублікі Карэлія склала 643 548 чал.<ref name=pierapis>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2010| url = http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Усерасейскі перапіс насельніцтва-2010. Том 1. Колькасьць і разьмяшчэньне насельніцтва| фармат = | назва праекту = | выдавец = Дзяржаўны камітэт статыстыкі Расейскае Фэдэрацыі.| дата = 23 жніўня 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>, ацэнка Дзяржаўнага камітэту статыстыкі Расеі на 2014 год падае лічбу ў 634 402 чал.<ref name=pierapis2>Гл. [https://web.archive.org/web/20140408213808/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls зьвесткі] на партале Дзяржаўнага камітэту статыстыкі Расейскае Фэдэрацыі.</ref> На ўзор большае часткі суб’ектаў Расеі, назіраецца тэндэнцыя да спаду колькасьці насельніцтва ў параўнаньні з паказчыкамі папярэдніх гадоў. Ніжэй прыведзеная статыстыка зьмены паказчыкаў насельніцтва ў рэспубліцы з 1970 году: {| class="wikitable" |- ! ! width="70pt"|Колькасьць насельніцтва<br/>(тыс. чал.) ! width="70pt"|Нараджэньняў ! width="70pt"|Сьмерцяў ! width="70pt"|Натуральны прырост ! width="70pt"|Агульны каэфіцыент нараджальнасьці<br/>(тыс.) ! width="70pt"|Агульны каэфіцыент сьмяротнасьці<br/>(тыс.) ! width="70pt"|Натуральны прырост<br/>(тыс.) ! width="80pt"|Фэртыльнасьць |- | 1970 | align="right" | 714 | align="right" | 11 346 | align="right" | 5 333 | align="right" | 6 013 | align="right" | 15,9 | align="right" | 7,5 | align="right" | 8,4 |- | 1975 | align="right" | 723 | align="right" | 12 748 | align="right" | 6 086 | align="right" | 6 662 | align="right" | 17,6 | align="right" | 8,4 | align="right" | 9,2 |- | 1980 | align="right" | 741 | align="right" | 12 275 | align="right" | 7 374 | align="right" | 4 901 | align="right" | 16,6 | align="right" | 10,0 | align="right" | 6,6 |- | 1985 | align="right" | 770 | align="right" | 13 201 | align="right" | 8 205 | align="right" | 4 996 | align="right" | 17,1 | align="right" | 10,7 | align="right" | 6,5 |- | 1990 | align="right" | 792 | align="right" | 10 553 | align="right" | 8 072 | align="right" | 2 481 | align="right" | 13,3 | align="right" | 10,2 | align="right" | 3,1 | align="right" | 1,87 |- | 1991 | align="right" | 790 | align="right" | 8 982 | align="right" | 8 305 | align="right" | 677 | align="right" | 11,4 | align="right" | 10,5 | align="right" | 0,9 | align="right" | 1,62 |- | 1992 | align="right" | 788 | align="right" | 7 969 | align="right" | 9 834 | align="right" style="color: red"|-1 865 | align="right" | 10,1 | align="right" | 12,5 | align="right" style="color: red"|-2,4 | align="right" | 1,46 |- | 1993 | align="right" | 782 | align="right" | 7 003 | align="right" | 11 817 | align="right" style="color: red"|-4 814 | align="right" | 9,0 | align="right" | 15,1 | align="right" style="color: red"|-6,2 | align="right" | 1,30 |- | 1994 | align="right" | 774 | align="right" | 6 800 | align="right" | 13 325 | align="right" style="color: red"|-6 525 | align="right" | 8,8 | align="right" | 17,2 | align="right" style="color: red"|-8,4 | align="right" | 1,26 |- | 1995 | align="right" | 767 | align="right" | 6 729 | align="right" | 12 845 | align="right" style="color: red"|-6 116 | align="right" | 8,8 | align="right" | 16,7 | align="right" style="color: red"|-8,0 | align="right" | 1,24 |- | 1996 | align="right" | 760 | align="right" | 6 461 | align="right" | 11 192 | align="right" style="color: red"|-4 731 | align="right" | 8,5 | align="right" | 14,7 | align="right" style="color: red"|-6,2 | align="right" | 1,19 |- | 1997 | align="right" | 753 | align="right" | 6 230 | align="right" | 10 306 | align="right" style="color: red"|-4 076 | align="right" | 8,3 | align="right" | 13,7 | align="right" style="color: red"|-5,4 | align="right" | 1,15 |- | 1998 | align="right" | 747 | align="right" | 6 382 | align="right" | 10 285 | align="right" style="color: red"|-3 903 | align="right" | 8,5 | align="right" | 13,8 | align="right" style="color: red"|-5,2 | align="right" | 1,18 |- | 1999 | align="right" | 740 | align="right" | 6 054 | align="right" | 11 612 | align="right" style="color: red"|-5 558 | align="right" | 8,2 | align="right" | 15,7 | align="right" style="color: red"|-7,5 | align="right" style="color: red"| 1,12 |- | 2000 | align="right" | 732 | align="right" | 6 374 | align="right" | 12 083 | align="right" style="color: red"|-5 709 | align="right" | 8,7 | align="right" | 16,5 | align="right" style="color: red"|-7,8 | align="right" | 1,18 |- | 2001 | align="right" | 725 | align="right" | 6 833 | align="right" | 12 597 | align="right" style="color: red"|-5 764 | align="right" | 9,4 | align="right" | 17,4 | align="right" style="color: red"|-7,9 | align="right" | 1,25 |- | 2002 | align="right" | 717 | align="right" | 7 247 | align="right" | 13 435 | align="right" style="color: red"|-6 188 | align="right" | 10,1 | align="right" | 18,7 | align="right" style="color: red"|-8,6 | align="right" | 1,33 |- | 2003 | align="right" | 707 | align="right" | 7 290 | align="right" | 14 141 | align="right" style="color: red"|-6 851 | align="right" | 10,3 | align="right" | 20,0 | align="right" style="color: red"|-9,7 | align="right" | 1,32 |- | 2004 | align="right" | 696 | align="right" | 7 320 | align="right" | 13 092 | align="right" style="color: red"|-5 772 | align="right" | 10,5 | align="right" | 18,8 | align="right" style="color: red"|-8,3 | align="right" | 1,31 |- | 2005 | align="right" | 686 | align="right" | 6 952 | align="right" | 12 649 | align="right" style="color: red"|-5 697 | align="right" | 10,1 | align="right" | 18,4 | align="right" style="color: red"|-8,3 | align="right" | 1,24 |- | 2006 | align="right" | 676 | align="right" | 6 938 | align="right" | 11 716 | align="right" style="color: red"|-4 778 | align="right" | 10,3 | align="right" | 17,3 | align="right" style="color: red"|-7,1 | align="right" | 1,22 |- | 2007 | align="right" | 667 | align="right" | 7 319 | align="right" | 11 007 | align="right" style="color: red"|-3 688 | align="right" | 11,0 | align="right" | 16,5 | align="right" style="color: red"|-5,5 | align="right" | 1,28 |- | 2008 | align="right" | 659 | align="right" | 7 682 | align="right" | 11 134 | align="right" style="color: red"|-3 452 | align="right" | 11,7 | align="right" | 16,9 | align="right" style="color: red"|-5,2 | align="right" | 1,35 |- | 2009 | align="right" | 651 | align="right" | 7 884 | align="right" | 10 599 | align="right" style="color: red"|-2 715 | align="right" | 12,1 | align="right" | 16,3 | align="right" style="color: red"|-4,2 | align="right" | 1,58 |- | 2010 | align="right" | 644 | align="right" | 7 821 | align="right" | 10 471 | align="right" style="color: red"|-2 650 | align="right" | 12,1 | align="right" | 16,2 | align="right" style="color: red"|-4,1 | align="right" | 1,58 |- | 2011 | align="right" | 641 | align="right" | 7 711 | align="right" | 9 479 | align="right" style="color: red"|-1 768 | align="right" | 12,0 | align="right" | 14,7 | align="right" style="color: red"|-2,7 | align="right" | 1,60 |- | 2012 | align="right" | 640 | align="right" | 7 980 | align="right" | 9 761 | align="right" style="color: red"|-1 781 | align="right" | 12,5 | align="right" | 15,3 | align="right" style="color: red"|-2,8 | align="right" | 1,71 |- | 2013 | align="right" | 636 | align="right" | 7 603 | align="right" | 9 354 | align="right" style="color: red"|-1 751 | align="right" | 12,0 | align="right" | 14,7 | align="right" style="color: red"|-2,7 | align="right" | 1,66 |} Згодна зь перапісам насельніцтва гэтага ж году, этнічны склад насельніцтва Карэліі разьмяркоўваўся наступным чынам: [[расейцы]] — 82,2%; [[карэлы]] — 7,4%, таксама прысутнічалі [[беларусы]] (3,8%), [[украінцы]] (2%), [[фіны]] (1,4%) і [[вэпсы]] (0,5%), дзель іншых этнічных групаў у сукупнасьці складала ня больш за 0,5%. 25 880 чалавек не аднесьлі сябе да будзь-якой нацыянальнасьці<ref name=pierapis/>. З часу першага перапісу насельніцтва ў [[СССР]] у Карэліі прасочваецца наступная дынаміка зьмены этнічнага складу насельніцтва: {| class="wikitable" style="text-align: right;" |-bgcolor="#e0e0e0" ! rowspan="2" | Нацыянальнасьць ! colspan="2" | 1926 ! colspan="2" | 1939 ! colspan="2" | 1959 ! colspan="2" | 1970 ! colspan="2" | 1979 ! colspan="2" | 1989 ! colspan="2" | 2002 ! colspan="2" | 2010 |-bgcolor="#e0e0e0" ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель ! Колькасьць ! Дзель |- | align="left"| расейцы | 153 967 |57,2% | 296 529 |63,2% | 412 773 |62,7% | 486 198 |68,1% | 522 230 |71,3% | 581 571 |73,6% | 548 941 |76,6% | 507 654 |82,2% |- | align="left"| карэлы | 100 781 |37,4% | 108 571 |23,2% | 85 473 |13,0% | 84 180 |11,8% | 81 274 |11,1% | 78 928 |10,0% | 65 651 |9,2% | 45 570 |7,4% |- | align="left"| беларусы | 555 |0,2% | 4 263 |0,9% | 71 900 |10,9% | 66 410 |9,3% | 59 394 |8,1% | 55 530 |7,0% | 37 681 |5,3% | 23 345 |3,8% |- | align="left"| украінцы | 708 |0,3% | 21 112 |4,5% | 23 569 |3,6% | 27 440 |3,8% | 23 765 |3,2% | 28 242 |3,6% | 19 248 |2,7% | 12 677 |2,0% |- | align="left"| фіны | 2 544 |0,9% | 8 322 |1,8% | 27 829 |4,2% | 22 174 |3,1% | 20 099 |2,7% | 18 420 |2,3% | 14 156 |2,0% | 8 577 |1,4% |- | align="left"| вэпсы | 8 587 |3,2% | 9 392 |2,0% | 7 179 |1,1% | 6 323 |0,9% | 5 864 |0,8% | 5 954 |0,8% | 4 870 |0,7% | 3 423 |0,5% |- |align="left"| іншыя | 2 194 |0,8% | 20 709 |4,4% | 29 869 |4,5% | 20 726 |2,9% | 19 565 |2,7% | 21 505 |2,7% | 25 734 |3,6% | 16 422 |2,7% |- |} На цяперашні час у Рэспубліцы Карэлія [[афіцыйная мова|афіцыйны статус]] мае [[расейская мова|расейская]] мова, мовы фіна-вугорскага насельніцтва рэспублікі ня маюць падобнага статусу з прычыны карыстаньня ў пісьмовасьці гэтых моваў лацінскага альфабэту, што, зыходзячы з заканадаўства Расейскае Фэдэрацыі, не надае гэтым мовам мажлівасьці атрыманьня афіцыйнага статусу ў рэспубліцы Расеі. Тым ня менш, 17 сакавіка 2004 году ў Рэспубліцы Карэлія прыняты закон «Аб дзяржаўнай падтрымцы карэльскай, вэпскай і фінскай моваў у Рэспубліцы Карэлія», які вызначае пакет мераў па выкарыстаньні й захаваньні карэльскай, фінскай і вэпскай моваў у рэспубліцы. З канца 1980-х гг. прадпрымаліся іншыя спробы заканадаўчага замацаваньня статусу фіна-вугорскіх моваў рэспублікі, падобныя намаганьні ставіліся таксама ў 1998 і 2000 гг.<ref>{{Спасылка|аўтар = Наталья Антонова.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2004| url = http://gov.karelia.ru/News/2004/03/0318_08.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Карельский, вепсский и финский языки получили государственную поддержку в Республике Карелия| фармат = | назва праекту = Афіцыйны партал органаў дзяржаўнае ўлады Рэспублікі Карэлія.| выдавец = | дата = 20 жніўня 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> З 1940 году да 1980-х гадоў у Карэліі афіцыйны статус мела таксама фінская мова поруч з расейскай. Карэльская мова падзяляецца на тры адрозныя дыялекты, [[лівікаўская карэльская мова|лівікаўскі]], [[людзікаўская карэльская мова|людзікаўскі]] і ўласнакарэльскі, пры гэтым з прычыны іх параўнальна высокага разыходжаньня кожны з трох дыялектаў мае ўласную літаратурную мову, наддыялектная літаратурная мова адсутнічае (аднак у 1930-х гг. прадпрымаліся няўдачныя спробы стварэньня падобнае нормы); кожны дыялект мае замацаваны правапіс і выкарыстоўваецца ў друкаваных выданьнях. У рэлігійным дачыненьні паводле зьвестак на 2012 год 27% ад насельніцтва Рэспублікі Карэлія аднесла сябе да вернікаў [[Расейская праваслаўная царква|расейскага праваслаўя]], яшчэ 44% ад насельніцтва рэспублікі аднесла сябе да вернікаў без указаньня канкрэтнага вызнаньня, 2% указалі сваю прыналежнасьць да [[хрысьціянства|хрысьціянскае]] канфэсіі без указаньня пэўнае плыні<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2012| url = http://sreda.org/arena| копія = | дата копіі = | загаловак = Республика Карелия| фармат = | назва праекту = | выдавец = Арена. Атлас религий и национальностей России| дата = 20 жніўня 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З часоў уваходжаньня тэрыторыяў сучаснае Карэліі ва ўплыў усходніх славянаў у рэгіёне здаўна мае трывалыя пазыцыі [[праваслаўе]], дзякуючы палітычным кантактам з Швэцыяй і міграцыі фінскага насельніцтва прыкметную дзель складалі вернікі [[каталіцтва|каталіцкага]] і, пазьней, [[лютэранства|лютэранскага]] спавяданьня. У рэспубліцы дзейнічае некаторая колькасьць лютэранскіх парафіяў. == Культура == Карэльскія землі адыгралі вялікае значэньне ў традыцыйнай сьпеўнай культуры Фінляндыі, у прыватнасьці, карэльскі фальклёр складае значную частку карэла-фінскага эпасу [[Калевала]]. == Палітыка == Рэспубліка Карэлія — адзін з суб’ектаў Расейскае Фэдэрацыі, як і іншыя рэспублікі дзяржавы, паводле канстытуцыі Расеі характарызуецца як дзяржава, што таксама адзначаецца ў мясцовай канстытуцыі, якую паводле расейскага заканадаўства мае рэспубліка ў складзе Расеі. На ўзор іншых суб’ектаў фэдэрацыйных краінаў, паўнамоцтвы на тэрыторыі рэспублікі падзеленыя на фэдэральныя, мясцовыя й зьмяшаныя. 12 лютага 2001 году была зацьверджаная канстытуцыя рэспублікі. Вышэйшая кіроўчая пасада рэспублікі — кіраўнік рэспублікі, якім зьяўляецца абраны ў траўні 2012 году [[Аляксандар Худзілайнэн]]. Рэспубліка мае прадстаўнічы орган — Заканадаўчы Сход, які складаецца з абраных на чатырохгадовы тэрмін пяцідзесяці дэпутатаў. У сучаснай Фінляндыі дзейнічаюць грамадзкія арганізацыі, якія ставяць на мэце перагляд палітычнага статусу карэльскіх тэрыторыяў, перададзеных у склад СССР у 1940 годзе. Дадзеная палітыка неафіцыйна мае тэрмін ''карэльскае пытаньне'', найбольш значнымі яе прадстаўнікамі зьяўляюцца арганізацыі ''Karjalan Liitto'' ({{мова-be|Карэльскае таварыства|скарочана}}) і ''ProKarelia''. == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == [[Файл:Karelija numbered.png|thumb|right|250пкс|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Рэспублікі Карэлія.]] Рэспубліка Карэлія падразьдзяляецца на адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі другога ўзроўню, агульная колькасьць якіх складае 18 і якія ўтрымліваюць адзінкі меншага, сельскага, пасялковага або мескага ўзроўняў. У Рэспубліцы Карэліі разьмешчаныя дзьве мескія акругі (Петразаводзкая й Кандалацкая, эквівалентныя местам абласнога падпарадкаваньня Беларусі), а таксама шаснаццаць муніцыпальных [[раён]]аў, кожны зь якіх, у сваю чаргу, падразьдзяляецца на мескія й сельскія паселішчы (аналягі местаў раённага падпарадкаваньня й сельскіх саветаў, агульная колькасьць — 22 і 87 адпаведна). Пры стварэньні Карэльскае Працоўнае Камуны быў захаваны [[павет|павятовы]] адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел, успадкаваны з Алонецкай і Архангельскай губэрні, які ўключаў у сябе Алонецкі, Петразаводзкі, Павянецкі й Кемскі паветы. У 1923 годзе са зьменай статусу ў аўтаномную рэспубліку былі ўтвораныя новыя паветы — Ухцінскі й Паданскі, 3 лістапада 1924 году рэспубліцы была перададзеная частка суседняга Ладзейнапольскага павету Ленінградзкае губэрні. У 1927 годзе быў уведзены падзел на раёны, пры гэтым іх колькасьць паступова скарачалася, а ў 1952 годзе рэспубліка была падзеленая на дзьве акругі, Петразаводзкую й Сягескую, якія праз год былі адмененыя. У 1940 годзе на перададзеных Фінляндыяй тэрыторыях былі ўтвораныя Выбарскі, Кексгальмскі, Куркіёцкі, Піткяранцкі, Сартавальскі, Суаярваўскі й Яскінскі раёны, зь якіх у 1944 годзе ў склад Ленінградзкае вобласьці былі перададзеныя раёны Карэльскага пярэсмыку: Выбарскі, Кексгальмскі й Яскінскі (гл. вышэй). У 1994 годзе на паўднёвым усходзе рэспублікі ў рэгіёне кампактнага пражываньня вэпсаў была створаная [[Вэпская нацыянальная воласьць]], якая была скасаваная ў 2006 годзе. У гэтым жа годзе на тэрыторыі Расеі была ўсталяваная муніцыпальная рэформа, якая ўвяла новыя назвы адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак суб’ектаў краіны (гл. вышэй). Ніжэй прыведзены пералік адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Карэліі першага ўзроўню, нумар адзінкі адпавядае нумару адзінкі на мапе: І. Петразаводзкая меская акруга;<br/> ІІ. Кастамуцкая меская акруга; # Беламорскі; # Калевальскі; # Кемскі; # Кондапаскі; # Лахдзянпольскі; # Лоўскі; # Мядвежжагорскі; # Муязерскі; # Алонецкі; # Піткяранцкі; # Прыанескі; # Пражынскі; # Пудаскі; # Сягескі; # Сартавальскі; # Суаярваўскі раёны. == Эканоміка == Сукупны рэгіянальны прадукт Рэспублікі Карэлія паводле зьвестак на 2007 год складаў 109,5 млрд расейскіх рублёў, што ў пераліку на душу насельніцтва складала 151 210 рублёў на душу насельніцтва, што, у сваю чаргу, менш за агульнарасейскі паказчык у 198 817 рублёў<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2007| url = http://www.gks.ru/bgd/free/b01_19/IssWWW.exe/Stg/d000/dusha98-07.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Валовой региональный продукт на душу населения (рублей)| фармат = | назва праекту = | выдавец = Фэдэральная служба дзяржаўнае статыстыкі Расейскае Фэдэрацыі| дата = 20 жніўня 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. У 2010 годзе сукупны рэгіянальны прадукт рэспублікі налічваў 127 733,8 млн расейскіх рублёў. У прамысловых галінах Карэліі пераважаюць лясны й дрэваапрацоўчы сэктары эканомікі. Нарыхтоўка лесу ажыцьцяўляецца пры дапамозе вялікае колькасьці адносна малых прадпрыемстваў, у той час як цэлюлёзна-папяровая вытворчасьць галоўным чынам засяроджаная на пяці буйных прадпрыемствах рэспублікі, якімі вырабляецца прыблізна чвэрць ад агульнае вытворчасьці [[папера|паперы]] ў Расеі. Аб’ём продажаў сярод трох найбуйнейшых кампаніяў цэлюлёзна-папяровае галіны Карэліі ў 2001 годзе складаў 328,8 млн даляраў<ref name=karelija/>. Здабыўчая дзейнасьць паводле зьвестак на 2007 год складала 30% ад усяго аб’ёму прамысловае вытворчасьці рэспублікі, у Карэліі месьцяцца 53 адпаведных прадпрыемствы, на якіх занята 10 тыс. чалавек<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2009| url = http://www.gov.karelia.ru/News/2009/07/0727_06.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Горнопромышленный комплекс республики подвел итоги работы за полугодие| фармат = | назва праекту = Афіцыйны партал органаў дзяржаўнае ўлады Рэспублікі Карэлія.| выдавец = | дата = 20 жніўня 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Апрацоўчая вытворчасьць ад агульнага аб’ёму вытворчасьці ў 2007 годзе складала 56,4%, зь якіх 23,6% прыпадалі на цэлюлёзна-папяровую галіну, 7,9% — на галіны мэталаздабычы й мэталаапрацоўкі, 7,1% — на галіны дрэваапрацоўкі, 5,8% — на вытворчасьць харчовых тавараў, 3,9% — на машынабудаваньне; вытворчасьць і разьмеркаваньне [[электраэнэргія|электраэнэргіі]], [[прыродны газ|газ]]у і [[вада|вады]] складала 13,6% ад вытворчасьці рэгіёну. Асноўнымі [[экспарт]]нымі партнэрамі рэспублікі ў 2001 годзе зьяўляліся Фінляндыя (32% ад агульнага аб’ёму экспарту), [[Нямеччына]] й [[Нідэрлянды]] (па 7%) і [[Вялікабрытанія]] (6%)<ref name=karelija/>. Сярод экспартных тавараў галоўнае месца займалі лесаматэрыялы (больш за 50% экспарту), жалезарудны пэлет (13—15%), папера й [[папера|кардон]] (6—9%), а таксама піламатэрыялы (5—7%). Прыкметнае значэньне маюць эканамічныя [[інвэстыцыя|інвэстыцыі]] з боку Фінляндыі<ref name=karelija/>. == Транспарт == У Карэліі адзначаецца даволі шырокая сетка транспартнай інфраструктуры. Праз усю тэрыторыю Карэліі праходзіць Кіраўская чыгунка, якая злучае рэспубліку з суседняй Мурманскай вобласьцю й [[Санкт-Пецярбург]]ам, а таксама [[Масква|Масквой]] і [[Фінляндыя]]й. Чыгунка таксама праходзіць праз адміністрацыйны цэнтар рэспублікі места Петразаводзк. Водныя камунікацыі аб’ядноўваюць тэрыторыю Карэліі з Баранцавым, Балтыйскім, Чорным і Касьпійскім марамі дзякуючы сыстэме рэк, азёраў і водных каналаў. Існуе сетка аўтамабільнае камунікацыі, зь іншымі рэгіёнамі Расеі й Фінляндыяй існуе авіяцыйнае паведамленьне. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Кніга|аўтар = Мулло И. М.|частка = |загаловак = Памятники истории и культуры Карелии|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Петрозаводск|выдавецтва = Карелия|год = 1984|том = |старонкі = |старонак = 240|сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Кніга|аўтар = Пашков А. М.|частка = |загаловак = Гербы и флаги Карелии|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Петрозаводск|выдавецтва = Карэко|год = 1994|том = |старонкі = |старонак = 351|сэрыя = |isbn = |наклад = }} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Писцовые книги Новгородской земли|арыгінал = |спасылка = |адказны = сост. Баранов К. В|выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = «Древнехранилище», «Археографический центр»|год = 1999|том = 1|старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }} == Вонкавыя спасылкі == * [http://gov.karelia.ru Афіцыйны партал органаў дзяржаўнае ўлады Рэспублікі Карэлія]{{ref-ru}}{{ref-en}}{{ref-fi}} * [https://web.archive.org/web/20191001043351/http://karelia.ru/ Збор інтэрнэт-парталаў пра Карэлію]{{ref-ru}} * [http://knk.karelia.ru Інтэрнэт-партал аб асноўных этнічных групах Карэліі]{{ref-ru}}, Нацыянальная бібліятэка Рэспублікі Карэлія {{Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга}} {{Суб’екты Расеі}} {{Фіна-вугорскія краіны}} [[Катэгорыя:Рэспубліка Карэлія| ]] ht04fwtw88aj2cv9460aihaa8wihje7 0 167935 2330796 2258667 2022-07-31T14:01:19Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыка |Імя = Рэй Чарлз |Подпіс = |Лёга = |Фота = Ray Charles.jpg |Апісаньне_фота = Рэй Чарлз выступае ў 1990 годзе |Поўнае_імя = Ray Charles Robinson |Дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|23|9|1930}} |Месца_нараджэньня = [[Олбані]], [[Джорджыя]] |Дата_сьмерці = {{Памёр|10|6|2004|гадоў=73}} |Месца_сьмерці = [[Бэвэрлі-Гілз]], [[Каліфорнія]] |Гады = 1947—2004 |Нацыянальнасьць = |Краіна = [[ЗША]] |Прафэсіі = [[вакаліст]], [[музыка]], [[піяніст]], аранжоўнік, аўтар песень, лідэр музычнага калектыву |Інструмэнты = [[фартэпіяна]], [[альтовы саксафон]] |Жанры = [[соўл]], [[рытм-н-блюз]], [[папулярная музыка]], [[джаз]], [[блюз]], [[кантры]], [[госьпел]] |Псэўданімы = |Гурты = «The Raelettes» |Супрацоўніцтва = |Лэйблы = [[Swing Time]], [[Atlantic Records|Atlantic]], [[ABC Records]], [[Warner Bros]]. |Узнагароды = {{Кавалер ордэна літаратуры і мастацтва}} |Сайт = http://www.raycharles.com/ }} '''Рэй Чарлз''' (поўнае імя '''Рэй Чарлз Робінсан''', {{мова-en|Ray Charles Robinson}}; {{Нарадзіўся|23|9|1930}} — {{Памёр|10|6|2004}}) — амэрыканскі сьляпы музыка, аўтар больш за 70 студыйных альбомаў, адзін з самых вядомых у сьвеце выканаўцаў музыкі ў стылях [[соўл]], [[джаз]] і [[рытм-энд-блюз]]. Быў узнагароджаны 17 прэміямі «[[Грэмі]]», трапіў у залю славы рок-н-ролу, джазу, [[кантры]] і [[блюз]]у, у залю славы штату Джорджыя, яго запісы былі ўключаны ў [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэку Кангрэсу ЗША]]. == Дыскаграфія == * «[[I Got a Woman]]» (1954) * «[[What'd I Say]]» (1959) * «[[Georgia on My Mind]]» (1960) * «[[Hit the Road Jack]]» (1961) * «[[One Mint Julep]]» (1961) * «[[Unchain My Heart (song)|Unchain My Heart]]» (1961) * «[[I Can't Stop Loving You]]» (1962) == Фільмаграфія == * ''Swingin' Along'' (1961) * ''Ballad in Blue'' (1964) * ''The Big T.N.T. Show'' (1966) (documentary) * ''[[The Blues Brothers (film)|The Blues Brothers]]'' (1980) * ''Limit Up'' (1989) * ''Listen Up: The Lives of Quincy Jones'' (1990) (documentary) * ''[[Love Affair (1994 film)|Love Affair]]'' (1994) * ''[[Spy Hard]]'' (1996) * ''[[Super Dave Osborne#Appearance history|The Extreme Adventures of Super Dave]]'' (2000) * ''[[Blue's Big Musical Movie]]'' (2000) == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.raycharles.com Афіцыйны сайт Рэя Чарлза]{{ref-en}} * [http://www.rockhall.com/hof/inductee.asp?id=76 Зала славы рок-н-ролу]{{ref-en}} * [http://www.morethings.com/music/brother-ray/index.html Фотагалерэя Рэя Чарлза]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20120306212654/http://www.cbsnews.com/stories/2004/10/14/60minutes/main649346.shtml «Геній Рэя Чарлза»]{{ref-en}} * [http://minorjive.typepad.com/hungryblues/2004/06/ray_charles_hel.html «Ray Charles Helped Integrate Birmingham»]{{ref-en}} гістарычныя дакумэнты пра ролю Рэя Чарлза ў Руху за грамадзянскія правы. * [https://web.archive.org/web/20060427053435/http://www.nowtoronto.com/issues/2004-11-04/news_story6.php «No Ray of Hope»]{{ref-en}}, крытычны артыкул пра Рэя Чарлза. * [https://web.archive.org/web/20080927133451/http://www.boheme-magazine.net/php/modules.php?name=News&file=article&sid=258 ''Boheme Magazine'']{{ref-en}} пра Рэя Чарлза (1930—2004) * [http://findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=8896492 Рэй Чарлз]{{ref-en}} на «Findagrave.com» {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чарлз, Рэй}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Джорджыі]] [[Катэгорыя:Музыкі ЗША]] [[Катэгорыя:Аўтары-выканаўцы ЗША]] [[Катэгорыя:Выканаўцы, якія ўзначальвалі Billboard Hot 100]] [[Катэгорыя:Выканаўцы, уключаныя ў Залю славы рок-н-ролу]] [[Катэгорыя:Сьляпыя музыкі]] [[Катэгорыя:Артыстычныя псэўданімы]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты прэміі «Грэмі»]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Бэвэрлі-Гілз]] ggph14id0szx357amce8rxk8w5l9xve 0 175876 2330783 2293131 2022-07-31T13:09:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Райхстаг}} {{Славутасьць |Тып = Будынак |Назва = Райхстаг |Арыгінальная назва = Reichstagsgebäude |Выява = Reichstag building Berlin view from west before sunset.jpg |Подпіс выявы = |Шырыня выявы = |Статус = |Краіна = Нямеччына |Назва месцазнаходжаньня = |Месцазнаходжаньне = [[Бэрлін]] |Канфэсія = |Эпархія = |Ордэнская прыналежнасьць = |Тып кляштара = |Тып будынка = |Архітэктурны стыль = [[нэарэнэсанс]] |Аўтар праекту = |Будаўнік = [[Паўль Валёт]]<br />[[Норман Фостэр]] |Заснавальнік = |Першае згадваньне = |Заснаваньне = |Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}} |Скасаваны = |Пачатак будаўніцтва = 9 чэрвеня 1884 |Канчатак будаўніцтва = 1894 |Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя насельнікі = |Рэліквіі = |Плябан = |Стан = |Шырата паўшар’е = паўночнае |Шырата градусаў = 52 |Шырата хвілінаў = 31 |Шырата сэкундаў = 7 |Даўгата паўшар’е = усходняе |Даўгата градусаў = 13 |Даўгата хвілінаў = 22 |Даўгата сэкундаў = 35 |Назва мапы = |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = http://www.bundestag.de/ }} '''Будынак Райхстагу,''' або '''Райхстаг''' ({{мова-de|Reichstagsgebäude}} — «будынак дзяржаўнага сходу») — гістарычны будынак у горадзе [[Бэрлін]], дзе ў 1894—1933 гадах засядаў аднайменны дзяржаўны орган Нямеччыны — Райхстаг [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] і Райхстаг [[Ваймарская рэспубліка|Ваймарскай рэспублікі]], а з 1999 году месьціцца [[бундэстаг]]. == Гісторыя == Будынак пабудаваны па праекце [[Франкфурт-на-Майне|франкфурцкага]] архітэктара [[Паўль Валёт|Паўля Валёта]] ў стылі італьянскага высокага [[Адраджэньне|Адраджэньня]]. Першы камень у падмурак будынку нямецкага парлямэнту заклаў 9 чэрвеня 1884 г. [[кайзэр]] [[Вільгельм I Гагэнцолерн|Вільгельм I]]. Будаўніцтва працягвалася дзесяць гадоў і завяршылася пры кайзэры [[Вільгельм II|Вільгельме II]]. [[Файл:Astrakhan Makarov Reichstag.JPG|міні|Надпіс «Астрахань Макараў»]] === Нацысцкі пэрыяд === 27 студзеня 1933 г. будынак райхстагу згарэў у выніку [[Падпал Райхстагу|падпалу]]. [[Нацысты]] абвінавацілі ў падпале [[Камуністы|камуністаў]] і выкарыстоўвалі яго для таго, каб атрымаць надзвычайныя паўнамоцтвы і расправіцца з палітычнымі праціўнікамі. Пасьля гэтага рэдкія пасяджэньні райхстагу (страціў усякае палітычнае значэньне) адбываліся не ў пацярпелым ад пажару будынку, а ў [[Кроль-Опэра|Кроль-Опэры]], а ў 1942 г. спыніліся. Будынак выкарыстоўваўся для прапагандысцкіх сходаў, а пасьля 1939 г. — у ваенных мэтах. Падчас [[Бэрлінская наступальная апэрацыя|бітвы за Бэрлін]] савецкія войскі вялі [[штурм Райхстагу]]. 30 красавіка 1945 г. на Райхстагу быў узьняты [[Сьцяг Перамогі]]<ref>«Мизеркин С.» [https://web.archive.org/web/20160303180910/http://rus.ruvr.ru/2009/05/05/959299.html Невядомыя факты з гісторыі Сьцяга Перамогі] // Голас Расеі. — 2009. — 5 траўня.</ref>, а 1 траўня [[115-ы гвардзейскі зьнішчальны авіяцыйны полк|115-м гвардзейскім зьнішчальным авіяцыйным палком]] пад камандаваньнем [[Аляксандар Кос|Аляксандра Коса]] скінуты Чырвоны сьцяг з надпісам «Перамога». На сьценах Райхстагу савецкія жаўнеры пакінулі мноства надпісаў, частка зь якіх (у тым ліку ў зале пасяджэньняў) захавалася і пакінутая пры рэстаўрацыі будынку<ref>{{cite web |url = http://www.dw-world.de/dw/article/0,,5323417,00.html |title = Бэрлін: Аб надпісах на Райхстагу |publisher = [[Deutsche Welle]] |accessdate = 2010-03-15 |archiveurl = http://www.webcitation.org/61AIQS4lP |archivedate = 2011-08-24 }}</ref>. У 1947 годзе па распараджэньні савецкай камэндатуры надпісы былі «адцэнзураваныя», то бок былі выдаленыя надпісы непрыстойнага характару і ўпісана некалькі «ідэалягічна вытрыманых». Пытаньне аб захаваньні надпісаў на райхстагу было ўзьнята ў 1990-я гады пры яго рэканструкцыі (пры гэтым пачатковыя стадыі рамонту выявілі мноства надпісаў, схаваных папярэдняй рэстаўрацыяй у 1960-я гады). Па дамове прэзыдэнта бундэстагу {{Не перакладзена|Rita Süssmuth|Р. Зюсмут}} [[Сьпіс амбасадараў Расеі ў Нямеччыне|амбасадара Расейскай Фэдэрацыі ў ФРН]] у 1996 годзе былі прыбраныя заявы непрыстойнага і [[расізм|расісцкага]] зьместу і пакінутыя толькі 159 графіці<ref>[http://magazin.spiegel.de/EpubDelivery/spiegel/pdf/13880476 «Petra Bornhöft». Schweinkrem mit blauer Kreide]. [[Der Spiegel]] — 1999, № 26</ref>. У 2002 годзе пытаньне аб выдаленьні надпісаў ставілася ў бундэстагу, але большасьцю галасоў прапанова была адхілена<ref>{{Спасылка|date=14 сакавіка 2002|url=http://www.newsru.com/world/14mar2002/note.html|title=Бундэстаг вырашыў пакінуць надпісы савецкіх жаўнераў на сьценах Райхстагу|publisher=[[NEWSru]]|accessdate=2010-08-14|archiveurl=http://www.webcitation.org/61AIRjn8J|archivedate=2011-08-24}}</ref>. Большая частка захаваных надпісаў савецкіх жаўнераў знаходзіцца ва ўнутраных памяшканьнях Райхстагу, цяпер даступных толькі з экскурсаводам па запісу. Наверсе, на правым франтоне з унутранага боку захаваны надпіс: «Астрахань Макараў». Захаваны таксама сьляды куль на ўнутраным баку левага франтону<ref>[http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/116/ Сьцяна памяці]</ref>. === [[Халодная вайна]] === 9 верасьня 1948 году ў час [[Блякада Бэрліну|блякады Бэрліну]] перад будынкам райхстагу праходзіў мітынг, які сабраў звыш 350 тысячаў бэрлінцаў. На фоне разбуранага Райхстагу са сталі знакамітым заклікам да сусьветнай грамадзкасьці «Народы сьвету… Зірніце на гэты горад!» зьвярнуўся обэр-бургамістар [[Эрнст Райтэр]]. [[Бэрлінскі мур]], збудаваны 13 жніўня 1961 году, праходзіў у непасрэднай блізкасьці ад будынку Райхстагу. Ён апынуўся на тэрыторыі [[Заходні Бэрлін|Заходняга Бэрліну]]. Пасьля будынак быў адноўлены і з 1973 году выкарыстоўваўся пад экспазыцыю гістарычнай выставы і як заля пасяджэньняў органаў і фракцыяў бундэстагу. === Аб’яднаньне Нямеччыны === Пасьля [[Узьяднаньне Нямеччыны|ўзьяднаньня Нямеччыны]] 4 кастрычніка 1990 году, на наступны дзень пасьля фактычнай [[Дзень нямецкага адзінства|даты ўзьяднаньня краіны]], у Райхстагу адбылося першае пасяджэньне першага агульнанямецкага Бундэстагу. 20 чэрвеня 1991 году бундэстаг у [[Бон (Нямеччына)|Боне]] прымае рашэньне 338 галасамі супраць 320 пераехаць у [[Бэрлін]] у будынак райхстагу. Пасьля правядзеньня конкурсу, рэканструкцыя Райхстагу была даручана ангельскаму архітэктару лорду [[Норман Фостэр|Норману Фостэру]]. У траўні 1995 году рада старэйшынаў Бундэстагу, пасьля працяглых дэбатаў, прымае рашэньне ўзьвесьці сучасны шкляны купал, усярэдзіне якога могуць хадзіць людзі. Норману Фостэру ўдалося захаваць гістарычны выгляд будынку райхстагу і адначасова стварыць памяшканьне для сучаснага парлямэнту, адкрытага па адносінах да зьнешняга сьвету. Будынак падзелены на ўзроўні па прынцыпе празрыстасьці і мэтазгоднасьці. У падвале і на першым паверсе разьмешчаны структуры сакратарыята парлямэнцкага, а таксама тэхнічныя прылады і сыстэмы жыцьцезабесьпячэньня. Вышэй знаходзіцца пленарны ўзровень зь вялікай залай пасяджэньняў, над якім разьмяшчаецца ўзровень для наведвальнікаў. Яшчэ вышэй знаходзіцца ўзровень прэзыдыюма, над ім знаходзіцца фракцыйны ўзровень і, нарэшце, дах-тэраса і ўражлівы купал будынку. Празрыстасьць будынку забясьпечваецца сучаснымі будаўнічымі матэрыяламі: легкія сталевыя канструкцыі і вялікія зашкленыя плошчы, дэкаратыўны бэтон, матава-белы або бэжавы прыродны камень надаюць масіўнаму будынку серабрыстае адценьне. Для арыентацыі выкарыстоўваецца каляровая канцэпцыя дацкага мастака Пэра Арнольды: дзьверы кожнага ўзроўню выфарбаваныя ў пэўны колер. === Цяперашні час === Сеньня будынак райхстагу — адна з турыстычных славутасьцяў [[Бэрлін]]у. Да лістапада 2010 году ў купал будынку і на назіральную пляцоўку на даху Бундэстагу быў адкрыты свабодны доступ, аднак турыстам неабходна папярэдне зарэгістравацца на сайце Бундэстагу<ref>http://www.bundestag.de/htdocs_e/visits/kupp.html</ref>. Нямецкі Бундэстаг зьяўляецца самым наведваемым парлямэнтам у сьвеце. Пасьля пераезду Бундэстагу ў [[Бэрлін]] у 1999 годзе ў будынку райхстагу пабывалі больш за 13 млн чалавек з усяго сьвету. Для параўнаньня: за час знаходжаньня бундэстагу ў Боне ў 1949—1997 гадах яго наведала каля 11,5 млн чалавек. Пасьля таго, як 17 лістапада міністар унутраных справаў [[Томас дэ Мэзьер]] абвясьціў аб падвышанай тэрарыстычнай пагрозе ў сувязі з магчымасьцю пранікненьня ў Нямеччыну ісламістаў, якія рыхтуюць тэракты на [[Каляды]], будынак быў абнесены часовымі мэталічнымі загародамі, а купал зачынены для турыстаў<ref>[http://lenta.ru/news/2010/12/24/sicherheitscheck/_Printed.htm Перад Райхстагам абсталююць пункт надгляду турыстаў]</ref>. У цяперашні час купал адкрыты для наведваньня турыстаў па папярэднім запісе на сайце Бундэстагу. == Глядзіце таксама == * [[Рыксдаг]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} [[Катэгорыя:Будынкі і збудаваньні Бэрліну]] drrvzv9qgq0s5gb7n0mbqq54pakjg6o 0 180761 2330812 2233222 2022-07-31T14:48:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Мастак |Імя = Слава Рашкай |Партрэт = Slava Raškaj autoportret.jpg |Памер = |Апісаньне = аўтапартрэт 1898 году |Жанчына = так |Імя пры нараджэньні = Фрыдэрыка Славаміра Олга Рашкай<br />({{мова-hr|Friderika Slavomira Olga Raškaj}}<ref name="nacional">[http://www.nacional.hr/clanak/45815/sjaj-genijalne-slikarice Sjaj genijalne slikarice], Ožegović Nina, 26 траўня 2008, Glory of a genius artist</ref> |Дата нараджэньня = {{Нарадзілася|2|1|1877}} |Месца нараджэньня = Озалі, Харватыя |Дата сьмерці = {{Памерла|29|3|1906|гадоў=29}} |Месца сьмерці = Заграб, Харватыя |Нацыянальнасьць = |Заняткі = |Вучоба = |Плынь = |Працы = |Уплывам = |Уплыў = |Узнагароды = |Аўтограф = |Commons = }} '''Сла́ва Ра́шкай''' ({{мова-hr|Slava Raškaj}}, {{Нарадзіўся|2|1|1877}} — {{Памёр|29|3|1906}}) — [[Харватыя|харвацкая]] [[Акварэль|акварэлістка]], якая лічыцца першай з харвацкіх [[Імпрэсіянізм|імпрэсіяністаў]]<ref>{{артыкул|аўтар=Ljiljana Kolešnik|загаловак=Neuspjela retrospektiva|спасылка=http://hrcak.srce.hr/file/48998|мова=харвацкая|выданне=Kvartal: kronika povijesti umjetnosti u Hrvatskoj|год=2008}}</ref>. Слава была [[Глухата|глухой]] ад нараджэньня, аднак атрымала адукацыю ў [[Вена|Вене]] і [[Загрэб]]е, дзе вучылася ў [[Бела Чыкаш-Сесія|Белы Чыкаш-Сесіі]]. У 1890-х гадах яе працы выстаўляліся ў Эўропе, у тым ліку на [[Сусьветная выстава (1900)|Сусьветнай выставе 1900 году]]<ref name="nacional"/>. У 26 гадоў Славе паставілі дыягназ [[дэпрэсія]], яе зьмясьцілі ў бальніцу, дзе яна правяла тры апошнія гады свайго жыцьця. Памерла ў 1906 годзе ад [[сухоты|сухотаў]]. Да 1990-х гадоў яе працы заставаліся амаль незаўважанымі, аднак у апошнія гады цікавасьць да іх узрасла. == Жыцьцяпіс == [[Файл:Raskaj6.jpg|міні|зьлева|Гарлачыкі, каля 1900 г]] Слава нарадзілася ў харвацкім горадзе [[Озаль|Озалі]] 2 студзеня 1877 году ў сям’і, якая належала да [[Сярэдні кляс|сярэдняга клясу]] (яе маці кіравала мясцовым аддзяленьнем пошты, у той час гэта была прэстыжная прафэсія); яе назвалі Фрыдэрыка Славаміра Олга Рашкай ({{мова-hr|Friderika Slavomira Olga Raškaj}})<ref name="nacional"/>. Маці Славы, Олга, любіла маляваньне і перадала гэтую любоў абедзьвюм сваім дочкам — Славе і Паўле (Паўла стала школьнай настаўніцай у [[Орахавіца|Орахавіцы]] і займалася маляваньнем у вольны час)<ref name="nacional"/>. У восем гадоў Рашкай адправілі ў Вену для навучаньня ў школе для глухіх дзяцей. У той час яна малявала клясычныя скульптуры [[аловак|алоўкам]] ці [[туш]]шу. Дзьве зь яе раньніх прац ацалелі і выстаўлены ў харвацкім Школьным музэі на [[Плошча маршала Ціты|плошчы маршала Ціты]] ў Заграбе<ref name="nacional"/>. У гэты ж час Слава вывучае [[нямецкая мова|нямецкую]] і [[Француская мова|францускую мовы]], а празь некаторы час у маляваньні пераходзіць на [[акварэль]] і [[гуаш]]. Пасьля вяртаньня Славы дамоў мясцовы школьны настаўнік заўважыў яе талент да мастацтва і папрасіў яе бацькоў даслаць дачку ў Заграб у атэлье да знакамітага мастака [[Влаха Букавац|Влахі Букаваца]]. Аднак Вукавац адмовіўся вучыць Славу, і яна ў 1896 годзе стала вучаніцай [[Бела Чыкаш-Сесія|Белы Чыкаш-Сесіі]]. Наступныя некалькі гадоў Слава працавала зь Белам, пражываючы ў Дзяржаўным інстытуце для глуханямых дзяцей (''Zemaljski zavod za odgoj gluhonijeme djece'') на [[Іліца|Іліцы]], у якім яе былы настаўнік Іван Муха-Отаіч атрымаў пасаду дырэктара<ref name="nacional"/><ref name="skolski">[https://web.archive.org/web/20120313184611/http://www.hsmuzej.hr/hrv/predmet.asp?p=69 Josip Medved s učenicima prvog zavoda za gluhonijeme u Zagrebu], Croatian School Museum</ref>. Замест студыі яна малявала ў мясцовым [[морг]]у, дзе пазьней Отаіч дапамог арганізаваць уласнае атэлье. У гэты пэрыяд Слава малявала змрочныя [[нацюрморт]]ы зь незвычайнымі прадметамі ([[Марскія зоркі|марскімі зоркамі]], срэбранымі [[шкатулка]]мі, [[ружа]]мі і [[сава (птушка)|совамі]], [[Амары|амарам]] і [[веер]]ам. У канцы 1890-х Слава пачала працаваць на [[пленэр]]ы, малюючы [[Загрэбскі батанічны сад]] і гарадзкія паркі, у тым ліку {{Артыкул у іншым разьдзеле|парк Максімір|Максімір||Maksimir Park}}. Колеравая гама стала сьвятлейшай і лягчэйшай<ref name="nacional"/>. У 1899 годзе яна вярнулася ў Озаль і працягнула маляваць на прыродзе. Лепшыя яе працы былі створаны ў 1890-х гадох, сярод іх «Аўтапартрэт», «Вясна ў Озалі», «Стары млын» і іншыя. Першая выстава шасьці прац Славы прайшла ў 1898 годзе ў [[Загрэбскі павільён мастацтваў|Павільёне мастацтваў]], які нядаўна адкрыўся, дзе таксама выставілі карціны вядомых Влахі Букаваца і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мэнцы Клемэнт Црнчыч|Мэнцы Клемэнта Црнчыча||Menci Clement Crnčić}}. Яе працы выстаўляліся ў Санкт-Пецярбургу і Маскве<ref name="nacional"/>. [[Файл:Grabstelle190.JPG|міні|Магіла Славы ў Озалі]] У 1900 годзе ў Славы пачалі праяўляцца сымптомы [[дэпрэсыя|дэпрэсіі]], яна пачала маляваць сталі старыя закінутыя [[Вадзяны млын|вадзяныя млыны]], глыбіні каньёну ракі [[Купа (рака)|Купы]], руіны. Яе шпіталізавалі, але неўзабаве перавялі на хатняе лячэньне. Тым ня менш, яе стан пагаршаўся, і ў 1903 годзе Славу шпіталізавалі ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэневец|Стэневецкую||Stenjevec}} [[Псыхіятрычная бальніца|псыхіятрычную бальніцу]]. У апошнія гады яна перастала маляваць і сканала ад сухотаў 29 сакавіка 1906 году<ref name="nacional"/>. Найбольш значныя працы: * «Stablo u snijegu» (Дрэва ў сьнезе) * «Rano proljeće» (Раньняя вясна) * «Proljeće u Ozlju» (Вясна ў Озалі) * «Zimski pejsaž» (Зімовы пэйзаж) * «Lopoči» (Гарлачыкі) == Спадчына == [[Файл:Slava Raskaj.jpg|міні|зьлева|Бюст Славы Рашкай у Заграбе]] У 2004 годзе выйшаў фільм [[Далібар Матаніч|Далібара Матаніча]] пра адносіны Славы Рашкай зь [[Бела Чыкаш-Сесія|Белам Чыкаш-Сесіе]]м, названы «100 хвілін Славы»<ref name="dalibor">[http://www.dalibormatanic.com/index.php/lang-hr/sto-minuta-slave|title=Sto minuta slave]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, DaliborMatanic.com</ref><ref name="imdb">[http://www.imdb.com/title/tt0419389/ 100 Minutes of Glory (2004)]</ref>. У 2008 годзе ў галерэі [[Кловічавы дворы]] адкрылася вялікая выстава, дзе можна было ўбачыць 185 прац Славы. Выстава працавала з траўня па жнівень<ref name="nacional"/>. У сьнежні 2000 году [[Харвацкі народны банк]] выбіў срэбраную памятную манэту з выявай Славы<ref name="hnb">[https://web.archive.org/web/20131206090415/http://www.hnb.hr/numiz/zla-sre/raskaj/hraskaj.htm Slava Raškaj], [[Нацыянальны банк Харватыі]]</ref> у сэрыі «Знакамітыя харваткі». У Заграбе дзейнічае Адукацыйны цэнтар для дзяцей з парушэньнямі слыху імя Славы Рашкай ({{мова-hr|Centar za odgoj i obrazovanje «Slava Raškaj» Zagreb}}). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.donacijegz.mdc.hr/slikarica.aspx?lng=HR&id=27 Slava Raškaj Жыцьцяпіс] * [https://web.archive.org/web/20110613194809/http://www.galerijaklovic.hr/izlozba.aspx?id=15 Article about the 2008 retrospective] at the [[Klovićevi dvori]] gallery website {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Рашкай, Слава}} [[Катэгорыя:Глухія мастакі]] [[Катэгорыя:Харвацкія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Акварэлісты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Загрэбе]] 085ptkv7oomky2ijjy9u21x9aqy5cds 10 183740 2330885 2280707 2022-08-01T09:28:20Z W 11741 +Слушная спасылка: [[Вытворчае аб’яднаньне]] wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца |назва_шаблёну = Прадпрымальніцтва |назва = [[Прадпрымальніцтва]] ў сьвеце |група_інфармацыі1 = [[Даходнае прадпрыемства]] |сьпіс1 = * [[Чалавек]] ** [[Фізычная асоба]] ** [[Індывідуальны прадпрымальнік]] * [[Гаспадарчыя таварыствы]] ** [[Поўнае таварыства|Поўнае]] ** [[Таварыства на веры|На веры]] * [[Таварыства з абмежаванай адказнасьцю]] * [[Таварыства з дадатковай адказнасьцю]] * [[Акцыйнае таварыства]] ** [[Адкрытае акцыйнае таварыства|Адкрытае]] ** [[Закрытае акцыйнае таварыства|Закрытае]] * [[Вытворчы каапэратыў]] * [[Унітарнае прадпрыемства]] * [[Карпарацыя]] ** [[Транснацыянальная карпарацыя|Транснацыянальная]] * [[Кансорцыюм]] * [[Трэст]] * [[Холдынг]] * [[Кандамініюм]] * [[Банк]] * [[Лямбард]] * [[Крэдытна-фінансавая арганізацыя]] * [[Інвэстыцыйны фонд]] |група_інфармацыі2 = [[Недаходнае прадпрыемства]] |сьпіс2 = * [[Спажывецкі каапэратыў]] * [[Торг]] * [[Торжышча]] * [[Біржа]] * [[Кірмаш]] * [[Рынак]] * [[Грамадзкае аб’яднаньне]] * [[Грамадзкія арганізацыі|Грамадзкая арганізацыя]] * [[Грамадзкі рух|Рух]] * [[Грамадзкі фонд|Фонд]] * [[Грамадзкая ўстанова|Установа]] * [[Орган грамадзкай самадзейнасьці|Орган самадзейнасьці]] * [[Палітычная партыя]] * [[Рэлігійная арганізацыя]] * [[Фонд (юрыдычная асоба)|Фонд]] * [[Установа]] * [[Сям’я]] |група_інфармацыі3 = [[Дзяржаўная рэгістрацыя]] |сьпіс3 = * [[Дзяржаўная рэгістрацыя юрыдычных асобаў і індывідуальных прадпрымальнікаў|Дзяржаўная рэгістрацыя]] * [[Адзіны дзяржаўны рэестар юрыдычных асобаў]] (АДРЮЛ) * [[Адзіны дзяржаўны рэестар індывідуальных прадпрымальнікаў]] (АДРІП) |група_інфармацыі4 = Іншае |сьпіс4 = * [[Неплатаздольнасьць]] * [[Асацыяцыя]] * [[Абмежаваная адказнасьць]] * [[Заснавальнік]] * [[Статуны фонд]] * [[Месцазнаходжаньне]] * [[Банкруцтва]] * [[Ліквідацыя юрыдычнай асобы]] * [[Праваздольнасьць]] * [[Дзеяздольнасьць]] * [[Устаноўчы ліст]] * [[Пячатка]] * [[Уласнасьць]] * [[Гаспадарчае веданьне]] * [[Апэратыўнае кіраваньне]] * [[Ліцэнзія]] * [[Камэрцыя]] * [[Камэрсант]] * [[Прадпрыемства]] * [[Філія]] * [[Прадстаўніцтва]] * [[Адмежаванае падразьдзяленьне]] * Рахунак ** [[Бухгальтарскі рахунак]] ** [[Банкаўскі рахунак]] *** [[Разьліковы рахунак]] *** [[Бягучы рахунак]] ** [[Рахунак-фактура]] * [[Купец]] * [[Капа (грошы)|Капа]] * [[Грамада]] * [[Дружына]] * [[Кулак]] * [[Пан (зваротак)|Пан]] * [[Халоп]] * [[Прыгон]] * [[Закуп]] * [[Перакуп]] * [[Староства (Вялікае Княства Літоўскае)|Староства]] * [[Дворышча (тып паселішча)|Двор]] * [[Фальварак]] * [[Савецкае прадпрыемства]] ** [[Калгас]] ** [[Вучгас]] ** [[Саўгас]] ** [[Спэцгас]] ** [[Вытворчае аб’яднаньне]] |група_інфармацыі5 = [[Бізнэс]] |сьпіс5 = * [[Бізнэс-плян]] * [[Бізнэс-стан]] * [[Бізнэс-сытуацыя]] * [[Бізнэс-сыстэмы]] ** [[Сеткавы маркетынг]] ** [[Франшыза]] ** [[Мурашыны продаж]] ** [[Факторынг]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Эканоміка]]</noinclude> 77hg9hss98v0goy1aa3o45e72ambvx8 0 196782 2330881 2263700 2022-08-01T09:09:31Z Stary Jolup 145 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Зьміцер Круты |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Беларусь у Расейскай Фэдэрацыі |пачатак_тэрміну = 1 жніўня 2022 |канец_тэрміну = дасюль |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада = Першы намесьнік прэм'ер-міністра |пачатак_тэрміну = 21 лістапада 2019 |канец_тэрміну = 1 жніўня 2022 |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Сяргей Румас‎]] |папярэднік = [[Аляксандар Турчын‎]] |наступнік = [[Максім Ермаловіч]] |пасада2 = [[Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь|Міністар эканомікі]] |пачатак_тэрміну2 = 18 жніўня 2018 |канец_тэрміну2 = 21 лістапада 2019 |папярэднік2 = [[Уладзімер Зіноўскі]] |наступнік2 = [[Аляксандар Чарвякоў (эканаміст)|‎Аляксандар Чарвякоў]] |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = Першы намесьнік Міністра эканомікі Рэспублікі Беларусь |пачатак_тэрміну3 = 27 студзеня 2017 |канец_тэрміну3 = 18 жніўня 2018 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |пасада4 = Намесьнік Міністра эканомікі Рэспублікі Беларусь |пачатак_тэрміну4 = 2014 |канец_тэрміну4 = 2017 |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм’ер-міністар4 = |прэзыдэнт4 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|10|01|1981|1}} |месца_нараджэньня = [[Бялынічы]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]], [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмія кіраваньня пры Савеце міністраў Рэспублікі Беларусь]] |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = |Commons = }} '''Дзьмі́тры Мікала́евіч Круты́''' ({{Нарадзіўся|10|01|1981}}, [[Бялынічы]]) — беларускі [[дзяржаўны дзеяч]]. Міністар эканомікі Беларусі (2018—2019 гг). З 29 лістапада 2019 году — першы намесьнік прэмʼер-міністра. == Жыцьцяпіс == У 1998—2003 гадах вучыўся ў [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным тэхналягічным унівэрсытэце]]. Са жніўня па кастрычнік 2003 году інжынэр катэдры эканомікі і кіраваньня на прадпрыемствах хіміка-ляснога комплексу Беларускага дзяржаўнага тэхналягічнага ўнівэрсытэту. У 2004 годзе скончыў асьпірантуру [[БДТУ]]. У 2004—2006 гадах вядучы, галоўны эканаміст сэктару арганізацыі аплаты працы і цэнаўтварэньня ўпраўленьня эканомікі і інвэстыцый [[Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь]]. У 2006—2010 гадах намесьнік начальніка ўпраўленьня ляснога комплексу галоўнага ўпраўленьня аграпрамысловага і лясной комплексаў [[Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь]]. У 2010 годзе скончыў [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]]. У 2010—2014 гадах намесьнік начальніка галоўнага ўпраўленьня аграпрамысловага і ляснога комплексаў — начальнік упраўленьня ляснога комплексу Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь. У 2014—2017 гадах намесьнік Міністра эканомікі Рэспублікі Беларусь З 27 студзеня 2017 г. — Першы намесьнік Міністра эканомікі Рэспублікі Беларусь. 18 жніўня 2018 году прызначаны [[Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь|Міністрам эканомікі Беларусі]]<ref>[https://www.intex-press.by/2018/08/18/lukashenko-smenil-rukovodstvo-pravitelstva-novym-premerom-naznachen-rumas-obnovilis-vse-vitse-premery/ Лукашенко сменил руководство правительства. Новым премьером назначен Румас, обновились все вице-премьеры], Intex-press, 18-08-2018</ref><ref name="nn">[https://nn.by/?c=ar&i=214578 Румас стаў прэм’ер-міністрам, абнавіліся чатыры віцэ-прэм’еры]</ref>. 29 лістапада 2019 прызначаны першым намесьнікам прэм’ер-міністра<ref>{{cite web|url=https://www.svaboda.org/a/30298850.html |title=Турчын прызначаны кіраўніком Менскай вобласьці |work=[[Радыё Свабода]] |дата публікацыі=2019-11-29 |accessdate=2021-09-06}}</ref>. 31 жніўня 2020 году Крутой быў уключаны ў сьпіс асобаў, на якіх накладзена бестэрміновая забарона на ўезд у [[Латвія|Латвію]], пяцігадовая забарона на ўезд у [[Эстонія|Эстонію]] і забарона на ўезд у [[Летува|Летуву]]<ref>{{cite web|url=https://www.svaboda.org/a/30812996.html |title=Латвія, Літва і Эстонія ўключылі Лукашэнку і яшчэ 29 чыноўнікаў ў спіс пэрсон нон-грата. ПОЎНЫ СЬПІС |work=[[Радыё Свабода]] |дата публікацыі=2020-08-31 |accessdate=2021-09-06 }}</ref>. 1 жніўня 2022 году прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Беларусі у Расейскай Фэдэрацыі<ref>[https://www.intex-press.by/2022/08/01/v-belarusi-novyj-ministr-posol-v-rf-i-zamglavy-administratsii-prezidenta-kakie-eshhe-naznachaniya-podpisal-lukashnko/ У Беларусі новы міністр, пасол у РФ і намеснік кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта. Якія яшчэ прызначэнні падпісаў Лукашенка], intex-press.by, 1-08-2022</ref>. == Сям’я == Жанаты. Мае дваіх дзяцей. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.economy.gov.by/by/director-by/view/krutoj-dzmitryj-002344-831292-63/ Крутой Дзмітрый Мікалаевіч] {{Міністры эканомікі Рэспублікі Беларусь}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Круты, Зьміцер}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бялынічах]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага тэхналягічнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Міністры эканомікі Рэспублікі Беларусь]] d3bhf4qozpfdh888jept08fpq57efl4 0 197501 2330879 2330319 2022-08-01T09:07:01Z Stary Jolup 145 дапаўненьне wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Ермаловіч}} {{Палітык |імя = Максім Ермаловіч |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Намесьнік кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта]] |пачатак_тэрміну = 1 жніўня 2022 |канец_тэрміну = дасюль |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |папярэднік = [[Дзьмітры Круты]] |пасада2 = Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Беларусі у Злучаным Каралеўстве Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірляндыі |пачатак_тэрміну2 = 20 ліпеня 2020 |канец_тэрміну2 = 29 ліпеня 2022 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада3 = [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь|Міністар фінансаў Беларусі]] |пачатак_тэрміну3 = 31 жніўня 2018 |канец_тэрміну3 = 3 чэрвеня 2020 |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар3 = [[Сяргей Румас]] |папярэднік3 = [[Уладзімер Амарын]] |наступнік3 = [[Юры Селівёрстаў]] |пасад4 = [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь|Першы намесьнік міністра фінансаў Беларусі]] |пачатак_тэрміну4 = 2014 |канец_тэрміну4 = 31 жніўня 2018 |прэзыдэнт4 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар4 = |папярэднік4 = |наступнік4 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|26|6|1977|1}} |месца_нараджэньня = [[Лепель]] }} '''Максі́м Леані́давіч Ермало́віч''' ({{н}} {{Нарадзіўся|26|6|1977}} году, [[Лепель]], [[БССР]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, [[міністар фінансаў Рэспублікі Беларусь]] (2018—2020). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] і [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня]]. У 1999 годзе працаваў дзяржаўным падатковым інспэктарам інспэкцыі №2 Дзяржаўнага падатковага камітэту па Фрунзэнскім раёне Менску. Ад ліпеня 1999 году па 2002 год займаў розныя пасады ў Дзяржаўным падатковым камітэце Беларусі (цяпер [[Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь|Міністэрства па падатках і зборах]]). У 2002 годзе перайшоў працаваць у Міністэрства фінансаў Беларусі. Займаў пасады кансультанта ўпраўленьня аналізу і плянаваньня даходаў бюджэту, намесьніка начальніка ўпраўленьня — начальніка аддзелу плянаваньня і ўліку даходаў бюджэту галоўнага ўпраўленьня падатковай палітыкі і даходаў бюджэту, начальніка галоўнага ўпраўленьня бюджэтнай палітыкі. У 2011—2014 гадах — намесьнік міністра фінансаў Беларусі. З 2014 да 2018 году працаваў першым намесьнікам міністра фінансаў. 31 жніўня прызначаны [[міністар фінансаў Рэспублікі Беларусь|міністрам фінансаў Рэспублікі Беларусь]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/29463540.html Лукашэнка прызначыў міністра энэргетыкі (4 месяцы не было) і міністра фінансаў. Што пра іх вядома], [[Радыё Свабода]]. 31-08-2018</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200412155501/https://www.intex-press.by/2018/08/31/lukashenko-naznachil-dvuh-novyh-ministrov-finansov-i-energetiki/ Лукашенко назначил двух новых министров — финансов и энергетики], [[Intex-press]], 31.08.2018</ref>. 20 ліпеня 2020 году прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Рэспублікі Беларусь у Злучаным Каралеўстве Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірляндыі, Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Рэспублікі Беларусь у Ірляндыі па сумяшчальніцтвеу<ref>{{Cite web|url=https://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P32000281&p1=1|title=О М.Л.Ермоловиче|website=www.pravo.by|accessdate=2020-08-18|archive-date=2020-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200723034516/https://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P32000281&p1=1|deadlink=no}}</ref>. 29 ліпеня 2022 году ўлады адклікалі яго з Вялікабрытаніі і заявілі "аб паніжэньні ўзроўню дыпляматычнага прадстаўніцтва нашай краіны ў Лёндане да Часовага паверанага ў справах". 1 жніўня 2022 году прызначаны намесьнікам кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь<ref>[https://www.intex-press.by/2022/08/01/v-belarusi-novyj-ministr-posol-v-rf-i-zamglavy-administratsii-prezidenta-kakie-eshhe-naznachaniya-podpisal-lukashnko/ У Беларусі новы міністр, пасол у РФ і намеснік кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта. Якія яшчэ прызначэнні падпісаў Лукашенка], intex-press.by, 1-08-2022</ref>. == Сацыяльныя сеткі == Ермаловіч — адзін зь нямногіх міністраў, хто вёў уліковыя запісы ў сацыяльных сетках<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=215249 Працаголік, рыначнік, падабаецца Захаду: сем фактаў пра новага міністра фінансаў Максіма Ермаловіча], Наша Ніва, 31-08-2018</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Міністры фінансаў Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ермаловіч, Максім Леанідавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лепелі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Полацкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры фінансаў Рэспублікі Беларусь]] 3873dpfanhstitq5dtkm9s7oslad30q 0 200239 2330830 2249172 2022-07-31T17:37:45Z 93.224.168.169 wikitext text/x-wiki '''Порнасайт''' — інтэрнэт-сайт, мэта якога — платнае ці дармовае распасюджаньне парнаграфіі. Парнасайты звычайна падзяляюцца па кірунках (нішам) для кожнай сэксуальнай арыентацыі, па розных сэксуальных зацікаўленьнях (фэтышысты, [[БДСМ]] і інш.). Паводле дасьледаваньняў OnlineMBA, на 2010 год 12 % усіх сайтаў у сеціве былі парнаграфічнымі, што складала больш 25 мільёнаў старонак. Пошук у [[Гугл|Ґуґл]] па слове «porno» выдаваў 215 млн вынікаў<ref>[https://www.bangkokpost.com/tech/mobile/194020/the-importance-of-porn The importance of porn]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парнаграфія}} {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Парнаграфія| ]] 2yrs2c93deek6roedt99o8trczjsj6a 0 207091 2330815 2210244 2022-07-31T15:01:13Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Спалох''' — рэфлекторная рэакцыя на магчымую [[небясьпека|небясьпеку]]. У склад рэакцыі звычайна ўваходзіць уздрыгваньне, пашырэньне зрэнак, застываньне цела, радзей бывае мочаспусканьне, дэфэкацыя, адчуваньне холаду. Паводле [[Зыгмунд Фройд|З. Фройда]] спалох падкрэсьлівае дзеяньне небясьпекі, калі не было гатовасьці да страху<ref>Словарь практического психолога. — М.: АСТ, Харвест. С. Ю. Головин. 