Сукупны ўнутраны прадукт

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="be-tarask">
  <siteinfo>
    <sitename>Вікіпэдыя</sitename>
    <dbname>be_x_oldwiki</dbname>
    <base>https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Мэдыя</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Спэцыяльныя</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Абмеркаваньне</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Удзельнік</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Гутаркі ўдзельніка</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Вікіпэдыя</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Абмеркаваньне Вікіпэдыі</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Абмеркаваньне файла</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Абмеркаваньне MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Шаблён</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Абмеркаваньне шаблёну</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Дапамога</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Абмеркаваньне дапамогі</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Катэгорыя</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Абмеркаваньне катэгорыі</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Партал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Абмеркаваньне парталу</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Абмеркаваньне модулю</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Сукупны ўнутраны прадукт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2662</id>
    <revision>
      <id>2329727</id>
      <parentid>2293674</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:10:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>67502</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6009" xml:space="preserve">'''Суку́пны ўну́траны праду́кт''' (СУП, ВУП) — валавы ўнутраны прадукт, абагульняючы эканамічны статыстычны паказчык; паказвае сукупны кошт усіх тавараў і паслугаў, створаных у межах краіны як рэзыдэнтамі, так і нерэзыдэнтамі. Зьяўляецца адным з базавых паказчыкаў эканамічнага разьвіцьця краіны.

Разьлічваецца трыма мэтадамі: па даходах, па выдатках, і мэтадам даданага кошту. Прымяняецца ў [[Сыстэма нацыянальнаых контаў|Сыстэме нацыянальных контаў]] (СНК). На коньце «Вытворчасьць» СНК СУП вылічваецца як розьніца між аб’ёмамі сукупнага выпуску і прамежнага спажываньня, на коньце «Стварэньне даходаў» — як сума аплочваньня працы наёмных работнікаў, чыстых падаткаў на вытворчасьць і сукупнага прыбытку ў эканоміцы, а ў коньце «Выкарыстаньне даходаў» — як сума выдаткаў на канчатковае спажываньне і ашчаджэньні.

СУП адрозьніваецца ад паказчыка [[чысты ўнутраны прадукт|чыстага ўнутранага прадукту]] на велічыню спажываньня асноўнага капіталу. СУП разьлічваецца ў фактычных асноўных і рынкавых цэнах (намінальны СУП). Для вывучэньня дынамікі СУП прымяняюцца сталыя цэны. Рэальны СУП разьлічваецца мэтадам [[дэфлятаваньне|дэфлятаваньня]].

'''СУП на душу насельніцтва''' вылічваецца дзяленьнем СУП на колькасьць жыхароў краіны. Для большае якасьці параўнаньня ён часта падаецца з папраўкай на розьніцу цэнаў у розных краінах.

СУП паказвае толькі грашовы эквівалент усяе створанае прадукцыі, а ня якасьць прадукцыі, таму ня можа прымяняцца для параўнаньня дабрабыту і якасьці жыцьця. Для гэтага існуюць іншыя паказчыкі, як [[Індэкс чалавечага разьвіцьця]].

Унізе паказаныя краіны з найбольшымі СУП у мільярдах [[Даляр ЗША|даляраў ЗША]]:
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца || Краіна || 1980 || 1990 || 2000 || 2003 || 2009
|-
|1. || [[ЗША]] || 2795,600 || 5803,300 || 9824,700 || 10 857,200 || 14 256,275
|-
|2. || [[Японія]] || 1072,900 || 3052,200 || 4766,100 || 4290,700 || 5068,059
|-
|3. || [[Нямеччына]] || 826,100 || 1547,000 || 1875,200 || 2386,200 || 3352,742
|-
|4. || [[Вялікабрытанія]] || 536,700 || 994,600 || 1440,900 || 1775,000 || 2183,607
|-
|5. || [[Францыя]] || 682,400 || 1219,800 || 1313,300 || 1731,600|| 2675,951
|-
|6. || [[Італія]] || 454,600 || 1104,500 || 1077,600 || 1455,400
|-
|7. || [[Кітай]] || 301,500 || 387,800 || 1080,800 || 1372,000
|-
|8. || [[Канада]] || 268,900 || 582,700 || 724,200 || 850,500
|-
|9. || [[Гішпанія]] || 221,800 || 511,500 || 562,800 || 827,100
|-
|10. || [[Мэксыка]] || 202,000 || 262,700 || 581,400 || 611,600
|-
|11. || [[Індыя]] || 175,500 || 313,100 || 460,800 || 556,100
|-
|12. || [[Паўднёвая Карэя]] || 62,200 || 252,600 || 461,500 || 520,900
|-
|13. || [[Нідэрлянды]] || 178,400 || 295,500 || 371,600 || 509,300
|-
|14. || [[Аўстралія]] || 156,700 || 307,900 || 378,700 || 508,200
|-
|15. || [[Бразылія]] || 148,900 || 465,000 || 599,800 || 507,000
|-
|16. || [[Расея]] || 42,000 || 85,600 || 259,700 || 428,800
|-
|17. || [[Швайцарыя]] || 107,600 || 229,500 || 240,400 || 314,000
|-
|18. || [[Бэльгія]] || 121,700 || 197,800 || 228,700 || 300,800
|-
|19. || [[Швэцыя]] || 128,900 || 238,300 || 239,800 || 297,500
|-
|20. || [[Тайвань]] || 41,400 || 160,400 || 309,600 || 288,800
|-
|21. || [[Аўстрыя]] ||80,200 || 162,100 || 191,200 || 251,000
|}

== СУП Беларусі ==
На сярэдзіну 2004 году СУП Беларусі склаў 16,4 трлн беларускіх рублёў. Па прагнозе [[Міжнародны валютны фонд|МВФ]], рост СУП у 2004 годзе ў параўнаньні з 2003 годам сладзе 6,4%. Рост СУП за 2003 год склаў 6,8%, за 2002 год — 4,7%.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20050126054010/http://www.dataranking.com/default.htm Economic &amp; Social Data Ranking]
* [https://web.archive.org/web/20150905110817/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2004.html Сьпіс краінаў па СУП на душу насельніцтва]
* [https://web.archive.org/web/20130424075526/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html Ранжаваньне краінаў сьвету па СУП на душу насельніцтва]

[[Катэгорыя:Макраэканамічныя паказьнікі]]
[[Катэгорыя:Сацыяльная статыстыка]]
[[Катэгорыя:Даход]]
[[Катэгорыя:Нацыянальныя статыстычныя службы]]</text>
      <sha1>8zpjp5q3f5sjmdhxr2ruj7mnczuh755</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2772</id>
    <revision>
      <id>2329752</id>
      <parentid>2325303</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:24:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кампанія 1655 году */ Пра зьнішчэньне Багрымавічаў дасьледчыкі не паведамляюць, а крыніцы карыстальнік не чытаў, таму і спасылкі адсутныя.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72422" xml:space="preserve">{{Узброены канфлікт
|Назва                 = Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў
|Частка                = [[Войны Расеі і Рэчы Паспалітай]]
|Выява                 = Amścisłaŭ, Trubiackaja raźnia. Амсьціслаў, Трубяцкая разьня (1654, 1912).jpg
|Подпіс да выявы       = [[Трубяцкая разьня]]. Фрэска [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|кармэліцкага касьцёла]] ў [[Амсьціслаў|Амсьціславе]]
|Дата                  = чэрвень 1654 — студзень 1667
|Месца                 = [[Рэч Паспалітая]]
|Прычына               = Падтрымка Маскоўскай дзяржавай [[Паўстаньне Хмяльніцкага|паўстаньня Хмяльніцкага]], імкненьне да [[анэксія|анэксіі]] ўсходу Рэчы Паспалітай і атрыманьня выхаду да марскіх шляхоў
|Вынік                 = Перамога Маскоўскай дзяржавы, [[Андрусаўскае замірэньне]]
|Тэрытарыяльныя зьмены = Масква атрымала [[Левабярэжная Ўкраіна|Левабярэжную Ўкраіну]] з [[Кіеў|Кіеваам]] і [[Смаленскае ваяводзтва]]
|Супернік1             = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцягафікацыя|Рэч Паспалітая}}
{{Сьцяг|Крым|Крымскія татары}} [[Крымскае ханства]] &lt;small&gt;(1654—1666)&lt;/small&gt;
{{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Гетманшчына|Войска Запароскае]] &lt;small&gt;(1660—1663)&lt;/small&gt;
{{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Гетманшчына|Правабярэжнае Войска Запароскае]] &lt;small&gt;(1663—1666)&lt;/small&gt;
}}
|Супернік2             = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцягафікацыя|Маскоўская дзяржава}}
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Гетманшчына|Войска Запароскае]] &lt;small&gt;(1654—1657; 1659—1660)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Гетманшчына|Левабярэжнае Войска Запароскае]] &lt;small&gt;(з 1663)&lt;/small&gt;
}}
|Супернік3             = 
|Супернік4             =
|Камандуючыя1          = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} '''[[Ян Казімер]]'''
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} [[Стэфан Чарнецкі]] †
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} [[Станіслаў Рэвера Патоцкі|Станіслаў Патоцкі]]
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} [[Януш Радзівіл]] &lt;small&gt;(да 1655)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} [[Вінцэнт Корвін Гасеўскі|Вінцэнт Гасеўскі]] †
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} [[Павал Ян Сапега]] †
* {{Сьцяг|Рэч Паспалітая}} [[Міхаіл Пац]]
* {{Сьцяг|Крым|Крымскія татары}} '''[[Мехмед IV Герай]]'''
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Іван Выгоўскі]]''' † &lt;small&gt;(1658—1659)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Юры Хмяльніцкі]]''' &lt;small&gt;(1660—1663)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Павал Цяцера]]'''
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Пётар Дарашэнка]]''' &lt;small&gt;(1665—1666)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Іван Багун]] †
}}
|Камандуючыя2          = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцяг|Масковія}} '''[[Аляксей Міхайлавіч]]'''
* {{Сьцяг|Масковія}} [[Аляксей Трубяцкой]]
* {{Сьцяг|Масковія}} [[Васіль Шарамецеў]]
* {{Сьцяг|Масковія}} [[Васіль Бутурлін]] †
* {{Сьцяг|Масковія}} [[Рыгор Рамаданаўскі]]
* {{Сьцяг|Масковія}} [[Іван Хаванскі]]
* {{Сьцяг|Масковія}} [[Юры Барацінскі]]
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Багдан Хмяльніцкі]]''' †
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Іван Залатарэнка]] †
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Іван Выгоўскі]]''' &lt;small&gt;(1657—1658)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Іван Бяспалы]] †
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Юры Хмяльніцкі]]''' &lt;small&gt;(1657; 1659—1660)&lt;/small&gt;
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} [[Якім Самко]] †
* {{Сьцяг|Гетманшчына}} '''[[Іван Брухавецкі]]'''
}}
|Камандуючыя3          = 
|Камандуючыя4          =
|Сілы1                 = 
|Сілы2                 = 
|Сілы3                 = 
|Сілы4                 =
|Страты1               = 
|Страты2               = 
|Страты3               = 
|Страты4               =
|Агульныя страты       = 
|Дадаткі               = 
}}
{{Бітвы вайны Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў}}
'''Вайна́ Маско́ўскай дзяржа́вы з Рэ́ччу Паспалі́тай 1654—1667 гадо́ў''', '''Трынаццацігадо́вая вайна́''', '''(Крыва́вы) Пато́п''' — [[Вайна|узброены канфлікт]] [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] у 1654—1667 гадох, у выніку якога Масква атрымала [[Левабярэжная Ўкраіна|Левабярэжную Ўкраіну]] з [[Кіеў|Кіевам]], а таксама тэрыторыю [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Найбольш стратная і разбуральная вайна на тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] за ўсю [[Гісторыя Беларусі|яе гісторыю]]&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;&gt;{{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)|к}}&lt;/ref&gt;, у час якой распачаўся шырокі [[Партызан (вайна)|партызанскі]] рух супраць маскоўскіх захопнікаў — першы ў беларускай гісторыі масавы добраахвотны рух супраціву&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 138.&lt;/ref&gt;.

== Прычыны ==
Імкненьне валадароў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] супрацьстаяць аб’яднаньню [[Славянскія мовы|ўсходнеславянскіх]] земляў вакол [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] стала прычынай [[Літоўска-маскоўскія войны|шматлікіх ваенных канфліктаў]]. Прытым [[Масква]] спрабавала знайсьці ідэалягічнае абгрунтаваньне ўласнай вайсковай экспансіі. Кіраўнікі Маскоўскай мітраполіі, якая фактычна ўтварылася пад уладай [[Залатая Арда|Залатой Арды]] ў выніку пераезду мітрапаліта з захопленага і разрабаванага [[Кіеў|Кіева]] ўва [[Ўладзімер (горад)|Ўладзімер на Клязьме]] — бліжэй да ардынскай сталіцы [[Сарай|Сараю]], тытуляваліся «мітрапалітамі кіеўскімі і ўсяе [[Русь|Русі]]» (хоць самавольны перанос біскупскай катэдры забараняецца правілам 82 [[Картагенскі сабор|Картагенскага сабору]]&lt;ref&gt;[[Апанас (Мартас)|Мартос А.]] Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 88.&lt;/ref&gt;) і на падставе гэтага імкнуліся падпарадкаваць сабе [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]], створаную на вольных ад ардынскага панаваньня землях. З прычыны супярэчнасьцяў з Канстантынопалем, які вызнаў незалежную ад Арды Літоўскую мітраполію, у 1448 годзе Маскоўская мітраполія ў аднабаковым парадку выйшла з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]] (у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году колішняя мітраполія ўпершыню называецца «Царквой Маскоўскай»&lt;ref&gt;Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.&lt;/ref&gt;), за што праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як [[схізма|схізму]]. У адказ на гэта ў канцы XV ст. у Маскве зьявілася канцэпцыя «[[Трэці Рым|Трэцяга Рыму]]», згодна зь якой яна абвяшчалася адзінай сапраўднай спадкаемніцай [[Рым]]у і [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] («Другога Рыму») і абаронцай чысьціні [[праваслаўе|праваслаўя]]&lt;ref&gt;Гнідець Р. [https://web.archive.org/web/20180614171451/https://www.saintjosaphat.org/statti/article/sv-khrest-iogo-forma-ta-riznovidi-v-ukrajini/ Св. Хрест, його форма та різновиди в Україні] // Греко-Католицька Традиція № 9 (193), вересень 2013 р.&lt;/ref&gt;. Да рэлігійнага чыньніку Масква таксама спрабавала далучыць дынастычны: на падставе прыналежнасьці да дынастыі [[Рурыкавічы|Рурыкавічаў]] маскоўскія валадары абвяшчалі сябе спадкаемцамі [[Кіеўская Русь|кіеўскіх князёў]].

Гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў XVI ст. дзеля абгрунтаваньня правоў маскоўскіх князёў на землі сучасных Беларусі і Ўкраіны ў Маскоўскай дзяржаве стварылі міт пра «літоўскую» ([[жамойты|жамойцкую]], [[летувісы|летувіскую]]) заваёву [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]], які ўпершыню зьявіўся ў літаратурна-пабліцыстычным творы «Сказание о князьях владимирских»&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Прадмова // Ермаловіч Мікола. Выбранае / Уклад., камент. К. Цвіркі. — {{Менск (Мінск)}}: Кнігазбор, 2010. С. 7.&lt;/ref&gt;.

Лякальныя войны за памежныя ўдзельныя княствы ўпершыню перарасьлі ў глябальны канфлікт у 1558 годзе, калі маскоўскі гаспадар [[Іван Жахлівы|Іван IV Тыран]] абвясьціў сваёй спадчынай усходнюю частку [[беларусы|беларускай]] [[Этнічная тэрыторыя|этнічнай тэрыторыі]] зь местамі [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Ворша]]й, [[Магілёў|Магілёвам]] і інш. Распачатая ім [[Інфлянцкая вайна]] (1558—1583) стала адной з прычынаў эканамічнага і палітычнага заняпаду Вялікага Княства Літоўскага, улады якога дзеля захаваньня дзяржавы мусілі ў 1569 годзе скласьці [[Люблінская унія|Люблінскую унію]] з [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]].

У 1589 годзе па знаходжаньні ў схізьме на працягу 141 году [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]] атрымала ад Канстантынопалю вызнаньне і аўтакефалію. Адначасна яна фактычна пагадзілася з тым, што праваслаўныя прыходы на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага (у тым ліку сучаснай Беларусі) засталіся ў юрысдыкцыі Кіеўскай мітраполіі Канстантынопальскага патрыярхату. Такім чынам Масква вызнала тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага [[кананічная тэрыторыя|кананічнай тэрыторыяй]] Канстантынопальскага патрыярхату і пазбавілася рэлігійна-канфэсійных правоў на гэтыя землі. У 1613 годзе па абраньні на маскоўскі сталец прадстаўніка дынастыі [[Раманавы]]х, якая ня мела ніякіх роднасных зьвязкаў з валадарамі Кіева — Рурыкавічамі, маскоўскія князі страцілі дынастычныя правы на тэрыторыі, падуладныя кіеўскім князям. Такім чынам, усе наступныя памкненьні Маскоўскай дзяржавы захапіць землі Вялікага Княства Літоўскага ня мелі ніякіх юрыдычных падставаў, апроч г.зв. «[[права моцнага]]».

У пачатку XVII ст. агрэсіўная палітыка Маскоўскай дзяржавы прывяла да спусташэньня яе тэрыторыі войскамі Рэчы Паспалітай і канчатковага прызнаньня [[Смаленск]]у, які пераходзіў з рук у рукі, за Вялікім Княства Літоўскім. Аднак Масква, нягледзячы на складаньне ў 1634 годзе [[Палянаўскі мір|Палянаўскага міру]], не адмовілася ад плянаў захопу ўсходнеславянскіх тэрыторыяў. Нагодай да новай агрэсіі стала [[Паўстаньне Хмяльніцкага|казацкае паўстаньне]], якое выбухнула ў 1648 годзе пад кіраўніцтвам [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]]. Паўстанцы, што былі пераважна з казакоў і ўкраінскіх сялянаў, атрымалі некалькі перамог над войскам Каралеўства Польскага і склалі з Варшавай [[Збораўская мірная дамова|Збораўскую дамову]], якая надала казакам аўтаномію. Неўзабаве, аднак, вайна аднавілася гэтым разам няўдала для казакоў, якія пацярпелі ў чэрвені 1651 году цяжкую паразу пад [[Берастэчка]]м. У 1653 годзе Хмяльніцкі зьвярнуўся да Масквы з просьбай прыняць украінскія тэрыторыі ў яе склад. У кастрычніку 1653 году [[Земскі сабор]] пастанавіў задаволіць просьбу Хмяльніцкага і абвясьціў вайну Рэчы Паспалітай. У студзені 1654 году ў [[Пераяслаў|Пераяславе]] адбылася [[Пераяслаўская Рада|Рада]], якая аднадушна выказалася за ўваходжаньне Ўкраіны ў склад Маскоўскай дзяржавы. Хмяльніцкі перад маскоўскім пасольствам даў прысягу на вернасьць маскоўскаму гаспадару [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксею Міхайлавічу]].

Такім чынам, фармальнымі прычынамі ўварваньня дэкляраваліся заступніцтва за Ўкраіну і абарона праваслаўных, якія ня прынялі [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]]. Аднак у сапраўднасьці маскоўскія ўлады кіраваліся чыста захопніцкімі інтарэсамі&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;.

== Падрыхтоўка ==
Падрыхтоўка да вайны вялася ад пачатку гаспадараньня Аляксея Міхайлавіча, а з сакавіка 1653 году ёю заняліся асабліва актыўна. Дзеля наступу былі створаны тры арміі — паўночна-заходняя (у Вялікіх Луках), цэнтральная (знаходзілася ў Маскве) і паўднёва-заходняя (у Бранску), на дапамогу якой [[Багдан Хмяльніцкі]] выслаў 20 тыс. казакоў, на чале з [[Іван Залатарэнка|Іванам Залатарэнкам]]. Агульная колькасьць маскоўскіх войскаў складала каля 80—100 тыс. чалавек.

[[Вялікае Княства Літоўскае]] ў адказ магло выставіць 10—12 тыс. войска на чале зь [[Януш Радзівіл|Янушам Радзівілам]]. Вальны сойм у Берасьці, скліканы [[Сьпіс каралёў польскіх|каралём]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Ян Казімер|Янам Казімерам]] 24 сакавіка 1653 году, ухваліў каштарыс на 15 тысячаў жаўнераў. Даведаўшыся ад злоўленых маскоўскіх шпіёнаў, што іхны гаспадар найперш хоча ўдарыць па Смаленску, [[сойм]] даслаў рэвізораў дзеля агляду смаленскіх умацаваньняў з тым, каб забясьпечыць гэтую фартыфікацыю зброяй, боезапасамі, правіянтам, падправіць муры і валы. Умацоўвалі таксама замкі ў Віцебску і Полацку, павялічвалі іх залогі. Усходнія паветы Вялікага Княства Літоўскага вызваляліся ад абавязку высылаць [[паспалітае рушаньне]] да галоўнага абозу, каб яны маглі самі абараняць сваю тэрыторыю. Шляхецкі соймік [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]] ў жніўні 1653 году вызначыў нормы мабілізацыі рушаньня: з трох службаў, паводле старых разьлікаў, трэба было выстаўляць аднаго чалавека з мушкетам ці ручніцай і сякерай, а таксама з запасам пораху, волава і харчу на 4 дні. Але ўсіх захадаў было мала, каб стрымаць шматлікія маскоўскія арміі.

== Пачатак ==
Беспасярэдняй падставай да пачатку вайны стала памылка паслоў Рэчы Паспалітай у напісаньні тытулу Аляксея Міхайлавіча. Усе тры маскоўскія арміі мусілі былі ўдарыць адначасна. Галоўныя сілы пачалі рухацца з Масквы 15 траўня 1654 году. Ход вайны ад самага пачатку агрэсіі разгортваўся надта ўдала для заваёўнікаў. Добра ведаючы канфэсійныя праблемы Вялікага Княства Літоўскага, маскоўскі ўрад рабіў стаўку на яго праваслаўных жыхароў, пэўная частка якіх бачыла ў маскоўскіх адзінаверцах «выратаваньне» на грунце веры. Маскоўскія граматы, што папярэдне засылаліся ў Рэч Паспалітую, мусілі пераконваць людзей у ляяльнасьці Масквы да іх, схіляць праваслаўных на бок усходніх захопнікаў.

29 ліпеня маскоўскія войскі захапілі [[Полацак]]. 25 чэрвеня яны ўзялі ў аблогу Смаленск і па моцным супраціве захапілі места 29 верасьня. 24 жніўня з прычыны здрады [[Канстанцін Паклонскі|Канстанціна Паклонскага]] здаўся [[Магілёў]], 29 жніўня захапілі Друю і Дзісну. 12 кастрычніка здалася Дуброўна, па чым з [[замак|гораду]] выгналі ўсіх людзей, шляхту адправілі маскоўскаму гаспадару пад Смаленск, а сам горад спалілі. 22 лістапада маскоўскі ваявода Шарамецьеў з баямі ўзяў Віцебск, па чым зноў разаслаў усіх, хто чыніў супраціў, у розныя гарады Маскоўскай дзяржавы. Працягваў абараняцца толькі Стары Быхаў, моцная крэпасьць.

== Кампанія 1654 году ==
18 чэрвеня [[Януш Радзівіл]] атрымаў ад караля і вялікага князя на Варшаўскім сойме булаву [[Гетман вялікі літоўскі|гетмана вялікага]]. Проста з сойму ён рушыў на тэрыторыю ваенных дзеяньняў і стаў зьбіраць пад Оршай абоз. У канцы чэрвеня гетман фармальна меў {{Лік|11261}} чалавека. Але на справе зь іх было нямала хворых і параненых.

Януша Радзівіл намагаўся разьбіць маскоўскія аддзелы паасобку — на злучэньне з [[Якаў Чаркаскі|Чаркаскім]] сьпяшаўся ваявода [[Аляксей Трубяцкой|Трубяцкой]]. 12 жніўня 1654 году адбылася [[бітва пад Шкловам]]. Пры вялізнай дыспрапорцыі сілаў (у Чаркаскага было ня менш за 20 тысячаў) гетман змог нанесьці непрыяцелю надзвычай цяжкія страты — ад 3 да 7 тысячаў, захапіць 610 палонных, тым часам ліцьвінаў загінула толькі каля 700 чалавек. Потым, каб пазьбегнуць новай сутычкі зь большымі сіламі супраціўніка, войскі Вялікага Княства Літоўскага пачалі адыход. На думку расейскіх гісторыкаў, перамогу атрымала Масква.

Войскі Трубяцкога і Чаркаскага злучыліся і пачалі перасьлед Януша Радзівіла. 13 жніўня да сілаў Вялікага Княства Літоўскага прыбыла дапамога ад князя [[Багуслаў Радзівіл|Багуслава Радзівіла]] і [[Юры Нямірыч|Юрыя Нямірыча]] — 2500 жаўнераў. Януш Радзівіл здолеў аб’яднацца пад [[Галоўчын]]ам з аддзеламі [[Вінцэнт Гасеўскі|Вінцэнта Гасеўскага]] і адысьці да [[Бялынічы|Бялынічаў]], а потым скіравацца да [[Барысаў|Барысава]]. Аднак яго ўжо насьцігала войска Трубяцкога, і 24 жніўня адбылася навязаная Янушу Радзівілу [[бітва пад Шапялевічамі]], у якой літоўскае войска пацярпела першую паразу за апошнія 30 гадоў ад нашмат большага маскоўскага войска. У бітве загінула каля тысячы чалавек, што было вялікімі стратамі для 6-8-тысячнага літоўскага корпусу. Сам гетман быў паранены. Разьбітае войска расьсеялася ў лесе і спыніла сваё існаваньне. Аднак ужо ў верасьні 1654 году Януш Радзівіл абвясьціў, што войска Вялікага Княства адроджана і гатовае да дзеяньняў. Праўда, сабраная сіла была намнога меншая, чым ухваленыя соймам 15 тысячаў жаўнерскіх ставак. Сам гетман лічыў, што яго мабільныя часткі могуць скласьці толькі 6 тысячаў, астатніх лепей скарыстаць дзеля ўмацаваньня гарадоў. Баявыя дзеяньні 1654 году скончыліся толькі глыбокай восеньню.

== Кампанія 1655 году ==
Кампанія 1655 году пачалася ў студзені наступам войскаў Януша Радзівіла на маскоўскія войскі пад Старым Быхавам. 5 лютага Паклонскі перайшоў на бок Рэчы Паспалітай і дазволіў увайсьці ў Магілёў войскам Вялікага Княства Літоўскага. Але тыя змаглі заняць толькі Ніжні замак. Гетман ня змог вызваліць Верхні замак і ў траўні зьняў [[Абарона Магілёва (1655)|аблогу]].

На пачатак году галоўныя маскоўскія сілы былі накіраваны на Вялікае Княства Літоўскае. Мэтай кампаніі стаў захоп астатняй тэрыторыі дзяржавы: [[Вільня|Вільні]], [[Стары Быхаў|Старога Быхава]], [[Слуцак|Слуцку]], [[Берасьце|Берасьця]]. Паход пачаўся ў сакавіку. У гэтым месяцы казацкае войска Залатарэнкі, якое знаходзілася на службе ў маскоўскага гаспадара, здолела ўзяць [[Бабруйск]], [[Казімер (горад)|Казімер]] (Каралеўскую Слабаду) і [[Глуск]]. У траўні з Бранску на Магілёў рушыла армія Трубяцкога. Казакі ж разам з Шарамецьевым спрабавалі здабыць старабыхаўскую крэпасьць. У той жа час войска Вялікага Княства Літоўскага было фізычна стомленае і дэмаралізаванае. Гаспадарка краіны была падарваная вайной, каля паловы тэрыторыі знаходзілася пад акупацыяй. У земскі скарб дзяржавы зборы амаль не паступалі. Улетку 1655 году замест 2 мільёнаў злотых падымнага падатку рэальна можна было сабраць толькі 200 тысячаў, праз што было немагчымым наняць добрае наёмнае войска. [[Паспалітае рушаньне]] канчаткова страціла сваё значэньне. На [[Менск]] рухаўся перадавы, вялікі і старажавыя палкі цэнтральнай арміі і 3 ліпеня, маскоўскія войскі захапілі места. Шлях на Вільню быў адкрыты. Абараніць сталіцу было немагчыма, а на дапамогу [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]] надзеяў не было, бо ўжо ў сакавіку на Рэч Паспалітую пачала агрэсію [[Швэцыя]]. У 20-х днях ліпеня на галоўны Віленскі тракт пачалі выходзіць і авангардныя часткі маскоўскага войска, і 20-тысячнае казацкае злучэньне Залатарэнкі. 8 жніўня войскі Чаркаскага і Залатарэнкі разам пайшлі на штурм Вільні і захапілі яе, учыніўшы ў месьце разьню, у якой загінула каля 8 тысячаў месьцічаў — каля паловы жыхароў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-243&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 243.&lt;/ref&gt;.

Па захопе Вільні Януш Радзівіл падпісаў з [[Швэцыя]]й [[Кейданская унія|Кейданскую унію]], паводле якой Вялікае Княства Літоўскае пераходзіла пад пратэктарат Швэцыі. Але праект уніі не падтрымала большая частка [[шляхта|шляхты]].

У верасьні з [[Кіеў|Кіева]] на лодках выйшаў у паход аддзел маскоўскіх войскаў на чале з князем Валконскім. 15 верасьня захапіў [[Тураў]], 20 верасьня спаліў [[Столін]], потым [[Пінск]].

== Кампанія 1655—1657 гадоў ==
Два гады вайны прывялі [[Вялікае Княства Літоўскае]] да небясьпечнага стану. У [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўстве Польскім]] па цяжкіх паразах ад швэдаў (29 верасьня пад Гарадком, 30 верасьня пад Новым Дваром і 3 кастрычніка каля Войнічу), па капітуляцыі [[Варшава|Варшавы]] і [[Кракаў|Кракава]] і ад’езду караля [[Ян Казімер Ваза|Яна Казімера]] ў [[Сылезія|Сылезію]] дзяржава і войска былі канчаткова разваленыя.

[[Ваявода віцебскі]] [[Павал Ян Сапега|Павал Сапега]] з восені 1655 году стаў пераймаць ролю галоўнага начальніка над рэшткамі арміі Вялікага Княства Літоўскага. Ягоную ўладу добраахвотна прызналі канфэдэраты, якія кінулі Януша Радзівіла. Да яго пачалі сыходзіцца дробныя вайсковыя аддзелы, што агулам склалі каля 6 тысячаў. Уся гэтая сіла фактычна бязьдзейнічала, бо Павал Сапега вёў перамовы адначасна і з [[Гетман вялікі каронны|кароннымі гетманамі]], і з маскоўскімі ваяводамі, і з швэдамі, якія дамагаліся яго пераходу на бок [[Швэцыя|Швэцыі]]. Пры канцы 1655 году Павал Сапега напісаў каралю [[Карл Х Густаў|Карлу Х Густаву]], што і ён згаджаецца на швэдзкую пратэкцыю, аднак па гэтым захоўваў адданасьць каралю.

Тым часам Януш Радзівіл закрыўся ў [[Тыкоцін]]е на [[Падляшша|Падляшшы]]. Тыкоцінскі замак аблажылі войскі Паўла Сапегі, які лічыў гетмана сваім асабістым сапернікам. Тут, у аблозе, 31 сьнежня 1655 году, абвешчаны ворагам Айчыны, Януш Радзівіл памёр.

Пакуль групоўка Паўла Сапегі стаяла на Падляшшы і [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]], Ян Казімер дасылаў яму загады з патрабаваньнем ісьці да [[Сандамір]]у і ваяваць супраць швэдаў разам з ваяводам [[Стэфан Чарнецкі|Стэфанам Чарнецкім]]. Аднак Павал Сапега накіраваў туды толькі 2 тысячы на чале з [[Аляксандар Гіляры Палубінскі|Аляксандрам Гілярыем Палубінскім]]. Прыкладна ў сярэдзіне лютага 1656 году Павал Сапега быў афіцыйна прызначаны [[Гетман вялікі літоўскі|гетманам вялікім]] і атрымаў [[Віленскае ваяводзтва]], а ўвесну ён ужо павёў асноўныя сілы ў Польшчу на дапамогу каралеўскай арміі. Па гэтым войска Вялікага Княства Літоўскага вяло баявыя дзеяньні ў асноўным супраць [[швэды|швэдаў]].

Умяшаньне маладога Карла Густава ў вайну выклікала абвастрэньне супярэчнасьцяў паміж [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавай]] і Швэцыяй, у выніку чаго [[Аляксей Міхайлавіч]] абвясьціў вайну апошняй.

Яшчэ на пачатку 1656 году ўрадавыя колы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] распрацавалі праграму выратаваньня дзяржавы. Плянавалася паслабіць пазыцыі швэдаў, схіліць на свой бок брандэнбурскага электара Фрыдрыха Вільгельма, пасварыць з Масквой [[казакі|казакаў]], дамагчыся дапамогі ад крымскага хана, нэўтралізаваць трансыльванскага князя Георга Ракаці і падпісаць мір з Аляксеем Міхайлавічам. У справе апошняга кароль Ян Казімер заручыўся пасярэдніцтвам цэзара [[Фэрдынанд III|Фэрдынанда III]]. Аўстрыйскія паслы браліся дапамагчы замірыць дзьве варожыя краіны. Тады была падпісаная г. зв. [[Віленская дамова]], якая спыняла баявыя дзеяньні паміж Маскоўскай дзяржавай і Рэччу Паспалітай.

== Кампанія 1658—1660 гадоў ==
16 верасьня 1658 году адбылося падпісаньне [[Гадзяцкіая дамова|Гадзяцкай дамовы]], якая вызначала дачыненьні Ўкраіны і Каралеўства Польскага. 14 лютага 1659 году маскоўскія войскі штурмам узялі Стары Быхаў, дзе знаходзіліся казацкія войскі, што перайшлі на бок Рэчы Паспалітай, і жорстка расправіліся зь імі. У 1659 год адбылася аблога маскоўскімі войскамі Чачэрску.

Пачынаючы з 1659 году амаль усё Вялікае Княства Літоўскае ахапілі паўстаньні «[[шышы|шышоў]]» (узброеныя аддзелы сялянаў і мяшчанаў) супраць маскоўскіх войскаў. Гэтыя выступленьні выкарысталі кіроўныя колы Рэчы Паспалітай дзеля вяртаньня сваёй улады. Такім чынам 18 чэрвеня 1660 году пад Ляхавічамі быў разьбіты шматлікі корпус на чале з маскоўскім ваяводам [[Іван Андрэевіч Хаванскі|Хаванскім]]. 28 чэрвеня 1660 году адбылася вырашальная [[бітва пад Палонкай]], пад час якой аб’яднанае войска Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага на чале з ваяводам рускім [[Стэфан Чарнецкі|Стэфанам Чарнецкім]] і [[Гетман вялікі літоўскі|гетманам вялікім літоўскім]] [[Павал Ян Сапега|Паўлам Янам Сапегам]] разграміла маскоўскае войска пад камандаю Хаванскага. Пазьней, 3 ліпеня, гэтае ж аб’яднаньне вызваліла [[Менск]] і тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага да ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]]. Перамога сарвала маскоўскую [[Аблога Ляхавічаў|аблогу]] [[Ляхавіцкі замак|Ляхавіцкага замку]] і прывяла да вызваленьня літоўскіх земляў па [[Дняпро]] на ўсходзе і [[Дзьвіна|Дзьвіну]] на поўначы. 8 кастрычніка 1660 году літоўскія і польскія войскі адбілі каля Чавусаў наступленьне Масквы і вымусілі яе адступіць да Смаленску.

== Кампанія 1661—1667 гадоў ==
1 лютага 1661 году выбухнула [[Магілёўскае паўстаньне|паўстаньне ў Магілёве]]. У выніку месьцічы зьнішчылі 3-тысячную залогу маскоўскіх стральцоў, узялі ў палон жаўнераў і трох ваяводаў. Пазьней, у красавіку таго ж году, антымаскоўскія паўстаньні адбыліся ў Дзісьне, Себежы і Гомлі.

3 лістапада 1661 пацярпела паразу група маскоўскіх войскаў на чале з Хаванскім і Ардын-Нашчокіным пад Вільняй каля вёскі Кушлікаў. На тры дні пазьней войскі Вялікага Княства Літоўскага на чале з С. Чарнецкім разьбілі каля Глыбокага маскоўскае войска (больш за 18 тыс. чалавек) на чале з Хаванскім. 2 сьнежня літоўскія войскі вызвалілі Вільню. Па гэтым варожыя бакі ня мелі ні сілаў, ні сродкаў дзеля актыўнага працягу вайны. 

{{Цытата|
{{пачатак цытаты}}5) (7)170 г. ({{Год|1661}}), ноября вь 18 д., Государю, царю... Петрушка Долгоруково съ товарищи челомъ бьютъ»
...Да полковники жъ Венедиктъ Змѣевъ, Василей Челюсткинъ, Христофоръ Мынгаусъ говорили вамъ, что черезъ Днѣпръ вскорѣ перейти не мочно, потому что въ Днѣпрѣ вода нынѣ велика, и переходить де имъ Днѣпръ подъ Оршею или подъ Дубровною, и тѣ де мѣста всѣ отъ твоихъ ратныхъ людей по Днѣпру развоевавы и деревни вызжены, и жилецкихъ людей отнюдь никого нѣтъ, а драгуны де ихъ полковъ розбѣжались, дѣлать мосту будетъ некѣмъ, а близко Шклова и Копоси за Днѣпръ переходить нельзя, чтобъ де изъ тѣхъ городовъ на перевозѣ какіе шкоды не учинилось, и за тѣмъ де на Днѣпрѣ будетъ мотчанье...{{Ref-ru}}&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар = | частка = |загаловак =1661 г. № 523-й. Октября 19/ноября 18, — 1) Указъ именной о посылкѣ изъ Смоленска рейтаръ подъ Борисооглѣбовъ; 2, 3) грамоты о томъ кн. П. А. Додгорукову; 4 и 5) отвѣтныя отписки его|арыгінал = |спасылка =http://starieknigi.info/Knigi/A/Akty_moskovskago_gosudarstva_03_1660-1664.pdf|адказны =Д. Я. Самоквасовъ|выданьне=Акты Московскаго государства. Изданные Императорскою Академіею наукъ. Разрядный приказъ. Московскій столъ. 1660 — 1664.|тып= |месца=[[Санкт-Пецярбург|Санктпетербургъ]]|выдавецтва=Типографія Императорской Академіи наукъ|год=1901|выпуск=|том=3|нумар= | старонкі=445—447|isbn=}}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;{{канец цытаты}}}}

Але ўжо ў 1664 казацкія і маскоўскія войскі аблажылі Пінск і Магілёў, у апошнім быў спалены замак.

== Акупацыйная палітыка ==
Палітыка Маскоўскай дзяржавы адзначалася жорсткасьцю да насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;. Акупанты кіраваліся прынцыпам: «''уніі ня быць, лацінству ня быць, жыдам ня быць''», што прывяло да закрыцьця ўсіх каталіцкіх сьвятыняў і навучальных установаў, вернікаў [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Кіеўскай (Літоўскай) мітраполіі]] [[Сьвяты Пасад|Сьвятога Пасаду]] гвалтоўна далучалі да [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]. Разам з тым, каб знайсьці падтрымку мясцовых жыхароў, [[Аляксей Міхайлавіч]] пакідаў [[Магдэбурскае права]] местам, прывілеі і г. д. Таксама падтрымлівалася адабраная ад [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]] і далучаная да [[Маскоўскі патрыярхат|Масквы]] Кіеўская мітраполія, ёй раздавалі землі тых, хто чыніў супраціў. Аднак на справе незалежна ад канфэсійнай прыналежнасьці жыхары Вялікага Княства Літоўскага моцна цярпелі ад дзеяньняў маскоўскіх войскаў, асабліва цяжка было жыдоўскаму насельніцтву. Сярод усіх магчымых ваенных трафеяў палон лічыўся найбольш каштоўнай здабычай маскоўскіх салдатаў. Да катэгорыі ваеннапалонных Масква далучала і мірнае насельніцтва, захопленае на непрыяцельскай тэрыторыі. Шмат жыхароў гвалтоўна перасялялі ў Маскоўскую дзяржаву. Тыя, хто застаўся, мусілі ўтрымліваць маскоўскія залогі, якія нярэдка мелі не[[расейцы|расейскі]] этнічны склад. Напрыклад, у 1656 годзе поп Маскоўскай царквы Іван, які ў гэты час быў у Менску, напісаў ліст свайму гаспадару Аляксею Міхайлавічу, у якім прасіў грошай, а таксама засьведчыў, што акупацыйная маскоўская залога{{Заўвага|Беларускі Архіў. Т.3. — Менск, 1930. С. 192.}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
усе татары ды мардва, — расейскага нічога ня ведаюць
{{арыгінал|ru|все татары да мордва, — рускава ничего не знают}}
{{канец цытаты}}
}}

Частымі былі выпадкі гвалту з боку маскоўскіх войскаў. Пра гэта сьведчыць, напрыклад, загад Аляксея Міхайлавіча&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [http://www.gs.by/ru/153/slonim/7575/%D0%97%D0%A0%D0%A3%D0%99%D0%9D%D0%90%D0%92%D0%90%D0%9D%D0%90%D0%AF-%D0%86-%D0%97%D0%90%D0%91%D0%AB%D0%A2%D0%90%D0%AF-%D0%97-%D0%93%D0%86%D0%A1%D0%A2%D0%9E%D0%A0%D0%AB%D0%86-%D0%92%D0%81%D0%A1%D0%9A%D0%86-%D0%92%D0%90%D0%A1%D0%86%D0%9B%D0%95%D0%92%D0%86%D0%A7%D0%AB.htm Зруйнаваная і забытая: з гісторыі вёскі Васілевічы] // Газета Слонімская. — 2011. — 26 кастрычніка.&lt;/ref&gt;, які выкарыстоўваў у распачатай ім вайне тактыку «выпаленай зямлі»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-243&quot;/&gt;: 
{{Цытата|
уверх Нёманам ракой з абодвух бакоў і тыя месты ваяваць, сёлы і вёскі і хлеб і сена і ўсякія конскія кармы паліць, а людзей забіваць і браць у палон і з усім дашчэнту спусташаць
{{арыгінал|ru|вверх по Неману реке по обе стороны и те города воевать, села и деревни и хлеб и сена и всякие конские кормы жечь, а людей побивать и в полон имать и со всем без остатку разорять}}
{{канец цытаты}}
}}

У выніку ўчыненай 22 ліпеня 1654 году [[Трубяцкая разьня|Трубяцкой разьні]] маскоўскія акупанты забілі амаль усіх жыхароў [[Амсьціслаў|Амсьціслава]] (ад 10 да 15&lt;ref&gt;[[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Мсціслаўскае княства і ваяводства ў ХІІ-ХVІІІ стст. — Менск: Беларуская навука, 2010, 2014. С. 241.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67 // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 373.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;holubieu&quot;&gt;[[Валянцін Голубеў|Голубеў В.]], Кітурка І. Гісторыя Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII ст. — Санкт-Пецярбург: «Неўскі прастор», 2014. С. 90.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kiturka&quot;&gt;Кітурка І. Гісторыя Беларусі: дапам. ― Горадня: ГрДУ, 2006. С. 70.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Канапацкая З. Войны і сацыяльна-палітычныя канфлікты: гістарычны аспект. [http://elib.bspu.by/bitstream/doc/246/1/001697.pdf Вучэбна-метадычны комплекс па вучэбнай дысцыпліне], [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tkacou-trusau&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Старажытны Мсціслаў. — Менск: Полымя, 1992. С. 22.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Старадаўні Крычаў. — Менск: «Беларуская навука», 2003. С. 114.&lt;/ref&gt; тыс. чал.), у выніку ўчыненай 13 студзеня 1660 году разьні ў [[Берасьце|Берасьці]] — забілі каля 1,7 тыс. чал.&lt;ref&gt;Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.&lt;/ref&gt;, а само места цалкам зьнішчылі&lt;ref&gt;Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — № 6. — 2013. С. 42. [https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf]&lt;/ref&gt;, а ўчыненая 8 жніўня 1655 году разьня ў [[Вільня|Вільні]] забрала жыцьці паловы жыхароў места&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-243&quot;/&gt;. Існавалі выпадкі частага пераходу на бок Вялікага Княства Літоўскага асобаў, якія першапачаткова бачылі ў Маскве разьвязаньне тых або іншых праблемаў (у прыватнасьці, [[Канстанцін Паклонскі]]).