1998.</ref>. == Спалох і пачуцьцё страху == Спалох часта блытаюць з пачуцьцём [[страх]]у. Але спалох гэта не [[эмоцыя]] і не [[пачуцьцё]], ён можа суправаджацца пачуцьцём страху, аднак гэта не зьяўляецца абавязковым. Акрамя страху, спалох можа выклікаць і іншыя эмоцыі: [[Паніка|паніку]], сабранасьць, аґрэсію. Гэта залежыць ад выпрацаванай звычкі. == Сіла спалоху == На сілу спалоху ўплываюць некалькі фактараў: # нечаканасьць таго, што адбылося (чым нечаканей узьдзеяньне, тым мацнейшы спалох); # папярэдні нэґатыўны досьвед (калі зь дзеяньнем, што выклікае спалох, зьвязана непрыемны ўспамін, спалох будзе мацнейшы); # бягучы эмацыйны фон (калі чалавек выпрабоўвае напружаньне або хваляваньне, спалох будзе мацнейшы); # шматразовасьць дзеяньня з магчымасьцю пераканацца, што спалох не прыводзіць да небясьпечных наступстваў (пры шматразовым паўторы бясьпечнай раптоўнай сытуацыі адбываецца прывыканьне і сіла спалоху памяншаецца). == Эвалюцыя спалоху == Спалох — адна з найстаражытнейшых рэакцый жывёл. У дзікай прыродзе ён патрэбен для таго, каб засьцерагаць сябе ад небясьпекі. Чым больш разьвіваліся віды, тым складаней станавілася рэакцыя спалоху. У [[Млекакормячыя|сысуноў]] вылучаюць 4 стадыі<ref>https://web.archive.org/web/20130820225716/http://www.psychologos.ru/articles/view/ispug</ref>: # Уцячы. # Біцца (калі ўцячы не атрымаецца). # Зьмярцьвець (калі праціўнік відавочна мацнейшы). # Зьнепрытомнець (калі зьмярцьвеньне не дапамагло). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Словарь психиатрических терминов. В. М. Блейхер, И. В. Крук * http://bigmeden.ru/article/%D0%98%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B3 [[Катэгорыя:Страх]] hc7d36pnx411mxlumg2w3wjg44x53po 0 227139 2330855 2322856 2022-07-31T20:30:31Z CommonsDelinker 521 Са старонкі прыбраны файл Sturmgewehr_45_reproduction.png, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]]. Прычына: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by Mikesonline2011|]]. wikitext text/x-wiki '''Сьпіс аўтаматаў''' месьціць сьпіс [[Аўтамат (зброя)|аўтаматаў]] (штурмавых вінтоўкаў), [[Стралецка-гранатамётны комплекс|стралецка-ґранатамётных комплексаў]], а также [[Аўтаматычны шратавік|аўтаматычных шратавікоў]] ([[стрэльба]]ў) пад прамежкавы набой, што былі распрацаваныя ў сьвеце. {|class="wikitable sortable" !Назва !class="unsortable"| Выява !Вытворца !Набой !Кампанаваньне !Краіна !Рок |- | [[2Б-А-30]] | | [[Цэнтральнае канструктарска-дасьледчае бюро спартовай і паляўнічай зброі|ЦКДБ СПЗ]] | [[7,62×39 мм]] | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[6С1 «Канарка»]] | | [[ЦНДІдакмаш]] | 7,62×39 мм<br>[[5,45×39 мм]] | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[9А-91]] | [[Файл:9mm KBP 9A-91 compact assault rifle - 06.jpg|250px]] | [[Канструктарскае бюро прыладабудаваньня]] | [[9×39 мм]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | 1992 |- | [[AAC Honey Badger]] | [[Файл:AAC Honey badger.png|250px]] | [[Advanced Armament Corporation]] | [[.300 AAC Blackout]] | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[AAI ACR]] | [[Файл:AAI ACR Rifle.jpg|250px]] | [[AAI Corporation]] | 5,56×45 мм падкалібэрная [[флэшэта]] | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[Ruger Mini-14|AC-556]] | [[Файл:Ruger Mini-14 GB NB.jpg|250px]] | [[Sturm, Ruger & Co.]] | [[5,56×45 мм]] | Клясычнае | {{USA}} | 1973 |- | [[Adcor A-556]] | [[Файл:Defense.gov photo essay 120509-F-YA200-279.jpg|250px]] | [[Adcor Defense]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[AICW]] | | [[Арганізацыя абарончай навукі і тэхнікі Аўстраліі|Арґанізацыя абарончае навукі й тэхнікі Аўстраліі]] | 5,56×45 мм<br>40 мм ґранаты | Булпап | {{AUS}} | 2012 |- | [[Ak 5]] | [[Файл:Ak 5 cross section 001.jpg|250px]] | [[Bofors Carl Gustaf]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SWE}} | 1982 |- | [[AK-55]] | | [[Fegyver- és Gépgyár]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1966 |- | [[AK-63]] | [[Файл:AMMSz.jpg|250px]] | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1977 |- | [[AK-Alfa]] | | [[Command Arms & Acessories]] | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{ISR}} | 2016 |- | [[AMD-65]] | [[Файл:AMD-65.jpg|250px]] | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1965 |- | [[AMP-69]] | [[Файл:AMP-69 Left Side.jpg|250px]] | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1969 |- | [[AMR-69]] | | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1985 |- | [[APS-95]] | [[Файл:Aps95.jpg|250px]] | [[RH-Alan]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CRO}} | 1995 |- | [[AR-10]] | [[Файл:AR-10 in the National Firearms Museum.jpg|250px]] | [[ArmaLite]] | 7,62×51 мм<br>.338 Whisper | Клясычнае | {{USA}} | 1955 |- | [[AR-18]] | [[Файл:AR-18.jpg|250px]] | ArmaLite | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1963 |- | [[Ares Shrike 5.56]] | | [[Ares Defense]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2002 |- | [[Armtech C30R]] | | [[Armtech Ltd]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{AUS}} | 1986 |- | [[AZ-7.62]] | | [[Міністэрства Абароны Азэрбайджану]] | 7,62x39 мм | Клясычнае | {{AZE}} | 2015 |- | [[Barrett M468]] | [[Файл:Barrett REC7 (edited).png|250px]] | [[Barrett Firearms]] | 6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{USA}} | 2004 |- | [[Barrett REC7]] | [[Файл:Barrett REC7 (edited).png|250px]] | Barrett Firearms | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{USA}} | 2007 |- | [[Beretta AR 70/90]] | [[Файл:Scheda2c.JPG|250px]] | [[Beretta]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 1985 |- | [[Beretta ARX 160]] | [[Файл:Interpolitex 2013 (536-10).jpg|250px]] | Beretta | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 2008 |- | [[Beretta BM 59]] | [[Файл:Bm59.jpg|250px]] | Beretta | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 1959 |- | [[Beretta Rx4 Storm]] | | Beretta | 5,56×45 мм<br>.223 Remington | Клясычнае | {{ITA}} | 2005 |- | [[BMCR]] | | [[ST Kinetics]] | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 2014 |- | [[BR18]] | | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Булпап | {{SGP}} | 2014 |- | [[Breda PG]] | | [[Breda]] | [[6,5×52 мм Каркана]]<br>[[7×57 мм]] | Клясычнае | {{ITA}} | 1931 |- | [[Browning M1918]] | [[Файл:Army Heritage Museum B.A.R..jpg|250px]] | [[Colt’s Manufacturing Company]] | [[7,62×63 мм]]<br>[[.303 British]]<br>[[7,92×57 мм]]<br>[[6,5×55 мм]] | Клясычнае | {{USA}} | 1917 |- | [[Browning wz. 1928]] | [[Файл:Machine gun Browning wz 28.jpg|250px]] | [[Państwowa Fabryka Karabinów]] | 7,92×57 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1928 |- | [[BSA 28P]] | | [[Birmingham Small Arms Company]] | [[.280 British]] | Клясычнае | {{GBR}} | 1949 |- | [[Bushmaster ACR]] | [[Файл:Impulse buy (12721727313).jpg|250px]] | [[Bushmaster Firearms International]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2007 |- | [[Bushmaster M17S]] | [[Файл:Bushmaster M17S right.jpg|250px]] | Bushmaster Firearms International | 5,56×45 мм | Булпап | {{AUS}} | пачатак 1980-х |- | [[Bushmaster M4]] | [[Файл:M4gery.jpg|250px]] | Bushmaster Firearms International | [[.223 Remington]]<br>5,56×45 мм НАТО<<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[CAR-15]] | [[Файл:USAF GAU-5A.jpg|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1965 |- | [[CEAM Modèle 1950]] | [[Файл:AME1.jpg|250px]] | [[Atelier Mécanique de Mulhouse]] | .30 Carbine<br>7,92×33 мм<br>7,65×35 мм<br>7,5×38 мм | Клясычнае | {{FRA}} | 1949 |- | [[Cei-Rigotti]] | [[Файл:Cei-Rigotti - 6.jpg|250px]] | Atelier Mécanique de Mulhouse | 6,5×52 мм Каркана<br>[[7,65×53 мм Argentino]] | Клясычнае | {{ITA}} | 1890-я |- | [[CETME Model L]] | [[Файл:CETMEL.lateral.der.png|250px]] | [[Empresa Nacional Santa Bárbara]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ESP}} | 1981 |- | [[Charlton Automatic Rifle]] | [[Файл:Charlton Automatic Rifle.jpg|250px]] | Empresa Nacional Santa Bárbara | .303 British | Клясычнае | {{NZL}} | 1941 |- | [[Chropi rifle]] | | [[Chropei]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{GRC}} | 1975 |- | [[Conventional Multirole Combat Rifle]] | [[Файл:STK CMCR (12587721523).jpg|250px]] | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 2014 |- | [[Cobb MCR]] | | [[Cobb Manufacturing Inc.]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2005 |- | [[Colt ACR]] | | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1982 |- | [[Colt APC]] | | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010-я |- | [[Colt Automatic Rifle]] | [[Файл:Danish LSV M04.jpg|250px]] | [[Colt Defense]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[Colt CM901]] | [[Файл:Colt CM901 7.62.JPG|250px]] | Colt Defense | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010-я |- | [[Colt MARS]] | | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×30 мм MARS<br>9×30 мм MARS | Клясычнае | {{USA}} | 1997 |- | [[CQ 5,56]] | [[Файл:NORINCO Type CQ 5'56x45mm assault rifle.jpg|250px]] | [[Norinco]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHN}} | пачатак 1980-х |- | [[CQBR]] | [[Файл:CQBR-alone.png|250px]] | Colt Defense | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1999 |- | [[Cristóbal M2]] | | [[Armería San Cristóbal Weapon Factory]] | .30 Carbine | Клясычнае | {{DOM}} | сярэдзіна 1950-х |- | [[CZ 805 BREN]] | [[Файл:Cz805.png|250px]] | [[Česká zbrojovka Uherský Brod]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CZE}} | 2009 |- | [[ČZ 2000]] | [[Файл:Cz2000-variants.jpg|250px]] | Česká zbrojovka Uherský Brod | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}} | 1989 |- | [[CZ SA vz. 58]] | [[Файл:Sa 58-JH01.jpg|250px]] | Česká zbrojovka Uherský Brod | 7,62×39 мм M43 | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}} | 1956 |- | [[Daewoo K1]] | [[Файл:Daewoo K1A SMG at Defense Asia 2006 0.jpg|250px]] | [[Daewoo]]<br>[[S&T Motiv]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{KOR}} | 1984 |- | [[Daewoo K2]] | [[Файл:Daewoo K2 rifle 1.jpg|250px]] | Daewoo | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{KOR}} | 1972 |- | [[Daewoo K11]] | [[Файл:Rifle xk11.jpg|250px]] | Daewoo | 5,56×45 мм<br>20×85 мм | Булпап | {{KOR}} | 2000 |- | [[Daewoo USAS-12]] | [[Файл:USAS12shotgun4104.jpg|250px]] | Gilbert Equipment Co<br>Daewoo Precision Industries<br>RAMO Defence | 5,56×45 мм<br>20×85 мм | Клясычнае | {{KOR}}<br>{{USA}} | канец 1980-х |- | [[Daewoo XK8]] | [[Файл:DAR-21 Kore Piyade Tüfeği.JPG|250px]] | S&T Motiv | 5,56×45 мм | Булпап | {{KOR}} | |- | [[EM-14]] | | Міністэрства Абароны Азэрбайджану | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{AZE}} | 2014 |- | [[EM-2]] | [[Файл:Enfield bullpup prototype.jpg|250px]] | [[Royal Small Arms Factory]] | 7×43 мм | Булпап | {{GBR}} | 1948 |- | [[EM-4]] | | [[Broadway Trust Company]] | .27 Broadway Trust | Булпап | {{GBR}} | |- | [[EMER K-1]] | | [[Myanmar Fritz Werner Industries]]<br>[[Myanmar Heavy Industries]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{MMR}} | |- | [[EMER K-3]] | | Myanmar Fritz Werner Industries<br>Myanmar Heavy Industries | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{MMR}} | |- | [[Excalibur]] | [[Файл:Amogh & Excalibur.jpg|250px]] | [[Armament Research and Development Establishment]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IND}} | 2013–14 |- | [[FAD]] | | [[SIMA Electronica]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{PER}} | 2008 |- | [[FAMAS]] | [[Файл:FAMAS F1 with bayonet.jpg|250px]] | [[Nexter]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{FRA}} | 1967 |- | [[FARA 83]] | [[Файл:FARA 83.JPG|250px]] | [[Fabrica Militar de Armas Portatiles Domingo Matheu]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ARG}} | 1981 |- | [[FG-42]] | [[Файл:FG42.jpg|250px]] | [[Rheinmetall-Borsig]]<br>[[Krieghoff]] | 7,92×57 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці Райх}} | 1942 |- | [[FN CAL]] | [[Файл:FN CAL close1.JPG|250px]] | [[Fabrique Nationale d'Herstal]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1963 |- | [[FN F2000]] | [[Файл:FN F2000S.JPG|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 5,56×45 мм | Булпап | {{BEL}} | 1995 |- | [[FN FAL]] | [[Файл:Century Arms FN FAL.jpg|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1951 |- | [[FN FNC]] | [[Файл:FNC IMG 1527.jpg|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1975 |- | [[FN M1949]] | [[Файл:FN49left.jpg|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 7,62×63 мм<br>7,92×57 мм<br>[[7×57 мм]]<br>7,62×51 мм<br>7,65×53 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1949 |- | [[FN SCAR]] | [[Файл:FN SCAR-L - FN SCAR-H.png|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 2007 |- | [[FX-05 Xiuhcoatl]] | [[Файл:Exposición Centenario del Ejército Mexicano 02.jpg|250px]] | [[Dirección General de Industria Militar del Ejército]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{MEX}} | 2005 |- | [[G5]] | [[Файл:HK416N noBG.png|250px]] | [[НТЦ «Дэльта»]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{GEO}} | 2012 |- | [[Galil]] | [[Файл:Imfdb galil.jpg|250px]] | [[Israel Military Industries]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ISR}} | 1972 |- | [[Galil ACE]] | [[Файл:IWI-ACE-N-22-5 56mm-NATO-Magazine-1.jpg|250px]] | Israel Military Industries | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ISR}} | |- | [[GA PDW]] | | [[Government Arsenal]] | [[7,62×37 мм Musang]] | Клясычнае | {{PHL}} | 2011 |- | [[Grad AR]] | | [[State Factories-North Ossetia]] | 6×49 мм<br>5,45×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Паўднёвая Асэтыя}} | 2010 |- | [[Grossfuss Sturmgewehr]] | [[Файл:Grossfuss Sturmgewehr.jpg|250px]] | | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1944 |- | [[Heckler & Koch G3]] | [[Файл:DCB Shooting G3 pictures.jpg|250px]] | [[Mauser]]<br>[[Heckler & Koch]] | 7,62×51 мм<br>[[.308 Winchester]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1959 |- | [[Heckler & Koch G11]] | [[Файл:Gewehr G11 sk.jpg|250px]] | Heckler & Koch | 4,73x33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1968 |- | [[Heckler & Koch G36]] | [[Файл:Gewehr G36 noBG.jpg|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{DEU}} | 1990 |- | [[Heckler & Koch G41]] | | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1984 |- | [[Heckler & Koch HK32]] | | Heckler & Koch | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | |- | [[Heckler & Koch HK33]] | [[Файл:HK33A2 Flickr (yet another finn).jpg|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1960-я |- | [[Heckler & Koch HK36]] | | Heckler & Koch | 4,6×36 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1970-я |- | [[Heckler & Koch HK416]] ([[M27 Infantry Automatic Rifle]]) | [[Файл:HK416N.png|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{DEU}} | 2004 |- | [[Heckler & Koch HK417]] | [[Файл:Combater G27 noBG.png|250px]] | Heckler & Koch | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{DEU}} | 2005 |- | [[Heckler & Koch CAWS]] | [[Файл:HK CAWS.jpg|250px]] | Heckler & Koch<br>[[Winchester Repeating Arms Company]] | 18,5×76 мм | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | |- | [[Heckler & Koch XM8]] | [[Файл:Xm8 sideview.jpg|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Булпап | {{DEU}}<br>{{USA}} | 2003 |- | [[Howa Type 64]] | [[Файл:JASDF Type 64 Rifle(prop) at Aibano Sub Base October 14, 2018.jpg|250px]] | [[Howa]] | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{JPN}} | 1964 |- | [[Howa Type 89]] | [[Файл:Type 89 Assault Rifle JGSDF.jpg|250px]] | Howa | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{JPN}} | 1989 |- | [[Howell Automatic Rifle]] | | | .303 British | Клясычнае | {{GBR}} | |- | [[Huot Automatic Rifle]] | [[Файл:Huot-Ross Automatic Rifle.png|250px]] | Dominion Rifle Factory | .303 British | Клясычнае | {{CAN}} | 1916 |- | [[IMBEL IA2]] | | [[IMBEL]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BRA}} | |- | [[IMBEL MD]] | [[Файл:Imbel md2.jpg|250px]] | IMBEL | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BRA}} | 1983 |- | [[IMBEL MD-97]] | | IMBEL | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BRA}} | |- | [[Ingram FBM]] | | [[Fabrica Boliviana de Municiones]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BOL}} | 1990-я |- | [[INSAS]] | [[Файл:INSAS Black.JPG|250px]] | [[Ordnance Factories Board]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IND}} | 1998 |- | [[Interdynamics MKR]] | | [[Interdynamics]] | [[4,5×26 мм MKR]]<br>5,56×45 мм | Булпап | {{SWE}} | 1980-я |- | [[Interdynamics MKS]] | [[Файл:Interdynamics MKS.png|250px]] | Interdynamics | 5,56×45 мм | [[Пісталет]]ная | {{SWE}} | сярэдзіна 1970-я |- | [[Itajuba OVM]] | | [[Fabrica de Itajuba]] | 5,56×45 мм | [[Пісталет]]ная | {{BRA}} | 1981 |- | [[Tavor X95]] | [[Файл:MicroTavorX95MARS.jpg|250px]] | Israel Weapon Industries | 5,45×39 мм<br>.300 AAC Blackout<br>5,56×45 мм<br>5,56×30 мм MINSAS | [[Пісталет]]нае | {{ISR}} | 2003 |- | [[KAC PDW]] | | [[Knight’s Armament Company]] | 6x35 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2006 |- | [[Kbkg wz. 1960]] | [[Файл:Karabinek-granatnik wz.1960.jpg|250px]] | [[Радамскі зброевы завод]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1960 |- | [[Kbk wz. 88 Tantal]] | [[Файл:Tantal REMOV.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Булпап | {{POL}} | 1981 |- | [[Kbk wz. 96 Mini-Beryl]] | [[Файл:Mini-Beryl wz96 PICT0015.JPG|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1996 |- | [[Kbs wz. 96 Beryl]] | [[Файл:Rifle wz.1996 Beryl.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1995 |- | [[Kbk wz. 2005 Jantar]] | [[Файл:Jantar-M REMOV.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм | Булпап | {{POL}} | 2005 |- | [[Khaybar KH 2002]] | [[Файл:KH-2002.jpg|250px]] | Defense Industries Organization | 5,56×45 мм | Булпап | {{IRN}} | 2003 |- | [[Knötgen (аўтамат)|Knötgen]] | | | 7,92×57 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Нямецкая імпэрыя}} | 1911 |- | [[Komodo Armament D5]] | | [[Komodo Armament]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2014 |- | [[Komodo Armament D7]] | | Komodo Armament | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2014 |- | [[L64/65]] | | Royal Small Arms Factory | 4,85×49 мм | Булпап | {{GBR}} | 1972 |- | [[LAPA FA 03]] | [[Файл:LAPA FA Mod 3.svg|250px]] | [[Laboratorio de Pesquisa de Armamento Automatico]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{BRA}} | 1983 |- | [[Leader Dynamics Series T2 MK5]] | [[Файл:Leader t2 rifle.JPG|250px]] | [[Leader Dynamics]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{AUS}} | 1978 |- | [[LR-300]] | [[Файл:LR 300.JPG|250px]] | [[Z-M Weapons]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2000 |- | [[LSAT (аўтамат)|LSAT]] | | | [[Безнабойніцавы набой LSAT]] | Клясычнае | {{USA}} | 2008 |- | [[LWRC M6]] | [[Файл:LWRC M6A2.jpg|250px]] | [[LWRC International]] | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{USA}} | 2006 |- | [[M14]] | [[Файл:M14 Stand-off Munitions Disruptor (SMUD) (7414626342).jpg|250px]] | | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1957 |- | [[M16]] | [[Файл:The M16A4 Series 5.56mm Rifle.jpg|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1956 |- | [[M231 Firing Port Weapon]] | [[Файл:XM231.jpg|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1979 |- | [[M4]] | [[Файл:M4A1 ACOG.png|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1992 |- | [[Madsen LAR]] | | Madsen | 7,62×51 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{DEN}} | 1962 |- | [[Magpul PDR]] | [[Файл:Magpul PDR Sideview.png|250px]] | Magpul Industries | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>6,5x38 мм Grendel | Булпап | {{USA}} | 2012 |- | [[MCIWS]] | [[Файл:DRDO MC Rifle.jpg|250px]] | Armament Research and Development Establishment | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{IND}} | 2014 |- | [[MKb.42(W)]] | [[Файл:Maschinenkarabiner 42W.JPG|250px]] | Walther | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1942 |- | [[MPi AK-74N]] | [[Файл:MPI-KMS-74.JPG|250px]] | VEB Fahrzeug und Waffenfabrik «Ernst Thälmann» | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1982 |- | [[MPi-K]] | | VEB Fahrzeug und Waffenfabrik «Ernst Thälmann» | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1958 |- | [[MPi-KM]] | [[Файл:MPi-Km 72.jpg|250px]] | VEB Fahrzeug und Waffenfabrik «Ernst Thälmann» | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1961 |- | [[MR-C]] | | [[Crye Associates]] | 6,8 мм безнабойніцавы | Булпап | {{USA}} | 2005 |- | [[MSBS Grot]] | [[Файл:MSBS GROT, Kyiv 2018, 50.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{POL}} | 2016 |- | [[MTAR-21]] | [[Файл:Micro-Tavor21-pic001.jpg|250px]] | Israel Weapon Industries | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>.300 AAC Blackout | Булпап | {{ISR}} | 2009 |- | [[NGM-81]] | | Fegyver- és Gépgyár | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1981 |- | [[NMD-16]] | | Czech Weapons | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CZE}} | 2009 |- | [[OICW]] | [[Файл:OICW Posted arm.jpg|250px]] | [[Alliant Techsystem]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Нямеччына}}<br>{{USA}} | 1990-я |- | [[PA md. 1986]] | [[Файл:PA md.86 with AG-40 grenade launcher.jpg|250px]] | [[ROMARM]] | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{ROM}} | 1986 |- | [[PAPOP]] | [[Файл:PAPOP 1 and 2.svg|250px]] | Nexter | 5,56×45 мм | Булпап | {{FRA}} | 1995 |- | [[Pindad SS1]] | [[Файл:SS1-V1.jpg|250px]] | [[PT Pindad]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 1991 |- | [[Pindad SS2]] | [[Файл:SS2-V1 ID2008.jpg|250px]] | PT Pindad | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2005 |- | [[Pindad SS3]] | [[Файл:Pindad SS3 with Silencer.jpg|250px]] | PT Pindad | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2016 |- | [[Pindad SS4]] | | PT Pindad | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{IDN}} | |- | [[PM md. 1963]] | [[Файл:PMmd.1963.jpg|250px]] | ROMARM | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{ROM}} | 1963 |- | [[PVAR]] | [[Файл:PMmd.1963.jpg|250px]] | United Defense Manufacturing Corporation | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{PHL}} | 2011 |- | [[QBZ-03]] | [[Файл:QBZ03 automatic rifle 20170902.jpg|250px]] | Norinco | 5,8×42 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 2003 |- | [[QBZ-95]] / [[QBZ-97]] | [[Файл:Rifle Type 95.jpg|250px]] | Norinco | 5,8×42 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1995 |- | [[Remington GPC]] | [[Файл:Remington GPC.png|250px]] | [[Remington Arms]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[Remington R4]] | [[Файл:Remington R4 Rifle.JPG|250px]] | Remington Arms | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[Remington R5 RGP]] | [[Файл:Remington GPC.png|250px]] | Remington Arms | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[Ribeyrolles 1918]] | | | [[8×35 мм Ribeyrolles]] | Клясычнае | {{FRA}} | 1918 |- | [[Rieder Automatic Rifle]] | | «Ґлядыятар» | .303 British | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|1928}} | 1940 |- | [[Rk 62]] | [[Файл:RK62.jpg|250px]] | [[Valmet]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1962 |- | [[Rk 62 76]] | [[Файл:RK 62 76.jpg|250px]] | Valmet | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1976 |- | [[Rk 71]] | [[Файл:Rifle Type 95.jpg|250px]] | Valmet | 7,62×39 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1971 |- | [[Rk 95 TP]] | [[Файл:7,62 RK 95 TP Lippujuhlan päivä 2014 1.JPG|250px]] | [[SAKO]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1990 |- | [[Robinson Armament XCR]] | [[Файл:Robinson Arms XCR O313.jpg|250px]] | [[Robinson Armament Co.]] | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>7,62×39 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>[[6,5×39 мм Grendel]]<br>.260 Remington | Клясычнае | {{USA}} | 2004 |- | [[Rossignol ENT]] | [[Файл:Rossignol ENT.jpg|250px]] | [[Rossignol]] | [[6×60 мм]] | Клясычнае | {{FRA}} | 1900 |- | [[SAR-21]] | [[Файл:SAR 21 (cropped).png|250px]] | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Булпап | {{SGP}} | 1996 |- | [[SAR-80]] | [[Файл:SAR 80 rifle.JPG|250px]] | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 1976 |- | [[SAR-87]] | | ST Kinetics<br>Sterling | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}}<br>{{GBR}} | 1980-я |- | [[SC-2005]] | | [[Diseños Casanave S.A.]] | 5,56×45 мм<br>7,62×51 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{PER}} | 2005 |- | [[Sieg automatic rifle]] | | | [[7,62×63 мм]] | Булпап | {{USA}} | 1946 |- | [[SIG 516]] | [[Файл:SIG SG 516 14.5″.jpg|250px]] | [[SIG Sauer]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[SIG 716]] | | SIG Sauer | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[SIG MCX]] | [[Файл:SIG-MCX-Rifle.jpeg|250px]] | SIG Sauer | 5,56×45 мм<br>300 AAC Blackout | Клясычнае | {{CHE}} | 2010-я |- | [[SIG SG 510]] | [[Файл:F ass 57.JPG|250px]] | SIG Sauer | [[7,5×55 мм Шмідт-Рубін]] (GP11) | Клясычнае | {{CHE}} | 1957 |- | [[SIG SG 530]] | | SIG Sauer | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 1960-я |- | [[SIG SG 540]] | [[Файл:SG 540 Manurhin.jpg|250px]] | SIG Sauer | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 1977 |- | [[SIG SG 550]] | [[Файл:Stgw 90.jpg|250px]] | SIG Sauer | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 1986 |- | [[SIG SG 751]] | | SIG Sauer | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 2004 |- | [[Skbk wz. 89 Onyks]] | [[Файл:Onyks REMOV.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1988 |- | [[SOAR]] | [[Файл:FERFRANS SOAR UTK PDRM.jpg|250px]] | [[Ferfrans]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{PHL}} | 2004 |- | [[SOCIMI AR-831]] | | [[Socimi]]<br>[[Franchi]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 1987 |- | [[SPIW]] | | Socimi<br>Franchi | 12 gauge<br>5,6×53 мм | Булпап | {{USA}} | 1951 |- | [[SR-47]] | [[Файл:Evers SR-47.PNG|250px]] | Knight’s Armament Company | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2001 |- | [[SR-88]] | | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 1988 |- | [[SS09]] | | [[SSAM]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{GBR}} | 2009 |- | [[Steyr ACR]] | [[Файл:Steyr-Mannlicher ACR Rifle.jpg|250px]] | [[Steyr Mannlicher]] | 5,56 мм апераны | Булпап | {{AUT}} | 1987 |- | [[Steyr AUG]] | [[Файл:AUG A1 508mm 04.jpg|250px]] | Steyr Mannlicher | 5,56×45 мм | Булпап | {{AUT}} | 1977 |- | [[Steyr STM-556]] | | Steyr Mannlicher | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{AUT}} | |- | [[StG 44]] | [[Файл:Sturmgewehr44 noBG.jpg|250px]] | [[C. G. Haenel Waffen und Fahrradfabrik]] | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1942 |- | [[StG 45(M)]] | | Mauser | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1944 |- | [[Stoner 63]] | [[Файл:Stoner 63.JPG|250px]] | Cadillac Gage | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1962 |- | [[T65]] | [[Файл:TwT65.JPG|250px]] | [[205th Armory]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{TWN}} | 1976 |- | [[T86]] | [[Файл:Type 86 carbine.jpg|250px]] | 205th Armory | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{TWN}} | 1992 |- | [[T91]] | [[Файл:T91 Assault Rifle.jpg|250px]] | 205th Armory | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{TWN}} | 2002 |- | [[TAR-21]] | [[Файл:IWI-Tavor-TAR-21w1.jpg|250px]] | Israel Weapon Industries | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>[[.300 AAC Blackout]] | Булпап | {{ISR}} | 2009 |- | [[Tara TM-4]] | | [[Tara Perfection]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{MNE}} | 2011 |- | [[Tavor 7]] | | Israel Military Industries | 7,62×51 мм | Булпап | {{ISR}} | 2017 |- | [[Trichy Assault Rifle]] | [[Файл:Trichy.jpg|250px]] | [[Ordnance Factory Tiruchirappalli]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{IND}} | 2011 |- | [[Truvelo Raptor]] | | [[Truvelo Armoury]] | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{ZAF}} | 2000-я |- | [[TVGK]] | | KB Shar | 4,6×30 мм | Булпап | {{UKR}} | |- | [[Type 56]] | | Norinco | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1956 |- | [[Type 58]] | [[Файл:North korea T58 ATF.jpg|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{PRK}} | 1958 |- | [[Type 63]] | [[Файл:Rifle Type 63.jpg|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1959 |- | [[Type 81]] | [[Файл:Type-81rifle.JPG|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1971 |- | [[Type 86S]] | [[Файл:China 86S.jpg|250px]] | Norinco | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1980-я |- | [[URZ AP]] | | | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}} | 1967 |- | [[Valmet M82]] | | Valmet | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Булпап | {{FIN}} | 1978 |- | [[VB Berapi LP06]] | | [[Vita Berapi]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{MYS}} | 2006 |- | [[Vektor CR-21]] | [[Файл:CR21.jpg|250px]] | [[Denel Land Systems]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{ZAF}} | 1997 |- | [[Vektor R4]] | [[Файл:VektorR4.png|250px]] | Denel Land Systems | 5,56×45 мм | Клясычная | {{Сьцягафікацыя|Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|1928}} | канец 1960-х — пачатак 1970-х |- | [[HS Produkt VHS|VHS]] | [[Файл:VHS-D assault rifle REMOV.jpg|250px]] | [[HS Produkt]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{CRO}} | 2007 |- | [[Vollmer M35]] | | | [[7,75×40,5 мм]]<br>[[7,75×39,5 мм]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1930-я |- | [[WAC-47]] | | [[Укроборонпром]]<br>[[Aeroscraft]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{UKR}}<br>{{USA}} | |- | [[Wieger StG-940]] | [[Файл:Wieger 941.jpg|250px]] | | 5,56×45 мм<br>5,45x39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1980-я |- | [[Wimmersperg Spz]] | | | [[7,92×33 мм]] | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1945 |- | [[Winchester 1907]] | [[Файл:Winchester Model 1907 rifle.jpg|250px]] | Winchester Repeating Arms Company | [[9×35 мм SR]] | Клясычнае | {{USA}} | 1907 |- | [[Хазры|Xəzri]] | | НВП «Іклім» | 5,45x39 мм | Клясычнае | {{ARE}} | 2010 |- | [[XM29 OICW]] | [[Файл:OICW Posted arm.jpg|250px]] | Heckler & Koch<br>Alliant Techsystems | 5,56×45 мм<br>25×40 мм | Булпап | {{DEU}}<br>{{USA}} | 1990-я |- | [[XT-97]] | [[Файл:Xt97rifle.jpg|250px]] | 205th Armory | 5,56×45 мм<br>[[9×19 мм Parabellum]] | Клясычнае | {{TWN}} | 2008 |- | [[Застава М21|Zastava M21]] | [[Файл:M21SRB.jpg|250px]] | [[Застава зброя]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SRB}} | 2004 |- | [[Застава М70|Zastava M70]] | [[Файл:M21A.jpg|250px]] | Застава зброя | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{YUG}} | 1970 |- | [[Застава М77 Б1|Zastava M77 B1]] | [[Файл:M77AB3.jpg|250px]] | Застава зброя | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{YUG}} | 1977 |- | [[Застава М80|Zastava M80]] | [[Файл:Two confiscated assault rifles, Iraq, 22 March 2003.jpg|250px]] | Застава зброя | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{YUG}}<br>{{SRB}} | 1980 |- | [[Застава М85|Zastava M85]] | [[Файл:Cz-m85nostock.jpg|250px]] | Застава зброя | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{YUG}} | |- | [[Застава М90|Zastava M90]] | | Застава зброя | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{YUG}}<br>{{SRB}} | |- | [[Застава М92|Zastava M92]] | [[Файл:M92.jpg|250px]] | Застава зброя | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{YUG}}<br>{{SRB}} | 1992 |- | [[А-91]] | [[Файл:AEK-97110-copy.jpg|250px]] | Канструктарскае бюро прыладабудаваньня | 5,45×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1990 |- | [[А-545]] | [[Файл:5.45mm assault rifle 6P67 - Oboronexpo2014part4-11.jpg|250px]] | [[Завод імя Дзегцярова]] | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2014 |- | [[АБ-3]] | | [[Канцэрн «Калашнікаў»|Калашнікаў]] | 5,6 мм Caseless | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АБ-5,45]] | | | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1962 |- | [[АБ-7,62]] | | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1962 |- | [[АБ-46]] | | | [[7,62×41 мм]] | Клясычнае | {{USSR}} | 1945 |- | [[АВС-36]] | [[Файл:AVS-36 AM.068386 (2) (cropped).jpg|250px]] | [[ІжМаш]] | 7,62×54 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1936 |- | [[АВТ-40]] | [[Файл:SVT-38 - Ryssland - AM.045576.jpg|250px]] | | 7,62×54 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1940 |- | [[АГ-043]] | | [[Каўроўскі мэханічны завод]] | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1974 |- | [[АД-46]] | | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АДА (аўтамат)|АДА]] | [[Файл:5.45mm ADS rifle - InnovationDay2013part1-44.jpg|250px]] | [[Тульскі праектарна-канструктарскі тэхналягічны інстытут машынабудаваньня|Тульскі праектарна-канструктарскі тэхналяґічны інстытут машынабудаваньня]] | 5,45×39 мм | Булпап | {{RUS}} | 1994 |- | [[АЕК-978]] | [[Файл:AEK-97110-copy.jpg|250px]] | Завод імя Дзегцярова | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1970-я |- | [[АК]] | [[Файл:AK-47 type II noBG.png|250px]] | ІжМаш | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1949 |- | [[АК-9]] | [[Файл:AK-9 Assault rifle.jpg|250px]] | ІжМаш | 9×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2009 |- | [[АК-12]] | [[Файл:5,45mm AK-12 6P70 assault rifle at Military-technical forum ARMY-2016 03 noBG.png|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2012 |- | [[АК-46]] | | | | Клясычнае | {{USSR}} | 1944 |- | [[АК-74]] | [[Файл:AKM automatkarbin, Ryssland - 7,62x39mm - Armémuseum.jpg|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1974 |- | [[АК-101]] | [[Файл:АК-101.jpg|250px]] | Калашнікаў | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-102]] | | Калашнікаў | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-103]] | | Калашнікаў | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-104]] | [[Файл:AK-104 assault rifle at Engineering Technologies 2012.jpg|250px]] | Калашнікаў | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-105]] | [[Файл:AK-47 type II noBG.png|250px]] | Калашнікаў | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-107|АК-107/108/109]] | [[Файл:AK-107 with grenade launcher.jpg|250px]] | Калашнікаў | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1990-я |- | [[АК-200 (сэрыя)|АК-200/201/202/203/204/205]] | | ІжМаш | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2009 |- | [[АК-308]] | | Калашнікаў | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{RUS}} | |- | [[АКБ]] | | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | пачатак 1980-х |- | [[АКМ]] | [[Файл:AKM automatkarbin, Ryssland - 7,62x39mm - Armémuseum.jpg|250px]] | ІжМаш | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1959 |- | [[АКМ-Ф]] | | [[НВА «Форт»]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{UKR}} | |- | [[АКМС-Ф]] | | НВА «Форт» | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{UKR}} | |- | [[АКМСУ]] | [[Файл:АКМСУ.gif|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1980-я |- | [[АКС-74У]] | [[Файл:Aks74u.png|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1979 |- | [[АЛ-7 (аўтамат)|АЛ-7]] | | | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1970 |- | [[АМ-17]] | | Калашнікаў | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | |- | [[АМБ-17]] | | Калашнікаў | 9×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | |- | [[АН-94]] | [[Файл:AN-94 assault rifle at Engineering Technologies 2012.jpg|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1987 |- | [[АО-27]] | | | | Клясычнае | {{USSR}} | 1961 |- | [[АО-31]] | | | 5,45×39 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1965 |- | [[АО-35]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АО-38]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1965 |- | [[АО-46]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1964 |- | [[АО-62]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1962 |- | [[АО-63]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1986 |- | [[АО-65]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1965 |- | [[АО-222]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АПА (аўтамат)|АПА]] | [[Файл:APS underwater rifle REMOV.jpg|250px]] | ЦНДІдакмаш<br>[[Тульскі зброевы завод]] | [[5,66×39 мм]] [[МПС (набой)|МПС]]<br>МПСТ | Клясычнае | {{USSR}} | 1975 |- | [[АПТ]] | | ВА «ІжНДТІ» | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АС-44]] | | Тульскі зброевы завод | 7,62×41 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1944 |- | [[АСМ-ДТ]] | [[Файл:ASM-DT podw.svg|250px]] | Тульскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | канец 1990-х |- | [[АТ-44]] | | | 7,62×41 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1944 |- | [[Аўтамат Бэртона]] | | | [[.345 WMR]] | Клясычнае | {{USA}} | 1920-я |- | [[Аўтамат Длугава]] | | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1953 |- | [[Аўтамат Каровіна]] | | | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | |- | [[Аўтамат Нясьцерава]] | | | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1970-я |- | [[Аўтамат Фёдарава]] | [[Файл:Avtomat M1916 Fedorov.JPG|250px]] | | [[6,5×57 мм]]<br>[[6,5×50 мм Арысака]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расейская імпэрыя}} | 1916 |- | [[АШ-12]] | [[Файл:ASh-12 Bullpup assault rifle.png|250px]] | ІжМаш | 12,7×55 мм<br>СЦ-130 | Булпап | {{RUS}} | 2010 |- | [[Ваган (аўтамат)|Ваган]] | [[Файл:Vahan2.JPG|250px]] | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычная | {{Сьцягафікацыя|Армянская ССР}}<br>{{ARM}} | 1952—54<br>1992 |- | [[Вепр]] | [[Файл:Вепрь-1.jpg|250px]] | Навуковы цэнтар дакладнага машынабудаваньня | 5,45×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2003 |- | [[Выраб Д]] | | | бранябойны ПФАМ «Фалянґа»<br>вышыбны ПМАМ «Мундштук» | Клясычнае | {{USSR}} | 1960-я |- | [[Выраб ДМ]] | | | бранябойны ПФАМ «Фалянґа»<br>вышыбны ПМАМ «Мундштук» | Клясычнае | {{USSR}} | 1970-я |- | [[К-3 (аўтамат)|К-3]] | [[Файл:Armenia K-3 rifle.jpg|250px]] | Ґарні-лэр | 5,45×39 мм | Булпап | {{ARM}} | 1996 |- | [[МА (аўтамат)|МА]] | | Калашнікаў | 5,45×39 мм | Клясычная | {{RUS}} | |- | [[Малюк]] | [[Файл:Спеціальний автомат «Вулкан».jpg|250px]] | [[ІнтэрПраІнвэст]] | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм<br<7,62×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2005 |- | [[ОЦ-14]] | [[Файл:GrozaOC14.svg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 9×39 мм<br>7,62×39 мм<br>САҐ-25 | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | 1993 |- | [[ОЦ-69]] | | Канструктарскае бюро прыладабудаваньня | .45 ACP<br>САҐ-30 | Булпап | {{USSR}} | |- | [[СА-01]] | | | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1964 |- | [[СА-006]] | | Каўроўскі мэханічны завод | 5,6×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | пачатак 1970-х |- | [[СР-3]] | [[Файл:SR-3 (539-01).jpg|250px]] | ЦНДІдакмаш | 9×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | 1993 |- | [[ТКБ-09]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычная | {{USSR}} | |- | [[ТКБ-011]] | [[Файл:TKB-011 rifle 1963 mod Tula State Arms museum.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1963 |- | [[ТКБ-022]] | [[Файл:TulaStateArmsMuseum2013-09.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм<br>5,6×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1962 |- | [[ТКБ-059]] | [[Файл:TulaStateArmsMuseum2013-08.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1962 |- | [[ТКБ-072]] | | Тульскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Клясычная | {{USSR}} | 1975 |- | [[ТКБ-408]] | [[Файл:Korobov tkb408.png|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1946 |- | [[ТКБ-517]] | [[Файл:KorobowTKB-517.svg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1957 |- | [[ТКБ-0111]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | пачатак 1970-х |- | [[ТКБ-0116]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[ТКБ-0136]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1980-я |- | [[ТКБ-0146]] | [[Файл:ТКБ-0146.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1984 |- | [[Тыс (аўтамат)|Тыс]] | [[Файл:OTs-12 Tiss.png|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 9×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | пачатак 1990-х |- | [[Фатэх (аўтамат)]] | | НВА «Форт» | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IRN}} | 2014 |- | [[Форт-221]] | [[Файл:IWI-Tavor-TAR-21w1.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2009 |- | [[Форт-224]] | [[Файл:IWI-Tavor-TAR-21w1.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2009 |- | [[Форт-227]] | [[Файл:IWI-ACE-N-22-5 56mm-NATO-Magazine-1.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 5,56×45 мм | Клясычная | {{UKR}} | |- | [[Форт-228]] | [[Файл:ACE32.JPG|250px]] | НВА «Форт» | 7,62×39 мм | Клясычная | {{UKR}} | |- | [[Форт-229]] | [[Файл:Ace 52 side 2.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 7,62×51 мм | Клясычная | {{UKR}} | |- | [[Цішыня (стралецка-гранатамётны комплекс)|Цішыня]] | [[Файл:Tishina automatic grenade launcher.jpg|250px]] | ЦНДІдакмаш | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1970-я |} {{Парады артыкулу|няма катэгорыяў|няма націскаў}} bkxexjntdrfh1b9a5nfyw0aryuk5803 2330857 2330855 2022-07-31T20:43:46Z CommonsDelinker 521 Са старонкі прыбраны файл OTs-12_Tiss.png, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]]. Прычына: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by Mikesonline2011|]]. wikitext text/x-wiki '''Сьпіс аўтаматаў''' месьціць сьпіс [[Аўтамат (зброя)|аўтаматаў]] (штурмавых вінтоўкаў), [[Стралецка-гранатамётны комплекс|стралецка-ґранатамётных комплексаў]], а также [[Аўтаматычны шратавік|аўтаматычных шратавікоў]] ([[стрэльба]]ў) пад прамежкавы набой, што былі распрацаваныя ў сьвеце. {|class="wikitable sortable" !Назва !class="unsortable"| Выява !Вытворца !Набой !Кампанаваньне !Краіна !Рок |- | [[2Б-А-30]] | | [[Цэнтральнае канструктарска-дасьледчае бюро спартовай і паляўнічай зброі|ЦКДБ СПЗ]] | [[7,62×39 мм]] | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[6С1 «Канарка»]] | | [[ЦНДІдакмаш]] | 7,62×39 мм<br>[[5,45×39 мм]] | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[9А-91]] | [[Файл:9mm KBP 9A-91 compact assault rifle - 06.jpg|250px]] | [[Канструктарскае бюро прыладабудаваньня]] | [[9×39 мм]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | 1992 |- | [[AAC Honey Badger]] | [[Файл:AAC Honey badger.png|250px]] | [[Advanced Armament Corporation]] | [[.300 AAC Blackout]] | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[AAI ACR]] | [[Файл:AAI ACR Rifle.jpg|250px]] | [[AAI Corporation]] | 5,56×45 мм падкалібэрная [[флэшэта]] | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[Ruger Mini-14|AC-556]] | [[Файл:Ruger Mini-14 GB NB.jpg|250px]] | [[Sturm, Ruger & Co.]] | [[5,56×45 мм]] | Клясычнае | {{USA}} | 1973 |- | [[Adcor A-556]] | [[Файл:Defense.gov photo essay 120509-F-YA200-279.jpg|250px]] | [[Adcor Defense]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[AICW]] | | [[Арганізацыя абарончай навукі і тэхнікі Аўстраліі|Арґанізацыя абарончае навукі й тэхнікі Аўстраліі]] | 5,56×45 мм<br>40 мм ґранаты | Булпап | {{AUS}} | 2012 |- | [[Ak 5]] | [[Файл:Ak 5 cross section 001.jpg|250px]] | [[Bofors Carl Gustaf]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SWE}} | 1982 |- | [[AK-55]] | | [[Fegyver- és Gépgyár]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1966 |- | [[AK-63]] | [[Файл:AMMSz.jpg|250px]] | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1977 |- | [[AK-Alfa]] | | [[Command Arms & Acessories]] | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{ISR}} | 2016 |- | [[AMD-65]] | [[Файл:AMD-65.jpg|250px]] | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1965 |- | [[AMP-69]] | [[Файл:AMP-69 Left Side.jpg|250px]] | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1969 |- | [[AMR-69]] | | Fegyver- és Gépgyár | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1985 |- | [[APS-95]] | [[Файл:Aps95.jpg|250px]] | [[RH-Alan]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CRO}} | 1995 |- | [[AR-10]] | [[Файл:AR-10 in the National Firearms Museum.jpg|250px]] | [[ArmaLite]] | 7,62×51 мм<br>.338 Whisper | Клясычнае | {{USA}} | 1955 |- | [[AR-18]] | [[Файл:AR-18.jpg|250px]] | ArmaLite | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1963 |- | [[Ares Shrike 5.56]] | | [[Ares Defense]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2002 |- | [[Armtech C30R]] | | [[Armtech Ltd]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{AUS}} | 1986 |- | [[AZ-7.62]] | | [[Міністэрства Абароны Азэрбайджану]] | 7,62x39 мм | Клясычнае | {{AZE}} | 2015 |- | [[Barrett M468]] | [[Файл:Barrett REC7 (edited).png|250px]] | [[Barrett Firearms]] | 6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{USA}} | 2004 |- | [[Barrett REC7]] | [[Файл:Barrett REC7 (edited).png|250px]] | Barrett Firearms | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{USA}} | 2007 |- | [[Beretta AR 70/90]] | [[Файл:Scheda2c.JPG|250px]] | [[Beretta]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 1985 |- | [[Beretta ARX 160]] | [[Файл:Interpolitex 2013 (536-10).jpg|250px]] | Beretta | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 2008 |- | [[Beretta BM 59]] | [[Файл:Bm59.jpg|250px]] | Beretta | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 1959 |- | [[Beretta Rx4 Storm]] | | Beretta | 5,56×45 мм<br>.223 Remington | Клясычнае | {{ITA}} | 2005 |- | [[BMCR]] | | [[ST Kinetics]] | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 2014 |- | [[BR18]] | | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Булпап | {{SGP}} | 2014 |- | [[Breda PG]] | | [[Breda]] | [[6,5×52 мм Каркана]]<br>[[7×57 мм]] | Клясычнае | {{ITA}} | 1931 |- | [[Browning M1918]] | [[Файл:Army Heritage Museum B.A.R..jpg|250px]] | [[Colt’s Manufacturing Company]] | [[7,62×63 мм]]<br>[[.303 British]]<br>[[7,92×57 мм]]<br>[[6,5×55 мм]] | Клясычнае | {{USA}} | 1917 |- | [[Browning wz. 1928]] | [[Файл:Machine gun Browning wz 28.jpg|250px]] | [[Państwowa Fabryka Karabinów]] | 7,92×57 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1928 |- | [[BSA 28P]] | | [[Birmingham Small Arms Company]] | [[.280 British]] | Клясычнае | {{GBR}} | 1949 |- | [[Bushmaster ACR]] | [[Файл:Impulse buy (12721727313).jpg|250px]] | [[Bushmaster Firearms International]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2007 |- | [[Bushmaster M17S]] | [[Файл:Bushmaster M17S right.jpg|250px]] | Bushmaster Firearms International | 5,56×45 мм | Булпап | {{AUS}} | пачатак 1980-х |- | [[Bushmaster M4]] | [[Файл:M4gery.jpg|250px]] | Bushmaster Firearms International | [[.223 Remington]]<br>5,56×45 мм НАТО<<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[CAR-15]] | [[Файл:USAF GAU-5A.jpg|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1965 |- | [[CEAM Modèle 1950]] | [[Файл:AME1.jpg|250px]] | [[Atelier Mécanique de Mulhouse]] | .30 Carbine<br>7,92×33 мм<br>7,65×35 мм<br>7,5×38 мм | Клясычнае | {{FRA}} | 1949 |- | [[Cei-Rigotti]] | [[Файл:Cei-Rigotti - 6.jpg|250px]] | Atelier Mécanique de Mulhouse | 6,5×52 мм Каркана<br>[[7,65×53 мм Argentino]] | Клясычнае | {{ITA}} | 1890-я |- | [[CETME Model L]] | [[Файл:CETMEL.lateral.der.png|250px]] | [[Empresa Nacional Santa Bárbara]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ESP}} | 1981 |- | [[Charlton Automatic Rifle]] | [[Файл:Charlton Automatic Rifle.jpg|250px]] | Empresa Nacional Santa Bárbara | .303 British | Клясычнае | {{NZL}} | 1941 |- | [[Chropi rifle]] | | [[Chropei]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{GRC}} | 1975 |- | [[Conventional Multirole Combat Rifle]] | [[Файл:STK CMCR (12587721523).jpg|250px]] | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 2014 |- | [[Cobb MCR]] | | [[Cobb Manufacturing Inc.]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2005 |- | [[Colt ACR]] | | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1982 |- | [[Colt APC]] | | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010-я |- | [[Colt Automatic Rifle]] | [[Файл:Danish LSV M04.jpg|250px]] | [[Colt Defense]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | |- | [[Colt CM901]] | [[Файл:Colt CM901 7.62.JPG|250px]] | Colt Defense | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010-я |- | [[Colt MARS]] | | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×30 мм MARS<br>9×30 мм MARS | Клясычнае | {{USA}} | 1997 |- | [[CQ 5,56]] | [[Файл:NORINCO Type CQ 5'56x45mm assault rifle.jpg|250px]] | [[Norinco]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHN}} | пачатак 1980-х |- | [[CQBR]] | [[Файл:CQBR-alone.png|250px]] | Colt Defense | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1999 |- | [[Cristóbal M2]] | | [[Armería San Cristóbal Weapon Factory]] | .30 Carbine | Клясычнае | {{DOM}} | сярэдзіна 1950-х |- | [[CZ 805 BREN]] | [[Файл:Cz805.png|250px]] | [[Česká zbrojovka Uherský Brod]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CZE}} | 2009 |- | [[ČZ 2000]] | [[Файл:Cz2000-variants.jpg|250px]] | Česká zbrojovka Uherský Brod | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}} | 1989 |- | [[CZ SA vz. 58]] | [[Файл:Sa 58-JH01.jpg|250px]] | Česká zbrojovka Uherský Brod | 7,62×39 мм M43 | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}} | 1956 |- | [[Daewoo K1]] | [[Файл:Daewoo K1A SMG at Defense Asia 2006 0.jpg|250px]] | [[Daewoo]]<br>[[S&T Motiv]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{KOR}} | 1984 |- | [[Daewoo K2]] | [[Файл:Daewoo K2 rifle 1.jpg|250px]] | Daewoo | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{KOR}} | 1972 |- | [[Daewoo K11]] | [[Файл:Rifle xk11.jpg|250px]] | Daewoo | 5,56×45 мм<br>20×85 мм | Булпап | {{KOR}} | 2000 |- | [[Daewoo USAS-12]] | [[Файл:USAS12shotgun4104.jpg|250px]] | Gilbert Equipment Co<br>Daewoo Precision Industries<br>RAMO Defence | 5,56×45 мм<br>20×85 мм | Клясычнае | {{KOR}}<br>{{USA}} | канец 1980-х |- | [[Daewoo XK8]] | [[Файл:DAR-21 Kore Piyade Tüfeği.JPG|250px]] | S&T Motiv | 5,56×45 мм | Булпап | {{KOR}} | |- | [[EM-14]] | | Міністэрства Абароны Азэрбайджану | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{AZE}} | 2014 |- | [[EM-2]] | [[Файл:Enfield bullpup prototype.jpg|250px]] | [[Royal Small Arms Factory]] | 7×43 мм | Булпап | {{GBR}} | 1948 |- | [[EM-4]] | | [[Broadway Trust Company]] | .27 Broadway Trust | Булпап | {{GBR}} | |- | [[EMER K-1]] | | [[Myanmar Fritz Werner Industries]]<br>[[Myanmar Heavy Industries]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{MMR}} | |- | [[EMER K-3]] | | Myanmar Fritz Werner Industries<br>Myanmar Heavy Industries | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{MMR}} | |- | [[Excalibur]] | [[Файл:Amogh & Excalibur.jpg|250px]] | [[Armament Research and Development Establishment]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IND}} | 2013–14 |- | [[FAD]] | | [[SIMA Electronica]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{PER}} | 2008 |- | [[FAMAS]] | [[Файл:FAMAS F1 with bayonet.jpg|250px]] | [[Nexter]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{FRA}} | 1967 |- | [[FARA 83]] | [[Файл:FARA 83.JPG|250px]] | [[Fabrica Militar de Armas Portatiles Domingo Matheu]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ARG}} | 1981 |- | [[FG-42]] | [[Файл:FG42.jpg|250px]] | [[Rheinmetall-Borsig]]<br>[[Krieghoff]] | 7,92×57 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці Райх}} | 1942 |- | [[FN CAL]] | [[Файл:FN CAL close1.JPG|250px]] | [[Fabrique Nationale d'Herstal]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1963 |- | [[FN F2000]] | [[Файл:FN F2000S.JPG|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 5,56×45 мм | Булпап | {{BEL}} | 1995 |- | [[FN FAL]] | [[Файл:Century Arms FN FAL.jpg|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1951 |- | [[FN FNC]] | [[Файл:FNC IMG 1527.jpg|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1975 |- | [[FN M1949]] | [[Файл:FN49left.jpg|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 7,62×63 мм<br>7,92×57 мм<br>[[7×57 мм]]<br>7,62×51 мм<br>7,65×53 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 1949 |- | [[FN SCAR]] | [[Файл:FN SCAR-L - FN SCAR-H.png|250px]] | Fabrique Nationale d'Herstal | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BEL}} | 2007 |- | [[FX-05 Xiuhcoatl]] | [[Файл:Exposición Centenario del Ejército Mexicano 02.jpg|250px]] | [[Dirección General de Industria Militar del Ejército]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{MEX}} | 2005 |- | [[G5]] | [[Файл:HK416N noBG.png|250px]] | [[НТЦ «Дэльта»]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{GEO}} | 2012 |- | [[Galil]] | [[Файл:Imfdb galil.jpg|250px]] | [[Israel Military Industries]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ISR}} | 1972 |- | [[Galil ACE]] | [[Файл:IWI-ACE-N-22-5 56mm-NATO-Magazine-1.jpg|250px]] | Israel Military Industries | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ISR}} | |- | [[GA PDW]] | | [[Government Arsenal]] | [[7,62×37 мм Musang]] | Клясычнае | {{PHL}} | 2011 |- | [[Grad AR]] | | [[State Factories-North Ossetia]] | 6×49 мм<br>5,45×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Паўднёвая Асэтыя}} | 2010 |- | [[Grossfuss Sturmgewehr]] | [[Файл:Grossfuss Sturmgewehr.jpg|250px]] | | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1944 |- | [[Heckler & Koch G3]] | [[Файл:DCB Shooting G3 pictures.jpg|250px]] | [[Mauser]]<br>[[Heckler & Koch]] | 7,62×51 мм<br>[[.308 Winchester]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1959 |- | [[Heckler & Koch G11]] | [[Файл:Gewehr G11 sk.jpg|250px]] | Heckler & Koch | 4,73x33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1968 |- | [[Heckler & Koch G36]] | [[Файл:Gewehr G36 noBG.jpg|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{DEU}} | 1990 |- | [[Heckler & Koch G41]] | | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1984 |- | [[Heckler & Koch HK32]] | | Heckler & Koch | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | |- | [[Heckler & Koch HK33]] | [[Файл:HK33A2 Flickr (yet another finn).jpg|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1960-я |- | [[Heckler & Koch HK36]] | | Heckler & Koch | 4,6×36 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | 1970-я |- | [[Heckler & Koch HK416]] ([[M27 Infantry Automatic Rifle]]) | [[Файл:HK416N.png|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{DEU}} | 2004 |- | [[Heckler & Koch HK417]] | [[Файл:Combater G27 noBG.png|250px]] | Heckler & Koch | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{DEU}} | 2005 |- | [[Heckler & Koch CAWS]] | [[Файл:HK CAWS.jpg|250px]] | Heckler & Koch<br>[[Winchester Repeating Arms Company]] | 18,5×76 мм | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына}} | |- | [[Heckler & Koch XM8]] | [[Файл:Xm8 sideview.jpg|250px]] | Heckler & Koch | 5,56×45 мм | Булпап | {{DEU}}<br>{{USA}} | 2003 |- | [[Howa Type 64]] | [[Файл:JASDF Type 64 Rifle(prop) at Aibano Sub Base October 14, 2018.jpg|250px]] | [[Howa]] | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{JPN}} | 1964 |- | [[Howa Type 89]] | [[Файл:Type 89 Assault Rifle JGSDF.jpg|250px]] | Howa | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{JPN}} | 1989 |- | [[Howell Automatic Rifle]] | | | .303 British | Клясычнае | {{GBR}} | |- | [[Huot Automatic Rifle]] | [[Файл:Huot-Ross Automatic Rifle.png|250px]] | Dominion Rifle Factory | .303 British | Клясычнае | {{CAN}} | 1916 |- | [[IMBEL IA2]] | | [[IMBEL]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BRA}} | |- | [[IMBEL MD]] | [[Файл:Imbel md2.jpg|250px]] | IMBEL | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BRA}} | 1983 |- | [[IMBEL MD-97]] | | IMBEL | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BRA}} | |- | [[Ingram FBM]] | | [[Fabrica Boliviana de Municiones]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{BOL}} | 1990-я |- | [[INSAS]] | [[Файл:INSAS Black.JPG|250px]] | [[Ordnance Factories Board]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IND}} | 1998 |- | [[Interdynamics MKR]] | | [[Interdynamics]] | [[4,5×26 мм MKR]]<br>5,56×45 мм | Булпап | {{SWE}} | 1980-я |- | [[Interdynamics MKS]] | [[Файл:Interdynamics MKS.png|250px]] | Interdynamics | 5,56×45 мм | [[Пісталет]]ная | {{SWE}} | сярэдзіна 1970-я |- | [[Itajuba OVM]] | | [[Fabrica de Itajuba]] | 5,56×45 мм | [[Пісталет]]ная | {{BRA}} | 1981 |- | [[Tavor X95]] | [[Файл:MicroTavorX95MARS.jpg|250px]] | Israel Weapon Industries | 5,45×39 мм<br>.300 AAC Blackout<br>5,56×45 мм<br>5,56×30 мм MINSAS | [[Пісталет]]нае | {{ISR}} | 2003 |- | [[KAC PDW]] | | [[Knight’s Armament Company]] | 6x35 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2006 |- | [[Kbkg wz. 1960]] | [[Файл:Karabinek-granatnik wz.1960.jpg|250px]] | [[Радамскі зброевы завод]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1960 |- | [[Kbk wz. 88 Tantal]] | [[Файл:Tantal REMOV.