== Народны супраціў ==
Сяляне Вялікага Княства Літоўскага зь першых месяцаў вайны пачалі ўтвараць аддзелы самааховы&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;. На акупаваных землях яны сыходзілі ў лясы, узбройваліся прыладамі працы і спрабавалі абараніць ад захопнікаў свае паселішчы, перашкаджалі выводзіць мясцовых людзей у няволю, а таксама дапамагалі войску Вялікага Княства Літоўскага і часам уступалі ў адкрыты бой з маскоўскімі войскамі. Так пачаўся шырокі партызанскі рух — першы ў беларускай гісторыі масавы добраахвотны рух супраціву&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;. Асабліва актыўнымі былі сяляне [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўшчыны]]. Напрыклад, у ліпені 1654 году трохтысячны аддзел сялянаў з Калесьнікаўскай воласьці заатакаваў пад Амсьціславам войска ваяводы Трубяцкога, у якім налічвалася да 15 тысячаў ратнікаў&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;. На [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленшчыне]] ў партызанскім руху бралі ўдзел праваслаўныя сьвятары&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 139.&lt;/ref&gt;. У 1658 годзе антымаскоўскія выступленьні набылі характар народнай вайны, якая да лета 1659 году ахапіла амаль усю тэрыторыю Беларусі&lt;ref name=&quot;historyja163&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 163.&lt;/ref&gt;.

Змаганьне з маскоўскімі захопнікамі таксама вялі і жыхары местаў Вялікага Княства Літоўскага. Апрача [[Магілёўскае паўстаньне|Магілёўскага паўстаньня 1661 году]], мяшчане зьнішчылі або выгналі маскоўскія залогі ў [[Дзісна|Дзісьне]], [[Амсьціслаў|Амсьціславе]], [[Себеж]]ы, [[Гомель|Гомлі]], [[Быхаў|Старым Быхаве]], [[Шклоў|Шклове]]. Партызаны здолелі вызваліць [[Бешанковічы]], [[Глыбокае]], [[Лукомаль]], заблякаваць маскоўскую залогу ў [[Віцебск]]у&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-248&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 248.&lt;/ref&gt;.

Маскоўскія акупанты мусілі накіроўваць у Вялікае Княства Літоўскае адмысловыя карныя экспэдыцыі з артылерыяй, якія палілі партызанскія вёскі, распраўляліся з узятымі ў палон, але супраціў не спыняўся. Шырокі народна-вызвольны рух паспрыяў пераходу войскаў Рэчы Паспалітай да наступальных дзеяньняў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-248&quot;/&gt;.

== Замірэньне ==
{{Асноўны артыкул|Андрусаўскае замірэньне}}
Працяглая вайна значна аслабіла ня толькі Рэч Паспалітую, якая ня мела дастаткова рэсурсаў, каб адваяваць захопленую ворагам тэрыторыю, але і Маскоўскую дзяржаву, якая зь цяжкасьцю кантралявала акупаваныя землі. Зь іншага боку ў гэты час актывізавалася [[Асманская імпэрыя]], што была пагрозай ня толькі для Рэчы Паспалітай і Маскоўскай дзяржавы, але і для [[Аўстра-Вугорская імпэрыя|Аўстра-Вугорскай імпэрыі]]. У 1661 годзе [[Аўстра-Вугорская імпэрыя|імпэратар]] [[Леапольд I]] выправіў [[Аўгуст Мэербэрг|Аўгуста Мэербэрга]] паслом у [[Масква|Маскву]], каб той паспрыяў складаньню міру з Рэччу Паспалітай.

Вайна скончылася 30 студзеня 1667 году, калі камісары [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] з аднаго боку, і маскоўскія паслы з другога, у вёсцы Андрусаве, што паміж [[Смаленск]]ам і Амсьціславам, падпісалі [[Андрусаўскае замірэньне|дамову аб замірэньні]] тэрмінам на 13 з паловай гадоў. Паводле яе ўмоваў, Смаленская, Чарнігаўская і Ноўгарад-Северская землі заставаліся ў складзе Маскоўскай дзяржавы, а беларускае Падзьвіньне вярталася Вялікаму Княству Літоўскаму. Украіна падзялялася па Дняпры: левабярэжжа адыходзіла да Масквы, правабярэжжа замацоўвалася за Рэччу Паспалітай. Вывезены ў час вайны шматтысячны палон вяртаньню не падлягаў. Кіеў перадаваўся ў валоданьне Масквы на 2 гады, але пазьней так і ня быў вернуты.

== Вынікі ==
Вайна мела катастрафічныя вынікі для Вялікага Княства Літоўскага, яе наступствы на некалькі стагодзьдзяў вызначылі дэмаграфічнае, эканамічнае і культурнае аблічча краіны&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-251&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 251.&lt;/ref&gt;. [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Беларускія землі]] апынуліся ў стане эканамічнага заняпаду, колькасьць насельніцтва скарацілася ў 2 разы (з 2,9 да 1,4 мільёна жыхароў&lt;ref name=&quot;historyja164&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 164.&lt;/ref&gt;). Асабліва пацярпелі паўночныя і ўсходнія раёны, якія найдаўжэй заставаліся пад акупацыяй, дзе засталося менш за траціну ад даваеннай колькасьці жыхароў&lt;ref name=&quot;10viakou&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] Якія былі прычыны заняпаду Вялікага Княства Літоўскага // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 47.&lt;/ref&gt;.

Большасьць местаў і сёлаў зруйнавалі або разрабавалі&lt;ref name=&quot;historyja164&quot;/&gt; (так, у [[Менск]]у засталося толькі 170 жыхароў, у Полацку з 1500 даваенных [[Дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]] — толькі 102, у Віцебску з 981 — 56&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-250&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 250.&lt;/ref&gt;). Мескае рамяство дэградавала, істотна скараціўся аб’ём рамеснай вытворчасьці. Зьменшылася колькасьць ворыўных земляў, не хапала работнікаў для іх апрацоўкі. Каб адрадзіць сельскую гаспадарку сялянству Вялікага Княства Літоўскага спатрэбілася больш за два дзесяцігодзьдзі&lt;ref name=&quot;historyja164&quot;/&gt;.

Аслабла каралеўская ўлада, значна пашырыліся правы [[магнат]]аў. У Рэчы Паспалітай узмацніўся ціск на [[Пратэстанцтва ў Вялікім Княстве Літоўскім|пратэстант]]аў, [[арыяне|арыянаў]], [[Праваслаўная царква ў Вялікім Княстве Літоўскім|праваслаўных]], што прывяло да скасаваньня рэлігійнай талерантнасьці. Дзяржава ўступіла ў паласу працяглага [[крызіс]]у.

Адным з наступстваў таксама стала сьвядомая [[палянізацыя]] найвышэйшых станаў Вялікага Княства Літоўскага, якія такім чынам спрабавалі адасобіцца ад патэнцыйнага агрэсара і прыбраць падставы для імаверных тэрытарыяльных прэтэнзіяў. Гэта прычынілася да паступовага зьмяншэньня ролі [[Старабеларуская мова|беларускай мовы]] з заменай яе [[Польская мова|польскай]] і [[Лацінская мова|лацінскай]] як менш падобнымі да [[Расейская мова|расейскай]]{{Заўвага|Яшчэ за часамі [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайны з Маскоўскай дзяржавай]] (1558—1582) у 1576 годзе ў прадмове да лацінскага перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус]], агучваючы фантастычныя сьцьверджаньні на падставе легенды пра [[Палямон]]а (што ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;), у якасьці наймацнейшага аргумэнту на карысьць зьмены дзяржаўнай мовы на лаціну прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}.

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]]: вайна з Маскоўскай дзяржавай у сярэдзіне XVII ст. выявілася нацыянальнай трагедыяй [[беларусы|беларусаў]], да якой узыходзяць вытокі многіх сучасных праблемаў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-251&quot;/&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* Абрамчук Р. [https://ais.by/story/15533 Апакаліпсіс мясцовага значэння: жыццё і смерць Мсціслаўскага замка (1135—1660)] // Архитектура и строительство. № 1 (231), 2013 г.
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* ''[[Вадзім Болбас|Болбас В.]]'' Вайсковыя падзеі на тэрыторыі [[Шацілавіцкі раён|Светлагорскага раёна]] ў сярэдзіне XVII стагоддзя // [https://docs.google.com/viewer?a=v&amp;pid=explorer&amp;chrome=true&amp;srcid=0B2dBhRLaMLu6Y2EyNmU1MTEtZWM0ZC00ZTI5LWFkZTYtNTg4ODEzNGUzYmUy&amp;hl=en_US Шацілкаўскія чытанні : матэрыялы ІІ гісторыка-краязнаўчай канферэнцыі (да 450-годдзя Шацілак) у Светлагорску, 16 красавіка 2010 г.] / Светлагорскі гіст.-краязн. музей; уклад.: Т. Маслюкоў, В. Раманцоў. — Светлагорск, 2011. — 90 с., іл. Бібліяграф. у канцы артыкулаў. Рэз. на [[Ангельская мова|англ.]], [[Расейская мова|руск.]] мовах. — С. 50—52.
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} 
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}}
* {{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667}}
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}
* Bobiatyński K. Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654—1655. — Zabrze, 2004. {{ISBN|83-89943-00-X}}.
* Gawęda М. Połonka-Basia 1660. — Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2005. {{ISBN|83-11-10211-2}}.
* Kossarzecki K. Kampania roku 1660 na Litwie. — Zabrze, 2005. ​{{ISBN|83-89943-01-8}}​.
* Kroll P. Od ugody Hadziackiej do Cudnowa. Kozaczyzna między Rzecząpospolitą a Moskwą w latach 1658—1660. — Warszawa, 2008.
* Kubala L. Wojna Moskiewska. 1654—1655. Том III. — Warszawa, 1910.
* {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Акты Московскаго государства. Изданные Императорскою Академіею наукъ. Разрядный приказъ. Московскій столъ. 1635 — 1659.|арыгінал = |спасылка =http://starieknigi.info/Knigi/A/Akty_moskovskago_gosudarstva_02_1635-1659.pdf|адказны =Д. Я. Самоквасовъ|выданьне = |месца =[[Санкт-Пецярбург|Санктпетербургъ]]|выдавецтва =Типографія Императорской Академіи наукъ|год =1894|том =2|старонкі =357 — 773|старонак =XLV, 773|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга|аўтар =|частка = |загаловак =Акты Московскаго государства. Изданные Императорскою Академіею наукъ. Разрядный приказъ. Московскій столъ. 1660 — 1664.|арыгінал = |спасылка =http://starieknigi.info/Knigi/A/Akty_moskovskago_gosudarstva_03_1660-1664.pdf|адказны =Д. Я. Самоквасовъ|выданьне = |месца =[[Санкт-Пецярбург|Санктпетербургъ]]|выдавецтва =Типографія Императорской Академіи наукъ|год =1901|том =3|старонкі = |старонак =XXX, 671|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* Заборовский Л. В. Великое княжество Литовское и Россия во время польского Потопа (1655—1656 гг.): Документы, исследование. — М.: «Наука», 1994. — {{ISBN|5-02-010078-1}}.
* Малов А. В. Русско-польская война 1654—1667 гг. — М.: Цейхгауз, 2006 г. {{ISBN|5-94038-111-1}}
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак  = Матеріалы для исторіи московскаго купечества. Томъ 1. Приложеніе 2. Переписные книги Мещанской слободы 1676г.,1684г. |арыгінал = |спасылка =http://elib.shpl.ru/ru/nodes/41331-t-1-pril-2-perepisnye-knigi-meschanskoy-slobody-1676-i-1684-gg-m-1886#mode/inspect/page/26/zoom/4|адказны =сост. Н. А. Найденов |выданьне = |месца = Москва |выдавецтва =Типо-лит. И. Н. Кушнеревъ и К° |год =1886 |том =1. Приложеніе 2|старонкі =|старонак =124 |сэрыя = |isbn = |наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://knihi.com/Hienadz_Sahanovic/Nieviadomaja_vajna_1654-1667.html «Невядомая вайна»]. Кніга [[Генадзь Сагановіч|Генадзя Сагановіча]].

{{Войны Маскоўскай дзяржавы й Расеі з ВКЛ і Рэччу Паспалітай}}
{{Расейска-беларускія бітвы}}
{{Гісторыя Беларусі}}

[[Катэгорыя:Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў| ]]</text>
      <sha1>jgmq9byy1jp3lb65z742uql9i8qu8dn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пагоня</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2929</id>
    <revision>
      <id>2329751</id>
      <parentid>2323121</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T10:57:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Richardkiwi</username>
        <id>50283</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Pahonia. Пагоня (1764-92).jpg]] → [[File:Flag of the Slonim County (1764-92).jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · Pahonia is one of the names of the Coat of arms of Lithuania, however this is not flag of the [[c:w:Grand Duchy of Lithuania|Grand Duchy of Lithuania]]. This is flag of the [[c:w:Slonim|Slonim]] County which was a minor, non-important region in the Grand Duchy of Lithuania. See another flag of the Slonim County [https...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127074" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Пагоня (неадназначнасьць)}}
{{Іншыя значэньні|Герб Беларусі}}
{{Герб
 |назва              = Пагоня
 |арыгінал           = 
 |варыянты_назвы     = 
 |выява              = Coat of Arms of Belarus (1991).svg
 |памер_выявы        = 
 |подпіс_выявы       = Герб Пагоня ўзору 1991 году
 |выява2             = 
 |памер_выявы2       = 
 |подпіс_выявы2      = 
 |вэрсіі             = 
 |першыя_згадкі      = XIII ст.
 |дата_прыняцьця     = XIV ст.&lt;br&gt;1918 г.&lt;br&gt;19 верасьня 1991 г.
 |носьбіт            = 
 |роды               = 
 |кляйнод            = 
 |начэльле           = 
 |прылбіца           = 
 |карона             = 
 |тарча              = 
 |пахолак            = 
 |ордэн              = 
 |пастамэнт          = 
 |дэвіз              = 
 |іншыя              = 
 |выкарыстаньне      = [[Вялікае Княства Літоўскае]] &lt;br&gt; [[Беларуская Народная Рэспубліка]] &lt;br&gt; [[Рэспубліка Беларусь]]
 |аўтар              = 
}}

'''Паго́ня''' — герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref name=&quot;Salanda-2005&quot;&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, які атрымаў статус дзяржаўнага ў час княжаньня [[Вітаўт Вялікі|Вітаўта Вялікага]]{{Зноска|Nasievič|28 сакавіка 1995|Насевіч|старонкі = }}. Традыцыйны [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] [[беларусы|беларусаў]], што ўвасабляе ідэю абароны Бацькаўшчыны&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 31.&lt;/ref&gt;. Дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж (у розныя часы яна мяняла свой колер зь сіняга да залаціста-жоўтага&lt;ref name=&quot;Razauskas&quot;&gt;{{Кніга
|аўтар          = Разаўскас Д.
|частка         = Белы Вершнік з узнятым мячом на чырвоным фоне. Сімволіка герба Вялікага княства Літоўскага
|загаловак      = DRUVIS. Almanach Centru etnakasmalohiji «Kryuja». № 2
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = Пад. рэд. Тодара Кашкурэвіча
|выданьне       = 
|месца          = Менск
|выдавецтва     = 
|год            = 2008
|том            = 
|старонкі       = 137
|старонак       = 242
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 299
}}&lt;/ref&gt;). З асноўных колераў Пагоні — нацыянальных колераў беларусаў — утвараецца [[Бел-чырвона-белы сьцяг|беларускі нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 342, 346.&lt;/ref&gt;.

{{Галерэя
|Назва            = Вытокі Пагоні
|Памер            = 165
|Пазыцыя          = right
|Файл:Bogislaw-I-Duke-of-Pomerania.png|Пячатка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.
|Файл:Nicholas_I_Lord_of_Mecklenburg.png|Пячатка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай I (князь Мэкленбурга)|Мікалая I|ru|Николай I (князь Мекленбурга)}}, валадара [[бодрычы|бодрычаў]], 1189 г.
|Файл:Seal Kazimierz opolski 1226.svg|Пячатка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Казімер I Апольскі|Казімера I Апольскага|uk|Казимир I Опольський}}, 1226 г.
|Файл:Seal of Alexander Nevsky 1236 Avers2.svg|Пячатка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага|be|Аляксандр Яраславіч Неўскі}}. Асабовы бок, па 1236 г. 
|Файл:Печать Дмитрия-Донского 2 Reverse.svg|Пячатка [[Дзьмітры Данскі|Дзьмітрыя Данскога]], XIV ст.
|Файл:Печать Наримунта (Глеба) Полоцкого, 1330.svg|Пячатка [[Нарымонт Гедзімінавіч|Нарымонта]], [[Полацкае княства|князя полацкага]], 1338 г.
|Файл:Lob Печать Лугвена Ольгердовича.svg|Пячатка [[Лугвен]]а, 1395 г.
|Файл:Lob Погоня Сигизмунда Кейстутовича.svg|Коньнік зь пячаткі вялікага князя [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]], 1432 г.
}}

14 траўня 2007 году [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|афіцыйны ўрад Беларусі]] надаў гербу Пагоні [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|статус нематэрыяльнай гістарычна-культурнай каштоўнасьці]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 траўня 2007| url = https://pravo.by/document/?guid=3961&amp;p0=C20700578| копія = https://web.archive.org/web/20210208214246/https://pravo.by/document/?guid=3961&amp;p0=C20700578| дата копіі = 8 лютага 2021| загаловак = Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007 г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусі| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. З 10 красавіка 1990 году варыянт Пагоні («[[Герб Летувы|Віціс]]») — дзяржаўны герб [[Летува|Летувы]].

== Паходжаньне ==
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|180пкс|Пагоня XV ст. з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]{{Заўвага|адна з найстаражытнейшых выяваў, найбольш выразны і каштоўны выяўленчы аўтэнтык эпохі&lt;ref name=&quot;Tryhubovic&quot;&gt;{{артыкул|аўтар = Трыгубовіч В.|загаловак = Сьцяг і герб|арыгінал = |спасылка = http://pahonia-plakat.narod.ru/stvarennie_suczasnaj_pahoni.htm|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210128054605/http://pahonia-plakat.narod.ru/stvarennie_suczasnaj_pahoni.htm|аўтар выданьня = |выданьне = Мастацтва|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 1992|выпуск = |том = |нумар = 8|старонкі = |isbn = }}&lt;/ref&gt;}}]]

На ўзьнікненьне гербу Пагоні і замацаваньне яго на старажытных землях [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўплывала некалькі чыньнікаў, кожны зь якіх паасобку ня быў вызначальным&lt;ref&gt;{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 98.&lt;/ref&gt;:

* Пэўныя ўплывы агульнаэўрапейскай геральдычнай традыцыі адлюстраваньня князя-правадыра на пячатках фэўдальных герархаў ([[Польшча]], [[Чэхія]]&lt;ref&gt;Хорошкевич А. Л. «Конные печати» Александра Невского и традиции средневековой сфрагистики // Князь Александр Невский и его эпоха. — С-Пб., 1995.&lt;/ref&gt;, рыцарскі ордэн [[тампліеры|тампліераў]], конныя пячаткі [[Ноўгарад|наўгародзкага]] князя [[Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага]] і інш.)
* Атаясамленьне гербу Пагоні з постацьцю абаронцы Айчыны і адлюстраваньне жыцьця тагачасных насельнікаў краю, што знаходзіліся пад заўсёднай ваеннай пагрозай.
* Уплыў грэцка-хрысьціянскіх культаў — сьвятых Дзімітрыя Салунскага і [[Сьвяты Юры|Юрыя Пераможцы]], адаптацыя апошніх да мясцовай традыцыі і фармаваньне культу ўласных заступнікаў.
* Спалучэньне і пэрсанафікацыя ў гербе постацяў сьвятых Барыса і Глеба з блізкага мінулага і паганскага [[Ярыла|Ярылы]] з больш глыбокіх пластоў.

Паводле [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], паходжаньне гербу Пагоні сягае ўглыб стагодзьдзяў і мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;/&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў: «''…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „погоня“ (pogonia)''»&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—78.&lt;/ref&gt;.

Галоўнай прычынай трывалага існаваньня і замацаваньня на землях сучаснай Беларусі старажытнай традыцыі народнай пагоні сталі шматлікія войны, распачатыя пераважна суседнімі народамі і княствамі і абумоўленыя геастратэгічным разьмяшчэньнем [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] на скрыжаваньні найважнейшых гандлёвых шляхоў. Ідэя абароны Бацькаўшчыны стала дзяржаваўтваральнай для жыхароў Вялікага Княства Літоўскага і пад уплывам эўрапейскай геральдыкі і рыцарскіх традыцыяў увасобілася ў дзяржаўны сымбаль — герб Пагоню&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery caption=&quot;Пагоня на княскіх пячатках&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Alaksandar Karyjatavič, Pahonia. Аляксандар Карыятавіч, Пагоня (K. Kielisiński, 1375, 1841).jpg|[[Аляксандар Карыятавіч]], 1375 г.
Vitaŭt-Pahonia. Вітаўт-Пагоня (1385).jpg|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]], 1385 г.
Karybut, Pahonia. Карыбут, Пагоня.jpg|[[Карыбут|Карыбут Альгердавіч]], да 1404 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (K. Kielisiński, 1426, 1841).jpg|Вітаўт Вялікі, 1426 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (K. Kielisiński, 1432, 1841).jpg|[[Жыгімонт Кейстутавіч]], да 1440 г.
Alaksandar, Pahonia. Аляксандар, Пагоня (K. Kielisiński, 1501, 1841).jpg|[[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар Ягайлавіч]], {{nowrap|1501 г.}}
Žygimont Stary, Pahonia. Жыгімонт Стары, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|[[Жыгімонт Стары]]
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (K. Kielisiński, 1539, 1841).jpg|[[Жыгімонт Аўгуст]], 1539 г.
&lt;/gallery&gt;

== Назва ==
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1614).jpg|міні|180пкс|Пагоня зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]] выданьня 1614 г.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;]]

Беларуская назва ''Пагоня'' замацавалася за гербам у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, што стала вынікам асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4—5}}&lt;ref name=&quot;Salanda-2005&quot;/&gt;.

Пад гэтай назвай герб апісвалі і тлумачылі ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах першае паловы XVI стагодзьдзя: «''…в гербе муж збройный на коню белом, в полю червоном, меч голый, якбы кого гонючи держал над головою, и есть оттоля названы погоня…''». Назвай ''Пагоня'' карыстаўся і апошні з [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]] — кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]]. У 1562 годзе ён загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з одное стороны два першие слова, которими ся починаеть писати имя нашо господарское, а з другое стороны … герб Погоня''»&lt;ref name=&quot;Salanda-2005&quot;/&gt;. Урэшце, дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|5}} і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Як адзначае [[Аляксей Шаланда]], афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|5}}.

== Выгляд ==
[[Файл:Grunwald Pogoń czerwona.svg|значак|180пкс|Рэканструкцыя выгляду харугвы часоў [[Бітва пад Грунвальдам|бітвы пад Грунвальдам]]]]

Клясычны выгляд гербу Пагоні — гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж (у розныя часы яна мяняла свой колер зь сіняга да залаціста-жоўтага&lt;ref name=&quot;Razauskas&quot;/&gt;).

Асноўныя колеры Пагоні — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — нацыянальныя колеры [[беларусы|беларусаў]], здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Снежана Инанец.| прозьвішча = Инанец| імя = Снежана| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 лістапада 2020| url = https://news.tut.by/society/707492.html| копія = https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html| дата копіі = 16 студзеня 2021| загаловак = Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»| фармат = | назва праекту = Общество| выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. З гэтых колераў нацыянальнага гербу, паводле правілаў [[геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]], утварыўся беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]&lt;ref name=&quot;ehb393&quot;/&gt;.

Кампазыцыя гербу не была аднолькавай: сьпярша вершнік глядзеў у левы (геральдычны) бок, але ад першае паловы XV стагодзьдзя, паводле правілаў эўрапейскай геральдыкі, ён павярнуўся ў правы бок. За часамі Вітаўта пашыралася выява на тарчы вершніка гербу [[Калюмны|Калюмнаў]]{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}. Першая выява Пагоні з шасьціканцовым [[крыж]]ам, ідэнтычным [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжу Эўфрасіньні Полацкай]] — сьвятыні [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]] — зьявілася на гербавай тарчы надмагільля вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Ягайла|Ягайлы]]&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;/&gt;. Хоць пра вытокі гэтага крыжа (так званага «патрыяршага») і выказваліся вельмі супярэчлівыя думкі{{Заўвага|Напрыклад, беларускі геральдыст [[Аляксей Шаланда]] лічыць яго асабістым гербам Ягайлы пад назвай «[[Бойча]]»}}{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}, ён адназначна мае хрысьціянскае (бізантыйскае) паходжаньне. Тым часам тлумачэньне крыжа з Пагоні як сымбалю паганскага бога [[Ярыла|Ярылы]] трэба прызнаць ня толькі бяздовадным, але і сутнасна немагчымым{{Зноска|Nasievič|28 сакавіка 1995|Насевіч|старонкі = }}.

Увогуле, існавалі пяць варыянтаў&lt;ref name=&quot;citou&quot;&gt;{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 144.&lt;/ref&gt; сярэднявечнай Пагоні:
# Клясычная — у чырвоным полі збройны рыцар на белым кані, дзясьніцаю ўздымае голы меч над галавой, на левым плячы тарчу з падвойным залатым крыжам. Конь накрыты трохканцовай гунькаю. На найбольш старажытных каляровых малюнках конская зброя і тарча рыцара — блакітныя.
# Такі ж яздок, але ва ўзьдзетай руцэ дзіда, якую ён рыхтуецца кінуць у ворага.
# Голы (без засьцерагальнага ўзбраеньня) яздок на кані безь сядла, уздымае над галавою меч. Іканаграфія такога варыянту не сустракаецца, але вядомая падобная вэрсія XVII ст. Маскоўскага гербу.
# Малая Пагоня: на тарчы толькі асноўная дэталь гербу — збройная рука з голым мячом. Колер поля чырвоны або залаты. Існуе дзьве адметныя вэрсіі Малой Пагоні.
# Татарская Пагоня: у зялёным полі яздок, які адстрэльваецца з лука ў сваіх сьцігачоў.

Сучасная эталённая выява Пагоні, распрацаваная ў 1991 годзе адмысловай Камісіяй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]], мае пэўныя адметнасьці. Найперш гэта белая тарча з залатым рознаканцовым «патрыяршым» крыжам. Такі няроўнаканцовы крыж паходзіць зь некалькіх гістарычных выяваў гербу (у тым ліку часоў [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]] — пэрыяду росквіту Вялікага Княства Літоўскага) і асацыюецца з вобразам [[Эўфрасіньня Полацкая|Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай]], нябёснай заступніцы Беларусі. Тым часам зьмяшчэньне залатога на белым (мэталу на мэтале, а ня як звычайна, мэталу на эмалі), згодна з правіламі геральдыкі, ёсьць вынятковым і мусіць падкрэсьліваць асаблівую важнасьць гэтага сымбалю&lt;ref name=&quot;Tryhubovic&quot;/&gt;.

&lt;gallery caption=&quot;Варыянты Пагоні часоў Вялікага Княства Літоўскага&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Codex Bergshammar - GDL 2.png|З [[Калюмны|Калюмнамі]] на [[Тарча (дасьпехі)|тарчы]]. Codex Bergshammar, 1440 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (XV).jpg|Зь дзідай і рознаканцовым крыжам на тарчы. Armorial Lyncenich, XV ст.
Pahonia. Пагоня (1544-72).jpg|Бяз тарчы. Касмаграфія {{nowrap|С. Мюнстэра}}, 1544 г.
Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, Pahonia. Статут Вялікага Княства Літоўскага, Пагоня (1588).jpg|[[Трэці статут ВКЛ|Трэці Літоўскі Статут]], 1588 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (A. Guagnini, 1578, 1651) - 2.png|[[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]], 1651 г.
Pahonia. Пагоня (1780-89).jpg|Дзяржаўны герб ВКЛ, {{nowrap|1780-я гг.}} 
Flag of the Slonim County (1764-92).jpg|Вайсковая харугва ВКЛ, 1764—1792 гг.
Pahonia. Пагоня (1794).jpg|Вайсковая харугва ВКЛ з рознаканцовым крыжам на тарчы, 1794 г.
&lt;/gallery&gt;

== Гісторыя ==
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1575).jpg|міні|180пкс|Пагоня з гербоўніка Эразма Комніна 1575 г.]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Герб Пагоня склаўся ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] — у дзяржаве, дзе сфармавалася [[беларусы|беларуская народнасьць]] і дзе старажытная беларуская культура перажывала ўздым і росквіт{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}. Першы пісьмовы ўпамін пра герб Пагоню сустракаецца ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах пад 1278 годам у зьвязку з князем [[Нарымонт]]ам (якога можна атаясаміць з братам або сынам вялікага князя літоўскага [[Трайдзень|Трайдзеня]]):
{{Цытата|Той Наримунт мел герб, або клейнот, рицерства своего таковый, и тым печатовался, Великому князству Литовскому зоставил его, а то такий: в гербе муж збройный, на коню белом, в полю червоном, мечъ голый, яко бы кого гонячи держал над головою, и есть оттоля названый «'''погоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1672) (2).jpg|180пкс|значак|Герб ВКЛ з Маскоўскага тытулярніка 1672 г.]]
[[Густынскі летапіс]] кажа пра ўзьнікненьне гербу Пагоні за часамі вялікага князя літоўскага [[Віцень|Віценя]] (1294—1316)&lt;ref&gt;[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 366.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|А Витен нача княжити над Литвою, измысли себе герб и всему князству Литовскому печать: рыцар збройный на коне з мечем, еже ныне наричут '''Погоня'''.|[[Густынскі летапіс]]{{Заўвага|Густынская летопись // [[ПСРЛ]]. Т. 40. — СПб., 2003.}}}}

Пагоня ўпершыню зьяўляецца{{Зноска|Юргенсон|2003|Юргенсон|старонкі = }} на пячатцы «караля Літвы і Русі» [[Гедзімін]]а (1316—1341){{Зноска|Šałanda|2001|Шаланда|старонкі = }}. Выява гербу крыху адрозьнівалася ад звычайнай: коньнік трымае ў руцэ дзіду, а ня меч. Гэтая пячатка захоўваецца цяпер у гістарычным музэі [[Вільня|Вільні]]. Таксама выява Пагоні ёсьць на пячатцы полацкага князя [[Нарымонт|Глеба (Нарымонта)]], датаванай 1330 годам&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;citou-2010-99&quot;&gt;{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 99.&lt;/ref&gt;. Была Пагоня і на пячатцы вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а, якой ён змацаваў дамову з польскім каралём Казімерам 1366 году (вакол Пагоні — [[старабеларуская мова|рускі]] надпіс)&lt;ref&gt;Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich // Ateneum Wilenskie. R. VII, Z. 3—4, 1930. S. 709—710.&lt;/ref&gt;. На гэтым этапе гербавая пячаць вершніка ўвасабляла сабой сувэрэннага валадара — князя і магла мець пэўныя адрозныя элемэнты: апроч зазначанай вышэй дзіды замест мяча, [[цмок]]а пад капытамі каня і адсутнасьць [[Тарча (геральдыка)|тарчы]] ў вершніка{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1720).jpg|міні|180пкс|Дзяржаўны герб ВКЛ. [[Картуш]], 1720-я гг.]]
У XIV стагодзьдзі выява вершніка разьмясьцілася на тарчы і пачала выкарыстоўвацца як герб на пячатках [[Ягайла|Ягайлы]] (1386 і 1387) і [[Вітаўт]]а (1401). Адылі Пагоня стала дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага. У канцы XIV ст. Пагоня таксама ўжывалася як сымбаль [[пінск]]іх і [[Друцак (горад)|друцкіх]] князёў. Апроч таго, як дынастычны герб яна выкарыстоўвалася княскімі родамі, якія выводзілі сябе ад Гедзіміна ([[Гедзімінавічы|Гедзімінавічамі]]): [[Алелькавічы|Алелькавічамі]], [[Бельскія (род)|Бельскімі]], [[Карэцкія|Карэцкімі]], [[Сангушкі|Сангушкамі]], [[Чартарыйскія|Чартарыйскімі]] ды іншымі&lt;ref name=&quot;Salanda-2005&quot;/&gt;. Увогуле, пераход дынастычнага гербу Пагоні ў новую якасьць зямельнага і дзяржаўнага гербу абумовіла повязь сымбалю з умовамі жыцьця і традыцыямі мясцовых жыхароў. Гэта выявілася адрозьненьнем ад захоўнеэўрапейскага гербу «Рыцар на кані», які пашырыўся ў XI—XIII стагодзьдзях і застаўся толькі сымбалем прыналежнасьці ўладальніка пэўнай пячаткі да вяршыняў фэўдальнай герархіі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 93.&lt;/ref&gt;.

Згодна з Статутамі Вялікага Княства Літоўскага, усе [[места|месты]] і [[мястэчка|мястэчкі]] Літвы мусілі мець пячатку з Пагоняй, якой змацоўваліся гаспадарскія (вялікакняжацкія) позвы да абывацеляў (на [[Жамойць]] гэта правіла не пашыралася). Ніякія іншыя дакумэнты, апрача вялікакняскіх позваў, не маглі змацоўвацца пячаткай з Пагоняй:
{{Цытата|Тежъ мы, господаръ, даемъ подъ геръбомъ того паньства нашого, великого князства литовъского, «'''Погонею'''» печать до кожъдого повету, на которой естъ написани около геръбу имя того повету. А тую печать писаръ земъский присяжный у себе самъ, а не хъто инъшый, ховати маеть, которою печатью и под тытуломъ нашымъ позвы мають быти печатованы и выдаваны. А иные никоторые листы, выписы и сознанья, кроме только самыхъ позвовъ, тою печатю не маеть быть печатованы.|АРТЫКУЛ 12 // [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]]}}

У XV—XVIII стагодзьдзях Пагоню зьмяшчалі на брамах беларускіх местаў і замкаў&lt;ref name=&quot;ehb-392&quot;/&gt;. Гэта знайшло адлюстраваньне ў мескай геральдыцы — сярод іншага, на [[Герб Магілёва|гербе Магілёва]].

Розныя вэрсіі Пагоні сталіся гербамі ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага — [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскага]], [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкага]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] і іншых (апроч [[Жамойць|Жамойці]]). Пры гэтым выявы Пагоні прыпадаюць толькі на [[этнічная тэрыторыя|этнічную тэрыторыю]] [[беларусы|беларусаў]], усе суседнія землі маюць іншыя гербы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 25—26.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 100.&lt;/ref&gt;.

Зь мінімальнымі стылістычнымі зьменамі Пагоня была дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага і часткай гербу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]] да 1795 году, калі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Такім чынам, на працягу больш за 500 гадоў усе этнічна беларускія землі жылі «пад знакам Пагоні», а продкі сучасных беларусаў проста ня ведалі іншай дзяржаўнай эмблемы{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.

&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
&lt;/gallery&gt;

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1776-83).jpg|180пкс|міні|Ротны сьцяг Беларускай гусарскай харугвы]]
Яшчэ па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|захопе ўсходняй часткі Вялікага Княства Літоўскага]] (1772 год) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пастанавілі стварыць Палявы гусарскі беларускі полк. У 1775 годзе яго ўкамлектавалі выхадцамі зь [[Беларуская губэрня|Беларускай губэрні]]. Гэты полк атрымаў у наступным годзе ўласны штандар з гербам, дзе тарча падзялялася на два полі: у горным, залатым, выява чорнага двухгаловага арла, а ў ''«дольнай чырвонай частцы выява Літоўскага ўзброенага ездака на белым кані з узьдзетай шабляй»''. Прыкладна ў той жа час (1870-я гады) утварыўся і Полацкі Мушкетэрскі полк. Ён атрымаў у якасьці гербу на баявы сьцяг расьсечаную тарчу: у правым залатым полі выява паловы чорнага расейскага арла, у левай, чырвонай, — Пагоня. Згодна з указам ад 19 верасьня 1827 году Пагоняй упрыгожваліся сьцягі лейб-гвардыі Гарадзенскага гусарскага палку&lt;ref&gt;[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 368.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Połacak-Viciebsk, Pahonia. Полацак-Віцебск, Пагоня (1857).png|міні|180пкс|«Беларуская» частка ([[Полацак]], [[Віцебск]], [[Амсьціслаў]]) вялікага гербу [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], 1857 г.]]
Герб «Пагоня» знайшоў сваё адлюстраваньне ня толькі на штандарах вайсковых частак, што фармаваліся з ураджэнцаў Беларусі, але і на гербах «беларускіх» ([[Полацкае намесьніцтва]], [[Магілёўскае намесьніцтва]], [[Віцебская губэрня]]) і «літоўскіх» ([[Гарадзенская губэрня]] і [[Віленская губэрня]]) адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Расейскай імпэрыі. Апроч таго, колішні агульнадзяржаўны сымбаль увайшоў у склад гербаў усходніх [[беларусы|беларускіх]] местаў ([[Віцебск]], [[Вяліж]], [[Гарадок]], [[Дзьвінск]], [[Дрыса]], [[Лепель]], [[Магілёў]], [[Невель]], [[Полацак]], [[Себеж]], [[Сураж]], [[Чэрыкаў]]). У кожным з нададзеных расейскімі ўладамі гербаў тарча падзялялася на дзьве часткі: у горнай, паводле геральдычных паняцьцях «панаванай», разьмяшчаўся [[Герб Расеі|двухгаловы арол]], а ў дольнай, «падпарадкаванай» — Пагоня. У канцы 1850-х гадоў Пагоню зьмясьцілі на Вялікім дзяржаўным гербе Расейскай імпэрыі як сымбаль колішніх зямель Вялікага Княства Літоўскага. Увогуле, адлюстраваньне старажытнай Пагоні на беларускіх губэрнскіх, павятовых, мескіх і вайсковых гербах Расейскай імпэрыі канстатавала асэнсаваньне суседнімі народамі тоеснасьці паняцьцяў: геаграфічна-этнічнага — Беларусь, і геральдычнага — Пагоня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 38.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1812 годзе ў адноўленым францускім імпэратарам [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам]] Вялікім Княстве Літоўскім гербам Пагоняй карысталася мясцовая адміністрацыя. У час [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] ён выкарыстоўваўся паўстанцамі з колішняга ВКЛ у якасьці сымбалю змаганьня за аднаўленьне страчанай дзяржаўнасьці{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. У час [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] герб Пагоня ў спалучэньні з польскім «Арлом Белым» стаў сымбалем нацыянальна-вызвольнага змаганьня за дэмакратычную перабудову грамадзтва. Кіраўнік здушэньнем паўстаньня [[Мураўёў-вешальнік]] аддаў распараджэньне аб забароне нашэньня жалобных і рэвалюцыйных знакаў — чорных шапак зь белымі султанамі, спражак з аб’яднаным гербам Польшчы і Літвы.

Такім чынам, герб Пагоня ў XIX стагодзьдзі з аднаго боку быў афіцыйным сымбалем, а зь іншага — неафіцыйным, рэвалюцыйна-дэмакратычным&lt;ref&gt;[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 479.&lt;/ref&gt;. Але ўва ўсіх выпадках ён атаясамліваўся з канкрэтнай тэрыторыяй — тэрыторыяй сучаснай Беларусі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 36.&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[:Шаблён:Губэрні Расейскай імпэрыі на беларускіх землях|«беларускіх» і «літоўскіх» губэрняў і намесьніцтваў Расейскай імпэрыі]]&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1807).jpg|[[Віленская губэрня]], 1807 г.
Coat of arms of Vilna Governorate 1878.svg|Віленская губэрня, 1878 г.
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1800).jpg|[[Віцебская губэрня]], 1800 г.
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1840).jpg|Віцебская губэрня, 1840 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Coat of arms of Vitebsk Governorate 1856.svg|Віцебская губэрня, 1856 г.
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (1802).jpg|[[Гарадзенская губэрня]], да 1845 г.
Mogilev COA (Mogilev Governorate) (1781).png|[[Магілёўская губэрня]], 1781—1796 і 1802—1878 гг.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1781).png|[[Полацкае намесьніцтва]], 1781—1796 гг.
&lt;/gallery&gt;

=== Найноўшы час ===
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Дзяржаўны герб БНР і гербы беларускіх ваяводзтваў, 1918 г.]]
У пачатку XX стагодзьдзя герб Пагоня актыўна выкарыстоўваўся [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускім нацыянальным рухам]]. Ідэю вяртаньня да гістарычна дзяржаўнага сымбалю ў паэтычнай форме выказаў [[Максім Багдановіч]], які ўвосень 1916 году напісаў верш «[[Пагоня (гімн)|Пагоня]]»:
{{Цытата|&lt;poem&gt;Толькі ў сэрцы трывожным пачую
За краіну радзімую жах,
Успомню [[Вострая брама|Вострую Браму]] сьвятую
І ваякаў на грозных канях.