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Булпап | {{POL}} | 1981 |- | [[Kbk wz. 96 Mini-Beryl]] | [[Файл:Mini-Beryl wz96 PICT0015.JPG|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1996 |- | [[Kbs wz. 96 Beryl]] | [[Файл:Rifle wz.1996 Beryl.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1995 |- | [[Kbk wz. 2005 Jantar]] | [[Файл:Jantar-M REMOV.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм | Булпап | {{POL}} | 2005 |- | [[Khaybar KH 2002]] | [[Файл:KH-2002.jpg|250px]] | Defense Industries Organization | 5,56×45 мм | Булпап | {{IRN}} | 2003 |- | [[Knötgen (аўтамат)|Knötgen]] | | | 7,92×57 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Нямецкая імпэрыя}} | 1911 |- | [[Komodo Armament D5]] | | [[Komodo Armament]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2014 |- | [[Komodo Armament D7]] | | Komodo Armament | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2014 |- | [[L64/65]] | | Royal Small Arms Factory | 4,85×49 мм | Булпап | {{GBR}} | 1972 |- | [[LAPA FA 03]] | [[Файл:LAPA FA Mod 3.svg|250px]] | [[Laboratorio de Pesquisa de Armamento Automatico]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{BRA}} | 1983 |- | [[Leader Dynamics Series T2 MK5]] | [[Файл:Leader t2 rifle.JPG|250px]] | [[Leader Dynamics]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{AUS}} | 1978 |- | [[LR-300]] | [[Файл:LR 300.JPG|250px]] | [[Z-M Weapons]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2000 |- | [[LSAT (аўтамат)|LSAT]] | | | [[Безнабойніцавы набой LSAT]] | Клясычнае | {{USA}} | 2008 |- | [[LWRC M6]] | [[Файл:LWRC M6A2.jpg|250px]] | [[LWRC International]] | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{USA}} | 2006 |- | [[M14]] | [[Файл:M14 Stand-off Munitions Disruptor (SMUD) (7414626342).jpg|250px]] | | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1957 |- | [[M16]] | [[Файл:The M16A4 Series 5.56mm Rifle.jpg|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1956 |- | [[M231 Firing Port Weapon]] | [[Файл:XM231.jpg|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1979 |- | [[M4]] | [[Файл:M4A1 ACOG.png|250px]] | Colt’s Manufacturing Company | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1992 |- | [[Madsen LAR]] | | Madsen | 7,62×51 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{DEN}} | 1962 |- | [[Magpul PDR]] | [[Файл:Magpul PDR Sideview.png|250px]] | Magpul Industries | 5,56×45 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>6,5x38 мм Grendel | Булпап | {{USA}} | 2012 |- | [[MCIWS]] | [[Файл:DRDO MC Rifle.jpg|250px]] | Armament Research and Development Establishment | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC | Клясычнае | {{IND}} | 2014 |- | [[MKb.42(W)]] | [[Файл:Maschinenkarabiner 42W.JPG|250px]] | Walther | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1942 |- | [[MPi AK-74N]] | [[Файл:MPI-KMS-74.JPG|250px]] | VEB Fahrzeug und Waffenfabrik «Ernst Thälmann» | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1982 |- | [[MPi-K]] | | VEB Fahrzeug und Waffenfabrik «Ernst Thälmann» | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1958 |- | [[MPi-KM]] | [[Файл:MPi-Km 72.jpg|250px]] | VEB Fahrzeug und Waffenfabrik «Ernst Thälmann» | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1961 |- | [[MR-C]] | | [[Crye Associates]] | 6,8 мм безнабойніцавы | Булпап | {{USA}} | 2005 |- | [[MSBS Grot]] | [[Файл:MSBS GROT, Kyiv 2018, 50.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{POL}} | 2016 |- | [[MTAR-21]] | [[Файл:Micro-Tavor21-pic001.jpg|250px]] | Israel Weapon Industries | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>.300 AAC Blackout | Булпап | {{ISR}} | 2009 |- | [[NGM-81]] | | Fegyver- és Gépgyár | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{HUN}} | 1981 |- | [[NMD-16]] | | Czech Weapons | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CZE}} | 2009 |- | [[OICW]] | [[Файл:OICW Posted arm.jpg|250px]] | [[Alliant Techsystem]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Нямеччына}}<br>{{USA}} | 1990-я |- | [[PA md. 1986]] | [[Файл:PA md.86 with AG-40 grenade launcher.jpg|250px]] | [[ROMARM]] | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{ROM}} | 1986 |- | [[PAPOP]] | [[Файл:PAPOP 1 and 2.svg|250px]] | Nexter | 5,56×45 мм | Булпап | {{FRA}} | 1995 |- | [[Pindad SS1]] | [[Файл:SS1-V1.jpg|250px]] | [[PT Pindad]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 1991 |- | [[Pindad SS2]] | [[Файл:SS2-V1 ID2008.jpg|250px]] | PT Pindad | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2005 |- | [[Pindad SS3]] | [[Файл:Pindad SS3 with Silencer.jpg|250px]] | PT Pindad | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{IDN}} | 2016 |- | [[Pindad SS4]] | | PT Pindad | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{IDN}} | |- | [[PM md. 1963]] | [[Файл:PMmd.1963.jpg|250px]] | ROMARM | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{ROM}} | 1963 |- | [[PVAR]] | [[Файл:PMmd.1963.jpg|250px]] | United Defense Manufacturing Corporation | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{PHL}} | 2011 |- | [[QBZ-03]] | [[Файл:QBZ03 automatic rifle 20170902.jpg|250px]] | Norinco | 5,8×42 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 2003 |- | [[QBZ-95]] / [[QBZ-97]] | [[Файл:Rifle Type 95.jpg|250px]] | Norinco | 5,8×42 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1995 |- | [[Remington GPC]] | [[Файл:Remington GPC.png|250px]] | [[Remington Arms]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[Remington R4]] | [[Файл:Remington R4 Rifle.JPG|250px]] | Remington Arms | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[Remington R5 RGP]] | [[Файл:Remington GPC.png|250px]] | Remington Arms | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[Ribeyrolles 1918]] | | | [[8×35 мм Ribeyrolles]] | Клясычнае | {{FRA}} | 1918 |- | [[Rieder Automatic Rifle]] | | «Ґлядыятар» | .303 British | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|1928}} | 1940 |- | [[Rk 62]] | [[Файл:RK62.jpg|250px]] | [[Valmet]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1962 |- | [[Rk 62 76]] | [[Файл:RK 62 76.jpg|250px]] | Valmet | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1976 |- | [[Rk 71]] | [[Файл:Rifle Type 95.jpg|250px]] | Valmet | 7,62×39 мм<br>5,56×45 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1971 |- | [[Rk 95 TP]] | [[Файл:7,62 RK 95 TP Lippujuhlan päivä 2014 1.JPG|250px]] | [[SAKO]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{FIN}} | 1990 |- | [[Robinson Armament XCR]] | [[Файл:Robinson Arms XCR O313.jpg|250px]] | [[Robinson Armament Co.]] | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>7,62×39 мм<br>6,8×43 мм Remington SPC<br>[[6,5×39 мм Grendel]]<br>.260 Remington | Клясычнае | {{USA}} | 2004 |- | [[Rossignol ENT]] | [[Файл:Rossignol ENT.jpg|250px]] | [[Rossignol]] | [[6×60 мм]] | Клясычнае | {{FRA}} | 1900 |- | [[SAR-21]] | [[Файл:SAR 21 (cropped).png|250px]] | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Булпап | {{SGP}} | 1996 |- | [[SAR-80]] | [[Файл:SAR 80 rifle.JPG|250px]] | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 1976 |- | [[SAR-87]] | | ST Kinetics<br>Sterling | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}}<br>{{GBR}} | 1980-я |- | [[SC-2005]] | | [[Diseños Casanave S.A.]] | 5,56×45 мм<br>7,62×51 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{PER}} | 2005 |- | [[Sieg automatic rifle]] | | | [[7,62×63 мм]] | Булпап | {{USA}} | 1946 |- | [[SIG 516]] | [[Файл:SIG SG 516 14.5″.jpg|250px]] | [[SIG Sauer]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[SIG 716]] | | SIG Sauer | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2010 |- | [[SIG MCX]] | [[Файл:SIG-MCX-Rifle.jpeg|250px]] | SIG Sauer | 5,56×45 мм<br>300 AAC Blackout | Клясычнае | {{CHE}} | 2010-я |- | [[SIG SG 510]] | [[Файл:F ass 57.JPG|250px]] | SIG Sauer | [[7,5×55 мм Шмідт-Рубін]] (GP11) | Клясычнае | {{CHE}} | 1957 |- | [[SIG SG 530]] | | SIG Sauer | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 1960-я |- | [[SIG SG 540]] | [[Файл:SG 540 Manurhin.jpg|250px]] | SIG Sauer | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 1977 |- | [[SIG SG 550]] | [[Файл:Stgw 90.jpg|250px]] | SIG Sauer | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 1986 |- | [[SIG SG 751]] | | SIG Sauer | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{CHE}} | 2004 |- | [[Skbk wz. 89 Onyks]] | [[Файл:Onyks REMOV.jpg|250px]] | Радамскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{POL}} | 1988 |- | [[SOAR]] | [[Файл:FERFRANS SOAR UTK PDRM.jpg|250px]] | [[Ferfrans]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{PHL}} | 2004 |- | [[SOCIMI AR-831]] | | [[Socimi]]<br>[[Franchi]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{ITA}} | 1987 |- | [[SPIW]] | | Socimi<br>Franchi | 12 gauge<br>5,6×53 мм | Булпап | {{USA}} | 1951 |- | [[SR-47]] | [[Файл:Evers SR-47.PNG|250px]] | Knight’s Armament Company | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USA}} | 2001 |- | [[SR-88]] | | ST Kinetics | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SGP}} | 1988 |- | [[SS09]] | | [[SSAM]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{GBR}} | 2009 |- | [[Steyr ACR]] | [[Файл:Steyr-Mannlicher ACR Rifle.jpg|250px]] | [[Steyr Mannlicher]] | 5,56 мм апераны | Булпап | {{AUT}} | 1987 |- | [[Steyr AUG]] | [[Файл:AUG A1 508mm 04.jpg|250px]] | Steyr Mannlicher | 5,56×45 мм | Булпап | {{AUT}} | 1977 |- | [[Steyr STM-556]] | | Steyr Mannlicher | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{AUT}} | |- | [[StG 44]] | [[Файл:Sturmgewehr44 noBG.jpg|250px]] | [[C. G. Haenel Waffen und Fahrradfabrik]] | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1942 |- | [[StG 45(M)]] | | Mauser | 7,92×33 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1944 |- | [[Stoner 63]] | [[Файл:Stoner 63.JPG|250px]] | Cadillac Gage | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1962 |- | [[T65]] | [[Файл:TwT65.JPG|250px]] | [[205th Armory]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{TWN}} | 1976 |- | [[T86]] | [[Файл:Type 86 carbine.jpg|250px]] | 205th Armory | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{TWN}} | 1992 |- | [[T91]] | [[Файл:T91 Assault Rifle.jpg|250px]] | 205th Armory | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{TWN}} | 2002 |- | [[TAR-21]] | [[Файл:IWI-Tavor-TAR-21w1.jpg|250px]] | Israel Weapon Industries | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм<br>[[.300 AAC Blackout]] | Булпап | {{ISR}} | 2009 |- | [[Tara TM-4]] | | [[Tara Perfection]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{MNE}} | 2011 |- | [[Tavor 7]] | | Israel Military Industries | 7,62×51 мм | Булпап | {{ISR}} | 2017 |- | [[Trichy Assault Rifle]] | [[Файл:Trichy.jpg|250px]] | [[Ordnance Factory Tiruchirappalli]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{IND}} | 2011 |- | [[Truvelo Raptor]] | | [[Truvelo Armoury]] | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{ZAF}} | 2000-я |- | [[TVGK]] | | KB Shar | 4,6×30 мм | Булпап | {{UKR}} | |- | [[Type 56]] | | Norinco | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1956 |- | [[Type 58]] | [[Файл:North korea T58 ATF.jpg|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{PRK}} | 1958 |- | [[Type 63]] | [[Файл:Rifle Type 63.jpg|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1959 |- | [[Type 81]] | [[Файл:Type-81rifle.JPG|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1971 |- | [[Type 86S]] | [[Файл:China 86S.jpg|250px]] | Norinco | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{CHN}} | 1980-я |- | [[URZ AP]] | | | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}} | 1967 |- | [[Valmet M82]] | | Valmet | 5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Булпап | {{FIN}} | 1978 |- | [[VB Berapi LP06]] | | [[Vita Berapi]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{MYS}} | 2006 |- | [[Vektor CR-21]] | [[Файл:CR21.jpg|250px]] | [[Denel Land Systems]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{ZAF}} | 1997 |- | [[Vektor R4]] | [[Файл:VektorR4.png|250px]] | Denel Land Systems | 5,56×45 мм | Клясычная | {{Сьцягафікацыя|Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|1928}} | канец 1960-х — пачатак 1970-х |- | [[HS Produkt VHS|VHS]] | [[Файл:VHS-D assault rifle REMOV.jpg|250px]] | [[HS Produkt]] | 5,56×45 мм | Булпап | {{CRO}} | 2007 |- | [[Vollmer M35]] | | | [[7,75×40,5 мм]]<br>[[7,75×39,5 мм]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1930-я |- | [[WAC-47]] | | [[Укроборонпром]]<br>[[Aeroscraft]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{UKR}}<br>{{USA}} | |- | [[Wieger StG-940]] | [[Файл:Wieger 941.jpg|250px]] | | 5,56×45 мм<br>5,45x39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|НДР}} | 1980-я |- | [[Wimmersperg Spz]] | | | [[7,92×33 мм]] | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Трэці райх}} | 1945 |- | [[Winchester 1907]] | [[Файл:Winchester Model 1907 rifle.jpg|250px]] | Winchester Repeating Arms Company | [[9×35 мм SR]] | Клясычнае | {{USA}} | 1907 |- | [[Хазры|Xəzri]] | | НВП «Іклім» | 5,45x39 мм | Клясычнае | {{ARE}} | 2010 |- | [[XM29 OICW]] | [[Файл:OICW Posted arm.jpg|250px]] | Heckler & Koch<br>Alliant Techsystems | 5,56×45 мм<br>25×40 мм | Булпап | {{DEU}}<br>{{USA}} | 1990-я |- | [[XT-97]] | [[Файл:Xt97rifle.jpg|250px]] | 205th Armory | 5,56×45 мм<br>[[9×19 мм Parabellum]] | Клясычнае | {{TWN}} | 2008 |- | [[Застава М21|Zastava M21]] | [[Файл:M21SRB.jpg|250px]] | [[Застава зброя]] | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{SRB}} | 2004 |- | [[Застава М70|Zastava M70]] | [[Файл:M21A.jpg|250px]] | Застава зброя | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{YUG}} | 1970 |- | [[Застава М77 Б1|Zastava M77 B1]] | [[Файл:M77AB3.jpg|250px]] | Застава зброя | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{YUG}} | 1977 |- | [[Застава М80|Zastava M80]] | [[Файл:Two confiscated assault rifles, Iraq, 22 March 2003.jpg|250px]] | Застава зброя | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{YUG}}<br>{{SRB}} | 1980 |- | [[Застава М85|Zastava M85]] | [[Файл:Cz-m85nostock.jpg|250px]] | Застава зброя | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{YUG}} | |- | [[Застава М90|Zastava M90]] | | Застава зброя | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{YUG}}<br>{{SRB}} | |- | [[Застава М92|Zastava M92]] | [[Файл:M92.jpg|250px]] | Застава зброя | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{YUG}}<br>{{SRB}} | 1992 |- | [[А-91]] | [[Файл:AEK-97110-copy.jpg|250px]] | Канструктарскае бюро прыладабудаваньня | 5,45×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1990 |- | [[А-545]] | [[Файл:5.45mm assault rifle 6P67 - Oboronexpo2014part4-11.jpg|250px]] | [[Завод імя Дзегцярова]] | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2014 |- | [[АБ-3]] | | [[Канцэрн «Калашнікаў»|Калашнікаў]] | 5,6 мм Caseless | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АБ-5,45]] | | | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1962 |- | [[АБ-7,62]] | | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1962 |- | [[АБ-46]] | | | [[7,62×41 мм]] | Клясычнае | {{USSR}} | 1945 |- | [[АВС-36]] | [[Файл:AVS-36 AM.068386 (2) (cropped).jpg|250px]] | [[ІжМаш]] | 7,62×54 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1936 |- | [[АВТ-40]] | [[Файл:SVT-38 - Ryssland - AM.045576.jpg|250px]] | | 7,62×54 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1940 |- | [[АГ-043]] | | [[Каўроўскі мэханічны завод]] | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1974 |- | [[АД-46]] | | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АДА (аўтамат)|АДА]] | [[Файл:5.45mm ADS rifle - InnovationDay2013part1-44.jpg|250px]] | [[Тульскі праектарна-канструктарскі тэхналягічны інстытут машынабудаваньня|Тульскі праектарна-канструктарскі тэхналяґічны інстытут машынабудаваньня]] | 5,45×39 мм | Булпап | {{RUS}} | 1994 |- | [[АЕК-978]] | [[Файл:AEK-97110-copy.jpg|250px]] | Завод імя Дзегцярова | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1970-я |- | [[АК]] | [[Файл:AK-47 type II noBG.png|250px]] | ІжМаш | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1949 |- | [[АК-9]] | [[Файл:AK-9 Assault rifle.jpg|250px]] | ІжМаш | 9×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2009 |- | [[АК-12]] | [[Файл:5,45mm AK-12 6P70 assault rifle at Military-technical forum ARMY-2016 03 noBG.png|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2012 |- | [[АК-46]] | | | | Клясычнае | {{USSR}} | 1944 |- | [[АК-74]] | [[Файл:AKM automatkarbin, Ryssland - 7,62x39mm - Armémuseum.jpg|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1974 |- | [[АК-101]] | [[Файл:АК-101.jpg|250px]] | Калашнікаў | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-102]] | | Калашнікаў | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-103]] | | Калашнікаў | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-104]] | [[Файл:AK-104 assault rifle at Engineering Technologies 2012.jpg|250px]] | Калашнікаў | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-105]] | [[Файл:AK-47 type II noBG.png|250px]] | Калашнікаў | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1994 |- | [[АК-107|АК-107/108/109]] | [[Файл:AK-107 with grenade launcher.jpg|250px]] | Калашнікаў | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 1990-я |- | [[АК-200 (сэрыя)|АК-200/201/202/203/204/205]] | | ІжМаш | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | 2009 |- | [[АК-308]] | | Калашнікаў | 7,62×51 мм | Клясычнае | {{RUS}} | |- | [[АКБ]] | | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | пачатак 1980-х |- | [[АКМ]] | [[Файл:AKM automatkarbin, Ryssland - 7,62x39mm - Armémuseum.jpg|250px]] | ІжМаш | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1959 |- | [[АКМ-Ф]] | | [[НВА «Форт»]] | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{UKR}} | |- | [[АКМС-Ф]] | | НВА «Форт» | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{UKR}} | |- | [[АКМСУ]] | [[Файл:АКМСУ.gif|250px]] | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1980-я |- | [[АКС-74У]] | [[Файл:Aks74u.png|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1979 |- | [[АЛ-7 (аўтамат)|АЛ-7]] | | | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1970 |- | [[АМ-17]] | | Калашнікаў | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | |- | [[АМБ-17]] | | Калашнікаў | 9×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | |- | [[АН-94]] | [[Файл:AN-94 assault rifle at Engineering Technologies 2012.jpg|250px]] | ІжМаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1987 |- | [[АО-27]] | | | | Клясычнае | {{USSR}} | 1961 |- | [[АО-31]] | | | 5,45×39 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1965 |- | [[АО-35]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм<br>7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АО-38]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1965 |- | [[АО-46]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1964 |- | [[АО-62]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1962 |- | [[АО-63]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1986 |- | [[АО-65]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1965 |- | [[АО-222]] | | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АПА (аўтамат)|АПА]] | [[Файл:APS underwater rifle REMOV.jpg|250px]] | ЦНДІдакмаш<br>[[Тульскі зброевы завод]] | [[5,66×39 мм]] [[МПС (набой)|МПС]]<br>МПСТ | Клясычнае | {{USSR}} | 1975 |- | [[АПТ]] | | ВА «ІжНДТІ» | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[АС-44]] | | Тульскі зброевы завод | 7,62×41 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1944 |- | [[АСМ-ДТ]] | [[Файл:ASM-DT podw.svg|250px]] | Тульскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{RUS}} | канец 1990-х |- | [[АТ-44]] | | | 7,62×41 мм | Клясычнае | {{USA}} | 1944 |- | [[Аўтамат Бэртона]] | | | [[.345 WMR]] | Клясычнае | {{USA}} | 1920-я |- | [[Аўтамат Длугава]] | | | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1953 |- | [[Аўтамат Каровіна]] | | | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | |- | [[Аўтамат Нясьцерава]] | | | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1970-я |- | [[Аўтамат Фёдарава]] | [[Файл:Avtomat M1916 Fedorov.JPG|250px]] | | [[6,5×57 мм]]<br>[[6,5×50 мм Арысака]] | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расейская імпэрыя}} | 1916 |- | [[АШ-12]] | [[Файл:ASh-12 Bullpup assault rifle.png|250px]] | ІжМаш | 12,7×55 мм<br>СЦ-130 | Булпап | {{RUS}} | 2010 |- | [[Ваган (аўтамат)|Ваган]] | [[Файл:Vahan2.JPG|250px]] | ЦНДІдакмаш | 5,45×39 мм | Клясычная | {{Сьцягафікацыя|Армянская ССР}}<br>{{ARM}} | 1952—54<br>1992 |- | [[Вепр]] | [[Файл:Вепрь-1.jpg|250px]] | Навуковы цэнтар дакладнага машынабудаваньня | 5,45×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2003 |- | [[Выраб Д]] | | | бранябойны ПФАМ «Фалянґа»<br>вышыбны ПМАМ «Мундштук» | Клясычнае | {{USSR}} | 1960-я |- | [[Выраб ДМ]] | | | бранябойны ПФАМ «Фалянґа»<br>вышыбны ПМАМ «Мундштук» | Клясычнае | {{USSR}} | 1970-я |- | [[К-3 (аўтамат)|К-3]] | [[Файл:Armenia K-3 rifle.jpg|250px]] | Ґарні-лэр | 5,45×39 мм | Булпап | {{ARM}} | 1996 |- | [[МА (аўтамат)|МА]] | | Калашнікаў | 5,45×39 мм | Клясычная | {{RUS}} | |- | [[Малюк]] | [[Файл:Спеціальний автомат «Вулкан».jpg|250px]] | [[ІнтэрПраІнвэст]] | 5,45×39 мм<br>5,56×45 мм<br<7,62×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2005 |- | [[ОЦ-14]] | [[Файл:GrozaOC14.svg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 9×39 мм<br>7,62×39 мм<br>САҐ-25 | Булпап | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | 1993 |- | [[ОЦ-69]] | | Канструктарскае бюро прыладабудаваньня | .45 ACP<br>САҐ-30 | Булпап | {{USSR}} | |- | [[СА-01]] | | | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1964 |- | [[СА-006]] | | Каўроўскі мэханічны завод | 5,6×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | пачатак 1970-х |- | [[СР-3]] | [[Файл:SR-3 (539-01).jpg|250px]] | ЦНДІдакмаш | 9×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | 1993 |- | [[ТКБ-09]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычная | {{USSR}} | |- | [[ТКБ-011]] | [[Файл:TKB-011 rifle 1963 mod Tula State Arms museum.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1963 |- | [[ТКБ-022]] | [[Файл:TulaStateArmsMuseum2013-09.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм<br>5,6×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1962 |- | [[ТКБ-059]] | [[Файл:TulaStateArmsMuseum2013-08.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1962 |- | [[ТКБ-072]] | | Тульскі зброевы завод | 5,45×39 мм | Клясычная | {{USSR}} | 1975 |- | [[ТКБ-408]] | [[Файл:Korobov tkb408.png|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1946 |- | [[ТКБ-517]] | [[Файл:KorobowTKB-517.svg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1957 |- | [[ТКБ-0111]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | пачатак 1970-х |- | [[ТКБ-0116]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | |- | [[ТКБ-0136]] | | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1980-я |- | [[ТКБ-0146]] | [[Файл:ТКБ-0146.jpg|250px]] | ЦКДБ СПЗ | 5,45×39 мм | Булпап | {{USSR}} | 1984 |- | [[Тыс (аўтамат)|Тыс]] | | ЦКДБ СПЗ | 9×39 мм | Клясычнае | {{Сьцягафікацыя|Расея|1991}} | пачатак 1990-х |- | [[Фатэх (аўтамат)]] | | НВА «Форт» | 5,56×45 мм | Клясычнае | {{IRN}} | 2014 |- | [[Форт-221]] | [[Файл:IWI-Tavor-TAR-21w1.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2009 |- | [[Форт-224]] | [[Файл:IWI-Tavor-TAR-21w1.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 5,56×45 мм<br>5,45×39 мм | Булпап | {{UKR}} | 2009 |- | [[Форт-227]] | [[Файл:IWI-ACE-N-22-5 56mm-NATO-Magazine-1.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 5,56×45 мм | Клясычная | {{UKR}} | |- | [[Форт-228]] | [[Файл:ACE32.JPG|250px]] | НВА «Форт» | 7,62×39 мм | Клясычная | {{UKR}} | |- | [[Форт-229]] | [[Файл:Ace 52 side 2.jpg|250px]] | НВА «Форт» | 7,62×51 мм | Клясычная | {{UKR}} | |- | [[Цішыня (стралецка-гранатамётны комплекс)|Цішыня]] | [[Файл:Tishina automatic grenade launcher.jpg|250px]] | ЦНДІдакмаш | 7,62×39 мм | Клясычнае | {{USSR}} | 1970-я |} {{Парады артыкулу|няма катэгорыяў|няма націскаў}} rtrjfxr1oqzrh966swudyh85p36d9is 0 232369 2330873 2156305 2022-08-01T08:04:37Z W 11741 /* Перавагі и абмежаваньні электроннай рэзыдэнцыі */ +[[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] wikitext text/x-wiki '''Электро́ннае рэзыдэ́нцтва Эсто́ніі''' ({{Мова-эст|E-stanovnіkaus}}), таксама ''віртуальная рэзыдэнцыя'' альбо ''электронная рэзыдэнцыя'' - праграма, распачатая ўрадам [[Эстонія|Эстоніі]] 1 сьнежня 2014 году. Гэтая праграма дазваляе неэстонцам атрымаць доступ да эстонскіх паслуг, такіх як рэгістрацыі бізнэсу, банкаўскіх паслуг і [[Падатак|падаткаабкладаньня]]. Праграма дае электроннаму рэзыдэнту смарт-карту, якую яны могуць выкарыстоўваць для падпісаньня электронных дакумэнтаў. Праграма накавана на незалежных ад месцазнаходжаньня [[Прадпрымальнік|прадпрымальнікаў]], такіх як распрацоўшчыкі праграмнага забесьпячэньня і пісьменьнікі. Першым электронным рэзыдэнтам Эстоніі стаў брытанскі журналіст Эдвард Лукас. Першым, хто падаў заяўку і атрымаў дазвол на электроннае рэзыдэнцтва па стандартным працэсе, быў Хамід Тахсілдост са [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаных Штатаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150206223942/http://www.eas.ee/et/eas/pressikeskus/uudised?option=com_content&view=article&id=5694%3Apresident-ilves-annab-taena-uele-esimese-e-residendi-kaardi&catid=215%3Aeasist&Itemid=3982 President Ilves annab täna üle esimese e-residendi kaardi-esimese-e-residendi-kaard]</ref>. == Падача заявы == Заяўку на электроннае рэзыдэнцтва Эстоніі можна падать праз [[Інтэрнэт|Сеціва]]. Для гэтага патрэбна запоўніць анкету, дадаць сваё фота і копію пашпарта, пазначыць прычыну рэзыдэнцтва (гэта не моцна ўплывае на вынік экспэртызы, вы нават можаце пазначыць прычыну ”з цікаўнасьці”) і заплаціць рэгістрацыйны ўзнос у 100 эўра праз Vіsa альбо MasterCard. Пасьля праверкі асобы Эстонскай паліцыі і памежнай службы, якая доўжыцца 6-8 тыдняў, чалавек атрымлівае ”электронны рэзыдэнцкі камплект”, які зьмяшчае смарт-карту, чытальнік карт і канвэрт з PІN-кодамі<ref>[https://www.theguardian.com/world/2016/sep/15/estonia-e-residency-european-union-brexit-eu-referendum Maeve Shearlaw (15 September 2016). "A Brexit bolthole? For €100 you can become an e-resident of an EU country you've never visited"]. ''The Guardian''.</ref>. Былы дырэктар праграмы па электроннай рэзыдэнцыі Каспар Карыюс сьцьвярджае, што заяўнікі, якія ўдзельнічаюць у фінансавых махлярствах, такіх як адмываньне грошай ці ўхіленьне ад выплаты падаткаў, не атрымаюць электронную рэзыдэнцыю, а таксама тыя, хто быў пазбаўлены правоў бізнэсу ці каму забаронены ўезд у Эстонію. Заяўнікаў, якія прайшлі праверку, запрашаюць на сумоўе ў [[Талін]] ці пасольства Эстоніі праз пару месяцаў. Калі сумоўе пройдзе пасьпяхова, заяўніку выдаецца ”электронны рэзыдэнцкі камплект” і здымаюць адбіткі пальцаў. Пасьведчаньні аб дакумэнтах дзейнічаюць пяць гадоў, на пачатак праграмы тэрмін быў усяго тры гады. Па заканчэньні гэтага пэрыяду, калі чалавек хоча працягваць карыстацца электроннымі паслугамі, ён павінен падаць новую заяўку на дакумэнты. Працэс падачы заявак будзе такім жа, як і ў першы раз. Рэгістрацыйны ўзнос таксама трэба заплаціць зноў. == Перавагі и абмежаваньні электроннай рэзыдэнцыі == Электронныя рэзыдэнты будуць кантраляваць свой фінансавы сьлед у лічбавым парадку такім чынам, каб ён быў празрыстым. Электроннае рэзыдэнцтва не ўплывае на падаткаабкладаньне: электронныя жыхары Эстоніі не абавязаны плаціць падаткі ў Эстоніі і не вызваляюцца ад падаткаў у сваёй краіне. Аднак кампаніі, якія рэгіструюцца электроннымі рэзыдэнтамі, могуць абкладацца падаткам у Эстоніі. Электроннае рэзыдэнцтва дазваляе рэгістраваць прадпрыемствы, падпісваць дакумэнты, абменьвацца зашыфраванымі дакумэнтамі, карыстацца Інтэрнэт-банкінгам , запаўняць [[Падатковы разьлік|падатковыя разьлікі]] і пісаць мэдычныя рэцэпты. Праграма паступова пашыраецца, і да яе дадаюцца новыя функцыі. Лічбавая смарт-карта, выдадзеная эстонскай паліцыяй і памежнай службай альбо пасольствам за межамі Эстоніі, выкарыстоўваецца для доступу да паслуг. Праграма накавана на тое, што рэгістрацыя эстонскага бізнэсу ”карысная для інтэрнэт-прадпрымальнікаў на новых рынках, якія не маюць доступу да інтэрнэт-правайдэра плацяжоў”, а таксама для стартапаў з краінаў, такіх як [[Украіна]] ці [[Беларусь]], якія адчуваюць фінансавыя абмежаваньні з боку сваіх урадаў. Электронная рэзыдэнцыя не зьвязана з грамадзянствам і не дае права фізычнага ўезду альбо пражываньня ў Эстоніі. == Успрыманьне == У цэлым праект электроннай рэзыдэнцыі быў добра ўспрыняты [[Сродкі масавай інфармацыі|сродкамі масавай інфармацыі]], якія назвалі яго інавацыйным і зь вялікім патэнцыялам<ref>[http://majandus24.postimees.ee/3017807/ligi-on-ebaselge-kuidas-e-residentsus-raha-sisse-toob Ligi: on ebaselge, kuidas e-residentsus raha sisse toob] Postimees, 6 December 2014 (in Estonian</ref>. Юрген Лігі, былы міністар фінансаў Эстоніі, у 2014 годзе адзначыў, што яшчэ не было зразумела, якім чынам электронная рэзыдэнцыя прынясе [[капітал]] у краіну<ref>Kärt Anna Maire Kelder [http://arileht.delfi.ee/news/uudised/e-residentsuse-varjatud-karid-ehk-mis-juhtub-teisest-riigist-juhitud-ariuhinguga?id=70257305 E-residentsuse varjatud karid ehk mis juhtub teisest riigist juhitud äriühinguga] Eesti Päevaleht, 29 November 2014 </ref>. Некаторыя юрыдычныя экспэрты папярэджваюць, што выкарыстаньне электроннай рэзыдэнцыі для стварэньня віртуальнай кампаніі ў Эстоніі можа ў некаторых абставінах зрабіць прыбытак кампаніі двайным падаткаабкладаньнем, паколькі гэта зусім новы прававы статус, які не прадугледжаны ў прававой базе міжнародных дагавораў аб двайным падаткаабкладаньні. Увядзеньне электроннай рэзыдэнцыі выклікала значную цікавасьць ва ўсім сьвеце. Пра гэта пісалі сродкі масавай інфармацыі ў ЗША (The Atlantіc<ref>Uri Friedman [https://www.theatlantic.com/international/archive/2014/12/the-world-has-its-first-e-resident/383277/ The World Now Has Its First E-Resident] The Atlantic, 1 December 2014</ref>, The Wall Street Journal<ref>Liis Kängsepp [https://www.wsj.com/articles/estonia-to-offer-e-residency-to-foreigners-1413897698 Estonia to Offer ‘E-Residency’ to Foreigners] The Wall Street Journal, 21 October 2014</ref>, Ars Technіca<ref>Nabeelah Shabbir [https://www.theguardian.com/world/2014/dec/26/estonia-offers-e-residency-to-world-what-does-it-mean Estonia offers e-residency to foreigners] The Guardian, 26 December 2014</ref>), Вялікабрытаніі (The Guardіan<ref>Anthony Cuthbertson [http://www.ibtimes.co.uk/estonia-first-country-offer-e-residency-digital-citizenship-1468766 Estonia First Country to Offer E-Residency Digital Citizenship] International Business Times, 7 October 2014)</ref>, Wіred UK<ref>Ben Hammersley [https://www.wired.co.uk/magazine/archive/2015/07/features/estonia-e-resident Why you should be an e-resident of Estonia] Jul 2015)</ref>), Фінляндыі (Helsіnkі Tіmes<ref>Merle Must [http://www.helsinkitimes.fi/business/13003-estonian-e-residency-attracts-finnish-businessmen.html Estonian e-residency attracts Finnish businessmen] Helsinki Times, 12 December 2014</ref>), Аўстралія (ABC<ref>Kirsten Drysdale [http://www.abc.net.au/news/2014-11-25/estonia-to-offer-e-residency-online-to-non-citizens/5917240 Estonia offers e-residency to allow non-citizens access to government services and business online] ABC, 25 November 2014</ref>), Італія (Wіred-іt<ref>Mila Ligugnana [http://www.wired.it/internet/regole/2014/10/17/residency-residenza-virtuale-digitale-in-estonia-gia-realta/ e-residency: residenza virtuale e digitale, in Estonia è già realtà] Wired-it, 17 October 2014</ref>) і да т. п. У суседняй Фінляндыі гэта выклікала занепакоенасьць тым, што фінскія кампаніі масава пераедуць ў Эстонію<ref>Must, Merle (12 сьнежня 2014 г.). [http://www.helsinkitimes.fi/business/13003-estonian-e-residency-attracts-finnish-businessmen.html Эстонская рэзыдэнцыя прыцягвае фінскіх бізнэсмэнаў.] Helsіnkі Tіmes. (Ангельская)</ref>. Пасьля ўцечкі Панамскіх дакумэнтаў узьнікла цікавасьць да гэтага праекта , што прадэманстравала неабходнасьць большай празрыстасьці ў афшорным бізнэсе. Пасьля таго, як Вялікабрытанія прагаласавала за выхад зь ЕС, брытанскія кампаніі пачалі шукаць спосабы працягваць гандаль, выкарыстоўваючы эўра, і былі іншыя прычыны. На працягу двух тыдняў пасьля рэфэрэндуму колькасьць зваротаў зь Вялікабрытаніі павялічылася ў дзесяць разоў (у гэты час было 616 жыхароў брытанскай электроннай Эстоніі). == Праблемы бясьпекі == У 2017 годзе ўрад Эстоніі замарозіў электронныя смарт-карты электроннай рэзыдэнцыі праз два месяцы пасьля знаходжаньня сур’ёзнай дзіркі ў бясьпецы, якая можа быць выкарыстана для выкраданьня асобы.  Карткі, выдадзеныя ў пэрыяд з 16 кастрычніка 2014 г. па 25 лістапада 2017 г., былі ануляваныя ў сакавіку 2018 г., пакуль іх уладальнікі не абнавілі свае сертыфікаты бясьпекі. Урад Эстоніі ўпершыню вызначыў гэтую праблему ў верасьні, але нічога не растлумачыў пазьней. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Парады артыкулу|няма катэгорыяў}} [[Катэгорыя:Электронная дэмакратыя]] [[Катэгорыя:Электронны ўрад]] qicitfuib06zbo0eljado5zs52cspsa 0 233099 2330827 2268177 2022-07-31T16:30:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Сярге́й Вячасла́вавіч Ча́лы |арыгінал імя = |ганаровы прэфікс = |ганаровы суфікс = |партрэт = |памер партрэту = |апісаньне партрэту = |імя пры нараджэньні = |род дзейнасьці = |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|27|10|1970}} |месца нараджэньня = {{Сьцяг СССР}} [[Менск]], [[БССР]], [[СССР]] |дата хросту = |дата сьмерці = |месца сьмерці = |прычына сьмерці = |дата зьнікненьня = |месца пахаваньня = |грамадзянства = {{Сьцяг БНР}} [[Беларусь]] |нацыянальнасьць = |адукацыя = [[ВНУ|вышэйшая]] |месца вучобы = [[БДУ]] |прафэсія = вядучы на эканамічных пытаньнях |гады дзейнасьці = |вядомасьць = |пасада = |тэрмін = |папярэднік = |наступнік = |партыя = |рух = |бацька = |маці = |муж = |жонка = няма |дзеці = няма |узнагароды = |абвінавачваньне = |пакараньне = |рост = |маса = |пазыўны = |подпіс = |сайт = [https://news.tut.by/tag/1185-ekonomika-na-palcakh.html старонка ў сеціве] |дадаткова = |commons = }} '''Сярге́й Вячасла́вавіч Ча́лы''' ({{мова-ru|Сергей Вячеславович Чалый}}, {{мова-en|Serge Chaly}}<ref>[https://twitter.com/sergechaly Serge Chaly // twitter.com]</ref>; нар. {{Нарадзіўся|27|10|1970}}, [[Менск]], [[БССР]], [[СССР]]) — беларускі эканаміст-аналітык, трэйдар і журналіст-аналітык у галіне эканомікі. == Выхаваньне і сям'я == Нарадзіўся 27 кастрычніка 1970 г. у Менску. Па паходжаньні — [[украінцы|украінец]], але лічыць сябе патрыётам [[Беларусь|Беларусі]] і прыналежным да беларускай грамадзянскай нацыі: ''«Я прыхільнік такой ідэалёгіі, якая ня дзеліць грамадзян дзяржавы на сваіх і чужых, сапраўдных [[Беларусы|беларусаў]] і несапраўдных, правільных і няправільных»''<ref name="belgazeta.by">[http://www.belgazeta.by/ru/conference/1/25659 Online-конференция с Сергеем Чалым с читателями сайта «БелГазеты»]</ref>. Не жанаты<ref name="vk.com">Паводле інфармацыі з сацыяльнай сеткі:[http://vk.com/id30906243 акаунт Сяргея Чалага ў сацыяльнай сетцы (другі)] // vk.com</ref>. == Вучоба == У 1977—1987 гг. вучыўся і скончыў сярэднюю палітэхнічную школу (гімназію) №6 у [[Менск]]у<ref name="vk.com"/>. У 1987—1992 гг. вучыўся і скончыў фізычны факультэт [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] па спэцыяльнасьці «фізік-тэарэтык»<ref>[https://web.archive.org/web/20200820151111/https://news.tut.by/tag/ex6199-sergey-chalyy.html Сергей Вячеславович Чалый] // tut.by</ref>. Вучыўся ў асьпірантуры, але ня скончыў<ref name="vk.com"/>. У 1997—1998 гг. вучыўся, праходзячы перападрыхтоўку, у [[Акадэмія кіраваньня пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэміі кіраваньня пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]]. Прайшоў адукацыйны курс макраэканамічнага праграмаваньня, які арганізоўваўся [[Міжнародны валютны фонд|Міжнародным валютным фондам (МВФ)]]<ref name="belgazeta.by"/>. Займаецца таксама самаадукацыяй у галіне эканамічнай тэорыі, антрапалёгіі і сыстэмнага аналізу<ref name="belgazeta.by"/>. == Работа і грамадская дзейнасьць == У пачатку 1990-х гг. адзін год быў прыхільнікам арганізацыі [[Славянскі сабор Белая Русь]], бо адмоўна тады адносіўся да беларускага этнічнага нацыяналізму, які ў пачатку 1990-х гг. фармаваў сваю дактрыну на этнічных каранях (умоўна кажучы, на прынцыпах «крыві і глебы»)<ref name="belgazeta.by"/>. З фармаваньнем пазьней у Беларусі ідэалёгіі беларускай грамадзянскай нацыі, стаў з той пары прыхільнікам падобнай дактрыны<ref name="belgazeta.by"/>. У 1993 г. Сяргей Чалы быў запрошаны ў якасьці аналітыка ў перадвыбарчы штаб кандыдата ў прэзыдэнты Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. Сваё ўключэньне ў прадвыбарчы штаб Чалы пазьней патлумачыў цікавасьцю і жаданьнем знайсьці практычнае прымяненьне сваім ведам, набыць досьвед у палітычных тэхналёгіях, што было ў тыя часы новым у Беларусі<ref name="belgazeta.by"/>. Сяргею Чаламу ў той час прапаноўвалі стаць аналітыкам у прадвыбарчым штабе кандыдата ў прэзыдэнты [[Станіслаў Шушкевіч|Станіслава Шушкевіча]] за грошы, але Сяргей згадзіўся быць аналітыкам у штабе Лукашэнкі і бясплатна, бо, па-першае, лічыў, што менавіта Лукашэнка мае самыя высокія шанцы выйграць прэзыдэнцкія выбары і, па-другое, лічыў у той час, што менавіта ў эканамічнай камандзе Лукашэнкі зможа рэалізаваць сябе ў справе правядзеньня важных і патрэбных эканамічных рэформ у Беларусі<ref name="belgazeta.by"/>. У 1994—1998 гг. працаваў у Апэратыўна-аналітычным цэнтры пры [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь]], дзе займаўся працай зь міжнароднымі фінансавымі арганізацыямі. Аднак пасьля [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|правядзеньня ў Беларусі рэферэндума ў 1996 г.]] ужо вырашыў для сябе кідаць працу ў Адміністрацыі прэзыдэнта і фактычна з таго часу палітыкай больш не займаўся<ref>[https://web.archive.org/web/20200820151111/https://news.tut.by/tag/ex6199-sergey-chalyy.html Сергей Вячеславович Чалый] // tut.by; [http://www.belgazeta.by/ru/conference/1/25659 Online-конференция с Сергеем Чалым с читателями сайта «БелГазеты»]</ref>. Паводле ўласных словаў, менавіта за час сваёй працы ў аналітычным цэнтры адміністрацыі прэзыдэнта Сяргею давялося кантактаваць са спэцыялістамі [[Міжнародны валютны фонд|МВФ]] і прайсьці навучальны курс фонда па макраэканамічным праграмаваньні, што стала вельмі карысным, каб разумець узаемасувязі ў [[эканоміка|эканоміцы]] больш, чым з тэорыі айчынных падручнікаў ці досьведу айчынных выкладчыкаў<ref name="belgazeta.by"/>. Сяргей Чалы патлумачыў гэта вялікай кампэтэнтнасьцю і досьведам супрацоўнікаў фонда, якія на практыцы ўдзельнічаюць у распрацоўцы і ажыцьцяўленьні стабілізацыйных і антыкрызісных праграм па ўсім сьвеце<ref name="belgazeta.by"/>. [[Файл:The Federalist (1st ed, 1788, vol I, title page) - 02.jpg|140px|thumb|Тытульная старонка першага тому зборніка філасофскіх эсэ [[Федэраліст|«Федэраліст» (1788)]]]] У 1998 г. пайшоў у прыватны бізнэс, працаваў у 1998—2002 гг. кіраўніком актываў у інвэстыцыйнай кампаніі «Aigenis» (г. Менск, Беларусь)<ref>[https://web.archive.org/web/20200820151111/https://news.tut.by/tag/ex6199-sergey-chalyy.html Сергей Вячеславович Чалый] // tut.by; [https://web.archive.org/web/20160305014325/http://www.ekonomika.by/ekonomisti-analitiki/chaliy-sergey Сергей Вячеславович Чалый] // ekonomika.by; https://www.linkedin.com/in/sergechaly{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Сяргей Чалы] // linkedin.com</ref>. У 2001 г. Сяргей Чалы пазнаёміўся з [[Аляксандар Мілінкевіч|Аляксандрам Мілінкевічам]], які ў той час быў кіраўніком прадвыбарчага штаба кандыдата ў прэзыдэнты Рэспублікі Беларусь [[Сямён Домаш|Сямёна Домаша]]; пазьней Чалы стаў неафіцыйным кансультантам па эканамічных пытаньнях у Мілінкевіча, калі апошні высунуў сябе кандыдатам у дэпутаты Беларусі<ref name="belgazeta.by"/>. З 2003 г. пачаў працаваць як незалежны эканамічны экспэрт і фінансавы аналітык і стаў адным з самых вядомых, папулярных і запатрабавальных аналітыкаў Беларусі ў галіне макраэканамічнай палітыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20200820151111/https://news.tut.by/tag/ex6199-sergey-chalyy.html Сергей Вячеславович Чалый] // tut.by; [https://web.archive.org/web/20160305014325/http://www.ekonomika.by/ekonomisti-analitiki/chaliy-sergey Сергей Вячеславович Чалый] // ekonomika.by</ref>. У 2009—2010 гг. працаваў журналістам-аналітыкам у галіне эканомікі на радыё «Euroradio» (г. Менск, Беларусь)<ref>[https://www.linkedin.com/in/sergechaly Сяргей Чалы]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // linkedin.com</ref>. Зьяўляецца эканамічным экспэртам грамадзкай ініцыятывы «Народная праграма» (з 2010 г.). Выказваўся, што ня меў і ня мае прэзыдэнцкіх амбіцый, але з задавальненьнем заняў бы пасаду кіраўніка [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банка Беларусі]] па прапанове прэзыдэнта краіны з рынкавымі поглядамі<ref name="belgazeta.by"/>. З 2010 г. зьяўляецца запрошаным экспэртам Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў (BISS)<ref>[https://web.archive.org/web/20200308172833/http://belinstitute.eu/ru/author/1199 Сергей Чалый]</ref>. З 17 лютага 2011 г. і па сёньняшні час зьяўляецца вядучым аўтарскай аналітычнай праграмы «Эканоміка на пальцах» на партале «[[TUT.BY]]». Вядзе свой блог у Інтэрнэце. У 2013 г. Сяргей Чалы выказаўся, што з пачатку 1990-х гг. да сёньняшняга часу ніякіх зьмен у эканамічных і палітычных поглядах у яго не адбылося, а заўсёды заставаўся і зьяўляецца ў прыхільнікам рынкавых эканамічных поглядаў і т. зв. [[Лібэралізм|«клясычнага лібэралізму»]], чыя дактрына найболей выразна адлюстравана ў зборніку філязофскіх эсэ [[Федэраліст|«Федэраліст» («Запіскі федэраліста»)]], адным з галоўных аўтараў якога быў амэрыканскі дзяржаўны дзеяч [[Аляксандр Гамільтан]] (1755/1757—1804)<ref name="belgazeta.by"/>. Сяргей Чалы лічыць Аляксандра Гамільтана ўзорам для сябе і сваім кумірам, а [[Федэраліст|«Запіскі федэраліста»]] — самым выдатным палітычным і эканамічным маніфэстам «усіх часоў і народаў»<ref name="belgazeta.by"/>. Чытаў пэрсанальныя лекцыі па эканоміцы, у тым ліку па запрашэньні рэктарату ў [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным эканамічным універсітэце]] і [[Акадэмія кіраваньня пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэміі кіраваньня пры Прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]]. Браў удзел у [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2015 году|электаральнай кампаніі 2015 г. у Беларусі]] — у якасьці даверанай асобы кандыдата ў [[прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь|прэзыдэнты Рэспублікі Беларусь]] [[Тацьцяна Караткевіч|Тацьцяны Караткевіч]]: быў 26-м у сьпісе з 30 давераных асобаў Тацьцяны Караткевіч, афіцыйна зарэгістраваных 11 верасьня 2015 г. Цэнтрвыбаркамам Рэспублікі Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20170910064332/http://vybory2015.by/korotkevich.html Кандидат в президенты Республики Беларусь Короткевич Татьяна Николаевна] // Выборы президента Республики Беларусь 11 октября 2015 г.; [http://euroradio.fm/u-daveranyh-asobah-karatkevich-maslouski-bernikovich-chaly У давераных асобах Караткевіч — Маслоўскі, Берніковіч, Чалы] // Euroradio.fm, 11.09.2015</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20171109181014/http://news.tut.by/politics/464180.html Опубликованы списки доверенных лиц кандидатов в президенты. Среди них — Руммо, Чалый и Щеткина]</ref>. Па гэтай прычыне аўтарская аналітычная праграма Сяргея Чалага «Эканоміка на пальцах» на партале «[[TUT.BY]]» з 17 верасьня 2015 г. да канца выбарчай прэзыдэнцкай кампаніі ў Беларусі часова перайшла з он-лайнавага рэжыма ў тэкставы (каб не парушыць правілы прадвыбарнай агітацыі)<ref>[https://web.archive.org/web/20201201161946/https://news.tut.by/economics/464818.html "Экономика на пальцах" будет выходить в текстовом виде до конца выборов]</ref>. == Сеціўная актыўнасць == * [https://web.archive.org/web/20200825214438/https://news.tut.by/tag/1185-ekonomika-na-palcakh.html сайт аўтарскай праграмы «Эканоміка на пальцах»] // tut.by * [https://www.facebook.com/sergechaly акаунт Сяргея Чалага ў сацыяльнай сетцы (першы)] // facebook.com * [http://vk.com/id30906243 акаунт Сяргея Чалага ў сацыяльнай сетцы (другі)] // vk.com * [https://twitter.com/sergechaly акаунт Сяргея Чалага ў сацыяльнай сетцы (трэці)] // twitter.com * [https://www.linkedin.com/in/sergechaly акаунт Сяргея Чалага ў сацыяльнай сетцы (чацвёрты)]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // linkedin.com * [http://sergechaly.livejournal.com блог Сяргея Чалага] // livejournal.com == Выказваньні аб жыцьці == * ''(аб беларускай нацыі і гістарычнай суб'ектнасці)'': «Гісторыю краіны і народа — неабходна асэснаваць як цэласную і бесперапынную, а не адмаўляць у "праўдзівасці" [[БССР|савецкага перыяду]] (як гэта часта робяць ідэолягі апазыцыйнага лягера) або не пачынаць гісторыю з [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі|"партызанкі" часоў Другой сусветнай вайны]] (як гэта часта робяць тэарэтыкі "ідэалёгіі беларускай дзяржаўнасьці"). Без прадстаўленьня нацыі (грамадзянскай нацыі) як адзінства і гісторыі як бесьперапыннай няма і ня можа быць суб’ектнасьці гэтай нацыі. А без суб’ектнасьці мы будзем асуджаныя быць аб’ектам дзейнасьці іншых гістарычных суб’ектаў — г.зн. фактычна ня будзем гаспадарамі ўласнага лёсу.»<ref name="belgazeta.by"/> (2013) * ''(аб грамадскай салідарнасці)'': «Мне ня блізкая ідэалёгія тых, якія называюць сябе [[лібэртарыянства|лібертарыянцамі]] — зь іх [[Дарвінізм|дарвінісцкім поглядам на грамадзтва]] як "змаганьне ўсіх супраць усіх", у якім "выжывае наймацнейшы". Як цяпер вядома з [[антрапалогія|антрапалогіі]] і [[эвалюцыйная псіхалогія|эвалюцыйнай псіхалогіі]], каапэрацыя і супрацоўніцтва ігралі ў фармаваньні [[Чалавек|чалавека як віду]] значна большую ролю, чым канкурэнцыя — проста пагугліце тэрмін "reciprocal altruism". <…> [[Дзяржава]] ёсьць толькі інструмэнт і вынік калектыўных дзеяньняў грамадзян па дасягненьні сваіх мэт. А ўласна палітычная (у шырокім сэнсе слова) дзейнасьць — ёсьць ні што іншае як майстэрства ствараць кааліцыі для дасягненьня гэтых самых мэт. Дарэчы, насуперак распаўсюджанаму перакананьню, людзі [[Заходняя цывілізацыя|заходняй цывілізацыі]] ў дасканаласьці валодалі майстэрствам калектыўнага дзеяньня, і наадварот, мы бачым, як часта ў нас (у краіне і ўвогуле на постсавецкай прасторы) пераважае стратэгія індывідуальнага выжываньня.»<ref name="belgazeta.by"/> (2013) * ''(аб сваёй мроі дабіцца цвёрдасьці беларускай валюты на пасадзе кіраўніка [[Нацыянальны Банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага Банку Беларусі]])'': «Мне б хацелася, каб у Беларусі была нарэшце свая паважаная і прызнаная ў сьвеце валюта, калі б людзі пачалі нарэшце рахаваць у розуме цэны ў ёй, а не перакладаць увесь час у розуме ва [[Долар ЗША|"умоўныя адзінкі"]]. <…> Пакінуць свой подпіс на купюрах сапраўдных беларускіх грошай — гэта было б годнай справай усяго жыцця :).»<ref name="belgazeta.by"/> (2013) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:Sergey Chaly}} * [https://web.archive.org/web/20200820151111/https://news.tut.by/tag/ex6199-sergey-chalyy.html Сергей Вячеславович Чалый] // tut.by * [https://web.archive.org/web/20160305014325/http://www.ekonomika.by/ekonomisti-analitiki/chaliy-sergey Сергей Вячеславович Чалый] // ekonomika.by * [http://www.belgazeta.by/ru/2012_02_13/right/218/ Визави. Второй заход в большой доход] // belgazeta.by * [http://www.belgazeta.by/ru/conference/1/25659 Online-конференция с Сергеем Чалым с читателями сайта «БелГазеты»] // belgazeta.by * [https://web.archive.org/web/20171215051613/http://www.belgazeta.by/ru/conference/1/25659/?list=2 Online-конференция с Сергеем Чалым с читателями сайта «БелГазеты»] // belgazeta.by ''(копія з кэша Google)'' * [http://sergechaly.livejournal.com/profile Профіль Сяргея Чалага на партале livejournal.com] * [http://prahrama.by Сайт грамадскай ініцыятывы «Народная праграма»] // prahrama.by * [https://web.archive.org/web/20201201161946/https://news.tut.by/economics/464818.html «Экономика на пальцах» будет выходить в текстовом виде до конца выборов] // tut.by * [https://web.archive.org/web/20171109181014/http://news.tut.by/politics/464180.html Опубликованы списки доверенных лиц кандидатов в президенты. Среди них — Руммо, Чалый и Щеткина] // tut.by * [https://web.archive.org/web/20170910064332/http://vybory2015.by/korotkevich.html Кандидат в президенты Республики Беларусь Короткевич Татьяна Николаевна] // vybory2015.by {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чалы, Сяргей}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Супрацоўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія эканамісты]] [[Катэгорыя:Беларускія прадпрымальнікі]] [[Катэгорыя:Беларускія журналісты]] bxnsunut8yfkdljbckxibcuaz63to1r 0 238882 2330872 2247833 2022-08-01T08:03:48Z W 11741 /* Сюжэт */ +[[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] wikitext text/x-wiki {{Фільм | выява = Shawshank Redemption Poster.jpg }} '''«Выкупленьне з Шаўшэ́нку»''' ({{мова-en|The Shawshank Redemption}}) — амэрыканскі драматычны фільм 1994 году, створаны рэжысэрам [[Фрэнк Дарабонт|Фрэнкам Дарабонтам]]. Фільм быў зьняты паводле навэлы [[Стывэн Кінг|Стывэна Кінга]] 1982 году ''«[[Рыта Гэйўорт і выкупленьне з Шаўшэнку]]»''. У ім расказваецца пра банкіра Эндзі Дзюфрэйна, які асуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня ў турме Шаўшэнк за забойствы жонкі і ейнага палюбоўніка, не зважаючы на заявы аб невінаватасьці. Галоўную ролю выканаў [[Тым Робінз]]. У ролях другога пляну выступілі [[Морган Фрымэн]], [[Боб Гантан]], [[Ўільям Сэдлер]], [[Клэнсі Браўн]], [[Гіл Бэлоўз]] і [[Джэймз Ўітмар]]. Не зважаючы на тое, што фільм атрымаў станоўчыя водгукі, асабліва за сцэнар і выступы Робінза і Фрымэна, касавыя зборы цярпелі няўдачу, сабраўшы ўсяго 16 мільёнаў даляраў падчас першапачатковага паказу. Сярод чыньнікаў такога правалу згадваецца канкурэнцыя з боку такіх фільмаў, як то ''«[[Крымінальнае чытво]]»'' і ''«[[Форэст Гамп]]»'', агульная непапулярнасьць турэмных фільмаў, адсутнасьць жаночых пэрсанажаў і нават назва, якая лічылася незразумелай гледачам. Між тым, у 2015 годзе [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэка Кангрэсу ЗША]] абрала фільм для захаваньня ў [[Нацыянальны рэестар фільмаў|Нацыянальным рэестры фільмаў]], палічыўшы яго культурна і гістарычна значным. Паводле буйной базы зьветак прысьвечанай кінэматографу [[IMDb]], фільм знаходзіцца на епршым радку ў сьпісе 25 лепшых фільмаў у гісторыі. == Сюжэт == У 1947 годзе ў [[Портлэнд (Мэн)|Портлэндзе]], штат [[Мэн (штат)|Мэн]], банкір Эндзі Дзюфрэйн ([[Тым Робінз]]) асуджаны за забойства жонкі і ейнага палюбоўніка да двух пажыцьцёвых тэрмінаў пазбаўленьня волі. Сваё пакараньне ён мусіць адбываць за кратамі ў турме Шаўшэнк. Тамака, зь ім пасябраваў Эліс «Рэд» Рэдынг ([[Морган Фрымэн]]), зьняволены і кантрабандыст, які таксама адбывае пажыцьцёвае зьняволеньне. Рэд набывае ў турме для Эндзі геалягічны малаток з мэтай выбіць з каменьня фігуркі для гульні ў шахматы і вялікі плакат Рыты Гэйўорт. Прызначаны на працу ў турэмнай пральні, Эндзі часта падвяргаецца сэксуальнаму гвалту з боку «Сясьцёр» і іхнага кіраўніка Богза ([[Марк Ролстан]]). У 1949 годзе Эндзі падслухоўвае размову капітана аховы Байрана Гэдлі ([[Клэнсі Браўн]]), які скардзіцца на высокія падаткі на спадчыну, і прапануе яму дапамогу ў тым, каб легальна хаваць грошы. Пасьля шараговага нападу «Сясьцёр» на Эндзі, Гэдлі зьбівае і калечыць іхнага боса Богза, якога пасьля пераводзяць у іншую турму. Пасьля інцыдэнту банда больш не чапае Эндзі. Эндзі пераводзяць у турэмную бібліятэку, дзе ён дапамагае састарэламу зьняволенаму Бруксу Гатлену ([[Джэймз Ўітмар]]). Паступова бібліятэка становіцца кансультацыйным пунктам, дзе Дзюфрэйн дае ахоўнікам турмы фінансавыя і юрыдычныя парады, а таксама дапамагае запаўняць [[падатковыя разьлікі]]. Ацаніўшы таленты Эндзі, начальнік турмы Сэм’юэл Нортан ([[Боб Гантан]]) прыцягвае яго да сваіх фінансавых махінацыяў. Выкарыстоўваючы свае веды працы бюракратычнага апарату і маючы вольны доступ да ажыцьцяўленьня паштовых адпраўленьняў, Дзюфрэйн афармляе камплект дакумэнтаў для нейкага Рэндэла Стывэнза — няіснага пэрсанажа, і залічвае адмытыя грошы Нортана на рахункі, адкрытыя на гэтае імя. За 19 гадоў, праведзеных да гэтага часу Эндзі ў турме, Нортан зь ягонай дапамогай, выкарыстоўваючы практычна дармовую сілу зьняволеных, пракручвае мноства цёмных справаў з дапамогай распрацаванай ім праграмы, адкладае велізарныя сумы грошай на банкаўскія рахункі Рэндала Стывэнза, адначасова паказваючы прэсе, наколькі ўзорна праходзіць выхаваўчы працэс у турме. Дзюфрэйн дапамагае іншым зьняволеным атрымліваць адукацыю. Ён асабіста займаецца з маладым злодзеем Томі Ўільямзам ([[Гіл Бэлоўз]]), асуджаным на невялікі тэрмін. Ён вучыць яго чытаць і пісаць і рыхтуе да здачы тэстаў дзеля атрыманьня атэстату аб адукацыі, які хлопец у выніку атрымлівае. Даведаўшыся пра гісторыю Эндзі, Томі ўспамінае, што раней, адбываючы іншы турэмны тэрмін у іншай турме, ён чуў ад сукамерніка, псыхапата Элма Блатча ([[Біл Болэндэр]]), гісторыю, як той застрэліў уладальніка гольф-клюбу і ягоную каханку, але за гэтае забойства пасадзілі ейнага мужа-банкіра. Эндзі разумее, што гаворка ідзе пра забойства ягонай жонкі і ейнага палюбоўніка, злачынстве, за якое асуджаны і ўжо амаль 20 гадоў сядзіць у турме ён сам. Эндзі спрабуе ўгаварыць Нортана дапамагчы ў пераглядзе ягонай справы, але атрымлівае рашучую адмову, паколькі таму ня трэба, каб Эндзі калі-небудзь выйшаў на волю, бо ён выгадны яму як бясплатны асабісты юрыст-фінансіст, а апынуўшыся на волі, можа праліць сьвятло на ягоныя цёмныя справы. Эндзі адпраўляюць у карцэр на беспрэцэдэнтна доўгі тэрмін, а сам Нортан у гэты час запрашае Томі на начную гутарку за сьценамі турмы, падчас якой Гэдлі з вышкі страляе ў яго і забівае, нібыта пры спробе да ўцёкаў. == Крытыка == ''«Выкупленьне з Шаўшэнку»'' атрымаў вельмі станоўчыя водгукі<ref>[https://hollywoodreporter.com/news/ghostbusters-top-gun-enter-national-849092 «'Ghostbusters,' 'Top Gun,' 'Shawshank' Enter National Film Registry»]. The Hollywood Reporter.