У белай пене праносяцца коні,
Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць,
Старадаўняй Літоўскай Пагоні
Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць!&lt;/poem&gt;}}

[[Файл:Udzielniki Biełaruskaj kanferencyi 1918 hodu.jpg|значак|Удзельнікі [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларускай канфэрэнцыі 1918 году]]]]
У гэты ж час зьявіўся эскіз беларускага нацыянальнага [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]], створаны [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі|Клаўдзіем Дуж-Душэўскім]]{{Зноска|Łatyšonak|2009|Латышонак|303—306}}, які прытрымліваўся геральдычнага прынцыпу пераносу колераў гербу на сьцяг і засьведчыў повязь бел-чырвона-белага сьцяга з Пагоняй: «''Беларусы ''[даўней]'' лічылі сваім дзяржаўным сьцягам белую Пагоню на чырвоным полі''»&lt;ref&gt;Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, У. Міхнюк. — Менск: Энцыклапедыкс, 2001. С. 272.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1920).jpg|значак|Сьцяг [[Слуцкі збройны чын|Першага Слуцкага палку стральцоў БНР]], 1920 г.]]
7 сьнежня 1917 году ў [[Менск]]у пад бел-чырвона-белымі сьцягамі&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Ляшко М.| прозьвішча = Ляшко| імя = М.| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 сьнежня 2017| url = https://nn.by/?c=ar&amp;i=201664| копія = https://web.archive.org/web/20200505012642/https://nn.by/?c=ar&amp;i=201664| дата копіі = 5 траўня 2020| загаловак = На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt; і гербам Пагоняй распачаў сваю працу [[Першы Ўсебеларускі зьезд]] — найважнейшы дзяржаватворчы форум ў найноўшай гісторыі Беларусі, у час якога 1872 дэлегаты ад усіх беларускіх земляў выказаліся за неабходнасьць вольнага дзяржаўнага самавызначэньня краіны{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], ''«Адкрыцьцё Першага Ўсебеларускага кангрэсу было дужа ўрачыстае. Пры дзьвярах будынка стаяла варта Першага Менскага беларускага палку, сцэна была ўпрыгожана нацыянальнымі сьцягамі і гербам Пагоняй»''&lt;ref name=&quot;50 faktau&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|значак|Шыльда [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|Вайскова-дыпляматычнай місіі БНР]], 1921 г.]]
У 1918 годзе Пагоня стала дзяржаўным гербам [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 369.&lt;/ref&gt;, яе выява разьмяшчалася на пячатках беларускіх дзяржаўных установаў. Заснавальнікі БНР лічылі Вялікае Княства Літоўскае адной з гістарычных формаў Беларускай дзяржаўнасьці і такім чынам працягвалі яго геральдычныя традыцыі ў XX стагодзьдзі{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. У 1920 годзе герб Пагоня як беларускі і дзяржаўны выкарыстоўвала кіраўніцтва [[Слуцкае паўстаньне|Слуцкага паўстаньня]]. Таго ж году яго зьмясьцілі на бел-чырвона-белым сьцягу [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]] ў складзе войска [[Летува|Летувы]] (па далучэньні Летувы да СССР сьцяг канфіскаваў [[НКВД]]&lt;ref name=&quot;VexilBNR&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/bnr.htm| загаловак = Сьцягі БНР| фармат = | назва праекту = Vexillographia.ru | выдавец = | дата = 11 верасьня 2010 | мова = ru | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;). Разам з тым выкарыстаньне беларусамі гербу Пагоні ў Летуве не заўсёды віталася: напрыклад, у сьнежні 1919 году дарогаю з [[Бэрлін]]у ў [[Рыга|Рыгу]] на летувіскай граніцы арыштавалі дыпляматычную дэлегацыю БНР з прычыны, паводле пратаколу затрыманьня, знаходжаньня пры мытным аглядзе «блянкаў пашпартоў невядомай нам Беларускай Рэспублікі зь летувіскім гербам на вокладцы»{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.

[[Файл:Flag of Biełaruski Asoby Bataljon u skladzie vojska Letuvy.svg|значак|Сьцяг [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]], 1920 г.]]
[[Файл:Жаўнеры Беларускага асобнага батальёна са сцягам.jpg|значак|Жаўнеры Беларускага асобнага батальёну зь сьцягам, да 1923 г.]]
У 1920 годзе [[летувісы]] ўзялі за герб уласнай незалежнай дзяржавы варыянт гербу Вялікага Княства Літоўскага замест свайго гістарычнага гербу «[[Мядзведзь (герб)|Мядзведзя]]». Каб не выкарыстоўваць беларускай гістарычнай назвы Пагоня, яшчэ ў 1845 годзе летувіская эліта (а менавіта [[Сыманас Даўкантас]]) прыдумала новае слова — «[[Герб Летувы|Віціс]]», якім з 1884 году пачала называць герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;. Такім чынам, прысваеньне літоўскага гербу мусіла падмацаваць прэтэнзіі маладой Летувіскай Рэспублікі на гістарычную пераемнасьць зь Вялікім Княствам Літоўскім. Аднак у 1920—1930-я гады шмат якія дзяржаўныя дзеячы Летувы паказвалі на неадпаведнасьць гэтага гербу менавіта летувіскай гістарычнай традыцыі. У 1935 годзе прэм’ер-міністар Летувіскай Рэспублікі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Тубаліс||lt|Juozas Tūbelis}} афіцыйна прызнаў не-летувіскае паходжаньне Пагоні і паведаміў пра тое, што ідзе праца над стварэньнем новага дзяржаўнага гербу. З усяго відаць, гэтую працу спынілі падзеі 1939—1940 гадоў&lt;ref name=&quot;citou155&quot;&gt;{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 155.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Міхась Скобла.| прозьвішча = Скобла| імя = М.| аўтарlink = Міхась Скобла| суаўтары = | дата публікацыі = 31 студзеня 2008| url = https://www.svaboda.org/a/872644.html| копія = https://web.archive.org/web/20200430215732/https://www.svaboda.org/a/872644.html| дата копіі = 30 красавіка 2020| загаловак = Анатоль Цітоў: «Гербу „Пагоня“ — 730 гадоў»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 373.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Горадня, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1927).jpg|значак|Сябры гуртка [[Таварыства беларускай школы]] ў Горадні, 1927 г.]]
[[Файл:Mir, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Мір, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1930).jpg|значак|Сябры гуртка ТБШ у [[Мір (Гарадзенская вобласьць)|Міры]], 1930 г.]]
[[Файл:Vilnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Вільня, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1931).jpg|значак|Хор [[Беларускі студэнцкі саюз|Беларускага студэнцкага саюзу]] пры [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] на чале з [[Рыгор Шырма|Рыгорам Шырмам]] і з удзелам [[Міхась Забэйда-Суміцкі|Міхася Забэйды-Суміцкага]], 1931 г.]]
У міжваенны час Пагоня ўжывалася ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] на гербах Віленскага, Палескага, Падляскага і Наваградзкага ваяводзтваў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]. Адначасна гэты герб разам зь бел-чырвона-белым сьцягам актыўна выкарыстоўваўся беларускім нацыянальна-вызвольных рухам: як палітычнымі партыямі, так і непалітычнымі арганізацыямі ([[Таварыства беларускай школы]]). Беларуская нацыянальная сымболіка ўжывалася ва ўсіх беларускіх школах і гімназіях, на мітынгах працоўных, беларускім студэнцтвам&lt;ref name=&quot;ehb393&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 393.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[БССР]] герб Пагоня трапіў пад негалосную забарону, хоць яшчэ ў 1933 годзе азначаўся ў афіцыйным друку разам з вытворным бел-чырвона-белым сьцягам менавіта як ''дзяржаўныя'' герб і сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі (хоць і ў [[«Нацдэмаўшчына»|«антынацдэмаўскім»]] кантэксьце)&lt;ref&gt;Вольскі В. Аб рэцыдывах нацыянал-дэмакратызму ў творчасьці мастака Мініна // Мастацтва і рэвалюцыя. № 1—2, 1933. С. 6.&lt;/ref&gt;.

У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] герб Пагоня разам зь іншымі нацыянальнымі сымбалямі вярнуў да ўжытку калябарацыйны беларускі ўрад ([[Беларуская Цэнтральная Рада]]). Але, як сьведчыць распараджэньне Райхсміністра па акупаваных усходніх тэрыторыях ад 14 чэрвеня 1944 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;, гэтае выкарыстаньне было ''неафіцыйным'' да апошніх дзён нямецкае акупацыі. Шырока вядомае распараджэньне, нібы падпісанае гаўляйтэрам Беларусі [[Вільгельм Кубэ|Вільгельмам Кубэ]] і надрукаванае 27 чэрвеня 1942 году ў газэце «[[Раніца (Бэрлін)|Раніца]]», аб дазволе карыстацца гербам Пагоняй і бел-чырвона-белым сьцягам побач зь нямецкай сымболікай «пры сьвяткаваньнях або для абазначэньня беларускай нацыянальнасьці», выявіўся, паводле вынікаў пазьнейшых дасьледаваньняў, тагачаснай дэзынфармацыяй, вінаватых у якой улады [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] так і не знайшлі&lt;ref name=&quot;citou155&quot;/&gt;.

[[Файл:Belarusian Passport (cover).jpg|міні|[[Пашпарт грамадзяніна Рэспублікі Беларусь|Пашпарт грамадзяніна Беларусі]] ўзору 1993—1996 гг.]]

Па вайне ў [[СССР]] працягвала дзейнічаць фактычная забарона на беларускую нацыянальную сымболіку. 25 сакавіка 1946 году дзеля цырымоніі прыняцьця прысягі сяброў [[Саюз беларускіх патрыётаў|Саюзу беларускіх патрыётаў]] на вернасьць [[Беларусь|Беларусі]] дзяячка нацыянальна-вызвольнага руху [[Алеся Фурс]] намалявала Пагоню, за што савецкія ўлады выраклі яе да 25 гадоў [[ГУЛАГ|савецкіх канцэнтрацыйных лягераў]]. У 1960—1970-я гады гістарычную нацыянальную сымболіку выкарыстоўвалі інтэлектуалы-гуманітары [[Акадэмічны асяродак|Акадэмічнага асяродку]], разгромленага [[КГБ]] у 1974—1975 гадох, і мастакі-дысыдэнты з творчага кола [[На Паддашку]], якія ў 1980 годзе падрыхтавалі і пашырылі паштоўкі і плякат з выявамі Пагоні (адну з гэтых паштовак аўтарства [[Яўген Кулік|Яўгена Куліка]] перавыдалі за мяжой, што стала маніфэстацыяй сьвету беларускага нацыянальна-вызвольнага руху{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}). Тым часам беларускую нацыянальную сымболіку, у тым ліку і Пагоню, актыўна выкарыстоўвала [[беларуская дыяспара]] па-за межамі СССР.

З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР выкарыстаньне нацыянальнай гістарычнай сымболікі ў Беларусі пачало набываць масавы характар{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Гэтаму спрыялі моладзевыя нефармальныя гістарычна-культурныя аб’яднаньні і клюбы («[[Талака (таварыства)|Талака]]», «Паходня», «Узгор’е» і іншых), [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускі Народны Фронт]] і іншыя партыі дэмакратычнага кірунку. А напярэдадні распаду СССР герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі нацыянальнага адраджэньня Беларусі{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Тым часам савецкія ўлады працягвалі перасьлед беларусаў (асабліва ў правінцыі) за выкарыстаньне нацыянальных гербу і сьцяга{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.

Вяртаньне ў масавую сьвядомасьць жыхароў Беларусі гербу Пагоні і бел-чырвона-белага сьцяга як нацыянальных сымбаляў беларусаў адбылося ў 1990 годзе разам з прыняцьцем [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]]. Тады ж Міністэрства сувязі выдала мільённым накладам паштовы канвэрт з выявай Пагоні на фоне бел-чырвона-белага сьцяга, а кіраўнік [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] ўрачыста асьвяціў беларускі нацыянальны сьцяг у [[Полацак|Полацку]]&lt;ref name=&quot;Kupava&quot;&gt;{{артыкул|аўтар = Скобла М.|загаловак = Мікола Купава: «Бел-чырвона-белы сцяг непадсудны, гэта прызнаны народам нацыянальны сімвал»|арыгінал = |спасылка = https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210223194338/https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html|аўтар выданьня = |выданьне = [[Народная Воля]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2 лютага 2021|выпуск = |том = |нумар = 8|старонкі = 2|isbn = }}&lt;/ref&gt;. У 1991 годзе пад беларускай нацыянальнай сымболікай прайшлі красавіцкія і травенскія [[страйк]]і працоўных Беларусі, якія адыгралі важную ролю ў крушэньні [[таталітарызм]]у ў краіне&lt;ref name=&quot;ehb393&quot;/&gt;. А 19 верасьня 1991 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]] прыняў законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь». Дзяржаўным гербам Беларусі стаў старажытны беларускі герб Пагоня, Дзяржаўным сьцягам Беларусі — бел-чырвона-белы сьцяг&lt;ref name=&quot;ehb393&quot;/&gt;. У заканадаўчым актах аб Дзяржаўнай сымболіцы Беларусі зазначалася, што герб Пагоня ''адлюстроўвае гістарычны шлях беларускага народа, шматвекавое існаваньне і разьвіцьцё яго дзяржаўнасьці''{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. Распрацоўкай эталёнаў дзяржаўнай сымболікі займалася адмысловая Камісія пры Прэзыдыюме Вярхоўнага Савету, у якую ўвайшло больш за 20 чалавек: вядомыя гісторыкі, мастакі, дызайнэры, мастацтвазнаўцы (кіраўнік — дэпутат [[Алег Трусаў]])&lt;ref name=&quot;50 faktau&quot;/&gt;. Неўзабаве герб Пагоню ўпершыню ўзьнялі як сымбаль незалежнай Беларусі над усімі прадстаўніцтвамі краіны за мяжой, а ў 1994 годзе каманда Беларусі ўпершыню выступіла пад нацыянальнымі сымбалямі на [[Зімовыя Алімпійскія гульні 1994 году|Алімпійскіх гульнях]]{{Зноска|Рудак|22—29 жніўня 2020|Рудак А.}}. 20 ліпеня 1994 году пад Пагоняй і бел-чырвона-белым сьцягам адбылася інаўгурацыя першага прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]].

У лютым 1995 году Лукашэнка заявіў пра намер правесьці рэфэрэндум, што стала сьведчаньнем аднаўленьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] з мэтай атрымаць падтрымку і грошы [[Расея|Расеі]]&lt;ref name=&quot;NN-2020&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 лістапада 2020| url = https://nn.by/?c=ar&amp;i=262559| копія = https://web.archive.org/web/20201121225512/https://nashaniva.by/?c=ar&amp;i=262559| дата копіі = 21 лістапада 2020| загаловак = Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ| фармат = | назва праекту = Гісторыя| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Зьмяненьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі Беларусі разьлічвалася як мэтанакіраваны ўдар па галоўных палітычных апанэнтах ([[Апазыцыя БНФ]]) і мусіла ўмацаваць яго асабістую ўладу&lt;ref name=&quot;Marcinovic&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Мартинович Д.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14.05.2020| url = https://news.tut.by/culture/684354.html| копія = https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html| дата копіі = 22 чэрвеня 2020| загаловак = Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. На думку гісторыка [[Алег Трусаў|Алега Трусава]], дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня, ініцыятыва рэфэрэндуму негалосна ішла ад саміх уладаў Расеі&lt;ref name=&quot;Naviny.by&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Гуштын А.| прозьвішча = Гуштын| імя = Адар’я| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14.05.2015| url = https://naviny.online/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882| копія = https://web.archive.org/web/20210304195235/https://naviny.online/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882| дата копіі = 4 сакавіка 2021| загаловак = Рэферэндум-1995. Антыгероі беларускай мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Naviny.by]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;, якія імкнуліся рэанімаваць [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;. Таксама выказвалася меркаваньне, што правядзеньне рэфэрэндуму абумовіла жаданьне Лукашэнкі набыць папулярнасьць у Расеі з наступнай мэтай стаць прэзыдэнтам Расеі&lt;ref&gt;Олегов А. Лукашенко метит в президенты России // Огонёк. № 43, 27 октября 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. Паводле дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня [[Сяргей Навумчык|Сяргея Навумчыка]], падобны плян агучваў кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі [[Леанід Сініцын]], [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 24.&lt;/ref&gt;, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі&lt;ref name=&quot;Navumcyk_18.04.2014&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Навумчык С.| прозьвішча = Навумчык| імя = Сяргей| аўтарlink = Сяргей Навумчык| суаўтары = | дата публікацыі = 18 красавіка 2014| url = https://www.svaboda.org/a/25354832.html| копія = https://web.archive.org/web/20201127203055/https://www.svaboda.org/a/25354832.html| дата копіі = 27 лістапада 2020| загаловак = «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt; і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Соўсь Г.| прозьвішча = Соўсь| імя = Г.| аўтарlink = Ганна Соўсь| суаўтары = | дата публікацыі = 12 кастрычніка 2019| url = https://www.svaboda.org/a/30211729.html| копія = https://web.archive.org/web/20210127201433/https://www.svaboda.org/a/30211729.html| дата копіі = 27 студзеня 2021| загаловак = Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Ён жа, паводле неаднаразовых уласных прызнаньняў&lt;ref name=&quot;Marcinovic&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 65.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Толкачева Е.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 12.05.2019| url = https://news.tut.by/economics/637111.html| копія = https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html| дата копіі = 12 красавіка 2020| загаловак = «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;, стварыў прапанаваныя на рэфэрэндум сымбалі, за аснову якіх узяў [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяг]] і [[герб Беларускай ССР|герб]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Як Сініцын апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]&lt;ref name=&quot;Navumcyk_18.04.2014&quot;/&gt;:
{{Цытата|Справа ж не ў [[Геральдыка|геральдыцы]]. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.}}

Паводле сьведчаньня Сініцына, праца над новай сымболікай вялася з 21 сакавіка, пры гэтым дэпутаты атрымалі эскізы сьцяга і гербу ўжо 23 сакавіка. Як мяркуе Сяргей Навумчык, хуткае (за два дні) стварэньне прапанаванай Лукашэнкам сымболікі сьведчыла пра тое, што галоўнай мэтай рэфэрэндуму было ня столькі ўвядзеньне нейкай канкрэтнай сымболікі (якая разглядалася як часовая — да ліквідацыі незалежнасьці Беларусі), колькі зьнішчэньне дзяржаўнага статусу бел-чырвона-белага сьцяга і Пагоні&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 66.&lt;/ref&gt;.

Праведзены 14 траўня 1995 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]] супярэчыў [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі]] і заканадаўству Беларусі, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня&lt;ref name=&quot;Navumcyk&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Навумчык С.| прозьвішча = Навумчык| імя = С.| аўтарlink = Сяргей Навумчык| суаўтары = | дата публікацыі = 12 траўня 2019| url = https://www.svaboda.org/a/27734568.html| копія = https://web.archive.org/web/20210126205154/https://www.svaboda.org/a/27734568.html| дата копіі = 26 студзеня 2021| загаловак = Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Яму папярэднічала [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|зьбіцьцё дэпутатаў у будынку парлямэнту]], якое выявілася сілавой дэманстрацыяй усталяваньня [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму ў Беларусі]].

7 чэрвеня 1995 году Лукашэнка выдаў указы № 213 «Аб зацьверджаньні эталёну Дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь і Палажэньня аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 7 чэрвеня 1995| url = http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num2/1d2088.html| копія = https://web.archive.org/web/20210117194500/http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num2/1d2088.html| дата копіі = 17 студзеня 2021| загаловак = Об утверждении эталона Государственного герба Республики Беларусь и Положения о Государственном гербе Республики Беларусь| фармат = | назва праекту = Право. Законодательство Республики Беларусь| выдавец = Валер Леванеўскі| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt; і № 214 «Аб зацьверджаньні Палажэньня аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 7 чэрвеня 1995| url = https://geraldika.ru/s/9223| копія = https://web.archive.org/web/20200804165356/https://geraldika.ru/s/9223| дата копіі = 4 жніўня 2020| загаловак = Об утверждении Положения о Государственном флаге Республики Беларусь| фармат = | назва праекту = Геральдика.Ру| выдавец = | дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt; дзеля фармальнага замацаваньня сымболікі рэжыму на заканадаўчым узроўні. Пры гэтым герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам трапіў пад негалосную забарону{{Зноска|Łatyšonak|2009|Латышонак|303—306}}. Нягледзячы на яе, у Беларусі гэтым гербам як нацыянальным працягвалі карыстацца апазыцыйныя да рэжыму Лукашэнкі беларускія арганізацыі. Апроч таго, герб Пагоня актыўна выкарыстоўваўся ў спартовых і культурных імпрэзах па-за межамі краіны&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Зьміцер Панкавец.| прозьвішча = Панкавец| імя = Зьміцер| аўтарlink = Зьміцер Панкавец| суаўтары = | дата публікацыі = 8 верасьня 2008| url = https://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=19755| копія = https://web.archive.org/web/20201128084414/https://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=19755| дата копіі = 28 лістапада 2020| загаловак = «Тры чарапахі» замест «Кацюшы»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Марина Рахлей.| прозьвішча = Рахлей| імя = Марина| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27.08.2007| url = http://naviny.by/rubrics/culture/2007/08/27/ic_articles_117_152457/| копія = https://web.archive.org/web/20210225075249/https://naviny.online/rubrics/culture/2007/08/27/ic_articles_117_152457| дата копіі = 25 лютага 2021| загаловак = Слушать хорошую музыку стоит вместе!| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://naviny.by Белорусские новости]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;, а таксама беларускімі эмігранцкімі арганізацыямі.

У 2007 годзе герб Пагоню ўлучылі ў [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|дзяржаўны сьпіс нематэрыяльных гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]], а ў 2009 годзе Пагоня стала афіцыйным гербам [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]].

[[Файл:Flag of Belarus (1918, 1991–1995) with historic coat of arms.png|значак|Бел-чырвона-белы сьцяг з гербам Пагоняй, які выкарыстоўваецца ў час [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]]]
У 2020 годзе герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыяў выбараў, гвалту і беззаконьня ў Беларусі]]&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар = [[Андрэй Катлярчук|Kotljarchuk A.]]|загаловак = The Flag Revolution. Understanding the political symbols of Belarus|арыгінал = |спасылка = http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20201225192118/http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/|аўтар выданьня = |выданьне = Baltic Worlds|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2020|выпуск = |том = |нумар = 4|старонкі = |isbn = }}&lt;/ref&gt;. У гэты ж час адзначаюцца шматлікія выпадкі рэпрэсіяў (арыштаў і штрафаў) з боку рэжыму Лукашэнкі да грамадзянаў Беларусі за выкарыстаньне гербу Пагоні&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 18 лютага 2021| url = https://nn.by/?c=ar&amp;i=268598| копія = https://web.archive.org/web/20210619051328/https://nn.by/?c=ar&amp;i=268598| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = Праваабаронцу арыштавалі на 12 сутак. Барэльеф з «Пагоняй» на яго доме, які вісеў там 8 год, сёння палічылі пікетам| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 26 сакавіка 2021| url = https://www.svaboda.org/a/31171051.html| копія = https://web.archive.org/web/20210619051310/https://www.svaboda.org/a/31171051.html| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = Жанчыну арыштавалі, бо на машыне, якая яе падвозіла, была налепка «Пагоні»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 29 сакавіка 2021| url = https://nn.by/?c=ar&amp;i=270564| копія = https://web.archive.org/web/20210619051458/https://nn.by/?c=ar&amp;i=270564| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = У аграгарадку Малеч за «Пагоню» на балконе затрымалі кіроўцу саўгаса| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 30 сакавіка 2021| url = https://nn.by/?c=ar&amp;i=270642| копія = https://web.archive.org/web/20210619051358/https://nn.by/?c=ar&amp;i=270642| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = Жыхар Бабруйска, якому далі 15 сутак за налепку з «Пагоняй» на аўто, чацвёрты дзень трымае галадоўку| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 17 красавіка 2021| url = https://www.svaboda.org/a/31208796.html| копія = https://web.archive.org/web/20210421191758/https://www.svaboda.org/a/31208796.html| дата копіі = 21 красавіка 2021| загаловак = Жыхара Шчомысьліцы затрымалі за флюгер з «Пагоняй»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 23 сакавіка 2021| url = https://www.svaboda.org/a/31165174.html| копія = https://web.archive.org/web/20210614180847/https://www.svaboda.org/a/31165174.html| дата копіі = 14 чэрвеня 2021| загаловак = Шматдзетную маці аштрафавалі на 2900 рублёў за Пагоню на акне| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Тацяна Смоткіна.| прозьвішча = Смоткіна| імя = Тацяна| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 1 красавіка 2021| url = https://www.racyja.com/hramadstva/glybachanina-alyaksandra-shelepenya-asht/| копія = https://web.archive.org/web/20210614182355/https://www.racyja.com/hramadstva/glybachanina-alyaksandra-shelepenya-asht/| дата копіі = 14 чэрвеня 2021| загаловак = Глыбачаніна Аляксандра Шэлепня аштрафавалі за герб „Пагоня” на балконе| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Беларускае Радыё Рацыя]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]] выдаліла артыкул пра герб Пагоню (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}&lt;/ref&gt;.

== Сучаснае афіцыйнае выкарыстаньне ==
Пагоня прысутнічае на эмблемах некалькіх беларускіх грамадзкіх аб’яднаньняў:
* [[Партыя БНФ]];
* [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ]];
* [[Згуртаваньне Беларусаў Сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне Беларусаў Сьвету «Бацькаўшчына»]];
* [[Беларускі Хельсынскі камітэт]].

[[Файл:COA Pahonia in Fürstenzug.jpg|міні|Выява Пагоні часоў ВКЛ на пано «[[Шэсьце князёў]]» у [[Дрэздэн]]е]]
Пагоню маюць у сваім складзе сучасныя гербы наступных населеных пунктаў:
* [[Файл:POL Białystok COA.svg|20пкс]] [[Беласток]]
* [[Файл:POL Brańsk COA.svg|20пкс]] [[Бранск (Польшча)|Бранск]]
* [[Файл:Coat of Arms of Velizh.png|20пкс]] [[Вяліж]]
* [[Файл:Coat of Arms of Vierchniadzvinsk, Belarus.svg|20пкс]] [[Дрыса]]
* [[Файл:Coat of arms of Iziaslav.png|20пкс]] [[Заслаў (Украіна)|Заслаў]]
* [[Файл:Coat of Arms of Lepiel, Belarus.svg|20пкс]] [[Лепель]]
* [[Файл:BIA Lipniszki COA.png|20пкс]] [[Ліпнішкі]]
* [[Файл:Coat of Arms of Mahiloŭ.svg|20пкс]] [[Магілёў]]
* [[Файл:Coat of Arms of Nevel (Pskov oblast).png|20пкс]] [[Невель]]
* [[Файл:Puławy herb.svg|20пкс]] [[Пулавы]]
* [[Файл:Coat of Arms of Rečyca, Belarus.svg|20пкс]] [[Рэчыца]]
* [[Файл:Coat of Arms of Sebezh.png|20пкс]] [[Себеж]]
* [[Файл:Herb Siedlce.svg|20пкс]] [[Седльцы]]

Наступныя адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі маюць Пагоню ў складзе сваіх сучасных гербаў:
* [[Файл:Bialski_pow.png|20пкс]] [[Бельскі павет (Люблінскае ваяводзтва)|Бельскі павет]]
* [[Файл:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20пкс]] [[Віцебская вобласьць]]
* [[Файл:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20пкс]] [[Гомельская вобласьць]]
* [[Файл:POL województwo podlaskie COA.svg|20пкс]] [[Падляскае ваяводзтва]]
* [[Файл:Coat of Arms of Zhytomyr Oblast.svg|20пкс]] [[Жытомірская вобласьць]]
* [[Файл:POL powiat siemiatycki COA.svg|20пкс]] [[Сямяціцкі павет]]

Таксама вэрсія Пагоні ёсьць [[Герб Летувы|гербам Летувы]].

Апроч гэтага, стылізаваная выява Пагоні як гербу [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] прысутнічае на найбольшым у сьвеце парцалянавым [[пано]] «[[Шэсьце князёў]]» у [[Дрэздэн]]е.

== Галерэя ==

=== XIV—XV стагодзьдзі ===
&lt;gallery caption=&quot;Пагоня ў XIV—XV стагодзьдзях&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Kobrynski, Pahonia. Кобрынскі, Пагоня (1387).jpg|Пячатка князёў Кобрынскіх, 1387 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1841).jpg|Пячаткі Вітаўта Вялікага
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1416).jpg|Герб Вітаўта, 1416 г. 
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (1416).jpg|Герб Ягайлы, 1416 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1443).jpg|Пахаваньне Вітаўта Вялікага, 1443 г.
Žygimont Karybutavič, Pahonia. Жыгімонт Карыбутавіч, Пагоня.jpg|Уваход Жыгімонта Карыбутавіча ў Прагу, {{nowrap|1443 г.}}
Pahonia. Пагоня (1460-64).jpg|Chronik des Konstanzer Konzils, 1460—1464 гг.
Lithuanian Vytis (Waykimas) from the Bavarian State Library (1475).jpg|Wappen besonders von deutschen Geshlchtern, {{nowrap|1475 г.}}
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1475).jpg|Wernigeroder Wappenbuch, 1475 г.
Pahonia. Пагоня (1480) (2).jpg|Das Wappenbuch Conrads von Grünenberg, 1480 г.
Pahonia. Пагоня (1480).jpg|Das Wappenbuch Conrads von Grünenberg, 1480 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1483) (3).jpg|Герб Вітаўта, 1483 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1483).jpg|Герб Вітаўта, 1483 г.
Bona Sforza, Pahonia. Бона Сфорца, Пагоня (1492) (2).jpg|З вокладкі малітоўніка [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]], 1492 г.
Bona Sforza, Pahonia. Бона Сфорца, Пагоня (1492).jpg |З вокладкі малітоўніка Боны Сфорцы, 1492 г.
Pahonia. Пагоня (1401-1500).jpg|Armorial général, XV ст.
&lt;/gallery&gt;

=== XVI стагодзьдзе ===
&lt;gallery caption=&quot;Пагоня ў XVI стагодзьдзі&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1530).jpg|Sammelband mehrerer Wappenbücher, 1530 г.
Pahonia. Пагоня (1530) (3).jpg|Sammelband mehrerer Wappenbücher, 1530 г.
Pahonia. Пагоня (1531).jpg|З Лаўрэнцьеўскага сьпісу Літоўскага Статуту, 1531 г.
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (1552).jpg|Герб вялікага князя Жыгімонта Аўгуста. Пруская хроніка, 1552 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1555) (2).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (1).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (3).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (4).jpg|З габэлену, 1555 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1555).jpg|1555 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1555).jpg|Герб Віленскай зямлі, {{nowrap|1555 г.}}
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1555).jpg|Герб Троцкай зямлі, 1555 г.
Jan z knižataŭ litoŭskich, Pahonia. Ян з княжатаў літоўскіх, Пагоня (1555).jpg|Герб [[Ян з княжатаў літоўскіх|Яна з княжатаў літоўскіх]], 1555 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pavał Halšanski, Pahonia. Павал Гальшанскі, Пагоня (1555).jpg|Герб [[Павал Гальшанскі|Паўла Гальшанскага]], 1555 г.
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (1571).jpg|Герб Жыгімонта Аўгуста, 1571 г.
Pahonia. Пагоня (1572).jpg|1572 г.
Pahonia. Пагоня (1574).jpg|Goniec cnothy, 1574 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1579).jpg|1579 г.
Stefan Batory, Pahonia. Стэфан Баторы, Пагоня (1583).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]], 1583 г.
Pahonia. Пагоня (1586).jpg|Großes Wappenbuch, 1586 г.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1586).jpg|Герб Полацкага ваяводзтва, 1586 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1586).jpg|Герб Падляскага ваяводзтва, 1586 г.
Volyn, Pahonia. Волинь, Пагоня (1586).jpg|Герб Валынскага ваяводзтва, 1586 г.
Pahonia. Пагоня (1593).jpg|З казаньня на пахаваньні [[Ян Сямён Алелькавіч|Яна Сямёна Алелькавіча]], 1593 г.
Pahonia. Пагоня (1600).jpg|1600 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (XVI) (3).jpg|Зь нямецкага рукапіснага гербоўніка
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (XVI).jpg|Троцкая харугва
Pahonia. Пагоня (XVI).jpg|З Прускай хронікі
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (XVI).jpg|Герб Віцебскага ваяводзтва
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (XVI).jpg|Пячатка Віленскага ўнівэрсытэту
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (XVI).jpg|Герб Вітаўта Вялікага
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (XVI).jpg|Герб Ягайлы 
Žygimont Stary. Жыгімонт Стары (XVI).jpg|Жыгімонт Стары
&lt;/gallery&gt;

=== XVII стагодзьдзе ===
&lt;gallery caption=&quot;Пагоня ў XVII стагодзьдзі&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1604).jpg|Le blason des armoiries, {{nowrap|1604 г.}}
Mahiloŭ, Pahonia. Магілёў, Пагоня (1661, 1780-89).jpg|Герб Магілёва, 1661 г.
Pahonia. Пагоня (1672).jpg|Герб ВКЛ з Маскоўскага Тытулярніка, 1672 г.
Pahonia. Пагоня (1672) (5).jpg|Герб ВКЛ з Маскоўскага Тытулярніка, 1672 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672).jpg|Герб Амсьціслаўскага княства, 1672 г.
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672) (2).jpg|Герб Амсьціслаўскага княства, 1672 г. 
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672).jpg|Герб Віцебскага княства, 1672 г.
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672) .jpg|Герб Віцебскага княства, 1672 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672).jpg|Герб Полацкага княства, 1672 г.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672) (2).jpg|Герб Полацкага княства, 1672 г.
Alaksandra Tyškievič (Čartaryjskaja), Pahonia. Аляксандра Тышкевіч (Чартарыйская), Пагоня (1670-79).jpg|Фрагмэнт партрэта Аляксандры Тышкевіч з князёў Чартарыйскіх, {{nowrap|1670-я гг.}}
Jan Sabieski, Pahonia. Ян Сабескі, Пагоня (1677).jpg|З дакумэнта Яна Сабескага, 1677 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (XVII).jpg|Гарадзенская харугва
Raman Sanguška, Pahonia. Раман Сангушка, Пагоня (XVII) (2).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Раман Сангушка|Рамана Сангушкі]]
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (XVII).jpg|Фрагмэнт партрэта Ягайлы
Fiodar Karyjatavič, Pahonia. Фёдар Карыятавіч, Пагоня (1799).jpg|Фёдар Карыятавіч у вобразе вершніка
&lt;/gallery&gt;

=== XVIII стагодзьдзе ===
&lt;gallery caption=&quot;Пагоня ў XVIII стагодзьдзі&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Aŭgust Mocny, Pahonia. Аўгуст Моцны, Пагоня (1702).jpg|Харугва [[Аўгуст Моцны|Аўгуста Моцнага]], 1702 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1707).jpg|Герб [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], 1707 г.
Pahonia. Пагоня (1715).jpg|1715 г.
Pahonia. Пагоня (1718).jpg|Штандар пяхоты ВКЛ, {{nowrap|1718 г.}}
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Słonim, Pahonia. Слонім, Пагоня (1747).jpg|[[Слонімскі павет|Слонімская]] харугва, 1747 г.
Michał Servacy Višniaviecki, Pahonia. Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, Пагоня (1750).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Сэрвацыя Вішнявецкага]], 1750 г.
Pahonia. Пагоня (1760).jpg|Kuryer Litewski, 1760 г.
Vasil Tyškievič, Laliva-Pahonia. Васіль Тышкевіч, Ляліва-Пагоня (1794).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Васіль Тышкевіч|Васіля Тышкевіча]], 1760 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1764).jpg|Газэта Віленская, 1764 г.
Sanguška, Pahonia. Сангушка, Пагоня (1780).jpg|З сэрвізу князёў [[Сангушкі|Сангушак]], 1780 г.
Pahonia. Пагоня (1780-89) (2).jpg|Расейская выява з [[Васьміканцовы крыж|укосным крыжам]], 1780-я гг.
Čartaryjski, Pahonia. Чартарыйскі, Пагоня (1785).jpg|З дакумэнта князёў [[Чартарыйскія|Чартарыйскіх]], 1785 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (F. Reilly, 1793).jpg|Дзяржаўны герб, 1793 г.
Lipniški, Pahonia. Ліпнішкі, Пагоня (1792).jpg|[[Герб Ліпнішак]], 1792 г.
Ašmiany, Pahonia. Ашмяны, Пагоня (1796).jpg|Пячатка [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]], 1796 г.
Słonim, Pahonia. Слонім, Пагоня (XVIII).jpg|Знак Слонімскай паштовай станцыі
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Raman Sanguška, Pahonia. Раман Сангушка, Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Раман Сангушка|Рамана Сангушкі]] (з рознаканцовым крыжам на трачы)
Vasil Tyškievič, Laliva-Pahonia. Васіль Тышкевіч, Ляліва-Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта Васіля Тышкевіча
Vasil Tyškievič, Pahonia. Васіль Тышкевіч, Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта Васіля Тышкевіча
Pahonia - Пагоня, Lithuanian (Belarusian) Coat of Arms.jpg|кан. XVIII ст.
&lt;/gallery&gt;

=== XIX стагодзьдзе ===
&lt;gallery caption=&quot;Пагоня ў XIX стагодзьдзі&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Ašmiany, Pahonia. Ашмяны, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Ашмянаў, 1840-я гг.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Вільні, 1840-я гг.
Lida, Pahonia. Ліда, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Ліды, 1840-я гг.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1840).png|Герб Полацку, 1840-я гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Rečyca, Pahonia. Рэчыца, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Рэчыцы, 1840-я гг.
Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Слуцку, 1840-я гг.
Śvianciany, Pahonia. Сьвянцяны, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Сьвянцянаў, 1840-я гг.
Biełastok, Pahonia. Беласток, Пагоня (1843).jpg|Герб Беластоцкай вобласьці, 1843 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1843).jpg|Герб Віцебску, 1843 г.
Vialiž, Pahonia. Вяліж, Пагоня (1843).jpg|Герб Вяліжу, 1843 г.
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (1843).jpg|Герб Гарадзенскай губэрні, 1843 г.
Haradok, Pahonia. Гарадок, Пагоня (1843).jpg|Герб Гарадку, 1843 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Drysa, Pahonia. Дрыса, Пагоня (1843).jpg|Герб Дрысы, 1843 г.
Dynaburg, Pahonia. Дынабург, Пагоня (1843).jpg|Герб Дынабургу, 1843 г.
Lucyn, Pahonia. Люцын, Пагоня (1843).jpg|Герб Люцына, 1843 г. 
Mahiloŭ, Pahonia. Магілёў, Пагоня (1843).jpg|Герб Магілёва, 1843 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Nieviel, Pahonia. Невель, Пагоня (1843).jpg|Герб Невелю, 1843 г. 
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1843).jpg|Герб Полацку, 1843 г.
Režyca, Pahonia. Рэжыца, Пагоня (1843).jpg|Герб Рэжыцы, 1843 г.
Siebiež, Pahonia. Себеж, Пагоня (1843).jpg|Герб Себежу, 1843 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1843).jpg|Герб Слуцку, 1843 г. 
Suraž, Pahonia. Сураж, Пагоня (1843).jpg|Герб Суражу, 1843 г. 
Čerykaŭ, Pahonia. Чэрыкаў, Пагоня (1843).jpg|Герб Чэрыкава, 1843 г.
Vialejka, Pahonia. Вялейка, Пагоня (1846).jpg|Герб Вялейкі, 1846
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Dzisna, Pahonia. Дзісна, Пагоня (1846).jpg|Герб Дзісны, 1846 г. 
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1846).jpg|Герб Трокаў, 1846 г. 
Vilenski albom, Pahonia. Віленскі альбом, Пагоня (E. Hauger, 1848).jpg|Вокладка Віленскага альбома, 1850 г. 
Lepiel, Pahonia. Лепель, Пагоня (1850).jpg|Герб Лепеля, 1850 г. 
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Sapieha, Pahonia. Сапега, Пагоня (1858).jpg|Вялікі герб Сапегаў, 1858 г. 
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1858-60).jpg|Зь Віленскага альбома, {{nowrap|1858 г.}}
Čerykaŭ, Pahonia. Чэрыкаў, Пагоня (1862).jpg|Герб Чэрыкава, 1862 г. 
Stefan Batory, Pahonia. Стэфан Баторы, Пагоня (XIX).jpg|Росьпіс капліцы Стэфана Баторыя
&lt;/gallery&gt;

=== XX стагодзьдзе ===
&lt;gallery caption=&quot;Пагоня ў XX стагодзьдзі&quot; class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia, BNR. Пагоня, БНР (1918-20).jpg|Вокладка пашпарту грамадзяніна [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918—1920 гг.
Pahonia (25 Hrošaŭ, Orange), Stamp of Belarusian People's Republic.jpg|Марка БНР, 1918 г.
Pahonia. Пагоня (1920).jpg|З часопісу [[Рунь (1920)|Рунь]], 1920 г.
Pahonia. Пагоня (1921).jpg|З кнігі «Родны край», 1921 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
Pahonia. Пагоня (1929).jpg|З часопісу [[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]], 1929 г.
Studenckaja dumka, Pahonia. Студэнцкая думка, Пагоня (1929).jpg|Вокладка «[[Студэнцкая думка (Вільня)|Студэнцкай думкі]]», 1929 г.
Pahonia. Пагоня (1930-39).jpg|Праект дзяржаўнага гербу, створаны беларусамі [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], 1930-я гг.
Pahonia. Пагоня (1948).jpg|Налепка да [[Дзень Волі|Дня Незалежнасьці]], 1948 г.
&lt;/gallery&gt;

== Глядзіце таксама ==
[[Файл:Bar &quot;Pahonia&quot;, Vilnia 2022.jpg|значак|Беларускі бар «Pahonia» ў [[Вільня|Вільні]] (''[[Праспэкт Гедзіміна (Вільня)|праспэкт Гедзіміна]], 20'')]]

* [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]
* [[Герб Беларусі]]
* [[Сьцяг Беларусі]]
* [[Жыве Беларусь!]]
* [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]]
* [[Ліцьвіны]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БелЭн|11}}
* {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Алег Латышонак|Латышонак А.]]
| загаловак         = Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі
| арыгінал          = 
| спасылка          = https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20201125114031/https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = Жаўнеры БНР
| тып               = 
| месца             = Беласток — Вільня
| выдавецтва        = 
| год               = 2009
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 
| старонкі          = 303—306
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Łatyšonak
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]]
| загаловак         = Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан
| спасылка          = http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121043828/http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[ARCHE Пачатак]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 2002
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 1 (21)
| старонкі          = 98—112
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Lalkoŭ
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]]
| загаловак         = Сімвал Вялікага княства
| спасылка          = https://vln.by/node/48
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210506211203/https://vln.by/node/48
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Чырвоная Змена]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 28 сакавіка 1995
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 33 (13891)
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Nasievič
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = Рудак А.
| загаловак         = Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі
| спасылка          = https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121235356/https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Культура (газэта)|Культура]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 22—29 жніўня 2020
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 34 (1473)
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Рудак
}}
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* {{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)}}
* {{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня}}
* {{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]
| загаловак         = Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага
| арыгінал          = 
| спасылка          = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=2178
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20081119044008/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/16/16kom_szalanda.htm
| мова              = 
| адказны           = Mironowicz Eugeniusz
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 2001
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 16
| старонкі          = 152—158
| isbn              = 
| issn              = 1232-7468
| ref               = Šałanda
}}
* {{Артыкул
| аўтар          = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]
| загаловак      = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі
| арыгінал       = 
| спасылка       = 
| мова           = 
| адказны        = 
| аўтар выданьня = 
| выданьне       = Герольд Litherland
| тып            = 
| месца          = 
| выдавецтва     = 
| год            = 2019
| выпуск         = 
| том            = 
| нумар          = 21
| старонкі       = 3—10
| isbn           = 
| issn           = 
| ref            = Шаланда
}}
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|5}}
* {{Артыкул
| аўтар             = Юргенсон У.
| загаловак         = Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі
| арыгінал          = 
| спасылка          = http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210505180915/http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=61
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Беларускі гістарычны часопіс]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 2003
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 8
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Юргенсон
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Міхась Ткачоў|Ткачев М.]]
| загаловак         = Национальные символы: народ и история
| арыгінал          = 
| спасылка          = https://naviny.online/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210304220343/https://naviny.online/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Советская Белоруссия]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 11.10.1989, 12.10.1989
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 235 (17716), 236 (17717)
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Ткачоў
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|73БЛ000004}}
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.radabnr.org/symbali/| загаловак = Дзяржаўныя сымбалі Беларускай Народнай Рэспублікі| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]]| дата = 19 сакавіка 2021 | мова = | камэнтар = }}
* {{Спасылка | аўтар = Сяргей Мікулевіч | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 3 сакавіка 2012 | url = http://nn.by/?c=ar&amp;i=69322 | загаловак = Сапраўдныя беларускія сімвалы | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]] | дата = 3 сакавіка 2012 | мова = | камэнтар = }}
* {{Спасылка|аўтар = [[Віктар Ляхар|Ляхар В.]] |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://euroradio.fm/lyahar-pagonya-i-bel-chyrvona-bely-scyag-simvaly-yakiya-nas-abyadnouvayuc | загаловак = Ляхар: &quot;Пагоня&quot; і бел-чырвона-белы сцяг — сімвалы, якія нас аб’ядноўваюць | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]] | дата = 21 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}
* {{YouTube|fnK8hZJPFgg|«Пагоня» працягласцю восем вякоў / Загадкі беларускай гісторыі}}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lyczkowski.net/be/hierby-bielaruskaj-slachty/litary-p-r.html | загаловак = Гербы беларускай шляхты: герб Пагоня і яго карыстальнікі | фармат = | назва праекту = Генэалёгія Лычкоўскіх | выдавец = | дата = 20 сакавіка 2021 | мова = | камэнтар = }}

{{Беларусь у тэмах}}
{{Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах}}
{{Палітычны крызіс у Беларусі}}
{{Абраны артыкул}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Палітыка Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Дзяржаўныя сымбалі БНР]]
[[Катэгорыя:Гербы Беларусі]]</text>
      <sha1>dli2qpxhc98vbz4sb7wossws0bjmsyi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Франак Вячорка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11050</id>
    <revision>
      <id>2329708</id>
      <parentid>2314280</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:22:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DobryDzien.Horadnia</username>
        <id>76014</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23757" xml:space="preserve">{{Палітык
|імя                = Франак Вячорка
|выява              = Франак_Вячорка.jpg
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = Стыпэндыят праграмы Вацлава Гаўла на Радыё Свабода
|пачатак_тэрміну    = 2012
|канец_тэрміну      = 
|прэзыдэнт          = 
|месца_нараджэньня  = [[Менск]], [[БССР]]
|нацыянальнасьць    = [[беларусы|беларус]]
|адукацыя           = 
|рэлігія            = уніят (грэка-каталік)
|бацька             = [[Вінцук Вячорка]]
|маці               = Арына
|подпіс             = 
|узнагароды         = «[[Залаты апостраф]]» за найлепшы дэбют у прозе (2011), ляўрэат прэміі [[Хартыя’97|Хартыі’97]] «за асабістую мужнасьць»(2009), прэміі «Новае пакаленьне» (2008),
}}
'''Франці́шак Валянці́навіч Вячо́рка''' ({{н}} 26 сакавіка 1988) — беларускі грамадзкі дзяяч, журналіст, палітык. Старэйшы палітычны дарадца [[Сьвятлана Ціханоўская|Сьвятланы Ціханоўскай]].