</ref><ref>[http://www.torontosun.com/2014/09/18/the-shawshank-redemption-20-years-on-its-still-a-classic «The Shawshank Redemption: 20 years on, it's still a classic»]. Toronto Sun.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090911154037/http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F19991017%2FREVIEWS08%2F910170301%2F1023 «Great Movies: The Shawshank Redemption»]. Chicago Sun-Times.</ref>. Некаторыя крытыкі параўноўвалі фільм зь іншымі добра прынятымі драмамі пра турму, як то ''«[[Чалавек-птушка з Алькатрасу]]»'', ''«[[Палёт над гняздом зязюлі (фільм)|Палёт над гняздом зязюлі]]»'', ''«[[Стрыманы Люк]]»'' і ''«[[Бунт у камэры 11]]»''. Паводле рэцэнзіі Джанэт Масьлін з газэты ''[[New York Times]]'', што роля Фрымэн была ўразьлівай, але яна наракала на тое, што гэты пэрсанажу надавался малая роля. Паводле ейных словаў, выступ Фрымэна быў асабліва кранальны, бо ён вельмі добра прадэманстраваў, як ягоны пэрсанаж стаў залежным ад жыцьця ў сьценах турмы<ref>[https://archive.today/20170222124947/http://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-the-shawshank-redemption-1994 «Film Review; Prison Tale by Stephen King Told Gently, Believe It or Not»]. The New York Times.</ref>. ''[[The Hollywood Reporter]]'' заявіў, што і Фрымэн, і Робінз выдатна сыгралі свае ролі, насычаючы сваіх пэрсанажаў індывідуальнасьцю<ref>[https://hollywoodreporter.com/review/shawshank-redemption-1994-movie-review-932222 «'The Shawshank Redemption': THR's 1994 Review»]{{Недаступная спасылка|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. The Hollywood Reporter.</ref>, а Пітэр Трэвэрз з ''[[Rolling Stone]]'' сказаў, што пара стварыла нешта бясспрэчна магутнае і ўзрушальнае<ref>[https://archive.today/20150130104246/http://www.rollingstone.com/movies/reviews/the-shawshank-redemption-19940101 «The Shawshank Redemption»]. Rolling Stone.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.imdb.com/title/tt0111161/ Выкупленьне з Шаўшэнку] на сайце [[IMDb|Internet Movie Database]] {{ref-en}} * [https://www.allmovie.com/movie/133417/ Выкупленьне з Шаўшэнку]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на сайце AllMovie {{ref-en}} * [https://www.rottentomatoes.com/m/shawshank_redemption Выкупленьне з Шаўшэнку] на сайце Rotten Tomatoes {{ref-en}} [[Катэгорыя:Фільмы 1994 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Драматычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Фільмы пра ўцёкі з турмы]] [[Катэгорыя:Фільмы Фрэнка Дарабонта]] 6l5zl4argty9zaw67s7h6jec0tr0b60 0 239341 2330774 2287777 2022-07-31T12:38:05Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгорыі wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца}} '''Любоў Канстанцінаўна Тарасюк''' (7 сьнежня 1953, в. Пінкавічы, [[Пінскі раён]], [[Пінская вобласьць]] — 16 чэрвеня 2006, в. Пінкавічы, [[Пінскі раён]], [[Берасьцейская вобласьць]]) — беларуская паэтка, літаратуразнаўца. == Біяграфія == Нарадзілася 7 сьнежня 1953 году ў в. [[Пінкавічы]] [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Пінская вобласьць|Пінскай вобласьці]] ў сям’і рабочых. Бацька, Канстанцін Міхайлавіч, працаваў рабочым, загадчыкам гаспадарчай часткі на розных прадпрыемствах [[Пінск]]у, маці, Надзея Паўлаўна, — у пінскім гатэлі. У 1970 годзе скончыла з залатым медалём Пінкавіцкую сярэднюю школу імя Якуба Коласа. Значны ўнёсак у фармаванне сьветапогляду Тарасюк зрабіў настаўнік беларускай мовы і літаратуры, заснавальнік літаратурна-краязнаўчага музэю Якуба Коласа ў Пінкавічах Іван Калоша<ref name="Pina">[http://www.brestspring.com/index.php?id=8609&year=2014&page=33 На Палессі ўшануюць імя літаратуразнаўцы Любові Тарасюк]</ref>. У 1975 годзе скончыла [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] з чырвоным дыплёмам<ref name="60god">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/442-7-snezhnya-2013-g-60-gadou-z-dnya-naradzhennya-lyuby-lyubovi-kanstantsinauny-tarasyuk-1953-2006-paetesy-krytyka-litaraturaznautsy/442-7-snezhnya-2013-g-60-gadou-z-dnya-naradzhennya-lyuby-lyubovi-kanstantsinauny-tarasyuk-1953-2006-paetesy-krytyka-litaraturaznautsy 7 снежня 2013 г. — 60 гадоў з дня нараджэння Любы (Любові Канстанцінаўны) Тарасюк (1953—2006), паэтэсы, крытыка, літаратуразнаўцы]</ref>. Адзіная на сваім курсе атрымала Ленінскую прэмію і выступала на розных навуковых канфэрэнцыях па хадатайніцтвах [[Ніл Гілевіч|Ніла Гілевіча]] і [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]]<ref name="Pina"/>. Працягвала вучобу ў асьпірантуры, пасьля заканчэньня якой з 1978 году працавала выкладніцай. У 1980 годзе атрымала навуковую ступень [[Кандыдат філялягічных навук|кандыдаткі філялягічных навук]]. У 1986 годзе стала дацэнткай Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. З 1993 году да верасьня 2005 году працавала ў Беларускім дзяржаўным ўнівэрсытэце на катэдры гісторыі беларускай літаратуры<ref name="60god"/>. Выкладала гісторыю беларускай літаратуры ХІХ — пачатку ХХ ст. і вусную народную творчасьць. Сябра [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] з 1981 году. Уваходзіла ў Раду [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]], рэдакцыйную калегію часопісу «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]». У 1991—2005 гадох узначальвала суполку Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў на філялягічным факультэце БДУ. Памерла 16 чэрвеня 2006 году ў в. [[Пінкавічы]] [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Пахаваная на мясцовых могілках. == Творчасьць == Першы твор надрукаваны ў 1966 годзе ў газэце «[[Піянер Беларусі]]». У 1973 годзе ў часопісы «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]» надрукаваная падборка вершаў. У 1983 годзе ў серыі «Першая кніга паэта» выйшла кніга паэзіі «Смага ракі». Апошнюю кнігу Тарасюк «Апалогія красы» выдала ў 2003 годзе. Дасьледавала клясычную і сучасную паэзію. Аўтарка звыш за 200 навукова-мэтадычных працаў<ref>[http://media-polesye.by/news/lyubov-tarasyuk-moy-bereg-rodnoy-polese-14524/ Любовь Тарасюк. Мой берег родной… Полесье]</ref>, у тым ліку манаграфій «Вернасьць вытокам: фальклёрныя традыцыі ў сучаснай беларускай паэзіі» (1985), «Мастацкія кірункі і плыні ў беларускай паэзіі ХІХ — пачатку ХХ ст.» (1999). == Творы == * «Смага ракі» (1983) * «Апалогія красы» (2003) == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Тарасюк, Любоў Канстанцінаўна}} [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Сябры Таварыства беларускай мовы]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся 7 сьнежня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1953 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 16 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 2006 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Пінскім раёне]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Пінскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Кандыдаты філялягічных навук]] tlxp4msajqgse8k03sclaiwi4dhynb9 2330775 2330774 2022-07-31T12:41:56Z Гарбацкі 13252 Дапоўненая інфармацыя wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца|Мова=Беларуская|Значныя творы=Смага ракі (1983), Апалогія красы (2003)|Дэбют=1973}} '''Любоў Канстанцінаўна Тарасюк''' (7 сьнежня 1953, в. Пінкавічы, [[Пінскі раён]], [[Пінская вобласьць]] — 16 чэрвеня 2006, в. Пінкавічы, [[Пінскі раён]], [[Берасьцейская вобласьць]]) — беларуская паэтка, літаратуразнаўца. == Біяграфія == Нарадзілася 7 сьнежня 1953 году ў в. [[Пінкавічы]] [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Пінская вобласьць|Пінскай вобласьці]] ў сям’і рабочых. Бацька, Канстанцін Міхайлавіч, працаваў рабочым, загадчыкам гаспадарчай часткі на розных прадпрыемствах [[Пінск]]у, маці, Надзея Паўлаўна, — у пінскім гатэлі. У 1970 годзе скончыла з залатым медалём Пінкавіцкую сярэднюю школу імя Якуба Коласа. Значны ўнёсак у фармаванне сьветапогляду Тарасюк зрабіў настаўнік беларускай мовы і літаратуры, заснавальнік літаратурна-краязнаўчага музэю Якуба Коласа ў Пінкавічах Іван Калоша<ref name="Pina">[http://www.brestspring.com/index.php?id=8609&year=2014&page=33 На Палессі ўшануюць імя літаратуразнаўцы Любові Тарасюк]</ref>. У 1975 годзе скончыла [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] з чырвоным дыплёмам<ref name="60god">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/442-7-snezhnya-2013-g-60-gadou-z-dnya-naradzhennya-lyuby-lyubovi-kanstantsinauny-tarasyuk-1953-2006-paetesy-krytyka-litaraturaznautsy/442-7-snezhnya-2013-g-60-gadou-z-dnya-naradzhennya-lyuby-lyubovi-kanstantsinauny-tarasyuk-1953-2006-paetesy-krytyka-litaraturaznautsy 7 снежня 2013 г. — 60 гадоў з дня нараджэння Любы (Любові Канстанцінаўны) Тарасюк (1953—2006), паэтэсы, крытыка, літаратуразнаўцы]</ref>. Адзіная на сваім курсе атрымала Ленінскую прэмію і выступала на розных навуковых канфэрэнцыях па хадатайніцтвах [[Ніл Гілевіч|Ніла Гілевіча]] і [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]]<ref name="Pina"/>. Працягвала вучобу ў асьпірантуры, пасьля заканчэньня якой з 1978 году працавала выкладніцай. У 1980 годзе атрымала навуковую ступень [[Кандыдат філялягічных навук|кандыдаткі філялягічных навук]]. У 1986 годзе стала дацэнткай Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. З 1993 году да верасьня 2005 году працавала ў Беларускім дзяржаўным ўнівэрсытэце на катэдры гісторыі беларускай літаратуры<ref name="60god"/>. Выкладала гісторыю беларускай літаратуры ХІХ — пачатку ХХ ст. і вусную народную творчасьць. Сябра [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] з 1981 году. Уваходзіла ў Раду [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]], рэдакцыйную калегію часопісу «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]». У 1991—2005 гадох узначальвала суполку Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў на філялягічным факультэце БДУ. Памерла 16 чэрвеня 2006 году ў в. [[Пінкавічы]] [[Пінскі раён|Пінскага раёну]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Пахаваная на мясцовых могілках. == Творчасьць == Першы твор надрукаваны ў 1966 годзе ў газэце «[[Піянер Беларусі]]». У 1973 годзе ў часопісы «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]» надрукаваная падборка вершаў. У 1983 годзе ў серыі «Першая кніга паэта» выйшла кніга паэзіі «Смага ракі». Апошнюю кнігу Тарасюк «Апалогія красы» выдала ў 2003 годзе. Дасьледавала клясычную і сучасную паэзію. Аўтарка звыш за 200 навукова-мэтадычных працаў<ref>[http://media-polesye.by/news/lyubov-tarasyuk-moy-bereg-rodnoy-polese-14524/ Любовь Тарасюк. Мой берег родной… Полесье]</ref>, у тым ліку манаграфій «Вернасьць вытокам: фальклёрныя традыцыі ў сучаснай беларускай паэзіі» (1985), «Мастацкія кірункі і плыні ў беларускай паэзіі ХІХ — пачатку ХХ ст.» (1999). == Творы == * «Смага ракі» (1983) * «Апалогія красы» (2003) == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Тарасюк, Любоў Канстанцінаўна}} [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Сябры Таварыства беларускай мовы]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся 7 сьнежня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1953 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 16 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 2006 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Пінскім раёне]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Пінскім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Кандыдаты філялягічных навук]] bjwgbgacg7n5f8mr72plg80uv2eqcp8 0 242716 2330798 2217051 2022-07-31T14:03:45Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Навуковец}} '''Рэната Салецл''' ({{мова-sl|Renata Salecl}}; нар. 1962 годзе, [[Словень-Градэц]]) — славенская [[філязофія|філёзафка]], [[сацыялягія|сацыёляг]] і тэарэтык [[права]]. Яна зьяўляецца навуковым супрацоўнікам Інстытута крыміналістыкі юрыдычнага факультэту [[Люблянскі ўнівэрсытэт|Люблянскага ўнівэрсытэта]] і займае прафэсарскую пасаду ў [[Бэркбэк-каледж|Бэркбэк-каледжы]] [[Лёнданскі ўнівэырсытэт|Лёнданскага ўнівэырсытэту]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130926143218/http://www.bbk.ac.uk/law/our-staff/ft-academic/renata-salecl/biographical-details «Biographical details»]. School of Law, Birkbeck College.</ref>. Салецл ёсьць запрошаным прафэсарам [[Лёнданская школа эканомікі|Лёнданскай школы эканомікі]], дзе чытала лекцыі на тэму [[эмоцыя]]ў і [[закон (права)|закону]]. Кожны год яна чытае лекцыі ў [[юрыдычная школа імя Бэнджаміна Н. Кардоса|юрыдычнай школе імя Бэнджаміна Н. Кардоса]] па [[псыхааналіз]]е і праве<ref>[https://web.archive.org/web/20140225105312/http://www.cardozo.yu.edu/visiting-international-faculty-and-scholars «Visiting international faculty»]. Benjamin N. Cardozo School of Law.</ref>, а таксама вядзе курсы па [[нэўралёгія|нэўралёгіі]] і праве<ref>[https://web.archive.org/web/20140225102555/http://www.cardozo.yu.edu/courses/neuroscience-and-law «Course Number 7338: Neuroscience and law»]. Benjamin N. Cardozo School of Law.</ref>. З 2012 году Салецл была запрошаным прафэсарам катэдры сацыяльных навук, здароўя і мэдыцыны [[Лёнданскі каралеўскі каледж|Лёнданскага каралеўскага каледжа]]. Ейныя кнігі перакладзены на пятнаццаць моваў. У 2017 годзе была абраная чальцом [[Славенская акадэмія навук і мастацтваў|Славенскай акадэміі навук і мастацтваў]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.ted.com/speakers/renata_salecl Рэната Салецл]. TED. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Салецл, Рэната}} [[Катэгорыя:Славенскія філёзафы]] [[Катэгорыя:Славенскія сацыёлягі]] 6jfrbzncgyx14ay1n1gl8sij7ibv64f 0 246874 2330884 2330522 2022-08-01T09:23:17Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Галкі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = |Трансьлітараваная назва = Hałki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1512 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Брагінскі раён|Брагінскі]] |Сельсавет = [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 113 |Год падліку колькасьці = 2004 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 34 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 29 |Даўгата сэкундаў = 27 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Га́лкі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}'''</ref>. — [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Новаялчанскі сельсавет|Новаялчанскага сельсавету]]. Да 26 верасьня 2006 году вёска ўваходзіла ў склад [[Асарэвіцкі сельсавет|Асарэвіцкага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20190922194610/http://pravo.by/pdf/2006-175/2006-175(003-054).pdf «Об изменении административно-территориального устройства районов Гомельской области». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 26 сентября 2006 г. № 295]{{Ref-ru}}</ref>. == Геаграфія == === Разьмяшчэньне === За 36 км на паўднёвы ўсход ад [[Брагін]]а, 13 км ад чыгуначнай станцыі Ёлча (на лініі [[Оўруч]] — [[Палтава]]), 150 км ад [[Гомель|Гомеля]], 1 км ад дзяржаўнай мяжы з Украінай. == Транспартная сістэма == Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[аўтамабільная дарога|аўтадарозе]] [[Камарын]] — Брагін. Пляноўка складаецца з крывалінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. На поўначы ўчастак адасобленай забудовы — кароткая дугападобная вуліца. Жылыя хаты драўляныя, сядзібнага тыпу. == Гісторыя == Выяўленыя археолягамі паселішча эпохі неаліту (250 м на паўднёвы захад ад вёскі), паселішча раньняга жалезнага веку і эпохі Кіеўскай Русі (500 м на ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Стонча) сьведчаць пра засяленьне тутэйшых месцаў з глыбокай старажытнасьці. === Вялікае Княства Літоўскае === «''Сяло Брагінскае''» Галкі ўпершыню згаданае ў Акце абмежаваньня Брагінскай воласьці, датаваным 7 сакавіка 1512 году, і прызначалася каралём Жыгімонтам Старым князю Міхаілу Васільевічу Збараскаму, родапачынальніку князёў Вішнявецкіх{{заўвага|У 1490, 1511, 1512 гадах ён ужо, бывала, падпісваўся Вішнявецкім, а ў 1517 годзе, незадоўга да сьмерці, Вішнявецкім і Збараскім<ref>Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. — Warszawa, 1895. S. 553</ref>.}}: «''Лета Божага тысяча пяцьсот дванаццатага месяца марца сёмага дня_За Указам Гасударскім Найясьнейшага Караля Яго Міласьці Зыгмонта, а за паданым чалабіцьцем князя Міхайла Васілевіча Збараскага, я, Іван Андрэевіч Кміцічаў, дзяржаўца трактамірскі і дымірскі, дваранін Яго Міласьці Каралеўскай, выехаўшы на імене воласьці Брагіня, каторага воласьць раней прыналежная была да Яго Міласьці Гасудара Караля Вялікага Князя Літоўскага, аглядаў я рубеж той воласьці, каторая пачынаецца з гары рэчкаю Брагінкаю ўніз да ракі Дняпра, а Дняпром угору да сяла Брагінскага Гал''эк''{{заўвага|Тэкст абмежаваньня Брагінскай воласьці 1512 г. у фондах НГАБ у Менску (раней у фондах НГАБ у Горадні) вядомы з актавай кнігі Мазырскага гродзкага суда як запіс ад 2 жніўня 1776 г., таму ў ім прысутныя і палянізмы.}}, ад таго сяла ідучы да места Брагіня ад рогу вострава Юркоўскага…''»<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049адв.</ref>{{заўвага|Поўны зьмест дамэнту гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/braginski_akt_1512_g/0-140# С. Бельскі. Акт абмежаваньня Брагінскай воласьці]}}. У 1514 годзе{{Заўвага|М. К. Любаўскі меркаваў, што падараваньне адбылося ў год праведзенага абмежаваньня — 1512, гл.: Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Исторические очерки / М. К. Любавский – Москва: Университетская типография, 1892. С. 239}} кароль падараваў князю «''тую волостку Брягин з местом и с корчмами, и з мытом, и з городищом, и со всими селы, и з людми, кром тых сел, што первеи того кому у тои волости будем дали''»<ref>Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511—1518). Užrašymų knyga 9 / Metryka Litewska. Księga Nr 9 / 9 księga wpisów / Księga-kontynuacja (1508—1518). Wydał K. Pietkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). — Vilnius: Žara, 2002 [2004]. С. 240</ref>. Брагінская воласьць (і сяло Галкі) належала да [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Напярэдадні падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва, названае княствам (разам з Брагінам і Галкамі), як раней Падляская і Валынская землі, было далучана («''вернута''») да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 77 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>. === Карона Каралеўства Польскага === У сакавіку 1574 году маёнтак Брагін быў падзелены паміж унукамі князя М. В. Збараскага князямі Аляксандрам і Міхаілам Аляксандравічамі Вішнявецкімі. «''Село Галки з людми данными, данью грошовою и медовою, з дубровами, с чертежами, лесы, полми, сеножатми, гоны бобровыми и ловы пташиными''» дасталося князю Міхаілу<ref>Спиридонов М. Ф. Акт о разделе имения Брягин. 1574 г. // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 1. – Мінск, 2000. С. 189</ref>{{заўвага|Нядаўна чарнігаўскі гісторык І. В. Кандрацьеў беспадстаўна выказаўся пра тое, што князі Вішнявецкія ў 1574 г., сярод іншых памежных сёлаў, нібыта прыналежных раней да Любецкага староства, прыгарнулі да Брагіна і Галкі<ref>Kondratiew I. Wyznaczanie granic międzypaństwowych i administracyjnych na ziemi czernihowsko-siewierskiej w XVI–XVII wieku. // Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego. / pod redakcją Doroty Michaluk. – Ciechanowiec: Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu-Instytucja Kultury Województwa Podlaskiego-Archiwum Główne Akt Dawnych, 2021. S. 140</ref>. Вышэйзгаданая звестка на 1512 год засталася аўтару невядомай. Раней, не сустрэўшы Галкі ні ў адной люстрацыі Любецкага староства, залічыў паселішча ў склад апошняга выключна з-за разьмяшчэньня яго між вёскамі Вяльле і Асарэвічы, што сам і адзначыў<ref>Кондратьєв І. В. Брагінщина у складі Любецько-Лоєвського староства Київського воєводства. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). – Минск, 2017. С. 17</ref>. Ці ня лепш было абмежавацца любецкім селішчам Галькаў (Halków), пра якое сапраўды ёсьць сьведчаньні ў крыніцах<ref>Metryka Litewska. Księga wpisów. Nr. 131. Opracował Andrzej Rachuba. — Warszawa, 2001. S. 152, 153</ref>?}}. Палову Брагінскага замку і места зь сёламі, у ліку якіх Галкі, атрымаў у спадчыну ад праваслаўных князёў дзеда і бацькі Міхайлаў Вішнявецкіх католік князь [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмі Міхал Вішнявецкі]], будучы ваявода рускі і правадыр барацьбы з «хмяльніччынай» ў Кароне. У 1638 годзе ён заставіў сваю фартуну на чатыры гады за 65 000 злотых пану Мікалаю Лосятынскаму<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5-6</ref>. На 1683 год у вёсцы Галкі Брагінскіх добраў пана Канецпольскага{{Заўвага|Пасля князёў Вішнявецкіх малодшай лініі імі да канца лета 1682 г. валодаў кракаўскі кашталян пан Станіслаў Канецпольскі.}} было 18 дымоў (×6 — прыблізна 108 жыхароў). Пазьней частка вяскоўцаў з-за гвалту, як ад казакоў, так і ад жаўнераў урадавых войскаў, адыйшла ў іншыя, больш спакойныя мясьціны, пра што паведамлялі пад прысягай у Оўруцкім гродзкім судзе сьведкі мешчанін Юры Андрыевіч і лясьнічы Лаўрын 14 верасьня 1686 году.<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 489, 550 — 551</ref>{{Заўвага|Выдаўцы адпаведнага дакумэнта ў «Архиве Юго-Западной России» падалі назву вёскі як Hatki (замест Hałki), але колькасьць адыйшоўшых дымоў (ośm) адпавядае колькасьці тых, што засталіся ды паднявольна ўтрымлівалі казакоў Апостала Шчуроўскага (dziesięć).}}. 28 чэрвеня 1687 году Галкі названыя ў справе Оўруцкага [[гродзкі суд|гродзкага суда]] сярод паселішчаў часткі Брагінскага маёнтку ваяводзіча бэлзскага, каралеўскага палкоўніка Яна Аляксандра Канецпольскага, зруйнаваных працяглым (ад лістапада 1686 году да самых [[сёмуха|świątek zielonych]]) пастоем рэестравых казакоў запароскага палкоўніка Паўла Апостала Шчуроўскага. У 10 яго пазасталых дымах (каля 60 жыхароў) разьмясьціліся на пакорм 12 казакоў і 10 коней. Вяскоўцаў прымусілі справіць 3 вазы, кожны з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2,8237 л}} дзёгцю; зь іх выбралі здору, солі на 45 злотых, гарэлкі, рыбы, мяса, алею, тытуню, хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, абутку на 67 злотых; асобна пану палкоўніку Шчуроўскаму і сотніку Русановічу далі 126 злотых, 18 вёдраў {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}}, 139 вёдраў аўсу, солі на 3 злотыя<ref>Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 151—152</ref>. Згодна з «Тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 г.», складзеным на падставе папярэдняй люстрацыі, вёска Галкі — у палове Брагінскага маёнтку, якую дагэтуль шмат гадоў трымаў у заставе ад паноў Канецпольскіх дорпацкі падкаморы пан Аляксандар Антоні Бандынэлі<ref>Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 283—285</ref>. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні ў родзе Вішнявецкіх]] ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia... na Brahiniu»<ref>Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. – Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485</ref>. На 1754 год з 25 двароў (прыблізна 150 жыхароў) вёскі Галкі Брагінскага маёнтку выплачвалася «do grodu» (Оўруцкага замка) 3 злотыя, 26 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 15 злотых і 16 грошаў<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 187</ref>. У тым жа годзе маёнтак Брагін быў куплены ў княгіні Эльжбэты, дачкі Міхала Сэрвацыя, Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім. Перапісы габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Галках адпаведна 4, 4 чалавек (głow), прыналежных да Брагінскага кагалу, і хрысьціяніна (пагалоўшчыне не падлягаў)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. – Киев, 1890. С. 302, 392, 711</ref>{{Заўвага|На Гэнэральнай мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» [[Вялікі гістарычны атляс Беларусі|Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі]], на якой адлюстраваная сытуацыя пярэдадня падзелаў Рэчы Паспалітай, Галкі пазначаны ў складзе Лоеўскага графства стражніка літоўскага Юзафа Юдыцкага і яго нашчадкаў на тэрыторыі Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва ВКЛ (Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122.), што супярэчыць усім прыведзеным вышэй сьведчаньням. Галкі, хоць і разьмешчаныя паміж колішнімі любецкімі сёламі Асарэвічы і Вяльле, але ніколі да Любецка-Лоеўскага староства не належалі і не падзялялі лёс апошняга ў XVII ст., калі частка яго далучана да Вялікага Княства.}}. === Расейская імпэрыя === У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1793 годзе Галкі апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182</ref>. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах рэвізіі 1795 году, вядома, што вёскі Галкі, Бярозкі, Савічы, сёлы Ёлча, Грушна і іншыя былі ў заставе ў пана Ігнацыя Шышкі, а належалі ротмістру троцкаму пану Валенцію Зялёнку<ref>Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>{{Заўвага|Відавочна, зноў жа застаўным правам, бо ў XIX ст. тыя паселішчы названыя ўласнасьцю Ракіцкіх.}}. Паводле энцыкляпэдыі [[Гарады і вёскі Беларусі]] ў 1811 годзе — уладаньне паноў Ракіцкіх. У 1850 годзе ў вёсцы было 14 двароў. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» засьведчана, што 91 жыхар вёскі Галкі быў прыхаджанінам Ёлчанскай Сьвята-Міхайлаўскай царквы<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 706</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Ёлчанскай воласьці. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Галкі заставаліся ў прыходзе Міхайлаўскай царквы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 75</ref>. На 1897 год налічвалася 35 двароў, 250 жыхароў, дзейнічала карчма. У 1909 годзе ў вёсцы 50 двароў, 234 жыхары<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 35</ref>. === Найноўшая гісторыя === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Галкі ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Пасьля вяртаньня ў склад [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 сьнежня 1927 году вёска зьяўлялася цэнтрам [[Галкаўскі сельсавет|Галкаўскага сельсавету]] Камарынскага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году — [[Гомельская акруга|Гомельскай]] акругі. У 1929 годзе арганізаваны [[калгас]]. З 29 лютага 1938 году Камарынскі раён увайшоў у склад Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў верасьні 1943 году акупанты спалілі 99 двароў, забілі 18 жыхароў. У баях, якія тут вялі 9-ы гвардзейскі стралковы і 7-ы гвардзейскі кавалерыйскі карпусы, загінулі 295 салдат, у іх ліку [[Герой Савецкага Саюзу|Героі Савецкага Саюзу]] К. Д. Грыцынін і Т. Т. Міндзігулаў, якія былі пахаваны ў брацкай магіле на паўднёва-заходняй ускраіне вёскі. Адважна змагаўся полк пад камандаваньнем А. П. Сярогіна. Многім байцам і камандзірам прысвоена званьне Героя. З 8 студзеня 1954 году ў складзе Камарынскага раёну Гомельскай вобласьці. 25 сьнежня 1962 году Камарынскі раён скасаваны, Галкі апынуліся ў межах Брагінскага раёну. У складзе калгасу імя М. В. Фрунзэ (цэнтар — вёска Асарэвічы). == Насельніцтва == === Дынаміка === * 1850 год — 14 двароў. * 1897 год — 35 двароў, 250 жыхароў (паводле перапісу). * 1908 год — 50 двароў. * 1940 год — 106 двароў, 316 жыхароў. * 1959 год — 423 жыхара (паводле перапісу). * 2004 год — 63 гаспадаркі, 113 жыхароў. * 2006 год (01.01.2006) — 60 гаспадарак, 105 чалавек, зь якіх 7 ва ўзросьце да 16 гадоў, 42 — у працаздольным і 56 — старэйшым за працаздольны. == Вядомыя выхадцы == * Дзьмітры Шыраканаў — акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, доктар філязофскіх навук, прафэсар<ref>[http://nasb.gov.by/rus/members/academicians/shirokanov.php]</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} [[Катэгорыя:Новаялчанскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Брагінскага раёну]] 230o0u3cptwp31eqvhhhyp3o2umt30l 0 248930 2330868 2275901 2022-08-01T08:00:28Z W 11741 +[[Падатковы разьлік]] wikitext text/x-wiki {{Заканадаўчы акт |від = [[кодэкс]] |назва = Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь |нумар = 166-З |прыняты = [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палатай прадстаўнікоў]]<br>{{Дата пачатку|15|11|2002|1}} |галасаваньне ніжняй палаты = |ухвалены = [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Саветам Рэспублікі]]<br>{{Дата пачатку|2|12|2002|1}} |галасаваньне верхняй палаты = |падпісаны = [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнтам Беларусі]]<br>{{Дата пачатку|19|12|2002|1}} |набыў моц = {{Дата пачатку|10|1|2003|1}} |апублікаваны = 9—{{Дата пачатку|10|1|2003|1}}<br>Газэта «[[Зьвязда]]», № 4—6 (24688—24690)<ref>{{Артыкул|аўтар=А.Лукашэнка.|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь (пачатак)|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=9 студзеня 2003|нумар=4 (24688)|старонкі=2, 3|issn=1990-763x}}</ref><ref name="в">{{Артыкул|аўтар=А.Лукашэнка.|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь (заканчэньне)|спасылка=|выданьне=Зьвязда|тып=|год=10 студзеня 2003|нумар=5-6 (24689-24690)|старонкі=7|issn=}}</ref> |дзейная рэдакцыя = |Вікікрыніцы = }} '''Падатко́вы ко́дэкс Рэспу́блікі Белару́сь''' — звод [[заканадаўства]] Беларусі аб [[Падатак|падатках]] і зборах у [[бюджэт]], які набыў моц у студзені 2003 году. Паводле 1-га артыкула, «рэгулюе [[Улада|ўладныя]] адносіны па ўстанаўленьні і ўвядзеньні, зьмяненьні і спыненьні дзеяньня падаткаў і збораў ды адносіны, якія ўзьнікаюць у працэсе выкананьня падатковага [[Абавязак|абавязку]], ажыцьцяўленьня падатковага кантролю і абскарджаньня рашэньняў падатковых органаў і дзеяньняў іх службовых асобаў, а таксама ўстанаўлівае правы і абавязкі плацежнікаў падаткаў і збораў ды падатковых органаў». На 2021 год налічваў 386 артыкулаў і падзяляўся на Агульную і Асаблівую часткі з 4-мі разьдзеламі ў кожнай, а таксама ўлучаў 27 Дадаткаў. На 2021 год Падатковы кодэкс Беларусі дзейнічаў з 24-ма зьмяненьнямі і дапаўненьнямі 2003—2016 і 2018 гадоў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь (Агульная частка) ад 19 сьнежня 2002 г. № 166-З|спасылка=https://ssrlab.by/wp-content/uploads/2021/07/padatkovy-kodeks-respubliki-belarus.pdf|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня АІПІ|дата публікацыі=10 жніўня 2021|дата доступу=4 кастрычніка 2021}}</ref>. 10 жніўня 2021 году [[Аб’яднаны інстытут праблемаў інфарматыкі]] НАНБ абнародаваў беларускі [[пераклад]] Агульнай часткі Падатковага кодэксу са зьмяненьнямі і дапаўненьнямі паводле Закону ад 30 сьнежня 2018 г. № 159-З<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь (Агульная частка)|спасылка=https://ssrlab.by/8633|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=10 жніўня 2021|дата доступу=4 кастрычніка 2021}}</ref>. == Агульная частка == Агульная частка Падатковага кодэксу Беларусі налічвала 111 артыкулаў у складзе 4-х разьдзелаў: 1) «Агульныя палажэньні»; 2) «Падатковы абавязак»; 3) «Улік плацежнікаў. Падатковы кантроль»; 4) «Абскарджаньне рашэньняў падатковых органаў. Падатковыя і мытныя органы». Найбольшым зь іх быў 1-ы разьдзел з 38 артыкулаў. У 2-м артыкуле Кодэксу згадвалася 8 прынцыпаў [[Падаткаабкладаньне|падаткаабкладаньня]] ў Беларусі: 1) [[Законнасьць|законнасьці]]; 2) абавязковасьці, 3) роўнасьці без увагі да асобы і яе [[Веравызнаньне|веравызнаньня]] і [[Народнасьць|народнасьці]], 4) меркаванай сумленнасьці падаткаплатніка да пісьмовага [[доказ]]у адваротнага, 5) справядлівасьці з абкладаньнем плацежніцы і плацежніка адным падаткам толькі аднойчы за падатковы пэрыяд, 6) устойлівасьці заканадаўства цягам фінансавага году, 7) абнародаваньня заканадаўства, 8) гаспадарчай абгрунтаванасьці з улікам раўнавагі выдаткаў і [[даход]]аў бюджэту. Таксама «не дапускаецца ўсталяваньне падаткаў, збораў і [[Ільгота|льготаў]] па іх выплаце, якія наносяць шкоду нацыянальнай [[Бясьпека|бясьпецы]] Рэспублікі Беларусь, яе тэрытарыяльнай цэласнасьці, палітычнай і фінансавай стабільнасьці, у тым ліку тых, якія абмяжоўваюць вольнае перамяшчэньне [[Фізычная асоба|фізычных асобаў]], перамяшчэньне [[тавар]]аў ці фінансавых сродкаў у межах тэрыторыі Рэспублікі Беларусь ці тых, якія ствараюць у парушэньне Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь і прынятых у адпаведнасьці зь ёй заканадаўчых актаў іншыя перашкоды для ажыцьцяўленьня [[Прадпрымальніцтва|прадпрымальніцкай]] і іншай дзейнасьці арганізацыяў і фізычных асобаў». Паводле 4-га артыкула, «тэрмін, які падлічваецца [[Тыдзень|тыднямі]], сканчаецца ў апошні [[працоўны дзень]] апошняга тыдня тэрміну. Пры гэтым тыднем прызнаецца пэрыяд, які складаецца зь 5 працоўных дзён, якія ідуць запар. У выпадках, калі апошні дзень тэрміну, усталяванага для зьдзяйсьненьня дзеяньня, прыпадае на дзень, які прызнаецца ў адпаведнасьці з заканадаўствам [[выхадны]]м днём і непрацоўным [[Сьвяты Беларусі#Дзяржаўныя|дзяржаўным сьвятам]], днём заканчэньня тэрміну лічыцца найбліжэйшы наступны працоўны дзень»<ref name="а"/>. Згодна з 6-м артыкулам Кодэксу «падаткам прызнаецца абавязковы індывідуальны бязвыплатны плацеж, які зьбіраецца з арганізацыяў і фізычных асобаў у форме адчужэньня [[Грошы|грашовых]] сродкаў, якія належаць ім на праве [[Уласнасьць|ўласнасьці]], гаспадарчага [[Вядзеньне|вядзеньня]] ці апэратыўнага [[Кіраваньне|кіраваньня]], у рэспубліканскі і мясцовыя бюджэты». Пры гэтым зборам прызнаецца абавязковы плацеж у рэспубліканскі і мясцовыя бюджэты, які зьбіраецца з арганізацыяў і фізычных асобаў «ў выглядзе адной з умоваў зьдзяйсьненьня ў дачыненьні да іх дзяржаўнымі органамі, у тым ліку мясцовымі [[Савет дэпутатаў|Саветамі дэпутатаў]], [[Выканаўчы камітэт|выканаўчымі]] і распарадчымі органамі, іншымі ўпаўнаважанымі арганізацыямі і службовымі асобамі, юрыдычна значных дзеяньняў». Таксама «падатак лічыцца ўсталяваным у выпадку, калі вызначаныя плацежнікі і наступныя элемэнты падаткаабкладаньня: 1) аб’ект падаткаабкладаньня; 2) [[падатковая база]]; 3) [[падатковая стаўка]]; 4) падатковы пэрыяд; 5) парадак падліку; 6) парадак і тэрміны выплаты». Урэшце «пры ўсталяваньні збору вызначаюцца яго плацежнікі і аб’екты абкладаньня, стаўкі і тэрміны выплаты». У 7-м артыкуле згадвалася, што «рэспубліканскімі прызнаюцца падаткі і зборы, усталяваныя Падатковым кодэксам, [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнтам Рэспублікі Беларусь]], ці міжнароднымі дамовамі, якія складаюць права [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]], і абавязковыя да выплаты на ўсёй тэрыторыі Рэспублікі Беларусь». У сваю чаргу «мясцовымі прызнаюцца падаткі і зборы, усталяваныя [[Нарматыўны прававы акт|нарматыўнымі прававымі актамі]] мясцовых Саветаў дэпутатаў». Паводле 8-га артыкула, «да рэспубліканскіх падаткаў і збораў адносяцца: 1) [[падатак на дададзеную вартасьць]]; 2) [[акцыз]]ы; 3) [[падатак на прыбытак]]; 4) [[падатак на даход]]ы замежных арганізацыяў, якія не ажыцьцяўляюць дзейнасьць у Рэспубліцы Беларусь праз пастаяннае прадстаўніцтва; 5) [[падаходны падатак]] зь фізычных асобаў; 6) [[Падатак на нерухомасьць|падатак на нерухомую]] [[маёмасьць]]; 7) [[зямельны падатак]]; 8) [[экалягічны падатак]]; 9) [[падатак за здабычу]] прыродных рэсурсаў; 10) [[афшор]]ны збор; 11) [[герб]]авы збор; 12) [[консульскі збор]]; 13) дзяржаўнае [[мыта]]; 14) [[патэнт]]ныя мыты; 15) мыты, мытныя зборы і мытныя плацяжы ў дачыненьні да тавараў для асабістага карыстаньня; 15) [[утылізацыйны збор]]. Згодна зь 9-м артыкулам «да мясцовых падаткаў і збораў адносяцца: 1) падатак за валоданьне [[сабака]]мі; 2) [[курорт]]ны збор; 3) збор з [[Нарыхтоўка|нарыхтоўнікаў]]»<ref name="а"/>. === Агульныя палажэньні === Першы разьдзел Падатковага кодэксу зьмяшчаў 38 артыкулаў у складзе 3-х главаў: 1) «Агульныя палажэньні»; 2) «Плацежнікі падаткаў і збораў. Падатковыя агенты і іншыя асобы»; 3) «Элемэнты падаткаабкладаньня». Найбольшай была 2-я глава з 16 артыкулаў (14—29), дзе акрэсьліваліся: плацежніцы і плацежнікі падаткаў і збораў, месцазнаходжаньне арганізацыі, жыхары Беларусі і месцажыхарства; [[індывідуальныя прадпрымальнікі]], узаемазалежныя асобы, абавязкі і правы плацежніцаў і плацежнікаў, падатковыя агенты, права на прадстаўніцтва ў падатковых дачыненьнях і дзеяньні прадстаўнікоў падаткаплатніка; права на ўдзел у падатковых дачыненьнях, парадак узаемадзеяньня з плацежніцай і плацежнікам, асабісты кабінэт падаткаплатніка і падатковая таямніца. Згодна зь 15-м артыкулам «Беларуская арганізацыя мае статус падатковага рэзыдэнта Рэспублікі Беларусь і выконвае падатковыя абавязкі ў дачыненьні да даходаў ад крыніцаў у Рэспубліцы Беларусь, даходаў ад крыніцаў за [[Межы Беларусі|межамі Рэспублікі Беларусь]], а таксама ў дачыненьні да маёмасьці, разьмешчанай як на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, так і за яе межамі. Замежная арганізацыя не зьяўляецца падатковым рэзыдэнтам Рэспублікі Беларусь і выконвае падатковыя абавязкі толькі па дзейнасьці, якая ажыцьцяўляецца ў Рэспубліцы Беларусь, ці ў дачыненьні да даходаў ад крыніцаў у Рэспубліцы Беларусь, а таксама ў дачыненьні да маёмасьці, разьмешчанай на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь». Паводле 17-га артыкула, «падатковымі рэзыдэнтамі Рэспублікі Беларусь прызнаюцца фізычныя асобы, якія фактычна знаходзіліся на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь у [[каляндар]]ным годзе больш за 183 дні». Пры гэтым да часу знаходжаньня ў Беларусі адносяць «таксама час, на які гэтая асоба выязджала за межы тэрыторыі Рэспублікі Беларусь: 1) на [[лячэньне]] і ў [[Камандзіроўка|камандзіроўку]]; 2) на [[адпачынак]], пры ўмове, калі час знаходжаньня на такім адпачынку ў сукупнасьці не перавышаў 2 месяцы на працягу каляндарнага году». У 20-м артыкуле вызначалася, што «фізічныя асобы і арганізацыі прызнаюцца ўзаемазалежнымі асобамі пры наяўнасьці паміж імі дачыненьняў, якія аказваюць і могуць аказваць непасрэдны ўплыў на ўмовы і эканамічныя вынікі іх дзейнасьці і дзейнасьці асобаў, якія прадстаўляюцца імі. Да такіх дачыненьняў адносяцца дачыненьні: # паміж асобамі, якія зьяўляюцца заснавальнікамі адной арганізацыі, калі доля наўпроставага і ўскоснага ўдзелу кожнай з такіх асобаў у арганізацыі складае прынамсі 20 %; # паміж арганізацыямі, калі адна асоба наўпрост і ўскосна ўдзельнічае ў гэтых арганізацыях і доля такога ўдзелу ў кожнай з гэтых арганізацыяў складае прынамсі 20 %, а таксама калі іх сапраўдным уладальнікам зьяўляецца адна і тая ж фізычная асоба; # паміж арганізацыямі, склад калегіяльнага выканаўчага органу ці рады дырэктараў якіх больш чым на 50 % складаецца з адных і тых жа фізычных асобаў сумесна з узаемазалежнымі асобамі»; # «калі адна асоба выступае заснавальнікам іншай арганізацыі, калі доля яе наўпроставага і ўскоснага ўдзелу складае прынамсі 20 %»; # «калі адна асоба ажыцьцяўляе кантроль над іншай асобай; # калі фізычныя асобы знаходзяцца ў адпаведнасьці з заканадаўствам у [[шлюб]]е, дачыненьнях блізкай [[Роднасьць|роднасьці]] ці [[сваяцтва]], [[Айчым|усынаўляльніка]] і [[Пасынак|ўсыноўленага]], [[Апякун|апекуна]], папячыцеля і падапечнага, а таксама паміж арганізацыямі, заснавальнікамі якіх яны зьяўляюцца, калі доля наўпроставага і ўскоснага ўдзелу такіх фізычных асобаў у гэтых арганізацыях складае прынамсі 20 %»<ref name="а"/>. Паводле 21-га артыкула, «плацежнік мае права: * атрымліваць ад падатковых органаў і іншых упаўнаважаных дзяржаўных органаў растлумачэньні аб пытаньнях прымяненьня актаў падатковага заканадаўства; * прадстаўляць свае інтарэсы ў падатковых органах самастойна ці праз свайго прадстаўніка; * выкарыстоўваць падатковыя льготы пры наяўнасьці падставаў і ў парадку, устаноўленых гэтым Кодэксам і іншымі актамі падатковага заканадаўства. Для пацьверджаньня права на выкарыстаньне падатковых ільготаў плацежнік можа весьці разьдзельны ўлік аб’ектаў падаткаабкладаньня, па якіх ёсьць падставы для прымяненьня падатковых ільготаў; * зьвяртацца за зьмяненьнем усталяванага заканадаўствам тэрміну выплаты падаткаў, збораў і [[пеня]]ў; * зьвяртацца за ажыцьцяўленьнем адміністрацыйных працэдураў у падатковы орган па месцы пастаноўкі на ўлік»; * «прысутнічаць пры правядзеньні праверкі, даваць тлумачэньні аб пытаньнях, якія адносяцца да прадмета праверкі, атрымліваць даведку праверкі; * падаваць у падатковыя органы і іх службовым асобам тлумачэньні аб падліку і выплаце падаткаў і збораў, а таксама пярэчаньні аб даведцы праверкі; * патрабаваць ад службовых асобаў падатковых органаў прытрымлівацца актаў падатковага заканадаўства пры зьдзяйсьненьні імі дзеяньняў у дачыненьні да плацежнікаў; * патрабаваць захаваньня падатковай таямніцы; * абскарджваць рашэньні падатковых органаў і дзеяньні іх службовых асобаў; * на пакрыцьцё стратаў, прычыненых незаконнымі рашэньнямі падатковых органаў і неправамернымі дзеяньнямі іх службовых асобаў»; * «не выконваць рашэньні падатковых органаў і патрабаваньні іх службовых асобаў, якія не адпавядаюць палажэньням гэтага Кодэксу і іншага заканадаўства; * у мэтах праверкі добранадзейнасьці справавой рэпутацыі выкарыстоўваць інфармацыю, якая не складае падатковую таямніцу і ўтрымліваецца ў дзяржаўных інфармацыйных рэсурсах, падаецца пры дапамозе адзінага парталу электронных паслуг агульнадзяржаўнай аўтаматызаванай сыстэмы; * знаёміцца з [[Падатковы разьлік|падатковымі разьлікамі]], якія знаходзяцца ў падатковым органе, іншымі дакумэнтамі і інфармацыяй, якія адносяцца да падліку і выплаты ім падаткаў і збораў, калі гэта не закранае правы, свабоды і законныя інтарэсы іншых асобаў і ў матэрыялах не ўтрымліваюцца зьвесткі, якія складаюць [[Дзяржаўная таямніца|дзяржаўныя сакрэты]], [[Камэрцыйная таямніца|камэрцыйную]] і іншую таямніцу, якая ахоўваецца законам»<ref name="а"/>. Згодна з 23-м артыкулам падатковымі агентамі прызнаюцца «асобы, якія зьяўляюцца крыніцай выплаты даходаў плацежніку» і на якіх «ўскладаюцца абавязкі па падліку, утрыманьні ў плацежніка і пераліку ў бюджэт падаткаў і збораў». Падатковы агент абавязаны: 1) падлічваць, утрымліваць з грашовых сродкаў, належных плацежніку, і пералічваць у бюджэт адпаведныя падаткі і зборы; 2) па кожным плацежніку весьці ўлік налічаных і выплачаных даходаў, утрыманых і пералічаных у бюджэт адпаведных падаткаў і збораў і выдаваць плацежнікам на іх звароты па вызначанай форме даведкі аб даходах, падлічаных і ўтрыманых падатках; 3) падаваць на патрабаваньне падатковых органаў дакумэнты і інфармацыю, неабходныя для кантролю за правільнасьцю падліку, вылічэньня і пераліку ў бюджэт адпаведных падаткаў і збораў; 4) забясьпечваць на працягу тэрмінаў, усталяваных заканадаўствам, захаванасьць дакумэнтаў і зьвестак, неабходных для кантролю за правільнасьцю падліку, вылічэньня і пераліку ў бюджэт адпаведных падаткаў і збораў. Паводле 28-га артыкула, «асабісты кабінэт плацежніка, разьмешчаны ў сетцы [[Інтэрнэт]], зьяўляецца інфармацыйным рэсурсам, вядзеньне якога ажыцьцяўляе [[Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь]]». Ён выкарыстоўваецца «для атрыманьня ад падатковых органаў і накіраваньня ў падатковыя органы электронных дакумэнтаў, дакумэнтаў і інфармацыі ў электронным выглядзе». У 29-м артыкуле прадугледжвалася, што «падатковую таямніцу складаюць любыя зьвесткі аб плацежніках, якія ёсьць у падатковых, мытных і фінансавых органах, органах дзяржаўнага кантролю, рэспубліканскіх органах дзяржаўнага кіраваньня, органах мясцовага кіраваньня і [[Мясцовае самакіраваньне|самакіраваньня]], упаўнаважаных органах, арганізацыях і ў службовых асобаў, якія зьяўляюцца ўдзельнікамі падатковых дачыненьняў, за выняткам зьвестак, якія даюцца плацежніку ў адносінах да самога сябе, а таксама зьвестак: * аб [[Прозьвішча|прозьвішчы]], [[Уласнае імя|уласным імі]], [[Імя па бацьку|імі па бацьку]] плацежніка — фізычнай асобы, у тым ліку індывідуальнага прадпрымальніка, найменьні і месцы знаходжаньня плацежніцы-арганізацыі; * абнародаваных плацежнікам самастойна ці зь яго згоды; * якія зьяўляюцца агульнадаступнымі, у тым ліку гадавая [[бухгальтар]]ская і фінансавая справаздачнасьць арганізацыяў, абнародаваная ў адпаведнасьці з заканадаўствам для ўсеагульнага ведама; * аб [[Уліковы нумар плацежніка|уліковым нумары плацежніка]]<ref>{{Кніга|аўтар=[[Мікола Гуткоўскі]].|частка=[http://slounik.org/bnt10/l16_12 10. плательщик — плацежнік]|загаловак=Тэрмінолёгія права|арыгінал=|спасылка=http://slounik.org/bnt10|адказны=рэд. [[Іван Луцэвіч]], [[Канстанцін Міцкевіч]], [[Язэп Лёсік]], [[Сьцяпан Некрашэвіч]] і [[Уладзіслаў Чаржынскі|Ўладзіслаў Чаржынскі]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Інбелкульт]]|год=1926|старонкі=|старонак=|сэрыя=Беларуская навуковая тэрміналёгія|isbn=|наклад=}}</ref>, у тым ліку аб даце яго прысваеньня; * аб даце выплаты асобамі, якія ажыцьцяўляюць [[Рамяство|рамесную]] дзейнасьць, дзейнасьць у галіне аграэка[[турызм]]у, адпаведна збору за ажыцьцяўленьне рамеснай дзейнасьці і збору за ажыцьцяўленьне дзейнасьці па аказаньні паслуг у галіне аграэкатурызму; * аб найменьні падатковага органу паводле месца пастаноўкі на ўлік плацежніка; * аб знаходжаньні плацежніка ў працэсе спыненьня дзейнасьці, даце рашэньня рэгістрацыйнага органу аб выключэньні плацежніка з [[Адзіны дзяржаўны рэгістар юрыдычных асобаў і індывідуальных прадпрымальнікаў|Адзінага дзяржаўнага рэгістру юрыдычных асобаў і індывідуальных прадпрымальнікаў]]; * аб статутным фондзе ([[капітал]]е) арганізацыі; * аб парушэньнях падатковага і іншага заканадаўства і захадах адказнасьці за гэтыя парушэньні; * якія выдаюцца падатковым, праваахоўным ці іншым органам іншых дзяржаваў у адпаведнасьці зь міжнароднымі дамовамі Рэспублікі Беларусь; * якія выдаюцца дзяржаўным органам, іншым арганізацыям, а таксама міжведамаснай і іншай камісіі, да кампэтэнцыі якіх адносіцца ажыцьцяўленьне адміністрацыйных працэдураў, у мэтах ажыцьцяўленьня імі адміністрацыйных працэдураў; * якія выдаюцца ўдзельнікам электроннага ўзаемадзеяньня ў рамках праграмна-тэхнічнага комплексу ўліку падатковых рахункаў-фактураў (аўтаматызаваная інфармацыйная сыстэма «Улік рахункаў-фактураў»); * аб рэгістрацыі ў якасьці рэзыдэнта [[Свабодная эканамічная зона|свабоднай эканамічнай зоны]], [[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў|Парка высокіх тэхналёгіяў]], спэцыяльнага турысцка-рэкрэацыйнага парку «[[Аўгустоўскі канал]]» і Беларуска-кітайскага індустрыяльнага парку «[[Вялікі Камень (індустрыяльны парк)|Вялікі камень]]»<ref name="а"/>. === Падатковы абавязак === Другі разьдзел Падатковага кодэксу Беларусі ўлучаў 30 артыкулаў (39—68) у складзе 5 главаў: 1) «Падатковы ўлік і падатковая дэклярацыя, падатковы абавязак і яго выкананьне»; 2) «Зьмяненьне ўсталяванага заканадаўствам тэрміну выплаты падаткаў, збораў і пеняў»; 3) «Спосабы забесьпячэньня выкананьня падатковага абавязку і выплаты пеняў»; 4) «Прымусовае выкананьне падатковага абавязку і спагнаньне пеняў»; 5) «Залік і вяртаньне падаткаў, збораў і пеняў». Найбольшай зь іх была першая глава зь 10 артыкулаў пра: падатковы ўлік і разьлік, падатковы абавязак і яго выкананьне; абавязкі [[банк]]аў па выкананьні аплатных інструкцыяў на выплату падаткаў, збораў і пеняў, а таксама рашэньняў аб іх спагнаньні; падаваньне [[Падатковы разьлік|падатковага разьліку]] і выкананьне падатковага абавязку пры спыненьні дзейнасьці ўстановы, індывідуальнага прадпрымальніка і [[Простае таварыства|простага таварыства]], а таксама пры пераўтварэньні ўстановы і заліку сумаў падаткаў, збораў і пеняў, як і пры перадачы маёмасьці ў [[давернае кіраваньне]]; выкананьне падатковага абавязку [[Нядзеяздольнасьць|нядзеяздольнай]], адсутнай бязь вестак і памерлай асобы. Паводле 39-га артыкула, «падатковым улікам прызнаецца ажыцьцяўленьне плацежнікамі ўліку аб’ектаў падаткаабкладаньня і вызначэньня падатковай базы па падатках і зборах шляхам разьліковых карэктаваньняў зьвестак [[Бухгальтарскі ўлік|бухгальтарскага ўліку]]». Згодна з 40-м артыкулам «падатковыя разьлікі паводле ўсталяваных фарматаў у выглядзе электроннага дакумэнту абавязаныя падаваць: 1) плацежнікі, сярэднясьпісачная колькасьць працаўнікоў якіх за папярэдні каляндарны год складае 15 і больш чалавек»; 2) плацежнікі падатку на дададзеную вартасьць (ПДВ)<ref name="а"/>. У 43-м артыкуле прадугледжвалася, што «банк пры наяўнасьці грашовых сродкаў на [[Банкаўскі рахунак|рахунку]], [[Электронныя грошы|электронных грошай]] у электронным гаманцы абавязаны выканаць ва ўсталяванай заканадаўчымі актамі чарговасьці [[Аплатная інструкцыя|аплатную інструкцыю]] на выплату падатку, збору (пошліны), пеняў ці рашэньне падатковага ці мытнага органа аб спагнаньні падатку, збору і пеняў з прыкладаньнем [[Аплатнае патрабаваньне|аплатнага патрабаваньня]], у тым ліку з продажам замежнай [[Валюта|валюты]]». Пры гэтым «банк купляе замежную валюту паводле [[Абменны курс|афіцыйнага курсу]] [[Беларускі рубель|беларускага рубля]], усталяваным [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальным банкам Рэспублікі Беларусь]] на дзень выкананьня аплатнай інструкцыі ... ці рашэньня падатковага ці мытнага органа». Таксама пералічэньне банкамі падаткаў, прынятых у касу паводле аплатных інструкцыяў [[гатоўка]]й, «праводзіцца не пазьней за дзень, які ідзе сьледам за днём прыёму пазначаных выплатаў». Пры гэтым, не дапускаецца спагнаньне банкамі платы за: 1) прыём гатоўкі пры выплаце падаткаў у бюджэт, 2) куплю замежнай валюты пры выплаце падаткаў, 3) прыём і перадачу дакумэнтаў, якія выкарыстоўваюць падатковыя і мытныя органы, пры іх праходжаньні ў рэспубліканскай цэнтралізаванай сыстэме абмену міжбанкаўскай карэспандэнцыі ў выглядзе электронных дакумэнтаў. Паводле 54-га артыкула, «спосабамі забесьпячэньня выкананьня падатковага абавязку і выплаты пеняў зьяўляюцца: 1) пені; 2) прыпыненьне аперацыяў па рахунках і электронных гаманцах; 3) арышт маёмасьці; 4) [[заклад]] маёмасьці; 5) [[паручальніцтва]]; 6) [[банкаўская гарантыя]]». Згодна зь 55-м артыкулам, «разьлік пеняў праводзіцца па кожным такім пэрыядзе паводле формулы: П = (НПА х КД х СР) / (360 х 100)», дзе: П — пеня; НПА — нявыкананы падатковы абавязак; КД — колькасьць каляндарных дзён нявыплаты падатку; СР — [[уліковая стаўка]] Нацыянальнага банку Беларусі<ref name="а"/>. === Падатковы нагляд === Трэці разьдзел Падатковага кодэксу налічваў 33 артыкулы (69—101) ў складзе 3-х главаў: 1) «Улік плацежнікаў», 2) «Падатковы кантроль», 3) «Прынцыпы вызначэньня цаны на тавары і маёмасныя правы для мэтаў падаткаабкладаньня». Найбольшай зь іх была другая глава зь 16 артыкулаў (71—86), якія апісвала: спосабы падатковага нагляду, выязную, камэральную і сустрэчную праверкі; назіраньне [[хронамэтраж]]ом, прыцягненьне адмыслоўцы і доступ падатковых службоўцаў на тэрыторыю плацежніка пры выязной праверцы; выпатрабаваньне дакумэнтаў і адабраньне іх арыгіналаў, а таксама выклік у падатковы орган падчас праверкі; падатковы нагляд за буйнымі плацежнікамі, выязныя праверкі дзяржаўных органаў і захады выяўленьня маёмасьці падаткаплатніка і яго даўжнікоў; падатковыя ўзаеміны зь дзяржаўнымі ўстановамі і [[натарыюс]]амі, банкамі і дэпазыторыямі [[Каштоўная папера|каштоўных папераў]]. Паводле 72-га артыкула выязныя праверкі праводзяць: 1) на заяву падаткаплатніка, 2) пры пераўтварэньні падаткаплатніка, 3) для пацьверджаньня абгрунтаванасьці вяртаньня розьніцы між сумай падатковых вылікаў і агульнай сумай [[ПДВ]] за збыт тавараў і маёмасных правоў, 4) датычна адноўленых дакумэнтаў бухгальтарскага і падатковага ўліку, 5) дзеля выкананьня абавязкаў паводле міжнародных дамоваў Беларусі, 6) пры неажыцьцяўленьні юрыдычнай асобай і індывідуальным прадпрымальнікам (ІП) дзейнасьці цягам апошніх 6 месяцаў запар дзеля сьпісаньня запазычанасьці за безнадзейны абавязак, 7) пры спыненьні прадпрымальнацкай дзейнасьці ўстановаў і ІП цягам 24-х месяцаў запар або на даручэньне [[суд]]у і органаў крымінальнага [[сьледства]], 8) датычна фізычных асобаў паводле тэматычнай апэрацыі, 9) датычна дзяржаўных органаў, 10) пры спыненьні дзейнасьці замежных установаў і іх прадстаўніцтваў. Згодна зь 74-м артыкулам «праверкі праводзяцца за пэрыяд, які не перавышае 5 каляндарных гадоў, што папярэднічаюць году, у якім ва ўсталяваным парадку прынята рашэньне аб прызначэньні праверкі, і за мінулы пэрыяд бягучага каляндарнага году». Пры гэтым «перад пачаткам правядзеньня выязной праверкі службовая асоба падатковага органу, якая праводзіць праверку, абавязана прад'явіць плацежніку ці яго прадстаўніку службовае пасьведчаньне, прадпісаньне на правядзеньне праверкі, а таксама ўнесьці неабходныя зьвесткі ў кнігу ўліку праверак». Урэшце тэрмін правядзеньня праверкі ня можа перавышаць: * 15 працоўных дзён у выпадку праверкі ІП і натарыюса ў бюро, [[адвакат]]а і рамесьніка, часовага кіраўніка і арэндадаўцы сельскай [[Сядзіба|сядзібы]]; * 30 працоўных дзён — іншых падаткаплатнікаў; * 3-х працоўных дзён — тэматычнай апэрацыі (датычна фіз.