== Біяграфія ==
Нарадзіўся 26 сакавіка 1988 году ў [[Менск]]у. Бацька — [[Вінцук Вячорка]], маці — {{артыкул у іншым разьдзеле|Арына Вячорка||be|Ірына Паладзеўна Ползік}} — пэдагог, заснавальнік рыцарскага клюбу «[[Вялікае княства]]», прадусар музычнага праекту «[[Легенды Вялікага княства]]», працавала ў выдавецтве «[[Ковчег]]».

У 1994—2001 гадах вучыўся ў сярэдняй школе №20 ([[Гімназія № 8 (Менск)|Гімназія №8]]). З 2001 да 2005 ў [[Беларускі гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа|Нацыянальным дзяржаўным гуманітарным ліцэі імя Якуба Коласа]]. Старшыня Вучнёўскага самакіраваньня ліцэю з 2002 па 2004 &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090406142658/http://belngo.info/cgi-bin/i.pl?id=118 Ліцэісты яднаюцца ў грамадзкае аб’яднаньне]&lt;/ref&gt;. Заснавальнік і галоўны рэдактар ліцэйскай газэты «[[Трыкутнік]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20040725125257/http://nchas.iatp.by/arhiv/20/artyk/19.html Ліцэісты ў вольны час]&lt;/ref&gt;. Летам 2003 арганізаваў шэраг акцыяў пратэсту ў абарону ліцэю&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160304000515/http://dossier.bymedia.net/index.php?option=com_apressdb&amp;view=publications&amp;layout=entry&amp;id=23763 Заява старшыні Вучнёўскага самакіраваньня Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэю імя Якуба Коласа]&lt;/ref&gt;.

У 2005 годзе Вячорка паступіў на факультэт журналістыкі [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]]. 18 лютага 2008 году ён быў адлічаны з трэцяга курсу з фармулёўкай «за акадэмічную непасьпяховасьць». Фармальным чыньнікам адлічэньня стала тое, што студэнт ня змог своечасова здаць сэсію: у гэты час Ф. Вячорка адбываў 15-сутачны адміністрацыйны арышт па абвінавачваньні ў дробным хуліганстве, якое ён зьдзейсьніў 16 студзеня ў будынку суду Цэнтральнага раёну Менску, дзе праходзіў працэс па справе актывісткі моладзевага дэмакратычнага руху [[Юлія Сіўцова|Юліі Сіўцовай]].

У 2008 пачаў навучаньне ў [[Эўрапейскі Гуманітарны Ўнівэрсытэт|Эўрапейскім гуманітарным унівэрсытэце]] (Вільня) на завочным аддзяленьні па спэцыяльнасьці «Мэдыя і камунікацыі», аднак мусіў прыпыніць, бо быў забраны на тэрміновую вайсковую службу.

У 2009—2010 праходзіў тэрміновую вайсковую службу ў вайсковай часьці 48694 супрацьпаветранай абароны ў [[Мазыр]]ы. Аспрэчваў свой прызыў у судзе.&lt;ref&gt;[http://www.reporter.by/Belarus/Sud-pryzna-gvalto-ny-pryzy-Franaka-Vjachork-arm-ju-zakonnym/ Суд прызнаў гвалтоўны прызыў Франка Вячоркі ў армію «законным»] [[Reporter.by]]&lt;/ref&gt; Паводле Ф. Вячоркі, мэдычнае абсьледаваньне не было аб’ектыўным, а яго вынікі сфальшаваныя. У войску вёў дзёньнік у інтэрнэце пра вайсковую службу&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20111126190704/http://naviny.by/rubrics/society/2009/05/04/ic_articles_116_161266/ Армейскі дзёньнік Франка Вячоркі] [[Naviny.by]]&lt;/ref&gt;. Быў пакараны за ўжываньне камандаў на беларускай мове. Камісаваны па стане здароўя за тры месяцы да канца службы&lt;ref&gt;[http://charter97.org/be/news/2010/4/15/28120/ Франак Вячорка: «З арміі выйшаў пераможцам»] [[Хартыя 97]]&lt;/ref&gt;. Будучы салдатам, балятаваўся ў Мазырскі раённы Савет, але безвынікова &lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=35148 Франак і ў войску ідзе ў дэпутаты] [[Наша Ніва]]&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Выбарчыя матэрыялы Франака Вячоркі ў Мазыры.jpg|міні|Выбарчыя матэрыялы Франака Вячоркі ў Мазыры]]

У 2010 сем беларускіх навучальных установаў адмовілі Ф. Вячорку ва ўзнаўленьні. У 2012 годзе закончыў Варшаўскі ўнівэрсытэт па спэцыяльнасьці «Public Relations і Мэдыя Маркетынг». У 2018 годзе закончыў Амэрыканскі Універсытэт па спэцыяльнасьці «міжнардныя адносіны». Выкладае ў [[:en:College_of_Europe|College of Europe]]&lt;ref&gt;https://www.coleurope.eu/whoswho/person/francisak.viacorka&lt;/ref&gt;

Валодае [[ангельская мова|ангельскай]], [[Беларуская мова|беларускай]], [[расейская мова|расейскай]], [[украінская мова|украінскай]], [[француская мова|францускай]] і [[польская мова|польскай]] мовамі.&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/transcript/1045819.html Франак Вячорка: Назаўтра пасьля 90-х угодкаў БНР ён будзе сьвяткаваць сваё 20-годзьдзе]&lt;/ref&gt;

== Грамадзкая дзейнасьць ==
Франак Вячорка кіраваў укладаньнем некалькіх музычных праектаў («Я люблю ліцэй», «Я люблю ліцэй: Веру ў Цябе»&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Менскі|first=Алесь|date=2004-06-08|publisher=Творческий Дом|title=“Веру ў цябе”.|url=http://www.tvordom.com/obzor.php?work=290|dead-url=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20041126160326/http://www.tvordom.com/obzor.php?work=290|archivedate=2004-11-26|accessdate=2020-08-24|author=Алесь Менскі.|language=be}}&lt;/ref&gt;, «Партызанская школа», «Янка Купала» (2007), «[[НезалежныЯ]]» (2008)), каардынаваў праект па дубляваньні замежных фільмаў на [[беларуская мова|беларускую мову]], у межах якога былі перакладзеныя «[[Шрэк 2]]», «[[Шрэк 3]]», «[[Крымінальнае чытво]]», «[[Любоў насамрэч]]».

Аўтар кнігі «Падарожны Дапаможнік для беларусаў»&lt;ref&gt;[https://archive.is/20120711104830/http://naviny.by/rubrics/politic/2011/11/02/ic_articles_126_175686/ Каб «кожная даярка» магла злятаць у Еўропу]&lt;/ref&gt;.

Адзін з ініцыятараў кампаніі «Народны журналіст»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110925211206/http://narodny.by/ Народны Журналіст]&lt;/ref&gt;.

Адзін зь вядучых папулярных курсаў беларускай мовы «Мова ці кава».

Адзін з заснавальнікаў і намесьнік старшыні грамадзкай ініцытывы «[[Арт Сядзіба]]»&lt;ref&gt;[http://artsiadziba.by.by Арт Сядзіба афіцыйны сайт]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;. У 2014 быў адным з ініцыятараў кампаніі прамоцыі беларускай вышыванкі і нацыянальнага арнамэнту, за што газэта «Наша Ніва» прызнала яго «чалавекам году»&lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=141197 Чалавек года па версіі «НН»: Франак Вячорка. Асобы года: Жызнеўскі, Бабарыка, Домрачава, Фіціль]
&lt;/ref&gt;. Адзін з арганізатараў мерапрыемстваў на 100-годзьдзе БНР у 2018 годзе.

З 2020 года зьяўляецца старэйшым дарадцам [[Сьвятлана Ціханоўская|Сьвятланы Ціханоўскай,]] суправаджае яе ў міжнародных паездках. Выступае ў беларускай і замежнай прэсе. Зьяўляецца кіраўніком аддзелу міжнародных адносінаў [[Офіс Сьвятланы Ціханоўскай|Офісу Сьвятланы Ціханоўскай]]&lt;ref&gt;https://tsikhanouskaya.org/en/team/&lt;/ref&gt;.

У 2020 годзе быў сярод арганізатараў вулічных пратэстаў.

== Праца ==
Ад 2003 году супрацоўнічаў з [[Радыё Рацыя]], [[Радыё Свабода]], [[БелаПАН]]. Быў рэдактарам [[Аб'яднаныя дэмакратычныя сілы|UDF.by]], [[UFF-by.org]], [[Moladz.by]] ды іншых. Публікаваўся на ангельскім сэрвісе [[RFE/RL|Радыё Свабода]], у часопісе [[The Atlantic]] ды інш.

Ад 2008 працаваў каардынатарам прасоўваньня тэлеканалу [[Белсат]]. Ад студзеня 2012 — на [[Радыё Свабода]]. Стыпэндыят праграмы Вацлава Гаўла. На Радыё Свабода кіраваў аддзелам новых мэдыя.

З 2017 па 2020 працаваў спэцыялістам у [[:en:U.S._Agency_for_Global_Media|Агенцтве ЗША па глябальных мэдыях у Вашынгтоне.]]

Ад 2019 году зьяўляецца прэзыдэнтам міжнароднай арганізацыі [https://digicomnet.org Digital Communication Network.]

Ад 2020 працуе старшым спэцыялістам у [[Атлянтычная рада|Атлянтычнай Радзе]].

Выкладае ў Эўрапейскім каледжы ў Варшаве. Чытаў лекцыі па новых мэдыях для студэнтаў Карлавага ўнівэрсытэту, а таксама [[NYUP|Ню-Ёрскага Унівэрсытэту ў Празе]].

== Кіно ==
У 2005—2006 годзе Франак Вячорка выступіў у якасьці галоўнага героя дакумэнтальнага фільму «[[Урок беларускай мовы]]»&lt;ref&gt;[http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/4222067 Lekcja Białoruskiego]&lt;/ref&gt; польскага рэжысэра [[Міраслаў Дэмбіньскі|Міраслава Дэмбіньскага]]. Фільм паказвае змаганьне дэмакратычнай беларускай моладзі супраць дыктатуры [[Аляксандр Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. Франак апавядае пра сваё дзяцінства, навучаньне ў нелегальным [[Беларускі гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа|Коласаўскім ліцэі]], носіць турэмныя перадачы бацьку [[Вінцук Вячорка|Вінцуку Вячорку]], удзельнічае ў кампаніі адзінага кандыдата на прэзыдэнта ад дэмакратычных сілаў (2006) [[Аляксандр Мілінкевіч|Аляксандра Мілінкевіча]]. Заканчваецца фільм кадрамі з брутальнага разгону акцыі 25 сакавіка 2006 году. Фільм быў паказаны на кінафэстывалях, у кінатэатрах, школах розных краінаў: Польшчы, Нямеччыне, Канадзе, Вялікабрытаніі, Літве, Галяндыі і інш.&lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=4469/ «Урокі беларускай мовы» — цяпер і ў Менску]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Фільм атрымаў 22 міжнародныя ўзнагароды&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/article/755306.html Міраслаў Дэмбіньскі: гэта ўзнагароды ня фільму, але беларускай справе]&lt;/ref&gt;, сярод іх «Movies that matter» (2007, Амстэрдам), «Prix Europa» (2007, Бэрлін) — як «Найлепшы дакумэнтальны фільм Эўропы» &lt;ref&gt;[http://www.gazetaby.com/index.php?sn_nid=9277&amp;sn_cat=35 «Урок беларускай мовы» стаў &quot;Лепшым еўрапейскім дакументальным кіно]&lt;/ref&gt;. Фільм дэманстраваўся па тэлебачаньні ў розных краінах, даступны да спампаваньня ў сеціве &lt;ref&gt;[http://rutracker.org/forum/viewtopic.php?t=2551798/ СКАЧАТЬ «Урок белорусского языка»]&lt;/ref&gt;.

Франак Вячорка быў адным са стваральнікаў і акторам у кінаспэктаклі «[[Тутэйшыя (фільм, 2007)|Тутэйшыя]]» паводле аднайменнай п’есы [[Янка Купала|Янкі Купалы]]&lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=12025 «Белсат» здымае «Тутэйшых»]&lt;/ref&gt;. Фільм зьняты польскім і беларускім рэжысэрамі — [[Дарыюш Шада-Бажэшкоўскі|Дарыюшам Шадам-Бажэшкоўскім]] і [[Валеры Мазынскі|Валерыем Мазынскім]] на замову тэлеканалу «[[Белсат]]».&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20101223092500/http://www.expressnews.by/2898.html Фильм о «Тутэйшых» Янки Купалы сняли за 8 дней]&lt;/ref&gt; У фільме ўдзельнічаюць зоркі беларускага тэатру і кіно: [[Павал Харланчук]], [[Анатоль Кот]], [[Дзяніс Тарасенка]]. Франак Вячорка сыграў пана. здымкі адбываліся ў польскім мястэчку [[Тыкоцін]]. Фільм дэманстраваўся на [[Белсат|Белсаце]], польскім тэлебачаньні TVP, распаўсюджваўся на дысках і ў інтэрнэце, аднак вялікага посьпеху ня меў. [[Міністэрства культуры]] Беларусі палічыла тэлеспэктакль «экстрэмісцкім» і забараніла да паказу ў Беларусі &lt;ref&gt;[http://www.charter97.org/index.php?c=ar&amp;i=2008-10-1:10758&amp;p=1&amp;c2=calcym&amp;combo_calmonth=3&amp;combo_calyear=2011 Белорусский Минкульт запретил телеспектакль &quot;Тутэйшыя]&lt;/ref&gt;

У 2013 году адбылася прэм’ера фільму «Жыве Беларусь» паводле сцэнару польскага рэжысэра [[Кшыштаф Лукашэвіч|Кшыштафа Лукашэвіча]] і Франака Вячоркі&lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=63610 Блокбастар «Жыве Беларусь»]&lt;/ref&gt;. Дзеяньне фільму адбываецца ў сучаснай Беларусі. Саліста папулярнага рок-гурта «Форца» — Мірона Захарку — гвалтоўна забіраюць у войска, дзе ён пачынае весьці так званы «армейскі дзёньнік». Заканчваецца фільм падзеямі [[Падзеі ў Беларусі пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2010 году|Плошчы-2010]]. У фільме выкарыстаныя дэталі зь біяграфіі Франака Вячоркі&lt;ref&gt;[http://eastbook.eu/ru/2011/11/topic-ru/culture-ru/belarusv-polshe-snimajut-film-o-belarusi/ Eastbook: В Польше снимают фильм о Беларуси]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;. У фільме здымаюцца польскія і беларускія акторы Караліна Грушка, Зьміцер «Вінсэнт» Папко, [[Анатоль Кот]], акторы [[Купалаўскі тэатар|Купалаўскага]] і [[Свабодны тэатар|Свабоднага тэатраў]].

== Войска ==
[[Файл:Вайсковая прысяга.jpg|міні|Франак Вячорка прыняў прысягу са словамі «Жыве Беларусь». Баранавічы, 7 лютага 2009]]
15 кастрычніка 2008 году Менская абласная ваенная мэдычная камісія прызнала Франака Вячорку прыдатным да ваеннай службы «з абмежаваньнямі». Яму была дадзена адтэрміноўка ад службы да сакавіка 2009 году.&lt;ref&gt;[http://www.youtube.com/watch?v=p869Te5_Jkg Вінцук Вячорка пра абставіны прызыву Франака Вячоркі]&lt;/ref&gt;

Аднак 16 студзеня 2009 году [[Вайсковы камісарыят|ваенкамат]] Савецкага раёну Менску прызнаў Ф. Вячорку прыгодным да ваеннай службы, а суд гэтага ж раёну, дзе было абскарджана рашэньне ваенкамата, 23 студзеня пакінуў гэтае рашэньне ў сіле. Рашэньне суда было прынятае ў адсутнасьць Франака Вячоркі і яго адваката. 7 лютага Франак Вячорка прыняў прысягу ў 8-й радыётэхнічнай брыгадзе ў [[Баранавічы|Баранавічах]]. Адсюль ён быў накіраваны ў [[Мазыр]] для праходжаньня тэрміновай службы ў ваеннай часьці № 48694 супрацьпаветранай абароны.

Прысягу лідэр моладзевай арганізацыі прымаў на беларускай мове. Пад канец прысягі замест словаў «Служу Рэспубліцы Беларусь!» Франак Вячорка сказаў «Жыве Беларусь!»&lt;ref&gt;[[БелаПАН]], [https://web.archive.org/web/20090208202348/http://news.tut.by/society/128658.html Франак Вячорка прыняў прысягу са словамі «Жыве Беларусь!»]&lt;/ref&gt;.

18 лютага 2009 году ён быў дастаўлены на абсьледаваньне ў 432-і Галоўны ваенны клінічны медычны цэнтар Узброеных сілаў у [[Менск]]у. 19 лютага яго перавялі ў 222-і лячэбны цэнтар ВПС і войскаў СПА ([[Баранавічы]]), дзе ён праходзіў лячэньне ў сувязі з высокім артэрыяльным ціскам і праблемамі з сардэчнымі клапанамі. 23 ліпеня пакараны за ўжываньне каманды на беларускае мове&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090726140300/http://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=27981 Салдат пакараны за ўжыванне беларускай мовы ў войску]&lt;/ref&gt;. У войску на Франка Вячорку аказваўся псыхалягічны ціск. У выніку Міністэрства абароны падрыхтавала статуты на беларускай мове і канфлікт сябе вычарпаў &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160305005738/http://udf.by/news/main_news/3316-zmagary-z-belaruskaj-movaj-u-mazyrskaj-vajskovaj.html Змагары з беларускай мовай у мазырскай вайсковай частцы суняліся?]&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080420164414/http://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=15061 Франака Вячорку адлічылі з БДУ] «[[Наша Ніва]]»
* [https://web.archive.org/web/20080719005714/http://news.tut.by/politics/113043.html Франак Вячорка прызнаны непрыдатным да ваеннай службы па стане здароўя]{{ref-ru}}
* [http://franak.livejournal.com Блог Франка Вячоркі]
* [https://web.archive.org/web/20111126190704/http://naviny.by/rubrics/society/2009/05/04/ic_articles_116_161266/ Армейскі дзёньнік] «[[Naviny.by]]»

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Вячорка, Франак}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]]
[[Катэгорыя:Палітыкі Рэспублікі Беларусь]]
[[Катэгорыя:Сябры Партыі Беларускага народнага фронту]]</text>
      <sha1>qb93zy3goa75xmeupv5zvouigiy7yte</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12490</id>
    <revision>
      <id>2329729</id>
      <parentid>2329607</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:24:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>часткова аб'яднаў каб адкінуць магчымасьць вайны правак на падставе часткова карыстнага ўнёску</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136174" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва              = Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы
|арыгінальная назва = {{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}
|выява              = NATO flag.svg
|рамка выявы        = 
|памер выявы        = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = Сьцяг НАТО
|подпіс выявы    = Сьцяг
|мапа            = North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = Дзяржавы-ўдзельніцы НАТО
|подпіс мапы     = Дзяржавы-ўдзельніцы
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = НАТО
|дэвіз           = 
|папярэднік      = 
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|4|4|1949|1}}
|тып             = вайсковая
|юрыдычны статус = [[міжнародная арганізацыя]]
|мэта            = [[супольная бясьпека]]
|штабкватэра     = [[Брусэль]]
|месцазнаходжаньне = [[Бэльгія]]
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = 30 [[дзяржава]]ў [[Паўночнае паўшар’е|Паўночнага паўшар’я]]
|афіцыйныя мовы  = [[Ангельская мова|ангельская]], [[француская мова|француская]]
|генэральны сакратар = [[Енс Стольтэнбэрг]]
|пасада кіраўніка = Кіраўнік вайсковага камітэту
|імя кіраўніка   = [[Пэтр Павал]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|пасада кіраўніка 3 = 
|імя кіраўніка 3 = 
|пасада кіраўніка 4 = 
|імя кіраўніка 4 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Паўночнаатлянтычная рада
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = {{Рост}}$945,962 млрд (2017 г.)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заява пра выдаткі краінаў НАТО на абарону (2010—2017)|спасылка=https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2017_06/20170629_170629-pr2017-111-en.pdf|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=29 чэрвеня 2017|дата доступу=2 красавіка 2018}}&lt;/ref&gt;
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [https://www.nato.int/ nato.int]
|заўвагі         = 
}}
'''Арганіза́цыя Паўночнаатлянты́чнай дамо́вы, НАТО''' ({{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}, {{мова-fr|l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN|скарочана}}), таксама вядомая як '''Паўночнаатлянты́чны алья́нс''' (зьвяз&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=НАТО: Расея працягвае парушаць сувэрэнітэт Украіны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25285780.htmlвыдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;, блёк&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Былы кіраўнік Паўночнаатлянтычнага блёку: НАТО магло б прыняць у свае шэрагі Фінляндыю і Швэцыю за адну ноч|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31655898.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 студзеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt; або хаўрус&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=З усіх старон|спасылка=https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=97230|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=17 студзеня 2003|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;), АПАД&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Русаковіч.|загаловак=Беларуска-летувіскія дачыненьні (1997—1998 гг.)|спасылка=https://1drv.ms/b/s!Apku9dNcNG94hUyFAezS6vnm8cuF|выданьне=[[Белая вежа (часопіс)|Белая вежа]]|тып=часопіс|год = кастрычнік 2017|нумар=7 (46)|старонкі=125-129|issn=2311-245x}}&lt;/ref&gt; — [[міжнародная арганізацыя]] калектыўнай бясьпекі і міжурадавы [[вайсковы зьвяз]], які функцыянуе на аснове [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]], падпісанай 4 красавіка 1949 году ў [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтоне]].

Гэта сыстэма калектыўнай абароны, згодна зь якой удзельнікі арганізацыі згаджаюцца да ўзаемнай абароны ў адказ на напад з боку ўсякага замежнага агрэсара. Штаб-кватэра знаходзіцца ў [[Бэльгія|Бэльгіі]], у [[Брусэль|Брусэлі]]. Працоўныя мовы — [[ангельская мова|ангельская]] і [[француская мова|француская]]. У склад арганізацыі ўваходзяць 30 дзяржаваў, якія месьцяцца ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] і [[Эўропа|Эўропе]]. Найноўшым сябрам ёсьць [[Паўночная Македонія]], якая далучылася да зьвязу ў сакавіку 2020 году. 22 краіны ўдзельнічаюць у праграме арганізацыі [[Партнэрства дзеля міру]]. Акрамя таго, 15 іншых краінаў сьвету маюць афіцыйныя праграмы дыялёгу з блёкам. Камбінаваныя вайсковыя выдаткі ўсіх сяброў складаюць больш за 70% ад агульнасусьветнага аб’ёму выдаткаў у вайсковую сфэру&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160123190846/http://milexdata.sipri.org/ The SIPRI Military Expenditure Database]. Milexdata.sipri.org.&lt;/ref&gt;. Выдаткі на абарону ўдзельнікаў складаюць каля 2% СУП&lt;ref&gt;[http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europe-begins-to-rethink-cuts.html?_r=0 Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending]. New York Times&lt;/ref&gt;. Артыкул 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якога ўсе сябры зьвязу мусяць прыйсьці на дапамогу да іншай дзяржавы-ўдзельніцы ў выпадку ўзброенага нападу на яе, ужываўся толькі аднойчы — праз [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэракты]] 11 верасьня 2001 году&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm Invocation of Article 5 confirmed]. North Atlantic Treaty Organization.&lt;/ref&gt;, па чым войскі дзяржаваў НАТО былі разгорнутыя ў [[Аўганістан]]е. Арганізацыя ажыцьцяўляе сваю дзейнасьць праз шэраг дадатковых праграмаў, як то дзейнасьць вайсковых інструктараў у [[Ірак]]у, дапамогу ў змаганьні зь [[пірацтва]]м&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm Counter-piracy operations], North Atlantic Treaty Organization&lt;/ref&gt;. У 2011 годзе арганізацыя ўсталявала беспалётную зону над [[Лібія]]й у адпаведнасьці з рэзалюцыяй 1973 [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. Артыкул 4, які прадугледжвае правядзеньне кансультацыяў паміж дзяржавамі-сяброўкамі, застасоўваўся чатыры разы. У 2003 годзе правам скліканьня скарысталася [[Турэччына]] падчас [[Ірацкая вайна|ірацкай вайны]]. Двойчы ў 2012 годзе Турэччына выкарыстала права на артыкул 4 па зьбіцьці турэцкага выведвальнага самалёту [[F-4]] падчас [[Грамадзянская вайна ў Сырыі|сырыйскай грамадзянскай вайны]] і па мінамётным абстрэле Турэччыны з боку тэрыторыі [[Сырыя|Сырыі]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130512030210/http://www.reuters.com/article/2012/10/03/us-syria-crisis-alliance-idUSBRE8921F220121003 NATO demands halt to Syria aggression against Turkey], [[Reuters]]&lt;/ref&gt;. У 2014 годзе [[Польшча]] выступіла ініцыятарам правядзеньня кансультацыяў блёку па [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну (2014)|расейскай ваеннай інтэрвэнцыі]] ў [[Крым]]е&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty], NATO Newsroom&lt;/ref&gt;.

== Мэты дзейнасьці ==
Мэты дзейнасьці Паўночнаатлянтычнага альянсу зацьверджаныя ў Артыкуле 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якой удзельнікі пагаджаюцца з тым, што ўзброеная атака супраць аднаго ці некалькіх зь іх у [[Эўропа|Эўропе]] ці [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] будзе расцэненая як атака супраць іх усіх. Адпаведна, яны пагаджаюцца ў выпадку такой агрэсіі кожны выканаць свае абавязкі па забесьпячэньні калектыўнай бясьпекі, аказаць дапамогу атакаванаму ці атакаваным удзельнікам разам з астатнімі ўдзельнікамі празь неабходныя для гэтага захады ўключна з вайсковымі, з мэтаю падтрыманьня бясьпекі ў паўночнаатлянтычным рэгіёне.

Дамова не зьмяшчае зьвестак пра патэнцыйных ворагаў і канкрэтныя меры па калектыўнай абароне. Тым ня менш, першапачаткова альянс ствараўся для супрацьстаяньня дэмакратычных краінаў пагрозе з боку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і камуністычнага блёку. Упершыню палажэньне аб нападзе на адну з краінаў блёку спрацавала толькі ў 2001 годзе пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|падзеяў 11 верасьня]]&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm Statement by the North Atlantic Council]&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:History of NATO enlargement.svg|міні|350пкс|Хада пашырэньня НАТО]]
Антыгітлераўская кааліцыя [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і іншыя распалася практычна адразу пасьля перамогі ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]. Былыя хаўрусьнікі распачалі перадзел сьвету на сфэры ўплыву і прыступілі да рэалізацыі захадаў з ваенна-палітычнага замацаваньня сваіх партыкулярных посьпехаў.

17 сакавіка 1948 году пяць заходнеэўрапейскіх краінаў — [[Бэльгія]], Вялікабрытанія, [[Люксэмбург]], [[Нідэрлянды]] і [[Францыя]] — падпісалі Брусэльскую дамову, на падставе якой яны стварылі субрэгіянальную сыстэму калектыўнай абароны — [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]]. Паралельна ім СССР і сацыялістычныя краіны [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] заключылі паміж сабой дамовы аб сяброўстве, супрацы і ўзаемнай дапамозе. Заходнеэўрапейцы пайшлі далей і пачалі абмеркаваньне з ЗША і [[Канада]]й праекту Паўночнаатлянтычнага вайскова-палітычнага альянсу, запрасіўшы да ўдзелу ў гэтым працэсе шэраг іншых краінаў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]] — [[Данія|Данію]], [[Ісьляндыя|Ісьляндыю]], [[Італія|Італію]], [[Нарвэгія|Нарвэгію]] і [[Партугалія|Партугалію]]. Перамовы завяршыліся падпісаньнем у [[Вашынгтон (горад)|Вашынгтоне]] 4 красавіка 1949 [[Паўночнаатлянтычная дамова|дамовы]] між гэтымі 12-ю краінамі. У 1952 да яе далучыліся [[Грэцыя]] і [[Турэччына]], у 1955 — [[Заходняя Нямеччына]] (у 1990 — дзеяньне дамовы пашырылася на тэрыторыю былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Усходняй Нямеччыны]]), у 1982 — [[Гішпанія]], у 1999 — [[Вугоршчына]], [[Польшча]], [[Чэхія]], у 2004 — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], [[Эстонія]], у 2009 — [[Альбанія]], [[Харватыя]], у 2017 — [[Чарнагорыя]], у 2020 — [[Паўночная Македонія]]. Перамовы аб магчымым далучэньні вядуцца з [[Грузія]]й, [[Сэрбія]]й, [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніяй і Герцагавінай]] і [[Украіна|Ўкраінай]].

СССР у 1954 прапанаваў сябе ў якасьці магчымага ўдзельніка НАТО дзеля захаваньня міру і адзінства ў Эўропе, але сябры арганізацыі адкінулі савецкую ініцыятыву. У выніку ў 1955 СССР з сваімі ўсходнеэўрапейскімі хаўрусьнікамі, каб зьменшыць пагрозу з боку аб’яднанага Захаду, стварылі [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыю Варшаўскай дамовы]].

У 1958 НАТО сутыкнулася зь першым вялікім унутраным крызісам. Прэзыдэнт Францыі [[Шарль дэ Голь]] выступіў супраць гегемоніі ЗША ў справах Заходняй Эўропы. У прыватнасьці, ён падверг крытыцы асаблівыя адносіны ЗША і Вялікабрытаніі, прапанаваўшы замест гэтага аформіць трохбаковы дырэктарат з роўнымі палітычнымі правамі Францыі, Вялікабрытаніі і ЗША. Атрымаўшы адмову, дэ Голь пачаў вывад сваёй краіны з НАТО. У наступныя гады штаб-кватэра НАТО і камандаваньне аб’яднанымі ўзброенымі сіламі НАТО ў Эўропе былі пераведзеныя з [[Парыж]]у адпаведна ў [[Брусэль]] і [[Монс]] (Бэльгія), амэрыканскія вайсковыя базы на францускай тэрыторыі былі закрытыя, Францыя распачала ўласную праграму стварэньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] і ў 1966 годзе на 29 гадоў (да 1995 году) пакінула вайсковую арганізацыю НАТО.

У 1974 з вайсковай арганізацыі НАТО на 6 гадоў выйшла Грэцыя, пратэстуючы супраць турэцкага ўварваньня на [[Кіпр]] (вярнулася ў 1980). Ва ўмовах блёкавага супрацьстаяньня, калі на ўліку была кожная краіна, выкарыстоўваліся любыя магчымасьці для пашырэньня альянсу: інтэгравалі ў НАТО дэнацыфікаваную [[Заходняя Нямеччына|Заходнюю Нямеччыну]] і постфранкісцкую Гішпанію, вялі працу з нэўтральнымі краінамі з мэтай пераканаць іх адмовіцца ад свайго статусу. Разгорнуты комплекс сакрэтных апэрацыяў вайсковых і палітычных выведак краінаў НАТО па падрыхтоўцы [[партызан]]аў на выпадак савецкай акупацыі паставіў пад кантроль палітычнае і грамадзкае жыцьцё шэрагу краінаў Заходняй Эўропы, у прыватнасьці не дапусьціў прыход да ўлады левых сілаў у Італіі ([[апэрацыя «Глядыё»]]).

[[Файл:Gorbachev Bush 19900601.jpg|міні|270пкс|зьлева|Рэформы, якія пачаліся за часам кіраваньня [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]], прывялі да скасаваньня дзейнасьці [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]]]]
НАТО з самага пачатку праектавалася для ўдзелу ў глябальнай міжблёкавай вайне, адпаведна былі адбудаваныя яе палітычная і вайсковая структуры. На практыцы выкарыстоўваліся асобныя магчымасьці НАТО (пераважна абмен выведвальнай інфармацыяй) пры вырашэньні яе сябрамі менш маштабных задачаў ([[Фолклэндзкі канфлікт 1982 году|канфлікт вакол Фолклэндзкіх астравоў]], [[Паўночнаірляндзкі канфлікт]] і г. д.). Шматлікія ж непаразуменьні і спрэчкі паміж сябрамі НАТО вырашаліся безь яе ўдзелу (у двухбаковым парадку ці пры пасярэдніцтве [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]]), што пацьвярджае характар НАТО як арганізацыі менавіта калектыўнай абароны, а не калектыўнай бясьпекі. На працягу «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]» асноўным праціўнікам НАТО была [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]]. Ліквідацыя апошняй у 1991 годзе прывяла да «крызісу ідэнтычнасьці» НАТО, зьвязанага з пошукам абгрунтаваньня неабходнасьці захаваньня арганізацыі, зь якога яна выйшла ў сярэдзіне 1990-х, умяшаўшыся ў [[Узброеныя канфлікты ў былой Югаславіі ў 1990-х гадах|канфлікты на Балканах]], спачатку пад эгідай ААН, а потым самастойна.

Аналіз новай стратэгічнай сытуацыі дазволіў аўтарам канцэпцыі зрабіць 2 важныя высновы аб захаваньні мэтаў і функцыяў НАТО па бясьпецы і аб стварэньні больш шырокіх, чым калі-небудзь, магчымасьцяў для дасягненьня ейных мэтаў палітычнымі сродкамі. Гаворка ішла аб дыялёгу і супрацы між сябрамі НАТО і іншымі дзяржавамі ва ўсіх галінах, зьвязаных з эўрапейскай бясьпекай. Адносна абароны стратэгічная канцэпцыя 1991 году прадугледжвала зьніжэньне агульнай колькасьці [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]] і ўзроўню іхнай боегатоўнасьці з адначасовым павышэньнем іхнай мабільнасьці і здольнасьці дзейнічаць у крытычных сытуацыях. Важнай карэктывай было таксама памяншэньне залежнасьці вайсковай стратэгіі альянсу ад [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]], якая павінная адыгрываць у асноўным палітычную ролю — захаваньне міру, [[Стрымліваньне|стрымліваньня]] любога агрэсара.

Адной з найважнейшых ініцыятываў Альянсу стала праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» заснавана на брусэльскім саміце НАТО ў 1994 годзе. Праграма абвяшчала задачу фармаваньня новых адносінаў бясьпекі паміж Паўночнаатлянтычным зьвязам і ягонымі партнэрамі ў справе захаваньня міру. Да ўдзелу ў ёй былі запрошаны дзяржавы-сяброўкі [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і іншыя краіны [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|АБСЭ]]. Паўночнаатлянтычная рада прапанавала дзяржавам-партнэрам далучыліся да працы палітычных і вайсковых органаў у штаб-кватэры НАТО ў рамках дзейнасьці, зьвязанай з партнэрствам. Прадугледжваліся таксама кансультацыі зь любым актыўным удзельнікам праграмы, калі ён будзе адчуваць прамую пагрозу сваёй тэрытарыяльнай цэласнасьці, палітычнай незалежнасьці або бясьпекі. За тры гады ўдзельнікамі «Партнэрства дзеля міру» сталі 27 дзяржаваў [[Эўропа|Эўропы]] і [[Азія|Азіі]]. [[Беларусь]] далучылася да гэтае праграмы ў 1995 гозе.

У 1997 годзе НАТО дасягнула дамоўленасьці аб значным скарачэньні сваёй каманднай структуры ад 65 існых штаб-кватэраў да толькі 20&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/speech/1997/s971216aa.htm Statement by Secretary of State Madeleine K. Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting]. NATO&lt;/ref&gt;. Сілы рэагаваньня НАТО пачалі сваю дзейнасьць на саміце ў [[Прага|Празе]] 21 лістапада 2002 году, які стаў першым самітам у краіне былой [[Рада эканамічнай узаемадапамогі|Рады эканамічнай узаемадапамогі]]. 19 чэрвеня 2003 году прайшла далейшая рэструктурызацыя вайсковых падразьдзяленьняў НАТО, падчас якой было створанае [[Хаўруснае камандаваньне па пытаньнях трансфармацыі]] са штаб-кватэрай у [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]]у, штат [[Вірджынія]], ЗША. У сакавіку 2004 году пачала дзейнічаць місія НАТО ў краінах [[Балтыя|Балтыі]], паводле якой ажыцьцяўляецца падтрыманьне сувэрэнітэту [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]] і [[Эстонія|Эстоніі]]. Паводле місіі ў Летуве базуюцца чатыры зьнішчальнікі краінаў НАТО на ўмове ратацыі&lt;ref&gt;[http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2012/03/29/nato_member_nations_should_share_military_systems/ NATO: Member nations should share military systems]. The Boston Globe&lt;/ref&gt;.

На Рыскім саміце 2006 году была падкрэсьленая важнасьць пытаньня энэргетычнай бясьпекі краінаў блёку. Гэта быў першы саміт НАТО, які прайшоў у краіне, якая раней была часткай Савецкага Саюзу. На красавіцкім саміце 2008 году ў [[Бухарэст|Бухарэсьце]], сябры НАТО пагадзіліся на ўваходжаньня ў блёк [[Харватыя|Харватыі]] і [[Альбанія|Альбаніі]], і абедзьве краіны ўступілі ў арганізацыю ў красавіку 2009 году. Украіна і Грузія выказаліся наконт цікавасьці да атрыманьня статусу сяброў НАТО&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080407062445/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/04/03/nato.members/index.html U.S. wins NATO backing for missile defense shield]. CNN.com&lt;/ref&gt;, што ў сваю чаргу выклікала незадаволенасьць з боку [[Расея|Расеі]]. Крытыка з боку расейскіх уладаў была таксама накіраваная на сыстэмы [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|Супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (СПА НАТО), якія былі разьмешчаныя ў Польшчы і Чэхіі. Хоць лідэры НАТО запэўнілі афіцыйных прадстаўнікоў расейскае дзяржавы, што сыстэма не накіраваная на Расею, абодва прэзыдэнты [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] і [[Дзьмітры Мядзьведзеў]] раскрытыкавалі гэты праект як пагрозу да сваёй краіны&lt;ref&gt;[http://www.washingtonpost.com/world/europe/medvedev-calls-missile-defense-a-threat-to-russia/2012/03/23/gIQA9Id2VS_story.html Medvedev calls missile defense a threat to Russia]. The Washington Post.&lt;/ref&gt;.