асобы); * 10 працоўных дзён — дадатковай праверкі<ref name="а"/>. Таксама «на рашэньне кіраўніка падатковага органу правядзеньне выязной праверкі можа быць аднаразова прадоўжана, але ня болей чым на 15 працоўных дзён пры наяўнасьці значнага аб'ёму дакумэнтаў, якія падлягаюць праверцы, а таксама пры патрэбе правядзеньня значнай колькасьці кантрольных мерапрыемстваў ([[інвэнтар]]ызацыі, дасьледаваньні і сустрэчныя праверкі)». Паводле 76-га артыкула, хронамэтраж ладзяць дзеля вызначэньня выручкі плацежніка, які ажыцьцяўляе: 1) [[грамадзкае харчаваньне]], 2) побытавае абслугоўваньне, 3) лекавыя паслугі. «Мінімальная працягласьць назіраньня ў кожным з абслуговых аб'ектаў складае 7 пасьлядоўных каляндарных дзён яго функцыянаваньня. Пры гэтым назіраньне мае ажыцьцяўляцца на працягу ўсяго часу функцыянаваньня такога аб'екту за дзень. Пасьля заканчэньня кожнага дня назіраньня выяўленая фактычная выручка плацежніка за дзень пазначаецца ў хронамэтражна-наглядальнай карту», форму якой устанаўлівае [[МПЗ Беларусі]]. «Пасьля завяршэньня назіраньня хронамэтражна-наглядальную карту падпісваюць правяральнік і плацежнік ці яго прадстаўнік. Плацежнік ці яго прадстаўнік мае права атрымаць копію хронамэтражна-наглядальнай карты». У 78-м артыкуле згадвалася, што «доступ службовых асобаў падатковых органаў у [[Жытло|жылыя]] [[Памяшканьне|памяшканьні]], іншыя законныя ўладаньні фізычных асобаў апрача ці супраць іх [[Воля (права)|волі]] дапускаецца толькі з санкцыі [[пракурор]]а на падставе матываванай пастановы кіраўніка падатковага органу з удзелам [[прысутнік]]аў і пры наяўнасьці дакумэнтаў, якія пацьвярджаюць патрэбу правядзеньня праверкі інфармацыі: 1) аб захоўваньні і рэалізацыі тавараў, выкананьні працаў, аб аказаньні [[Паслуга|паслуг]] у жылым памяшканьні і іншым законным уладаньні ў парушэньне ўстаноўленага парадку; 2) аб здачы ў [[Арэнда|арэнду]] і [[наём]] жылых і нежылых памяшканьняў бяз выплаты падатку». Паводле 82-га артыкула, «арганізацыі, уключаныя ў пералік буйных плацежнікаў, падаюць у падатковыя органы паводле месца пастаноўкі на ўлік паводле ўсталяваных Міністэрствам па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь фарматах у выглядзе электроннага дакумэнту: 1) гадавую індывідуальную бухгальтарскую і фінансавую справаздачнасьць — не пазьней за 31 сакавіка году, які ідзе следам за мінулым каляндарным годам; 2) прамежкавую індывідуальную бухгальтарскую і фінансавую справаздачнасць — не пазьней за 15 дзень 2-га месяца, які ідзе сьледам за справаздачным кварталам». Пры гэтым, «пералік буйных плацежнікаў зацьвярджае МПЗ Беларусі да 1 кастрычніка году, які папярэднічае году яго ўвядзеньня ў дзеяньне. Пералік буйных плацежнікаў уводзіцца ў дзеяньне зь 1 студзеня году, які ідзе сьледам за годам яго зацьвярджэньня, і не падлягае зьмяненьню на працягу 2-х каляндарных гадоў». Пагатоў, «у пералік буйных плацежнікаў уключаюцца беларускія арганізацыі, якія маюць [[Выручка|выручку]] ад рэалізацыі тавараў і [[Маёмасныя правы|маёмасных правоў]] згодна з [[Падатковы разьлік|падатковымі разьлікамі]] па [[Падатак на прыбытак|падатку на прыбытак]] за год ... прынамсі 180 млн беларускіх рублёў» (70 млн даляраў), калі: * сумарны памер падаткаў і збораў, падлічаных арганізацыяй, перавышае 14 млн [[Беларускі рубель|беларускіх рублёў]]; * або розьніца між сумай падатковых вылікаў і агульнай сумай ПДВ, падлічанай пры збыце тавараў і маёмасных правоў, перавышае 14 млн рублёў<ref name="а"/> (5,5 млн $). Паводле 85-га артыкула, «натарыюсы абавязаныя паведамляць у падатковыя органы паводле свайго месца пастаноўкі на ўлік штоквартальна не пазьней за 15-ты дзень месяца, які ідзе сьледам за кварталам, аб выдачы імі на працягу квартала пасьведчаньняў аб праве на [[Спадчына|спадчыну]] і аб засьведчаньні на працягу квартала дамоваў [[Адчужэньне|адчужэньня]] ([[Дарэньне|дарэньня]] і [[Мена|мены]], куплі-[[продаж]]у і [[Рэнта|рэнты]]) маёмасьці». У сваю чаргу «[[Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва]] Мінпрацы Беларусі падае ў МПЗ Беларусі інфармацыю аб даходах фізычных асобаў за мінулы каляндарны год не пазней за 1 чэрвеня году, які ідзе следам за мінулым каляндарным годам». Таксама «апэратары [[Пошта|паштовай]] сувязі падаюць у падатковыя органы паводле месца сваёй пастаноўкі на ўлік зьвесткі аб выдадзеных і пералічаных імі грашовых сродках, якія паступілі фізычным асобам [[Грашовы перавод|пераводам]] з-за мяжы, не пазьней за 15-ты дзень месяца, які ідзе сьледам за кварталам, у якім пазначаныя грашовыя сродкі былі выдадзеныя і пералічаныя фізычным асобам». Згодна з 86-м артыкулам камэрцыйныя банкі і Нацыянальны банк Беларусі абавязаныя паведамляць у МПЗ Беларусі ў пісьмовым і электронным выглядзе цягам 1-га працоўнага для аб: 1) «адкрыцьці і закрыцьці рахунку і электроннага гаманца арганізацыі і індывідуальнага прадпрымальніка, электроннага гаманца фізычнай асобы»; 2) «адкрыцьці і закрыцьці рахункаў па ўліку [[Уклад|ўкладаў]] і карэспандэнцкага рахунку замежнага банка, адкрыцьці і закрыцьці рахунку і электроннага гаманца іншай замежнай арганізацыі». Таксама «на запыт ад падатковага органу банк абавязаны паведамляць у пісьмовай ці электроннай форме не пазьней за 3 працоўныя дні» зьвесткі аб: # «наяўнасьці рахункаў, электронных гаманцоў і аб рэштах грашовых сродкаў на іх, налічаных адсотках па ўкладах, зьвесткі аб крэдытах (выдадзеных, вернутых і пагашаных) і канкрэтных зьдзелках, аб апэрацыях без адкрыцьця рахунку і маёмасьці, якая знаходзіцца на захоўваньні ў банку»; # «уладальніку электроннага гаманца і апэрацыях, ажыцьцёўленых па дадзеным электронным гаманцы, аб рэштах электронных грошай і даце прыпыненьня апэрацыяў з электроннымі грашыма ў электронным гаманцы»; # «руху грашовых сродкаў па рахунках і электронных гаманцах плацежнікаў»<ref name="а"/>. Сярод іншага, апэратары электрасувязі і пастаўнікі Сеціве падаюць на запыт МПЗ Беларусі і яго інспэкцыі па Менску цягам 3-х дзён зьвесткі пра аказаньне замежнай установай электронных паслугаў фізычным асобам. Урэшце «банкі падаюць у падатковыя органы паводле месцасваёй пастаноўкі на ўлік зьвесткі аб выдадзеных і пералічаных імі грашовых сродках, якія паступілі фізычным асобам пераводам з-за мяжы, не пазьней за 15-ы дзень месяца, які ідзе сьледам за кварталам, у якім згаданыя грашовыя сродкі былі выдадзеныя і пералічаныя». Паводле 88-га артыкуда, да зьдзелак, якія падлягаюць кантролю адпаведнасьці рынкавым цэнам, адносяцца: 1) «зьнешнегандлёвая зьдзелка з узаемазалежнай асобай»; 2) «зьдзелка па рэалізацыі ці набыцьці тавараў і маёмасных праваў, заключаная з узаемазалежнай асобай – падатковым рэзыдэнтам Рэспублікі Беларусь, якая не падлічвае і не выплачвае падатак на прыбытак у каляндарным годзе, у якім заключаная зьдзелка»; 3) зьдзелка з узаемазалежнай асобай плацежнікам, які выкарыстоўвае асаблівыя рэжымы падаткаабкладаньня, па рэалізацыі ці набыцьці нерухомай маёмасьці і жыльлёвых [[аблігацыя]]ў пасьля дзяржаўнага ўліку стварэньня будынка; 4) «зьнешнегандлёвая зьдзелка па рэалізацыі ці набыцьці стратэгічных тавараў». Пры гэтым нагляд ажыцьцяўляюць пры цане зьдзелкі з адным бокам цягам году звыш 400 000 рублёў (156 тыс. $), а ў выпадку буйных падаткаплатнікаў — 2 млн рублёў (780 тыс. $). У 91-м артыкуле прадугледжвалася, што пры супастаўленьні вынікаў камэрцыйных і фінансавых умоваў аналізаванай і супастаўнай зьдзелак выкарыстоўваюць 5 спосабаў: 1) супастаўных рынкавых цэнаў; 2) [[Цана|цаны]] наступнай рэалізацыі; 3) затратны; 4) супастаўнай [[Рэнтабэльнасьць|рэнтабэльнасьці]]; 5) разьмеркаваньня [[Прыбытак|прыбытку]]<ref name="а"/>. === Абскарджаньне рашэньняў падатковых органаў === Чацьверты разьдзел Кодэксу зьмяшчаў 10 артыкулаў (102—111) у складзе 2-х главаў: 1) «Парадак і тэрміны абскарджаньня рашэньняў падатковых органаў і дзеяньняў службовых асобаў»; 2) «Падатковыя і мытныя органы». Большай была другая глава з 6 артыкулаў (106—111), якія тычыліся: абавязкаў і правоў, а таксама абавязковага дзяржаўнага [[Страхаваньне|страхаваньня]] падатковых службоўцаў; абавязкаў і правоў мытных органаў, а таксама адказнасьці мытных і падатковых службоўцаў. Згодна са 103-м артыкулам «рашэньні падатковых органаў, дзеяньні іх службовых асобаў могуць быць абскарджаныя ў вышэйстаячы падатковы орган ці вышэйстаячай службовай асобе, якой службовыя асобы, дзеяньні якіх абскарджваюцца, непасрэдна падначаленыя, і ў суд». У 104-м артыкуле прадугледжвалася, што «[[скарга]] на рашэньне інспэкцыі Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь па раёне, горадзе і раёне ў горадзе можа быць пададзеная ў інспэкцыю МПЗ Беларусі па вобласьці і горадзе Менску ці ў МПЗ Беларусі на працягу 30 каляндарных дзён з дня яго вынясеньня». Такі самы тэрмін працягласьцю 30 дзён вызначаўся для падачы скаргі на дзеяньні і рашэньне службовых асобаў падатковай інспэкцыі, як і для наступнага абскарджаньня разгляду такой скаргі. Паводле 105-га артыкула, «скарга разглядаецца ў месячны тэрмін з дня яе атрыманьня. Па выніках разгляду скаргі на рашэньне падатковага органу вышэйстаячы падатковы орган ці вышэйстаячая службовая асоба, якой службовыя асобы, якія прынялі рашэньне, непасрэдна падначаленыя, мае права: 1) пакінуць рашэньне безь зьмяненьня, а скаргу без задавальненьня; 2) адмяніць рашэньне поўнасьцю ці часткова; 3) адмяніць рашэньне і прызначыць дадатковую праверку; 4) унесьці зьмяненьні ў рашэньне». Пры гэтым, «рашэньне па скарзе на працягу 3-х працоўных дзён з дня яго прыняцьця накіроўваецца асобе, якая падала скаргу, заказным [[ліст]]ом з паведамленьнем аб уручэньні ці ўручаецца яму ці яго прадстаўніку пад росьпіс. Копія рашэньня ў такі ж тэрмін накіроўваецца ў падатковы орган, рашэньне ці дзеяньні службовых асобаў якой былі абскарджаныя»<ref name="а"/>. Паводле 108-га артыкула, «падатковыя органы і іх службовыя асобы абавязаныя: # дзейнічаць у строгай адпаведнасьці з заканадаўствам, карэктна і ўважліва адносіцца да плацежнікаў, іх прадстаўнікоў, не [[Знявага|зьневажаць]] іх гонар, годнасьць, справавую [[Рэпутацыя|рэпутацыю]]; # весьці ўлік плацежнікаў у [[Дзяржаўны рэестар плацежнікаў|Дзяржаўным рэестры плацежнікаў]] і іншых усталяваных заканадаўствам рэестрах; # кантраляваць выкананьне падатковага заканадаўства, правільны падлік, поўную і своечасовую выплату падаткаў, збораў і пеняў, а таксама за правільнасьць спагнаньня, своечасовасьць і паўнату пералічэньня ў бюджэт падаткаў і збораў; # залічваць ці вяртаць залішне заплачаныя ці залішне спагнаныя сумы падаткаў, збораў, пеняў і адсоткаў па іх; # [[Спагнаньне|спаганяць]] незаплачаныя сумы падатку, збору і пеняў і забясьпечваць нявыкананы падатковы абавязак налічэньнем пеняў; # улічваць належныя да выплаты і фактычна заплачаныя плацежнікамі сумы падаткаў, збораў і пеняў, складаць і падаваць падатковую справаздачнасьць па форме і ў парадку, усталяваным заканадаўствам; # штомесяц не пазьней за 15-ты дзень месяца, які ідзе сьледам за справаздачным, разьмяшчаць на афіцыйным сайце Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь у сетцы Інтэрнэт у парадку, усталяваным МПЗ Беларусі, пералік арганізацыяў і індывідуальных прадпрымальнікаў, якія маюць на 1-ты дзень месяца, які ідзе сьледам за справаздачным, [[запазычанасьць]] па падатках, зборах і пенях, кантроль за якімі ўскладзены на падатковыя органы; # даваць растлумачэньні плацежнікам аб пытаньнях прымяненьня падатковага заканадаўства, у тым ліку па ўзгадненьні зь [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь|Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь]] ці яго тэрытарыяльнымі органамі (абласнымі і Менскім гарадзкім камітэтамі) — у пытаньнях вызначэньня падатковай базы экалягічнага падатку і падатку за здабычу прыродных рэсурсаў; # ажыцьцяўляць у межах кампэтэнцыі адміністрацыйныя працэдуры; # праводзіць праверкі; # патрабаваць ад плацежнікаў ліквідацыі выяўленых парушэньняў заканадаўства і кантраляваць выкананьне гэтых патрабаваньняў; # накіроўваць плацежніку ці яго прадстаўніку свае рашэньні; # перадаваць у парадку, устаноўленым заканадаўствам, матэрыялы праверак і іншыя матэрыялы па фактах парушэньняў заканадаўства, за якія прадугледжана крымінальная [[адказнасьць]], у органы крымінальнага перасьледу ў адпаведнасьці зь іх кампэтэнцыяй; # адмяняць не адпаведныя заканадаўству рашэньні ніжэйстаячых падатковых органаў; # захоўваць падатковую таямніцу і правілы захоўваньня зьвестак аб плацежніках; # прымаць і рэгістраваць заявы, паведамленьні і іншую інфармацыю аб парушэньнях падатковага заканадаўства і праводзіць ва ўсталяваным парадку іх праверку»<ref name="а"/>. У 109-м артыкуле згадвалася, што «службовыя асобы падатковых органаў, якія ажыцьцяўляюць і непасрэдна забясьпечваюць кантрольную дзейнасьць, паводле пераліку, які вызначае [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]], падлягаюць абавязковаму дзяржаўнаму страхаваньню за кошт сродкаў [[Бюджэт Рэспублікі Беларусь|рэспубліканскага бюджэту]]. У выпадку [[Сьмерць|сьмерці]] ўключанай у пералік службовай асобы, якая надышла з прычыны злачыннага [[замах]]у на яе жыцьцё ці [[здароўе]] ў сувязі з выкананьнем ёй службовых абавязкаў ці з прычыны прыняцьця ёй захадаў па прадухіленьні [[злачынства]] ці іншага [[Правапарушэньне|правапарушэньня]], яго спадкаемцам выплачваецца аднаразовая страхавая сума ў памеры 10-гадовай сумы [[Заробак|заработнай платы]] загінулага. Дадзеная страхавая сума выплачваецца на пазначаных падставах таксама ў выпадку сьмерці ўключанай у пералік службовай асобы, якая надышла на працягу 1-го году пасьля спыненьня ёй працы ў падатковым органе». Пры ўстанаўленьні ўключанай у пералік службовай асобе, у тым ліку на працягу 1-го году пасьля спыненьня ёй працы ў падатковым органе, [[інвалід]]насьці, якая надышла з прычыны злачыннага замаху на яе жыцьцё ці здароўе і пацьверджанай мэдычным заключэньнем, ёй выплачваецца аднаразовая страхавая сума ў памеры: * 5-гадовай сумы заробку — інваліду I групы; * 4-гадовай сумы заборку — інваліду II групы; * 3-гадовай сумы заробку — інваліду III групы<ref name="а"/>. == Асаблівая частка == Асаблівая частка Падатковага кодэксу Беларусі налічвала 275 артыкулаў (112—386), што складала звыш 70 % усіх артыкулаў Кодэксу. У Асаблівай частцы Кодэксу налічвалася 4 разьдзелы: 1) «Рэспубліканскія падаткі і зборы», 2) «Мясцовыя падаткі і зборы», 3) «Асаблівыя рэжымы падаткаабкладаньня», 3) «Падаткаабкладаньне асобных катэгорыяў плацежнікаў». Найбольшым быў разьдзел пра рэспубліканскія падаткі ў складзе 196 артыкулаў (112—308). Асаблівую частку Кодэксу зацьвердзілі 29 сьнежня 2009 году. На 2021 год Асаблівая частка Падатковага кодэксу дзейнічала з 31-м зьмяненьнем і дапаўненьням 2010—2020 гадоў<ref name="б">{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь (Асаблівая частка) ад 29 сьнежня 2009 г. № 71-З|спасылка=http://etalonline.by/?type=text&regnum=Hk0900071|выдавец=Партал «[[Эталён-анлайн]]»|мова=ru|дата публікацыі=1 студзеня 2021|дата доступу=9 кастрычніка 2021}}</ref>. === Рэспубліканскія падаткі === Пяты разьдзел Падатковага кодэксу зьмяшчаў 196 артыкулаў (112—307), што складала звыш паловы Кодэксу. У 5-м разьдзеле налічвалася 16 главаў: 1) «[[Падатак на дададзеную вартасьць]]», 2) «[[Акцыз]]ы», 3) «[[Падатак на прыбытак]]», 4) «[[Падатак на даход]]ы замежных арганізацыяў, якія не ажыцьцяўляюць дзейнасьць у Рэспубліцы Беларусь праз пастаяннае прадстаўніцтва», 5) «[[Падаходны падатак]] зь [[Фізычная асоба|фізычных асобаў]]», 6) «[[Падатак на нерухомасьць]]», 7) «[[Зямельны падатак]]», 8) «[[Экалягічны падатак]]», 9) «[[Падатак на здабычу]] прыродных рэсурсаў», 10) «[[Афшорны збор]]», 11) «[[Гербавы збор]]», 12) «[[Консульскі збор]]», 13) «Дзяржаўнае [[мыта]]», 14) «[[Патэнт]]ныя мыты», 15) «[[Утылізацыйны збор]]», 16) «[[Транспартны падатак]]». Найбольшай была глава пра ПДВ з 33-х артыкулаў (112—144), якая вызначала: падаткаплатнікаў, прызнаньне падаткаплатнікамі [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]] і выкананьне абавязкаў падаткаплатніка пры збыце замежнымі арганізацыямі; прадметы падаткаабкладаньня, месца збыту [[тавар]]а і працы, [[Паслуга|паслугі]] і маёмасных правоў, вызваленьне ад падатку [[кошт]]а абарачэньня па збыце і тавараў пры ўвозе ў Беларусь; падатковую базу, момант збыту і стаўкі падатку; парадак дакумэнтаваньня вывазу за мяжу тавара пад [[Мытня|мытнай]] працэдурай, у дзяржавы [[Эўразійскі эканамічны зьвяз|Эўразійскага эканамічнага зьвязу]] і з давальніцкай [[Сыравіна|сыравіны]]; парадак пацьверджаньня абгрунтаванасьці нулявой стаўкі падатку, падатковы і справаздачны пэрыяды, парадак налічэньня падатку і карэктаваньня абарачэньня; суму падатку для паказу пакупніку і электронны [[рахунак-фактура]], парадак прымяненьня і спосаб разьмеркаваньня падатковых вылікаў, суму падатку для выплаты ў бюджэт; парадак і тэрміны падачы [[Падатковы разьлік|падатковых разьлікаў]] і сплаты падатку, парадак вяртаньня розьніцы між сумай падатковых вылікаў і агульнай сумай падатку; падаткаабкладаньне мытнымі і падатковымі органамі пры ўвозе тавараў у Беларусь, налічэньне і прыём да выліку сумаў падатку пры спрошчаным падаткаабкладаньні, налічэньне і сплата падатку пры аказаньні [[Электронная паслуга|электронных паслугаў]] замежнымі арганізацыямі для фізычных асобаў; вяртаньне сумаў падатку [[дыплямат]]ычным прадстаўніцтвам і консульскім установам замежных дзяржаваў, прадстаўніцтвам і ўстановам міжнародных арганізацыяў і міждзяржаўных утварэньняў, а таксама іх супрацоўнікам; умовы, парадак і тэрміны вяртаньня падатку іншаземцам пры набыцьці тавараў праз раздробныя [[Крама|крамы]]<ref name="б"/>. === Мясцовыя падаткі === Шосты разьдзел Кодэксу ўлучаў 16 артыкулаў (308—323) у складзе 3-х главаў: 1) «[[Падатак на сабакаў|Падатак за валоданьне сабакамі]]», 2) «[[Курортны збор]]», 3) «[[Збор за нарыхтоўку|Збор з нарыхтоўнікаў]]». Найбольшай была глава пра курортны збор зь 7 артыкулаў наконт: яго плацежнікаў, прадмету абкладаньня, падатковай базы і стаўкі, падатковага пэрыяду, парадку налічэньня і тэрміну сплаты. Паводле 309-га артыкула, «падатковая база падатку за валоданьне сабакамі вызначаецца як колькасьць сабакаў у веку ад 3-х месяцаў і старэйшых на 1-ы дзень першага месяца падатковага пэрыяду», які складае каляндарны квартал. Згодна з 310-м артыкулам стаўка падатку на сабакаў складала 0,3 [[Базавая велічыня|базавай велічыні]] за квартал. Пры гэтым «[[Менскі гарадзкі Савет дэпутатаў]] і мясцовыя Саветы дэпутатаў базавага тэрытарыяльнага ўзроўню маюць права зьмяншчаць (ня больш як удвая) стаўкі падатку». Разам з тым, за «патэнцэцыйна небясьпечныя» [[Парода|пароды]] сабакаў стаўка падатку складала 1,5 базавай велічыні<ref name="б"/>. === Рэжымы падабкаабкладаньня === Сёмы разьдзел Падатковага кодэксу Беларусі налічваў 58 артыкулаў (324—381) у складзе 8 главаў: 1) «Падатак пры спрошчанай сыстэме падаткаабкладаньня», 2) «Адзіны падатак зь індывідуальных прадпрымальнікаў і іншых фізычных асобаў», 3) «Адзіны падатак для вытворцаў [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскагаспадарчай]] прадукцыі», 4) «Падатак на [[гульнявы бізнэс]]», 5) «Падатак на даходы ад ажыцьцяўленьня [[Лятарэя|лятарэйнай]] дзейнасьці», 6) «Падатак на даходы ад правядзеньня электронных [[Азартная гульня|інтэрактыўных гульняў]]», 7) «Збор за ажыцьцяўленьне [[Рамяство|рамесьніцкай]] дзейнасьці», 8) «Збор за ажыцьцяўленьне дзейнасьці па аказаньні паслуг у галіне аграэка[[турызм]]у». Найбольшай была глава пра адзіны падатак зь ІП, што налічвала 11 артыкулаў (334—344), якія акрэсьлівалі: адпаведных падаткаплатнікаў і ўмовы прымяненьня такога падатку, прадмет падаткаабкладаньня і падатковую базу, парадак усталяваньня стаўкі падатку; ільготы, падатковы і справаздачны пэрыяды, тэрміны падачы апавяшчэньняў; парадак і тэрміны сплаты, залік і вяртаньне падатку. Паводле 336-га артыкула, сплата адзінага падатку замяняе сплату: 1) падаходнага падатку, 2) падатку на дададзеную вартасьць, 3) экалягічнага падатку, 4) падатку на здабычу карысных выкапняў, 5) мясцовых падаткаў і збораў<ref name="б"/>. === Віды падаткаплатнікаў === Восьмы разьдзел Падатковага кодэксу ўлучаў 5 артыкулаў (382—386) у складзе 2-х главаў: 1) «Асаблівасьці падаткаабкладаньня ў [[Свабодная эканамічная зона|свабодных эканамічных зонах]]», 2) «Падаткаабкладаньне [[Сялянства|сялянскіх]] гаспадарак, калегіяў [[адвакат]]аў, адвакацкіх бюро, [[Беларуская натарыяльная палата|Беларускай натарыяльнай палаты]] і яе арганізацыйных структураў, дзяржаўных органаў і іншых дзяржаўных арганізацыяў». Большай зь іх была апошняя глава з 3-х артыкулаў. Паводле 384-га артыкула, сялянскія гаспадаркі цягам 3-х гадоў з дня іх дзяржаўнага ўліку вызваляюцца ад падаткаў і збораў за дзейнасьць у галіне [[расьлінаводзтва]] і [[Жывёлагадоўля|жывёлагадоўлі]], [[рыбаводзтва]] і [[пчалярства]], за выняткам транспартнага падатку і мытных плацяжоў, [[ПДВ]] і акцызаў пры ўвозе тавараў з краінаў [[ЭАЭЗ]]. Згодна з 385-м артыкулам калегіі адвакатаў і адвакацкія бюро, Беларуская натарыяльная палата і яе аддзяленьні вызваляюцца ад падаткаў і збораў, за выняткам дзяржаўнага мыта<ref name="б"/>. == Дадаткі == Падатковы кодэкс Беларусі налічваў 27 Дадаткаў: # «Стаўкі [[акцыз]]аў на падакцызныя тавары»; # «Стаўкі [[Падаходны падатак|падаходнага падатку]] зь фізычных асобаў у фіксаваных сумах»; # «Стаўкі [[Зямельны падатак|зямельнага падатку]] на сельскагаспадарчыя землі сельскагаспадарчага прызначэньня»; # «Сярэднія стаўкі зямельнага падатку паводле [[Раёны Беларусі|раёнаў]]»; # «Функцыянальнае выкарыстаньне зямельных [[Дзялянка|дзялянак]] (віды ацэнкавых зонаў)»; # «Стаўкі зямельнага падатку на зямельныя дзялянкі, разьмешчаныя ў населеных пунктах, а таксама за межамі населеных пунктаў, зямельныя дзялянкі [[Садаводчае таварыства|садаводчых таварыстваў]] і [[лецішча]]вых [[Каапэратыў|каапэратываў]]»; # «Стаўкі [[Экалягічны падатак|экалягічнага падатку]] за выкіды забруджвальных рэчываў у [[Атмасфэра|атмасфэрнае]] [[паветра]]»; # «Стаўкі экалягічнага падатку за скід сьцёкавых водаў у [[навакольнае асяродзьдзе]]»; # «Стаўкі экалягічнага падатку за пахаваньне і захоўваньне [[адкід]]аў вытворчасьці»; # «Стаўкі [[Падатак за здабычу|падатку за здабычу]] прыродных рэсурсаў»; # «Стаўкі падатку на здабычу прыродных рэсурсаў датычна [[Нафта|нафты]]»; # «Стаўкі [[Консульскі збор|консульскага збору]]»; # «Стаўкі дзяржаўнага [[мыта]] пры звароце ў [[суд]]ы...»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта пры звароце ў судовую калегію ў справах [[Інтэлектуальная ўласнасьць|інтэлектуальнай уласнасьці]] [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага суду Рэспублікі Беларусь]]»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта пры звароце ў судовую [[Калегія эканамічных справаў Вярхоўнага суду Беларусі|калегію гаспадарчых справаў Вярхоўнага суду Рэспублікі Беларусь]] і гаспадарчыя суды вобласьцяў»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта пры звароце ў органы прымусовага выкананьня»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта пры звароце ў органы [[Пракуратура|пракуратуры]]»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта пры звароце да ўпаўнаважаных службовых асобаў мясцовых [[Выканаўчы камітэт|выканаўчых]] і распарадчых органаў»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта пры звароце да рэгістратараў рэспубліканскай і тэрытарыяльных арганізацыяў па дзяржаўным уліку [[Нерухомая маёмасьць|нерухомай маёмасьці]], правоў на яе і зьдзелак зь ёй»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта за ажыцьцяўленьне дзеяньняў, зьвязаных з улікам актаў [[Грамадзянскі стан|грамадзянскага стану]]»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта за выдачу і засьведчаньне дакумэнтаў для выезду зь Беларусі і ўезду ў Беларусь, выдачу або працяг тэрміну дзеяньня дакумэнтаў для знаходжаньня замежных грамадзянаў і асобаў без грамадзянства ў Беларусі, за разгляд пытаньняў датычна [[грамадзянства]] Беларусі»; # «Стаўкі дзяржаўнага мыта па іншых прадметах абкладаньня дзяржаўным мытам»; # «Стаўкі [[патэнт]]ных мытаў»; # «Стаўкі адзінага падатку зь індывідуальных прадпрымальнікаў і іншых фізычных асобаў»; # «Пералік транспартных сродкаў»; # «Пералік [[Ежа|харчовых]] тавараў і тавараў для дзяцей, па якіх прымяняецца стаўка [[ПДВ]] у памеры 10 % пры ўвозе ў Беларусь і пры збыце ў Беларусі»; # «Стаўкі [[Транспартны падатак|транспартнага падатку]]»<ref name="б"/>. == Мінуўшчына == 19 сьнежня 2002 г. А.Лукашэнка падпісаў Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь № 116-З, які складаўся з 89 артыкулаў<ref name="в"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Кодэксы Беларусі}} [[Катэгорыя:Кодэксы Беларусі]] [[Катэгорыя:Падаткаабкладаньне ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Права XXI стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2003 годзе]] h2wiqpxu4usv5zi7xp9gdhvhh6mbrm5 0 252187 2330788 2290925 2022-07-31T13:31:17Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Фільм | выява = Sense and sensibility film.jpg }} '''«Розум і пачу́цьці»''' ({{мова-en|Sense and Sensibility}}) — фільм-драма 1995 году, зрэжысэраваная [[Энг Лі]] паводле [[Розум і пачуцьці|аднайменнага раману]] 1811 году ангельскай літаратаркі [[Джэйн Остын]]. Сцэнар быў падрыхтаваны [[Эма Томпсан|Эмай Томпсанай]], якая да таго ж выканала галоўную ролю Эліноры Дэшўуд, у той час як ейную малодшую сястру Марыяну згуляла [[Кейт Ўінсьлет]]. Акрамя вышэйзгаданых акторак іншыя ролі выканалі [[Г’ю Грант]], [[Алан Рыкман]], [[Імаджэн Стабс]], [[Грэг Ўайз]], [[Г’ю Лоры]] ды іншыя. == Сюжэт == Шляхціч Дэшўуд ([[Том Ўілкінсан]]) на ложышчы сьмерці даручыў свайму сыну ад першага шлюбу Джону ([[Джэймз Фліт]]) паклапаціцца аб ягонай другой жонцы і трох дачок, бо ў адпаведнасьці з ангельскім правам яны анічога не ўспадкуюць. Джон абяцае зрабіць гэта, аднак ягоная хцівая жонка Фані ([[Гарыет Ўолтэр]]) пераконвае яго, што ягоным сёстрам ня трэба дапамагаць фінансава. Джон і Фані прыбываюць у маёнтак, дзе жывуць Элінора ([[Эма Томпсан]]), Марыяна ([[Кейт Ўінсьлет]]) і Маргарэт ([[Мірыям Франсуа]]) і місіс Дэшўуд ([[Джэма Джонз]]), і які цяпер належыць ім. Яны прымушаюць жанчын шукаць сабе новы дом. Фані запрашае свайго брата Эдўарда Фэрарза ([[Г’ю Грант]]) ў госьці да маёнтку, і Элінора ды Эдўард сябруюцца на нездаволеньне Фані. Фані кажа місіс Дэшўуд, што Эдўард будзе пазбаўлены спадчыны ў выпадку таго, калі ён ажэніцца з кімсьці, хто ня мае грошаў. Сэр Джон Мідлтан ([[Робэрт Гардзі]]), стрыечны брат місіс Дэшўуд, прапануе ёй невялікі маёнтак у Дэваншыры, куды жанчыны і накіроўваюцца, узяўшы толькі некалькі чалавек з сваёй абслугі. У новым месцы Дэшўуды спаткаюцца з палкоўнікам Брэнданам ([[Алан Рыкман]]), які адразу закохваецца ў Марыяну. Тым ня менш, Марыяна ня лічыць яго здольным да каханьня. Аднойчы, Марыяна разам з Маргарэт блукала пад дажджом па лугах і неўзабаве павалілася, траўмаваўшы нагу. На дапамогу дзяўчыне прыйшоў Джон Ўілабі ([[Грэг Ўайз]]), у якога ў сваю чаргу закохваецца Марыяна. Яны баваць разам шмат часу і, здаецца Джон гатовы прапанаваць шлюб, але замест гэтага выбачаецца і пасьпешліва на запыт родзічаў накіроўваецца да Лёндану, што разьбівае Марыяне сэрца. Джонава сьвякруха місіс Джэнінгс ([[Элізабэт Спрыгс]]) запрашае місіс Дэшўуд і ейных дачок, містэра ([[Г’ю Лоры]]) і місіс Палмэр ([[Імэлда Стонтан]]) на вячэру. Да іх далучаецца Люсі Стыл ([[Імаджэн Стабс]]), якая распавядае пад сакрэтам Эліноры, што яна і Эдўард Фэрарз патаемна заручыліся пяць гадоў назад. Такі расклад засмучае Элінору, якая мае ўзаемнае каханьне з Эдўардам, але ён як чалавек гонар мае ажаніцца зь Люсі праз сваё даўняе абяцаньне. Місіс Джэнінгс бярэ з сабой Люсі, Элінору і Марыяну ў падарожжа ў Лёндан, дзе яны спаткаюцца з Ўілабі на балі. Выяўляецца, што ён заляцаецца да міс Грэй, чым даводзіць Марыяну да сьлёзаў. Палкоўнік Брэндан пазьней тлумачыць Эліноры, што Ўілабі спакусіў і кінуў Бэт, пазашлюбную дачку былой каханкі палкоўніка. Калі цётка Ўілабі лэдзі Ален выявіла сувязь ягонага пляменьніка яны пазбавіла яго спадчыны, таму ён вырашыў абрацца шлюбам дзеля грошаў. Сумленны Брэндан кажа Эліноры, што Ўілабі па-сапраўднаму кахаў Марыяну, але быў вымушаны заляцацца да міс Грэй, каб выправіць сваё гаротнае фінансавае становішча. Люсі Стыл запрашаюць да Джона і Фані Дэшўудаў. Мяркуючы, што Фані ёсьць ейнай сяброўкай Люсі выкравае ёй, што яна і Эдўард мелі заручыцца шмат гадоў таму. Фані ў лютасьці выганяе Люсі з дому, а маці Эдўарда патрабуе ад яго скачасаць заручыны. Ён адмаўляецца як чалавек годны і застаецца без утрыманьня. Дазнаўшыся пра гэта, палкоўнік Брэндан праз Элінору прапануе яму ўзначаліць парафію ў сваім маёнтку. Вяртаючыся дадому Элінора і Марыяна спыняюцца на ноч у загараднай сядзібе Палмэраў, якія жывуць недалёка ад маёнтка Ўілабі. Марыяна бяжыць да маёнтка каханага і трапляе пад залеву, падхапіўшы ліхаману. Гэтым разам яе знаходзіць і выратоўвае палкоўнік Брэндан. Палмэры зьязджаюць з маёнтка, кіруючыся рэкамэндацыі лекара і баючыся, што іхнае нованароджанае дзіцяці таксама захварэе. Элінора застаецца побач з Марыянай, пакуль яна не крыяе. Палкоўнік Брэндан і Марыяна пачынаюць бавіць час разам, і гэтым разам яна адчувае прыязнасьць да палкоўніка, закохваючыся ў яго. Яна прызнаецца Эліноры, што нават калі б Ўілабі абраў яе, яна больш не перакананая, што каханьне да яго было б дастатковым, каб зрабіць яго шчасьлівым. Дэшўуды неўзабаве дазнаюцца, што міс Стыл сталася місіс Фэрарз, і мяркуюць, што яна пабралася шлюбам з Эдўардам. Пазьней Эдўард наведвае іхны дом і распавядае ім, што на самой справе міс Стыл пашлюбавалася зь ягоным братам Робэртам ([[Рычард Ламсдэн]]). Пачуўшы гэта, Элінора, нарэшце, разчулілася, больш ня ў стане хаваць свае пачуцьці. Эдўард кажа Эліноры, што ягонае сэрца належыць і будзе належыць толькі ёй. Абедзьве сястры абіраюцца шлюбам з сваімі каханымі. Ўілабі назірае за іхным вясельлем здалёк з шкадаваньнем на твары, апасьля зьязджае. == Крытыка == ''«Розум і пачуцьці»'' атрымалі пераважна станоўчыя водгукі кінакрытыкаў і былі ўключаныя ў шматлікія сьпісы найлепшых фільмаў году<ref>Miller, Frank. [https://web.archive.org/web/20130701174531/http://www.tcm.com/this-month/article/62625%7C0/Sense-and-Sensibility.html «Sense and Sensibility»]. Turner Classic Movies.</ref>. На [[Rotten Tomatoes]] фільм мае рэйтынг ухваленьня 97%, базуючыся на 64 рэцэнзіях, а сярэдная адзнака на рэсурсе складае 8,00/10. На думку крытыкаў, фільм ёсьць незвычайна спрытнай, вельмі сьмешнай адаптацыяй твору [[Джэйн Остын]], дзякуючы выдатнай працы [[Эма Томпсан|Эмы Томпсан]]. На [[Metacritic]] фільм мае сярэднеўзважаных 84 балаў з 100 магчымых на аснове 21 агляду, што сьведчыць пра ўсеагульнае ўхваленьне<ref>[https://www.metacritic.com/movie/sense-and-sensibility «Sense and Sensibility Reviews»]. Metacritic.</ref>. Аўдыторыя, апытаная [[CinemaScore]], надала кінастужцы адзнаку А паводле шкалы ад А да F. У артыкуле да часопіса [[Variety]] Тод Макарці заўважыў, што посьпеху фільму спрыялі высокакваліфікаваныя акторы, а таксама выбар Лі ў якасьці рэжысэра. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{IMDb твор|0114388|назва = Розум і пачуцьці}} * {{Rotten tomatoes|1068832-sense_and_sensibility}} * {{Metacritic фільм|sense-and-sensibility}} {{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшы фільм — драма}} [[Катэгорыя:Фільмы 1995 году]] [[Катэгорыя:Фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы Энга Лі]] [[Катэгорыя:Брытанскія гістарычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Брытанскія рамантычныя фільмы]] [[Катэгорыя:Гістарычныя фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Рамантычныя фільмы ЗША]] [[Катэгорыя:Фільмы Columbia Pictures]] [[Катэгорыя:Фільмы на ангельскай мове]] pqachkxiit8kxretzqj7kxsjm994n74 0 252719 2330828 2295359 2022-07-31T17:00:30Z Гарбацкі 13252 wikitext text/x-wiki '''Сафія Яблонская''' ([[Украінская мова|па-ўкраінску]]: Софія Яблонська; 15 траўня 1907, в. Германіў (цяпер Тарасіўка), Львоўскі павет, [[Каралеўства Галіцыі і Ладамэрыі]], [[Аўстрыйская імпэрыя]] ― 4 лютага 1971, [[Нуармут'е]], [[Францыя]]) ― украінская і француская [[пісьменьніца]], [[журналістка]], фатографка, вандроўніца, [[Архітэктар|архітэктарка]]<ref><small>Yablonska, Sofiia, the Encyclopedia of Ukraine, vol. 5 (1993), http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CY%5CA%5CYablonskaSofiia.htm</small></ref>. {{Пісьменьнік|Імя=Сафія Яблонская|Арыгінал імя=Софія Яблонська|Імя пры нараджэньні=Софія Іванівна Яблонська|Дата нараджэньня=15 траўня 1907|Месца нараджэньня=в. Германіў, Львоўшчына, Аўстрыйская імпэрыя|Месца пахаваньня=Нуармут'е, Францыя|Дата сьмерці=4 лютага 1971|Род дзейнасьці=Пісьменьніца, журналістка, вандроўніца, фатографка|Мова=Украінская|Значныя творы=Далекі обрії, 1939, Дві ваги — дві міри, 1972, Mon enfance en Ukraine, 1981|Мова2=Француская}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 15 траўня 1907 г. у в Германіў (цяпер Тарасаўка Пустамыцкага раёну [[Львоўская вобласьць|Львоўскай вобласьці]]) у сям'і сьвятара і [[Лекар|лекара]] Івана Яблонскага і ягонай жонкі Мадэсты Ўльварскай. Раньняе дзяцінства Сафіі прайшло ў вёсцы з бацькам і няняй Юстынай. Гэты пэрыяд свайго жыцьця яна падрабязна апісала ў кнізе «Книга про батька» (выдадзена пасьмяротна ў 1977 годзе)<ref><small>Калитовська М. Софія Яблонська: подорожник і людина // Сучасність. 1971. № 5. С. 51-59.</small></ref>. На пачатку [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1915 годзе бацька Сафіі вывез сям'ю ў [[Расея|Расею]], бо быў зацятым масквафілам. У [[Таганрог|Таганрозе]] Сафія вучылася ў сярэдняй школе. У 1921 годзе сям'я Яблонскіх вярнулася на радзіму. У 1922 г. паступіла на першы курс настаўніцкай сэмінарыі. 1922-1923 - Сафія наведвае курсы камэрцыйнай дзейнасьці для жанчынаў у Нацыянальнай камэрцыйнай акадэміі ў [[Львоў|Львове]] (Panstwowa Akademia Handlu we Lwowie). 1924-1925 - Сафія вучыцца акторскаму майстэрству ў драматычнай навучальні. У 1926 годзе займаецца кінапракатам, кіруе двума [[Кінатэатар|кінатэатрамі]] ў [[Тарнопаль|Тарнопалі]], супрацоўнічае з мастаком Раманам Турыным<ref><small>Клиновий Ю. Софія Яблонська — її найкращий твір // Сучасність. 1977. № 6. С. 20-27.</small></ref>. З 1927 г. вывучае тэхніку дакумэнтальнага кіно ў [[Парыж|Парыжы]]. У Парыжы яна пасябравала з украінскім пісьменьнікам, вандроўнікам і дыпляматам Сьцяпанам Лявінскім, які захапляўся ўсходняй культурай. Знаходзячыся ў багемным асяродку францускіх мастакоў, яна зацікавілася ідэямі [[Падарожжа|падарожжаў]] па экзатычных краінах. У сьнежні 1928 года яна адправілася ў сваё першае далёкае падарожжа ў [[Паўночная Афрыка|Паўночную Афрыку]], у [[Марока]]. [[Касаблянка]] — [[Маракеш]] — [[Магадор]] — Тарудан — Агадыр — такі маршрут Сафія зрабіла за чатыры месяцы<ref><small>Поліщук Я. Навколосвітня мандрівка Софії Яблонської // Український журнал (Прага). 2007. № 3. С. 6-7.</small></ref>. У сьнежні 1931 году яна падпісала кантракт з кампаніяй "Юнань-Фу" на стварэньне дакумэнтальных эсэ і падарожнічала па сьвеце. Праз [[Порт-Саід (мугафаза)|Порт-Саід]], [[Джыбуці]], [[Цэйлон]] у [[Францускі Індакітай]] яна наведала [[Лаос]], [[Камбоджа|Камбоджу]], правінцыю Юньнань ([[Кітай]]), [[Сіям]], [[Малайскі архіпэляг]], [[Ява|Яву]] і [[Балі]], [[Таіці]], [[Аўстралія|Аўстралію]] і [[Новая Зэляндыя|Новую Зэляндыю]], [[Паўночная Амэрыка|Паўночную Амэрыку]] ([[ЗША]] і [[Канада]])<ref><small>Поліщук Я. Далекі обрії Софії Яблонської // Всесвіт. 2006. № 11-12. С. 187—192.</small></ref>. У жаночай прэсе — часопісах «Нова хата» і «Жіноча доля» — рэгулярна зьмяшчаліся нарысы пра падарожжа Сафіі Яблонскай. Ейная постаць была папулярная сярод фэмінісцкай моладзі [[Галічына|Галічыны]] таго часу<ref><small>Забужко О. Теура Софія Яблонська. // Київ: «Родовід», 2018. 232 с.</small></ref>. Пятнаццаць гадоў Сафія жыла ў Кітаі, дзе пазнаёмілася і выйшла замуж за француза Жана Удэна. Нарадзіла і выхавала трох сыноў — Аляна, Данка Мішэля і Жака Мірка. 1950 года вярнуліся ў [[Эўропа|Эўропу]] і пасяліліся спачатку ў [[Парыж|Парыжы]], а пасля сьмерці мужа - на выспе Нуармут'е, на атлянтычным ўзбярэжжы Францыі. Стала архітэктаркай <ref><small>Дзвинка Воробкаво. Історія галичанки, яка побачила весь світ, або дивовижні обрії Софії Яблонської, https://uamodna.com/articles/istoriya-galychanky-yaka-pobachyla-vesj-svit-abo-dyvovyzhni-obriyi-sofiyi-yablonsjkoyi/</small></ref>. Зноў вярнулася да літаратурнай творчасьці — напісала [[аповесьць]]-успамін «Розмова з батьком», у якой закранула тэму свайго [[дзяцінства]]. Загінула ў [[Аўтакатастрофа|аўтамабільнай катастрофе]] 4 лютага 1971 г. у Францыі<ref><small>Поліщук Я. Далекі обрії Софії Яблонської // Всесвіт. — 2006. — № 11—12. — С. 187—192.</small></ref>. == Творчасьць == Пісала [[Навэля|навэлі]], [[Нарыс|нарысы]] й мэмуары. Апошнія творы зьявіліся пасьмяротна: зборнік навэляў «Дві міры — дзве вагі» (1972), дакумэнтальная аповесьць «Книга про батька» (1977). [[Творчасьць|Творчасьцю]] Сафіі Яблонскай апекавалася ейная сяброўка, украінская паэтка Марта Калітоўская. Яна ж пераклала на францускую мову дакумэнтальную прозу Яблонскай “Чар Марока” (Парыж, 1973)<ref><small>Поліщук Я. Далекі обрії Софії Яблонської // Всесвіт. 2006. № 11-12. С. 187—192.</small></ref>. Ва ўсіх сваіх творах разьмяшчала свае здымкі, якія ўдала ілюстравалі побыт і культуру экзатычных краінаў і народаў<ref><small>Забужко О. Теура Софія Яблонська. // Київ: «Родовід», 2018. 232 с.</small></ref>. == Творы == • Яблонська С. Чар Марока. Львів, 1932 // https://chtyvo.org.ua/authors/Yablonska_Sofiia/Char_Maroka_vyd_1932/ • Яблонська С. Далекі обрії. Львів, 1939. 169 с. • Яблонська С. Дві ваги — дві міри. Оповідання та нариси. Париж, 1972. 105 с. • Яблонська С. Книга про батька: З мого дитинства. Едмонтон — Париж: Слово, б. р. 237 с. ===== Пасьмяротныя выданьні ===== • Софія Яблонська. Книга про батька. Богуславкнига, 2015. 272 с. • Софія Яблонська. Книга про батька // https://diasporiana.org.ua/memuari/17069-yablonska-s-kniga-pro-batka/ • Софія Яблонська. Чар Марока. З країни рижу та опію. Далекі обрії: Подорожні нариси/ Упоряд., передм. і літ. редакція Василя Ґабора. Львів: ЛА «Піраміда», 2015. 372 с. • Софія Яблонська. Фото / Sophia Yablonska. Photos. Бібліотека українського мистецтва, Видавець Олександр Савчук, Київ-Харків, 2017. 128 сторінок, 107 ілюстрацій // http://uartlib.org/shop/sofiya-yablonska-foto/. • Софія Яблонська. Далекі обрії. Київ: «Родовід», 2018. 336 с. (Артбук) // https://rodovid.net/product/240/sofiia-iablonska-daleki-obriyi/. • Софія Яблонська. З країни рижу та опію. Київ: «Родовід», 2018. 240 с. (Артбук) // https://rodovid.net/product/239/sofiia-iablonska-z-krayiny-ryzhu-ta-opiiu/. • Софія Яблонська. Чар Марока. Київ: «Родовід», 2018. 192 с. (Артбук) // https://rodovid.net/product/238/sofiia-iablonska-char-maroka/. • Софія Яблонська. Листи з Парижа. Листи з Китаю. Львів: «Піраміда», 2018. 368 с. ===== Творы па-француску ===== • L’Année ensorcelée, Les Horizons lointains (1972). • Le charme du Maroc (1973). • Mon enfance en Ukraine (1981). • Au pays du riz et de l’opium (1986). == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 15 траўня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1907 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1971 годзе]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратары]] [[Катэгорыя:Францускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Украінскія журналісты]] [[Катэгорыя:Украінскія фатографы]] 8p53xf5oey6v8err5wxuhq61xsjc71e 0 253006 2330893 2326780 2022-08-01T10:24:39Z Kazimier Lachnovič 1079 + wikitext text/x-wiki {{Вайсковае падразьдзяленьне |назва = Полк імя Кастуся Каліноўскага |арыгінальная назва ={{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}} |выява = [[Файл:Полк Каліноўскага. Лагатып.jpg|250пкс]] |подпіс выявы = |гады = сакавік 2022 году — наш час |краіна = {{UKR}} |падпарадкаваньне = [[Узброеныя сілы Ўкраіны]] |у складзе = [[Міжнародны легіён тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны]] |тып = |уключае ў сябе = {{*}} батальён «Літвін» {{*}} батальён «Волат» {{*}} батальён «Тэрор» |роля = |ролі = |памер = |камандная структура = |разьмяшчэньне = [[Кіеў]] |мянушка = |мянушкі = |заступнік = |заступнікі = |дэвіз = |колеры =[[Файл:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|border|100px]]<br/>[[Бел-чырвона-белы сьцяг]] |марш = |талісман = |узбраеньне = |войны = [[Расейска-ўкраінская вайна]] |бітвы =[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] |знакі ўзнагароды = |дзейны камандзір = |вядомыя камандзіры = }} '''Полк імя Кастуся Каліноўскага''' ({{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}}; да 21 траўня 2022 году — '''батальён імя Кастуся Каліноўскага''') — вайсковая фармацыя ў складзе [[Нацыянальная гвардыя Ўкраіны|Нацыянальнай гвардыі Ўкраіны]], створаная ў сакавіку 2022 году з мэтай абароны [[Украіна|Ўкраіны]] ад [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня]]. Складаецца зь [[беларусы|беларускіх]] добраахвотнікаў. Сваю назву атрымаў у гонар [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] — кіраўніка [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальнага героя [[Беларусь|Беларусі]]. Складаецца з батальёнаў «Ліцьвін»{{Заўвага|[[Ліцьвіны]] — гістарычная саманазва беларусаў}} і «Волат». У склад палку таксама ўваходзіць адмысловая група беларускіх добраахвотнікаў «Чорны кот»<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=59T7b9paT8Y Адмысловая група беларускіх дабраахвотнікаў «Чорны кот»], [[YouTube]]</ref>{{Заўвага|[[Чорны кот (арганізацыя)|«Чорны кот»]] — беларуская партызанская арганізацыя, якая ў 1944—1957 гадох вяла ўзброенае змаганьне з [[Русіфікацыя Беларусі#СССР|расейска-савецкімі акупантамі]] за аднаўленьне незалежнасьці Беларусі}}. Адна зь некалькіх фармацыяў беларускіх добраахвотнікаў, якія бароняць Украіну<ref>[https://www.polskieradio.pl/396/7816/Artykul/2928483,%d0%92%d0%b0-%d0%a3%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d0%b0%d1%8e%d0%b5-%d0%bd%d0%b5%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%ba%d1%96-%d0%b3%d1%80%d1%83%d0%bf-%d0%b1%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d0%ba%d1%96%d1%85-%d0%b4%d0%be%d0%b1%d1%80%d0%b0%d0%b0%d1%85%d0%b2%d0%be%d1%82%d0%bd%d1%96%d0%ba%d0%b0%d1%9e Ва Украіне ваюе некалькі груп беларускіх добраахвотнікаў], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 28 сакавіка 2022 г.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага. Нашыўка.jpg|значак|зьлева|140пкс|Нашыўка батальёна імя К. Каліноўскага]] [[Файл:Узброеныя Сілы Украіны. Беларускі полк 1.jpg|значак|Беларускія добраахвотнікі, 2022 г.]] Беларускія добраахвотнікі ўдзельнічаюць у [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайне]] зь вясны 2014 году. Група беларусаў брала ўдзел у баях за [[Пяскі (Данецкая вобласьць)|Пяскі]], каля [[Данецкі аэрапорт|Данецкага аэрапорту]] ў ліпені 2014 году. Таго ж году ўтварыўся [[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]], а ў чэрвені 2015 году — [[тактычная група «Беларусь»]], якая брала ўдзел у баях за [[Аўдзееўка|Аўдзееўку]], Пяскі, [[Валнаваха|Валнаваху]], [[Мар’інка|Мар’інку]]. Па [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|адкрытым нападзе Расеі на Ўкраіну]] 2 сакавіка 2022 году ва [[Узброеныя сілы Ўкраіны|Ўкраінскім войску]] ўтварылася першая рота, якая складалася зь іншаземцаў, а менавіта зь беларусаў. Паводле зьвестак [[Радыё Свабода]], на 4 сакавіка ў яе ўвайшлі каля 40 чалавек<ref>[https://www.svaboda.org/a/31732505.html «Не рабіцеся злачынцамі!» — беларускі дабраахвотнік «Курган» зьвяртаецца да беларускіх вайскоўцаў], 4 сакавіка 2022 г.</ref>. Сярод першых ваяроў — удзельнікі тактычнай групы «Беларусь», сябры [[Белы легіён|Белага Легіёну]] і [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31740726.html «Верым, што пераможам Расею, а пасьля вызвалім Беларусь». У беларускую роту тэрабароны Ўкраіны запісаліся сямёра маладафронтаўцаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.</ref>. 4 сакавіка 2022 году ў абарончых баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31736084.html У баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік], [[Радыё Свабода]], 4 сакавіка 2022 г.</ref>. Паводле зьвестак на 5 сакавіка, Украіну абараняла 200 беларускіх добраахвотнікаў, яшчэ 300 беларусаў, гатовых далучыцца да Замежнага легіёну, знаходзілася ў Польшчы<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285865 Пракоп’еў: 200 беларусаў ужо ваюе на баку Украіны, яшчэ 300 гатовыя], [[Наша Ніва]], 5 сакавіка 2022 г.</ref>. 9 сакавіка беларускія добраахвотнікі заявілі пра аб’яднаньне ў батальён імя Кастуся Каліноўскага<ref>Орлова В. [https://www.unian.ua/war/bilorusi-stvorili-batalyon-dlya-oboroni-kiyeva-video-novini-donbasu-11736958.html Білоруси створили батальйон для оборони Києва (відео)], [[УНІАН]], 9 сакавіка 2022 г.</ref>. Асноўнай сваёй задачай ваяры Батальёну бачаць «сёньня бараніць Украіну, заўтра — вызваліць Беларусь»<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=YO1M-vwWsP8 «Сёння мы баронім Украіну, заўтра — вызвалім Беларусь» | Беларусы на войне за Украину], [[Белсат]], 7 сакавіка 2022 г.</ref><ref>[https://www.spectator.co.uk/article/europes-last-dictator-lukashenkos-fate-depends-on-ukraine Europe’s last dictator: Lukashenko’s fate depends on Ukraine] [Апошні дыктатар Эўропы: лёс Лукашэнкі залежыць ад Украіны], The Spectator, 9 красавіка 2022 г.</ref>. 18 сакавіка ў Кіеве зьявіліся білборды «Разам — назаўжды» з выявай добраахвотніка батальёну імя Кастуся Каліноўскага, каб прадэмастраваць, што беларусы з Батальёну разам з украінскім народам паўсталі на абарону Ўкраіны супраць агрэсара<ref>[https://nashaniva.com/articles/286591/ У Кіеве з’явіліся беларускія банеры ФОТА]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]], 18 сакавіка 2022 г.</ref>. 25 сакавіка батальён імя Кастуся Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сілаў Украіны. 21 траўня Батальён абвясьціў пра стварэньне Беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага, у які ўвойдуць батальёны «Ліцьвін» і «Волат»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. 4 чэрвеня галоўная ўправа выведкі [[Міністэрства абароны Ўкраіны]] адзначыла байцоў палку імя Кастуся Каліноўскага ўзнагародамі «За бойові заслуги» і «Україна — понад усе!» — за неймаверную мужнасьць, праяўленую падчас выкананьня баявых заданьняў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31883449.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія ўзнагароды], [[Радыё Свабода]], 4 чэрвеня 2022 г.</ref>. 17 чэрвеня байцы палку Каліноўскага атрымалі дзяржаўныя ўкраінскія ўзнагароды «За бойові заслуги», а таксама «Україна понад усе»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31902981.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія дзяржаўныя ўзнагароды. Фотафакт], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2022 г.</ref>. У ліпені зьявілася інфармацыя пра трэці батальён палку — «Тэрор»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31948310.html У палку Каліноўскага заявілі, што фармуюць трэці батальён — «Літвін»], [[Радыё Свабода]], 18 ліпеня 2022 г.</ref>. == Прысяга == 25 сакавіка 2022 году ў [[Дзень Волі|Дзень Волі (Дзень Незалежнасьці Беларусі)]] беларускія добраахвотнікі батальёну імя Кастуся Каліноўскага прынялі прысягу — увайшлі ў склад Узброеных сілаў Украіны. Тэкст самой прысягі быў на [[Беларуская мова|беларускай мове]], з шматлікімі спасылкамі на [[Гісторыя Беларусі|гісторыю Беларусі]] і заканчваўся словамі [[Жыве Беларусь!|«Жыве Беларусь!»]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31771520.html Батальён беларускіх добраахвотнікаў імя Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сіл Украіны], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.</ref>. {{пачатак цытаты}}Беларусь, маці мая Радзіма. Клянуся вызваляць і бараніць цябе там дзе знаходжуся зараз і куды прывядзе мяне лёс твайго вызваленьня. Біцца да перамогі за тваю свабоду. Як біліся нашыя продкі з ардынскім прыгнётам маскавітаў [[Бітва пад Воршай|пад Воршай]], [[Аблога Смаленску (1609—1611)|Смаленскам]], [[Бітва пад Палонкай|Палонкай]]. Бязьлітасна гнаць бязродных апрычнікаў зь зямель тваіх. Як гналі ваяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і беларускай [[Шляхта|шляхты]], касінеры [[Тадэвуш Касьцюшка|Касьцюшкі]] і паўстанцы [[Кастусь Каліноўскі|Каліноўскага]], [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі|жаўнеры Народнай Рэспублікі]] і [[Чорны кот (арганізацыя)|партызаны Супраціву]]. Бараніць кроў тваёй нацыі, моц тваёй зямлі і Боскі дух твайго існаваньня. У шэрагах вольных братоў і ў палоне. На Айчыне і ў выгнаньні. І ў баі і ў падпольлі. Няхай рукі мае сьціскаюць зброю, пакуль шыбеніцы ня скончаць сьціскаць шыі сыноў Тваіх. Няхай лязгат майго затвору не сьціхае, пакуль чутны лязгат кратаў за сьпінамі герояў тваіх. Няхай хопіць мне жыцьця, каб адпомсьціць за ўсіх закатаваных, згвалтаваных і забітых дзяцей Тваіх. Да астатняга пляску рэк Тваіх у маіх вачах. Пакуль будзе чутны тупат «[[Пагоня|Пагоні]]» у сэрцы маім. Жыць з табою, памерці за цябе, і адрадзіць веліч тваю. Жыве Беларусь! Жыве вечна!{{канец цытаты}} == Удзельнікі == * [[Сяргей Бяспалаў]] — беларускі блогер * [[Вадзім Кабанчук]] — адзін з заснавальнікаў руху [[Зубр (моладзевы рух)|«Зубар»]] і спартова-патрыятычнай арганізацыі [[Край (арганізацыя)|«Край»]], намесьнік камандзіра батальёну<ref>[https://belsat.eu/in-focus/13-04-2022-miru-ne-budze-nikoli-pakul-isnue-takaya-groznaya-imperyya-yak-raseya-zabity-yashche-adzin-belarus/ «Міру не будзе ніколі, пакуль існуе такая грозная імперыя, як Расея». Забіты яшчэ адзін беларус], [[Белсат]], 13 красавіка 2022 г.</ref> * [[Павал Кулажанка]] — блогер Exomon, удзельнік руху «[[Супраціў]]» * [[Яўген Міхасюк]] — беларускі грамадзкі дзяяч, экс-старшыня Рады [[Задзіночаньне беларускіх студэнтаў|Задзіночаньня беларускіх студэнтаў]]<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285591 «Украінцы жартуюць: не хвалюйцеся, зараз вызвалім сябе, пойдзем ратаваць вас». Пагутарылі з беларусам, які запісаўся ў тэрытарыяльную абарону Украіны], [[Наша Ніва]], 1 сакавіка 2022 г.</ref> * [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] — [[Герой Украіны]] (2022) * [[Дзяніс Урбановіч]] — беларускі грамадзкі дзяяч, старшыня [[Малады Фронт|Маладога Фронту]] * [[Павал Шурмей]] — беларускі вясьляр == Загінулыя ваяры == 13 сакавіка 2022 году пад Кіевам загінуў камандзір групы батальёну імя Кастуся Каліноўскага [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] (31 год) з пазыўным «Тур»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31751102.html Ва Ўкраіне загінуў баец з батальёну Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 13 сакавіка 2022 г.</ref>. 26 сакавіка ад баявога раненьня каля места [[Ірпень (горад)|Ірпеню]] загінуў баец батальёну імя Кастуся Каліноўскага Зьміцер Апанасовіч з пазыўным «Тэрор». У гэты дзень батальён зьнішчыў тры [[Баявая машына пяхоты|БМП]] расейскіх захопнікаў, аднак Апанасовіч атрымаў моцнае раненьне, выратаваць яго жыцьцё не ўдалося<ref>[https://www.svaboda.org/a/31771977.html Загінуў баец батальёна Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.</ref>. Зьмітру было 32 гады, ён родам з [[Смаргонь|Смаргоні]]. Праходзіў вайсковую службу ў 38-й дэсантнай брыгадзе ў [[Берасьце|Берасьці]]. Апошнія гады жыў у Варшаве, працаваў дальнабойшчыкам, адтуль прыехаў як добраахвотнік на абарону Ўкраіны<ref>[https://www.svaboda.org/a/31781704.html Служыў у 38-й дэсантнай брыгадзе, снайпэр, ваяр. Хто такі беларус Зьміцер «Тэрор» Апанасовіч, які загінуў ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 1 красавіка 2022 г.</ref>. 16 траўня 2022 году ў час апэрацыі з вызваленьня ўкраінскай вёскі ад расейскіх захопнікаў атрымаў сьмяротнае раненьне камандзір роты батальёну імя Кастуся Каліноўскага Павал з пазыўным «Волат»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31852459.html На вайне ва Ўкраіне загінуў Павал «Волат» — камандзір атраду, шосты беларускі баец з пачатку паўнамаштабнага ўварваньня Расеі], [[Радыё Свабода]], 16 траўня 2022 г.</ref>. 26 чэрвеня 2022 году ў баях пад [[Лісічанск]]ам загінуў камандзір батальёну «Волат» Іван Марчук з пазыўным «Брэст»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31923431.html «Я паставіў на кон усё». Няскончанае інтэрвію з Іванам «Брэстам», які загінуў ля Севераданецку], [[Радыё Свабода]], 5 ліпеня 2022 г.</ref>. 28 ліпеня ў час вызваленьня ўкраінскага сяла ад расейскіх захопнікаў загінуў баец батальёну «Волат», асабістыя зьвесткі якога не раскрываюцца на просьбу сваякоў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31965427.html Загінуў яшчэ адзін беларускі добраахвотнік, які ваяваў на баку Ўкраіны], [[Радыё Свабода]], 29 ліпеня 2022 г.</ref>. == Памяць == У сакавіку 2022 году [[Юры Стыльскі]] з гурту «[[Дай Дарогу!]]» напісаў песьню, прысьвечаную беларускім добраахвотнікам з батальёну імя Кастуся Каліноўскага, аўтар тэксту — каліновец Радзівон Батулін<ref>[https://euroradio.fm/yuryy-stylski-napisau-pesnyu-prysvechanuyu-belaruskim-dobraahvotnikam Юрый Стыльскі напісаў песню, прысвечаную беларускім добраахвотнікам], [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]], 17 сакавіка 2022 г.</ref>. 28 красавіка 2022 году пастановай 16-й сэсіі мескай рады [[Хмяльніцкі|Хмяльніцкага]] вуліцу Пушкіна перайменавалі ў гонар палеглага ваяра батальёну імя Кастуся Каліноўскага Героя Ўкраіны Аляксея Скоблі<ref>Олена Кошарська, [https://vsim.ua/Podii/lanovu-gastello-ta-pushkina-na-chiyu-chest-pereymenuvali-vulitsi-hmeln-11608851.html Ланову, Гастелло та Пушкіна: на чию честь перейменували вулиці Хмельницького], vsim.ua, 23 траўня 2022 г.</ref>. У чэрвені 2022 году беларуская сьпявачка [[Маргарыта Ляўчук]] выпусьціла песьню «Прайду няўхільна цяжкі шлях», прысьвечаную ваярам-каліноўцам<ref>[https://charter97.org/be/news/2022/6/7/501611/ Маргарыта Ляўчук выпусціла кліп, прысвечаны героям нашага часу], [[Хартыя’97]], 7 чэрвеня 2022 г.</ref>. У аснове песьні вершы Радзівона Батуліна, аўтар музыкі — Канстанцін Яськоў, рэжысэр кліпа — Арцём Лобач. == Глядзіце таксама == * [[Расейская акупацыя Беларусі]] * [[Беларусь ва ўварваньні Расеі ва Ўкраіну (2022)]] * [[Легіён «Свабода Расеі»]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://t.me/belwarriors Батальён імя Кастуся Каліноўскага], [[Telegram]] * [https://www.svaboda.org/a/31761000.html «Ёсьць шанец адсекчы расейскай імпэрыі галаву»: беларус тлумачыць, чаму ваюе на баку Кіева], [[Радыё Свабода]], 19 сакавіка 2022 г. * [[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31763738.html «Гэта будзе армія, якая пазьней вызваліць Беларусь». Былы беларускі АМАПавец стаў добраахвотнікам ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2022 г. * Valerie Hopkins, [https://www.nytimes.com/2022/03/24/world/europe/ukraine-belarus-russia-exiles.html Belarusian Exiles in Ukraine Join the Fight Against a Common Foe: Russia], [[The New York Times]], 24 сакавіка 2022 г. * [https://dcsfxzu8xls6u.cloudfront.net/?c=ar&i=287946 «Як вызвалім Украіну, пойдзем вызваляць Мінск». Wall Street Journal апублікаваў вялікі артыкул пра добраахвотнікаў ва Украіне], [[Наша Ніва]], 8 красавіка 2022 г. * [https://www.voanews.com/a/how-belarusian-fighters-in-ukraine-evolved-into-prominent-force-against-russian-invasion/6512220.html How Belarusian Fighters in Ukraine Evolved Into Prominent Force Against Russian Invasion], [[Голас Амэрыкі]], 2 красавіка 2022 г. [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] f320ldas9ihhqwsx2um62qs8desgy12 2330894 2330893 2022-08-01T10:25:16Z Kazimier Lachnovič 1079 + wikitext text/x-wiki {{Вайсковае падразьдзяленьне |назва = Полк імя Кастуся Каліноўскага |арыгінальная назва ={{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}} |выява = [[Файл:Полк Каліноўскага. Лагатып.jpg|250пкс]] |подпіс выявы = |гады = сакавік 2022 году — наш час |краіна = {{UKR}} |падпарадкаваньне = [[Узброеныя сілы Ўкраіны]] |у складзе = [[Міжнародны легіён тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны]] |тып = |уключае ў сябе = {{*}} батальён «Літвін» <br> {{*}} батальён «Волат» <br> {{*}} батальён «Тэрор» |роля = |ролі = |памер = |камандная структура = |разьмяшчэньне = [[Кіеў]] |мянушка = |мянушкі = |заступнік = |заступнікі = |дэвіз = |колеры =[[Файл:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|border|100px]]<br/>[[Бел-чырвона-белы сьцяг]] |марш = |талісман = |узбраеньне = |войны = [[Расейска-ўкраінская вайна]] |бітвы =[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] |знакі ўзнагароды = |дзейны камандзір = |вядомыя камандзіры = }} '''Полк імя Кастуся Каліноўскага''' ({{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}}; да 21 траўня 2022 году — '''батальён імя Кастуся Каліноўскага''') — вайсковая фармацыя ў складзе [[Нацыянальная гвардыя Ўкраіны|Нацыянальнай гвардыі Ўкраіны]], створаная ў сакавіку 2022 году з мэтай абароны [[Украіна|Ўкраіны]] ад [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня]]. Складаецца зь [[беларусы|беларускіх]] добраахвотнікаў. Сваю назву атрымаў у гонар [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] — кіраўніка [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальнага героя [[Беларусь|Беларусі]]. Складаецца з батальёнаў «Ліцьвін»{{Заўвага|[[Ліцьвіны]] — гістарычная саманазва беларусаў}}, «Волат» і «Тэрор». У склад палку таксама ўваходзіць адмысловая група беларускіх добраахвотнікаў «Чорны кот»<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=59T7b9paT8Y Адмысловая група беларускіх дабраахвотнікаў «Чорны кот»], [[YouTube]]</ref>{{Заўвага|[[Чорны кот (арганізацыя)|«Чорны кот»]] — беларуская партызанская арганізацыя, якая ў 1944—1957 гадох вяла ўзброенае змаганьне з [[Русіфікацыя Беларусі#СССР|расейска-савецкімі акупантамі]] за аднаўленьне незалежнасьці Беларусі}}. Адна зь некалькіх фармацыяў беларускіх добраахвотнікаў, якія бароняць Украіну<ref>[https://www.polskieradio.pl/396/7816/Artykul/2928483,%d0%92%d0%b0-%d0%a3%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d0%b0%d1%8e%d0%b5-%d0%bd%d0%b5%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%ba%d1%96-%d0%b3%d1%80%d1%83%d0%bf-%d0%b1%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d0%ba%d1%96%d1%85-%d0%b4%d0%be%d0%b1%d1%80%d0%b0%d0%b0%d1%85%d0%b2%d0%be%d1%82%d0%bd%d1%96%d0%ba%d0%b0%d1%9e Ва Украіне ваюе некалькі груп беларускіх добраахвотнікаў], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 28 сакавіка 2022 г.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага. Нашыўка.jpg|значак|зьлева|140пкс|Нашыўка батальёна імя К. Каліноўскага]] [[Файл:Узброеныя Сілы Украіны. Беларускі полк 1.jpg|значак|Беларускія добраахвотнікі, 2022 г.]] Беларускія добраахвотнікі ўдзельнічаюць у [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайне]] зь вясны 2014 году. Група беларусаў брала ўдзел у баях за [[Пяскі (Данецкая вобласьць)|Пяскі]], каля [[Данецкі аэрапорт|Данецкага аэрапорту]] ў ліпені 2014 году. Таго ж году ўтварыўся [[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]], а ў чэрвені 2015 году — [[тактычная група «Беларусь»]], якая брала ўдзел у баях за [[Аўдзееўка|Аўдзееўку]], Пяскі, [[Валнаваха|Валнаваху]], [[Мар’інка|Мар’інку]]. Па [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|адкрытым нападзе Расеі на Ўкраіну]] 2 сакавіка 2022 году ва [[Узброеныя сілы Ўкраіны|Ўкраінскім войску]] ўтварылася першая рота, якая складалася зь іншаземцаў, а менавіта зь беларусаў. Паводле зьвестак [[Радыё Свабода]], на 4 сакавіка ў яе ўвайшлі каля 40 чалавек<ref>[https://www.svaboda.org/a/31732505.html «Не рабіцеся злачынцамі!» — беларускі дабраахвотнік «Курган» зьвяртаецца да беларускіх вайскоўцаў], 4 сакавіка 2022 г.</ref>. Сярод першых ваяроў — удзельнікі тактычнай групы «Беларусь», сябры [[Белы легіён|Белага Легіёну]] і [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31740726.html «Верым, што пераможам Расею, а пасьля вызвалім Беларусь». У беларускую роту тэрабароны Ўкраіны запісаліся сямёра маладафронтаўцаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.</ref>. 4 сакавіка 2022 году ў абарончых баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31736084.html У баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік], [[Радыё Свабода]], 4 сакавіка 2022 г.</ref>. Паводле зьвестак на 5 сакавіка, Украіну абараняла 200 беларускіх добраахвотнікаў, яшчэ 300 беларусаў, гатовых далучыцца да Замежнага легіёну, знаходзілася ў Польшчы<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285865 Пракоп’еў: 200 беларусаў ужо ваюе на баку Украіны, яшчэ 300 гатовыя], [[Наша Ніва]], 5 сакавіка 2022 г.</ref>. 9 сакавіка беларускія добраахвотнікі заявілі пра аб’яднаньне ў батальён імя Кастуся Каліноўскага<ref>Орлова В. [https://www.unian.ua/war/bilorusi-stvorili-batalyon-dlya-oboroni-kiyeva-video-novini-donbasu-11736958.html Білоруси створили батальйон для оборони Києва (відео)], [[УНІАН]], 9 сакавіка 2022 г.</ref>. Асноўнай сваёй задачай ваяры Батальёну бачаць «сёньня бараніць Украіну, заўтра — вызваліць Беларусь»<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=YO1M-vwWsP8 «Сёння мы баронім Украіну, заўтра — вызвалім Беларусь» | Беларусы на войне за Украину], [[Белсат]], 7 сакавіка 2022 г.</ref><ref>[https://www.spectator.co.uk/article/europes-last-dictator-lukashenkos-fate-depends-on-ukraine Europe’s last dictator: Lukashenko’s fate depends on Ukraine] [Апошні дыктатар Эўропы: лёс Лукашэнкі залежыць ад Украіны], The Spectator, 9 красавіка 2022 г.</ref>. 18 сакавіка ў Кіеве зьявіліся білборды «Разам — назаўжды» з выявай добраахвотніка батальёну імя Кастуся Каліноўскага, каб прадэмастраваць, што беларусы з Батальёну разам з украінскім народам паўсталі на абарону Ўкраіны супраць агрэсара<ref>[https://nashaniva.com/articles/286591/ У Кіеве з’явіліся беларускія банеры ФОТА]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]], 18 сакавіка 2022 г.</ref>. 25 сакавіка батальён імя Кастуся Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сілаў Украіны. 21 траўня Батальён абвясьціў пра стварэньне Беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага, у які ўвойдуць батальёны «Ліцьвін» і «Волат»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. 4 чэрвеня галоўная ўправа выведкі [[Міністэрства абароны Ўкраіны]] адзначыла байцоў палку імя Кастуся Каліноўскага ўзнагародамі «За бойові заслуги» і «Україна — понад усе!» — за неймаверную мужнасьць, праяўленую падчас выкананьня баявых заданьняў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31883449.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія ўзнагароды], [[Радыё Свабода]], 4 чэрвеня 2022 г.</ref>. 17 чэрвеня байцы палку Каліноўскага атрымалі дзяржаўныя ўкраінскія ўзнагароды «За бойові заслуги», а таксама «Україна понад усе»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31902981.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія дзяржаўныя ўзнагароды. Фотафакт], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2022 г.</ref>. У ліпені зьявілася інфармацыя пра трэці батальён палку — «Тэрор»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31948310.html У палку Каліноўскага заявілі, што фармуюць трэці батальён — «Літвін»], [[Радыё Свабода]], 18 ліпеня 2022 г.</ref>. == Прысяга == 25 сакавіка 2022 году ў [[Дзень Волі|Дзень Волі (Дзень Незалежнасьці Беларусі)]] беларускія добраахвотнікі батальёну імя Кастуся Каліноўскага прынялі прысягу — увайшлі ў склад Узброеных сілаў Украіны. Тэкст самой прысягі быў на [[Беларуская мова|беларускай мове]], з шматлікімі спасылкамі на [[Гісторыя Беларусі|гісторыю Беларусі]] і заканчваўся словамі [[Жыве Беларусь!|«Жыве Беларусь!»]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/31771520.html Батальён беларускіх добраахвотнікаў імя Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сіл Украіны], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.</ref>. {{пачатак цытаты}}Беларусь, маці мая Радзіма. Клянуся вызваляць і бараніць цябе там дзе знаходжуся зараз і куды прывядзе мяне лёс твайго вызваленьня. Біцца да перамогі за тваю свабоду. Як біліся нашыя продкі з ардынскім прыгнётам маскавітаў [[Бітва пад Воршай|пад Воршай]], [[Аблога Смаленску (1609—1611)|Смаленскам]], [[Бітва пад Палонкай|Палонкай]]. Бязьлітасна гнаць бязродных апрычнікаў зь зямель тваіх. Як гналі ваяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і беларускай [[Шляхта|шляхты]], касінеры [[Тадэвуш Касьцюшка|Касьцюшкі]] і паўстанцы [[Кастусь Каліноўскі|Каліноўскага]], [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі|жаўнеры Народнай Рэспублікі]] і [[Чорны кот (арганізацыя)|партызаны Супраціву]]. Бараніць кроў тваёй нацыі, моц тваёй зямлі і Боскі дух твайго існаваньня. У шэрагах вольных братоў і ў палоне. На Айчыне і ў выгнаньні. І ў баі і ў падпольлі. Няхай рукі мае сьціскаюць зброю, пакуль шыбеніцы ня скончаць сьціскаць шыі сыноў Тваіх. Няхай лязгат майго затвору не сьціхае, пакуль чутны лязгат кратаў за сьпінамі герояў тваіх. Няхай хопіць мне жыцьця, каб адпомсьціць за ўсіх закатаваных, згвалтаваных і забітых дзяцей Тваіх. Да астатняга пляску рэк Тваіх у маіх вачах. Пакуль будзе чутны тупат «[[Пагоня|Пагоні]]» у сэрцы маім. Жыць з табою, памерці за цябе, і адрадзіць веліч тваю. Жыве Беларусь! Жыве вечна!{{канец цытаты}} == Удзельнікі == * [[Сяргей Бяспалаў]] — беларускі блогер * [[Вадзім Кабанчук]] — адзін з заснавальнікаў руху [[Зубр (моладзевы рух)|«Зубар»]] і спартова-патрыятычнай арганізацыі [[Край (арганізацыя)|«Край»]], намесьнік камандзіра батальёну<ref>[https://belsat.eu/in-focus/13-04-2022-miru-ne-budze-nikoli-pakul-isnue-takaya-groznaya-imperyya-yak-raseya-zabity-yashche-adzin-belarus/ «Міру не будзе ніколі, пакуль існуе такая грозная імперыя, як Расея». Забіты яшчэ адзін беларус], [[Белсат]], 13 красавіка 2022 г.</ref> * [[Павал Кулажанка]] — блогер Exomon, удзельнік руху «[[Супраціў]]» * [[Яўген Міхасюк]] — беларускі грамадзкі дзяяч, экс-старшыня Рады [[Задзіночаньне беларускіх студэнтаў|Задзіночаньня беларускіх студэнтаў]]<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=285591 «Украінцы жартуюць: не хвалюйцеся, зараз вызвалім сябе, пойдзем ратаваць вас». Пагутарылі з беларусам, які запісаўся ў тэрытарыяльную абарону Украіны], [[Наша Ніва]], 1 сакавіка 2022 г.</ref> * [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] — [[Герой Украіны]] (2022) * [[Дзяніс Урбановіч]] — беларускі грамадзкі дзяяч, старшыня [[Малады Фронт|Маладога Фронту]] * [[Павал Шурмей]] — беларускі вясьляр == Загінулыя ваяры == 13 сакавіка 2022 году пад Кіевам загінуў камандзір групы батальёну імя Кастуся Каліноўскага [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] (31 год) з пазыўным «Тур»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31751102.html Ва Ўкраіне загінуў баец з батальёну Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 13 сакавіка 2022 г.</ref>. 26 сакавіка ад баявога раненьня каля места [[Ірпень (горад)|Ірпеню]] загінуў баец батальёну імя Кастуся Каліноўскага Зьміцер Апанасовіч з пазыўным «Тэрор». У гэты дзень батальён зьнішчыў тры [[Баявая машына пяхоты|БМП]] расейскіх захопнікаў, аднак Апанасовіч атрымаў моцнае раненьне, выратаваць яго жыцьцё не ўдалося<ref>[https://www.svaboda.org/a/31771977.html Загінуў баец батальёна Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.</ref>. Зьмітру было 32 гады, ён родам з [[Смаргонь|Смаргоні]]. Праходзіў вайсковую службу ў 38-й дэсантнай брыгадзе ў [[Берасьце|Берасьці]]. Апошнія гады жыў у Варшаве, працаваў дальнабойшчыкам, адтуль прыехаў як добраахвотнік на абарону Ўкраіны<ref>[https://www.svaboda.org/a/31781704.html Служыў у 38-й дэсантнай брыгадзе, снайпэр, ваяр. Хто такі беларус Зьміцер «Тэрор» Апанасовіч, які загінуў ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 1 красавіка 2022 г.</ref>. 16 траўня 2022 году ў час апэрацыі з вызваленьня ўкраінскай вёскі ад расейскіх захопнікаў атрымаў сьмяротнае раненьне камандзір роты батальёну імя Кастуся Каліноўскага Павал з пазыўным «Волат»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31852459.html На вайне ва Ўкраіне загінуў Павал «Волат» — камандзір атраду, шосты беларускі баец з пачатку паўнамаштабнага ўварваньня Расеі], [[Радыё Свабода]], 16 траўня 2022 г.</ref>. 26 чэрвеня 2022 году ў баях пад [[Лісічанск]]ам загінуў камандзір батальёну «Волат» Іван Марчук з пазыўным «Брэст»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31923431.html «Я паставіў на кон усё». Няскончанае інтэрвію з Іванам «Брэстам», які загінуў ля Севераданецку], [[Радыё Свабода]], 5 ліпеня 2022 г.</ref>. 28 ліпеня ў час вызваленьня ўкраінскага сяла ад расейскіх захопнікаў загінуў баец батальёну «Волат», асабістыя зьвесткі якога не раскрываюцца на просьбу сваякоў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31965427.html Загінуў яшчэ адзін беларускі добраахвотнік, які ваяваў на баку Ўкраіны], [[Радыё Свабода]], 29 ліпеня 2022 г.</ref>. == Памяць == У сакавіку 2022 году [[Юры Стыльскі]] з гурту «[[Дай Дарогу!]]» напісаў песьню, прысьвечаную беларускім добраахвотнікам з батальёну імя Кастуся Каліноўскага, аўтар тэксту — каліновец Радзівон Батулін<ref>[https://euroradio.fm/yuryy-stylski-napisau-pesnyu-prysvechanuyu-belaruskim-dobraahvotnikam Юрый Стыльскі напісаў песню, прысвечаную беларускім добраахвотнікам], [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]], 17 сакавіка 2022 г.</ref>. 28 красавіка 2022 году пастановай 16-й сэсіі мескай рады [[Хмяльніцкі|Хмяльніцкага]] вуліцу Пушкіна перайменавалі ў гонар палеглага ваяра батальёну імя Кастуся Каліноўскага Героя Ўкраіны Аляксея Скоблі<ref>Олена Кошарська, [https://vsim.ua/Podii/lanovu-gastello-ta-pushkina-na-chiyu-chest-pereymenuvali-vulitsi-hmeln-11608851.html Ланову, Гастелло та Пушкіна: на чию честь перейменували вулиці Хмельницького], vsim.ua, 23 траўня 2022 г.</ref>. У чэрвені 2022 году беларуская сьпявачка [[Маргарыта Ляўчук]] выпусьціла песьню «Прайду няўхільна цяжкі шлях», прысьвечаную ваярам-каліноўцам<ref>[https://charter97.org/be/news/2022/6/7/501611/ Маргарыта Ляўчук выпусціла кліп, прысвечаны героям нашага часу], [[Хартыя’97]], 7 чэрвеня 2022 г.</ref>. У аснове песьні вершы Радзівона Батуліна, аўтар музыкі — Канстанцін Яськоў, рэжысэр кліпа — Арцём Лобач. == Глядзіце таксама == * [[Расейская акупацыя Беларусі]] * [[Беларусь ва ўварваньні Расеі ва Ўкраіну (2022)]] * [[Легіён «Свабода Расеі»]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://t.me/belwarriors Батальён імя Кастуся Каліноўскага], [[Telegram]] * [https://www.svaboda.org/a/31761000.html «Ёсьць шанец адсекчы расейскай імпэрыі галаву»: беларус тлумачыць, чаму ваюе на баку Кіева], [[Радыё Свабода]], 19 сакавіка 2022 г. * [[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31763738.html «Гэта будзе армія, якая пазьней вызваліць Беларусь». Былы беларускі АМАПавец стаў добраахвотнікам ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2022 г. * Valerie Hopkins, [https://www.nytimes.com/2022/03/24/world/europe/ukraine-belarus-russia-exiles.html Belarusian Exiles in Ukraine Join the Fight Against a Common Foe: Russia], [[The New York Times]], 24 сакавіка 2022 г. * [https://dcsfxzu8xls6u.cloudfront.net/?c=ar&i=287946 «Як вызвалім Украіну, пойдзем вызваляць Мінск». Wall Street Journal апублікаваў вялікі артыкул пра добраахвотнікаў ва Украіне], [[Наша Ніва]], 8 красавіка 2022 г. * [https://www.voanews.com/a/how-belarusian-fighters-in-ukraine-evolved-into-prominent-force-against-russian-invasion/6512220.html How Belarusian Fighters in Ukraine Evolved Into Prominent Force Against Russian Invasion], [[Голас Амэрыкі]], 2 красавіка 2022 г. [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] ngirxit0mutebpizzfkh1m8e4nzkodh 4 253889 2330865 2326609 2022-08-01T06:47:00Z W 11741 /* Створаныя артыкулы */ +4 wikitext text/x-wiki __БЯЗЬ_ЗЬМЕСТУ__ == Створаныя артыкулы == {{Іконка|інфа}} Дадайце спасылку на створаны артыкул у выглядзе ''<nowiki># [[Назва артыкулу]] — {{Вікіпэдыст|<Імя_карыстальніка>}}</nowiki>''. <div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3; font-size:10px;"> # [[Сялява (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Амговіцкі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Амяльнянскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Мацеевіцкі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Пекалінскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Белая Русь (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Чырвоны Бор (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Поплаў ракі Сож]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Выдрыца (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Прыбускае Палесьсе]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Сіньша (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Копыш (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Вароніцкі востраў]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Чэрнеўскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Стары Жадзен (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Янка (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Лунінскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Запольскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Рудабельскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Сьвіцязянскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Фаліцкі Мох (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Стронга (заказьнік)]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Бабінавіцкі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} # [[Казьянскі заказьнік]] — {{Вікіпэдыст|W}} </div> == Палепшаныя артыкулы == Дадайце артыкул, дапоўнены прынамсі на 500 байтаў. <div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;font-size:10px;"> </div> <noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Вікі любіць Зямлю-2022|Сьпіс]]</noinclude> 66wpyyfbilsrc41fm5zoiwp5ir0vr8a 4 253890 2330814 2330399 2022-07-31T14:54:09Z SSIkleo 76341 wikitext text/x-wiki __БЯЗЬ_ЗЬМЕСТУ__ : {{Іконка|інфа}} ''Калі Вы зацікавіліся конкурсам, запішыцеся ў сьпіс, дадаўшы сымбаль «хэш» і тры тыльды (<nowiki># ~~~</nowiki>), якія пры захаваньні заменяцца на ваш нік. Запіс у сьпіс сымбалічны і не накладае аніякіх абавязкаў. <div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3"> # [[Удзельнік:W|W]] ([[Гутаркі ўдзельніка:W|гутаркі]]) (каардынатар) #[[Удзельнік:Dehty|Dehty]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Dehty|гутаркі]]) # [[Удзельнік:Diluted-Sasha|Diluted-Sasha]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Diluted-Sasha|гутаркі]]) #[[Удзельнік:Плескач Екатерина|Плескач Екатерина]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Плескач Екатерина|гутаркі]]) # [[Удзельнік:Tassia24|Tassia24]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Tassia24|гутаркі]]) # [[Удзельнік:Puritymosquite|Puritymosquite]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Puritymosquite|гутаркі]]) #[[Удзельнік:Memorisist|Memorisist]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Memorisist|гутаркі]]) #[[Удзельнік:Hanna782|Hanna782]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Hanna782|гутаркі]]) #[[Удзельнік:SSIkleo|SSIkleo]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSIkleo|гутаркі]]) 5w6g30y51q7uazut6emc2i39b9742v5 0 254268 2330856 2306394 2022-07-31T20:34:37Z EmausBot 10296 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Інспэкцыя МПЗ Беларусі па Маскоўскім раёне Берасьця]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Інспэкцыя МПЗ Беларусі па Маскоўскім раёне Берасьця]] eqbxiq0vhxkgdnpbwdkppemspj1qoqx 0 257837 2330876 2330395 2022-08-01T08:37:46Z W 11741 /* Вонкавыя спасылкі */ +[[Шаблён:Рэцэнзія]] wikitext text/x-wiki {{Выбары |Назва = Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году |Краіна = Беларусь |Папярэднія выбары = Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году |Год папярэдніх выбараў = 2014 |Наступныя выбары = Мясцовыя выбары ў Беларусі 2024 году |Год наступных выбараў = 2024 |Дата выбараў = {{Дата пачатку|18|2|2018|1}} |Партыя1 = ГА «[[Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)|Белая Русь]]» |Лідэр з1 = [[Генадзь Давыдзька]] |Галасоў выбаршчыкаў1 = |Папярэдняя колькасьць месцаў1 = >10 000 |Колькасьць месцаў1 = >9000 |Розьніца месцаў1 = -1000 |Адсотак1 = 50 % |Партыя2 = [[Камуністычная партыя Беларусі]] |Лідэр з2 = [[Аляксей Сакалоў]] |Галасоў выбаршчыкаў2 = |Папярэдняя колькасьць месцаў2 = 206 |Колькасьць месцаў2 = 305 |Розьніца месцаў2 = +99 |Адсотак2 = 1,7 % |Мапа = Local Supremes of Deputates of Belarus (2018).svg |Памер мапы = |Подпіс мапы = Вынікі }} '''Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году''' — 7-я [[выбары]] ў мясцовыя Саветы дэпутатаў Рэспублікі Беларусь, якія адбыліся ў лютым 2018 году. У 1309 мясцовых Саветаў абралі 18 110 [[дэпутат]]аў. Палову (звыш 9000) дэпутацкіх месцаў атрымала грамадзкае аб’яднаньне «[[Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)|Белая Русь]]». Пры гэтым, у больш як 79,5 % акругаў выбары прайшлі на безальтэрнатыўнай падставе з адзіным кандыдатам, у тым ліку ў [[Сельскі Савет|сельскія Саветы]] — больш як 85,5 % (11 310), у пасялковыя — 94,9 % (93), у гарадзкія раённага падпарадкаваньня — 78,9 % (191) і ў раённыя — 74,6 % (2811)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі аб ліку кандыдатаў у дэпутаты мясцовых Саветаў дэпутатаў 28-га скліканьня на дзень выбараў 18 лютага 2018 г.|спасылка=https://rec.gov.by/uploads/folderForLinks/elections-ms28-elect-52-53.pdf|выдавец=[[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Пагатоў, прэзыдыюмы Саветаў дэпутатаў і іх [[Выканаўчы камітэт|выканаўчыя камітэты]] пры ўтварэньні выбарчых камісіяў адмовіліся пусьціць у іх склад звыш 80 % прадстаўніц і прадстаўнікоў ад 3-х з 11 [[Сьпіс палітычных партыяў Беларусі|партыяў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі аб вылучэньні прадстаўнікоў у склад участковых выбарчых камісіяў па выбарах у мясцовыя Саветы дэпутатаў 28-га скліканьня|спасылка=https://rec.gov.by/uploads/folderForLinks/elections-ms28-elect-30-31.pdf|выдавец=Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі|мова=ru|дата публікацыі=2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. У выніку гэтыя партыі — [[Аб’яднаная грамадзянская партыя]], [[Беларуская партыя аб’яднаных левых «Справядлівы сьвет»]] і [[Партыя БНФ]] — заявілі пра непразрыстасьць падліку яўкі і галасоў, у тым ліку на датэрміновым галасаваньні, бо былі выключаныя з дастаткова шырокага ўдзелу ў такім падліку ў складзе выбарчых камісіяў. Яшчэ 2 партыі — [[Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ]] і [[Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада]] — з гэтай самай нагоды ладзілі [[байкот выбараў]]. == Дэпутаты == На выбарах 2018 году ў 1309 мясцовых Саветах дэпутатаў было 18 111 выбарчых акругаў (у сярэднім па 14 дэпутатаў на Савет): * 1152 [[Сельскі Савет|сельскія Саветы]] (88 %) — 13 225 акругаў (73 %, па 12 на Савет); * 8 [[Пасёлак|пасялковых]] Саветаў (0,6 %) — 98 акругаў (0,5 %, па 12); * 14 гарадзкіх Саветаў раённага падпарадкаваньяня (1 %) — 242 акругі (1,3 %, па 17); * 118 [[Раёны Беларусі|раённых]] Саветаў (9 %) — 3767 акругаў (20,8 %, па 32); * 10 гарадзкіх Саветаў [[Горад абласнога падпарадкаваньня (Беларусь)|абласнога падпарадкаваньня]] (0,8 %) — 370 акругаў (2 %, па 37); * 6 абласных Саветаў (0,5 %) — 352 акругі (1,9 %, па 59); * [[Менскі гарадзкі Савет дэпутатаў]] — 57 акругаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьвесткі аб выніках выбараў дэпутатаў мясцовых Саветаў дэпутатаў 28-га скліканьня|спасылка=https://rec.gov.by/uploads/folderForLinks/elections-ms28-elect-56-57.pdf|выдавец=[[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Прававыя ўмовы == [[Файл:2018 Local elections Belarus.jpg|значак|280пкс|Абвестка пра выбары на [[Кастрычніцкая плошча (Менск)|Канстрычніцкай плошчы]] Менску (19 студзеня 2018 г.)]] Паводле 58-га артыкула [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчага кодэксу Беларусі]], вылучацца кандыдатамі ў мясцовыя Саветы дэпутатаў Беларусі мелі права [[грамадзяне Беларусі]] ў веку ад 18 гадоў і [[расейскія грамадзяне]] з пасьведчаньнем на права жыхарства ў Беларусі. Пры гэтым, кандыдатамі ў дэпутаты маглі стаць грамадзяне паводле месца пражываньня і [[Праца|працы]] на землях адпаведнага мясцовага Савету. Папярэдне, для падліку галасоў утваралі 1315 [[Тэрытарыяльная камісія|тэрытарыяльных камісіяў]], пасьля чаго акруговыя і раённыя камісіі для абласных Саветаў і [[Менскі гарадзкі Савет дэпутатаў|Менскага гарадзкога Савету дэпутатаў]]. Існавала 3 спосабы вылучэньня кандыдатаў у [[дэпутат]]ы: шляхам збору подпісаў грамадзянаў, ад працоўных калектываў і ад [[Палітычная партыя|палітычных партыяў]]. Для вылучэньня ў [[Пасёлак|пасялковы]] і [[сельскі Савет]] было дастаткова забраць 20 подпісаў грамадзянаў, у Савет [[Горад абласнога падпарадкаваньня (Беларусь)|горада абласнога падпарадкаваньня]] і [[Раёны Беларусі|раёну]] — 75 подпісаў, а ў абласныя Саветы і Менскі гарадзкі Савет дэпутатаў — 150 подпісаў. Столькі ж подпісаў патрабавалася сабраць ад падразьдзяленьня і [[цэх]]у ў выглядзе працоўнага калектыву. Суполкі партыяў маглі вылучаць кандыдатаў адпаведна мясцоваму ўзроўню. Кандыдаты ў дэпутаты мясцовых Саветаў мелі права ствараць выбарчыя фонды і выступіць на мясцовым [[радыё]]<ref>{{Навіна|аўтар=Тацьцяна Пастушэнка|загаловак=Ярмошына пра выбары ў мясцовыя Саветы і палітычныя кампаніі 2020 году|спасылка=https://blr.belta.by/interview/view/jarmoshyna-pra-vybary-u-mjastsovyja-savety-i-palitychnyja-kampanii-2020-goda-2570/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Кожны кандыдат у дэпутаты мясцовых Саветаў мог прызначыць да 5 давераных асобаў для [[Агітаваньне|агітаваньня]]. Таксама ён меў права стварыць для перавыбарнага агітаваньня ўласны выбарчы фонд памерам да 10 [[Базавая велічыня|базавых велічыняў]] (230 рублёў) пры вылучэньні ў сельскі і пасялковы, раённы і гарадзкі Савет дэпутатаў. Кандыдаты ў дэпутаты абласных і Менскага гарадзкога Саветаў маглі ствараць фонд да 30 базавых велічыняў (690 рублёў)<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Кожны кандыдат у дэпутаты на мясцовых выбарах зможа мець да пяці давераных асобаў|спасылка=https://mogilev-region.gov.by/be/news/kozhny-kandydat-u-deputaty-na-myascovyh-vybarah-zmozha-mec-da-pyaci-daveranyh-asob|выдавец=[[Магілёўскі абласны выканаўчы камітэт]]|дата публікацыі=27 лістапада 2017|копія=https://novychas.online/palityka/kozny-kandydat-u-deputaty-na-mjascovyh-vybarah-zmo|дата копіі=26 лістапада 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Акруговыя выбарчыя камісіі па выбарах абласных Саветаў дэпутатаў і 9 раённых камісіяў Менску прымалі заявы аб уліку ініцыятыўных групаў. Такія групы было магчыма стварыць пры вылучэньні кандыдатам шляхам збору подпісаў. Ініцыятыўная група магла налічваць ад 3-х да 10 чалавек<ref name="а"/>. Працягласьць бясплатнай прамовы кандыдатаў у дэпутаты ў радыёэтэры скарацілі з 5 да 3-х хвілінаў. Іх было магчыма пачуць у будні ад 18-й гадзіны з 22 студзеня да 12 лютага 2018 году ў дыяпазоне [[Частасьцевае мадуляваньне|частасьцевага мадуляваньня]] ад 87,5 да 108 мэга[[гэрц]]<ref>{{Навіна|аўтар=Тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|загаловак=Прамова кандыдатаў у дэпутаты ў радыёэтэры будзе доўжыцца ня больш за 3 хвіліны|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/politika/rech_kandidatov_v_deputaty_v_radioefire_budet_dlitsya_ne_bolee_3_minut/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=12 сьнежня 2017|копія=https://euroradio.by/kandydat-u-deputaty-zmozha-vystupac-na-radyyo-ne-bolsh-za-3-hviliny|дата копіі=12 сьнежня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Выбарчае заканадаўства дазваляла мець у складзе выбарчых камісіяў да 19 сябраў, але іх пераважная большасьць налічвала па 14 чалавек у сувязі з абмежаваным [[каштарыс]]ам<ref name="в"/>. Бар’ер яўкі выбарцаў адсутнічаў, таму мясцовыя [[выбары]] адбываліся пры любой яўцы<ref name="г"/>. == Выбарцы == 7 лютага 2018 году старшыня Цэнтральная выбарчай камісіі Беларусі [[Лідзія Ярмошына]] паведаміла, што ў сьпісы для галасаваньня на мясцовых выбарах унесьлі звыш 6,9 млн выбарцаў<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=У спісы для галасавання на мясцовых выбарах унеслі больш за 6,9 млн выбарцаў|спасылка=https://euroradio.by/u-spisy-dlya-galasavannya-na-myascovyh-vybarah-unesli-bolsh-za-69-mln-vybarcau|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=7 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Паводле зьвестак [[Міністэрства ўнутраных справаў Беларусі]], выбарчым правам валодалі каля 101 000 грамадзянаў Расеі, якія мелі пасьведчаньне на права жыхарства ў Беларусі<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Больш за 100 тысяч грамадзян Расеі змогуць прагаласаваць на мясцовых выбарах у Беларусі|спасылка=https://nashaniva.com/203266|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=16 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Да пачатку датэрміновага галасаваньня 13 лютага ў сьпісах налічвалася 6 927 786 выбарцаў<ref name="д">{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=Па адным з участкаў на выбарах не зарэгістравана ніводнага кандыдата|спасылка=https://www.racyja.com/hramadstva/pa-adnym-z-uchastkau-na-vybarakh-ne-zareg/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=13 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Пры гэтым, [[моладзь]] складала 25 % [[насельніцтва Беларусі]]<ref name="е"/>. На 18 лютага ў сьпісы для галасаваньня ўлучылі 6 929 525 чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Сёньня ў Беларусі праходзяць выбары дэпутатаў мясцовых Саветаў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180218/1518929935-syonnya-u-belarusi-prahodzyac-vybary-deputatau-myascovyh-savetau|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Падрыхтоўка == 15 чэрвеня 2017 году старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Беларусі [[Лідзія Ярмошына]] паведаміла аб прапанове ЦВК правесьці [[выбары]] ў мясцовыя Саветы дэпутатаў 18 лютага 2018 году. Пры гэтым, Ярмошына патлумачыла: «Мы разглядалі 2 магчымыя даты: 11 і 18 лютага. І ўжо схіляліся да 11-га. Але калі пачалі разглядаць магчымы графік правядзеньня ўсёй выбарчай кампаніі, то высьветлілася, што, паводле [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчага кодэксу]], апошні дзень падачы дакумэнтаў на стварэньне [[Участковая камісія|ўчастковых камісій]] прыпадае на апошні дзень сёлетняга году. Да таго ж 31 сьнежня яшчэ і [[нядзеля]]. Зразумела, што такі варыянт больш чым нязручны. І яшчэ адна важная дэталь. 11 лютага ў [[студэнт]]аў многіх навучальных установаў яшчэ [[вакацыі]]. А студэнты, паводле выбарчага заканадаўства, могуць галасаваць толькі па месцы вучобы. Таму мы адмовіліся ад даты 11-га лютага і спыніліся на 18-м лютага. Гэта, дарэчы, паводле таго ж Выбарчага кодэксу, апошняя магчымая дата правядзеньня выбараў»<ref>{{Навіна|аўтар=Уладзімер Глод|загаловак=ЦВК прапанаваў правесьці мясцовыя выбары 18 лютага 2018 году|спасылка=https://www.svaboda.org/a/miascovyja-vybary-2018/28554901.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=15 чэрвеня 2017|копія=https://nashaniva.com/192463|дата копіі=15 чэрвеня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 26 кастрычніка 2017 году [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]] паведаміла пра намер стварыць 18 111 выбарчых акругаў на выбарах у мясцовыя Саветы дэпутатаў у лютым 2018 году: 2962 — у [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]], 3112 — у [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], 2389 — у [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]], 3584 — у [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]], 2556 — у [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]], 3451 — у [[Менская вобласьць|Менскай]] і 57 — у Менску<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Больш за 18 тыс. выбарчых акруг будзе ўтворана ў Беларусі на мясцовых выбарах|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/bolsh-za-18-tys-vybarchyh-akrug-budze-utvorana-u-belarusi-na-mjastsovyh-vybarah-63251-2017/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 14 лістапада 2017 году А. Лукашэнка падтрымаў прызначэньне выбараў у мясцовыя Саветы дэпутатаў 28-га скліканьня на 18 лютага 2018 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лукашэнка падтрымаў назначэньне выбараў у мясцовыя Саветы дэпутатаў на 18 лютага 2018 году|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-padtrymau-naznachenne-vybarau-u-mjastsovyja-savety-deputatau-na-18-ljutaga-2018-goda-63742-2017/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=14 лістапада 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Старшыня ЦВК паведаміла, што каштарыс выбараў меў скласьці 21,2 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (10,5 млн даляраў), як і на [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году|мясцовыя выбары 2014 году]]. Пры гэтым, Лукашэнка даручыў стварыць [[Выбарчы ўчастак|участкі для галасаваньня]] «за кошт сродкаў тых арганізацыяў, якія разьмяшчаюць у сябе ўчастковыя камісіі». Матэрыяльна-тэхнічныя выдаткі мелі скласьці менш за 17 % [[каштарыс]]у. Ярмошына патлумачыла: «Усё астатняе — гэта выдаткі на заработную плату. Мы прывязваем яе памер да сярэдняй [[Заработная плата|заработнай платы]] па краіне»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бюджэт выбараў у мясцовыя Саветы дэпутатаў 28-га скліканьня складзе каля $10,5 млн|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/bjudzhet-vybarau-u-mjastsovyja-savety-deputatau-28-ga-sklikannja-skladze-kalja-105-mln-63743-2017/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=14 лістапада 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 15 лістапада 2017 году прайшло паседжаньне ЦВК па падрыхтоўцы да мясцовых выбараў, на якім прызначылі апошні тэрмін падачы дакумэнтаў для ўтварэньня [[Тэрытарыяльная камісія|тэрытарыяльных камісіяў]] на 21 лістапада. З улікам сельскіх у Беларусі налічвалася 1309 мясцовых Саветаў, адпаведна ліку якіх мелі ўтварыць тэрытарыяльныя выбарчыя камісіі да 24 лістапада. Да 29 лістапада ў друку падлягалі абнародаваньню нумары, апісаньне і найменьне выбарчых акругаў. Участкі для галасаваньня мелі ўтварыць да 16 сьнежня 2017 году. На нядзелю 31 сьнежня 2017 году прыпадаў апошні тэрмін падачы дакумэнтаў аб вылучэньні ў склад участковых выбарчых камісіяў, якія мелі ўтварыць да 3 студзеня 2018 году. Пры гэтым, на паседжаньні ЦВК Ярмошына заявіла: «Вылучэньне кандыдатаў у дэпутаты будзе ажыцьцяўляцца зь 10 сьнежня па 8 студзеня, прычым 8 студзеня — гэта апошні дзень здачы дакумэнтаў на рэгістрацыю кандыдатаў у дэпутаты». Саму рэгістрацыю прызначылі зь 9 па 18 студзеня 2018 году, пасьля чаго перадвыбарчае [[агітаваньне]] мела доўжыцца да 18 лютага ўключна. Запрашэньні выбарцам прыйсьці на выбарчыя ўчасткі мелі накіраваць да 7 лютага, а забясьпечыць ўчастковыя выбарчыя камісіі бюлетэнямі для галасаваньня — да 12 лютага<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вылучэньне кандыдатаў у дэпутаты мясцовых Саветаў пачнецца 10 сьнежня|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/vyluchenne-kandydatau-u-deputaty-mjastsovyh-savetau-pachnetstsa-10-snezhnja-63800-2017/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=15 лістапада 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 9 студзеня 2018 году Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі паведаміла пра ўтварэньне 5870 участкаў для галасаваньня на выбарах у мясцовыя Саветы дэпутатаў 28-га скліканьня. Сярод іх было 250 (4 %) участкаў у [[здраўніца]]х і [[лякарня]]х, а таксама 17 — у [[Вайсковая часьць|вайсковых часьцях]]. У Берасьцейскай вобласьці было 923 выбарчыя ўчасткі, у Віцебскай — 798, у Гарадзенскай — 675, у Гомельскай — 1022, у Магілёўскай — 750, у Менскай — 991 і ў Менску — 711<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Участкі для галасаваньня на мясцовых выбарах|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/uchastki-dlja-galasavannja-na-mjastsovyh-vybarah-6438/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=9 студзеня 2018|копія=https://zviazda.by/be/news/20180112/1515737886-uchastki-dlya-galasavannya-na-myascovyh-vybarah|дата копіі=11 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. === Выбарчыя камісіі === 28 лістапада 2017 году [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]] паведаміла, што ў склад 1309 [[Тэрытарыяльная камісія|тэрытарыяльных выбарчых камісіяў]] (ТВК) увайшло 10 507 чалавек. Зь іх 50 % (5285) вылучылі шляхам збору подпісаў грамадзянаў, 39 % (4099) вылучылі [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзкія аб'яднаньні]], 10 % (1123) — ад працоўных калектываў і 1 % (125) — ад партыяў. Найбольш прадстаўнікоў у ТВК мелі: [[Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі]] (ФПБ) — 17 % (1754) і грамадзкае аб’яднаньне «[[Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)|Белая Русь]]» — 6 % (582), [[Камуністычная партыя Беларусі]] — 0,7 % (73) і [[Рэспубліканская партыя працы і справядлівасьці]] (РППС) — 0,3 % (35). [[Апазыцыя|Апазыцыйныя]] партыі мелі толькі 7 прадстаўнікоў: [[Беларуская партыя аб’яднаных левых «Справядлівы сьвет»]] — 5, а [[Аб’яднаная грамадзянская партыя]] і [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя «Грамада»]] — па адным<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У выбаркамы ўвайшлі 7 чальцоў апазыцыйных партыяў і 582 — з «Белай Русі»|спасылка=https://euroradio.by/u-vybarkamy-uvayshli-34-chalcy-apazicyynyh-partyyau-i-587-z-belay-rusi|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=28 лістапада 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 8 сьнежня 2017 году Ярмошына паведаміла, што 4 сьнежня завяршылася ўтварэньне акруговых выбарчых камісіяў па выбарах абласных Саветаў дэпутатаў і 9 раённых камісіяў Менску. Пры гэтым, Ярмошына адзначыла: «колькасьць партыйных вылучэнцаў у складзе акруговых, раённых выбарчых камісій павялічылася на 2 %. А ад прадстаўнікоў грамадзкіх аб’яднаньняў у цэлым — на 8 %». Сярод іншага, гэтыя камісіі прымалі заявы аб рэгістрацыі ініцыятыўных групаў для вылучэньня кандыдатаў шляхам збору подпісаў. Старшыня ЦВК заўважыла, што ў акруговых камісіях павялічылася колькасьць прадстаўнікоў апазыцыйных партыяў: партыі «Справядлівы сьвет» — утрая і [[Партыя БНФ|Партыі БНФ]] — удвая. Таксама РППС павялічыла лік прадстаўнікоў амаль удвая<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ярмошына канстатуе ўсё большую актыўнасьць палітычных партый на першых этапах мясцовых выбараў|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/jarmoshyna-kanstatue-use-bolshuju-aktyunasts-palitychnyh-partyj-na-pershyh-etapah-mjastsovyh-vybarau-64463-2017/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=8 сьнежня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. У склад акруговых камісіяў улучылі 2239 чалавек (55 %) ад грамадзкіх аб’яднаньняў, 1188 (29 %) — шляхам збору подпісаў грамадзянаў, 384 (9 %) — ад працоўных калектываў і 293 (7 %) — ад партыяў<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=Пачалося вылучэньне кандыдатаў у дэпутаты мясцовых саветаў|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/pachalosya-vyluchenne-kandydatau-u-depu/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=10 сьнежня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 12 студзеня 2018 году Ярмошына згадала, што найбольш месцаў ва ўчастковых камісіях атрымалі [[ФПБ]] і [[Беларускі саюз жанчынаў]], а партыі займелі 6 % месцаў<ref name="б"/>. [[Жанчыны]] занялі 73,58 % месцаў ва ўчастковых выбарчых камісіях, то-бок перавышалі лікам мужчынам амаль утрая. Пры гэтым, 15 студзеня 2018 году сустаршыня аргкамітэту «Беларускай хрысьціянскай дэмакратыі» [[Вольга Кавалькова]] адзначыла: «фальсыфікацыі на выбарах адбываюцца ў камісіях, дзе больш за 70% жанчыны»<ref>{{Навіна|аўтар=Ганна Соўсь|загаловак=Чаму выбары ў Беларусі фальсыфікуюць жанчыны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/28976207.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=15 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Сярод 63 816 месцаў у выбарчых камісіях 26 займалі прадстаўнікі апазыцыйных партыяў<ref name="в"/>. 15 лютага 2018 году старшыня ўправы «[[Беларускі фонд міру|Беларускага фонду міру]]» [[Максім Місько]] паведаміў: «На сёньня каля 3000 сябраў Беларускага фонду міру ўключаныя ў выбарчыя камісіі рознага ўзроўню — участковыя, акруговыя, тэрытарыяльныя»<ref name="з"/>. 19 лютага кампанія «[[Праваабаронцы за свабодныя выбары]]» паведаміла, што 97,8 % сябраў выбарчых камісіяў складалі прадстаўнікі прыхільнікаў ураду, у асноўным ад 4-х аб’яднаньняў: [[Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі|Фэдэрацыі прафсаюзаў Беларусі]] і «[[Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)|Белай Русі]]», [[Беларускі саюз жанчынаў|Беларускага саюзу жанчынаў]] і [[Беларускае грамадзкае аб’яднаньне вэтэранаў|Беларускага грамадзкага аб’яднаньня вэтэранаў]]<ref name="й">{{Навіна|аўтар=Ігар Карней|загаловак=Мясцовыя выбары былі «максымальна бруднымі», — назіральнікі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29047993.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Сярод 63 816 месцаў у выбарчых камісіях 26 займалі прадстаўнікі апазыцыйных партыяў<ref name="в"/>. == Вылучэнцы == На 26 сьнежня 2017 году ўсе 57 выбарчых акругаў Менску мелі больш як па адным кандыдаце ў дэпутаты. Найбольш ініцыятыўных групаў улічылі ў [[Фрунзэнскі раён (Менск)|Фрунзэнскім раёне]] Менску: у [[Каменная Горка (мікрараён)|Каменнагорскай]] выбарчай акрузе — 12 і яшчэ ў 2-х — па 9. Па Акадэмічнай выбарчай акрузе ў [[Першамайскі раён (Менск)|Першамайскім раёне]] сталіцы подпісы зьбіралі 8 групаў, а па [[Вуліца Асаналіева (Менск)|Асаналіеўскай]] у [[Кастрычніцкі раён (Менск)|Кастрычніцкім раёне]] — 7<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Менску ёсьць акруга, па якой у гарсавет ідзе 12 кандыдатаў|спасылка=https://euroradio.by/u-minsku-yosc-akruga-pa-yakoy-u-garsavet-idze-12-kandydatau|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=26 сьнежня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. На 29 сьнежня кандыдатамі вылучылі 7700 чалавек, зь якіх 96 % былі ў веку за 30 гадоў і больш за 4000 былі жанчынамі. За 11 дзён да заканчэньня ўліку кандыдатаў без вылучэнцаў заставалася 57 % з 18 111 выбарчых акругаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У 10 тысячах акругаў няма ніводнага кандыдата ў дэпутаты мясцовых саветаў|спасылка=https://euroradio.by/u-10-tysyachah-akrugau-nyama-nivodnaga-kandydata-u-deputaty-myascovyh-savetau|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=29 сьнежня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Да 8 студзеня 17 500 ініцыятыўных групаў зьбіралі подпісы грамадзянаў за вылучэньне кандыдатаў<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=Пачынаецца рэгістрацыя кандыдатаў у дэпутаты|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/pachynaetstsa-registratsyya-kandydatau-u/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=9 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 11 студзеня 2018 году старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Беларусі [[Лідзія Ярмошына]] паведаміла: «На 18 111 выбарчых акругаў вылучана 22 719 чалавек». У выніку ў сярэднім на выбарчую акругу прыпадала 1,2 кандыдата, тады як у Менску было ў сярэднім па 6 кандыдатаў на акругу<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Кандыдатамі ў дэпутаты на мясцовых выбарах хочуць стаць 22,7 тысячы чалавек|спасылка=https://euroradio.by/kandydatami-u-deputaty-na-myascovyh-vybarah-hochuc-stac-227-tysyachy-chalavek|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=11 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. У [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] ўлічылі 4142 кандыдаты ў дэпутаты, зь якіх звыш 55 % склалі жанчыны. Сярод іх 83 % (3452) вылучылі шляхам збору подпісаў грамадзянаў, 21 % (848) — ад працоўных калектываў і 6 % (242) — ад партыяў. [[Рэспубліканская партыя працы і справядлівасьці]] мела 80 кандыдатаў, [[Камуністычная партыя Беларусі]] (КПБ) — 77, [[Лібэральна-дэмакратычная партыя Беларусі]] (ЛДПБ) — 56, партыя «[[Справядлівы сьвет]]» — 14, [[Аб’яднаная грамадзянская партыя]] (АГП) — 10, [[Сацыял-дэмакратычная партыя народнай згоды]] — 3 і [[Партыя БНФ]] — 2<ref>{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Жанчын больш за палову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180111/1515679247-na-gomelshchyne-syarod-kandydatau-u-deputaty-zhanchyn-bolsh-za-palovu|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=12 студзеня 2018|нумар=2 (435)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/12stu-10_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. У [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] вылучылі 5305 кандыдатаў, то-бок больш за 2 на акругу. Пры гэтым, стварылі 4155 ініцыятыўных групаў. На месца ў [[Магілёўскі гарадзкі Савет дэпутатаў]] прыпадала 3,6 кандыдаты, у [[Бабруйск]]і — 2,5. На [[сельсавет]] у сярэднім было па 2 кандыдаты. У Магілёўскай вобласьці стварылі 750 участковых выбарчых камісіяў агульным лікам 8215 чалавек, зь якіх 3/4 склалі жанчыны, 44 % — прадстаўнікі [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкіх аб’яднаньняў]] і партыяў і звыш 8 % — [[моладзь]] да 30 гадоў. Сярод іншага, 35 камісіяў стварылі ў здраўніцах і лякарнях. У [[Магілёўскі абласны Савет дэпутатаў]] вылучылі 171-го кандыдата, зь якіх 47 — ад партыяў і 16 — дзейных дэпутатаў. Пры гэтым, [[ЛДПБ]] вылучыла 26 чалавек, [[АГП]] — 10, «[[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|Грамада]]» — 7, «Справядлівы сьвет» і [[КПБ]] — па 2<ref>{{Артыкул|аўтар=Нэлі Зігуля.|загаловак=Безальтэрнатыўнасьць нам не пагражае|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180111/1515679459-na-magilyoushchyne-na-vybary-vyluchana-bolsh-za-2-kandydaty-na-akrugu|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=12 студзеня 2018|нумар=2 (435)|старонкі=2|issn=}}</ref>. 12 студзеня 2018 году Ярмошына заявіла: «ёсьць безальтэрнатыўныя акругі нават у абласныя Саветы. Няма ніводнай толькі ў горадзе Менску і ў Магілёўскай вобласьці». У Менску ў сярэднім на акругу было па 6 кандыдатаў, а ў абласныя Саветы — па 2,4 чалавекі. У Каменнагорскай выбарчай акрузе Менску ўлічылі найбольш кандыдатаў — 10. Больш за 45 % (10 362) вылучэнцаў склалі дзейныя дэпутаты 27-га скліканьня. Таксама вылучаліся 32 грамадзяніны Расеі. Агулам 69 % кандыдатаў вылучылі шляхам збору подпісаў грамадзянаў, 27 % — ад працоўных калектываў і 4 % — ад партыяў. Звыш 30 % кандыдатаў склалі працаўнікі [[Асьвета ў Беларусі|адукацыі]], культуры і навукі, звыш 20 % — працаўнікі [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадаркі]], 11 % — [[чыноўнік]]і, звыш 9 % — працаўнікі прамысловасьці, транспарту і [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтва]], звыш 4 % — працаўнікі [[Гандаль|гандлю]] і побытавага абслугоўваньня, звыш 3 % — праваахоўнікі і [[Вайсковец|вайскоўцы]], каля 3-х % — [[пэнсія]]нэры, звыш 2 % — [[прадпрымальнік]]і<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Лукашэвіч.|загаловак=Кампанія — у штатным рэжыме|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180112/1515775722-kampaniya-u-shtatnym-rezhyme|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=13 студзеня 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/9-28625 9 (28625)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/13stu-2_optim.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref> і каля 1 % — [[Беспрацоўе|беспрацоўныя]]. У [[Гарадзенскі абласны Савет дэпутатаў]] па 34-х акругах ішло па адным кандыдаце, у Берасьцейскі — па 5. Каля паловы (11 030) ад усіх кандыдатаў у дэпутаты склалі жанчыны<ref name="б">{{Навіна|аўтар=Арцём Мартыновіч|загаловак=Ярмошына: На выбары ў Менску вылучаюцца чатыры студэнты|спасылка=https://euroradio.by/yarmoshyna-na-vybary-u-minsku-vyluchayucca-chatyry-studenty|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=12 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>, а мужчыны — 51,4 % (11 683). Старэйшымі за 30 гадоў былі 94,6 % (21 485) кандыдатаў, а моладзь да 30 гадоў складала 5,4 % (1 228). У [[Сельскі савет|сельскія Саветы]] дэпутатаў вылучылі 15 421-го кандыдата пры сярэднім ліку кандыдатаў на выбарчую акругу па Беларусі 1,2 чалавека, у раённыя Саветы — 4 854 кандыдатаў (па 1,3 чалавекі на акругу), у абласныя — 859 (па 2,4), у [[Горад абласнога падпарадкаваньня (Беларусь)|гарадзкія абласнога падпарадкаваньня]] — 829 (па 2,2), у [[Менскі гарадзкі Савет дэпутатаў]] — 345 (па 6,1), у гарадзкія раённага падпарадкаваньня — 302 (па 1,2) і ў пасялковыя — 103 (1,1). У выніку па адным кандыдаце мела звыш 70 % пасялковых і сельскіх, гарадзкіх раённага падпарадкаваньня і раённых выбарчых акругаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=За каго будзем галасаваць на мясцовых выбарах|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/za-kago-budzem-galasavats-na-mjastsovyh-vybarah-6472/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=16 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 22 студзеня Ярмошына паведаміла пра зьмяншэньне ліку вылучаных кандыдатаў: «Засталося на гэты момант 22 278. Зь ліку выбылых 123 чалавекі адклікалі свае кандыдатуры добраахвотна і 311 (1,37 %) — гэта адмовы ў рэгістрацыі». Таксама старшыня ЦВК згадала пра акругі абласных Саветаў з адным кандыдатам: «Што да Саветаў самага высокага ўзроўню — абласных, то ў Берасьцейскім рэгіёне 7 безальтэрнатыўных акругаў, або 12,3 %, у Віцебскай вобласьці — 22 (36,7 %), Гомельскай — 3 (5 %), Гарадзенскай — 40 (66,7 %). У Менскай вобласьці 3 безальтэрнатыўныя акругі, што складае 5 %, а ў Магілёўскай няма ніводнай. Прычым там ёсьць акругі з высокай альтэрнатывай. Сярэдні конкурс — крыху менш як 3 кандыдаты на месца». У Менску засталося ў сярэднім звыш 4-х чалавек на месца. Пры гэтым, Ярмошына адзначыла: «Калі гаварыць аб сталічных акругах, дзе больш за ўсё кандыдатаў, то самыя буйныя ў гэтым пляне Акадэмічная № 48 Першамайскага раёну і Кальварыйская № 38 у Фрунзэнскім раёне. Тут балятуюцца па 8 кандыдатаў. Далей ідуць [[Старавіленская вуліца (Менск)|Старавіленская]] акруга № 41 па [[Цэнтральны раён (Менск)|Цэнтральным раёне]] — 7 кандыдатаў. Па 6 чалавек прэтэндуюць на дэпутацкі мандат у [[Вуліца Пляханава (Менск)|Пляханаўскім]], Чыгуначным, [[Сухарава (мікрараён)|Сухараўскім]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Больш за 22 тыс. кандыдатаў у дэпутаты зарэгістравана на выбарах|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180122/1516627693-bolsh-za-22-tys-kandydatau-u-deputaty-zaregistravana-na-vybarah|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=23 студзеня 2018|копія=https://euroradio.by/na-myascovyya-vybary-zaregistravali-bolsh-za-22-tysyachy-kandydatau-u-deputaty|дата копіі=22 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 5 лютага 2018 году засталося 145 кандыдатаў на 60 месцаў у [[Гомельскі абласны Савет дэпутатаў]]. Па адным кандыдаце было ў 3 акругі: Карастаянаўскую ў [[Гомель|Гомлі]], [[Ельскі раён|Ельскую]] і [[Лельчыцкі раён|Лельчыцкую]]. Найбольш кандыдатаў у было ў Мазурскай выбарчай акрузе Гомля — 5<ref>{{Артыкул|аўтар=Ірына Асташкевіч.|загаловак=Адна з пяці скаргаў задаволена|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180205/1517845131-adna-z-pyaci-skargau-zadavolena|выданьне=Зьвязда|тып=|год=13 студзеня 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/25-28641 25 (28641)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/6lut-3_optim.pdf 3]|issn=}}</ref>. На 8 лютага 2018 году беспартыйныя складалі звыш 95 % (21 227) зарэгістраваных кандыдатаў. Пры гэтым, сваіх кандыдатаў вылучалі 12 [[Сьпіс палітычных партыяў Беларусі|партыяў Беларусі]]. Да партыйцаў належала 4,7 % (1051) зарэгістраваных, сярод якіх пераважалі: КПБ — 409, ЛДПБ — 228 і [[РППС]] — 177. Сярод [[Апазыцыя|апазыцыйных]] партыяў найбольш вылучылі: АГП — 71-го кандыдата, «Грамада» — 54-х і Партыя БНФ — 23-х<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Анісовіч.|загаловак=Час актывізавацца прайшоў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180208/1518098087-chas-aktyvizavacca-prayshou|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=9 лютага 2018|нумар=6 (439)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-21_optim.pdf 13]|issn=}}</ref>. Другі сакратар Цэнтральнага камітэту Камуністычнай партыі [[Георгі Атаманаў]] падкрэсьліў 4-кратна большае вылучэньне моладзі, чым у сярэднім па краіне: «Практычна кожны 5-ы кандыдат — ва ўзросьце да 31 году». Першы намесьнік старшыні Лібэральна-дэмакратычнай партыі [[Алег Гайдукевіч]] заўважыў: «У Менску вылучылі прэтэндэнтаў у кожнай акрузе — гэта 57 чалавек. Зарэгістравана зь іх 49. Усяго вылучылі ад партыі 267 кандыдатаў». Старшыня Рэспубліканскай партыі працы і справядлівасьці [[Васіль Задняпраны]] адзначыў: «у нас амаль палова акруговых камісій зарэгістравала па адным кандыдаце» (безальтэрнатыўна на акругу), і патлумачыў: «Кандыдаты ад нашай партыі больш прадстаўленыя ў рэгіёнах. У сталіцы — толькі 18 чалавек» (10 %)<ref>{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=Партыйныя лідэры пра выбары|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180208/1518103965-partyynyya-lidary-pra-vybary|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=9 лютага 2018|нумар=6 (439)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-12_optim.pdf 4]|issn=}}</ref>. Да пачатку датэрміновага галасаваньня 13 лютага сярод кандыдатаў было 10 946 жанчынаў, 10 362 дзейных дэпутатаў, 1169 маладзёнаў у веку да 30 гадоў і 33 грамадзяніны Расеі. 13 лютага Ярмошына паведаміла пра выбарчую акругу без аніводнага кандыдата: «Гэта Савецкая выбарчая акруга № 3 па выбарах дэпутатаў [[Ельскі раённы Савет дэпутатаў|Ельскага раённага савету дэпутатаў]] у Гомельскай вобласьці»<ref name="д"/>. 15 лютага намесьнік старшыні «Белай Русі» [[Аляксандар Шацько]] паведаміў: «сярод кандыдатаў у мясцовыя Саветы дэпутатаў больш за 9000 сябраў арганізацыі «Белая Русь». Старшыня ўправы «[[Беларускі фонд міру|Беларускага фонду міру]]» [[Максім Місько]] заявіў: «больш за 70 чалавек, сябраў нашай арганізацыі, ёсьць кандыдатамі ў мясцовыя Саветы дэпутатаў па ўсёй краіне. У Менску ад Фонду міру прадстаўленыя 3 кандыдаты. Яны балятуюцца ў [[Заводзкі раён (Менск)|Заводзкім]], Цэнтральным і Фрунзэнскім раёнах»<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=Прадстаўнікі грамадзкіх арганізацый пра выбары|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180215/1518706732-pradstauniki-gramadskih-arganizacyy-pra-vybary|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=16 лютага 2018|нумар=7 (440)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/16lut-10_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. На 18 лютага 247 тэрытарыяльных выбарчых камісіяў абласнога, раённага і гарадзкога, пасялковага і сельскага ўзроўняў у Менскай вобласьці ўлічылі звыш 3700 кандыдатаў на 3451 дэпутацкае месца, у тым ліку на 2548 месцаў у сельскія Саветы, 702 — у раённыя, 63 — у пасялковыя, 60 — у [[Менскі абласны Савет дэпутатаў]], 40 — у Саветы гарадоў раённага падпарадкаваньня і 38 — у [[Жодзінскі гарадзкі Савет дэпутатаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=Марына Бегункова|загаловак=Маладым выбаршчыкам падарунак — экскурсія на верталёце|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180218/1518956268-pragalasavac-i-zdzeysnic-aglyadny-palyot-na-vertalyoce|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Агітаваньне == 22 сьнежня 2017 году Сакратарыят [[Таварыства беларускай мовы]] абнародаваў Зварот да ўдзельнікаў мясцовых выбараў, у якім заявіў: «Мы падтрымліваем тых кандыдатаў, хто вырашыў прыняць удзел у гэтай выбарнай кампаніі і актыўна выкарыстоўвае дзяржаўную [[Беларуская мова|беларускую мову]] падчас агітацыйных мерапрыемстваў. Мы прапануем усім удзельнікам выбараў у мясцовыя саветы дэпутатаў ставіць пытаньне аб адкрыцьці беларускамоўных клясаў, школ і [[Гімназія|гімназій]] у кожным [[Раёны Беларусі|раённым цэнтры]], аб пашырэньні ўжываньня беларускай мовы ў візуальнай прасторы кожнага [[мястэчка]] і [[Гарады Беларусі|горада]], у інфармацыйным вяшчаньні мясцовых [[СМІ]]. Бо родная культура і мова – асноўныя чыньнікі [[Народ|нацыі]] і [[Незалежнасьць|незалежнай]] дзяржавы»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зварот да ўдзельнікаў мясцовых выбараў-2018 ад кіраўніцтва ТБМ|спасылка=https://www.racyja.com/hramadstva/zvarot-da-udzelnikau-myastsovykh-vybar/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=22 сьнежня 2017|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 14 лютага 2018 году старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Беларусі [[Лідзія Ярмошына]] адзначыла, што [[Банкаўскі рахунак|рахункі]] для перадвыбарчага агітаваньня адкрылі 10,4 % зарэгістраваных кандыдатаў у дэпутаты, што было ўтрая больш параўнальна з папярэднімі [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году|мясцовымі выбарамі ў 2014 годзе]], калі такія рахункі адкрылі 3,8 % кандыдатаў. Пры гэтым, сярод больш як 15 300 кандыдатаў у дэпутаты [[сельсавет]]аў рахункі займелі толькі 39 чалавек. Каля 20 % кандыдатаў паведамілі пра намер правесьці [[пікет]]ы для сустрэчы з выбарцамі. Права на бясплатны [[радыё]]этэр скарысталі больш як 20 % (1789) кандыдатаў, якія ўзялі ўдзел у адпаведнай жараб’ёўцы<ref name="е"/>. Адразу 2 партыі ладзілі [[байкот выбараў]]: [[Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ]] (КХП БНФ), якую ўзначальваў [[Зянон Пазьняк]], і [[Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада]], якой кіраваў [[Станіслаў Шушкевіч]]<ref>{{Навіна|аўтар=Яна Запольская|загаловак=Юрась Беленькі: «Нельга лічыць выбаршчыкаў дурнямі»|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/yuras-belenki-nelga-lichyts-vybarsh/ |выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Падчас выбарчай кампаніі ў Беларусі заблякавалі доступ да 2-х прыватных інтэрнэт-рэсурсаў навінаў, такіх як «[[Беларускі партызан]]» і «[[Хартыя’97]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заява арганізацый-заснавальнікаў кампаніі «Права выбару» пра выбары ў мясцовыя саветы Рэспублікі Беларусь 18 лютага 2018 г.