Зь лістапада 2014 году кіраўніцтва НАТО ў супрацы з краінамі Балтыі, а таксама Польшчай вядзе дзейнасьць па павелічэньні колькасьці трэніровачных патруляваньняў і перахопаў самалётаў, што зьвязана з пачашчэньнем актыўнасьці расейскай вайсковай авіяцыі ў міжнароднай паветранай прасторы, падчас якой расейская авіяцыя не падае папярэдняга пляну палёту, не кансультуецца з кіраваньнем руху і не адказвае на запыты дыспэтчараў, што, на думку камандзіра партугальскага падразьдзяленьня паліцэйскай місіі Луіша Мараіша, нясе рызыку для цывільных самалётаў. Акрамя таго, разгортваюцца дадатковыя кантынгенты ЗША і [[танк]]авыя злучэньні&lt;ref name=bielsat&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТА Маскве: будзем бараніць Прыбалтыку|арыгінал=|спасылка=http://belsat.eu/be/articles/nata-maskve-budzem-baranic-prybaltyku/|аўтар выданьня=|выданьне=Белсат|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

На саміце краінаў НАТО ва Ўэйлзе 2014 году абвясьцілі пра далейшыя вучэньні ў краінах-сяброўках арганізацыі Ўсходняй Эўропы, аднак шэраг аналітыкаў мяркуе, што, нягледзячы на жаданьне Расеі аднавіць свой уплыў у краінах Балтыі, у выпадку актыўных дзеяньняў Расея выкарыстае расейскую меншасьць у гэтых краінах&lt;ref name=bielsat/&gt;. У 2014 годзе фінскі прэм’ер-міністра [[Аляксандар Стуб]] заявіў, што мажлівасьць сяброўства краіны ў Альянсе ляжыць у доўгатэрміновай пэрспэктыве й ёсьць малаверагоднай&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=Juhana Rossi.|загаловак=Finnish Prime Minister Still Eyes NATO Membership|арыгінал=|спасылка=http://online.wsj.com/articles/finnish-prime-minister-still-eyes-nato-membership-1404490803|аўтар выданьня=|выданьне=The Wall Street Journal|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

29 чэрвеня 2022 году на зьезьдзе ў [[Мадрыд]]зе кіраўнікі ўрадаў-удзельнікаў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО) ўхвалілі павелічэньне сілаў хуткага рэагаваньня з 40 000 да 300 000 жаўнераў. У 5-м артыкуле Мадрыдзкай дэклярацыі НАТО згадвалася: «Расейская Фэдэрацыя ёсьць найбольш значнай і непасрэднай [[пагроза]]й бясьпецы саюзьнікаў, міру і стабільнасьці ў эўраатлянтычным рэгіёне». Згодна зь 9-м артыкулам Дэклярацыі, хаўрусьнікі забавязаліся разгарнуць дадатковыя баяздольныя сілы на ўсходнім флянгу, дзе кожны [[батальён]] мелі пашырыць да [[Брыгада (войска)|брыгады]]. Паводле 18-га артыкула, старшыні ўрадаў вырашылі «запрасіць Фінляндыю і Швэцыю стаць сябрамі НАТО і пагадзіліся падпісаць Пратаколы аб далучэньні» абедзьвюх краінаў да НАТО. У 8-м артыкуле новай Стратэгічнай канцэпцыі НАТО падкрэсьлівалася: «Нарошчваньне маскоўскіх войскаў, у тым ліку ў рэгіёнах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]], [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Міжземнае мора|Міжземнага]] мораў, разам з вайсковай інтэграцыяй зь Беларусьсю кідае выклік нашай [[Бясьпека|бясьпецы]] і інтарэсам». Згодна з 13-м артыкулам Канцэпцыі прызнавалася, што заяўленыя памкненьні і прыгнятальная палітыка Кітаю «кідаюць выклік зацікаўленасьцям, бясьпецы і каштоўнасьцям» дзяржаваў НАТО&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Валер Карбалевіч]]|загаловак=Беларусь — у ліку пагрозаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31921805.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=29 чэрвеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Юрыдычная прырода ==
Сутнаснае прызначэньне НАТО — забесьпячэньне бясьпекі дзяржаваў-сябровак ва ўсіх сфэрах у адпаведнасьці з [[Асноўныя прынцыпы міжнароднага права|асноўнымі прынцыпамі міжнароднага права]]. Фундамэнтальны прынцып дзейнасьці арганізацыі — супраца і ўзаемадзеяньне сувэрэнных дзяржаваў, заснаванае на непадзельнасьці бясьпекі. НАТО падтрымлівае г. зв. трансатлянтычную сувязь, пры якой [[бясьпека]] Паўночнай Амэрыкі непасрэдна зьвязана зь бясьпекай Эўропы.

З прававога пункту гледжаньня, НАТО — [[Міжнародная арганізацыя|міжнародная]] ([[Міжурадавая арганізацыя|міжурадавая]]) арганізацыя. Узяўшы за аснову дактрынальнае азначэньне міжнароднай арганізацыі як аб’яднаньня [[дзяржава]]ў, створанага на падставе міжнароднай дамовы для выкананьня пэўных мэтаў, якое мае адпаведную сыстэму органаў, валодае правамі і абавязкамі, адрознымі ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, і заснаванае ў адпаведнасьці з [[Міжнароднае права|міжнародным правам]], можна, такім чынам, казаць пра наступныя пяць прыкметаў, якія складаюць паняцьце міжнароднай арганізацыі зь юрыдычнага погляду: дамоўная аснова; наяўнасьць пэўных мэтаў; адпаведная арганізацыйная будова; самастойныя правы і абавязкі; заснаваньне ў адпаведнасьці зь міжнародным правам.

1. Дамоўная аснова (канвэнцыйны базіс) Паўночнаатлянтычнага альянсу прадстаўленая [[Паўночнаатлянтычная дамова|Вашынгтонскай дамовай 1949 году]] і пагадненьнямі аб далучэньні новых сябраў,  у прыватнасьці — 1952 (2), 1955, 1980, 1999 (3) і 2004 (7 пагадненьняў) гадоў — аб далучэньні Грэцыі, Турэччыны, ФРН, Гішпаніі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхіі, Баўгарыі, Латвіі, Летувы, Румыніі, Славаччыны, Славеніі і Эстоніі да НАТО. Суб’ектамі дамовы ёсьць дзяржавы. Гэта вызначае юрыдычную прыроду міжнароднай арганізацыі, сьведчыць аб яе міждзяржаўным характары, адрозьніваючы тым самым ад [[Міжнародная няўрадавая арганізацыя|міжнародных няўрадавых арганізацыяў]].

2. Наяўнасьць пэўных мэтаў — важная прыкмета ў вызначэньні правамернага характару міжнароднай арганізацыі, яе арганізацыйнай структуры, кампэтэнцыі, якой надзеленая арганізацыя. НАТО стваралася, каб аб’яднаць намаганьні краінаў-сябровак для калектыўнай абароны і захаваньня міру і бясьпекі. Заключаная ў адпаведнасьці са [[Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў|Статутам ААН]]. Паўночнаатлянтычны пакт ставіць перад НАТО і мэты Аб’яднаных Нацыяў, зафіксаваныя ў прэамбуле і 1-га артыкула Статуту: вызваліць наступныя пакаленьні ад бедзтваў вайны, пацьвердзіць веру ў асноўныя правы чалавека і ў роўнасьць правоў вялікіх і малых нацыяў, стварыць умовы, пры якіх могуць захоўвацца справядлівасьць і павага да абавязацельстваў, што вынікаюць з дамоваў і іншых крыніц міжнароднага права, садзейнічаць сацыяльнаму прагрэсу і паляпшэньню ўмоў жыцьця пры большай волі, ажыцьцяўляць міжнародная супраца ў вырашэньні міжнародных праблемаў эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і гуманітарнага характару, падтрымліваць міжнародны мір і бясьпеку і з гэтай мэтай прадпрымаць эфэктыўныя калектыўныя захады для прадухіленьня і спыненьня пагрозы міру і здушэньня актаў агрэсіі ці іншых парушэньняў міру.

3. Як правіла, аснову сыстэмы органаў міжнароднай арганізацыі складаюць наступныя віды органаў: 1) найвышэйшы, 2) выканаўчы, 3) адміністрацыйны, 4) спэцыяльныя камітэты і камісіі. Будова НАТО не адпавядае гэтай сыстэме, характэрнай для большасьці сучасных міжнародных арганізацыяў, і больш нагадвае сыстэму органаў ААН зь яе галоўнымі і дапаможнымі органамі. Дамова ўсталёўвае стварэньне Рады і дапаможных органаў, зь якіх першым будзе створаны Камітэт абароны. Такім чынам, Рада (Паўночнаатлянтычная рада) — найвышэйшы орган НАТО. У выканаўчым органе, які закліканы кіраваць арганізацыяй між сэсіямі найвышэйшага органу, НАТО ня мае патрэбы. Паняцьце сэсійнасьці тут умоўнае, бо ёсьць магчымасьць зьбіраць прадстаўнікоў дзяржаваў-сябровак у любы момант (пры тым, што і ў звычайных умовах яны сустракаюцца не радзей за адзін раз на тыдзень). Функцыі, якія, як правіла, выконваюць выканаўчыя органы, — забесьпячэньне эфэктыўнасьці дзейнасьці міжнароднай арганізацыі, ажыцьцяўленьне сувязі зь дзяржавамі-сяброўкамі і іншымі міжнароднымі арганізацыямі, складаньне бюджэту арганізацыі, падрыхтоўка павесткі дня паседжаньняў найвышэйшага органу і разгляд пытаньняў пэрсаналу — у асноўным перададзены Міжнароднаму сакратарыяту НАТО. Між тым, у большасьці міжнародных арганізацыяў сакратарыят — орган адміністрацыйны.

4. НАТО мае самастойныя правы і абавязкі, адрозныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак. Ва ўстаноўчым акце міжнароднай арганізацыі асобныя артыкулы адрасаваны непасрэдна дзяржавам-сяброўкам, іншыя — міжнароднай арганізацыі, у асобе яе органаў. У 8-м артыкуле Вашынгтонскай дамовы абвешчана, што
&lt;blockquote&gt;«''кожны бок, які дамаўляецца, заяўляе, што ні адно зь міжнародных пагадненьняў, якія маюць у цяперашні час сілу, паміж ім і любым іншым бокам, які дамаўляецца, не знаходзіцца ў супярэчнасьці з палажэньнямі гэтай дамовы, і абавязуецца не прымаць ніякага міжнароднага абавязацельства, якое супярэчыць гэтай дамове''».&lt;/blockquote&gt;
Арт. 9 дагавору, наадварот, зьвернуты непасрэдна да арганізацыі:
&lt;blockquote&gt;«''Рада стварае такія дапаможныя органы, якія могуць выявіцца неабходнымі, у прыватнасьці, яна неадкладна створыць Камітэт абароны, які будзе рэкамэндаваць захады для прымяненьня артыкулаў 3 і 5''».&lt;/blockquote&gt;
Магчымасьць міжнароднай арганізацыі мець самастойныя правы і абавязкі, асобныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, фармуе арганізацыю як [[Суб’ект міжнароднага права|суб’екта міжнароднага права]], які валодае сваёй прававой воляй і правы якога непасрэдна зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Да такіх правоў належыць права на заключэньне міжнародных пагадненьняў, права на прывілеі і імунітэты, права на прадстаўніцтва і іншыя правы, зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Вонкава міжнародная арганізацыя, у тым ліку і НАТО, выступае самастойна, як адзінае цэлае, прадстаўленае генэральным сакратаром арганізацыі.

5. Пад заснаваньнем ў адпаведнасьці зь міжнародным правам разумеецца правамерны характар міжнароднай арганізацыі, неабходнасьць адпаведнасьці яе Статуту і дзейнасьці агульнапрызнаным прынцыпам і [[Норма міжнароднага права|нормам міжнароднага права]] і, перш за ўсё, нормам jus cogens у сэнсе арт. 53 [[Венская канвэнцыя аб праве міжнародных дамоваў|Венскай канвэнцыі аб праве міжнародных дамоваў 1969 году]]. Лічыцца, што імпэратыўнымі нормамі jus cogens ёсьць прынцыпы Статуту ААН, а Паўночнаатлянтычная дамова ў цэлым тэкстуальна сумяшчальная з Статутам ААН. У той жа час, не адпавядаюць главе VІІІ Статуту ААН палажэньні Вашынгтонскай дамовы аб яго тэрытарыяльнай сфэры дзеяньня: некалькі кантынэнтаў і велізарныя прасторы Сусьветнага акіяна. НАТО таксама не выконвае арганізацыйна-прававых захадаў, якія накладаюцца на яе, як на рэгіянальную арганізацыю ў адпаведнасьці з главой VІІІ, але працягвае настойваць на гэтым статусе, каб мець магчымасьць ажыцьцяўляць прымусовыя дзеяньні адносна іншых дзяржаваў, як у выпадку зь легітымацыяй агрэсіі НАТО супраць Югаславіі.

== Арганізацыйная структура ==
* '''Паўночнаатлянтычная рада''' (ПАР, {{мова-en|The North Atlantic Council, NAC|скарочана}}) — найвышэйшы палітычны орган Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, складаецца з пастаянных прадстаўнікоў (у рангу [[Пасол|пасла]]) усіх краінаў-сябровак, якія праводзяць паседжаньні прынамсі аднойчы на тыдзень. Рада таксама зьбіраецца на міністэрскім і на найвышэйшым узроўнях, але, у любым выпадку, ён мае аднолькавыя паўнамоцтвы ў прыняцьці рашэньняў, незалежна ад узроўню, на якім гэта было зроблена. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Старшынюе на паседжаньнях генэральны сакратар НАТО.

Рада — адзіны орган, стварэньне якога прама прадугледжана тэкстам Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ужо сёньня: адкрыцьцё выставы «Беларусь у абдымках зорак», дзень нараджэньня Льва Сапегі і Алега Хаменкі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/24947180.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=4 красавіка 2013|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Рада надзеленая паўнамоцтвамі ўтвараць дадатковыя органы. Так былі створаныя камітэты і плянавыя групы для забесьпячэньня працы Рады і падрыхтоўкі рэкамэндацыяў у спэцыяльных галінах.

Пытаньні, якія разглядае Рада, датычацца ўсіх аспэктаў дзейнасьці арганізацыі і, звычайна, засноўваюцца на справаздачах і рэкамэндацыях, якія рыхтуюцца па запыту Рады ніжэйшымі камітэтамі. Пытаньні таксама могуць быць паднятыя нацыянальнымі пастаяннымі прадстаўнікамі ці генэральным сакратаром.

* '''Камітэт плянаваньня абароны''' ({{мова-en|Defence Planning Committee|скарочана}}, DPC) — палітыка-вайсковы орган НАТО, звычайна складаецца з пастаянных прадстаўнікоў усіх краінаў-сябровак (акрамя Францыі) і як мінімум двойчы на год склікаецца на ўзроўні міністраў абароны і разглядае пытаньні, зьвязаныя з сумесным абарончым плянаваньнем. Забясьпечвае кіраваньне вайсковымі структурамі НАТО і, у межах сваёй кампэтэнцыі, мае тыя функцыі і паўнамоцтвы, што і Паўночнаатлянтычная Рада ў межах яе кампэтэнцыі.
* '''Група ядзернага плянаваньня''' ({{мова-en|Nuclear Planning Group|скарочана}}, NPG) — асноўны орган для кансультацыяў па ўсіх пытаньнях, што адносяцца да ролі ядзерных сілаў у палітыцы бясьпекі і абароны НАТО. У групе ўдзельнічаюць усе краіны-сяброўкі, з выняткам Францыі. Ісьляндыя ўдзельнічае як назіральніца. Як правіла, зьбіраецца два разы на год на ўзроўні міністраў абароны, звычайна разам з Камітэтам плянаваньня абароны, а таксама на ўзроўні паслоў — па меры неабходнасьці.
* '''Генэральны сакратар''' ({{мова-en|The Secretary General|скарочана}}) — найвышэйшая службовая асоба НАТО. Адказвае за арганізацыю і кіраўніцтва працэсам кансультацыяў і выпрацоўкі рашэньняў у Паўночнаатлянтычным альянсе. Узначальвае паседжаньні Паўночнаатлянтычнай рады, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і іншых галоўных камітэтаў. Ён дзейнічае як галоўны афіцыйны прадстаўнік ({{мова-en|principal spokesman|скарочана}}) арганізацыі ў яе зьнешніх стасунках. Генэральнаму сакратару падпарадкаваны Міжнародны сакратарыят.

Пад непасрэдным кіраўніцтвам генэральнага сакратара знаходзяцца '''Кабінэт''' ({{мова-en|Private Office|скарочана}}) і '''Адміністрацыя''' ({{мова-en|Office of the Secretary General|скарочана}}) '''генэральнага сакратара'''. Кабінэт дапамагае генэральнаму сакратару і яго намесьніку (які кіруе шэрагам працоўных групаў) па ўсіх аспэктах іх працы. У яго штаце знаходзяцца юрысконсульт і спэцыяльны дарадца ў справах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]].

Адміністрацыя генэральнага сакратара складаецца з Выканаўчага сакратарыяту, Управы інфармацыі і прэсы, а таксама Службы бясьпекі НАТО. '''Выканаўчы сакратарыят''' ({{мова-en|Executive Secretariat|скарочана}}) забясьпечвае функцыянаваньне Рады НАТО, Рады эўраатлянтычнага партнэрства, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і ўсіх структураў, утвораных вышэйназванымі органамі. На Выканаўчы сакратарыят ускладаецца і адміністрацыйнае забесьпячэньне праграмы «Партнэрства дзеля міру».

'''Управа інфармацыі і прэсы''' ({{мова-en|Office of Information and Press|скарочана}}) складаецца са '''Службы СМІ''' ({{мова-en|Press and Media Service|скарочана}}) і '''Інфармацыйнай службы''' ({{мова-en|Information Service|скарочана}}). Дырэктар Управы ўзначальвае таксама '''Камітэт па інфармацыі і культурных сувязях''' ({{мова-en|the Commitee on Information and Cultural Relations|скарочана}}).

'''Служба бясьпекі НАТО''' ({{мова-en|NATO Office of Security|скарочана}}) каардынуе і ажыцьцяўляе палітыку ўнутранай бясьпекі НАТО. Дырэктар службы — галоўны дарадца генэральнага сакратара па пытаньнях бясьпекі і старшыня '''Камітэту НАТО па бясьпецы''' ({{мова-en|NATO Security Committee|скарочана}}). Ён кіруе '''Службай бясьпекі штаб-кватэры''' і адказвае за ўсеагульную бясьпеку ў блёку.

* '''Міжнародны сакратарыят''' ({{мова-en|International Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Рады НАТО і яе камітэтаў. Складаецца з Адміністрацыі Генэральнага сакратара, пяці аддзелаў (палітычны, плянаваньня і палітыкі абароны, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня абароны, інфраструктуры і плянаваньня выкарыстаньня цывільных службаў пры надзвычайным становішчы, па навуцы і навакольным асяродзьдзі), кіраўніцтва справамі і кабінэта фінансавага кантралёра. Кожны з аддзелаў узначальваецца памочнікам генэральнага сакратара. Акрамя таго, Міжнародны сакратарыят — гэта некалькі цывільных агенцтваў і арганізацыяў, разьмешчаных у розных краінах-сяброўках. Гэтыя арганізацыі працуюць па спэцыяльных кірунках, такіх, як камунікацыі ці тылавое забесьпячэньне.

Пэрсанал Міжнароднага сакратарыяту набіраецца непасрэдна арганізацыяй альбо па накіраваньнях урадаў краінаў-сябровак тэрмінам на 3—4 гады. Супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту адказныя перад генэральным сакратаром і абавязваюцца захоўваць поўную ляяльнасьць арганізацыі на ўвесь час знаходжаньня на пасадзе.

* '''Вайсковы камітэт''' ({{мова-en|Military Committee|скарочана}}) — найвышэйшы вайсковы орган НАТО, дае палітычным уладам блёку рэкамэндацыі ў вайсковых пытаньнях дзейнасьці ў зоне адказнасьці НАТО. Забясьпечвае Галоўнаму камандаваньню НАТО магчымасьць выкананьня сваіх функцыяў. Знаходзіцца пад палітычным кіраўніцтвам Паўночнаатлянтычнай рады і Камітэта плянаваньня абароны, а калі закранаюцца ядзерныя пытаньні, то і Групы ядзернага плянаваньня. Складаецца з начальнікаў штабоў кожнай краіны-сяброўкі (у тым ліку і Францыі, якая да 1996 году была прадстаўленая вайсковай місіяй у Вайсковым камітэце). Ісьляндыя ня мае ўзброеных сілаў, але можа быць прадстаўленая цывільнай асобай. Начальнікі штабоў сустракаюцца не радзей, як 2 разы на год. У астатні час краіны прадстаўленыя нацыянальнымі вайсковымі прадстаўнікамі, што прызначаюцца начальнікамі штабоў.
* '''Інтэграваная вайсковая структура''' ({{мова-en|Integrated Military Structure|скарочана}}) знаходзіцца пад палітычным кантролем і бягучым кіраўніцтвам найвышэйшага ўзроўню. Яе прызначэньне — у забесьпячэньні арганізацыйных рамак абароны тэрыторыяў краінаў-сябровак ад вонкавых пагрозаў. Яна ўключае ў сябе сетку вайсковага камандаваньня, што пакрывае ўсю Паўночнаатлянтычную зону.

НАТО мае 2 галоўныя цэнтры камандаваньня — '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у Эўропе''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Europe|скарочана}}, SACEUR), разьмешчанае ў так званым '''ШЭЙПе''' ({{мова-en|SHAPE — Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}}), непадалёку ад [[Монс]]у (Бэльгія), і '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у зоне Атлянтычнага акіяна''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Atlantic|скарочана}}, SACLANT) у Норфалку (штат Вірджынія, ЗША). Існуе таксама '''Рэгіянальная стратэгічная група Канады—ЗША''' ({{мова-en|Canada—U.S. Regional Planning Group|скарочана}}, CUSRPG), разьмешчаная ў [[Арлінгтан]]е (ЗША), якой даручана каардынаваць плянаваньне абароны Паўночнай Амэрыкі.

* '''Міжнародны вайсковы штаб''' ({{мова-en|International Military Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Вайсковага камітэту і арганізуе выкананьне яго рашэньняў. Супрацоўнікі Міжнароднага вайсковага штабу маюць такі ж статус у арганізацыі, як і супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту, але падпадаюць пад адміністрацыйную ўладу начальніка штабу альбо кіраўніка самастойнага агенцтва НАТО, у якім яны непасрэдна працуюць. Начальнік Міжнароднага вайсковага штабу выбіраецца Вайсковым камітэтам і можа быць прадстаўніком любой краіны, але мець адрознае грамадзянства ад старшыні Вайсковага камітэту.

У арганізацыйным пляне Міжнародны вайсковы штаб падразьдзяляецца на наступныя аддзелы: [[Выведка|выведкі]], плянаваньня і палітыкі, апэрацыяў, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня, [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] і сыстэмаў інфармацыі, узбраеньняў і стандартызацыі. Пры начальніку Міжнароднага вайсковага штабу створаны Сытуацыйны цэнтар НАТО ({{мова-en|NATO Situation Centre|скарочана}}), прызначаны дапамагаць Паўночнаатлянтычнай радзе, Камітэту плянаваньня абароны і Вайсковаму камітэту ў выкананьні імі сваіх функцыяў у крызісныя пэрыяды. Цэнтар кругласутачна назірае за палітычным, ваенным і эканамічным станам у сфэрах, якія цікавяць НАТО, наглядае і абслугоўвае сыстэмы сувязі НАТО, забясьпечвае магчымасьці для хуткай арганізацыі кансультацыяў і камандных дзеяньняў падчас пэрыядаў напружанасьці.

Пасьля абвешчаных пасьля студзеньскага саміту 1994 году ініцыятыў Паўночнаатлянтычная рада заснавала некалькі дадатковых структураў, якія дапамагаюць НАТО ў выкананьні яе новых задачаў.

'''Камітэт палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «Партнэрства дзеля міру»''' ({{мова-en|Political-Military Steering Committee on Partnership for Pease|скарочана}}, PMSE) ёсьць важнейшым рабочым форумам «Партнэрства». Ён зьбіраецца ў розных канфігурацыях: гэта і сустрэчы з асобнымі краінамі-партнэрамі, і з усімі краінамі—ўдзельніцамі Рады Эўраатлянтычнага партнэрства.

'''Сумесны камітэт па праблеме распаўсюджваньня зброі''' ({{мова-en|Joint Committee on Proliferation|скарочана}}, JCP) распрацоўвае супольную палітыку ў галіне пашырэньня ўзбраеньняў і ёсьць палітычным форумам для кансультацыяў па гэтай праблеме.

'''Часовая група каардынаваньня палітыкі''' ({{мова-en|Provisional Policy Coordination Group|скарочана}}, PPCG) працуе над праблемай падтрыманьня міру і над тым, як павысіць эфэктыўнасьць НАТО ў гэтай галіне, распрацоўвае канцэпцыю аб’яднаных тактычных войскаў. Група адказвае за супрацу з Заходнеэўрапейскім зьвязам.

* Большасьць з арганізацыйных структураў НАТО месьціцца ў яе штаб-кватэры. '''Штаб-кватэра НАТО''' ({{мова-en|the NATO Headquarters|скарочана}}) у Брусэлі ёсьць палітычным цэнтрам Альянсу і пастаянным месцам знаходжаньня Паўночнаатлянтычнай Рады. Тут разьмяшчаюцца пастаянныя прадстаўніцтвы дзяржаваў-сяброў, Генэральны сакратар і Міжнародны сакратарыят, нацыянальныя вайсковыя прадстаўніцтвы, старшыня Вайсковага камітэту і Міжнародны вайсковы штаб і шмат якіх агенцтваў НАТО.

Каля 4 тысячаў чалавек працуюць у штаб-кватэры НАТО на поўнай стаўцы. Зь іх больш за 2000 — сябры нацыянальных прадстаўніцтваў пры НАТО. Прыкладна тысячу чалавек налічвае Міжнародны сакратарыят і да 500 — Міжнародны ваенны штаб.

* У дадатак да апісаных вышэй камандных структураў існуе шэраг ваенных агенцтваў, дасьледчых і навучальных устаноў, падпарадкаваных Вайсковаму камітэту або вярхоўным галоўнакамандуючым.

'''Дарадчая група па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД; {{мова-en|Advisory Group for Aerospace Research and Development|скарочана}}, AGARD) была ўтвораная ў 1952 годзе для спрыяньня распрацоўкам і абмену інфармацыяй у галіне аэракасманаўтыкі паміж краінамі НАТО. Штаб-кватэра ДГАД знаходзіцца ў Парыжы.

'''Вайсковае агенцтва стандартызацыі''' ({{мова-en|Military Agency for Standartisation|скарочана}}, MAS) — галоўнае вайсковае агенцтва стандартызацыі ў НАТО. Створанае ў [[Лёндан]]е ў 1951 годзе з мэтай садзеяньня апэратыўнай, працэдурнай і матэрыяльна-тэхнічнай стандартызацыі сярод сяброў НАТО дзеля наданьня войскам Альянсу большай эфэктыўнасьці ў сумесных апэратыўных захадах. З 1970 разьмяшчаецца ў штаб-кватэры НАТО ў Брусэлі.

'''Кансультацыйны камітэт НАТО па вайсковай электроніцы''' (ККВЭ, {{мова-en|NATO Electronic Warfare Advisory Committee|скарочана}}, NEWAС) заснаваны ў 1966 годзе. Закліканы павысіць магчымасьці электронных службаў НАТО падчас баявых дзеяньняў. Аналізуе прагрэс, дасягнуты на нацыянальным узроўні і ў інтэграцыйных вайсковых структурах наконт магчымасьцяў вайсковага электроннага забесьпячэньня. ККВЭ складаецца з прадстаўнікоў кожнай краіны-сяброўкі НАТО і [[Вярхоўны галоўнакамандуючы|вярхоўных галоўнакамандуючых]].

'''Вучэбная група НАТО''' ({{мова-en|NATO Training Group|скарочана}}, NTG) аб’ядноўвае ўсе намаганьні ў рамках НАТО па трэніроўках і вучэньнях на шматнацыянальнай аснове, спрыяе правядзеньню трэніровак і вучэньняў сярод краінаў-сяброў.

'''Камітэт кіраўнікоў вайскова-мэдычных службаў краінаў НАТО''' ({{мова-en|Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO|скарочана}}, COMEDS), таксама вядомы як EUROMED. Складаецца з найвышэйшых вайскова-мэдычных чыноўнікаў краінаў-сябровак, дзейнічае як цэнтар па разьвіцьці, каардынацыі і кансультаваньні Вайсковага камітэту ў гэтай галіне.

'''Мэтэаралягічная група Вайсковага камітэту''' ({{мова-en|Military Committee Meteorogical Group|скарочана}}, MCMG) дае спэцыяльныя парады Вайсковаму камітэту ў сфэры мэтэаралёгіі, дапамагае яму ў выпрацоўцы адпаведнай палітыкі і тэхнікі.

Шэсьць спэцыялізаваных '''агенцтваў сувязі, сыстэмаў сувязі і інфарматыкі''' ({{мова-en|Military Telecommunications and Communications and Information Systems (CIS) Agencies|скарочана}}) забясьпечваюць Вайсковы камітэт экспэртнай падтрымкай у гэтай галіне вайсковай тэхнікі. Паміж сабой яны спэцыялізуюцца на камунікацыйнай і кампутарнай бясьпецы (ACCSA), лініях сувязі (ALLA), радыёчастасьцях (ARFA), тактычных сродках сувязі (ATCA), узаемасувязі баз дадзеных (ADSIA), марской сувязі (ANCA). Разьмяшчаюцца ў Брусэлі, з выняткам ANCA, месцазнаходжаньне якога — Лёндан.

'''Тэхнічны цэнтар Вярхоўнага галоўнакамандаваньня аб’яднанымі войскамі ў Эўропе''' ({{мова-en|SHAPE Technical Centre|скарочана}}) разьмяшчаецца ў [[Гаага|Гаазе]] і працуе пад палітычным кіраўніцтвам Вярхоўнага галоўнакамандуючага аб’яднанымі ўзброенымі сіламі ў Эўропе (SACEUR). Задача цэнтру заключаецца ў тэхнічнай дапамозе ШЭЙПу і ў правядзеньні дасьледаваньняў для аб’яднанага камандаваньня ў Эўропе. Сфэра інтарэсаў тэхнічнага цэнтру: гатоўнасьць войскаў і вайсковых структур, новыя тэхналёгіі ўзбраеньняў, камандаваньне і кантроль (інфарматызацыя і аўтаматызацыя гэтых працэсаў), інжынэрныя сыстэмы і апэратыўная дапамога.

'''Цэнтар падводных дасьледаваньняў Вярхоўнага галоўнакамандуючага войскамі ў зоне Атлянтыкі''' ({{мова-en|SACLANT Undersea Research Centre|скарочана}}, SACLANTCEN) створаны ў 1959 каля [[Спэцыя|Спэцыі]] ў Італіі і афіцыйна стаў структурай НАТО ў 1963 годзе. Распрацоўвае парады SACLANT у галіне барацьбы з падводнымі лодкамі і мінамі. Праводзіць і акіянаграфічныя дасьледаваньні.
 
У 1996 пачало працу агенцтва нагляду за навуковым і тэхналягічным працэсам у Альянсе — '''Арганізацыя па дасьледаваньнях і тэхналёгіях''' (АДТ, {{мова-en|Research and Technology Organisation|скарочана}}, R&amp;TO). Створаная для больш пасьпяховага кіраўніцтва дасьледчымі праграмамі ў рамках ужо існых '''Дарадчай групы па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД) і '''Групы абарончых дасьледаваньняў''' (ГАД, {{мова-en|Defence Research Group|скарочана}}, DRG), АДТ кіруецца '''Радай''' ({{мова-en|R&amp;T Board|скарочана}}), які, у сваю чаргу, замяніў сабой органы кіраваньня ДГАД і ГАД. Рада каардынуе абмен навуковай інфармацыяй паміж краінамі-сяброўкамі. Складаныя сыстэмы навукова-дасьледчых супольнасьцей краінаў прадстаўленыя трыма элемэнтамі: урадавая, прамысловая і акадэмічная навука ў галіне абароны.

НАТО валодае трыма навучальнымі ўстановамі. '''Абарончы каледж НАТО''' ({{мова-en|NATO Defence College|скарочана}}) заснаваны ў Парыжы ў 1951 годзе, пераведзены ў 1966-м у Рым. Рыхтуе [[афіцэр]]аў і цывільны пэрсанал для заняцьця ключавых пасадаў у НАТО і нацыянальных адміністрацыях.

'''Школа НАТО''' ({{мова-en|NATO (SHAPE) School|скарочана}}), разьмешчаная каля [[Обэрамэргаў]] у Нямеччыне, — адзін з галоўных цэнтраў падрыхтоўкі вайсковых і цывільных спэцыялістаў для службы ў НАТО. Створаная ў 1953 годзе, у 1966 годзе перайшла пад апэратыўны кантроль SACEUR. З 1953 году падрыхтоўку ў школе прайшлі больш як 50 000 афіцэраў і цывільных асобаў. Кожны год каля 6 тысячаў слухачоў наведваюць курсы па спэцыяльнасьцях: ядзерная, біялягічная і хімічная абарона, вайсковая электроніка, камандаваньне і кантроль, мабільныя войскі, шматнацыянальныя войскі, падтрыманьне міру, ахова навакольнага асяродзьдзя, крызіснае кіраваньне.

'''Школа сродкаў сувязі і інфармацыйных сыстэмаў''' ({{мова-en|NATO Communicatians and Information Systems (CIS) School|скарочана}}) забясьпечвае ўзмоцненую падрыхтоўку цывільнага і вайсковага пэрсаналу перад накіраваньнем іх на працу ў камунікацыйныя і інфармацыйныя службы НАТО. Разьмяшчаецца школа на базе італьянскіх ВПС у Лаціне.

== Мэханізм супрацы ==
Усе краіны-сяброўкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ў поўнай ступені ўдзельнічаюць на палітычным узроўні супрацы ў рамках Альянсу і ўсе аднолькава прынялі на сябе абавязкі, што ўтрымліваюцца ў 5-м артыкуле Паўночнаатлянтычнай дамовы і сымбалізуюць непадзельнасьць іх [[Бясьпека|бясьпекі}], а менавіта, што [[напад]] на адну ці некалькі краінаў разглядаецца як напад на ўсе краіны-сяброўкі. Ніводная краіна-сяброўка НАТО ня мае спадзявацца толькі на свае вайскова-палітычныя намаганьні і эканамічныя рэсурсы. Роўнасьць бясьпекі краінаў-сябровак — у адсутнасьці залежнасьці між ёй і тымі нацыянальнымі вайсковымі магчымасьцямі, што ўкладзеныя ў агульную стабільнасьць.

Спосаб функцыянаваньня Паўночнаатлянтычнага зьвязу забясьпечвае ўлік патрэбаў краінаў-сябровак у адпаведнасьці зь іх становішчам у арганізацыі. Так, [[Ісьляндыя]], ня маючы [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]], прадстаўленая ў вайсковых органах НАТО цывільным прадстаўніком.

[[Францыя]], застаючыся паўнавартым сяброўкай арганізацыі і яе палітычных структураў, выйшла ў 1966 з інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, ня ўдзельнічала ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. Рэгулярныя кантакты з вайсковымі структурамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўляліся праз францускую вайсковую місію пры Вайсковым камітэце, а таксама праз удзел у асобных галінах супрацы (сродкі [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]], узбраеньні, матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне і г. д.). З 1995 году Францыя аднавіла працу ў Камітэце плянаваньня абароны і Вайсковым камітэце, але адносіны з інтэграванай вайсковай структурай НАТО не зьмяніліся: яны працягваюць рэгулявацца двухбаковымі пагадненьнямі.
 
[[Гішпанія]] ўдзельнічае ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. У адпаведнасьці з вынікамі нацыянальнага [[Рэфэрэндум у Гішпаніі 1986 году|рэфэрэндуму 1986 году]], Гішпанія ня ўдзельнічае ў інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, але бярэ ўдзел у калектыўным абарончым плянаваньні. Дамовы аб вайсковай каардынацыі дазваляюць [[Гішпанскае войска|гішпанскім войскам]] супрацоўнічаць зь іншымі саюзнымі войскамі ў спэцыяльных галінах, застаючыся пры гэтым па-за межамі інтэграванай вайсковай структуры. У 1996 годзе [[Парлямэнт Гішпаніі|гішпанскі парлямэнт]] пагадзіўся з рашэньнем [[Урад Гішпаніі|ураду]] аб пераходзе да поўнага ўдзелу Гішпаніі ў аб’яднанай вайсковай структуры НАТО.
 
Усе без выключэньня краіны-ўдзельніы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдзельнічаюць у працы Камітэту палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» і іншых групах, што дзейнічаюць па праграмах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і «Партнэрства дзеля міру». Адрозьненьні між краінамі-сяброўкамі НАТО могуць таксама быць вынікам геаграфічнага, палітычнага, вайсковага або канстытуцыйнага становішча. Так, удзел [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Данія|Даніі]] ў ваенных плянах НАТО абмяжоўваецца нацыянальным [[заканадаўства]]м, па якім немагчыма разьмяшчэньне ядравай зброі і замежных войскаў на іх нацыянальнай тэрыторыі ў мірны час.

Выпрацоўка палітыкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і падрыхтоўка канкрэтных захадаў ажыцьцяўляецца на падставе рэгулярных узаемных кансультацыяў краінаў-сябровак. Такія кансультацыі могуць мець некалькі формаў:
* аднабаковае прадастаўленьне інфармацыі кім-небудзь з удзельнікаў;
* двухбаковы ці шматбаковы інфармацыйны абмен;
* паведамленьне іншым удзельнікам пра рашэньні, прынятыя на нацыянальным узроўні (у тым ліку з мэтай атрымаць ухваленьне з боку партнэраў);
* папярэдняе паведамленьне пры акцыі, якія рыхтуюцца;
* папярэднія кансультацыі з мэтай узгадненьня паралельных дзеяньняў, якія будуць ажыцьцяўляцца кожным з удзельнікаў індывідуальным чынам;
* кансультацыі з мэтай выпрацоўкі такіх рашэньняў, якія павінныя прымацца ці ажыцьцяўляцца на калектыўнай аснове.

Рэгулярныя кансультацыі па палітычных пытаньнях таксама маюць месца ў межах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і пры сустрэчах Паўночнаатлянтычнае рады і палітычных камітэтаў з партнэрамі па супрацы — дзяржавамі, якія ня ёсьць сябрамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу.
 
Галоўнымі форумамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для інтэнсіўных кансультацыяў падчас пэрыядаў палітычнай напружанасьці ёсьць Паўночнаатлянтычная рада і Камітэт плянаваньня абароны пры падтрымцы Вайсковага камітэту і палітычных камітэтаў. Стабільнасьць хады [[Зносіны|зносінаў]] забясьпечвае Сытуацыйны цэнтар НАТО, які круглыя суткі падтрымлівае сувязь з сталіцамі дзяржаваў-сябровак Паўночнаатлянтычнага зьвязу і галоўнакамандуючымі войскамі НАТО.

== Вайсковыя апэрацыі і місіі ==
Паўночнаатлянтычны альянс іграе актыўную і вядучую ролю ў забесьпячэньні міру і бясьпекі на міжнароднай арэне. Доўгі час Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдавалася падтрымліваць [[мір]] і бясьпеку эўрапейскіх краінаў выключна палітыка-дыпляматычнымі шляхамі. Аднак пачатак 1990-х адзначыўся новымі выклікамі і пагрозамі эўрапейскай [[Бясьпека|бясьпецы]]. Першым сур’ёзным выпрабаваньнем для НАТО як арганізацыі, якая набывала характар ​​сілы, выкліканай ня толькі забесьпячэньнем абароны ейных сябраў, але і спрыяньнем захаваньню міру і стабільнасьці на ўсёй эўраатлянтычнай прасторы, стала [[Югаслаўскія войны|вайна ў Югаславіі]]. Першыя тры апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу па падтрыманьні міру мелі месца ў Эўропе ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], [[Сэрбія|сэрбскім]] краі [[Косава]] і [[Рэспубліка Македонія|Рэспубліцы Македоніі]].

=== Апэрацыя ў Босьніі і Герцагавіне ===
[[Файл:Army Photography Contest - 2004 - FMWRC - Arts and Crafts - SFOR Surveillance.jpg|міні|300пкс|Узьлёт [[Sikorsky SH-3 Sea King|SH-3 «Сі Кінг»]] [[SFOR]] са складу [[Каралеўскі вайскова-марскі флёт Вялікабрытаніі|ВМС Вялікабрытаніі]]]]
З 1995 па 2004 гады пад кіраўніцтвам Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўлялася [[Міратворчая апэрацыя|апэрацыя па падтрыманьні міру]] ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], што дапамагала гарантаваць бясьпеку і спрыяла аднаўленьню краіны пасьля [[Басьнійская вайна|вайны 1992—1995 гадоў]].

Босьнія і Герцагавіна стала арэнай, на якой НАТО шмат чаго рабіла ўпершыню, і рашэньні, прынятыя ў адказ на падзеі ў гэтай краіне, дапамаглі фармаваць эвалюцыю Паўночнаатлянтычнага альянсу і разьвіваць ягоныя магчымасьці па ўсталяваньні і падтрыманьні міру. У жніўні—верасьні 1995 году НАТО правяла [[Апэрацыя НАТО ў Босьніі і Герцагавіне|паветраную апэрацыю]] ў Босьніі і Герцагавіне, якая дапамагла спыніць [[Басьнійская вайна|басьнійскую вайну]] і ў адпаведнасьці з [[Дэйтанскім пагадненьне|Дэйтанскім мірным пагадненьнем]] узначаліла апэрацыю па падтрыманьні міру, якая доўжылася 9 гадоў, са сьнежня 1994 году па сьнежань 2004 году. Не зважаючы на тое, што ў сьнежні 2004 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы перадала адказнасьць за паўсядзённую бясьпеку ў Босьніі і Герцагавіне [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]], Паўночнаатлянтычны альянс працягваў утрымліваць скарочаны штаб у [[Сараева|Сараеве]] для аказаньня дапамогі ў ажыцьцяўленьні вайсковай рэформы ў Босьніі і Герцагавіне і ў падрыхтоўцы краіны да ўдзелу ў праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]»&lt;ref name=&quot;natoint&quot;&gt;[http://www.nato.int/cps/uk/natolive/topics_52060.htm Апэрацыі і місіі НАТО]. NATO.int&lt;/ref&gt;.

=== Канфлікт у Косаве ===
З чэрвеня 1999 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўзначаліла апэрацыю па ўсталяваньні [[мір]]у ў сэрбскім краі [[Косава]]. Апэрацыя «[[Бамбаваньне Югаславіі сіламі НАТО|Саюзная сіла]]» ў пэрыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 году стала завяршальным этапам [[Косаўская вайна|Косаўскай вайны]]. Пасьля завяршэньня 78-дзённай паветранай кампаніі ў Косаве разгарнулі міжнародныя міратворчыя [[Сілы для Косава]] пад кіраўніцтвам НАТО. Гэтая кампанія, якая была другой ваеннай кампаніяй Паўночнаатлянтычнага зьвязу, пачалася пасьля таго, як у краі больш за год вяліся вайсковыя дзеяньні, а міжнародныя намаганьні па ўрэгуляваньні канфлікту [[Дыпляматыя|дыпляматычнымі]] сродкамі ня мелі посьпеху&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

Пасьля [[Міжнароднае прызнаньне Рэспублікі Косава|абвяшчэньня Косава сваёй незалежнасьці]] ў лютым 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася захаваць сваю прысутнасьць на аснове рэзалюцыі 1244 [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]]. У чэрвені 2008 году Паўночнаатлянтычны альянс вырашыў узяць на сябе нагляд за расфармаваньнем [[Корпус абароны Косава|Корпусу абароны Косава]] і дапамагчы стварыць прафэсійныя шматэтнічная [[Сілы бясьпекі Косава]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== У Македоніі ===
[[Файл:MTPZ Pandur.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Аўстрыі|Аўстрыйскі]] патруль [[Сілы для Косава|Сілаў для Косава]] на [[БТР]] «[[Пандур]]»]]
Адказваючы на запыт ураду [[Рэспубліка Македонія|Рэспублікі Македонія]], са жніўня 2001 году па сакавік 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцявіла ў гэтай краіне тры пасьлядоўныя апэрацыі: «[[Багаты ўраджай]]», якая дазволіла раззброіць групы этнічных [[альбанцы|альбанцаў]], што дзейнічалі на тэрыторыі Македоніі; «[[Бурштынавы ліс]]» забясьпечыла абарону міжнародных назіральнікаў, якія ажыцьцяўлялі нагляд з выняткам мірнага пляну; «[[Саюзая Нямеччына]]» па наданьні кансультантаў на дапамогу ўраду ў пытаньнях забесьпячэньня стабільнасьці на ўсёй тэрыторыі [[Рэспубліка Македонія|Македоніі]].