|спасылка=https://bchd.info/13998-zayava-arganizacyy-zasnavalnikau-kampanii-prava-vybaru-pra-vybary-u-myascovyya-savety-respubliki-belarus-18-lyutaga-2018-g.html|выдавец=[[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя]]|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 11 лютага 2018 году Сойм КХП БНФ ухваліў «Паведамленьне пра «выбары», у якім заявіў: «У існуючай антынароднай [[Дзяржаўны лад|палітычнай сыстэме]] адсутнічае інстытут [[Мясцовае самакіраваньне|мясцовага самакіраваньня]]. Мясцовыя Саветы зьяўляюцца намінальнай уладай, іх дзейнасьць мае дэкаратыўны характар. Саветы стварае і поўнасьцю імі кіруе [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымная]] вэртыкаль. Мясцовыя Саветы выкарыстоўваюцца ў якасьці псэўдадэмакратычнай шырмы, за якой хаваецца [[Карупцыя|карумпаваная]] і хлусьлівая рэжымная [[бюракратыя]]. Галоўная задача цяперашніх «выбараў» надаць бачнасьць легітымнасьці рэжымнай палітычнай сыстэме, дэзарыентаваць беларускае [[грамадзтва]], выпусьціць сацыяльную энэргію незадаволенасьці ў пустое дзеяньне. [[Абсалютная бальшыня]] выбаршчыкаў цудоўна разумее, што аніякіх выбараў у краіне няма. Праводзіцца чарговы рэжымны [[спэктакль]]. Мы мяркуем, што беларусы ня зганьбяць сябе, ня будуць дапамагаць рэжыму ілгаць народу і замежным грамадзянам пра ўсенародную падтрымку, якую яны намалююць, ня будуць падтрымліваць фальшывую антыбеларускую палітыку. Дзеля дабра і справядлівасьці лепш трымацца далей ад рэжымнага балота, але зьберагчы сваё сумленьне, розум і дух»<ref>{{Навіна|аўтар=Сойм [[КХП БНФ]]|загаловак=Паведамленьне пра «выбары»|спасылка=http://www.bielarus.net/archives/2018/02/13/5005|выдавец=Партал «[[Беларуская Салідарнасьць]]»|дата публікацыі=13 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Назіраньне == 23 студзеня 2018 году старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Беларусі [[Лідзія Ярмошына]] паведаміла пра акрэдытацыю выбарчымі камісіямі 10 500 наглядальнікаў. Больш за ўсё акрэдытавалі наглядальнікаў на выбарах ад [[Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі|Беларускага рэспубліканскага саюзу моладзі]] (БРСМ), грамадзкага аб’яднаньня «[[Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)|Белая Русь]]» і [[Беларускае грамадзкае аб’яднаньне вэтэранаў|Беларускага грамадзкага аб’яднаньня вэтэранаў]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Беларусі на мясцовых выбарах акрэдытавана 10,5 тыс. нацыянальных наглядальнікаў|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/u-belarusi-na-mjastsovyh-vybarah-akredytavana-105-tys-natsyjanalnyh-nagljadalnikau-65594-2018/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=24 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 8 лютага 2018 году кампанія назіраньня «Права выбару» паведаміла пра вылучэньне каля 700 назіральнікаў. У склад кампаніі ўвайшлі 8 грамадзкіх аб’яднаньняў: [[Аб’яднаная грамадзянская партыя]], [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя «Грамада»]], «[[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя]]», [[Беларуская партыя Зялёныя|Беларуская партыя «Зялёныя»]], [[Партыя БНФ]], [[Партыя свабоды і прагрэсу]], Рух «[[За Свабоду]]» і [[Беларускі прафсаюз працаўнікоў радыёэлектроннай прамысловасьці]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Права выбару-2018» назвала асноўныя прычыны нерэгістрацыі дэмакратычных кандыдатаў|спасылка=https://novychas.online/hramadstva/prava-vybaru-2018-nazvala-asnounyja-pryczyny-ner|выдавец=Газэта «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=8 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 13 лютага кампанія «Права выбару» пачала назіраньне за датэрміновым галасаваньнем на 154-х выбарчых участках<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пры галасаваньні камісія налічыла выбарцаў у 14 разоў больш, чым назіральнікі|спасылка=https://euroradio.by/pry-galasavanni-kamisiya-nalichyla-vybarcau-u-14-razou-bolsh-chym-naziralniki|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=14 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. У кампаніі ўдзельнічала 308 чалавек, якія падалі ва ўчастковыя камісіі 144 прапановы аб адкрытым падліку галасоў<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=«Права выбару» заяўляе пра «рэкордныя разыходжаньні» яўкі выбаршчыкаў з дадзенымі назіральнікаў|спасылка=https://www.racyja.com/hramadstva/prava-vybaru-zayaulyae-pra-rekordnyya-r/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=14 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 13 лютага старшыня [[ЦВК Беларусі]] паведаміла пра акрэдытаваньне на выбарах 28 624-х наглядальнікаў. Сярод іх найбольш прадстаўнікоў мелі: [[БРСМ]] — 24 % (каля 6800), ГА «Белая Русь» — 18 % (5100) і [[Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі]] — 14 % (каля 4000)<ref name="е"/>. 15 лютага старшыня ўправы «[[Беларускі фонд міру|Беларускага фонду міру]]» [[Максім Місько]] згадаў, што ад яго грамадзкага аб'яднаньня «прыкладна 1400 чалавек зарэгістраваныя назіральнікамі»<ref name="з"/>. 16 лютага кампанія «Права выбару» паведаміла пра выстаўленьне 640 назіральнікаў на 320 выбарчых участках у асноўны дзень галасаваньня і поўнае назіраньне ў 32-х выбарчых акругах у некалькіх абласьцях Беларусі<ref name="і"/>. 19 лютага кампанія «За справядлівыя выбары» паведаміла пра назіраньне на 54-х выбарчых участках у 22-х паселішчах ва ўсіх абласьцях Беларусі і ў Менску. У кампаніі бралі ўдзел 789 назіральнікаў ад 12 грамадзкіх аб’яднаньняў і партыяў, сярод якіх 668 назіралі за выбарамі ў асноўны дзень галасаваньня, 114 — за датэрміновым і асноўным галасаваньнем і 7 — ладзілі доўгатэрміновае назіраньне<ref>{{Навіна|аўтар=БелаПАН|загаловак=«Больш брудных выбараў у Беларусі яшчэ не было»|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/bolsh-brudnykh-vybarau-u-belarusi-yashche/|выдавец=Беларускае Радыё «Рацыя»|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Галасаваньне == 13 лютага 2018 году пачалося датэрміновае [[галасаваньне]] на мясцовых выбарах. [[Выбарчы ўчастак|Выбарчыя ўчасткі]] працавалі а 10:00—14:00 і 16:00—19:00. Для галасаваньня пры сабе варта было мець: [[пашпарт]], [[Пасьведчаньне асобы|пасьведчаньне]] [[Кіроўца|кіроўцы]], [[вайсковы білет]] (для [[Вайсковец|вайскоўцаў]] тэрміновай службы), [[Пэнсія|пэнсійнае]] пасьведчаньне (з фатаграфіяй у ім), службовае пасьведчаньне [[чыноўнік]]а, [[Студэнт|студэнцкі]] білет, даведку [[Міністэрства ўнутраных справаў Беларусі|органа ўнутраных справаў]] (пры страце пашпарту) або пасьведчаньне на права жыхарства (для грамадзянаў Расеі)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Датэрміновае галасаваньне|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/daterminovae-galasavanne-6606/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=12 лютага 2018|копія=https://zviazda.by/be/news/20180212/1518428008-daterminovae-galasavanne|дата копіі=10 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. На 5870 участках усталявалі 23 200 выбарчых скрыняў, у тым ліку каля 2000 для датэрміновага галасаваньня<ref name="е">{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Выбары дэпутатаў мясцовых Саветаў ў Беларусі|спасылка=http://www.klich.by/?p=61524|выдавец=Газэта «[[Кліч Радзімы]]» ([[Шаркоўшчына]])|дата публікацыі=14 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. За 1-ы дзень датэрміновага галасаваньня ЦВК налічыла 4,4 % галасоў выбарцаў<ref name="ж"/>. Пры гэтым, адчынілі 5620 участкаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лідзія Ярмошына: Дэмакратычныя выбары абапіраюцца на меркаваньне выбаршчыкаў і іх права на волевыяўленьне|спасылка=https://blr.belta.by/opinions/view/demakratychnyja-vybary-apirajutstsa-na-merkavanne-vybarshchykau-i-ih-prava-na-volevyjaulenne-2680/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=15 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. За 13—14 лютага ЦВК налічыла 11,06 % галасоў, у тым ліку ў Берасьцейскай вобласьці — 9,33 %, у Віцебскай — 11,36 %, Гарадзенскай — 9,66 %, Гомельскай — 10,98 %, Магілёўскай — 11,72 %, Менскай — 11,05 % і ў Менску — 12,67 %<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=За 2 дні датэрмінова прагаласавала 11% выбаршчыкаў|спасылка=https://www.racyja.com/hramadstva/za-2-dni-daterminova-pragalasavala-11-vy/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=15 лютага 2018|копія=https://novychas.online/palityka/za-2-dni-daterminova-prahalasavala-11-vybarszczyk|дата копіі=15 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. За 13—15 лютага ЦВК Беларусі налічыла яўку на датэрміновы галасаваньні ў 18,73 %, у тым ліку ў Берасьцейскай вобласьці — 16,27 %, у Віцебскай — 19,67 %, Гарадзенскай — 16,81 %, Гомельскай — 19,49 %, Магілёўскай — 20 %, Менскай — 19,56 % і ў Менску — 18,92 %<ref>{{Навіна|аўтар=БелаПАН|загаловак=За тры дні датэрмінова прагаласавала больш за 18% выбаршчыкаў|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/za-try-dni-daterminova-pragalasavala/|выдавец=Беларускае Радыё «Рацыя»|дата публікацыі=16 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 18 лютага Ярмошына паведаміла, што выбарчыя камісіі налічылі 34,95 % унесеных у сьпісы выбарцаў, якія прагаласавалі датэрмінова. У асноўны дзень галасаваньня 5870 выбарчых участкаў працавалі а 8:00—20:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Амаль 35 працэнтаў выбаршчыкаў прагаласавалі датэрмінова на мясцовых выбарах у Беларусі|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/amal-35-pratsentau-vybarshchykau-pragalasavali-daterminova-na-mjastsovyh-vybarah-u-belarusi-66338-2018/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=18 лютага 2018|копія=https://euroradio.by/centrvybarkam-yauka-na-daterminovyh-vybarah-sklala-amal-35|дата копіі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Сярод іншага, яўку звыш 70 % засьведчылі назіральнікі кампаніі «[[Праваабаронцы за свабодныя выбары]]» на выбарчых участках у «Студэнцкай вёсцы» Менску і ў інтэрнатах [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]], [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт інфарматыкі і радыёэлектронікі|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэтуінфарматыкі і радыёэлектронікі]], а таксама [[Менскі дзяржаўны лінгвістычны ўнівэрсытэт|Менскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўнівэрсытэту]]<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Праваабаронцы за свабодныя выбары]]»|загаловак=96,4% - яўка на выбарчым участку ў «Студэнцкай вёсцы» Менска|спасылка=http://elections2018.spring96.org/be/news/89182|выдавец=Праваабарончы цэнтар «[[Вясна (цэнтар)|Вясна]]»|дата публікацыі=18 лютага 2018|копія=https://euroradio.by/u-studenckay-vyoscy-minska-yauka-na-daterminovae-galasavanne-964|дата копіі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. === Скаргі === У сьнежні 2017 году ў інтэрвію часопісу «[[Беларуская думка]]» старшыня ЦВК [[Лідзія Ярмошына]] патлумачыла неўлучэньне ў выбарчыя камісіі большасьці прадстаўнікоў [[Апазыцыя|апазыцыйных]] партыяў: «выбарчая камісія — калектыў, дзе выпінаньне свайго палітычнага меркаваньня шкодзіць агульнай справе»<ref>{{Навіна|аўтар=Сяргей Галоўка, часопіс «[[Беларуская думка]]»|загаловак=Ярмошына: Апазыцыянэраў не бяруць у выбаркамы, каб не выпіналі свае меркаваньні|спасылка=https://euroradio.by/yarmoshyna-apazicyyanerau-ne-byaruc-u-vybarkamy-kab-ne-vypyachvali-svae-merkavanni|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=5 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 7 студзеня 2018 году сузаснавальніца руху «Дзея» [[Аліна Нагорная]] правяла ў [[Слуцак|Слуцку]] (Менская вобласьць) [[пікет]], прысьвечаны [[100-годзьдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|100-годзьдзю Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Нагорная зарэгістравала ініцыятыўную групу дзеля пікету без спагнаньня і патлумачыла: «Мясцовыя [[выбары]] — гэта яшчэ адна фікцыя, якая абыходзіцца народу «ў капеечку». Лічу, што сьпіс кандыдатаў ужо даўно падрыхтаваны і зацьверджаны [[Слуцкі раённы выканаўчы камітэт|Слуцкім райвыканкамам]]. Ад майго ўдзелу ў выбарах і іншых актывістаў ён аніяк ня зьменіцца. Слуцкія ўлады не дазваляюць ніякіх імпрэзаў, прысьвечаных памяці [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]], які змагаўся пад [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] БНР. У гэтым годзе мы будзем святкаваць 100-годзьдзе БНР. На дзяржаўным узроўні гэтае сьвята зноў застаецца незаўважаным. Сваім пікетам я і мае сябры нагадваем случчанам пра важны этап у гісторыі нашай дзяржаўнасьці. Бо без абвяшчэньня [[БНР]] магло б не быць і [[БССР]], а таксама сучаснай Рэспублікі». Пікет доўжыўся каля 4-х гадзінаў пад бел-чырвона-белым сьцягам. Пікетоўцы падарылі 300 месьцічам памяткі пра Слуцкі збройны чын, а таксама каляндарыкі з партрэтамі слуцкіх паўстанцаў і выявай бел-чырвона-белага сьцяга. Таксама месьцічы рабілі фотаздымкі на фоне хэштэгу #БНР100<ref>{{Навіна|аўтар=Зінаіда Цімошак|загаловак=Замест збору подпісаў — пікет, прысьвечаны 100-годзьдзю БНР|спасылка=https://novychas.online/hramadstva/zamest-zboru-podpisau-piket-prysveczany-100-hod|выдавец=Газэта «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=7 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Пасьля завяршэньня ўтварэньня выбарчых камісіяў 3 студзеня кампанія «[[Праваабаронцы за свабодныя выбары]]» паведаміла, што ў склад камісіяў улучылі 97 % вылучаных прадстаўнікоў ад [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкіх аб’яднаньняў]] і 95,9 % сябраў партыяў ва ўрадзе. Пры гэтым, у камісіі дапусьцілі 11 % (26) вылучэнцаў ад апазыцыйных партыяў. З гэтай нагоды 8 студзеня Палітычная рада [[Аб’яднаная грамадзянская партыя|Аб’яднанай грамадзянскай партыі]] (АГП) абнародавала заяву, у якой паведаміла пра вылучэньне ва ўчастковыя камісіі 83-х «[[юрыст]]аў, людзей з досьведам працы ў [[Вярхоўны Савет Беларусі|парлямэнце]] і органах [[Мясцовае самакіраваньне|мясцовага самакіраваньня]]». Аднак у склад камісіяў улучылі толькі аднаго сябра АГП. У заяве АГП цьвердзілася: «Выбарчыя камісіі паводле закону павінныя фармавацца з прадстаўнікоў розных арганізацыяў і палітычных партыяў. Ідэя ў тым, што яны павінныя складацца зь людзей з рознымі палітычнымі поглядамі і інтарэсамі, каб не было змовы для несумленнага падліку галасоў. Што ж адбываецца на практыцы? Як правіла, усе камісіі складаюцца з працаўнікоў аднаго працоўнага калектыву, а ўзначальваюцца кіраўніком гэтага калектыву або яго намесьнікам. Пры [[кантракт]]най сыстэме пярэчаньне начальніку раўнасільнае страце [[Праца|працы]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=АГП: У народа скралі права выбару|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/agp-u-naroda-ukrali-prava-vybaru/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=8 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. [[Партыя БНФ]] правяла ва ўчастковыя камісіі 4 чалавекі з 65 вылучаных, [[Лібэральна-дэмакратычная партыя Беларусі]] — 3-х з каля 50 вылучаных, а грамадзкае аб’яданьне «[[Гавары праўду]]» — аднаго з больш як 20. АГП атрымала адмову паводле адпаведнай скаргі ў [[Суд Цэнтральнага раёну]] Менску, а Партыя БНФ — у [[Суд Бярозаўскага раёну]] і [[Суд Слуцкага раёну]]<ref>{{Навіна|аўтар=[[Зьміцер Лукашук]]|загаловак=АГП і ПБНФ падалі ў суд на выканкамы|спасылка=https://euroradio.fm/agp-i-pbnf-padali-u-sud-na-vykankamy-nu-yany-hacya-b-pasprabavali|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=9 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 12 студзеня 2018 году Ярмошына паведаміла пра падачу 9 скаргаў на ўтварэньне ўчастковых выбарчых камісіяў<ref name="б"/>. 15 студзеня старшыня ЦВК патлумачыла адмову павялічыць склад камісіяў да 19 чалавек для ўлучэньня прадстаўнікоў апазыцыі, як дазваляе выбарчае заканадаўства: «Мы даём фінансаваньне толькі на 15 чалавек у Менску і на 14 чалавек у вобласьці ва ўчастковыя выбарчыя камісіі. Таму яны і вызначаюць такі склад. Патрэбная эканомія, і таму ніхто ня будзе рабіць 19 ― у нас [[каштарыс]] так разьлічаны»<ref name="в">{{Навіна|аўтар=[[Зьміцер Лукашук]]|загаловак=Ярмошына: Няма грошай на тое, каб з-за апазыцыі рабіць камісіі па 19 чалавек|спасылка=https://euroradio.by/yarmoshyna-nyama-groshay-na-toe-kab-z-za-apazicyi-rabic-kamisii-pa-19-chalavek|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=15 студзеня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Пры гэтым, 16 студзеня [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]] ўхваліла Пастанову аб унясеньні зьмяненьняў у каштарыс выдаткаў на падрыхтоўку і правядзеньне выбараў дэпутатаў мясцовых Саветаў 28-га скліканьня. Паводле Пастановы, ранейшы каштарыс у суме 21,491 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] скарацілі на 10 % да 19,386 млн рублёў. Заробкі па ўсіх камісіях зьменшылі ў сярэднім на 5,5 %, таму ў дзень выбараў пасьля выліку [[Падатак|падаткаў]] зарплата сябра ўчастковай камісіі мела скласьці 67 рублёў замест 69. Сярод іншага, скарацілі выдаткі на набыцьцё канцылярскіх прыналежнасьцяў і [[Транспарт у Беларусі|перавозкі]], [[Сувязь Беларусі|сувязь]] і камандзіроўкі. Старшыня ЦВК Ярмошына заявіла на паседжаньні пры разглядзе Пастановы: «Калі разьмеркаваць гэтую суму на ўсіх выбаршчыкаў, то выйдзе каля 1,5 даляра на аднаго чалавека. Я думаю, што мы трацім па мінімуме. Гэта вельмі невялікая сума, калі параўнаць з эўрапейскімі стандартамі — там як мінімум 5 даляраў на выбаршчыка»<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Лукашэвіч.|загаловак=Эканомім і чакаем замежных назіральнікаў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180117/1516168330-vydatki-na-padryhtouku-i-pravyadzenne-myascovyh-vybarau-skarochany-na-10|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=17 студзеня 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/11-28627 11 (28627)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/17stu-2_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. 5 лютага 2018 году на партале «[[Беларускі партызан]]» доктар палітычных навук [[Павал Вусаў]] цьвердзіў: «Прыхільнікі ўдзелу ў сфальсыфікаваных выбарах у Беларусі прыводзяць масу розных, часам дзіўных довадаў, якія павінныя апраўдаць «актыўны» ўдзел беларускай апазыцыі ў выбарчым працэсе. Яны спрабуюць пераканаць сваіх апанэнтаў і выбаршчыкаў, што з дапамогай выбараў, арганізацыя і правядзеньне якіх знаходзяцца пад поўным кантролем [[Аўтарытарызм|аўтарытарнай]] улады, можна зьмяніць гэтую самую ўладу або дамагчыся нейкіх саступак зь яе боку». Вусаў заўважыў: «выбары, асабліва калі яны знаходзяцца пад сыстэмным кантролем аўтарытарнай улады, ніколі не былі самадастатковым фактарам зрынаньня альбо дэмакратызацыі [[дыктатура]]ў. Роля выбараў у гэтым працэсе была і застаецца выключна інструмэнтальнай. Выбарчы працэс ня мае ніякага практычнага значэньня, калі толькі за ім не стаіць актыўнае супрацьдзеяньне насельніцтва палітыцы аўтарытарнай улады». Урэшце, палітоляг патлумачыў на прыкладзе [[Аргентына|Аргентыны]], [[Нікарагуа]] і [[Чылі]], што пасьпяховыя для апазыцыі выбары «ёсьць толькі вынікам барацьбы з дыктатурай і ўнутранага аслабленьня апошняй». Таксама Вусаў назваў яшчэ 3 умовы пераўтварэньня выбараў у прылады дэмакратызацыі: 1) гатоўнасць кіроўнай [[Эліта|эліты]] пайсьці на [[кампраміс]] з апазыцыяй; 2) гатоўнасьць аўтарытарнага кіраўніцтва правесьці сумленныя і вольныя выбары, што прадугледжвае паўсюдны кантроль з боку дэмакратычнай супольнасьці за арганізацыяй і падлікам галасоў; 3) кансалідацыя апазыцыі і мабілізацыя апазіцыйна настроенай супольнасьці, бо толькі гэта зробіць апазыцыю самастойным палітычным гульцом, а таксама дазволіць кантраляваць усе этапы выбарчага працэсу<ref>{{Навіна|аўтар=Сяргей Нікалюк|загаловак=Дыктатура і выбары|спасылка=https://novychas.online/palityka/dyktatura-i-vybary|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 8 лютага 2018 году начальнік [[Берасьцейская абласная ўправа МНС Беларусі|Берасьцейскай абласной управы МНС Беларусі]] [[Канстанцін Шаршуновіч]], які адпрацаваў 4 скліканьні ў [[Берасьцейскі абласны Савет дэпутатаў|Берасьцейскім абласным Савеце дэпутатаў]] адзначыў: «работа ў мясцовых Саветах грамадзкая, за яе ня плацяць, на яе трэба ахвяраваць свой асабісты час альбо адрываць яго ад асноўнай работы»<ref>{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Яскевіч.|загаловак=Чатыры скліканьні — гэта ня жарты|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180208/1518096567-kanstancin-sharshunovich-vyyaznyya-sesii-i-padyhody-da-vyrashennya-prablem|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=9 лютага 2018|нумар=6 (439)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-9_optim.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-23_optim.pdf 15]|issn=}}</ref>. Старшыня Пастаяннай камісіі [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі]] па заканадаўстве і дзяржаўным будаўніцтве [[Ала Бодак]] прызнала: «дэпутат Савету ажыцьцяўляе свае паўнамоцтвы без адрыву ад асноўнай працоўнай дзейнасьці» (за выняткам старшыні). Пры гэтым, Ала Бодак заўважыла: «на час падрыхтоўкі і правядзеньня сэсіяў Савету і паседжаньняў яго органаў дэпутат Савету вызваляецца ад выкананьня працоўных абавязкаў з захаваньнем за ім сярэдняй заработнай платы». Сярод іншага, Бодак адзначыла: «для ажыцьцяўленьня дзейнасьці ў выбарчай акрузе дэпутат Савету вызваляецца ад выкананьня працоўных абавязкаў (на 1 дзень у месяц) па яго заяве па месцы працы з захаваньнем сярэдняй заработнай платы. Дадзеная гарантыя была забясьпечаная дэпутатам у 2014 годзе па ініцыятыве Савету Рэспублікі. У выпадку выезду дэпутата Савету для ажыцьцяўленьня сваёй дзейнасьці ў Савеце, выбарчай акрузе за межы месца жыхарства яму кампэнсуюцца выдаткі па нормах пакрыцьця выдаткаў пры службовых камандзіроўках». Урэшце, Ала Бодак згадала, што «гарантыяй працоўных правоў дэпутата Савету ёсьць тое, што ў пэрыяд ажыцьцяўленьня сваіх паўнамоцтваў ён ня можа быць звольнены па ініцыятыве наймальніка, выключаны з установы адукацыі без папярэдняй згоды Савету»<ref>{{Артыкул|аўтар=Вераніка Пуставіт.|загаловак=«Заканадаўчы мэханізм адпрацаваны добра»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180208/1518097112-ala-bodak-zakanadauchy-mehanizm-adpracavany-dobra|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=9 лютага 2018|нумар=6 (439)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-22_optim.pdf 14]|issn=}}</ref>. 8 лютага старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына прызнала, што [[дэпутат]]ы мясцовых Саветаў «не атрымліваюць зарплату і прымаюць толькі калектыўныя, сэсійныя рашэньні». Ярмошына падкрэсьліла: «гэты пост ня ёсьць зайздросным, ён не дае [[даход]]аў і прэфэрэнцыяў». Яна таксама дадала: «грамадзяне нават ня ведаюць, чым займаюцца гэтыя людзі і якія ў іх паўнамоцтвы». Ярмошына згадала і разгляд скаргаў: «У тым жа Менску было пададзена 25 скаргаў — і 5 зь іх былі задаволеныя». Сярод іншага, старшыня ЦВК закранула нізкі ўдзел моладзі ў мясцовых выбарах: «Яны часта не галасуюць, таму і не вылучаюцца, дыстанцуюцца ад гэтага працэсу. [[Моладзь]] лічыць выбары фармалізаваным і [[Бюракратыя|бюракратычным]] дзействам, для якога яны не сасьпелі. Яшчэ адна прычына: моладзь проста ня бачыць кандыдатаў, блізкіх паводле ўзросту. У сваю чаргу маладыя кандыдаты думаюць: навошта ім ісьці ў гэта зборышча старых? Атрымліваецца замкнёнае кола». Таксама Ярмошына патлумачыла сваю леташнюю прапанову скасаваць сельскія Саветы і выбіраць кіраўнікоў [[Пасёлак|пасёлкаў]] і [[Мястэчка|мястэчак]] наўпроставым галасаваньнем грамадзянаў: «хачу, каб у нашых маленькіх тэрытарыяльных адзінках мы атрымалі рэальнае [[мясцовае самакіраваньне]] замест часам дэкаратыўных органаў. Калі выбары ў [[сельскі Савет]] праходзяць на безальтэрнатыўнай аснове і пры гэтым ні абраныя дэпутаты, ні грамадзяне не праяўляюць да гэтага цікавасьць, то тады і орган працуе фармальна. Існуе і функцыянуе толькі [[выканаўчая ўлада]], якая прадстаўленая адным чалавекам — старшынёй сельскага Савету, які адначасова ёсьць і старшынёй сель[[Выканаўчы камітэт|выканкаму]]. Дык давайце гэтую рэальную ўладу будзем абіраць усім насельніцтвам. І тады ў нас, па-першае, конкурс будзе, а па-другое, гэта будзе рэальнае мясцовае самакіраваньне, пра якое будзе ведаць насельніцтва». Урэшце, старшыня ЦВК Беларусі прызнала перашкоды ў доступе [[зьнявечаны]]х людзей на [[Выбарчы ўчастак|выбарчыя ўчасткі]], бо далёка «ня ўсе ўваходныя месцы абсталяваныя [[пандус]]амі»<ref name="г">{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Лукашэвіч.|загаловак=«Хочацца, каб мы атрымалі рэальнае мясцовае самакіраваньне»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180208/1518101820-yarmoshyna-hochacca-kab-my-atrymali-realnae-myascovae-samakiravanne|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=9 лютага 2018|нумар=6 (439)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-9_optim.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/9lut-11_optim.pdf 3]|issn=}}</ref>. На 13 лютага ў ЦВК Беларусі паступіла 415 вусных і 153 пісьмовыя звароты ад выбарцаў і кандыдатаў<ref name="ж">{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=Старт дадзены|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180215/1518642618-idze-daterminovae-galasavanne-na-vybarah-u-myascovyya-savety|выданьне=Зьвязда|тып=|год=15 лютага 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/32-28648 32 (28648)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/15lut-2_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. 15 лютага Ярмошына прызнала: «нам трэба глядзець у бок партыяў. Яны ў нас не разьвіваюцца, і гэта ненармальна. ...напэўна, у будучыні нам трэба адаптаваць [[Выбарчы лад|выбарчую сыстэму]] пад патрэбы партыяў. Гэта значыць перайсьці да [[Прапарцыйны выбарчы лад|прапарцыйнай]] або [[Мяшаны выбарчы лад|зьмяшанай сыстэмы]], даваць магчымасьць партыям мець нейкія квоты, калі яны зьбяруць неабходную колькасьць галасоў»<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Кулецкі.|загаловак=«Падставаў для засмучэньня пакуль няма»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180215/1518707367-lidziya-yarmoshyna-padstau-dlya-zasmuchennya-pakul-nyama|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=16 лютага 2018|нумар=7 (440)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/16lut-11_optim.pdf 3]|issn=}}</ref>. 16 лютага кампанія назіраньня «Права выбару» паведаміла, што [[Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі]], грамадзкае аб'яднаньне «[[Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)|Белая Русь]]» і [[Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі]] бралі чынны ўдзел у перадвыбарчым агітаваньні і пры гэтым атрымлівалі сродкі зь [[Бюджэт Рэспублікі Беларусь|дзяржаўнага бюджэту Беларусі]]. Пагатоў, агітавалі за кандыдатаў ва ўрадзе праз працоўныя калектывы, куды не дапускалі апазыцыйных кандыдатаў. Урэшце, акруговыя камісіі зьмянялі біяграфічныя зьвесткі і фотаздымкі кандыдатаў апазыцыі ў інфармацыйных матэрыялах. Нацыянальны каардынатар кампаніі «Права выбару» [[Алесь Сілкоў]] заўважыў, што ніводны кандыдат ад [[Апазыцыя|апазыцыі]] не патрапіў на сустрэчы з працоўнымі калектывамі<ref name="і">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Агітацыя за праўладных кандыдатаў адбывалася за кошт дзяржавы|спасылка=https://novychas.online/palityka/ahitacyja-za-prauladnyh-kandydatau-adbyvalasja-za|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=16 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 16 лютага на сустрэчы са студэнтамі [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі|Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]] Ярмошына адзначыла найбольш нізкі адсотак маладых кандыдатаў у сельскай мясцовасьці: «У працэнтных суадносінах колькасьць маладых кандыдатаў зьніжаецца. Гэта зьвязана з тым, што больш за палову прэтэндэнтаў — каля 13 000 чалавек — кандыдаты сельскіх Саветаў»<ref>{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=Як паказчык сталасьці|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180216/1518800659-lidziya-yarmoshyna-pravyala-sustrechu-sa-studentami-akademii-kiravannya|выданьне=Зьвязда|тып=|год=17 лютага 2018|нумар=[https://zviazda.by/be/number/34-28650 34 (28650)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/17lut-2_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. 18 лютага каардынатар кампаніі «Права выбару» [[Алесь Сілкоў]] заявіў пра выяўленьне іх назіральнікамі найбольшай яўкі выбарцаў на датэрміновае галасаваньне ў Вішнявецкай акрузе № 40 ў [[Магілёўскі абласны Савет дэпутатаў]], дзе тая склала 20 %. На гэтай падставе Сілкоў назваў агучаную ЦВК датэрміновую яўку ў звыш 34 % «[[Фальсыфікацыя|фальсыфікаванай]]»<ref>{{Навіна|аўтар=Анастасія Бойка|загаловак=Кампанія «Права выбару»: Найбольшая датэрміновая яўка — 20%|спасылка=https://euroradio.by/kampaniya-prava-vybaru-naybolshaya-daterminovaya-yauka-20|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 18 лютага на «[[Сталічнае тэлебачаньне|Сталічным тэлебачаньні]]» старшыня ЦВК Беларусі Ярмошына паведаміла: «за тыдзень датэрміновага галасаваньня ў Цэнтральную камісію паступілі 74 пісьмовыя скаргі»<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Сталічнае тэлебачаньне]]»|загаловак=За час датэрміновага галасаваньня ЦВК атрымала 74 скаргі|спасылка=https://euroradio.by/za-chas-daterminovaga-galasavannya-cvk-atrymala-74-skargi|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Сярод іншага, 18 лютага палітоляг [[Валер Карбалевіч]] згадаў: «З 10,5 тысяч сябраў тэрытарыяльных выбарчых камісій апазыцыю прадстаўляюць толькі 7 чалавек»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Валер Карбалевіч]]|загаловак=Звыклы сцэнар, прадказальны вынік|спасылка=https://novychas.online/palityka/zvykly-scenar-pradkazalny-vynik|выдавец=Газэта «Новы час»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 19 лютага кампанія «Праваабаронцы за свабодныя выбары» абвясьціла, што 35 % назіральнікаў у абласьцях паведамілі, што мясцовыя [[СМІ]] надрукавалі праграмы ўсіх кандыдатаў. Таксама назіральнікі адзначылі, што выбарчыя камісіі адмовіліся ўлічыць 71 % вылучэнцаў ад Руху «[[За Свабоду]]» і 33 % — ад «[[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя|Беларускай хрысьціянскай дэмакратыі]]», якія сабралі подпісы грамадзянаў<ref name="й"/>. Кіраўнік [[Цэнтар эўрапейскай трансфармацыі|Цэнтру эўрапейскай трансфармацыі]] [[Андрэй Ягораў]] заявіў, што апазыцыя «ўдзельнічае ў гэтым выбарчым [[фарс]]е, нібыта ўяўляючы, што праходзіць рэальны працэс выбараў», хоць праз выбары ў Беларусі нельга дасягнуць рэпрэзэнтацыі ў органах кіраваньня. Ягораў патлумачыў: «улады чарговым разам выкарысталі альтэрнатыўныя палітычныя сілы для [[Сымуляцыя|сымуляцыі]] выбарчага працэсу, для большай ягонай легітымацыі»<ref>{{Навіна|аўтар=Уладзімер Глод|загаловак=Палітоляг: Апазыцыя «ўдзельнічае ў выбарчым фарсе» і «падтрымлівае лёгіку палітычнага рэжыму»|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29048355.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Вынікі == [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]] абвясьціла, што яўка на выбары ў мясцовы Саветы дэпутатаў 28-га скліканьня перавысіла 77 %<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=ЦВК агучыў вынікі мясцовых выбараў у абласныя і Менскі гарадскі савет|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180218/1518974398-galasavanne-na-myascovyh-vybarah-u-belarusi-zavershana|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref> (5 333 613 чалавек): 79 % — у Берасьцейскай вобласьці, 84 % — у Віцебскай, 80 % — у Гарадзенскай, па 81 % — у Гомельскай, 82 % — у Магілёўскай, 78 % — у Менскай і 61 % — у Менску<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=ЦВК заявіў, што на мясцовыя выбары ў Беларусі прыйшлі 77,05% выбарцаў|спасылка=https://euroradio.by/cvk-zayaviu-shto-na-myascovyya-vybary-u-belarusi-pryyshli-7705-vybarcau|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. === Абраныя дэпутаты === [[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]] абвясьціла, што дэпутатамі 1309 мясцовых Саветаў 28-га скліканьня сталі 18 110 чалавек, сярод якіх было 56 % (10 131) дэпутатаў 27-га скліканьня і 48 % (8729) жанчынаў, 4 % (720) [[Моладзь|маладзёнаў]] да 30 гадоў і 2,7 % (485) [[пэнсія]]нэраў, 2,5 % (453) сяброў партыяў і 0,5 % (90) [[Беспрацоўе|беспрацоўных]]. Сярод партыяў найбольш месцаў атрымалі: [[Камуністычная партыя Беларусі]] (КПБ) — 305, [[Рэспубліканская партыя працы і справядлівасьці]] (РППС) — 127, [[Сацыял-дэмакратычная партыя народнай згоды]] (СДПНЗ) — 11, [[Беларуская сацыяльна-спартовая партыя]] і [[Лібэральна-дэмакратычная партыя Беларусі]] — па 4, [[Беларуская аграрная партыя]] (БАП) і [[Беларуская патрыятычная партыя]] (БПП) — па адным<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=У мясцовыя саветы абраны 21 грамадзянін Расеі|спасылка=https://www.racyja.com/hramadstva/u-myastsovyya-savety-abrany-21-gramadzyanin/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=20 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Паводле занятасьці найбольш дэпутатаў было працаўнікамі адукацыi, [[Культура|культуры]], навукі і [[Ахова здароўя|аховы здароўя]] — 30,62 % (5546 чалавек), працаўнікамі [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадаркі]] — 21,37 % (3870), [[чыноўнік]]амі — 13,24 % (2398), працаўнікамі прамысловасьцi, [[Транспарт у Беларусі|транспарту]] і [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўнiцтва]] — 8,4 % (1521), працаўнікамі [[Гандаль|гандлю]] і [[побыт]]авага абслугоўваньня — 3,91 % (708), праваахоўнікамі — 3,56 % (644) і [[прадпрымальнік]]амі — 1,67 % (303)<ref>{{Артыкул|аўтар=Вераніка Пуставіт.|загаловак=Каго мы выбiралi|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20180222/1519309338-u-cvk-padvyali-papyaredniya-vyniki-myascovyh-vybarau|выданьне=Мясцовае самакіраваньне|тып=|год=23 лютага 2018|нумар=8 (441)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/23lut-10_optim.pdf 2]|issn=}}</ref>. У [[Менскі гарадзкі Савет дэпутатаў]] прайшлі 19 сябраў партыяў, а агулам ў 6 абласных Саветаў дэпутатаў — 16: у [[Гомельскі абласны Савет дэпутатаў|Гомельскі]] — 6, [[Берасьцейскі абласны Савет дэпутатаў|Берасьцейскі]] — 4, [[Віцебскі абласны Савет дэпутатаў|Віцебскі]] і [[Менскі абласны Савет дэпутатаў|Менскі]] — па 2, [[Гарадзенскі абласны Савет дэпутатаў|Гарадзенскі]] і [[Магілёўскі абласны Савет дэпутатаў|Магілёўскі]] — па адным. Пры гэтым, месцы атрымалі прадстаўнікі 7 партыяў: [[КПБ]] — 16, [[РППС]] — 11, [[БССП]] — 3, [[ЛДПБ]] — 2, [[БАП]], БПП і [[СДПНЗ]] — па адным<ref>{{Навіна|аўтар=Уладзімер Глод|загаловак=На мясцовых выбарах сярод партыяў першыя камуністы|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29047878.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Сярод іншага, ЦВК Беларусі абвясьціла, што ў мясцовыя Саветы дэпутатаў трапіў 21 грамадзянін Расеі (0,12 % ад агульнага ліку дэпутатаў) зь відам на жыхарства ў Беларусі, зь іх 15 — у сельскія Саветы, 4 — у раённыя, і па адным — у абласны і гарадзкі. Найбольш зь іх было ў Віцебскай і Магілёўскай абласьцях — па 7, Гомельскай — 5, Гарадзенскай і Менскай — па адным<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У мясцовыя саветы Беларусі трапіў 21 грамадзянін Расеі|спасылка=https://euroradio.by/u-myascovyya-savety-belarusi-trapiu-21-gramadzyanin-rasii|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=20 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. 19 лютага 2022 году сустаршыня «[[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя|Беларускай хрысьціянскай дэмакратыі]]» [[Павал Севярынец]] паведаміў пра пераабраньне аднапартыйца ў [[Блудзенскі сельсавет]] Бярозаўскага раёну Берасьцейскай вобласьці: «дэпутат [[Валеры Білібуха]] зноў стаў дэпутатам сельсавету. ... сфальсыфікаваць ня здолелі, бо ва ўчастковых камісіях былі сябры [[Партыя БНФ|Партыі БНФ]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[БелаПАН]]|загаловак=Актывіст БХД Валеры Білібуха пераабраны дэпутатам сельсавету|спасылка=https://www.racyja.com/hramadstva/aktyvist-bkhd-valeryj-bilibukha-peraab/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Таксама 19 лютага ЦВК Беларусі паведаміла пра перавыбары па Савецкай выбарчай акрузе № 3 у [[Ельскі раённы Савет дэпутатаў]], дзе адзінага кандыдата адклікаў працоўны калектыў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Па адной акрузе адбудуцца паўторныя выбары|спасылка=https://euroradio.by/pa-adnoy-akruze-adbuducca-pautornyya-vybary|выдавец=«Эўрапейскае радыё для Беларусі»|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. Кандыдатам быў 34-гадовы сябра Камуністычнай партыі Віталь Васілёнак, які займаў пасаду кіраўніка [[Ельск]]ай мэблевай фабрыкі і быў папярэдне затрыманы праваахоўнікамі<ref>{{Навіна|аўтар=АЯ|загаловак=У Ельску арыштавалі праўладнага кандыдата, які быў адзіным у акрузе|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29048280.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Выбары-2018|спасылка=https://zviazda.by/be/tags/vybary-2018|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=24 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Мясцовыя выбары 2018|спасылка=https://novychas.online/tags/mjascovyja-vybary-2018|выдавец=Газэта «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} ** [https://novychas.online/tags/vybary-2018 Выбары-2018] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Мясцовыя выбары 2018|спасылка=https://www.racyja.com/tag/myastsovyya-vybary-2018/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускае Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} ** [https://www.racyja.com/tag/vybary-2018/ Выбары 2018] * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Мясцовыя выбары 2018|спасылка=https://euroradio.by/vybary-myascovyya-savety-2018|выдавец=«[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]»|дата публікацыі=7 сакавіка 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Як у Беларусі праходзілі «мясцовыя» выбары|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29046204/lbl0lbi137318.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=18 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} ** [https://www.svaboda.org/a/vybary-000-179-paslasmak/29047674.html Мясцовыя выбары, пасьляслоўе: вынікі і рэакцыі] // 19 лютага 2018 г. * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Выбары-2018|спасылка=https://elections2018.spring96.org/be/top-stories|выдавец=Праваабарончы цэнтар «[[Вясна (цэнтар)|Вясна]]»|дата публікацыі=19 лютага 2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Выбары дэпутатаў мясцовых Саветаў 28-га скліканьня|спасылка=https://rec.gov.by/ru/msd-28s-ru/|выдавец=[[Цэнтральная выбарчая камісія Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2018|дата доступу=22 ліпеня 2022}} {{Рэцэнзія}} {{Выбары ў Беларусі}} [[Катэгорыя:Выбары ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Выбары 2018 году]] [[Катэгорыя:2018 год у Беларусі]] [[Катэгорыя:Мясцовае самакіраваньне]] [[Катэгорыя:18 лютага]] 04zgs3ymumzodsz2zfh7ozetun25ien 0 258061 2330831 2330577 2022-07-31T18:30:11Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Калоўка |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Калоўкі |Трансьлітараваная назва = Kaloŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 3 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 1 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Кало́ўка'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — пасёлак у [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 18 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 3 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 5kfbofxcievtmv3t6mofr66hycox5wo 0 258064 2330784 2022-07-31T13:16:58Z Гарбацкі 13252 Створана старонка са зьместам '{{Мастак|імя=Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч|Імя=польск.: Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz|імя пры нараджэньні=Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч|дата нараджэньня=22 ліпеня 1852|месца нараджэньня=вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская...' wikitext text/x-wiki {{Мастак|імя=Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч|Імя=польск.: Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz|імя пры нараджэньні=Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч|дата нараджэньня=22 ліпеня 1852|месца нараджэньня=вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|месца пахаваньня=мястэчка Поразава, Беластоцкае ваяводзтва, Польшча (цяпер Беларусь)|дата сьмерці=чэрвень 1933|Заняткі=Мастачка, выкладніца}}'''Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч''' (польск. ''Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz'', 22 ліпеня 1852, вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя — чэрвень 1933, мястэчка Поразава, Беластоцкае ваяводзтва, Польшча) — польская і беларуская мастачка, выкладніца і філянтропка. == Жыцьцяпіс == Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч нарадзілася 22 ліпеня 1852 г. у сярэднезаможнай маянтковай шляхецкай каталіцкай сям'і старажытнага роду Бутаўт-Андрайковічаў у маёнтку Баландзічы (Кобрынскі павет, Расейская імпэрыя), які належаў Бутаўт-Андрайковічам. Бутаўт-Андрайковічы адносіліся да карэнных радоў сярэднезаможнай маянтковай шляхты Гарадзенскага і Пінскага паветаў Вялікага Княства Літоўскага, дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</ref>. Поўнае ейнае імя, атрыманае пры хросьце ў каталіцтва, было «Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч». Ейным бацькам быў Яраслаў Міхалавіч Бутаўт-Андрайковіч, які валодаў маёнткам Гарнастаевічы (3167 дзесяцін зямлі і лесу) у Ваўкавыскім павеце Гарадзенскай губэрні, а таксама маёнткамі Кабузьзе і Мінкаў. Марыя Магдалена мела дзьве родныя сястры Малгажату (Рыту) і Марыю (іншыя дочкі Яраслава Бутаўт-Андрайковіча)<ref>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</ref>. Вучылася ў Рызе ў манахаў А. Лізэн-Маўэра і М.Адама, y 1875—1876 гг. — y Італіі<ref>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s. </ref>. Ніколі не выходзіла замуж і дзяцей ня мела. Ад бацькі Марыя Магдалена атрымала ў спадчыну маёнтак Гарнастаевічы ў Ваўкавыскім павеце Гарадзенскай губэрні. Ейная сястра (Марыя) атрымала ў спадчыну маёнткі Кабузьзе і Мінкаў<ref>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s. </ref>. Па прычыне таго, што Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч ня мела мужа і дзяцей, яна запісала па тэстамэнту свой маёнтак Гарнастаевічы свайму сваяку Генрыху Канстанціну Бутаўт-Андрайковічу (1882—1941) і перадала яго ў 1920-ыя гг. пры сваім жыцьці. Пасьля гэтага яна жыла на ўтрыманьні ў Генрыха Канстанціна Бутаўт-Андрайковіча (1882—1941) у маёнтку Гарнастаевічы. Генрых стаў апошнім уласьнікам маёнтку Гарнастаевічы (аж да пачатку Другой сусьветнай вайны)<ref>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</ref>. Памерла ў чэрвені 1933 г. у маёнтку Гарнастаевічы, а была пахаваная ў маёнтку Поразава Беластоцкага ваяводзтва (Польшча), які належаў Бутаўт-Андрайковічам, — каля магілаў прадстаўнікоў свайго роду. Раней (1925 г.) у Поразаве была пахаваная і ейная родная сястра Марыя Яраславаўна Бутаўт-Андрайковіч<ref>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich<</ref>. == Творчасьць == З 1881 г. жыла ў сваім маёнтку Гарнастаевічы (Ваўкавыскі павет) і ў Варшаве, дзе выкладала на мастацкіх курсах для жанчынаў<ref>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich<</ref>. З-за хваробы вачэй y канцы 1880-х гг. спыніла сваю творчую дзейнасьць<ref>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</ref>. У 1907 г. стала чаліцай Літоўскага таварыства мастакоў y Вільні. У Гарнастаевічах яе часта наведвалі мастакі Станіслаў Жукоўскі і Станіслаў Дыбоўскі, карціны якіх (у тым ліку іх партрэты сям'і Бутаўт-Андрайковічаў) меліся ў палацы ў Гаранстаевічах<ref>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich<</ref>. Працавала пераважна ў гістарычным жанры, а таксама пісала карціны і на рэлігійныя сюжэты: «Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулі» (1876), «Кардынал Ян Медычы з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках» (1877), «Хрыстос вылечвае сьляпога» (1878), «Лакетак у гроце» (1881), «Міласэрнасьць каралевы Ядвігі» (1884) і інш. Яе карціна «Лакетак у гроце» (1881) захоўваецца ў Нацыянальны музэі ў Кракаве (Польшча)<ref>Lija Skalska-Miecik: Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt. W: Artystki polskie. Katalog wystawy. red. Agnieszka Morawińska (red.). Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991.</ref>. Займалася таксама асьветнай дзейнасьцю і філянтропіяй. Стала адной з першых зьбіральніцпў твораў беларускага народнага мастацтва<ref>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich<</ref>. Паводле Рыскай мірнай дамовы (1921) вёска Гарнастаевічы ўвайшла ў склад міваеннай Польшчы — у склад Беластоцкага ваяводзтва, а сама Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч стала грамадзянкай міжваеннай Польшчы<ref>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</ref>. == Галоўныя працы == ==== Захаваныя ==== • Кардынал Ян Медычы з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках, палатно, алей, Нацыянальны музэй у Варшаве. • Уладзіслаў Лакетак у гроце, палатно, алей, Нацыянальны музей у Кракаве. ==== Вядомыя з ілюстрацыяў у часопісах ці іншых выдавецтвах: ==== • Міласэрнасьць каралевы Ядвігі, Tygodnik Ilustrowany, 1884 г. • Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулі, Tygodnik Ilustrowany, 1878 г. • Заклік да вясельля, Kłosy, 1886 г.<ref>Ludwik Grajewski, Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918 r.), Warszawa 1972, s. 22.</ref> ==== Вядомыя толькі па назвах і ўспамінах ==== • У лесе, 1879 год • Хрыстос вяртае зрок сьляпому, 1882 год • Партрэт мужчыны, 1882 год • Партрэт Вандаліна Пуслоўскага, 1882 год • Пры ўнуку 1882 г. == Крыніцы == pioc7tm8587xo8lq6pwptk7mamwxbnj 2330787 2330784 2022-07-31T13:29:22Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгорыі і спасылкі. wikitext text/x-wiki {{Мастак|імя=Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч|Імя=польск.: Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz|імя пры нараджэньні=Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч|дата нараджэньня=22 ліпеня 1852|месца нараджэньня=вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|месца пахаваньня=мястэчка Поразава, Беластоцкае ваяводзтва, Польшча (цяпер Беларусь)|дата сьмерці=чэрвень 1933|Заняткі=Мастачка, выкладніца}}'''Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч''' ([[Польская мова|польск.]] ''Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz'', 22 ліпеня 1852, вёска [[Баландзічы]], [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — чэрвень 1933, мястэчка Поразава, [[Беластоцкае ваяводзтва (1919—1939)|Беластоцкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) — польская і беларуская [[мастачка]], [[Выкладнік|выкладніца]] і [[філянтропка]]. == Жыцьцяпіс == Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч нарадзілася 22 ліпеня 1852 г. у сярэднезаможнай маянтковай шляхецкай каталіцкай сям'і старажытнага роду Бутаўт-Андрайковічаў у маёнтку Баландзічы (Кобрынскі павет, Расейская імпэрыя), які належаў [[Бутаўт-Андрайковічы|Бутаўт-Андрайковічам]]. Бутаўт-Андрайковічы адносіліся да карэнных радоў сярэднезаможнай [[Маянтковая шляхта|маянтковай шляхты]] [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскага]] і [[Пінскі павет|Пінскага паветаў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. Поўнае ейнае імя, атрыманае пры хросьце ў [[каталіцтва]], было «Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч». Ейным бацькам быў Яраслаў Міхалавіч Бутаўт-Андрайковіч, які валодаў маёнткам [[Гарнастаевічы]] (3167 дзесяцін зямлі і лесу) у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], а таксама маёнткамі Кабузьзе і Мінкаў. Марыя Магдалена мела дзьве родныя сястры Малгажату (Рыту) і Марыю (іншыя дочкі Яраслава Бутаўт-Андрайковіча)<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. Вучылася ў [[Рыга|Рызе]] ў манахаў А. Лізэн-Маўэра і М.Адама, y 1875—1876 гг. — y [[Італія|Італіі]]<ref><small>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s.</small> </ref>. Ніколі не выходзіла замуж і дзяцей ня мела. Ад бацькі Марыя Магдалена атрымала ў спадчыну маёнтак Гарнастаевічы ў Ваўкавыскім павеце Гарадзенскай губэрні. Ейная сястра (Марыя) атрымала ў спадчыну маёнткі Кабузьзе і Мінкаў<ref><small>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s.</small> </ref>. Па прычыне таго, што Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч ня мела мужа і дзяцей, яна запісала па тэстамэнту свой маёнтак Гарнастаевічы свайму сваяку Генрыху Канстанціну Бутаўт-Андрайковічу (1882—1941) і перадала яго ў 1920-ыя гг. пры сваім жыцьці. Пасьля гэтага яна жыла на ўтрыманьні ў Генрыха Канстанціна Бутаўт-Андрайковіча (1882—1941) у маёнтку Гарнастаевічы. Генрых стаў апошнім уласьнікам маёнтку Гарнастаевічы (аж да пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]])<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Памерла ў чэрвені 1933 г. у маёнтку Гарнастаевічы, а была пахаваная ў маёнтку Поразава Беластоцкага ваяводзтва ([[Польшча]]), які належаў Бутаўт-Андрайковічам, — каля магілаў прадстаўнікоў свайго роду. Раней (1925 г.) у Поразаве была пахаваная і ейная родная сястра Марыя Яраславаўна Бутаўт-Андрайковіч<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. == Творчасьць == З 1881 г. жыла ў сваім маёнтку [[Гарнастаевічы]] (Ваўкавыскі павет) і ў [[Варшава|Варшаве]], дзе выкладала на мастацкіх курсах для жанчынаў<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. З-за хваробы вачэй y канцы 1880-х гг. спыніла сваю творчую дзейнасьць<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. У 1907 г. стала чаліцай [[Літоўскае таварыства мастакоў|Літоўскага таварыства мастакоў]] y [[Вільня|Вільні]]. У Гарнастаевічах яе часта наведвалі мастакі [[Станіслаў Жукоўскі]] і [[Станіслаў Дыбоўскі]], карціны якіх (у тым ліку іх партрэты сям'і Бутаўт-Андрайковічаў) меліся ў палацы ў Гаранстаевічах<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Працавала пераважна ў гістарычным жанры, а таксама пісала карціны і на рэлігійныя сюжэты: «[[Ян Каханоўскі]] над астанкамі Уршулі» (1876), «Кардынал [[Ян Медычы]] з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках» (1877), «[[Хрыстос]] вылечвае сьляпога» (1878), «[[Лакетак]] у гроце» (1881), «Міласэрнасьць каралевы Ядвігі» (1884) і інш. Яе карціна «Лакетак у гроце» (1881) захоўваецца ў [[Нацыянальны музэй ў Кракаве|Нацыянальны музэі ў Кракаве]] (Польшча)<ref><small>Lija Skalska-Miecik: Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt. W: Artystki polskie. Katalog wystawy. red. Agnieszka Morawińska (red.). Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991.</small></ref>. Займалася таксама асьветнай дзейнасьцю і [[Філянтропія|філянтропіяй]]. Стала адной з першых зьбіральніцаў твораў беларускага народнага мастацтва<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Паводле [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] ([[1921]]) вёска Гарнастаевічы ўвайшла ў склад міваеннай Польшчы — у склад Беластоцкага ваяводзтва, а сама Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч стала грамадзянкай міжваеннай Польшчы<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. == Галоўныя працы == ==== Захаваныя ==== • Кардынал Ян Медычы з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках, палатно, алей, [[Нацыянальны музэй у Варшаве]]. • Уладзіслаў Лакетак у гроце, палатно, алей, Нацыянальны музей у Кракаве. ==== Вядомыя з ілюстрацыяў у часопісах ці іншых выдавецтвах: ==== • Міласэрнасьць каралевы Ядвігі, Tygodnik Ilustrowany, 1884 г. • Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулі, Tygodnik Ilustrowany, 1878 г. • Заклік да вясельля, Kłosy, 1886 г.<ref><small>Ludwik Grajewski, Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918 r.), Warszawa 1972, s. 22.</small></ref> ==== Вядомыя толькі па назвах і ўспамінах ==== • У лесе, 1879 год • Хрыстос вяртае зрок сьляпому, 1882 год • Партрэт мужчыны, 1882 год • Партрэт Вандаліна Пуслоўскага, 1882 год • Пры ўнуку 1882 г. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 ліпеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1852 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія мастакі]] [[Катэгорыя:Польскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кобрынскім павеце]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гарадзенскай губэрні]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Расейскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Польскай Рэспубліцы (1918—1939)]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Поразаве]] mx6hc41wszy42h4j0tkn8sykra3rp7t 2330789 2330787 2022-07-31T13:34:15Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя здымкі wikitext text/x-wiki {{Мастак|імя=Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч|Імя=польск.: Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz|імя пры нараджэньні=Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч|дата нараджэньня=22 ліпеня 1852|месца нараджэньня=вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|месца пахаваньня=мястэчка Поразава, Беластоцкае ваяводзтва, Польшча (цяпер Беларусь)|дата сьмерці=чэрвень 1933|Заняткі=Мастачка, выкладніца}}'''Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч''' ([[Польская мова|польск.]] ''Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz'', 22 ліпеня 1852, вёска [[Баландзічы]], [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — чэрвень 1933, мястэчка Поразава, [[Беластоцкае ваяводзтва (1919—1939)|Беластоцкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) — польская і беларуская [[мастачка]], [[Выкладнік|выкладніца]] і [[філянтропка]]. == Жыцьцяпіс == Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч нарадзілася 22 ліпеня 1852 г. у сярэднезаможнай маянтковай шляхецкай каталіцкай сям'і старажытнага роду Бутаўт-Андрайковічаў у маёнтку Баландзічы (Кобрынскі павет, Расейская імпэрыя), які належаў [[Бутаўт-Андрайковічы|Бутаўт-Андрайковічам]]. Бутаўт-Андрайковічы адносіліся да карэнных радоў сярэднезаможнай [[Маянтковая шляхта|маянтковай шляхты]] [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскага]] і [[Пінскі павет|Пінскага паветаў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. Поўнае ейнае імя, атрыманае пры хросьце ў [[каталіцтва]], было «Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч». Ейным бацькам быў Яраслаў Міхалавіч Бутаўт-Андрайковіч, які валодаў маёнткам [[Гарнастаевічы]] (3167 дзесяцін зямлі і лесу) у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], а таксама маёнткамі Кабузьзе і Мінкаў. Марыя Магдалена мела дзьве родныя сястры Малгажату (Рыту) і Марыю (іншыя дочкі Яраслава Бутаўт-Андрайковіча)<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. Вучылася ў [[Рыга|Рызе]] ў манахаў А. Лізэн-Маўэра і М.Адама, y 1875—1876 гг. — y [[Італія|Італіі]]<ref><small>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s.</small> </ref>. Ніколі не выходзіла замуж і дзяцей ня мела. Ад бацькі Марыя Магдалена атрымала ў спадчыну маёнтак Гарнастаевічы ў Ваўкавыскім павеце Гарадзенскай губэрні. Ейная сястра (Марыя) атрымала ў спадчыну маёнткі Кабузьзе і Мінкаў<ref><small>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s.</small> </ref>. Па прычыне таго, што Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч ня мела мужа і дзяцей, яна запісала па тэстамэнту свой маёнтак Гарнастаевічы свайму сваяку Генрыху Канстанціну Бутаўт-Андрайковічу (1882—1941) і перадала яго ў 1920-ыя гг. пры сваім жыцьці. Пасьля гэтага яна жыла на ўтрыманьні ў Генрыха Канстанціна Бутаўт-Андрайковіча (1882—1941) у маёнтку Гарнастаевічы. Генрых стаў апошнім уласьнікам маёнтку Гарнастаевічы (аж да пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]])<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Памерла ў чэрвені 1933 г. у маёнтку Гарнастаевічы, а была пахаваная ў маёнтку Поразава Беластоцкага ваяводзтва ([[Польшча]]), які належаў Бутаўт-Андрайковічам, — каля магілаў прадстаўнікоў свайго роду. Раней (1925 г.) у Поразаве была пахаваная і ейная родная сястра Марыя Яраславаўна Бутаўт-Андрайковіч<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. == Творчасьць == З 1881 г. жыла ў сваім маёнтку [[Гарнастаевічы]] (Ваўкавыскі павет) і ў [[Варшава|Варшаве]], дзе выкладала на мастацкіх курсах для жанчынаў<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. З-за хваробы вачэй y канцы 1880-х гг. спыніла сваю творчую дзейнасьць<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. У 1907 г. стала чаліцай [[Літоўскае таварыства мастакоў|Літоўскага таварыства мастакоў]] y [[Вільня|Вільні]]. У Гарнастаевічах яе часта наведвалі мастакі [[Станіслаў Жукоўскі]] і [[Станіслаў Дыбоўскі]], карціны якіх (у тым ліку іх партрэты сям'і Бутаўт-Андрайковічаў) меліся ў палацы ў Гаранстаевічах<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Працавала пераважна ў гістарычным жанры, а таксама пісала карціны і на рэлігійныя сюжэты: «[[Ян Каханоўскі]] над астанкамі Уршулі» (1876), «Кардынал [[Ян Медычы]] з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках» (1877), «[[Хрыстос]] вылечвае сьляпога» (1878), «[[Лакетак]] у гроце» (1881), «Міласэрнасьць каралевы Ядвігі» (1884) і інш. Яе карціна «Лакетак у гроце» (1881) захоўваецца ў [[Нацыянальны музэй ў Кракаве|Нацыянальны музэі ў Кракаве]] (Польшча)<ref><small>Lija Skalska-Miecik: Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt. W: Artystki polskie. Katalog wystawy. red. Agnieszka Morawińska (red.). Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991.</small></ref>. Займалася таксама асьветнай дзейнасьцю і [[Філянтропія|філянтропіяй]]. Стала адной з першых зьбіральніцаў твораў беларускага народнага мастацтва<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Паводле [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] ([[1921]]) вёска Гарнастаевічы ўвайшла ў склад міваеннай Польшчы — у склад Беластоцкага ваяводзтва, а сама Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч стала грамадзянкай міжваеннай Польшчы<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. == Галоўныя працы == ==== Захаваныя ==== [[Файл:Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt - Łokietek in the Cave - MNK II-a-44 - National Museum Kraków.jpg|значак|Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч, «Лакетак у гроце» (1881)]] • Кардынал Ян Медычы з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках, палатно, алей, [[Нацыянальны музэй у Варшаве]]. • Уладзіслаў Лакетак у гроце, палатно, алей, Нацыянальны музей у Кракаве. ==== Вядомыя з ілюстрацыяў у часопісах ці іншых выдавецтвах: ==== • Міласэрнасьць каралевы Ядвігі, Tygodnik Ilustrowany, 1884 г. • Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулі, Tygodnik Ilustrowany, 1878 г. • Заклік да вясельля, Kłosy, 1886 г.<ref><small>Ludwik Grajewski, Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918 r.), Warszawa 1972, s. 22.</small></ref> ==== Вядомыя толькі па назвах і ўспамінах ==== [[Файл:Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt, Kochanowski nad zwłokami Urszulki, "Tygodnik Illustrowany", 1878.png|значак|Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч, «Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулі» (1876)]] • У лесе, 1879 год • Хрыстос вяртае зрок сьляпому, 1882 год • Партрэт мужчыны, 1882 год • Партрэт Вандаліна Пуслоўскага, 1882 год • Пры ўнуку 1882 г. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 ліпеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1852 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія мастакі]] [[Катэгорыя:Польскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кобрынскім павеце]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гарадзенскай губэрні]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Расейскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Польскай Рэспубліцы (1918—1939)]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Поразаве]] fkm0jrup3ceiu332dqc695mvtkf9eh1 2330897 2330789 2022-08-01T11:24:18Z Гарбацкі 13252 Дададзеная інфармацыя. wikitext text/x-wiki {{Мастак|імя=Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч|Імя=польск.: Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz|імя пры нараджэньні=Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч|дата нараджэньня=22 ліпеня 1852|месца нараджэньня=вёска Баландзічы, Кобрынскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|месца пахаваньня=мястэчка Поразава, Беластоцкае ваяводзтва, Польшча (цяпер Беларусь)|дата сьмерці=чэрвень 1933|Заняткі=Мастачка, выкладніца}}'''Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч''' ([[Польская мова|польск.]] ''Maria Magdalena Buttowt-Andrzejkowicz'', 22 ліпеня 1852, вёска [[Баландзічы]], [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] — чэрвень 1933, мястэчка Поразава, [[Беластоцкае ваяводзтва (1919—1939)|Беластоцкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) — польская і беларуская [[мастачка]], [[Выкладнік|выкладніца]] і [[філянтропка]]. == Жыцьцяпіс == Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч нарадзілася 22 ліпеня 1852 г. у сярэднезаможнай маянтковай шляхецкай каталіцкай сям'і старажытнага роду Бутаўт-Андрайковічаў у маёнтку Баландзічы (Кобрынскі павет, Расейская імпэрыя), які належаў [[Бутаўт-Андрайковічы|Бутаўт-Андрайковічам]]. Бутаўт-Андрайковічы адносіліся да карэнных радоў сярэднезаможнай [[Маянтковая шляхта|маянтковай шляхты]] [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскага]] і [[Пінскі павет|Пінскага паветаў]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе займалі мясцовыя земскія пасады<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. Поўнае ейнае імя, атрыманае пры хросьце ў [[каталіцтва]], было «Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрайковіч». Ейным бацькам быў Яраслаў Міхалавіч Бутаўт-Андрайковіч, які валодаў маёнткам [[Гарнастаевічы]] (3167 дзесяцін зямлі і лесу) у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], а таксама маёнткамі Кабузьзе і Мінкаў. Марыя Магдалена мела дзьве родныя сястры Малгажату (Рыту) і Марыю (іншыя дочкі Яраслава Бутаўт-Андрайковіча)<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. Вучылася ў [[Рыга|Рызе]] ў манахаў А. Лізэн-Маўэра і М.Адама, y 1875—1876 гг. — y [[Італія|Італіі]]<ref><small>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s.</small> </ref>. Ніколі не выходзіла замуж і дзяцей ня мела. Ад бацькі Марыя Магдалена атрымала ў спадчыну маёнтак Гарнастаевічы ў Ваўкавыскім павеце Гарадзенскай губэрні. Ейная сястра (Марыя) атрымала ў спадчыну маёнткі Кабузьзе і Мінкаў<ref><small>Butautas R. S. Butautai - Andreikavičiai gyvenimo labirintuose. - Vilnius. Gediminas, 2018, - 300 s.</small> </ref>. Па прычыне таго, што Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч ня мела мужа і дзяцей, яна запісала па тэстамэнту свой маёнтак Гарнастаевічы свайму сваяку Генрыху Канстанціну Бутаўт-Андрайковічу (1882—1941) і перадала яго ў 1920-ыя гг. пры сваім жыцьці. Пасьля гэтага яна жыла на ўтрыманьні ў Генрыха Канстанціна Бутаўт-Андрайковіча (1882—1941) у маёнтку Гарнастаевічы. Генрых стаў апошнім уласьнікам маёнтку Гарнастаевічы (аж да пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]])<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Памерла ў чэрвені 1933 г. у маёнтку Гарнастаевічы, а была пахаваная ў маёнтку Поразава Беластоцкага ваяводзтва ([[Польшча]]), які належаў Бутаўт-Андрайковічам, — каля магілаў прадстаўнікоў свайго роду. Раней (1925 г.) у Поразаве была пахаваная і ейная родная сястра Марыя Яраславаўна Бутаўт-Андрайковіч<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. == Творчасьць == З 1881 г. жыла ў сваім маёнтку [[Гарнастаевічы]] (Ваўкавыскі павет) і ў [[Варшава|Варшаве]], дзе выкладала на мастацкіх курсах для жанчынаў<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. З-за хваробы вачэй y канцы 1880-х гг. спыніла сваю творчую дзейнасьць<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. У 1907 г. стала чаліцай [[Літоўскае таварыства мастакоў|Літоўскага таварыства мастакоў]] y [[Вільня|Вільні]]. У Гарнастаевічах яе часта наведвалі мастакі [[Станіслаў Жукоўскі]] і [[Станіслаў Дыбоўскі]], карціны якіх (у тым ліку іх партрэты сям'і Бутаўт-Андрайковічаў) меліся ў палацы ў Гаранстаевічах<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Працавала пераважна ў гістарычным жанры, а таксама пісала карціны і на рэлігійныя сюжэты: «[[Ян Каханоўскі]] над астанкамі Уршулі» (1876), «Кардынал [[Ян Медычы]] з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках» (1877), «[[Хрыстос]] вылечвае сьляпога» (1878), «[[Лакетак]] у гроце» (1881), «Міласэрнасьць каралевы Ядвігі» (1884) і інш. Яе карціна «Лакетак у гроце» (1881) захоўваецца ў [[Нацыянальны музэй ў Кракаве|Нацыянальны музэі ў Кракаве]] (Польшча)<ref><small>Lija Skalska-Miecik: Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt. W: Artystki polskie. Katalog wystawy. red. Agnieszka Morawińska (red.). Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991.</small></ref>. Займалася таксама асьветнай дзейнасьцю і [[Філянтропія|філянтропіяй]]. Стала адной з першых зьбіральніцаў твораў беларускага [[Народнае мастацтва|народнага мастацтва]]<ref><small>Невядомая мастачка Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, Звязда, 31.07.2022, https://zviazda.by/be/news/20220729/1659105574-nevyadomaya-mastachka-maryya-magdalena-eliza-butaut-andreykovich</small></ref>. Паводле [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] ([[1921]]) вёска Гарнастаевічы ўвайшла ў склад міваеннай Польшчы — у склад Беластоцкага ваяводзтва, а сама Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч стала грамадзянкай міжваеннай Польшчы<ref><small>Irena Jakimowicz, Andrzejkowicz-Buttowt Maria Magdalena, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 1 [A-C], red. Jolanta Maurin-Białostocka, Hanna Bartnicka-Górska, Janusz Derwojed i inni, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971, s. 35-36.</small></ref>. == Галоўныя працы == ==== Захаваныя ==== [[Файл:Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt - Łokietek in the Cave - MNK II-a-44 - National Museum Kraków.jpg|значак|Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч, «Лакетак у гроце» (1881)]] • Кардынал Ян Медычы з Пампэніем Лаэтам на рымскіх раскопках, палатно, алей, [[Нацыянальны музэй у Варшаве]]. • Уладзіслаў Лакетак у гроце, палатно, алей, Нацыянальны музей у Кракаве. ==== Вядомыя з ілюстрацыяў у часопісах ці іншых выдавецтвах: ==== • Міласэрнасьць каралевы Ядвігі, Tygodnik Ilustrowany, 1884 г. • Ян Каханоўскі над астанкамі Ўршулі, Tygodnik Ilustrowany, 1878 г. • Заклік да вясельля, Kłosy, 1886 г.<ref><small>Ludwik Grajewski, Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918 r.), Warszawa 1972, s. 22.</small></ref> ==== Вядомыя толькі па назвах і ўспамінах ==== [[Файл:Maria Magdalena Andrzejkowicz-Buttowt, Kochanowski nad zwłokami Urszulki, "Tygodnik Illustrowany", 1878.png|значак|Марыя Магдалена Бутаўт-Андрайковіч, «Ян Каханоўскі над астанкамі Ўршулі» (1876)]] • У лесе, 1879 год • Хрыстос вяртае зрок сьляпому, 1882 год • [[Партрэт]] мужчыны, 1882 год • Партрэт Вандаліна Пуслоўскага, 1882 год • Пры ўнуку 1882 г. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 ліпеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1852 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія мастакі]] [[Катэгорыя:Польскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1933 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кобрынскім павеце]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гарадзенскай губэрні]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Расейскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Польскай Рэспубліцы (1918—1939)]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Поразаве]] ntyjsu827hscaelyhylt3qj1ikfj7al 0 258065 2330832 2022-07-31T18:31:07Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Багушы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Багушоў |Трансьлітараваная назва = Bahušy |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Багушы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Багушоў |Трансьлітараваная назва = Bahušy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 6 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 16 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 47 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Багушы́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2019 год — 6 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] gswyz84zyys566e5lwyolgzmyy44n4e 0 258066 2330833 2022-07-31T18:33:40Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Богараўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Богараўшчыны |Трансьлітараваная назва = Boharaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Богараўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Богараўшчыны |Трансьлітараваная назва = Boharaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 3 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 2 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бо́гараўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 10 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 5 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] n18foo0cruhyc1s2xq1ewuao5iaswsv 0 258067 2330834 2022-07-31T18:35:42Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Калодзезнае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Калодзезнага |Трансьлітараваная назва = Kalodzieznaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Калодзезнае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Калодзезнага |Трансьлітараваная назва = Kalodzieznaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 9 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 11 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Кало́дзезнае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 8 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 9 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] aijpc1jmm9dspxlqu5r2q36uklf9maa 0 258068 2330835 2022-07-31T18:38:04Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Канатопы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Канатопаў |Трансьлітараваная назва = Kanatopy |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Канатопы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Канатопаў |Трансьлітараваная назва = Kanatopy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 5 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 4 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 45 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Канато́пы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 28 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 9 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 138ea0l8vintx6uco8z8z7qhhnhy5n1 0 258069 2330836 2022-07-31T18:45:48Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Кукавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Кукавіч |Трансьлітараваная назва = Kukavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Кукавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Кукавіч |Трансьлітараваная назва = Kukavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 26 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 55 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 39 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Кукаві́чы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 26 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Асобы == [[File:Kukavičy. Кукавічы (J. Smalinski, 1902).jpg|left|thumb|Лямус старога двара ў Кукавічах, 1814 году пабудовы ([[Юзаф Смалінскі|Ю. Смалінскі]], 1902).]] * [[Іпаліт Канановіч]], савецкі беларускі дзяржаўны дзеяч * [[Лявон Лобік]], беларускі паэт, публіцыст * [[Іван Канановіч]] (нар. 1938) — беларускі пісьменьнік. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 59uze6z5u0qgoxvvf87gkav2kvkt7cx 0 258070 2330837 2022-07-31T18:48:44Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Куцаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Куцаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Kucaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Куцаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Куцаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Kucaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 23 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 6 |Шырата сэкундаў = 53 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Куцаўшчы́на'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 48 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 23 чалавекі == Асобы == * [[Генадзь Рылоў]] (1936—2001) — вучоны ў галіне [[пладаводзтва]], [[доктар сельскагаспадарчых навук]], Ганаровы пладавод Украіны<ref name="Б13">{{Літаратура/БелЭн|13|||498}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] m52a4yqibqpnqq1dmfgz0dvaza0dbwg 0 258071 2330838 2022-07-31T18:51:20Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Малыя Прусы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Малых Прусаў |Трансьлітараваная назва = Malyja Prusy |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Малыя Прусы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Малых Прусаў |Трансьлітараваная назва = Malyja Prusy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 9 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 50 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 0 |Даўгата сэкундаў = 20 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Малы́я Пру́сы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 18 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 9 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 77sz7wl74mfwgyy4i9a2api05ud9wp5 0 258072 2330839 2022-07-31T18:53:51Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Наруці |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Наруцёў |Трансьлітараваная назва = Naruci |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Наруці |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Наруцёў |Трансьлітараваная назва = Naruci |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 9 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 3 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 51 |Даўгата сэкундаў = 2 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Наруці́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 14 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 9 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 0fdbvoswhhj179hw8889jnngxlhytt6 0 258073 2330840 2022-07-31T18:56:25Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднай |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Руднае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Руднай |Трансьлітараваная назва = Rudnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 267 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 59 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 2 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ру́днае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 351 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 267 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] muurqia8epyc27zeuxuju4nq2sunjf6 0 258074 2330841 2022-07-31T19:02:41Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Савічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Савічаў |Трансьлітараваная назва = Savičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Савічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Савічаў |Трансьлітараваная назва = Savičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 35 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 4 |Шырата сэкундаў = 33 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 53 |Даўгата сэкундаў = 42 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Са́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 35 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] kg3rqf5eizr3go43op7yjfbyivih34g 0 258075 2330842 2022-07-31T19:05:17Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сьцяпуры |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сьцяпураў |Трансьлітараваная назва = Ściapury |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сьцяпуры |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сьцяпураў |Трансьлітараваная назва = Ściapury |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 36 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 34 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 29 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сьцяпу́ры'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 64 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 36 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] t6kqnqx8bwkkm3i6u7l9axonqpnecwu 2330843 2330842 2022-07-31T19:05:49Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сьцяпуры |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сьцяпураў |Трансьлітараваная назва = Ściapury |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 36 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 34 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 29 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Сьцяпу́ры'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 64 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 36 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] jyseyy9v3w5grup4wrp89krahdwuij2 0 258076 2330844 2022-07-31T19:12:23Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вялікая Раёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Вялікай Раёўкі |Трансьлітараваная назва = Vialikaja Rajoŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Вялікая Раёўка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Вялікай Раёўкі |Трансьлітараваная назва = Vialikaja Rajoŭka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 217 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 7 |Шырата сэкундаў = 37 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 52 |Даўгата сэкундаў = 59 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Вялі́кая Раё́ўка'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> (таксама ''Раёўка''<ref name="daviednik" />) — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. Вёска знаходзіцца за 22 км у напрамку на захад ад гораду [[Капыль]], за 137 км ад [[Менск]]у, за 13 км ад чыгуначнай станцыі [[Цімкавічы (станцыя)|Цімкавічы]]<ref name="bel4">{{Літаратура/БелЭн|4к}}</ref>, каля аўтамабільнай дарогі {{Таблічка-by|Р|107}}. Да 28 траўня 2013 году ўваходзілі ў склад [[Вялікараёўскі сельсавет|Вялікараёўскага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 1996 год — 427 жыхароў, 195 двароў<ref name="bel4" />. * 2009 год — 284 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 217 чалавек == Славутасьці == [[Выява:Вялікая Раёўка. Фартыфікацыйныя збудаванні (01).jpg|міні|зьлева|Дот]] * Сядзіба * Доты (1930-я) * Магіла ахвяр фашызму. * Помнік на месцы бою 1942 г.<ref name="bel4" /> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 7023whn2v5ikclru0zjtv70peencbpf 0 258077 2330845 2022-07-31T19:15:33Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Доўгае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Доўгага |Трансьлітараваная назва = Doŭhaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Доўгае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Доўгага |Трансьлітараваная назва = Doŭhaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 42 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 5 |Шырата сэкундаў = 3 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 19 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''До́ўгае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 59 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 42 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 6z380ed59odop1zlmj57nv1yn6f08op 0 258078 2330846 2022-07-31T19:17:23Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Агароднікі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Агароднікаў |Трансьлітараваная назва = Aharodniki |Герб = |Сьцяг = |Гі...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Агароднікі |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Агароднікаў |Трансьлітараваная назва = Aharodniki |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 107 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 3 |Шырата сэкундаў = 45 |Даўгата градусаў = 26 |Даўгата хвілінаў = 58 |Даўгата сэкундаў = 30 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Агаро́днікі'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 107 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] ro355sdf8kit0g98itif5swpoflwup0 0 258079 2330847 2022-07-31T19:21:41Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рачкевічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Рачкевічаў |Трансьлітараваная назва = Račkievičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн =...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рачкевічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Рачкевічаў |Трансьлітараваная назва = Račkievičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 63 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 3 |Шырата сэкундаў = 31 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 1 |Даўгата сэкундаў = 57 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Рачке́вічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 63 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Асобы == * [[Аляксандар Вайтовіч]] (нар. 1938) — беларускі фізык, акадэмік НАН Беларусі (1996). == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 3f76wjf1wb6p02xhvtgu9ogmf5ct7k5 0 258080 2330849 2022-07-31T19:24:56Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чарнагубава |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чарнагубава |Трансьлітараваная назва = Čarnahubava |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Чарнагубава |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Чарнагубава |Трансьлітараваная назва = Čarnahubava |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 231 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 4 |Шырата сэкундаў = 59 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 2 |Даўгата сэкундаў = 41 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Чарнагу́бава'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. У 1924—1925 гадах цэнтар [[Чарнагубаўскі сельсавет|Чарнагубаўскага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 267 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 231 чалавек == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] 0cb6ksru4wyosnbrc5vr2ufq33yvg1g 0 258081 2330850 2022-07-31T19:28:04Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва = Варонаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Варонаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Varonaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Варонаўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Варонаўшчыны |Трансьлітараваная назва = Varonaŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Капыльскі раён|Капыльскі]] |Сельсавет = [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 3 |Шырата сэкундаў = 56 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 3 |Даўгата сэкундаў = 45 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Варо́наўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Капыльскі раён|Капыльскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Цімкавіцкі сельсавет|Цімкавіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 28 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 10 чалавек == Асобы == * [[Аркадзь Наркевіч]] — беларускі філёляг, прафэсар == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Цімкавіцкі сельсавет}} {{Капыльскі раён}} [[Катэгорыя:Цімкавіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Капыльскага раёну]] cfm3d1tktatm5yh4j29tvsxeuxlo6x9 0 258082 2330851 2022-07-31T19:32:00Z Stary Jolup 145 Перанакіроўвае на [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка]] 654rblp9nom0bslel3xwpo45pgqhuuc 0 258083 2330852 2022-07-31T19:32:34Z Stary Jolup 145 Перанакіроўвае на [[Інстытут мовазнаўства]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Інстытут мовазнаўства]] 0z2osm5htp4o1941zi6qgr03pnfkpta 0 258084 2330853 2022-07-31T19:33:00Z Stary Jolup 145 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Наркевіч}} {{Навуковец}} '''Аркадзь Наркевіч''' ({{ДН|10|3|1929}}, в. [[Варонаўшчына]], [[Капыльскі раён]], [[Менская вобласьць]] — {{ДС|13|10|2002}}) — беларускі [[мовазнавец]], адмысловец у галіне беларускага мовазнаўства. [[Доктар філялягічных навук]] (1974), [[прафэсар]] (1976). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка|Менскі дзяржаўны пэдагагічны інстытут імя А. М. Горкага]] (1951). Працаваў у [[Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР|Інстытуце мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР]] (1955—1965, старшы навуковы супрацоўнік), [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным ўнівэрсытэце]] (1965—2002, дацэнт катэдры беларускай мовы філялягічнага факультэту, прафэсар катэдры стылістыкі і літаратурнага рэдагаваньня [[Факультэт журналістыкі БДУ|факультэта журналістыкі]], у 1989—1996 — загадчык катэдры). Навуковыя інтарэсы: марфалёгія і сынтаксіс сучаснай беларускай літаратурнай мовы; культура мовы. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Наркевіч Аркадзь Іосіфавіч / Я. Г. Міляшкевіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. — Мінск, 2000. — Т. 11. — С. 161. * Наркевіч Аркадзь Іосіфавіч // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. — Мінск, 1987. — Т. 4. — С. 10—11. * Наркевіч Аркадзь Іосіфавіч / І. К. Германовіч // Беларуская мова : энцыклапедыя. — Мінск, 1994. — С. 374—375. * Наркевич Аркадий Иосифович / В. И. Ивченков // Республика Беларусь : энциклопедия : [в 7 т.]. — Минск, 2007. — Т. 5. — С. 305. * Аркадзь Іосіфавіч Наркевіч / М. Я. Цікоцкі // Веснік БДУ. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. — Мінск, 1999. — № 1. — С. 77. {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Наркевіч, Аркадзь}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Капыльскім раёне]] bsuke9zicgs45hyn7swr516txtu5uoh 0 258085 2330854 2022-07-31T19:37:59Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам ''''Нарке́віч''' — прозьвішча == Вядомыя носьбіты == * [[Аркадзь Наркевіч]] — беларускі філёляг, прафэсар * [[Зоф'я Наркевіч]] — Герой Сацыялістычнай Працы БССР * [[Уладзімер Наркевіч]] — беларускі журналіст, галоўны рэдактар газэты [[Звязда]] * Ю...' wikitext text/x-wiki '''Нарке́віч''' — прозьвішча == Вядомыя носьбіты == * [[Аркадзь Наркевіч]] — беларускі філёляг, прафэсар * [[Зоф'я Наркевіч]] — Герой Сацыялістычнай Працы БССР * [[Уладзімер Наркевіч]] — беларускі журналіст, галоўны рэдактар газэты [[Звязда]] * [[Юрый Наркевіч]] (нар. 1964) — беларускі эканаміст, чалец [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] 7-га скліканьня. * [[Якуб Наркевіч-Ёдка]] — беларускі фізык, мэдык, біёляг * [[Ян Сільвэстар Наркевіч-Ёдка]] — рэвалюцыянэр і інжынэр-будаўнік {{неадназначнасьць}} hi7nqr1n2g4zjqtmsp6dn3j8xho67we 0 258086 2330861 2022-07-31T21:56:16Z Czar 48858 Czar перанёс старонку [[Вольная тэрыторыя (Махноўшчына)]] у [[Махноўшчына]]: [[:w:en:Wikipedia talk:WikiProject Anarchism#Free Territory ➤ Makhnovshchina]]: не вядомая ў крыніцах як «Вольная тэрыторыя» wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Махноўшчына]] pg6cc6g9i7mhpjvfhr3e6o9uhqr360d 1 258087 2330863 2022-07-31T21:56:16Z Czar 48858 Czar перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Вольная тэрыторыя (Махноўшчына)]] у [[Абмеркаваньне:Махноўшчына]]: [[:w:en:Wikipedia talk:WikiProject Anarchism#Free Territory ➤ Makhnovshchina]]: не вядомая ў крыніцах як «Вольная тэрыторыя» wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Махноўшчына]] at54x8myq47cz4n1c88ko41x1k1bfec 0 258088 2330866 2022-08-01T07:57:30Z W 11741 +Пачатак wikitext text/x-wiki '''Падатковы разьлік''' (падатковая дэклярацыя) — заява падаткаплатніка з пазначэньнем зьвестак для падліку [[Падатак|падатку]], збору і [[мыта]]. Такімі зьвесткамі служаць: поўнае найменьне падаткаплатніка і ягонае месцазнаходжаньне, нумар [[тэлефон]]а, найменьне падатковага органу для падачы разьліку, від падатковага разьліку, атрыманыя [[даход]]ы і ажыцьцёўленыя выдаткі, крыніцы даходаў і выкарыстаныя падатковыя ільготы, падлічаная сума падатку, збору або мыта, сярэднесьпісачная колькасьць працаўнікоў за справаздачны пэрыяд і папярэдні [[каляндар]]ны год, фонд заработная платы і від гаспадарчай дзейнасьці, чысты [[прыбытак]] або чыстая страта на рахунках [[Бухгальтарскі ўлік|бухгальтарскага ўліку]] пасьля выплаты падаткаў і мытаў, агульная плошча капітальных будынінаў, іх частак і машына-месцаў, сума [[Падаходны падатак|падаходнага падатку]] зь [[Фізычная асоба|фізычнай асобы]] з фактычна выплачаных у справаздачным пэрыядзе даходаў<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Падатковы кодэкс Рэспублікі Беларусь (Агульная частка) ад 19 сьнежня 2002 г. № 166-З|спасылка=https://ssrlab.by/wp-content/uploads/2021/07/padatkovy-kodeks-respubliki-belarus.pdf|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=10 жніўня 2021|дата доступу=1 жніўня 2022}}</ref>. == Беларусь == У Беларусі фізычныя асобы маглі падаваць падатковы разьлік штогод да [[31 сакавіка]] за папярэдні год у падатковы орган незалежна ад месца пастаноўкі на ўлік. Яго падача прадугледжвалася ў электронным выглядзе праз асабісты кабінэт плацежніка, а таксама пісьмова па [[Пошта|пошце]], асабіста і праз прадстаўніка. Унясеньню ў падатковы разьлік падлягалі асабістыя даходы: 1) у выглядзе адсоткаў па [[Банкаўскі рахунак|рахунках]] і [[Уклад|ўкладах]] у замежных [[банк]]ах, 2) у выглядзе [[Дарэньне|дарэньня]] не ад блізкіх [[сваяк]]оў у суме звыш 7521-го [[Беларускі рубель|рубля]], 3) ад працы паводле [[найм]]у і продажу [[Каштоўная папера|каштоўных папераў]] за мяжой, 4) ад продажу цягам каляндарнага году [[аўтобус]]а, [[цяжкавік]]а і больш як аднаго [[легкавік]]а, 5) ад продажу цягам апошніх 5 гадоў больш як адной [[Кватэра|кватэры]] і зямельнай [[Дзялянка|дзялянкі]], а таксама больш як аднаго [[Жытло|жылога]] дому, [[сад]]овага дамка і [[гараж]]у, машына-месца і [[лецішча]], адміністрацыйнага, гандлёвага і офіснага [[Памяшканьне|памяшканьня]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падатковая дэкларацыя аб даходах|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/padatkovaja-deklaratsyja-ab-dahodah-16425/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=29 сакавіка 2022|дата доступу=1 жніўня 2022}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Эканоміка}} [[Катэгорыя:Падаткі]] [[Катэгорыя:Юрыдычныя дакумэнты]] [[Катэгорыя:Фінансавае права]] [[Катэгорыя:Дэклярацыі]] q8egxrxtasrb86asciwi5mx504xhlmr 0 258090 2330869 2022-08-01T08:01:25Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Падатковы разьлік]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Падатковы разьлік]] qgdsicfx21r78dfom8ac2vgzg4lx4fu 0 258091 2330870 2022-08-01T08:01:48Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Падатковы разьлік]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Падатковы разьлік]] qgdsicfx21r78dfom8ac2vgzg4lx4fu 0 258092 2330874 2022-08-01T08:05:40Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Падатковы разьлік]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Падатковы разьлік]] qgdsicfx21r78dfom8ac2vgzg4lx4fu 0 258093 2330878 2022-08-01T09:05:06Z Гарбацкі 13252 Створана старонка са зьместам ''''Марыя Шлапялене''' (у дзявоцтве ''Пясецкая''; лет. ''Marija Šlapelienė''; поўнае імя: ''Марыя Пясяцкайце-Шлапялене''; 5 чэрвеня 1880, Вільня, Расейскай імпэрыя — 4 красавіка 1977, Вільня,Летувіская ССР) — летувісікая грамадзкая і палітычная дзяячка, выдаўца...' wikitext text/x-wiki '''Марыя Шлапялене''' (у дзявоцтве ''Пясецкая''; лет. ''Marija Šlapelienė''; поўнае імя: ''Марыя Пясяцкайце-Шлапялене''; 5 чэрвеня 1880, Вільня, Расейскай імпэрыя — 4 красавіка 1977, Вільня,Летувіская ССР) — летувісікая грамадзкая і палітычная дзяячка, выдаўца, кнігарніца; жонка Юргіса Шлапяліса. {{Асоба|імя=Марыя Шлапялене|арыгінал імя=Marija Šlapelienė|імя пры нараджэньні=Марыя Пясяцкайце / Marija Piaseckaitė|род дзейнасьці=Грамадзкая і палітычная дзяячка, кнігарніца|дата нараджэньня=5 чэрвеня 1880|месца нараджэньня=Вільня|дата сьмерці=4 красавіка 1977|месца сьмерці=Вільня, Летува|месца пахаваньня=Росы, Вільня|прафэсіі=кнігарніца, выдаўца}} == Жыцьцяпіс == Пасьля заканчэньня Віленскай гімназіі (1900) Марыя сьпявала ў летувіскім хоры касьцёла сьвятога Рафала, прымала актыўны ўдзел у летувіскай культурна-асьветніцкай дзейнасьці. Была чаліцай такіх таварыстваў, як: «Vilniaus aušra», «Rūta», «Žiburėlis», а таксама Летувіскага навуковага таварыства. Удзельнічала ў распаўсюдзе забароненых летувіскіх друкаваных выданьняў<ref>Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/</ref>. Пасьля адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам Марыя ў 1904 годзе пачала працаваць у рэдакцыі газэты Пятраса Вілейшыса «Vilniaus žinios». У 1905-1906 гадах была загадніцай першай летувіскай кнігарні, якая дзейнічала ў 1904-1912 гадах пры выдавецтве газэты «Vilniaus žinios»<ref>Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Jurgis ir Marija Šlapeliai . – Iliustr. // Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Valdovų kelias. – Vilnius, [2001]. – Kn. 3: Pilies gatvė, p. 30-35. – (Vilniaus gatvių istorija).</ref>. Таксама Марыя Шлапялене выступала на тэатральнай сцэне, выконвала ролі ў летувіскіх аматарскіх драматычных і опэрных спэктаклях, у прыватнасьці: роля Аготы ў камэдыі Кятуракіса «Амэрыка ў лазьні» (1905), галоўная роля Біруце ў першай детувіскай опэры «Біруце» Мікаса Пятраўскаса (1906)<ref>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</ref>. У 1906 годзе разам з мужам Юргісам Шлапялісам і Элянай Бразайціце заснавала ў Вільні на вуліцы Дабравешчанскай (цяпер Дамініканскай) летувіскую кнігарню і кіравала ёю да 1945 году. Крама таксама займалася выдавецкай дзейнасьцю і паступова стала важным цэнтрам культурнага, грамадзкага і палітычнага жыцьця Летувы<ref>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</ref>. У 1938 годзе Марыю арыштавалі па абвінавачаньні ў распаўсюдзе антыпольскіх выданьняў (выдадзеных у Летуве кнігаў і геаграфічных мапаў)<ref>Norkūnienė, Diana „Aš be knygos negaliu…“. – Iliustr. // Tarp knygų. – 2000, Nr. 3, p. 29-33.</ref>. Урад Летувіскай ССР нацыяналізаваў кнігарню ў 1949 годзе, маёмасьць стала асновай будучага кніжнай палаты<ref>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</ref>. Марыі Шлапялене ўдалося выратаваць сямейны архіў, які пазьней быў перададзены ў бібліятэкі Віленскага ўнівэрсытэту і Акадэміі навук. У 1991 годзе пасьля вяртаньня нацыяналізаванага дому ейная дачка Гражуце Шлапяліце-Сіруцене падаравала былую кнігарню месту Вільні<ref>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</ref>. Пахаваная на могілках Росы ў Вільні побач з мужам Юргісам ШлапялісамMarija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/. == Памяць == У 1991 годзе ў Вільні быў адкрыты дом-музэй Марыі і Юргіса Шлапялісаў у доме, у якім яны жылі з 1926 года да сваёй сьмерці (вул. Пілес, 40). На будынку ўстаноўленая мэмарыяльная дошка<ref>Bukotaitė, Beata. Lietuvybės skleidėjus Vilniuje primins marmuro lenta. – Iliustr. // Lietuvos rytas. –2004, lapkr. 18, p. 6.</ref>. У 2004 г. на будынку кнігарні Шляпялісаў (цяпер вул. Дамініканская, 11) адкрытая мэмарыяльная дошка (скульптар Андрэюс Зубковас) у сувязі з стагодзьдзем адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам<ref>Marijos ir Jurgio Šlapelių namas-muziejus / tekstų autorės: Vida Girininkienė, Jolanta Paškevičienė, Danguolė Žemaitytė. – [Vilnius, 2012]</ref>. У 2006 годзе створаны дакумэнтальны фільм, прысьвечаны 100-годзьдзю кнігарні Марыі і Юргіса Шлапялесаў (аўтары Вітаўтас Дамашавічус і Юозас Матоніс)<ref>Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301</ref>. == Літаратура == • Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301. == Крыніцы == mmp2y4g7ob1eo2at7ppikltit11bkcp 2330880 2330878 2022-08-01T09:07:39Z Гарбацкі 13252 Дададзены здымак. wikitext text/x-wiki [[Файл:Marija Šlapelienė with daughters.jpeg|значак|Марыя Шлапялене з дачкамі,1915]] {{Асоба|імя=Марыя Шлапялене|арыгінал імя=Marija Šlapelienė|імя пры нараджэньні=Марыя Пясяцкайце / Marija Piaseckaitė|род дзейнасьці=Грамадзкая і палітычная дзяячка, кнігарніца|дата нараджэньня=5 чэрвеня 1880|месца нараджэньня=Вільня|дата сьмерці=4 красавіка 1977|месца сьмерці=Вільня, Летува|месца пахаваньня=Росы, Вільня|прафэсіі=кнігарніца, выдаўца}}'''Марыя Шлапялене''' (у дзявоцтве ''Пясецкая''; лет. ''Marija Šlapelienė''; поўнае імя: ''Марыя Пясяцкайце-Шлапялене''; 5 чэрвеня 1880, Вільня, Расейскай імпэрыя — 4 красавіка 1977, Вільня,Летувіская ССР) — летувісікая грамадзкая і палітычная дзяячка, выдаўца, кнігарніца; жонка Юргіса Шлапяліса. == Жыцьцяпіс == Пасьля заканчэньня Віленскай гімназіі (1900) Марыя сьпявала ў летувіскім хоры касьцёла сьвятога Рафала, прымала актыўны ўдзел у летувіскай культурна-асьветніцкай дзейнасьці. Была чаліцай такіх таварыстваў, як: «Vilniaus aušra», «Rūta», «Žiburėlis», а таксама Летувіскага навуковага таварыства. Удзельнічала ў распаўсюдзе забароненых летувіскіх друкаваных выданьняў<ref>Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/</ref>. Пасьля адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам Марыя ў 1904 годзе пачала працаваць у рэдакцыі газэты Пятраса Вілейшыса «Vilniaus žinios». У 1905-1906 гадах была загадніцай першай летувіскай кнігарні, якая дзейнічала ў 1904-1912 гадах пры выдавецтве газэты «Vilniaus žinios»<ref>Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Jurgis ir Marija Šlapeliai . – Iliustr. // Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Valdovų kelias. – Vilnius, [2001]. – Kn. 3: Pilies gatvė, p. 30-35. – (Vilniaus gatvių istorija).</ref>. Таксама Марыя Шлапялене выступала на тэатральнай сцэне, выконвала ролі ў летувіскіх аматарскіх драматычных і опэрных спэктаклях, у прыватнасьці: роля Аготы ў камэдыі Кятуракіса «Амэрыка ў лазьні» (1905), галоўная роля Біруце ў першай детувіскай опэры «Біруце» Мікаса Пятраўскаса (1906)<ref>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</ref>. У 1906 годзе разам з мужам Юргісам Шлапялісам і Элянай Бразайціце заснавала ў Вільні на вуліцы Дабравешчанскай (цяпер Дамініканскай) летувіскую кнігарню і кіравала ёю да 1945 году. Крама таксама займалася выдавецкай дзейнасьцю і паступова стала важным цэнтрам культурнага, грамадзкага і палітычнага жыцьця Летувы<ref>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</ref>. У 1938 годзе Марыю арыштавалі па абвінавачаньні ў распаўсюдзе антыпольскіх выданьняў (выдадзеных у Летуве кнігаў і геаграфічных мапаў)<ref>Norkūnienė, Diana „Aš be knygos negaliu…“. – Iliustr. // Tarp knygų. – 2000, Nr. 3, p. 29-33.</ref>. Урад Летувіскай ССР нацыяналізаваў кнігарню ў 1949 годзе, маёмасьць стала асновай будучага кніжнай палаты<ref>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</ref>. Марыі Шлапялене ўдалося выратаваць сямейны архіў, які пазьней быў перададзены ў бібліятэкі Віленскага ўнівэрсытэту і Акадэміі навук. У 1991 годзе пасьля вяртаньня нацыяналізаванага дому ейная дачка Гражуце Шлапяліце-Сіруцене падаравала былую кнігарню месту Вільні<ref>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</ref>. Пахаваная на могілках Росы ў Вільні побач з мужам Юргісам ШлапялісамMarija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/. == Памяць == У 1991 годзе ў Вільні быў адкрыты дом-музэй Марыі і Юргіса Шлапялісаў у доме, у якім яны жылі з 1926 года да сваёй сьмерці (вул. Пілес, 40). На будынку ўстаноўленая мэмарыяльная дошка<ref>Bukotaitė, Beata. Lietuvybės skleidėjus Vilniuje primins marmuro lenta. – Iliustr. // Lietuvos rytas. –2004, lapkr. 18, p. 6.</ref>. У 2004 г. на будынку кнігарні Шляпялісаў (цяпер вул. Дамініканская, 11) адкрытая мэмарыяльная дошка (скульптар Андрэюс Зубковас) у сувязі з стагодзьдзем адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам<ref>Marijos ir Jurgio Šlapelių namas-muziejus / tekstų autorės: Vida Girininkienė, Jolanta Paškevičienė, Danguolė Žemaitytė. – [Vilnius, 2012]</ref>. У 2006 годзе створаны дакумэнтальны фільм, прысьвечаны 100-годзьдзю кнігарні Марыі і Юргіса Шлапялесаў (аўтары Вітаўтас Дамашавічус і Юозас Матоніс)<ref>Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301</ref>. == Літаратура == • Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301. == Крыніцы == bcp4qd30j2y2ze797t5q5n00hdw0cfk 2330883 2330880 2022-08-01T09:17:37Z Гарбацкі 13252 Дададзеныя катэгорыі і спасылкі. wikitext text/x-wiki [[Файл:Marija Šlapelienė with daughters.jpeg|значак|Марыя Шлапялене з дачкамі,1915]] {{Асоба|імя=Марыя Шлапялене|арыгінал імя=Marija Šlapelienė|імя пры нараджэньні=Марыя Пясяцкайце / Marija Piaseckaitė|род дзейнасьці=Грамадзкая і палітычная дзяячка, кнігарніца|дата нараджэньня=5 чэрвеня 1880|месца нараджэньня=Вільня|дата сьмерці=4 красавіка 1977|месца сьмерці=Вільня, Летува|месца пахаваньня=Росы, Вільня|прафэсіі=кнігарніца, выдаўца}}'''Марыя Шлапялéне''' (у дзявоцтве ''Пясецкая''; [[Летувіская мова|лет.]] ''Marija Šlapelienė''; поўнае імя: ''Марыя Пясяцкайце-Шлапялене''; 5 чэрвеня 1880, [[Вільня]], [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыя]] — 4 красавіка 1977, [[Вільня]], [[Летувіская ССР]]) — [[Летувісы|летувісікая]] грамадзкая і палітычная дзяячка, [[Выдавецкая справа|выдаўца]], кнігарніца; [[жонка]] [[Юргіс Шлапяліс|Юргіса Шлапяліса]]. == Жыцьцяпіс == Пасьля заканчэньня Віленскай гімназіі (1900) Марыя сьпявала ў летувіскім хоры [[Касьцёл сьвятога Рафала|касьцёла сьвятога Рафала]], прымала актыўны ўдзел у летувіскай культурна-асьветніцкай дзейнасьці. Была чаліцай такіх таварыстваў, як: «Vilniaus aušra», «Rūta», «Žiburėlis», а таксама Летувіскага навуковага таварыства. Удзельнічала ў распаўсюдзе забароненых летувіскіх друкаваных выданьняў<ref><small>Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/</small></ref>. Пасьля адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам Марыя ў 1904 годзе пачала працаваць у рэдакцыі газэты [[Пятрас Вілейшыс|Пятраса Вілейшыса]] «Vilniaus žinios». У 1905-1906 гадах была загадніцай першай летувіскай кнігарні, якая дзейнічала ў 1904-1912 гадах пры выдавецтве [[Газэта «Vilniaus žinios»|газэты «Vilniaus žinios»]]<ref><small>Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Jurgis ir Marija Šlapeliai . – Iliustr. // Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Valdovų kelias. – Vilnius, [2001]. – Kn. 3: Pilies gatvė, p. 30-35. – (Vilniaus gatvių istorija).</small></ref>. Таксама Марыя Шлапялене выступала на тэатральнай сцэне, выконвала ролі ў летувіскіх аматарскіх драматычных і опэрных спэктаклях, у прыватнасьці: роля Аготы ў камэдыі Кятуракіса «Амэрыка ў лазьні» (1905), галоўная роля [[Біруце]] ў першай детувіскай опэры «[[Біруце]]» Мікаса Пятраўскаса (1906)<ref><small>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</small></ref>. У 1906 годзе разам з мужам Юргісам Шлапялісам і Элянай Бразайціце заснавала ў Вільні на вуліцы Дабравешчанскай (цяпер Дамініканскай) летувіскую [[Кнігарня|кнігарню]] і кіравала ёю да 1945 году. Крама таксама займалася [[Выдавецкая справа|выдавецкай дзейнасьцю]] і паступова стала важным цэнтрам культурнага, грамадзкага і палітычнага жыцьця [[Летува|Летувы]]<ref><small>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</small></ref>. У 1938 годзе Марыю арыштавалі па абвінавачаньні ў распаўсюдзе антыпольскіх выданьняў (выдадзеных у Летуве кнігаў і [[Геаграфічная мапа|геаграфічных мапаў]])<ref><small>Norkūnienė, Diana „Aš be knygos negaliu…“. – Iliustr. // Tarp knygų. – 2000, Nr. 3, p. 29-33.</small></ref>. Урад Летувіскай ССР нацыяналізаваў кнігарню ў 1949 годзе, маёмасьць стала асновай будучага кніжнай палаты<ref><small>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</small></ref>. Марыі Шлапялене ўдалося выратаваць сямейны архіў, які пазьней быў перададзены ў бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] і [[Акадэмія навук Летувы|Акадэміі навук Летувы]]. У 1991 годзе пасьля вяртаньня нацыяналізаванага дому ейная дачка Гражуце Шлапяліце-Сіруцене падаравала былую кнігарню месту Вільні<ref><small>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</small></ref>. Пахаваная на могілках [[Росы (Вільня)|Росы]] ў Вільні побач з мужам Юргісам Шлапялісам<ref><small>Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/.</small></ref>. == Памяць == У 1991 годзе ў Вільні быў адкрыты дом-музэй Марыі і Юргіса Шлапялісаў у доме, у якім яны жылі з 1926 года да сваёй сьмерці (вул. Пілес, 40). На будынку ўстаноўленая [[мэмарыяльная дошка]]<ref><small>Bukotaitė, Beata. Lietuvybės skleidėjus Vilniuje primins marmuro lenta. – Iliustr. // Lietuvos rytas. –2004, lapkr. 18, p. 6.</small></ref>. У 2004 г. на будынку кнігарні Шляпялісаў (цяпер вул. Дамініканская, 11) адкрытая мэмарыяльная дошка ([[скульптар]] Андрэюс Зубковас) у сувязі з стагодзьдзем адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам<ref><small>Marijos ir Jurgio Šlapelių namas-muziejus / tekstų autorės: Vida Girininkienė, Jolanta Paškevičienė, Danguolė Žemaitytė, Vilnius, 2012.</small></ref>. У 2006 годзе створаны [[дакумэнтальны фільм]], прысьвечаны 100-годзьдзю кнігарні Марыі і Юргіса Шлапялесаў (аўтары Вітаўтас Дамашавічус і Юозас Матоніс)<ref><small>Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301.</small></ref>. == Літаратура == • Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 5 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1880 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вільні]] [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Летувіскія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Летувіскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Летувіскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1977 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 4 красавіка]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Вільні]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Росах]] mo5en80scdg99y2kmxnexbkqiqdbdxj 2330886 2330883 2022-08-01T09:31:33Z Гарбацкі 13252 Прыбраны абдрук. wikitext text/x-wiki [[Файл:Marija Šlapelienė with daughters.jpeg|значак|Марыя Шлапялене з дачкамі,1915]] {{Асоба|імя=Марыя Шлапялене|арыгінал імя=Marija Šlapelienė|імя пры нараджэньні=Марыя Пясяцкайце / Marija Piaseckaitė|род дзейнасьці=Грамадзкая і палітычная дзяячка, кнігарніца|дата нараджэньня=5 чэрвеня 1880|месца нараджэньня=Вільня|дата сьмерці=4 красавіка 1977|месца сьмерці=Вільня, Летува|месца пахаваньня=Росы, Вільня|прафэсіі=кнігарніца, выдаўца}}'''Марыя Шлапялéне''' (у дзявоцтве ''Пясецкая''; [[Летувіская мова|лет.]] ''Marija Šlapelienė''; поўнае імя: ''Марыя Пясяцкайце-Шлапялене''; 5 чэрвеня 1880, [[Вільня]], [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыя]] — 4 красавіка 1977, [[Вільня]], [[Летувіская ССР]]) — [[Летувісы|летувісікая]] грамадзкая і палітычная дзяячка, [[Выдавецкая справа|выдаўца]], кнігарніца; [[жонка]] [[Юргіс Шлапяліс|Юргіса Шлапяліса]]. == Жыцьцяпіс == Пасьля заканчэньня Віленскай гімназіі (1900) Марыя сьпявала ў летувіскім хоры [[Касьцёл сьвятога Рафала|касьцёла сьвятога Рафала]], прымала актыўны ўдзел у летувіскай культурна-асьветніцкай дзейнасьці. Была чаліцай такіх таварыстваў, як: «Vilniaus aušra», «Rūta», «Žiburėlis», а таксама Летувіскага навуковага таварыства. Удзельнічала ў распаўсюдзе забароненых летувіскіх друкаваных выданьняў<ref><small>Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/</small></ref>. Пасьля адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам Марыя ў 1904 годзе пачала працаваць у рэдакцыі газэты [[Пятрас Вілейшыс|Пятраса Вілейшыса]] «Vilniaus žinios». У 1905-1906 гадах была загадніцай першай летувіскай кнігарні, якая дзейнічала ў 1904-1912 гадах пры выдавецтве [[Газэта «Vilniaus žinios»|газэты «Vilniaus žinios»]]<ref><small>Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Jurgis ir Marija Šlapeliai . – Iliustr. // Čaplinskas, Antanas Rimvydas. Valdovų kelias. – Vilnius, [2001]. – Kn. 3: Pilies gatvė, p. 30-35. – (Vilniaus gatvių istorija).</small></ref>. Таксама Марыя Шлапялене выступала на тэатральнай сцэне, выконвала ролі ў летувіскіх аматарскіх драматычных і опэрных спэктаклях, у прыватнасьці: роля Аготы ў камэдыі Кятуракіса «Амэрыка ў лазьні» (1905), галоўная роля [[Біруце]] ў першай летувіскай опэры «[[Біруце]]» Мікаса Пятраўскаса (1906)<ref><small>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</small></ref>. У 1906 годзе разам з мужам Юргісам Шлапялісам і Элянай Бразайціце заснавала ў Вільні на вуліцы Дабравешчанскай (цяпер Дамініканскай) летувіскую [[Кнігарня|кнігарню]] і кіравала ёю да 1945 году. Крама таксама займалася [[Выдавецкая справа|выдавецкай дзейнасьцю]] і паступова стала важным цэнтрам культурнага, грамадзкага і палітычнага жыцьця [[Летува|Летувы]]<ref><small>Gudonytė, Alma. Marija Piaseckaitė-Šlapelienė ir Vilnius. – Iliustr. // Vilniaus kultūrinis gyvenimas: moterų indėlis, 1900-1945. – Vilnius, [2005]. – P. 36-40.</small></ref>. У 1938 годзе Марыю арыштавалі па абвінавачаньні ў распаўсюдзе антыпольскіх выданьняў (выдадзеных у Летуве кнігаў і [[Геаграфічная мапа|геаграфічных мапаў]])<ref><small>Norkūnienė, Diana „Aš be knygos negaliu…“. – Iliustr. // Tarp knygų. – 2000, Nr. 3, p. 29-33.</small></ref>. Урад Летувіскай ССР нацыяналізаваў кнігарню ў 1949 годзе, маёмасьць стала асновай будучага кніжнай палаты<ref><small>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</small></ref>. Марыі Шлапялене ўдалося выратаваць сямейны архіў, які пазьней быў перададзены ў бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] і [[Акадэмія навук Летувы|Акадэміі навук Летувы]]. У 1991 годзе пасьля вяртаньня нацыяналізаванага дому ейная дачка Гражуце Шлапяліце-Сіруцене падаравала былую кнігарню месту Вільні<ref><small>Butkuvienė, Anelė. „Apsisprendžiau, esu lietuvė! „. – Iliustr. // Butkuvienė, Anelė. Garsios Lietuvos moterys. – Vilnius, 2007. – P. 281-290.</small></ref>. Пахаваная на могілках [[Росы (Вільня)|Росы]] ў Вільні побач з мужам Юргісам Шлапялісам<ref><small>Marija Šlapelienė (Piaseckaitė) / parengė: Danguolė Dainienė (VAVB) // www.vilnijosvartai.lt, https://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/marija-slapeliene-piaseckaite/.</small></ref>. == Памяць == У 1991 годзе ў Вільні быў адкрыты дом-музэй Марыі і Юргіса Шлапялісаў у доме, у якім яны жылі з 1926 года да сваёй сьмерці (вул. Пілес, 40). На будынку ўстаноўленая [[мэмарыяльная дошка]]<ref><small>Bukotaitė, Beata. Lietuvybės skleidėjus Vilniuje primins marmuro lenta. – Iliustr. // Lietuvos rytas. –2004, lapkr. 18, p. 6.</small></ref>. У 2004 г. на будынку кнігарні Шляпялісаў (цяпер вул. Дамініканская, 11) адкрытая мэмарыяльная дошка ([[скульптар]] Андрэюс Зубковас) у сувязі з стагодзьдзем адмены забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам<ref><small>Marijos ir Jurgio Šlapelių namas-muziejus / tekstų autorės: Vida Girininkienė, Jolanta Paškevičienė, Danguolė Žemaitytė, Vilnius, 2012.</small></ref>. У 2006 годзе створаны [[дакумэнтальны фільм]], прысьвечаны 100-годзьдзю кнігарні Марыі і Юргіса Шлапялесаў (аўтары Вітаўтас Дамашавічус і Юозас Матоніс)<ref><small>Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301.</small></ref>. == Літаратура == • Šlapelienė, Marija // Nastazija Kairiūkštytė, Alma Gudonytė. Lietuvybės kovų verpetuose – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009; psl. 297–301. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 5 чэрвеня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1880 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вільні]] [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Летувіскія грамадзкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Летувіскія выдаўцы]] [[Катэгорыя:Летувіскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1977 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 4 красавіка]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Вільні]] [[Катэгорыя:Пахаваныя на Росах]] ou21sfe3q1kkokxcam901mtijr71lk8