Гэтыя апэрацыі ў Рэспубліцы Македонія прадэманстравалі цесную супрацу між Паўночнаатлянтычным зьвязам, [[Эўразьвяз]]ам і [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Першая апэрацыя па барацьбе з тэрарызмам ===
4 кастрычніка 2001 году, пасьля таго, як было вызначана, што [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычныя напады 11 верасьня]] на [[Нью-Ёрк]] і [[Вашынгтон]] ажыцьцявілі з-за мяжы, Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла 8 захадаў у падтрымку [[ЗША]]. Паводле запыту ЗША яна пачала першую ў сваёй гісторыі апэрацыю па барацьбе з [[тэрарызм]]ам «[[Арліная дапамога]]», у рамках якой 7 [[Самалёт далёкага радыёлякацыйнага сачэньня|самалётаў далёкага радыёлякацыйнага сачэньня]] (СДРС) Паўночнаатлянтычнага зьвязу бралі ўдзел у патруляваньні паветранай прасторы ЗША.

Апэрацыя доўжылася зь сярэдзіны кастрычніка 2001 году да сярэдзіны траўня 2002 году. Было прыцягнута 830 сяброў [[экіпаж]]аў з 13 краінаў НАТО, якія зьдзейсьнілі больш за 360 [[самалёта-вылет]]аў. Упершыню ў гісторыі альянсу ягоныя вайсковыя сілы і сродкі скарысталі ў апэрацыі, якая праводзілася ў адпаведнасьці з патрабаваньнямі 5-га артыкула [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Нагляд за Міжземным морам ===
[[Файл:US Navy 061106-N-5055G-041 Almost 300 crew members aboard the guided-missile destroyer USS Ross (DDG 71) returned to homeport at Naval Station Norfolk.jpg|міні|300пкс|[[Эсьмінец]] ВМС ЗША «Рос» вяртаецца ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]] пасьля паўгадавога ўдзелу ў апэрацыі «[[Актыўныя намаганьні]]»]]
У кастрычніку 2001 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы распачала апэрацыю «[[Актыўныя намаганьні]]» пад кіраўніцтвам ОВМС дзеля выяўленьня і стрымліваньня тэрарыстычнай дзейнасьці ў [[Міжземнае мора|Міжземным моры]]. З красавіка 2003 году сілы НАТО сыстэматычна ажыцьцяўлялі высадкі на падазроныя [[судна|судны]] са згоды капітанаў караблёў і краінаў сьцягу ў адпаведнасьці зь міжнародным [[Марское права|марскім правам]]. Апэрацыя апынулася эфэктыўным сродкам аховы стратэгічнага марскога раёну і барацьбы з [[тэрарызм]]ам у [[Адкрытае мора|адкрытым моры]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Барацьба зь пірацтвам ля ўзьбярэжжа Самалі ===
З кастрычніка па сьнежань 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы праводзіла апэрацыю «[[Саюзны пастаўнік]]», якая прадугледжвала правядзеньне захадаў барацьбы зь [[пірацтва]]м каля ўзьбярэжжа [[Самалі]]. У адказ на запыт [[Генэральны сакратар ААН|генэральнага сакратара ААН]] [[Пан Гі Мун]]а вайскова-марскія падразьдзяленьні НАТО суправаджалі судны і ажыцьцяўлялі рэйсы для [[Сусьветная харчовая праграма|Сусьветнай харчовай праграмы ААН]] празь небясьпечныя раёны [[Адэнская затока|Адэнскай затокі]]. З сакавіка па жнівень 2009 году Паўночнаатлянтычны зьвяз правёў яшчэ адну апэрацыю па барацьбе зь пірацтвам «[[Саюзны абаронца]]», мэтай якой было ўмацаваньне бясьпекі марскіх гандлёвых маршрутаў і міжнароднай навігацыі ля берагоў [[Абэсамалія|Афрыканскага Рогу]]. Сілы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы выконвалі задачы па назіраньні і забесьпячэньні абароны для стрымліваньня і здушэньня [[пірацтва]] і ўзброенага рабаваньня, што пагражалі марскім шляхам і эканамічным інтарэсам&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

Апэрацыя «[[Акіянскі шчыт]]», якая грунтавалася на досьведзе папярэдніх апэрацыяў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы па барацьбе зь пірацтвам, мела на мэце прыняцьце захадаў барацьбы з [[Самалійскія піраты|марскім пірацтвам ля ўзьбярэжжа Афрыканскага Рогу]]. Паўночнаатлянтычная рада прыняла правядзеньне гэтае апэрацыі 17 жніўня 2009 году. Па запыце краінаў рэгіёну ў рамках апэрацыі таксама прапаноўвалася дапамога ў разьвіцьці ўласных магчымасьцяў барацьбы зь [[пірацтва]]м&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вучэбная місія ў Іраку ===
[[Файл:Armentani and Trujillo.jpg|міні|300пкс|Намесьнік камандуючага Вучэбнай місіі ў Іраку Джаваньні Армэнтані кансультуе вайскоўцаў]]
На [[Стамбульскі саміт НАТО 2004 году|Стамбульскім саміце]] ў чэрвені 2004 году хаўрусьнікі па Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзіліся ўзяць удзел у міжнароднай дзейнасьці, накіраванай на аказаньне дапамогі [[Ірак]]у ў фармаваньні баяздольных дэмакратычных структураў сілаў бясьпекі. Вынікам гэтага стала стварэньне [[Вучэбная місія НАТО ў Іраку|Місіі ў Іраку]]. У рамках місіі ажыцьцяўлялася падрыхтоўка, кансультаваньне і настаўніцтва ірацкіх войскаў. У аказаньні дапамогі ў правядзеньні падрыхтоўкі ў Іраку ці па-за ягонымі межамі ўдзельнічалі усе краіны-сяброўкі НАТО, якія дапамагалі фінансава або бязвыплатна перадавалі тэхніку і абсталяваньне&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Аказаньне падтрымкі Афрыканскаму зьвязу ===
Паўночнаатлянтычны альянс аказвае падтрымку [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскаму зьвязу]] ў выкананьні ягоных міратворчых задачаў на [[Афрыка|Афрыканскім кантынэнце]]. З чэрвеня 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы дапамагала Афрыканскаму зьвязу ў рамках ягонай [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Самалі|місіі]] ў [[Самалі]] (МАЗСам) перапраўляць паветрам міратворцаў. Дапамога МАЗСам з боку НАТО супала з падобнай апэрацыяй па аказаньні падтрымкі міратворчай місіі Афрыканскага зьвязу ў [[Судан]]е (МАЗСуд). З чэрвеня 2005 году па сьнежань 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвала транспартаваньне па паветры каля 37 тысячаў [[Вайсковец|вайскоўцаў]] у складзе [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Судане|Місіі ў Судане]], а таксама падрыхтавала звыш 250 прадстаўнікоў МАЗСуд&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вайна ў Аўганістане ===
{{Асноўны артыкул|Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы}}
[[Файл:QRL Helmand 2.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Вялікабрытаніі|Брытанскія]] ваяры з групы «Вікінг» падчас апэрацыі «[[Апэрацыя «Іглс саміт»|Іглс саміт]]»]]
Апэрацыя ў Аўганістане была самай значнай з усіх, што да гэтага часу выконваліся Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;. Сфармаваныя ў адпаведнасьці з мандатам ААН у 2001 годзе, [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) дзейнічалі пад кіраўніцтвам НАТО са жніўня 2003 году.

На ўсёй тэрыторыі [[Аўганістан]]у ў складзе МССБ дзейнічалі амаль 130 тысячаў вайскоўцаў з 48 розных краінаў. Іхнай задачай была дапамога цэнтральнаму ўраду Аўганістану ў працы ўмацаваньня законнай улады ва ўсіх абласьцях краіны і ўтварэньне ўмоваў для належнага функцыянаваньня дэмакратычных інстытутаў і [[вяршэнства права]]. Адным з найважнейшых складнікаў гэтай задачы было стварэньне прафэсійных аўганскіх нацыянальных сілаў бясьпекі. Практычна з нуля за пэрыяд з 2003 году колькасьць [[Узброеныя сілы Аўганістану|Узброеных сілаў Аўганістану]] павялічылася амаль да 164 тысячаў вайскоўцаў. Яны пачалі браць на сябе кіраўніцтва большасьцю апэрацыяў.
   
Акрамя правядзеньня апэрацыяў па забесьпячэньні бясьпекі і разьвіцьця аўганскага войска і [[паліцыя|паліцыі]], МССБ таксама непасрэдна спрыялі разьвіцьцю і аднаўленьню Аўганістану. 28 групаў аднаўленьня правінцыяў былі прыцягнутыя да вызначэньня запатрабаваньняў у аднаўленчых работах і дапамогі гуманітарнай дзейнасьці па ўсёй краіне&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Апэрацыя ў Лібіі ===
[[Файл:Palmaria bengasi 1903 0612 b1.jpg|міні|300пкс|Зьнішчаная францускай авіяцыяй вайсковая калёна лібійскага войска каля гораду [[Бэнгазі]]]]
Падвас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|Лібійскай грамадзянскай вайны]] 2011 году паміж палкоўнікам і фактычным кіраўніком краіны [[Муамар Кадафі|Муамарам Кадафі]] і паўсталымі пратэстоўцамі 17 сакавіка 2011 году была прынятая Рэзалюцыя [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]] № 1973, якая заклікала да спыненьня гвалту і ўпаўнаважыла ваенныя дзеяньні з боку кааліцыі для абароны цывільных асобаў, а таксама ўвяла [[эмбарга]] на пастаўкі зброі, замарозіла асабістыя актывы лібійскіх лідэраў і ўвяла забарону на перасоўваньне прадстаўнікоў найвышэйшага кіраўніцтва. Кааліцыя ўключала некалькі сяброў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, якая пачала стварэньне зоны, забароненай для палётаў над [[Лібія]]й, неўзабаве пасьля гэтага. 20 сакавіка 2011 году краіны-сяброўкі НАТО дамовіліся аб захаваньні эмбарга на пастаўкі зброі ў Лібію.

24 сакавіка 2011 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася ўзяць захаваньне беспалётнай зоны пад свой кантроль, у той час як кааліцыю перанакіравалі на камандаваньне наземнымі сіламі&lt;ref&gt;[http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/03/2011324221036894697.html NATO to police Libya no-fly zone]. Al Jazeera&lt;/ref&gt;. 27 сакавіка Паўночнаатлянтычны зьвяз узяў на сябе адказнасьць за рэалізацыю ўсіх аспэктаў Рэзалюцыі № 1973, каб абараніць цывільнае насельніцтва і раёны, якім пагражаў напад з боку рэжыму [[Муамар Кадафі|Муамара Кадафі]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;, у гэтым альянс атрымаў дапамогу з боку [[Катар]]у і [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]. У чэрвені, як паведамлялася, падразьдзяленьні толькі васьмі краінаў альянсу ўдзельнічалі ў баявых апэрацыях&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110812030653/http://thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2011%2F6%2F9%2Fworldupdates%2F2011-06-09T025953Z_01_NOOTR_RTRMDNC_0_-575860-1&amp;sec=Worldupdates NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata]. Malaysia Star.&lt;/ref&gt;. Пры гэтым міністар абароны ЗША [[Робэрт Гейтс]] паведаміў, што такія краіны, як [[Польшча]], [[Гішпанія]], [[Нідэрлянды]], [[Турэччына]] і [[Нямеччына]] маглі б зрабіць большы ўнёсак у гэтых апэрыцыях, аднак апошняя апэлявала на тое, што арганізацыя перасягнула свае паўнамоцтвы ў канфлікце ў рамках мандату&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2011/jun/09/world/la-fg-libya-nato-20110609 Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign]. Los Angeles Times&lt;/ref&gt;. У сваім заключным выступе ў Брусэлі 10 чэрвеня Гейтс у далейшым працягваў крытыкаваць краіны-хаўрусьніцы, мяркуючы, што іхныя дзеяньні могуць прывесьці да гібелі НАТО&lt;ref&gt;[http://www.washingtontimes.com/news/2011/jun/10/gates-blasts-nato-questions-future-alliance/?page=all Gates blasts NATO, questions future of alliance]. The Washington Times&lt;/ref&gt;.

Незважаючы на тое, што місія была падоўжаная да верасьня, [[Нарвэгія]] пачала згортваньне сваіх сілаў да 1 жніўня&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110613042117/http://cnsnews.com/news/article/norway-quit-libya-operation-august Norway to quit Libya operation by August]. CNS News&lt;/ref&gt;. Да канца місіі ў кастрычніку 2011 году, пасьля сьмерці палкоўніка Кадафі, самалёты НАТО агулам зрабілі каля 9500 ударных вылетаў супраць войскаў Кадафі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140108155406/http://usatoday30.usatoday.com/news/world/story/2011-10-21/Libya-NATO/50858104/1?csp=34news&amp;utm_source=feedburner&amp;utm_medium=feed&amp;utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29 NATO strategy in Libya may not work elsewhere]. USA Today&lt;/ref&gt;. Пасьля спробы [[Дзяржаўны пераварот|дзяржаўнага перавароту]] ў кастрычніку 2013 году, прэм’ер-міністар Лібіі [[Алі Зэйдан]] запытаў тэхнічную кансультацыю і трэнэраў з НАТО для аказаньня дапамогі ў пытаньнях бягучай бясьпекі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150315044154/http://www.reuters.com/article/2013/10/21/us-libya-nato-idUSBRE99K0GX20131021 NATO to advise Libya on strengthening security forces]. Reuters.&lt;/ref&gt;.

== Месца і роля ў сьвеце ==

=== Трансфармацыя ===
* [[Лёнданскі саміт НАТО 1990 году]]
* [[Рымскі саміт НАТО 1991 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1991 году]]
* [[Рада эўра-атлянтычнага партнэрства]]
* [[Партнэрства дзеля міру|Праграма «Партнэрства дзеля міру»]]
* [[Вашынгтонскі саміт НАТО 1999 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1999 году]]

=== Узаемадзеяньне зь іншымі арганізацыямі ===
* [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]]
* [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]
* [[Эўрапейскі Зьвяз]]
* [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]]
* [[Рада Эўропы]]

== Сябры ==
[[Файл:Map of NATO countries.png|240пкс|міні|Краіны Паўночнаатлянтычнага альянсу]]

; Краіны-заснавальніцы (4 красавіка 1949 г.):
* [[Бэльгія]]
* [[Канада]]
* [[Данія]]
* [[Францыя]] (да 2009 году ўдзельнічала толькі ў палітычнай структуры арганізацыі)
* [[Ісьляндыя]]
* [[Італія]]
* [[Люксэмбург]]
* [[Нідэрлянды]]
* [[Нарвэгія]]
* [[Партугалія]]
* [[Вялікабрытанія]]
* [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]

Далучыліся пазьней:
* [[Грэцыя]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Турэччына]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Нямеччына]] (9 траўня 1955 г. — [[Заходняя Нямеччына]]; у 1957-м да яе далучыўся [[Заарлянд]]; і 3 кастрычніка 1990 г. — землі былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]])
* [[Гішпанія]] (30 траўня 1982 г.)

Былыя краіны [[Варшаўская дамова|Варшаўскай дамовы]], што далучыліся пасьля заканчэньня «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]»:

'''12 сакавіка 1999 г.:'''
* [[Вугоршчына]]
* [[Польшча]]
* [[Чэхія]]

'''29 сакавіка 2004 г.:'''
* [[Баўгарыя]]
* [[Латвія]]
* [[Летува]]
* [[Румынія]]
* [[Славаччына]]
* [[Славенія]]
* [[Эстонія]]

'''1 красавіка 2009 г.'''
* [[Альбанія]]
* [[Харватыя]]

'''5 чэрвеня 2017 г.'''
* [[Чарнагорыя]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чарнагорыя афіцыйна ўступіла ў НАТА|спасылка=https://blr.belta.by/world/view/charnagoryja-afitsyjna-ustupila-u-nata-58911-2017/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=6 чэрвеня 2017|копія=https://zviazda.by/be/news/20170606/1496734489-charnagoryya-aficyyna-ustupila-u-nata|дата копіі=6 чэрвеня 2017|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;

'''27 сакавіка 2020 г.'''
* [[Паўночная Македонія]]

=== Пашырэньне ===
Для пашырэньня складу Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы распрацаваны адмысловы мэханізм, паводле якога краіны-кандыдаткі маюць штогод рабіць справаздачу аб прагрэсе, дасягнутым у наступных кірунках:
* '''Палітыка і эканоміка''': краіны маюць дэманстраваць імкненьне вырашаць міжнародныя, міжэтнічныя і тэрытарыяльныя канфлікты мірнымі сродкамі, з увагай да законнасьці і [[Правы чалавека|правоў чалавека]].
* '''Абарона і войска''': краіна мае быць здольнай рабіць адпаведны ўнёсак у забесьпячэньне [[Супольная бясьпека|калектыўнай бясьпекі]] і ўдзельнічаць у апэрацыях альянсу.
* '''Рэсурсы''': войска краіны-кандыдаткі мае адпаведным чынам забясьпечвацца матэрыяльна.
* '''[[Бясьпека]]''': забесьпячэньне [[Інфармацыйная бясьпека|інфармацыйнай бясьпекі]] краіны-кандыдаткі.
* '''[[Заканадаўства]]''': забесьпячэньне сумяшчальнасьці нацыянальнага заканадаўства і сяброўства ў НАТО.

Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвае кандыдатам адпаведную тэхнічную дапамогу ў выкананьні крытэраў сяброўства&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20040514213943/http://www.nato.int/issues/map/index.html&lt;/ref&gt;.

У 2022 годзе дзяржавамі-кандыдаткамі былі Фінляндыяі і Швэцыя, чые ўрады падпісалі Пратаколы аб далучэньні 5 ліпеня 2022 году.

Актыўна вядуцца перамовы і дэ-факта прынятае прынцыповае рашэньне аб будучым прыняцьці ў склад арганізацыі [[Грузія|Грузіі]] (пасьля вырашэньня тэрытарыяльных канфліктаў) і [[Украіна|Ўкраіны]] (пасьля дасягненьня ўнутрыпалітычнага кансэнсусу што да далучэньня). У 2010 годзе Ўкраіна заявіла пра свой пазаблёкавы статус, але 19 лістапада 2014 Расея запатрабавала ад Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы гарантыяў недалучэньня Ўкраіны да НАТО. Кіраўнік інфармацыйнага бюро НАТО ў Маскве Робэрт Пшэль адзначыў патрабаваньне як недарэчнае, зацеміўшы, што Ўкраіна ня ёсьць краінай-кандыдаткай на ўступленьне ў НАТО, а Расея, якая ня ёсьць сяброўкай НАТО, ня можа прымаць падобныя рашэньні. Супярэчнай міжнароднай дамовам заяву Расеі назвала прадстаўніца генэральнага сакратара НАТО Оана Лунгэску, на думку якой НАТО паважае [[сувэрэнітэт]] Украіны і рашэньні аб пашырэньні арганізацыі прымаюцца толькі сябрамі арганізацыі. Таксама Оана Лунгэску адзначыла сярод галоўных посьпехаў арганізацыі яе гатоўнасьць да прыняцьця новых сяброў&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТО зьдзіўленая заявай прэсавага сакратара Пуціна|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/article/26700031.html|аўтар выданьня=|выданьне=Радыё Свабода|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

== Супраца зь іншымі краінамі ==
[[Файл:NATO Partners.png|240пкс|міні|Краіны-партнэры Паўночнаатлянтычнага альянсу:&lt;br /&gt;
{{легенда|#181884|Краіны, якія ўваходзяць у Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы}}
{{легенда|#8c9618|Краіны, што прынялі праграму «Партнэрства дзеля міру»}}
{{легенда|#944918|Краіны, што прынялі праграму «Міжземнаморскі дыялёг»}}
]]

=== Эўраатлянтычная супраца ===
Для пашырэньня супрацы між краінамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і 20 краінамі-партнэркамі былі распрацаваныя 2 праграмы.
* Праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» была распрацаваная ў 1994 годзе і грунтуецца на індывідуальных двухбаковых адносінах між краінай-партнэркай і Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы: кожная краіна можа абраць ступеню свайго ўдзелу&lt;ref&gt;http://www.nato.int/issues/pfp/index.html http://www.nato.int/pfp/sig-date.html{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.
* Праграма «[[Рада Эўраатлянтычнага партнэрства]]» была прынятая 29 траўня 1997 году і ёсьць форумам для рэгулярнай каардынацыі, кансультацыяў і дыялёгу між усімі 46 яе ўдзельнікамі.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20100508205230/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm&lt;/ref&gt;

Краіны-партнэркі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы:

{|
|- valign=top
|
:* [[Азэрбайджан]]
:* [[Армэнія]]
:* [[Аўстрыя]]
:* [[Беларусь]]
:* [[Босьнія і Герцагавіна]]
:* [[Грузія]]
:* [[Ірляндыя]]
:* [[Казахстан]]
:* [[Кыргыстан]]
|
:* [[Малдова]]
:* [[Расея]]
:* [[Сэрбія]]
:* [[Таджыкістан]]
:* [[Туркмэністан]]
:* [[Узбэкістан]]
:* [[Украіна]]
:* [[Фінляндыя]]
:* [[Швайцарыя]]
:* [[Швэцыя]]
|}

* [[Мальта]] была далучылася да «Партнэрства дзеля міру» ў 1994 годзе, але пакінула праграму ў 1996 годзе.
* [[Кіпр]] ня стаў удзельнікам «Партнэрства дзеля міру» праз супрацьстаяньне [[Турэччына|Турэччыны]] ў пытаньні [[Паўночны Кіпр|Паўночнага Кіпру]].
* [[Босьнія і Герцагавіна]] і [[Сэрбія]] далучыліся да праграмы «Партнэрства дзеля міру» 14 сьнежня 2006 году пасьля правядзеньня рэформаў у вайсковай і палітчынай галінах.

=== Міжземнаморскі дыялёг ===
Міжземнаморскі дыялёг — гэта прынятая ў 1994 году праграма супрацы між Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы і 7-ю краінамі Міжземнамор’я:&lt;ref&gt;http://www.nato.int/med-dial/home.htm&lt;/ref&gt;
* [[Альжыр]]
* [[Эгіпет]]
* [[Ізраіль]]
* [[Ярданія]]
* [[Маўрытанія]]
* [[Марока]]
* [[Туніс]]

== Структура ==

=== Палітычная структура ===
Сыстэма прыняцьця рашэньняў і структура кіраваньня Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы вызначаная ў Паўночнаатлянтычнай дамове. Кожная краіна-ўдзельніца мае сваю дэлегацыю ў штаб-кватэры альянсу ў [[Брусэль|Брусэлі]], [[Бэльгія]]. Дэлегацыя ўзначальваецца пастаянным прадстаўніком у статусе [[амбасадар]]а.

Разам пастаянныя прадстаўнікі краінаў складаюць Паўночнаатлянтычную раду — орган, які зьбіраецца прынамсі аднойчы на тыдзень і прымае рашэньні датычна асноўнай дзейнасьці і функцыянаваньня НАТО. Час ад часу Рада зьбіраецца з удзелам міністраў замежных справаў, абароны і [[Прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністраў]] для прыняцьця найбольш важных стратэгічных рашэньняў.

Старшыня на паседжаньнях Паўночнаатлянтычнай рады — генэральны сакратар НАТО. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Рашэньні не прымаюцца галасаваньнем ці большасьцю, усе краіны прадстаўленыя ў аднолькавай ступені.

Другі паводле значнасьці сябра дэлегацыі ад краіны — вайсковы прадстаўнік у рангу старэйшага афіцэру нацыянальнага войска. Вайсковыя прадстаўнікі ўтвараюць Вайсковы камітэт, які адказвае за падрыхтоўку прапановаў і рэкамэндацыяў палітычнаму кіраўніцтву Альянсу адносна захадаў забесьпячэньня агульнай абароны. Вайсковы камітэт ажыцьцяўляе кансультацыі стратэгічнага камандаваньня НАТО. Як і Паўночнаатлянтычная рада, Вайсковы камітэт пэрыядычна сустракаецца на больш высокім узроўні, з удзелам кіраўнікоў генэральных штабоў краінаў-удзельніцаў Альянсу.

Таксама функцыянуе [[Парлямэнцкая асамблея НАТО]], якая складаецца з прадстаўнікоў парлямэнтаў краінаў-удзельніцаў.

=== Вайсковая структура ===
[[Файл:Nato awacs.jpg|міні|240пкс|Паветраныя вучэньні 2003 году]]
Вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы кіруюцца 2-ма стратэгічнымі камандзірамі, адказнымі перад Вайсковым камітэтам за агульнае кіраваньне вайсковымі аспэктамі ў галіне сваёй кампэтэнцыі.

Да 2003 году стратэгічныя камандзіры дзяліліся паводле геаграфічных рэгіёнаў ([[Эўропа]] і [[Амэрыка]]), аднак цяпер падзел ідзе паводле галінаў дзейнасьці: Камандаваньне трансфармацыямі (трансфармацыя і падрыхтоўка войскаў) і Камандаваньне апэрацыямі (вайсковыя апэрацыі НАТО).

=== Асобы на чале арганізацыі ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Генэральныя сакратары''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;&gt;http://www.nato.int/cv/secgen.htm&lt;/ref&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 1
| [[Генэрал]] [[Гастынгс Даянэл Ісмай]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 4 красавіка 1952 — 16 траўня 1957
|-
| 2
| [[Поль-Анры Спаак]]
| [[Бэльгія]]
| 16 траўня 1957 — 21 красавіка 1961
|-
| 3
| [[Дырк Стрыкер]]
| [[Нідэрлянды]]
| 21 красавіка 1961 — 1 жніўня 1964
|-
| 4
| [[Мануілё Брозіё]]
| [[Італія]]
| 1 жніўня 1964 — 1 кастрычніка 1971
|-
| 5
| [[Ёзэф Люнс]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 кастрычніка 1971 — 25 чэрвеня 1984
|-
| 6
| [[Пітэр Карынгтан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 25 чэрвеня 1984 — 1 ліпеня 1988
|-
| 7
| [[Манфрэд Вёрнэр]]
| [[Нямеччына]]
| 1 ліпеня 1988 — 13 жніўня 1994
|-
| 8
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 13 жніўня 1994 — 17 кастрычніка 1994''
|-
| 9
| [[Вілі Клес]]
| [[Бэльгія]]
| 17 кастрычніка 1994 — 20 кастрычніка 1995
|-
| 10
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 20 кастрычніка 1995 — 5 сьнежня 1995''
|-
| 11
| [[Хавіер Саляна]]
| [[Гішпанія]]
| 5 сьнежня 1995 — 6 кастрычніка 1999
|-
| 12
| [[Джордж Робэртсан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 14 кастрычніка 1999 — 1 студзеня 2004
|-
| 13
| [[Яап дэ Гоп Схефэр]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 студзеня 2004 — 1 жніўня 2009
|-
| 14
| [[Андэрс Фог Расмусэн]]
| [[Данія]]
| 1 жніўня 2009 — 27 верасьня 2014
|-
| 15
| [[Енс Стольтэнбэрг]]
| [[Нарвэгія]]
| з 27 верасьня 2014
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Намесьнік генэральнага сакратара''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;/&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 12
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 1994—2001
|-
| 13
| [[Алясандра Мінута Рыца]]
| [[Італія]]
| 2001—2007
|-
| 14
| [[Кляўдыё Бізаньера]]
| [[Італія]]
| 2007—2012
|-
| 15
| [[Аляксандар Вэршбаў]]
| [[ЗША]]
| 2012—2016
|-
| 15
| [[Роза Гётэмюлер]]
| ЗША
| з 2016 году
|}

== Беларусь ==
Удзельнікамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ёсьць палова суседзяў Беларусі — [[Польшча]], [[Летува]], [[Латвія]].

Беларусь удзельнічае ў Радзе эўраатлянтычнага партнэрства з 1992 году (да 1997 — [[Рада Паўночнаатлянтычнай супрацы]]), у праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» — з 1995. Удзел у захадах Навуковай праграмы НАТО беларускія навукоўцы бяруць з 1993 году. Пастаяннае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь пры НАТО адкрыта ў 1998 годзе. На беларускіх вайсковых вучэньнях рэгулярна адпрацоўваецца сцэнар адбіцьця атакі з Захаду.

Супраца Беларусі і НАТО вядзецца па наступных асноўных кірунках: адпрацоўка ўзаемадзеяньня пры ліквідацыі надзвычайных сытуацыяў, кіраваньне крызіснымі сытуацыямі, моўная падрыхтоўка [[афіцэр]]аў, вайсковая адукацыя, дэмакратычны кантроль над [[Узброеныя сілы|узброенымі сіламі]], плянаваньне і правядзеньне апэрацыяў па падтрыманьні міру, вайсковая [[геаграфія]], гуманітарнае разьмінаваньне, захады палітычнага і вайсковага характару, скіраваныя супраць распаўсюджаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай]], бактэрыялягічнай і хімічнай зброі, плянаваньне, арганізацыя і кіраваньне нацыянальнымі праграмамі ў галіне абарончых дасьледаваньняў і тэхналёгія, [[стралковая зброя]] і лёгкія ўзбраеньні.

Вясной 1999 году Беларусь асудзіла агрэсію супраць [[Югаславія|Югаславіі]] і часова прыпыніла адносіны з Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай даомвы. Пазьней яны былі адноўленыя ў поўным аб’ёме. Восеньню 2001 году Беларусь аказала практычную дапамогу НАТО пры падрыхтоўцы міжнароднай антытэрарыстычнай вайсковай апэрацыі ў [[Аўганістан]]е.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* НАТО: проблемы трансформации и расширения / А. А. Розанов. — Менск: Завигар, 1996. — {{ISBN|985-6187-03-6}}
* Мир после Косово = The World After Kosovo Crisis : Реф. сб. / РАН. Ин-т науч. информации по общественным наукам; Ред.-сост. О. А. Жирнов; Отв. ред. Т. Г. Пархалина. — М., 2001. — ISSN 0235-5620

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.nato.int/ Афіцыйная старонка]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110809195611/http://www.naviny.by/rubrics/politic/2004/07/22/ic_news_112_251019/ Лукашенко: Беларусь не ищет и не будет искать конфронтации с НАТО]
* [https://web.archive.org/web/20080422212414/http://www.pravda.com.ua/news_print/2006/5/29/42202.htm Вступ до НАТО: 20 проти 6 на користь України] // Українська правда, 29.05.2006

{{NATO}}
{{Халодная вайна}}
{{Абраны артыкул}}
{{Вайна з тэрарызмам}}

[[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы| ]]
[[Катэгорыя:Красавік 1949 году]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1949 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>hw9due21fbqtti330tomauvqms0mpab</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329730</id>
      <parentid>2329729</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:26:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>непасрэдна —&gt; беспасярэдне</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136210" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва              = Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы
|арыгінальная назва = {{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}
|выява              = NATO flag.svg
|рамка выявы        = 
|памер выявы        = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = Сьцяг НАТО
|подпіс выявы    = Сьцяг
|мапа            = North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = Дзяржавы-ўдзельніцы НАТО
|подпіс мапы     = Дзяржавы-ўдзельніцы
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = НАТО
|дэвіз           = 
|папярэднік      = 
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|4|4|1949|1}}
|тып             = вайсковая
|юрыдычны статус = [[міжнародная арганізацыя]]
|мэта            = [[супольная бясьпека]]
|штабкватэра     = [[Брусэль]]
|месцазнаходжаньне = [[Бэльгія]]
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = 30 [[дзяржава]]ў [[Паўночнае паўшар’е|Паўночнага паўшар’я]]
|афіцыйныя мовы  = [[Ангельская мова|ангельская]], [[француская мова|француская]]
|генэральны сакратар = [[Енс Стольтэнбэрг]]
|пасада кіраўніка = Кіраўнік вайсковага камітэту
|імя кіраўніка   = [[Пэтр Павал]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|пасада кіраўніка 3 = 
|імя кіраўніка 3 = 
|пасада кіраўніка 4 = 
|імя кіраўніка 4 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Паўночнаатлянтычная рада
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = {{Рост}}$945,962 млрд (2017 г.)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заява пра выдаткі краінаў НАТО на абарону (2010—2017)|спасылка=https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2017_06/20170629_170629-pr2017-111-en.pdf|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=29 чэрвеня 2017|дата доступу=2 красавіка 2018}}&lt;/ref&gt;
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [https://www.nato.int/ nato.int]
|заўвагі         = 
}}
'''Арганіза́цыя Паўночнаатлянты́чнай дамо́вы, НАТО''' ({{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}, {{мова-fr|l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN|скарочана}}), таксама вядомая як '''Паўночнаатлянты́чны алья́нс''' (зьвяз&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=НАТО: Расея працягвае парушаць сувэрэнітэт Украіны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25285780.htmlвыдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;, блёк&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Былы кіраўнік Паўночнаатлянтычнага блёку: НАТО магло б прыняць у свае шэрагі Фінляндыю і Швэцыю за адну ноч|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31655898.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 студзеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt; або хаўрус&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=З усіх старон|спасылка=https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=97230|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=17 студзеня 2003|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;), АПАД&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Русаковіч.|загаловак=Беларуска-летувіскія дачыненьні (1997—1998 гг.)|спасылка=https://1drv.ms/b/s!Apku9dNcNG94hUyFAezS6vnm8cuF|выданьне=[[Белая вежа (часопіс)|Белая вежа]]|тып=часопіс|год = кастрычнік 2017|нумар=7 (46)|старонкі=125-129|issn=2311-245x}}&lt;/ref&gt; — [[міжнародная арганізацыя]] калектыўнай бясьпекі і міжурадавы [[вайсковы зьвяз]], які функцыянуе на аснове [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]], падпісанай 4 красавіка 1949 году ў [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтоне]].

Гэта сыстэма калектыўнай абароны, згодна зь якой удзельнікі арганізацыі згаджаюцца да ўзаемнай абароны ў адказ на напад з боку ўсякага замежнага агрэсара. Штаб-кватэра знаходзіцца ў [[Бэльгія|Бэльгіі]], у [[Брусэль|Брусэлі]]. Працоўныя мовы — [[ангельская мова|ангельская]] і [[француская мова|француская]]. У склад арганізацыі ўваходзяць 30 дзяржаваў, якія месьцяцца ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] і [[Эўропа|Эўропе]]. Найноўшым сябрам ёсьць [[Паўночная Македонія]], якая далучылася да зьвязу ў сакавіку 2020 году. 22 краіны ўдзельнічаюць у праграме арганізацыі [[Партнэрства дзеля міру]]. Акрамя таго, 15 іншых краінаў сьвету маюць афіцыйныя праграмы дыялёгу з блёкам. Камбінаваныя вайсковыя выдаткі ўсіх сяброў складаюць больш за 70% ад агульнасусьветнага аб’ёму выдаткаў у вайсковую сфэру&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160123190846/http://milexdata.sipri.org/ The SIPRI Military Expenditure Database]. Milexdata.sipri.org.&lt;/ref&gt;. Выдаткі на абарону ўдзельнікаў складаюць каля 2% СУП&lt;ref&gt;[http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europe-begins-to-rethink-cuts.html?_r=0 Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending]. New York Times&lt;/ref&gt;. Артыкул 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якога ўсе сябры зьвязу мусяць прыйсьці на дапамогу да іншай дзяржавы-ўдзельніцы ў выпадку ўзброенага нападу на яе, ужываўся толькі аднойчы — праз [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэракты]] 11 верасьня 2001 году&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm Invocation of Article 5 confirmed]. North Atlantic Treaty Organization.&lt;/ref&gt;, па чым войскі дзяржаваў НАТО былі разгорнутыя ў [[Аўганістан]]е. Арганізацыя ажыцьцяўляе сваю дзейнасьць праз шэраг дадатковых праграмаў, як то дзейнасьць вайсковых інструктараў у [[Ірак]]у, дапамогу ў змаганьні зь [[пірацтва]]м&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm Counter-piracy operations], North Atlantic Treaty Organization&lt;/ref&gt;. У 2011 годзе арганізацыя ўсталявала беспалётную зону над [[Лібія]]й у адпаведнасьці з рэзалюцыяй 1973 [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. Артыкул 4, які прадугледжвае правядзеньне кансультацыяў паміж дзяржавамі-сяброўкамі, застасоўваўся чатыры разы. У 2003 годзе правам скліканьня скарысталася [[Турэччына]] падчас [[Ірацкая вайна|ірацкай вайны]]. Двойчы ў 2012 годзе Турэччына выкарыстала права на артыкул 4 па зьбіцьці турэцкага выведвальнага самалёту [[F-4]] падчас [[Грамадзянская вайна ў Сырыі|сырыйскай грамадзянскай вайны]] і па мінамётным абстрэле Турэччыны з боку тэрыторыі [[Сырыя|Сырыі]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130512030210/http://www.reuters.com/article/2012/10/03/us-syria-crisis-alliance-idUSBRE8921F220121003 NATO demands halt to Syria aggression against Turkey], [[Reuters]]&lt;/ref&gt;. У 2014 годзе [[Польшча]] выступіла ініцыятарам правядзеньня кансультацыяў блёку па [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну (2014)|расейскай ваеннай інтэрвэнцыі]] ў [[Крым]]е&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty], NATO Newsroom&lt;/ref&gt;.

== Мэты дзейнасьці ==
Мэты дзейнасьці Паўночнаатлянтычнага альянсу зацьверджаныя ў Артыкуле 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якой удзельнікі пагаджаюцца з тым, што ўзброеная атака супраць аднаго ці некалькіх зь іх у [[Эўропа|Эўропе]] ці [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] будзе расцэненая як атака супраць іх усіх. Адпаведна, яны пагаджаюцца ў выпадку такой агрэсіі кожны выканаць свае абавязкі па забесьпячэньні калектыўнай бясьпекі, аказаць дапамогу атакаванаму ці атакаваным удзельнікам разам з астатнімі ўдзельнікамі празь неабходныя для гэтага захады ўключна з вайсковымі, з мэтаю падтрыманьня бясьпекі ў паўночнаатлянтычным рэгіёне.

Дамова не зьмяшчае зьвестак пра патэнцыйных ворагаў і канкрэтныя меры па калектыўнай абароне. Тым ня менш, першапачаткова альянс ствараўся для супрацьстаяньня дэмакратычных краінаў пагрозе з боку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і камуністычнага блёку. Упершыню палажэньне аб нападзе на адну з краінаў блёку спрацавала толькі ў 2001 годзе пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|падзеяў 11 верасьня]]&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm Statement by the North Atlantic Council]&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:History of NATO enlargement.svg|міні|350пкс|Хада пашырэньня НАТО]]
Антыгітлераўская кааліцыя [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і іншыя распалася практычна адразу пасьля перамогі ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]. Былыя хаўрусьнікі распачалі перадзел сьвету на сфэры ўплыву і прыступілі да рэалізацыі захадаў з ваенна-палітычнага замацаваньня сваіх партыкулярных посьпехаў.

17 сакавіка 1948 году пяць заходнеэўрапейскіх краінаў — [[Бэльгія]], Вялікабрытанія, [[Люксэмбург]], [[Нідэрлянды]] і [[Францыя]] — падпісалі Брусэльскую дамову, на падставе якой яны стварылі субрэгіянальную сыстэму калектыўнай абароны — [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]]. Паралельна ім СССР і сацыялістычныя краіны [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] заключылі паміж сабой дамовы аб сяброўстве, супрацы і ўзаемнай дапамозе. Заходнеэўрапейцы пайшлі далей і пачалі абмеркаваньне з ЗША і [[Канада]]й праекту Паўночнаатлянтычнага вайскова-палітычнага альянсу, запрасіўшы да ўдзелу ў гэтым працэсе шэраг іншых краінаў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]] — [[Данія|Данію]], [[Ісьляндыя|Ісьляндыю]], [[Італія|Італію]], [[Нарвэгія|Нарвэгію]] і [[Партугалія|Партугалію]]. Перамовы завяршыліся падпісаньнем у [[Вашынгтон (горад)|Вашынгтоне]] 4 красавіка 1949 [[Паўночнаатлянтычная дамова|дамовы]] між гэтымі 12-ю краінамі. У 1952 да яе далучыліся [[Грэцыя]] і [[Турэччына]], у 1955 — [[Заходняя Нямеччына]] (у 1990 — дзеяньне дамовы пашырылася на тэрыторыю былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Усходняй Нямеччыны]]), у 1982 — [[Гішпанія]], у 1999 — [[Вугоршчына]], [[Польшча]], [[Чэхія]], у 2004 — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], [[Эстонія]], у 2009 — [[Альбанія]], [[Харватыя]], у 2017 — [[Чарнагорыя]], у 2020 — [[Паўночная Македонія]]. Перамовы аб магчымым далучэньні вядуцца з [[Грузія]]й, [[Сэрбія]]й, [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніяй і Герцагавінай]] і [[Украіна|Ўкраінай]].

СССР у 1954 прапанаваў сябе ў якасьці магчымага ўдзельніка НАТО дзеля захаваньня міру і адзінства ў Эўропе, але сябры арганізацыі адкінулі савецкую ініцыятыву. У выніку ў 1955 СССР з сваімі ўсходнеэўрапейскімі хаўрусьнікамі, каб зьменшыць пагрозу з боку аб’яднанага Захаду, стварылі [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыю Варшаўскай дамовы]].

У 1958 НАТО сутыкнулася зь першым вялікім унутраным крызісам. Прэзыдэнт Францыі [[Шарль дэ Голь]] выступіў супраць гегемоніі ЗША ў справах Заходняй Эўропы. У прыватнасьці, ён падверг крытыцы асаблівыя адносіны ЗША і Вялікабрытаніі, прапанаваўшы замест гэтага аформіць трохбаковы дырэктарат з роўнымі палітычнымі правамі Францыі, Вялікабрытаніі і ЗША. Атрымаўшы адмову, дэ Голь пачаў вывад сваёй краіны з НАТО. У наступныя гады штаб-кватэра НАТО і камандаваньне аб’яднанымі ўзброенымі сіламі НАТО ў Эўропе былі пераведзеныя з [[Парыж]]у адпаведна ў [[Брусэль]] і [[Монс]] (Бэльгія), амэрыканскія вайсковыя базы на францускай тэрыторыі былі закрытыя, Францыя распачала ўласную праграму стварэньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] і ў 1966 годзе на 29 гадоў (да 1995 году) пакінула вайсковую арганізацыю НАТО.

У 1974 з вайсковай арганізацыі НАТО на 6 гадоў выйшла Грэцыя, пратэстуючы супраць турэцкага ўварваньня на [[Кіпр]] (вярнулася ў 1980). Ва ўмовах блёкавага супрацьстаяньня, калі на ўліку была кожная краіна, выкарыстоўваліся любыя магчымасьці для пашырэньня альянсу: інтэгравалі ў НАТО дэнацыфікаваную [[Заходняя Нямеччына|Заходнюю Нямеччыну]] і постфранкісцкую Гішпанію, вялі працу з нэўтральнымі краінамі з мэтай пераканаць іх адмовіцца ад свайго статусу. Разгорнуты комплекс сакрэтных апэрацыяў вайсковых і палітычных выведак краінаў НАТО па падрыхтоўцы [[партызан]]аў на выпадак савецкай акупацыі паставіў пад кантроль палітычнае і грамадзкае жыцьцё шэрагу краінаў Заходняй Эўропы, у прыватнасьці не дапусьціў прыход да ўлады левых сілаў у Італіі ([[апэрацыя «Глядыё»]]).

[[Файл:Gorbachev Bush 19900601.jpg|міні|270пкс|зьлева|Рэформы, якія пачаліся за часам кіраваньня [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]], прывялі да скасаваньня дзейнасьці [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]]]]
НАТО з самага пачатку праектавалася для ўдзелу ў глябальнай міжблёкавай вайне, адпаведна былі адбудаваныя яе палітычная і вайсковая структуры. На практыцы выкарыстоўваліся асобныя магчымасьці НАТО (пераважна абмен выведвальнай інфармацыяй) пры вырашэньні яе сябрамі менш маштабных задачаў ([[Фолклэндзкі канфлікт 1982 году|канфлікт вакол Фолклэндзкіх астравоў]], [[Паўночнаірляндзкі канфлікт]] і г. д.). Шматлікія ж непаразуменьні і спрэчкі паміж сябрамі НАТО вырашаліся безь яе ўдзелу (у двухбаковым парадку ці пры пасярэдніцтве [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]]), што пацьвярджае характар НАТО як арганізацыі менавіта калектыўнай абароны, а не калектыўнай бясьпекі. На працягу «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]» асноўным праціўнікам НАТО была [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]]. Ліквідацыя апошняй у 1991 годзе прывяла да «крызісу ідэнтычнасьці» НАТО, зьвязанага з пошукам абгрунтаваньня неабходнасьці захаваньня арганізацыі, зь якога яна выйшла ў сярэдзіне 1990-х, умяшаўшыся ў [[Узброеныя канфлікты ў былой Югаславіі ў 1990-х гадах|канфлікты на Балканах]], спачатку пад эгідай ААН, а потым самастойна.

Аналіз новай стратэгічнай сытуацыі дазволіў аўтарам канцэпцыі зрабіць 2 важныя высновы аб захаваньні мэтаў і функцыяў НАТО па бясьпецы і аб стварэньні больш шырокіх, чым калі-небудзь, магчымасьцяў для дасягненьня ейных мэтаў палітычнымі сродкамі. Гаворка ішла аб дыялёгу і супрацы між сябрамі НАТО і іншымі дзяржавамі ва ўсіх галінах, зьвязаных з эўрапейскай бясьпекай. Адносна абароны стратэгічная канцэпцыя 1991 году прадугледжвала зьніжэньне агульнай колькасьці [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]] і ўзроўню іхнай боегатоўнасьці з адначасовым павышэньнем іхнай мабільнасьці і здольнасьці дзейнічаць у крытычных сытуацыях. Важнай карэктывай было таксама памяншэньне залежнасьці вайсковай стратэгіі альянсу ад [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]], якая павінная адыгрываць у асноўным палітычную ролю — захаваньне міру, [[Стрымліваньне|стрымліваньня]] любога агрэсара.

Адной з найважнейшых ініцыятываў Альянсу стала праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» заснавана на брусэльскім саміце НАТО ў 1994 годзе. Праграма абвяшчала задачу фармаваньня новых адносінаў бясьпекі паміж Паўночнаатлянтычным зьвязам і ягонымі партнэрамі ў справе захаваньня міру. Да ўдзелу ў ёй былі запрошаны дзяржавы-сяброўкі [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і іншыя краіны [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|АБСЭ]]. Паўночнаатлянтычная рада прапанавала дзяржавам-партнэрам далучыліся да працы палітычных і вайсковых органаў у штаб-кватэры НАТО ў рамках дзейнасьці, зьвязанай з партнэрствам. Прадугледжваліся таксама кансультацыі зь любым актыўным удзельнікам праграмы, калі ён будзе адчуваць прамую пагрозу сваёй тэрытарыяльнай цэласнасьці, палітычнай незалежнасьці або бясьпекі. За тры гады ўдзельнікамі «Партнэрства дзеля міру» сталі 27 дзяржаваў [[Эўропа|Эўропы]] і [[Азія|Азіі]]. [[Беларусь]] далучылася да гэтае праграмы ў 1995 гозе.

У 1997 годзе НАТО дасягнула дамоўленасьці аб значным скарачэньні сваёй каманднай структуры ад 65 існых штаб-кватэраў да толькі 20&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/speech/1997/s971216aa.htm Statement by Secretary of State Madeleine K. Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting]. NATO&lt;/ref&gt;. Сілы рэагаваньня НАТО пачалі сваю дзейнасьць на саміце ў [[Прага|Празе]] 21 лістапада 2002 году, які стаў першым самітам у краіне былой [[Рада эканамічнай узаемадапамогі|Рады эканамічнай узаемадапамогі]]. 19 чэрвеня 2003 году прайшла далейшая рэструктурызацыя вайсковых падразьдзяленьняў НАТО, падчас якой было створанае [[Хаўруснае камандаваньне па пытаньнях трансфармацыі]] са штаб-кватэрай у [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]]у, штат [[Вірджынія]], ЗША. У сакавіку 2004 году пачала дзейнічаць місія НАТО ў краінах [[Балтыя|Балтыі]], паводле якой ажыцьцяўляецца падтрыманьне сувэрэнітэту [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]] і [[Эстонія|Эстоніі]]. Паводле місіі ў Летуве базуюцца чатыры зьнішчальнікі краінаў НАТО на ўмове ратацыі&lt;ref&gt;[http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2012/03/29/nato_member_nations_should_share_military_systems/ NATO: Member nations should share military systems]. The Boston Globe&lt;/ref&gt;.

На Рыскім саміце 2006 году была падкрэсьленая важнасьць пытаньня энэргетычнай бясьпекі краінаў блёку. Гэта быў першы саміт НАТО, які прайшоў у краіне, якая раней была часткай Савецкага Саюзу. На красавіцкім саміце 2008 году ў [[Бухарэст|Бухарэсьце]], сябры НАТО пагадзіліся на ўваходжаньня ў блёк [[Харватыя|Харватыі]] і [[Альбанія|Альбаніі]], і абедзьве краіны ўступілі ў арганізацыю ў красавіку 2009 году. Украіна і Грузія выказаліся наконт цікавасьці да атрыманьня статусу сяброў НАТО&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080407062445/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/04/03/nato.members/index.html U.S. wins NATO backing for missile defense shield]. CNN.com&lt;/ref&gt;, што ў сваю чаргу выклікала незадаволенасьць з боку [[Расея|Расеі]]. Крытыка з боку расейскіх уладаў была таксама накіраваная на сыстэмы [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|Супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (СПА НАТО), якія былі разьмешчаныя ў Польшчы і Чэхіі. Хоць лідэры НАТО запэўнілі афіцыйных прадстаўнікоў расейскае дзяржавы, што сыстэма не накіраваная на Расею, абодва прэзыдэнты [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] і [[Дзьмітры Мядзьведзеў]] раскрытыкавалі гэты праект як пагрозу да сваёй краіны&lt;ref&gt;[http://www.washingtonpost.com/world/europe/medvedev-calls-missile-defense-a-threat-to-russia/2012/03/23/gIQA9Id2VS_story.html Medvedev calls missile defense a threat to Russia]. The Washington Post.&lt;/ref&gt;.

Зь лістапада 2014 году кіраўніцтва НАТО ў супрацы з краінамі Балтыі, а таксама Польшчай вядзе дзейнасьць па павелічэньні колькасьці трэніровачных патруляваньняў і перахопаў самалётаў, што зьвязана з пачашчэньнем актыўнасьці расейскай вайсковай авіяцыі ў міжнароднай паветранай прасторы, падчас якой расейская авіяцыя не падае папярэдняга пляну палёту, не кансультуецца з кіраваньнем руху і не адказвае на запыты дыспэтчараў, што, на думку камандзіра партугальскага падразьдзяленьня паліцэйскай місіі Луіша Мараіша, нясе рызыку для цывільных самалётаў. Акрамя таго, разгортваюцца дадатковыя кантынгенты ЗША і [[танк]]авыя злучэньні&lt;ref name=bielsat&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТА Маскве: будзем бараніць Прыбалтыку|арыгінал=|спасылка=http://belsat.eu/be/articles/nata-maskve-budzem-baranic-prybaltyku/|аўтар выданьня=|выданьне=Белсат|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

На саміце краінаў НАТО ва Ўэйлзе 2014 году абвясьцілі пра далейшыя вучэньні ў краінах-сяброўках арганізацыі Ўсходняй Эўропы, аднак шэраг аналітыкаў мяркуе, што, нягледзячы на жаданьне Расеі аднавіць свой уплыў у краінах Балтыі, у выпадку актыўных дзеяньняў Расея выкарыстае расейскую меншасьць у гэтых краінах&lt;ref name=bielsat/&gt;. У 2014 годзе фінскі прэм’ер-міністра [[Аляксандар Стуб]] заявіў, што мажлівасьць сяброўства краіны ў Альянсе ляжыць у доўгатэрміновай пэрспэктыве й ёсьць малаверагоднай&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=Juhana Rossi.|загаловак=Finnish Prime Minister Still Eyes NATO Membership|арыгінал=|спасылка=http://online.wsj.com/articles/finnish-prime-minister-still-eyes-nato-membership-1404490803|аўтар выданьня=|выданьне=The Wall Street Journal|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

29 чэрвеня 2022 году на зьезьдзе ў [[Мадрыд]]зе кіраўнікі ўрадаў-удзельнікаў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО) ўхвалілі павелічэньне сілаў хуткага рэагаваньня з 40 000 да 300 000 жаўнераў. У 5-м артыкуле Мадрыдзкай дэклярацыі НАТО згадвалася: «Расейская Фэдэрацыя ёсьць найбольш значнай і беспасярэдняй [[пагроза]]й бясьпецы саюзьнікаў, міру і стабільнасьці ў эўраатлянтычным рэгіёне». Згодна зь 9-м артыкулам Дэклярацыі, хаўрусьнікі забавязаліся разгарнуць дадатковыя баяздольныя сілы на ўсходнім флянгу, дзе кожны [[батальён]] мелі пашырыць да [[Брыгада (войска)|брыгады]]. Паводле 18-га артыкула, старшыні ўрадаў вырашылі «запрасіць Фінляндыю і Швэцыю стаць сябрамі НАТО і пагадзіліся падпісаць Пратаколы аб далучэньні» абедзьвюх краінаў да НАТО. У 8-м артыкуле новай Стратэгічнай канцэпцыі НАТО падкрэсьлівалася: «Нарошчваньне маскоўскіх войскаў, у тым ліку ў рэгіёнах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]], [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Міжземнае мора|Міжземнага]] мораў, разам з вайсковай інтэграцыяй зь Беларусьсю кідае выклік нашай [[Бясьпека|бясьпецы]] і інтарэсам». Згодна з 13-м артыкулам Канцэпцыі прызнавалася, што заяўленыя памкненьні і прыгнятальная палітыка Кітаю «кідаюць выклік зацікаўленасьцям, бясьпецы і каштоўнасьцям» дзяржаваў НАТО&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Валер Карбалевіч]]|загаловак=Беларусь — у ліку пагрозаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31921805.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=29 чэрвеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Юрыдычная прырода ==
Сутнаснае прызначэньне НАТО — забесьпячэньне бясьпекі дзяржаваў-сябровак ва ўсіх сфэрах у адпаведнасьці з [[Асноўныя прынцыпы міжнароднага права|асноўнымі прынцыпамі міжнароднага права]]. Фундамэнтальны прынцып дзейнасьці арганізацыі — супраца і ўзаемадзеяньне сувэрэнных дзяржаваў, заснаванае на непадзельнасьці бясьпекі. НАТО падтрымлівае г. зв. трансатлянтычную сувязь, пры якой [[бясьпека]] Паўночнай Амэрыкі беспасярэдне зьвязана зь бясьпекай Эўропы.

З прававога пункту гледжаньня, НАТО — [[Міжнародная арганізацыя|міжнародная]] ([[Міжурадавая арганізацыя|міжурадавая]]) арганізацыя. Узяўшы за аснову дактрынальнае азначэньне міжнароднай арганізацыі як аб’яднаньня [[дзяржава]]ў, створанага на падставе міжнароднай дамовы для выкананьня пэўных мэтаў, якое мае адпаведную сыстэму органаў, валодае правамі і абавязкамі, адрознымі ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, і заснаванае ў адпаведнасьці з [[Міжнароднае права|міжнародным правам]], можна, такім чынам, казаць пра наступныя пяць прыкметаў, якія складаюць паняцьце міжнароднай арганізацыі зь юрыдычнага погляду: дамоўная аснова; наяўнасьць пэўных мэтаў; адпаведная арганізацыйная будова; самастойныя правы і абавязкі; заснаваньне ў адпаведнасьці зь міжнародным правам.

1. Дамоўная аснова (канвэнцыйны базіс) Паўночнаатлянтычнага альянсу прадстаўленая [[Паўночнаатлянтычная дамова|Вашынгтонскай дамовай 1949 году]] і пагадненьнямі аб далучэньні новых сябраў,  у прыватнасьці — 1952 (2), 1955, 1980, 1999 (3) і 2004 (7 пагадненьняў) гадоў — аб далучэньні Грэцыі, Турэччыны, ФРН, Гішпаніі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхіі, Баўгарыі, Латвіі, Летувы, Румыніі, Славаччыны, Славеніі і Эстоніі да НАТО. Суб’ектамі дамовы ёсьць дзяржавы. Гэта вызначае юрыдычную прыроду міжнароднай арганізацыі, сьведчыць аб яе міждзяржаўным характары, адрозьніваючы тым самым ад [[Міжнародная няўрадавая арганізацыя|міжнародных няўрадавых арганізацыяў]].

2. Наяўнасьць пэўных мэтаў — важная прыкмета ў вызначэньні правамернага характару міжнароднай арганізацыі, яе арганізацыйнай структуры, кампэтэнцыі, якой надзеленая арганізацыя. НАТО стваралася, каб аб’яднаць намаганьні краінаў-сябровак для калектыўнай абароны і захаваньня міру і бясьпекі. Заключаная ў адпаведнасьці са [[Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў|Статутам ААН]]. Паўночнаатлянтычны пакт ставіць перад НАТО і мэты Аб’яднаных Нацыяў, зафіксаваныя ў прэамбуле і 1-га артыкула Статуту: вызваліць наступныя пакаленьні ад бедзтваў вайны, пацьвердзіць веру ў асноўныя правы чалавека і ў роўнасьць правоў вялікіх і малых нацыяў, стварыць умовы, пры якіх могуць захоўвацца справядлівасьць і павага да абавязацельстваў, што вынікаюць з дамоваў і іншых крыніц міжнароднага права, садзейнічаць сацыяльнаму прагрэсу і паляпшэньню ўмоў жыцьця пры большай волі, ажыцьцяўляць міжнародная супраца ў вырашэньні міжнародных праблемаў эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і гуманітарнага характару, падтрымліваць міжнародны мір і бясьпеку і з гэтай мэтай прадпрымаць эфэктыўныя калектыўныя захады для прадухіленьня і спыненьня пагрозы міру і здушэньня актаў агрэсіі ці іншых парушэньняў міру.

3. Як правіла, аснову сыстэмы органаў міжнароднай арганізацыі складаюць наступныя віды органаў: 1) найвышэйшы, 2) выканаўчы, 3) адміністрацыйны, 4) спэцыяльныя камітэты і камісіі. Будова НАТО не адпавядае гэтай сыстэме, характэрнай для большасьці сучасных міжнародных арганізацыяў, і больш нагадвае сыстэму органаў ААН зь яе галоўнымі і дапаможнымі органамі. Дамова ўсталёўвае стварэньне Рады і дапаможных органаў, зь якіх першым будзе створаны Камітэт абароны. Такім чынам, Рада (Паўночнаатлянтычная рада) — найвышэйшы орган НАТО. У выканаўчым органе, які закліканы кіраваць арганізацыяй між сэсіямі найвышэйшага органу, НАТО ня мае патрэбы. Паняцьце сэсійнасьці тут умоўнае, бо ёсьць магчымасьць зьбіраць прадстаўнікоў дзяржаваў-сябровак у любы момант (пры тым, што і ў звычайных умовах яны сустракаюцца не радзей за адзін раз на тыдзень). Функцыі, якія, як правіла, выконваюць выканаўчыя органы, — забесьпячэньне эфэктыўнасьці дзейнасьці міжнароднай арганізацыі, ажыцьцяўленьне сувязі зь дзяржавамі-сяброўкамі і іншымі міжнароднымі арганізацыямі, складаньне бюджэту арганізацыі, падрыхтоўка павесткі дня паседжаньняў найвышэйшага органу і разгляд пытаньняў пэрсаналу — у асноўным перададзены Міжнароднаму сакратарыяту НАТО. Між тым, у большасьці міжнародных арганізацыяў сакратарыят — орган адміністрацыйны.

4. НАТО мае самастойныя правы і абавязкі, адрозныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак. Ва ўстаноўчым акце міжнароднай арганізацыі асобныя артыкулы адрасаваны беспасярэдне дзяржавам-сяброўкам, іншыя — міжнароднай арганізацыі, у асобе яе органаў. У 8-м артыкуле Вашынгтонскай дамовы абвешчана, што
&lt;blockquote&gt;«''кожны бок, які дамаўляецца, заяўляе, што ні адно зь міжнародных пагадненьняў, якія маюць у цяперашні час сілу, паміж ім і любым іншым бокам, які дамаўляецца, не знаходзіцца ў супярэчнасьці з палажэньнямі гэтай дамовы, і абавязуецца не прымаць ніякага міжнароднага абавязацельства, якое супярэчыць гэтай дамове''».&lt;/blockquote&gt;
Арт. 9 дагавору, наадварот, зьвернуты беспасярэдне да арганізацыі:
&lt;blockquote&gt;«''Рада стварае такія дапаможныя органы, якія могуць выявіцца неабходнымі, у прыватнасьці, яна неадкладна створыць Камітэт абароны, які будзе рэкамэндаваць захады для прымяненьня артыкулаў 3 і 5''».&lt;/blockquote&gt;
Магчымасьць міжнароднай арганізацыі мець самастойныя правы і абавязкі, асобныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, фармуе арганізацыю як [[Суб’ект міжнароднага права|суб’екта міжнароднага права]], які валодае сваёй прававой воляй і правы якога беспасярэдне зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Да такіх правоў належыць права на заключэньне міжнародных пагадненьняў, права на прывілеі і імунітэты, права на прадстаўніцтва і іншыя правы, зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Вонкава міжнародная арганізацыя, у тым ліку і НАТО, выступае самастойна, як адзінае цэлае, прадстаўленае генэральным сакратаром арганізацыі.

5. Пад заснаваньнем ў адпаведнасьці зь міжнародным правам разумеецца правамерны характар міжнароднай арганізацыі, неабходнасьць адпаведнасьці яе Статуту і дзейнасьці агульнапрызнаным прынцыпам і [[Норма міжнароднага права|нормам міжнароднага права]] і, перш за ўсё, нормам jus cogens у сэнсе арт. 53 [[Венская канвэнцыя аб праве міжнародных дамоваў|Венскай канвэнцыі аб праве міжнародных дамоваў 1969 году]]. Лічыцца, што імпэратыўнымі нормамі jus cogens ёсьць прынцыпы Статуту ААН, а Паўночнаатлянтычная дамова ў цэлым тэкстуальна сумяшчальная з Статутам ААН. У той жа час, не адпавядаюць главе VІІІ Статуту ААН палажэньні Вашынгтонскай дамовы аб яго тэрытарыяльнай сфэры дзеяньня: некалькі кантынэнтаў і велізарныя прасторы Сусьветнага акіяна. НАТО таксама не выконвае арганізацыйна-прававых захадаў, якія накладаюцца на яе, як на рэгіянальную арганізацыю ў адпаведнасьці з главой VІІІ, але працягвае настойваць на гэтым статусе, каб мець магчымасьць ажыцьцяўляць прымусовыя дзеяньні адносна іншых дзяржаваў, як у выпадку зь легітымацыяй агрэсіі НАТО супраць Югаславіі.

== Арганізацыйная структура ==
* '''Паўночнаатлянтычная рада''' (ПАР, {{мова-en|The North Atlantic Council, NAC|скарочана}}) — найвышэйшы палітычны орган Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, складаецца з пастаянных прадстаўнікоў (у рангу [[Пасол|пасла]]) усіх краінаў-сябровак, якія праводзяць паседжаньні прынамсі аднойчы на тыдзень. Рада таксама зьбіраецца на міністэрскім і на найвышэйшым узроўнях, але, у любым выпадку, ён мае аднолькавыя паўнамоцтвы ў прыняцьці рашэньняў, незалежна ад узроўню, на якім гэта было зроблена. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Старшынюе на паседжаньнях генэральны сакратар НАТО.

Рада — адзіны орган, стварэньне якога прама прадугледжана тэкстам Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ужо сёньня: адкрыцьцё выставы «Беларусь у абдымках зорак», дзень нараджэньня Льва Сапегі і Алега Хаменкі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/24947180.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=4 красавіка 2013|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Рада надзеленая паўнамоцтвамі ўтвараць дадатковыя органы. Так былі створаныя камітэты і плянавыя групы для забесьпячэньня працы Рады і падрыхтоўкі рэкамэндацыяў у спэцыяльных галінах.

Пытаньні, якія разглядае Рада, датычацца ўсіх аспэктаў дзейнасьці арганізацыі і, звычайна, засноўваюцца на справаздачах і рэкамэндацыях, якія рыхтуюцца па запыту Рады ніжэйшымі камітэтамі. Пытаньні таксама могуць быць паднятыя нацыянальнымі пастаяннымі прадстаўнікамі ці генэральным сакратаром.

* '''Камітэт плянаваньня абароны''' ({{мова-en|Defence Planning Committee|скарочана}}, DPC) — палітыка-вайсковы орган НАТО, звычайна складаецца з пастаянных прадстаўнікоў усіх краінаў-сябровак (акрамя Францыі) і як мінімум двойчы на год склікаецца на ўзроўні міністраў абароны і разглядае пытаньні, зьвязаныя з сумесным абарончым плянаваньнем. Забясьпечвае кіраваньне вайсковымі структурамі НАТО і, у межах сваёй кампэтэнцыі, мае тыя функцыі і паўнамоцтвы, што і Паўночнаатлянтычная Рада ў межах яе кампэтэнцыі.
* '''Група ядзернага плянаваньня''' ({{мова-en|Nuclear Planning Group|скарочана}}, NPG) — асноўны орган для кансультацыяў па ўсіх пытаньнях, што адносяцца да ролі ядзерных сілаў у палітыцы бясьпекі і абароны НАТО. У групе ўдзельнічаюць усе краіны-сяброўкі, з выняткам Францыі. Ісьляндыя ўдзельнічае як назіральніца. Як правіла, зьбіраецца два разы на год на ўзроўні міністраў абароны, звычайна разам з Камітэтам плянаваньня абароны, а таксама на ўзроўні паслоў — па меры неабходнасьці.
* '''Генэральны сакратар''' ({{мова-en|The Secretary General|скарочана}}) — найвышэйшая службовая асоба НАТО. Адказвае за арганізацыю і кіраўніцтва працэсам кансультацыяў і выпрацоўкі рашэньняў у Паўночнаатлянтычным альянсе. Узначальвае паседжаньні Паўночнаатлянтычнай рады, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і іншых галоўных камітэтаў. Ён дзейнічае як галоўны афіцыйны прадстаўнік ({{мова-en|principal spokesman|скарочана}}) арганізацыі ў яе зьнешніх стасунках. Генэральнаму сакратару падпарадкаваны Міжнародны сакратарыят.

Пад беспасярэднім кіраўніцтвам генэральнага сакратара знаходзяцца '''Кабінэт''' ({{мова-en|Private Office|скарочана}}) і '''Адміністрацыя''' ({{мова-en|Office of the Secretary General|скарочана}}) '''генэральнага сакратара'''. Кабінэт дапамагае генэральнаму сакратару і яго намесьніку (які кіруе шэрагам працоўных групаў) па ўсіх аспэктах іх працы. У яго штаце знаходзяцца юрысконсульт і спэцыяльны дарадца ў справах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]].

Адміністрацыя генэральнага сакратара складаецца з Выканаўчага сакратарыяту, Управы інфармацыі і прэсы, а таксама Службы бясьпекі НАТО. '''Выканаўчы сакратарыят''' ({{мова-en|Executive Secretariat|скарочана}}) забясьпечвае функцыянаваньне Рады НАТО, Рады эўраатлянтычнага партнэрства, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і ўсіх структураў, утвораных вышэйназванымі органамі. На Выканаўчы сакратарыят ускладаецца і адміністрацыйнае забесьпячэньне праграмы «Партнэрства дзеля міру».

'''Управа інфармацыі і прэсы''' ({{мова-en|Office of Information and Press|скарочана}}) складаецца са '''Службы СМІ''' ({{мова-en|Press and Media Service|скарочана}}) і '''Інфармацыйнай службы''' ({{мова-en|Information Service|скарочана}}). Дырэктар Управы ўзначальвае таксама '''Камітэт па інфармацыі і культурных сувязях''' ({{мова-en|the Commitee on Information and Cultural Relations|скарочана}}).

'''Служба бясьпекі НАТО''' ({{мова-en|NATO Office of Security|скарочана}}) каардынуе і ажыцьцяўляе палітыку ўнутранай бясьпекі НАТО. Дырэктар службы — галоўны дарадца генэральнага сакратара па пытаньнях бясьпекі і старшыня '''Камітэту НАТО па бясьпецы''' ({{мова-en|NATO Security Committee|скарочана}}). Ён кіруе '''Службай бясьпекі штаб-кватэры''' і адказвае за ўсеагульную бясьпеку ў блёку.

* '''Міжнародны сакратарыят''' ({{мова-en|International Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Рады НАТО і яе камітэтаў. Складаецца з Адміністрацыі Генэральнага сакратара, пяці аддзелаў (палітычны, плянаваньня і палітыкі абароны, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня абароны, інфраструктуры і плянаваньня выкарыстаньня цывільных службаў пры надзвычайным становішчы, па навуцы і навакольным асяродзьдзі), кіраўніцтва справамі і кабінэта фінансавага кантралёра. Кожны з аддзелаў узначальваецца памочнікам генэральнага сакратара. Акрамя таго, Міжнародны сакратарыят — гэта некалькі цывільных агенцтваў і арганізацыяў, разьмешчаных у розных краінах-сяброўках. Гэтыя арганізацыі працуюць па спэцыяльных кірунках, такіх, як камунікацыі ці тылавое забесьпячэньне.

Пэрсанал Міжнароднага сакратарыяту набіраецца беспасярэдне арганізацыяй альбо па накіраваньнях урадаў краінаў-сябровак тэрмінам на 3—4 гады. Супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту адказныя перад генэральным сакратаром і абавязваюцца захоўваць поўную ляяльнасьць арганізацыі на ўвесь час знаходжаньня на пасадзе.

* '''Вайсковы камітэт''' ({{мова-en|Military Committee|скарочана}}) — найвышэйшы вайсковы орган НАТО, дае палітычным уладам блёку рэкамэндацыі ў вайсковых пытаньнях дзейнасьці ў зоне адказнасьці НАТО. Забясьпечвае Галоўнаму камандаваньню НАТО магчымасьць выкананьня сваіх функцыяў. Знаходзіцца пад палітычным кіраўніцтвам Паўночнаатлянтычнай рады і Камітэта плянаваньня абароны, а калі закранаюцца ядзерныя пытаньні, то і Групы ядзернага плянаваньня. Складаецца з начальнікаў штабоў кожнай краіны-сяброўкі (у тым ліку і Францыі, якая да 1996 году была прадстаўленая вайсковай місіяй у Вайсковым камітэце). Ісьляндыя ня мае ўзброеных сілаў, але можа быць прадстаўленая цывільнай асобай. Начальнікі штабоў сустракаюцца не радзей, як 2 разы на год. У астатні час краіны прадстаўленыя нацыянальнымі вайсковымі прадстаўнікамі, што прызначаюцца начальнікамі штабоў.
* '''Інтэграваная вайсковая структура''' ({{мова-en|Integrated Military Structure|скарочана}}) знаходзіцца пад палітычным кантролем і бягучым кіраўніцтвам найвышэйшага ўзроўню. Яе прызначэньне — у забесьпячэньні арганізацыйных рамак абароны тэрыторыяў краінаў-сябровак ад вонкавых пагрозаў. Яна ўключае ў сябе сетку вайсковага камандаваньня, што пакрывае ўсю Паўночнаатлянтычную зону.

НАТО мае 2 галоўныя цэнтры камандаваньня — '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у Эўропе''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Europe|скарочана}}, SACEUR), разьмешчанае ў так званым '''ШЭЙПе''' ({{мова-en|SHAPE — Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}}), непадалёку ад [[Монс]]у (Бэльгія), і '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у зоне Атлянтычнага акіяна''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Atlantic|скарочана}}, SACLANT) у Норфалку (штат Вірджынія, ЗША). Існуе таксама '''Рэгіянальная стратэгічная група Канады—ЗША''' ({{мова-en|Canada—U.S. Regional Planning Group|скарочана}}, CUSRPG), разьмешчаная ў [[Арлінгтан]]е (ЗША), якой даручана каардынаваць плянаваньне абароны Паўночнай Амэрыкі.

* '''Міжнародны вайсковы штаб''' ({{мова-en|International Military Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Вайсковага камітэту і арганізуе выкананьне яго рашэньняў. Супрацоўнікі Міжнароднага вайсковага штабу маюць такі ж статус у арганізацыі, як і супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту, але падпадаюць пад адміністрацыйную ўладу начальніка штабу альбо кіраўніка самастойнага агенцтва НАТО, у якім яны беспасярэдне працуюць. Начальнік Міжнароднага вайсковага штабу выбіраецца Вайсковым камітэтам і можа быць прадстаўніком любой краіны, але мець адрознае грамадзянства ад старшыні Вайсковага камітэту.

У арганізацыйным пляне Міжнародны вайсковы штаб падразьдзяляецца на наступныя аддзелы: [[Выведка|выведкі]], плянаваньня і палітыкі, апэрацыяў, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня, [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] і сыстэмаў інфармацыі, узбраеньняў і стандартызацыі. Пры начальніку Міжнароднага вайсковага штабу створаны Сытуацыйны цэнтар НАТО ({{мова-en|NATO Situation Centre|скарочана}}), прызначаны дапамагаць Паўночнаатлянтычнай радзе, Камітэту плянаваньня абароны і Вайсковаму камітэту ў выкананьні імі сваіх функцыяў у крызісныя пэрыяды. Цэнтар кругласутачна назірае за палітычным, ваенным і эканамічным станам у сфэрах, якія цікавяць НАТО, наглядае і абслугоўвае сыстэмы сувязі НАТО, забясьпечвае магчымасьці для хуткай арганізацыі кансультацыяў і камандных дзеяньняў падчас пэрыядаў напружанасьці.

Пасьля абвешчаных пасьля студзеньскага саміту 1994 году ініцыятыў Паўночнаатлянтычная рада заснавала некалькі дадатковых структураў, якія дапамагаюць НАТО ў выкананьні яе новых задачаў.

'''Камітэт палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «Партнэрства дзеля міру»''' ({{мова-en|Political-Military Steering Committee on Partnership for Pease|скарочана}}, PMSE) ёсьць важнейшым рабочым форумам «Партнэрства». Ён зьбіраецца ў розных канфігурацыях: гэта і сустрэчы з асобнымі краінамі-партнэрамі, і з усімі краінамі—ўдзельніцамі Рады Эўраатлянтычнага партнэрства.

'''Сумесны камітэт па праблеме распаўсюджваньня зброі''' ({{мова-en|Joint Committee on Proliferation|скарочана}}, JCP) распрацоўвае супольную палітыку ў галіне пашырэньня ўзбраеньняў і ёсьць палітычным форумам для кансультацыяў па гэтай праблеме.

'''Часовая група каардынаваньня палітыкі''' ({{мова-en|Provisional Policy Coordination Group|скарочана}}, PPCG) працуе над праблемай падтрыманьня міру і над тым, як павысіць эфэктыўнасьць НАТО ў гэтай галіне, распрацоўвае канцэпцыю аб’яднаных тактычных войскаў. Група адказвае за супрацу з Заходнеэўрапейскім зьвязам.

* Большасьць з арганізацыйных структураў НАТО месьціцца ў яе штаб-кватэры. '''Штаб-кватэра НАТО''' ({{мова-en|the NATO Headquarters|скарочана}}) у Брусэлі ёсьць палітычным цэнтрам Альянсу і пастаянным месцам знаходжаньня Паўночнаатлянтычнай Рады. Тут разьмяшчаюцца пастаянныя прадстаўніцтвы дзяржаваў-сяброў, Генэральны сакратар і Міжнародны сакратарыят, нацыянальныя вайсковыя прадстаўніцтвы, старшыня Вайсковага камітэту і Міжнародны вайсковы штаб і шмат якіх агенцтваў НАТО.

Каля 4 тысячаў чалавек працуюць у штаб-кватэры НАТО на поўнай стаўцы. Зь іх больш за 2000 — сябры нацыянальных прадстаўніцтваў пры НАТО. Прыкладна тысячу чалавек налічвае Міжнародны сакратарыят і да 500 — Міжнародны ваенны штаб.

* У дадатак да апісаных вышэй камандных структураў існуе шэраг ваенных агенцтваў, дасьледчых і навучальных устаноў, падпарадкаваных Вайсковаму камітэту або вярхоўным галоўнакамандуючым.

'''Дарадчая група па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД; {{мова-en|Advisory Group for Aerospace Research and Development|скарочана}}, AGARD) была ўтвораная ў 1952 годзе для спрыяньня распрацоўкам і абмену інфармацыяй у галіне аэракасманаўтыкі паміж краінамі НАТО. Штаб-кватэра ДГАД знаходзіцца ў Парыжы.

'''Вайсковае агенцтва стандартызацыі''' ({{мова-en|Military Agency for Standartisation|скарочана}}, MAS) — галоўнае вайсковае агенцтва стандартызацыі ў НАТО. Створанае ў [[Лёндан]]е ў 1951 годзе з мэтай садзеяньня апэратыўнай, працэдурнай і матэрыяльна-тэхнічнай стандартызацыі сярод сяброў НАТО дзеля наданьня войскам Альянсу большай эфэктыўнасьці ў сумесных апэратыўных захадах. З 1970 разьмяшчаецца ў штаб-кватэры НАТО ў Брусэлі.

'''Кансультацыйны камітэт НАТО па вайсковай электроніцы''' (ККВЭ, {{мова-en|NATO Electronic Warfare Advisory Committee|скарочана}}, NEWAС) заснаваны ў 1966 годзе. Закліканы павысіць магчымасьці электронных службаў НАТО падчас баявых дзеяньняў. Аналізуе прагрэс, дасягнуты на нацыянальным узроўні і ў інтэграцыйных вайсковых структурах наконт магчымасьцяў вайсковага электроннага забесьпячэньня. ККВЭ складаецца з прадстаўнікоў кожнай краіны-сяброўкі НАТО і [[Вярхоўны галоўнакамандуючы|вярхоўных галоўнакамандуючых]].

'''Вучэбная група НАТО''' ({{мова-en|NATO Training Group|скарочана}}, NTG) аб’ядноўвае ўсе намаганьні ў рамках НАТО па трэніроўках і вучэньнях на шматнацыянальнай аснове, спрыяе правядзеньню трэніровак і вучэньняў сярод краінаў-сяброў.

'''Камітэт кіраўнікоў вайскова-мэдычных службаў краінаў НАТО''' ({{мова-en|Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO|скарочана}}, COMEDS), таксама вядомы як EUROMED. Складаецца з найвышэйшых вайскова-мэдычных чыноўнікаў краінаў-сябровак, дзейнічае як цэнтар па разьвіцьці, каардынацыі і кансультаваньні Вайсковага камітэту ў гэтай галіне.

'''Мэтэаралягічная група Вайсковага камітэту''' ({{мова-en|Military Committee Meteorogical Group|скарочана}}, MCMG) дае спэцыяльныя парады Вайсковаму камітэту ў сфэры мэтэаралёгіі, дапамагае яму ў выпрацоўцы адпаведнай палітыкі і тэхнікі.

Шэсьць спэцыялізаваных '''агенцтваў сувязі, сыстэмаў сувязі і інфарматыкі''' ({{мова-en|Military Telecommunications and Communications and Information Systems (CIS) Agencies|скарочана}}) забясьпечваюць Вайсковы камітэт экспэртнай падтрымкай у гэтай галіне вайсковай тэхнікі. Паміж сабой яны спэцыялізуюцца на камунікацыйнай і кампутарнай бясьпецы (ACCSA), лініях сувязі (ALLA), радыёчастасьцях (ARFA), тактычных сродках сувязі (ATCA), узаемасувязі баз дадзеных (ADSIA), марской сувязі (ANCA). Разьмяшчаюцца ў Брусэлі, з выняткам ANCA, месцазнаходжаньне якога — Лёндан.

'''Тэхнічны цэнтар Вярхоўнага галоўнакамандаваньня аб’яднанымі войскамі ў Эўропе''' ({{мова-en|SHAPE Technical Centre|скарочана}}) разьмяшчаецца ў [[Гаага|Гаазе]] і працуе пад палітычным кіраўніцтвам Вярхоўнага галоўнакамандуючага аб’яднанымі ўзброенымі сіламі ў Эўропе (SACEUR). Задача цэнтру заключаецца ў тэхнічнай дапамозе ШЭЙПу і ў правядзеньні дасьледаваньняў для аб’яднанага камандаваньня ў Эўропе. Сфэра інтарэсаў тэхнічнага цэнтру: гатоўнасьць войскаў і вайсковых структур, новыя тэхналёгіі ўзбраеньняў, камандаваньне і кантроль (інфарматызацыя і аўтаматызацыя гэтых працэсаў), інжынэрныя сыстэмы і апэратыўная дапамога.

'''Цэнтар падводных дасьледаваньняў Вярхоўнага галоўнакамандуючага войскамі ў зоне Атлянтыкі''' ({{мова-en|SACLANT Undersea Research Centre|скарочана}}, SACLANTCEN) створаны ў 1959 каля [[Спэцыя|Спэцыі]] ў Італіі і афіцыйна стаў структурай НАТО ў 1963 годзе. Распрацоўвае парады SACLANT у галіне барацьбы з падводнымі лодкамі і мінамі. Праводзіць і акіянаграфічныя дасьледаваньні.
 
У 1996 пачало працу агенцтва нагляду за навуковым і тэхналягічным працэсам у Альянсе — '''Арганізацыя па дасьледаваньнях і тэхналёгіях''' (АДТ, {{мова-en|Research and Technology Organisation|скарочана}}, R&amp;TO). Створаная для больш пасьпяховага кіраўніцтва дасьледчымі праграмамі ў рамках ужо існых '''Дарадчай групы па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД) і '''Групы абарончых дасьледаваньняў''' (ГАД, {{мова-en|Defence Research Group|скарочана}}, DRG), АДТ кіруецца '''Радай''' ({{мова-en|R&amp;T Board|скарочана}}), які, у сваю чаргу, замяніў сабой органы кіраваньня ДГАД і ГАД. Рада каардынуе абмен навуковай інфармацыяй паміж краінамі-сяброўкамі. Складаныя сыстэмы навукова-дасьледчых супольнасьцей краінаў прадстаўленыя трыма элемэнтамі: урадавая, прамысловая і акадэмічная навука ў галіне абароны.

НАТО валодае трыма навучальнымі ўстановамі. '''Абарончы каледж НАТО''' ({{мова-en|NATO Defence College|скарочана}}) заснаваны ў Парыжы ў 1951 годзе, пераведзены ў 1966-м у Рым. Рыхтуе [[афіцэр]]аў і цывільны пэрсанал для заняцьця ключавых пасадаў у НАТО і нацыянальных адміністрацыях.

'''Школа НАТО''' ({{мова-en|NATO (SHAPE) School|скарочана}}), разьмешчаная каля [[Обэрамэргаў]] у Нямеччыне, — адзін з галоўных цэнтраў падрыхтоўкі вайсковых і цывільных спэцыялістаў для службы ў НАТО. Створаная ў 1953 годзе, у 1966 годзе перайшла пад апэратыўны кантроль SACEUR. З 1953 году падрыхтоўку ў школе прайшлі больш як 50 000 афіцэраў і цывільных асобаў. Кожны год каля 6 тысячаў слухачоў наведваюць курсы па спэцыяльнасьцях: ядзерная, біялягічная і хімічная абарона, вайсковая электроніка, камандаваньне і кантроль, мабільныя войскі, шматнацыянальныя войскі, падтрыманьне міру, ахова навакольнага асяродзьдзя, крызіснае кіраваньне.

'''Школа сродкаў сувязі і інфармацыйных сыстэмаў''' ({{мова-en|NATO Communicatians and Information Systems (CIS) School|скарочана}}) забясьпечвае ўзмоцненую падрыхтоўку цывільнага і вайсковага пэрсаналу перад накіраваньнем іх на працу ў камунікацыйныя і інфармацыйныя службы НАТО. Разьмяшчаецца школа на базе італьянскіх ВПС у Лаціне.

== Мэханізм супрацы ==
Усе краіны-сяброўкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ў поўнай ступені ўдзельнічаюць на палітычным узроўні супрацы ў рамках Альянсу і ўсе аднолькава прынялі на сябе абавязкі, што ўтрымліваюцца ў 5-м артыкуле Паўночнаатлянтычнай дамовы і сымбалізуюць непадзельнасьць іх [[Бясьпека|бясьпекі}], а менавіта, што [[напад]] на адну ці некалькі краінаў разглядаецца як напад на ўсе краіны-сяброўкі. Ніводная краіна-сяброўка НАТО ня мае спадзявацца толькі на свае вайскова-палітычныя намаганьні і эканамічныя рэсурсы. Роўнасьць бясьпекі краінаў-сябровак — у адсутнасьці залежнасьці між ёй і тымі нацыянальнымі вайсковымі магчымасьцямі, што ўкладзеныя ў агульную стабільнасьць.

Спосаб функцыянаваньня Паўночнаатлянтычнага зьвязу забясьпечвае ўлік патрэбаў краінаў-сябровак у адпаведнасьці зь іх становішчам у арганізацыі. Так, [[Ісьляндыя]], ня маючы [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]], прадстаўленая ў вайсковых органах НАТО цывільным прадстаўніком.

[[Францыя]], застаючыся паўнавартым сяброўкай арганізацыі і яе палітычных структураў, выйшла ў 1966 з інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, ня ўдзельнічала ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. Рэгулярныя кантакты з вайсковымі структурамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўляліся праз францускую вайсковую місію пры Вайсковым камітэце, а таксама праз удзел у асобных галінах супрацы (сродкі [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]], узбраеньні, матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне і г. д.). З 1995 году Францыя аднавіла працу ў Камітэце плянаваньня абароны і Вайсковым камітэце, але адносіны з інтэграванай вайсковай структурай НАТО не зьмяніліся: яны працягваюць рэгулявацца двухбаковымі пагадненьнямі.
 
[[Гішпанія]] ўдзельнічае ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. У адпаведнасьці з вынікамі нацыянальнага [[Рэфэрэндум у Гішпаніі 1986 году|рэфэрэндуму 1986 году]], Гішпанія ня ўдзельнічае ў інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, але бярэ ўдзел у калектыўным абарончым плянаваньні. Дамовы аб вайсковай каардынацыі дазваляюць [[Гішпанскае войска|гішпанскім войскам]] супрацоўнічаць зь іншымі саюзнымі войскамі ў спэцыяльных галінах, застаючыся пры гэтым па-за межамі інтэграванай вайсковай структуры. У 1996 годзе [[Парлямэнт Гішпаніі|гішпанскі парлямэнт]] пагадзіўся з рашэньнем [[Урад Гішпаніі|ураду]] аб пераходзе да поўнага ўдзелу Гішпаніі ў аб’яднанай вайсковай структуры НАТО.
 
Усе без выключэньня краіны-ўдзельніы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдзельнічаюць у працы Камітэту палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» і іншых групах, што дзейнічаюць па праграмах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і «Партнэрства дзеля міру». Адрозьненьні між краінамі-сяброўкамі НАТО могуць таксама быць вынікам геаграфічнага, палітычнага, вайсковага або канстытуцыйнага становішча. Так, удзел [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Данія|Даніі]] ў ваенных плянах НАТО абмяжоўваецца нацыянальным [[заканадаўства]]м, па якім немагчыма разьмяшчэньне ядравай зброі і замежных войскаў на іх нацыянальнай тэрыторыі ў мірны час.

Выпрацоўка палітыкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і падрыхтоўка канкрэтных захадаў ажыцьцяўляецца на падставе рэгулярных узаемных кансультацыяў краінаў-сябровак. Такія кансультацыі могуць мець некалькі формаў:
* аднабаковае прадастаўленьне інфармацыі кім-небудзь з удзельнікаў;
* двухбаковы ці шматбаковы інфармацыйны абмен;
* паведамленьне іншым удзельнікам пра рашэньні, прынятыя на нацыянальным узроўні (у тым ліку з мэтай атрымаць ухваленьне з боку партнэраў);
* папярэдняе паведамленьне пры акцыі, якія рыхтуюцца;
* папярэднія кансультацыі з мэтай узгадненьня паралельных дзеяньняў, якія будуць ажыцьцяўляцца кожным з удзельнікаў індывідуальным чынам;
* кансультацыі з мэтай выпрацоўкі такіх рашэньняў, якія павінныя прымацца ці ажыцьцяўляцца на калектыўнай аснове.

Рэгулярныя кансультацыі па палітычных пытаньнях таксама маюць месца ў межах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і пры сустрэчах Паўночнаатлянтычнае рады і палітычных камітэтаў з партнэрамі па супрацы — дзяржавамі, якія ня ёсьць сябрамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу.
 
Галоўнымі форумамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для інтэнсіўных кансультацыяў падчас пэрыядаў палітычнай напружанасьці ёсьць Паўночнаатлянтычная рада і Камітэт плянаваньня абароны пры падтрымцы Вайсковага камітэту і палітычных камітэтаў. Стабільнасьць хады [[Зносіны|зносінаў]] забясьпечвае Сытуацыйны цэнтар НАТО, які круглыя суткі падтрымлівае сувязь з сталіцамі дзяржаваў-сябровак Паўночнаатлянтычнага зьвязу і галоўнакамандуючымі войскамі НАТО.

== Вайсковыя апэрацыі і місіі ==
Паўночнаатлянтычны альянс іграе актыўную і вядучую ролю ў забесьпячэньні міру і бясьпекі на міжнароднай арэне. Доўгі час Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдавалася падтрымліваць [[мір]] і бясьпеку эўрапейскіх краінаў выключна палітыка-дыпляматычнымі шляхамі. Аднак пачатак 1990-х адзначыўся новымі выклікамі і пагрозамі эўрапейскай [[Бясьпека|бясьпецы]]. Першым сур’ёзным выпрабаваньнем для НАТО як арганізацыі, якая набывала характар ​​сілы, выкліканай ня толькі забесьпячэньнем абароны ейных сябраў, але і спрыяньнем захаваньню міру і стабільнасьці на ўсёй эўраатлянтычнай прасторы, стала [[Югаслаўскія войны|вайна ў Югаславіі]]. Першыя тры апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу па падтрыманьні міру мелі месца ў Эўропе ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], [[Сэрбія|сэрбскім]] краі [[Косава]] і [[Рэспубліка Македонія|Рэспубліцы Македоніі]].

=== Апэрацыя ў Босьніі і Герцагавіне ===
[[Файл:Army Photography Contest - 2004 - FMWRC - Arts and Crafts - SFOR Surveillance.jpg|міні|300пкс|Узьлёт [[Sikorsky SH-3 Sea King|SH-3 «Сі Кінг»]] [[SFOR]] са складу [[Каралеўскі вайскова-марскі флёт Вялікабрытаніі|ВМС Вялікабрытаніі]]]]
З 1995 па 2004 гады пад кіраўніцтвам Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўлялася [[Міратворчая апэрацыя|апэрацыя па падтрыманьні міру]] ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], што дапамагала гарантаваць бясьпеку і спрыяла аднаўленьню краіны пасьля [[Басьнійская вайна|вайны 1992—1995 гадоў]].

Босьнія і Герцагавіна стала арэнай, на якой НАТО шмат чаго рабіла ўпершыню, і рашэньні, прынятыя ў адказ на падзеі ў гэтай краіне, дапамаглі фармаваць эвалюцыю Паўночнаатлянтычнага альянсу і разьвіваць ягоныя магчымасьці па ўсталяваньні і падтрыманьні міру. У жніўні—верасьні 1995 году НАТО правяла [[Апэрацыя НАТО ў Босьніі і Герцагавіне|паветраную апэрацыю]] ў Босьніі і Герцагавіне, якая дапамагла спыніць [[Басьнійская вайна|басьнійскую вайну]] і ў адпаведнасьці з [[Дэйтанскім пагадненьне|Дэйтанскім мірным пагадненьнем]] узначаліла апэрацыю па падтрыманьні міру, якая доўжылася 9 гадоў, са сьнежня 1994 году па сьнежань 2004 году. Не зважаючы на тое, што ў сьнежні 2004 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы перадала адказнасьць за паўсядзённую бясьпеку ў Босьніі і Герцагавіне [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]], Паўночнаатлянтычны альянс працягваў утрымліваць скарочаны штаб у [[Сараева|Сараеве]] для аказаньня дапамогі ў ажыцьцяўленьні вайсковай рэформы ў Босьніі і Герцагавіне і ў падрыхтоўцы краіны да ўдзелу ў праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]»&lt;ref name=&quot;natoint&quot;&gt;[http://www.nato.int/cps/uk/natolive/topics_52060.htm Апэрацыі і місіі НАТО]. NATO.int&lt;/ref&gt;.

=== Канфлікт у Косаве ===
З чэрвеня 1999 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўзначаліла апэрацыю па ўсталяваньні [[мір]]у ў сэрбскім краі [[Косава]]. Апэрацыя «[[Бамбаваньне Югаславіі сіламі НАТО|Саюзная сіла]]» ў пэрыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 году стала завяршальным этапам [[Косаўская вайна|Косаўскай вайны]]. Пасьля завяршэньня 78-дзённай паветранай кампаніі ў Косаве разгарнулі міжнародныя міратворчыя [[Сілы для Косава]] пад кіраўніцтвам НАТО. Гэтая кампанія, якая была другой ваеннай кампаніяй Паўночнаатлянтычнага зьвязу, пачалася пасьля таго, як у краі больш за год вяліся вайсковыя дзеяньні, а міжнародныя намаганьні па ўрэгуляваньні канфлікту [[Дыпляматыя|дыпляматычнымі]] сродкамі ня мелі посьпеху&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

Пасьля [[Міжнароднае прызнаньне Рэспублікі Косава|абвяшчэньня Косава сваёй незалежнасьці]] ў лютым 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася захаваць сваю прысутнасьць на аснове рэзалюцыі 1244 [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]]. У чэрвені 2008 году Паўночнаатлянтычны альянс вырашыў узяць на сябе нагляд за расфармаваньнем [[Корпус абароны Косава|Корпусу абароны Косава]] і дапамагчы стварыць прафэсійныя шматэтнічная [[Сілы бясьпекі Косава]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== У Македоніі ===
[[Файл:MTPZ Pandur.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Аўстрыі|Аўстрыйскі]] патруль [[Сілы для Косава|Сілаў для Косава]] на [[БТР]] «[[Пандур]]»]]
Адказваючы на запыт ураду [[Рэспубліка Македонія|Рэспублікі Македонія]], са жніўня 2001 году па сакавік 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцявіла ў гэтай краіне тры пасьлядоўныя апэрацыі: «[[Багаты ўраджай]]», якая дазволіла раззброіць групы этнічных [[альбанцы|альбанцаў]], што дзейнічалі на тэрыторыі Македоніі; «[[Бурштынавы ліс]]» забясьпечыла абарону міжнародных назіральнікаў, якія ажыцьцяўлялі нагляд з выняткам мірнага пляну; «[[Саюзая Нямеччына]]» па наданьні кансультантаў на дапамогу ўраду ў пытаньнях забесьпячэньня стабільнасьці на ўсёй тэрыторыі [[Рэспубліка Македонія|Македоніі]].

Гэтыя апэрацыі ў Рэспубліцы Македонія прадэманстравалі цесную супрацу між Паўночнаатлянтычным зьвязам, [[Эўразьвяз]]ам і [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Першая апэрацыя па барацьбе з тэрарызмам ===
4 кастрычніка 2001 году, пасьля таго, як было вызначана, што [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычныя напады 11 верасьня]] на [[Нью-Ёрк]] і [[Вашынгтон]] ажыцьцявілі з-за мяжы, Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла 8 захадаў у падтрымку [[ЗША]]. Паводле запыту ЗША яна пачала першую ў сваёй гісторыі апэрацыю па барацьбе з [[тэрарызм]]ам «[[Арліная дапамога]]», у рамках якой 7 [[Самалёт далёкага радыёлякацыйнага сачэньня|самалётаў далёкага радыёлякацыйнага сачэньня]] (СДРС) Паўночнаатлянтычнага зьвязу бралі ўдзел у патруляваньні паветранай прасторы ЗША.

Апэрацыя доўжылася зь сярэдзіны кастрычніка 2001 году да сярэдзіны траўня 2002 году. Было прыцягнута 830 сяброў [[экіпаж]]аў з 13 краінаў НАТО, якія зьдзейсьнілі больш за 360 [[самалёта-вылет]]аў. Упершыню ў гісторыі альянсу ягоныя вайсковыя сілы і сродкі скарысталі ў апэрацыі, якая праводзілася ў адпаведнасьці з патрабаваньнямі 5-га артыкула [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Нагляд за Міжземным морам ===
[[Файл:US Navy 061106-N-5055G-041 Almost 300 crew members aboard the guided-missile destroyer USS Ross (DDG 71) returned to homeport at Naval Station Norfolk.jpg|міні|300пкс|[[Эсьмінец]] ВМС ЗША «Рос» вяртаецца ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]] пасьля паўгадавога ўдзелу ў апэрацыі «[[Актыўныя намаганьні]]»]]
У кастрычніку 2001 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы распачала апэрацыю «[[Актыўныя намаганьні]]» пад кіраўніцтвам ОВМС дзеля выяўленьня і стрымліваньня тэрарыстычнай дзейнасьці ў [[Міжземнае мора|Міжземным моры]]. З красавіка 2003 году сілы НАТО сыстэматычна ажыцьцяўлялі высадкі на падазроныя [[судна|судны]] са згоды капітанаў караблёў і краінаў сьцягу ў адпаведнасьці зь міжнародным [[Марское права|марскім правам]]. Апэрацыя апынулася эфэктыўным сродкам аховы стратэгічнага марскога раёну і барацьбы з [[тэрарызм]]ам у [[Адкрытае мора|адкрытым моры]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Барацьба зь пірацтвам ля ўзьбярэжжа Самалі ===
З кастрычніка па сьнежань 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы праводзіла апэрацыю «[[Саюзны пастаўнік]]», якая прадугледжвала правядзеньне захадаў барацьбы зь [[пірацтва]]м каля ўзьбярэжжа [[Самалі]]. У адказ на запыт [[Генэральны сакратар ААН|генэральнага сакратара ААН]] [[Пан Гі Мун]]а вайскова-марскія падразьдзяленьні НАТО суправаджалі судны і ажыцьцяўлялі рэйсы для [[Сусьветная харчовая праграма|Сусьветнай харчовай праграмы ААН]] празь небясьпечныя раёны [[Адэнская затока|Адэнскай затокі]]. З сакавіка па жнівень 2009 году Паўночнаатлянтычны зьвяз правёў яшчэ адну апэрацыю па барацьбе зь пірацтвам «[[Саюзны абаронца]]», мэтай якой было ўмацаваньне бясьпекі марскіх гандлёвых маршрутаў і міжнароднай навігацыі ля берагоў [[Абэсамалія|Афрыканскага Рогу]]. Сілы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы выконвалі задачы па назіраньні і забесьпячэньні абароны для стрымліваньня і здушэньня [[пірацтва]] і ўзброенага рабаваньня, што пагражалі марскім шляхам і эканамічным інтарэсам&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

Апэрацыя «[[Акіянскі шчыт]]», якая грунтавалася на досьведзе папярэдніх апэрацыяў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы па барацьбе зь пірацтвам, мела на мэце прыняцьце захадаў барацьбы з [[Самалійскія піраты|марскім пірацтвам ля ўзьбярэжжа Афрыканскага Рогу]]. Паўночнаатлянтычная рада прыняла правядзеньне гэтае апэрацыі 17 жніўня 2009 году. Па запыце краінаў рэгіёну ў рамках апэрацыі таксама прапаноўвалася дапамога ў разьвіцьці ўласных магчымасьцяў барацьбы зь [[пірацтва]]м&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вучэбная місія ў Іраку ===
[[Файл:Armentani and Trujillo.jpg|міні|300пкс|Намесьнік камандуючага Вучэбнай місіі ў Іраку Джаваньні Армэнтані кансультуе вайскоўцаў]]
На [[Стамбульскі саміт НАТО 2004 году|Стамбульскім саміце]] ў чэрвені 2004 году хаўрусьнікі па Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзіліся ўзяць удзел у міжнароднай дзейнасьці, накіраванай на аказаньне дапамогі [[Ірак]]у ў фармаваньні баяздольных дэмакратычных структураў сілаў бясьпекі. Вынікам гэтага стала стварэньне [[Вучэбная місія НАТО ў Іраку|Місіі ў Іраку]]. У рамках місіі ажыцьцяўлялася падрыхтоўка, кансультаваньне і настаўніцтва ірацкіх войскаў. У аказаньні дапамогі ў правядзеньні падрыхтоўкі ў Іраку ці па-за ягонымі межамі ўдзельнічалі усе краіны-сяброўкі НАТО, якія дапамагалі фінансава або бязвыплатна перадавалі тэхніку і абсталяваньне&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Аказаньне падтрымкі Афрыканскаму зьвязу ===
Паўночнаатлянтычны альянс аказвае падтрымку [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскаму зьвязу]] ў выкананьні ягоных міратворчых задачаў на [[Афрыка|Афрыканскім кантынэнце]]. З чэрвеня 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы дапамагала Афрыканскаму зьвязу ў рамках ягонай [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Самалі|місіі]] ў [[Самалі]] (МАЗСам) перапраўляць паветрам міратворцаў. Дапамога МАЗСам з боку НАТО супала з падобнай апэрацыяй па аказаньні падтрымкі міратворчай місіі Афрыканскага зьвязу ў [[Судан]]е (МАЗСуд). З чэрвеня 2005 году па сьнежань 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвала транспартаваньне па паветры каля 37 тысячаў [[Вайсковец|вайскоўцаў]] у складзе [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Судане|Місіі ў Судане]], а таксама падрыхтавала звыш 250 прадстаўнікоў МАЗСуд&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вайна ў Аўганістане ===
{{Асноўны артыкул|Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы}}
[[Файл:QRL Helmand 2.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Вялікабрытаніі|Брытанскія]] ваяры з групы «Вікінг» падчас апэрацыі «[[Апэрацыя «Іглс саміт»|Іглс саміт]]»]]
Апэрацыя ў Аўганістане была самай значнай з усіх, што да гэтага часу выконваліся Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;. Сфармаваныя ў адпаведнасьці з мандатам ААН у 2001 годзе, [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) дзейнічалі пад кіраўніцтвам НАТО са жніўня 2003 году.

На ўсёй тэрыторыі [[Аўганістан]]у ў складзе МССБ дзейнічалі амаль 130 тысячаў вайскоўцаў з 48 розных краінаў. Іхнай задачай была дапамога цэнтральнаму ўраду Аўганістану ў працы ўмацаваньня законнай улады ва ўсіх абласьцях краіны і ўтварэньне ўмоваў для належнага функцыянаваньня дэмакратычных інстытутаў і [[вяршэнства права]]. Адным з найважнейшых складнікаў гэтай задачы было стварэньне прафэсійных аўганскіх нацыянальных сілаў бясьпекі. Практычна з нуля за пэрыяд з 2003 году колькасьць [[Узброеныя сілы Аўганістану|Узброеных сілаў Аўганістану]] павялічылася амаль да 164 тысячаў вайскоўцаў. Яны пачалі браць на сябе кіраўніцтва большасьцю апэрацыяў.
   
Акрамя правядзеньня апэрацыяў па забесьпячэньні бясьпекі і разьвіцьця аўганскага войска і [[паліцыя|паліцыі]], МССБ таксама беспасярэдне спрыялі разьвіцьцю і аднаўленьню Аўганістану. 28 групаў аднаўленьня правінцыяў былі прыцягнутыя да вызначэньня запатрабаваньняў у аднаўленчых работах і дапамогі гуманітарнай дзейнасьці па ўсёй краіне&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Апэрацыя ў Лібіі ===
[[Файл:Palmaria bengasi 1903 0612 b1.jpg|міні|300пкс|Зьнішчаная францускай авіяцыяй вайсковая калёна лібійскага войска каля гораду [[Бэнгазі]]]]
Падвас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|Лібійскай грамадзянскай вайны]] 2011 году паміж палкоўнікам і фактычным кіраўніком краіны [[Муамар Кадафі|Муамарам Кадафі]] і паўсталымі пратэстоўцамі 17 сакавіка 2011 году была прынятая Рэзалюцыя [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]] № 1973, якая заклікала да спыненьня гвалту і ўпаўнаважыла ваенныя дзеяньні з боку кааліцыі для абароны цывільных асобаў, а таксама ўвяла [[эмбарга]] на пастаўкі зброі, замарозіла асабістыя актывы лібійскіх лідэраў і ўвяла забарону на перасоўваньне прадстаўнікоў найвышэйшага кіраўніцтва. Кааліцыя ўключала некалькі сяброў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, якая пачала стварэньне зоны, забароненай для палётаў над [[Лібія]]й, неўзабаве пасьля гэтага. 20 сакавіка 2011 году краіны-сяброўкі НАТО дамовіліся аб захаваньні эмбарга на пастаўкі зброі ў Лібію.

24 сакавіка 2011 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася ўзяць захаваньне беспалётнай зоны пад свой кантроль, у той час як кааліцыю перанакіравалі на камандаваньне наземнымі сіламі&lt;ref&gt;[http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/03/2011324221036894697.html NATO to police Libya no-fly zone]. Al Jazeera&lt;/ref&gt;. 27 сакавіка Паўночнаатлянтычны зьвяз узяў на сябе адказнасьць за рэалізацыю ўсіх аспэктаў Рэзалюцыі № 1973, каб абараніць цывільнае насельніцтва і раёны, якім пагражаў напад з боку рэжыму [[Муамар Кадафі|Муамара Кадафі]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;, у гэтым альянс атрымаў дапамогу з боку [[Катар]]у і [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]. У чэрвені, як паведамлялася, падразьдзяленьні толькі васьмі краінаў альянсу ўдзельнічалі ў баявых апэрацыях&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110812030653/http://thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2011%2F6%2F9%2Fworldupdates%2F2011-06-09T025953Z_01_NOOTR_RTRMDNC_0_-575860-1&amp;sec=Worldupdates NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata]. Malaysia Star.&lt;/ref&gt;. Пры гэтым міністар абароны ЗША [[Робэрт Гейтс]] паведаміў, што такія краіны, як [[Польшча]], [[Гішпанія]], [[Нідэрлянды]], [[Турэччына]] і [[Нямеччына]] маглі б зрабіць большы ўнёсак у гэтых апэрыцыях, аднак апошняя апэлявала на тое, што арганізацыя перасягнула свае паўнамоцтвы ў канфлікце ў рамках мандату&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2011/jun/09/world/la-fg-libya-nato-20110609 Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign]. Los Angeles Times&lt;/ref&gt;. У сваім заключным выступе ў Брусэлі 10 чэрвеня Гейтс у далейшым працягваў крытыкаваць краіны-хаўрусьніцы, мяркуючы, што іхныя дзеяньні могуць прывесьці да гібелі НАТО&lt;ref&gt;[http://www.washingtontimes.com/news/2011/jun/10/gates-blasts-nato-questions-future-alliance/?page=all Gates blasts NATO, questions future of alliance]. The Washington Times&lt;/ref&gt;.

Незважаючы на тое, што місія была падоўжаная да верасьня, [[Нарвэгія]] пачала згортваньне сваіх сілаў да 1 жніўня&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110613042117/http://cnsnews.com/news/article/norway-quit-libya-operation-august Norway to quit Libya operation by August]. CNS News&lt;/ref&gt;. Да канца місіі ў кастрычніку 2011 году, пасьля сьмерці палкоўніка Кадафі, самалёты НАТО агулам зрабілі каля 9500 ударных вылетаў супраць войскаў Кадафі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140108155406/http://usatoday30.usatoday.com/news/world/story/2011-10-21/Libya-NATO/50858104/1?csp=34news&amp;utm_source=feedburner&amp;utm_medium=feed&amp;utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29 NATO strategy in Libya may not work elsewhere]. USA Today&lt;/ref&gt;. Пасьля спробы [[Дзяржаўны пераварот|дзяржаўнага перавароту]] ў кастрычніку 2013 году, прэм’ер-міністар Лібіі [[Алі Зэйдан]] запытаў тэхнічную кансультацыю і трэнэраў з НАТО для аказаньня дапамогі ў пытаньнях бягучай бясьпекі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150315044154/http://www.reuters.com/article/2013/10/21/us-libya-nato-idUSBRE99K0GX20131021 NATO to advise Libya on strengthening security forces]. Reuters.&lt;/ref&gt;.

== Месца і роля ў сьвеце ==

=== Трансфармацыя ===
* [[Лёнданскі саміт НАТО 1990 году]]
* [[Рымскі саміт НАТО 1991 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1991 году]]
* [[Рада эўра-атлянтычнага партнэрства]]
* [[Партнэрства дзеля міру|Праграма «Партнэрства дзеля міру»]]
* [[Вашынгтонскі саміт НАТО 1999 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1999 году]]

=== Узаемадзеяньне зь іншымі арганізацыямі ===
* [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]]
* [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]
* [[Эўрапейскі Зьвяз]]
* [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]]
* [[Рада Эўропы]]

== Сябры ==
[[Файл:Map of NATO countries.png|240пкс|міні|Краіны Паўночнаатлянтычнага альянсу]]

; Краіны-заснавальніцы (4 красавіка 1949 г.):
* [[Бэльгія]]
* [[Канада]]
* [[Данія]]
* [[Францыя]] (да 2009 году ўдзельнічала толькі ў палітычнай структуры арганізацыі)
* [[Ісьляндыя]]
* [[Італія]]
* [[Люксэмбург]]
* [[Нідэрлянды]]
* [[Нарвэгія]]
* [[Партугалія]]
* [[Вялікабрытанія]]
* [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]

Далучыліся пазьней:
* [[Грэцыя]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Турэччына]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Нямеччына]] (9 траўня 1955 г. — [[Заходняя Нямеччына]]; у 1957-м да яе далучыўся [[Заарлянд]]; і 3 кастрычніка 1990 г. — землі былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]])
* [[Гішпанія]] (30 траўня 1982 г.)

Былыя краіны [[Варшаўская дамова|Варшаўскай дамовы]], што далучыліся пасьля заканчэньня «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]»:

'''12 сакавіка 1999 г.:'''
* [[Вугоршчына]]
* [[Польшча]]
* [[Чэхія]]

'''29 сакавіка 2004 г.:'''
* [[Баўгарыя]]
* [[Латвія]]
* [[Летува]]
* [[Румынія]]
* [[Славаччына]]
* [[Славенія]]
* [[Эстонія]]

'''1 красавіка 2009 г.'''
* [[Альбанія]]
* [[Харватыя]]

'''5 чэрвеня 2017 г.'''
* [[Чарнагорыя]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чарнагорыя афіцыйна ўступіла ў НАТА|спасылка=https://blr.belta.by/world/view/charnagoryja-afitsyjna-ustupila-u-nata-58911-2017/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=6 чэрвеня 2017|копія=https://zviazda.by/be/news/20170606/1496734489-charnagoryya-aficyyna-ustupila-u-nata|дата копіі=6 чэрвеня 2017|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;

'''27 сакавіка 2020 г.'''
* [[Паўночная Македонія]]

=== Пашырэньне ===
Для пашырэньня складу Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы распрацаваны адмысловы мэханізм, паводле якога краіны-кандыдаткі маюць штогод рабіць справаздачу аб прагрэсе, дасягнутым у наступных кірунках:
* '''Палітыка і эканоміка''': краіны маюць дэманстраваць імкненьне вырашаць міжнародныя, міжэтнічныя і тэрытарыяльныя канфлікты мірнымі сродкамі, з увагай да законнасьці і [[Правы чалавека|правоў чалавека]].
* '''Абарона і войска''': краіна мае быць здольнай рабіць адпаведны ўнёсак у забесьпячэньне [[Супольная бясьпека|калектыўнай бясьпекі]] і ўдзельнічаць у апэрацыях альянсу.
* '''Рэсурсы''': войска краіны-кандыдаткі мае адпаведным чынам забясьпечвацца матэрыяльна.
* '''[[Бясьпека]]''': забесьпячэньне [[Інфармацыйная бясьпека|інфармацыйнай бясьпекі]] краіны-кандыдаткі.
* '''[[Заканадаўства]]''': забесьпячэньне сумяшчальнасьці нацыянальнага заканадаўства і сяброўства ў НАТО.

Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвае кандыдатам адпаведную тэхнічную дапамогу ў выкананьні крытэраў сяброўства&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20040514213943/http://www.nato.int/issues/map/index.html&lt;/ref&gt;.

У 2022 годзе дзяржавамі-кандыдаткамі былі Фінляндыяі і Швэцыя, чые ўрады падпісалі Пратаколы аб далучэньні 5 ліпеня 2022 году.

Актыўна вядуцца перамовы і дэ-факта прынятае прынцыповае рашэньне аб будучым прыняцьці ў склад арганізацыі [[Грузія|Грузіі]] (пасьля вырашэньня тэрытарыяльных канфліктаў) і [[Украіна|Ўкраіны]] (пасьля дасягненьня ўнутрыпалітычнага кансэнсусу што да далучэньня). У 2010 годзе Ўкраіна заявіла пра свой пазаблёкавы статус, але 19 лістапада 2014 Расея запатрабавала ад Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы гарантыяў недалучэньня Ўкраіны да НАТО. Кіраўнік інфармацыйнага бюро НАТО ў Маскве Робэрт Пшэль адзначыў патрабаваньне як недарэчнае, зацеміўшы, што Ўкраіна ня ёсьць краінай-кандыдаткай на ўступленьне ў НАТО, а Расея, якая ня ёсьць сяброўкай НАТО, ня можа прымаць падобныя рашэньні. Супярэчнай міжнароднай дамовам заяву Расеі назвала прадстаўніца генэральнага сакратара НАТО Оана Лунгэску, на думку якой НАТО паважае [[сувэрэнітэт]] Украіны і рашэньні аб пашырэньні арганізацыі прымаюцца толькі сябрамі арганізацыі. Таксама Оана Лунгэску адзначыла сярод галоўных посьпехаў арганізацыі яе гатоўнасьць да прыняцьця новых сяброў&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТО зьдзіўленая заявай прэсавага сакратара Пуціна|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/article/26700031.html|аўтар выданьня=|выданьне=Радыё Свабода|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

== Супраца зь іншымі краінамі ==
[[Файл:NATO Partners.png|240пкс|міні|Краіны-партнэры Паўночнаатлянтычнага альянсу:&lt;br /&gt;
{{легенда|#181884|Краіны, якія ўваходзяць у Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы}}
{{легенда|#8c9618|Краіны, што прынялі праграму «Партнэрства дзеля міру»}}
{{легенда|#944918|Краіны, што прынялі праграму «Міжземнаморскі дыялёг»}}
]]

=== Эўраатлянтычная супраца ===
Для пашырэньня супрацы між краінамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і 20 краінамі-партнэркамі былі распрацаваныя 2 праграмы.
* Праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» была распрацаваная ў 1994 годзе і грунтуецца на індывідуальных двухбаковых адносінах між краінай-партнэркай і Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы: кожная краіна можа абраць ступеню свайго ўдзелу&lt;ref&gt;http://www.nato.int/issues/pfp/index.html http://www.nato.int/pfp/sig-date.html{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.
* Праграма «[[Рада Эўраатлянтычнага партнэрства]]» была прынятая 29 траўня 1997 году і ёсьць форумам для рэгулярнай каардынацыі, кансультацыяў і дыялёгу між усімі 46 яе ўдзельнікамі.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20100508205230/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm&lt;/ref&gt;

Краіны-партнэркі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы:

{|
|- valign=top
|
:* [[Азэрбайджан]]
:* [[Армэнія]]
:* [[Аўстрыя]]
:* [[Беларусь]]
:* [[Босьнія і Герцагавіна]]
:* [[Грузія]]
:* [[Ірляндыя]]
:* [[Казахстан]]
:* [[Кыргыстан]]
|
:* [[Малдова]]
:* [[Расея]]
:* [[Сэрбія]]
:* [[Таджыкістан]]
:* [[Туркмэністан]]
:* [[Узбэкістан]]
:* [[Украіна]]
:* [[Фінляндыя]]
:* [[Швайцарыя]]
:* [[Швэцыя]]
|}

* [[Мальта]] была далучылася да «Партнэрства дзеля міру» ў 1994 годзе, але пакінула праграму ў 1996 годзе.
* [[Кіпр]] ня стаў удзельнікам «Партнэрства дзеля міру» праз супрацьстаяньне [[Турэччына|Турэччыны]] ў пытаньні [[Паўночны Кіпр|Паўночнага Кіпру]].
* [[Босьнія і Герцагавіна]] і [[Сэрбія]] далучыліся да праграмы «Партнэрства дзеля міру» 14 сьнежня 2006 году пасьля правядзеньня рэформаў у вайсковай і палітчынай галінах.

=== Міжземнаморскі дыялёг ===
Міжземнаморскі дыялёг — гэта прынятая ў 1994 году праграма супрацы між Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы і 7-ю краінамі Міжземнамор’я:&lt;ref&gt;http://www.nato.int/med-dial/home.htm&lt;/ref&gt;
* [[Альжыр]]
* [[Эгіпет]]
* [[Ізраіль]]
* [[Ярданія]]
* [[Маўрытанія]]
* [[Марока]]
* [[Туніс]]

== Структура ==

=== Палітычная структура ===
Сыстэма прыняцьця рашэньняў і структура кіраваньня Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы вызначаная ў Паўночнаатлянтычнай дамове. Кожная краіна-ўдзельніца мае сваю дэлегацыю ў штаб-кватэры альянсу ў [[Брусэль|Брусэлі]], [[Бэльгія]]. Дэлегацыя ўзначальваецца пастаянным прадстаўніком у статусе [[амбасадар]]а.

Разам пастаянныя прадстаўнікі краінаў складаюць Паўночнаатлянтычную раду — орган, які зьбіраецца прынамсі аднойчы на тыдзень і прымае рашэньні датычна асноўнай дзейнасьці і функцыянаваньня НАТО. Час ад часу Рада зьбіраецца з удзелам міністраў замежных справаў, абароны і [[Прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністраў]] для прыняцьця найбольш важных стратэгічных рашэньняў.

Старшыня на паседжаньнях Паўночнаатлянтычнай рады — генэральны сакратар НАТО. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Рашэньні не прымаюцца галасаваньнем ці большасьцю, усе краіны прадстаўленыя ў аднолькавай ступені.

Другі паводле значнасьці сябра дэлегацыі ад краіны — вайсковы прадстаўнік у рангу старэйшага афіцэру нацыянальнага войска. Вайсковыя прадстаўнікі ўтвараюць Вайсковы камітэт, які адказвае за падрыхтоўку прапановаў і рэкамэндацыяў палітычнаму кіраўніцтву Альянсу адносна захадаў забесьпячэньня агульнай абароны. Вайсковы камітэт ажыцьцяўляе кансультацыі стратэгічнага камандаваньня НАТО. Як і Паўночнаатлянтычная рада, Вайсковы камітэт пэрыядычна сустракаецца на больш высокім узроўні, з удзелам кіраўнікоў генэральных штабоў краінаў-удзельніцаў Альянсу.

Таксама функцыянуе [[Парлямэнцкая асамблея НАТО]], якая складаецца з прадстаўнікоў парлямэнтаў краінаў-удзельніцаў.

=== Вайсковая структура ===
[[Файл:Nato awacs.jpg|міні|240пкс|Паветраныя вучэньні 2003 году]]
Вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы кіруюцца 2-ма стратэгічнымі камандзірамі, адказнымі перад Вайсковым камітэтам за агульнае кіраваньне вайсковымі аспэктамі ў галіне сваёй кампэтэнцыі.

Да 2003 году стратэгічныя камандзіры дзяліліся паводле геаграфічных рэгіёнаў ([[Эўропа]] і [[Амэрыка]]), аднак цяпер падзел ідзе паводле галінаў дзейнасьці: Камандаваньне трансфармацыямі (трансфармацыя і падрыхтоўка войскаў) і Камандаваньне апэрацыямі (вайсковыя апэрацыі НАТО).

=== Асобы на чале арганізацыі ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Генэральныя сакратары''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;&gt;http://www.nato.int/cv/secgen.htm&lt;/ref&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 1
| [[Генэрал]] [[Гастынгс Даянэл Ісмай]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 4 красавіка 1952 — 16 траўня 1957
|-
| 2
| [[Поль-Анры Спаак]]
| [[Бэльгія]]
| 16 траўня 1957 — 21 красавіка 1961
|-
| 3
| [[Дырк Стрыкер]]
| [[Нідэрлянды]]
| 21 красавіка 1961 — 1 жніўня 1964
|-
| 4
| [[Мануілё Брозіё]]
| [[Італія]]
| 1 жніўня 1964 — 1 кастрычніка 1971
|-
| 5
| [[Ёзэф Люнс]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 кастрычніка 1971 — 25 чэрвеня 1984
|-
| 6
| [[Пітэр Карынгтан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 25 чэрвеня 1984 — 1 ліпеня 1988
|-
| 7
| [[Манфрэд Вёрнэр]]
| [[Нямеччына]]
| 1 ліпеня 1988 — 13 жніўня 1994
|-
| 8
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 13 жніўня 1994 — 17 кастрычніка 1994''
|-
| 9
| [[Вілі Клес]]
| [[Бэльгія]]
| 17 кастрычніка 1994 — 20 кастрычніка 1995
|-
| 10
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 20 кастрычніка 1995 — 5 сьнежня 1995''
|-
| 11
| [[Хавіер Саляна]]
| [[Гішпанія]]
| 5 сьнежня 1995 — 6 кастрычніка 1999
|-
| 12
| [[Джордж Робэртсан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 14 кастрычніка 1999 — 1 студзеня 2004
|-
| 13
| [[Яап дэ Гоп Схефэр]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 студзеня 2004 — 1 жніўня 2009
|-
| 14
| [[Андэрс Фог Расмусэн]]
| [[Данія]]
| 1 жніўня 2009 — 27 верасьня 2014
|-
| 15
| [[Енс Стольтэнбэрг]]
| [[Нарвэгія]]
| з 27 верасьня 2014
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Намесьнік генэральнага сакратара''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;/&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 12
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 1994—2001
|-
| 13
| [[Алясандра Мінута Рыца]]
| [[Італія]]
| 2001—2007
|-
| 14
| [[Кляўдыё Бізаньера]]
| [[Італія]]
| 2007—2012
|-
| 15
| [[Аляксандар Вэршбаў]]
| [[ЗША]]
| 2012—2016
|-
| 15
| [[Роза Гётэмюлер]]
| ЗША
| з 2016 году
|}

== Беларусь ==
Удзельнікамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ёсьць палова суседзяў Беларусі — [[Польшча]], [[Летува]], [[Латвія]].

Беларусь удзельнічае ў Радзе эўраатлянтычнага партнэрства з 1992 году (да 1997 — [[Рада Паўночнаатлянтычнай супрацы]]), у праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» — з 1995. Удзел у захадах Навуковай праграмы НАТО беларускія навукоўцы бяруць з 1993 году. Пастаяннае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь пры НАТО адкрыта ў 1998 годзе. На беларускіх вайсковых вучэньнях рэгулярна адпрацоўваецца сцэнар адбіцьця атакі з Захаду.

Супраца Беларусі і НАТО вядзецца па наступных асноўных кірунках: адпрацоўка ўзаемадзеяньня пры ліквідацыі надзвычайных сытуацыяў, кіраваньне крызіснымі сытуацыямі, моўная падрыхтоўка [[афіцэр]]аў, вайсковая адукацыя, дэмакратычны кантроль над [[Узброеныя сілы|узброенымі сіламі]], плянаваньне і правядзеньне апэрацыяў па падтрыманьні міру, вайсковая [[геаграфія]], гуманітарнае разьмінаваньне, захады палітычнага і вайсковага характару, скіраваныя супраць распаўсюджаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай]], бактэрыялягічнай і хімічнай зброі, плянаваньне, арганізацыя і кіраваньне нацыянальнымі праграмамі ў галіне абарончых дасьледаваньняў і тэхналёгія, [[стралковая зброя]] і лёгкія ўзбраеньні.

Вясной 1999 году Беларусь асудзіла агрэсію супраць [[Югаславія|Югаславіі]] і часова прыпыніла адносіны з Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай даомвы. Пазьней яны былі адноўленыя ў поўным аб’ёме. Восеньню 2001 году Беларусь аказала практычную дапамогу НАТО пры падрыхтоўцы міжнароднай антытэрарыстычнай вайсковай апэрацыі ў [[Аўганістан]]е.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* НАТО: проблемы трансформации и расширения / А. А. Розанов. — Менск: Завигар, 1996. — {{ISBN|985-6187-03-6}}
* Мир после Косово = The World After Kosovo Crisis : Реф. сб. / РАН. Ин-т науч. информации по общественным наукам; Ред.-сост. О. А. Жирнов; Отв. ред. Т. Г. Пархалина. — М., 2001. — ISSN 0235-5620

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.nato.int/ Афіцыйная старонка]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110809195611/http://www.naviny.by/rubrics/politic/2004/07/22/ic_news_112_251019/ Лукашенко: Беларусь не ищет и не будет искать конфронтации с НАТО]
* [https://web.archive.org/web/20080422212414/http://www.pravda.com.ua/news_print/2006/5/29/42202.htm Вступ до НАТО: 20 проти 6 на користь України] // Українська правда, 29.05.2006

{{NATO}}
{{Халодная вайна}}
{{Абраны артыкул}}
{{Вайна з тэрарызмам}}

[[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы| ]]
[[Катэгорыя:Красавік 1949 году]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1949 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>km3q81b5an37a0lmj1i6lnroc4kzew3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329732</id>
      <parentid>2329730</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T22:18:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>2589</id>
      </contributor>
      <comment>/* Сябры */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136208" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва              = Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы
|арыгінальная назва = {{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}
|выява              = NATO flag.svg
|рамка выявы        = 
|памер выявы        = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = Сьцяг НАТО
|подпіс выявы    = Сьцяг
|мапа            = North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = Дзяржавы-ўдзельніцы НАТО
|подпіс мапы     = Дзяржавы-ўдзельніцы
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = НАТО
|дэвіз           = 
|папярэднік      = 
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|4|4|1949|1}}
|тып             = вайсковая
|юрыдычны статус = [[міжнародная арганізацыя]]
|мэта            = [[супольная бясьпека]]
|штабкватэра     = [[Брусэль]]
|месцазнаходжаньне = [[Бэльгія]]
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = 30 [[дзяржава]]ў [[Паўночнае паўшар’е|Паўночнага паўшар’я]]
|афіцыйныя мовы  = [[Ангельская мова|ангельская]], [[француская мова|француская]]
|генэральны сакратар = [[Енс Стольтэнбэрг]]
|пасада кіраўніка = Кіраўнік вайсковага камітэту
|імя кіраўніка   = [[Пэтр Павал]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|пасада кіраўніка 3 = 
|імя кіраўніка 3 = 
|пасада кіраўніка 4 = 
|імя кіраўніка 4 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Паўночнаатлянтычная рада
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = {{Рост}}$945,962 млрд (2017 г.)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заява пра выдаткі краінаў НАТО на абарону (2010—2017)|спасылка=https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2017_06/20170629_170629-pr2017-111-en.pdf|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=29 чэрвеня 2017|дата доступу=2 красавіка 2018}}&lt;/ref&gt;
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [https://www.nato.int/ nato.int]
|заўвагі         = 
}}
'''Арганіза́цыя Паўночнаатлянты́чнай дамо́вы, НАТО''' ({{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}, {{мова-fr|l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN|скарочана}}), таксама вядомая як '''Паўночнаатлянты́чны алья́нс''' (зьвяз&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=НАТО: Расея працягвае парушаць сувэрэнітэт Украіны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25285780.htmlвыдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;, блёк&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Былы кіраўнік Паўночнаатлянтычнага блёку: НАТО магло б прыняць у свае шэрагі Фінляндыю і Швэцыю за адну ноч|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31655898.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 студзеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt; або хаўрус&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=З усіх старон|спасылка=https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=97230|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=17 студзеня 2003|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;), АПАД&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Русаковіч.|загаловак=Беларуска-летувіскія дачыненьні (1997—1998 гг.)|спасылка=https://1drv.ms/b/s!Apku9dNcNG94hUyFAezS6vnm8cuF|выданьне=[[Белая вежа (часопіс)|Белая вежа]]|тып=часопіс|год = кастрычнік 2017|нумар=7 (46)|старонкі=125-129|issn=2311-245x}}&lt;/ref&gt; — [[міжнародная арганізацыя]] калектыўнай бясьпекі і міжурадавы [[вайсковы зьвяз]], які функцыянуе на аснове [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]], падпісанай 4 красавіка 1949 году ў [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтоне]].

Гэта сыстэма калектыўнай абароны, згодна зь якой удзельнікі арганізацыі згаджаюцца да ўзаемнай абароны ў адказ на напад з боку ўсякага замежнага агрэсара. Штаб-кватэра знаходзіцца ў [[Бэльгія|Бэльгіі]], у [[Брусэль|Брусэлі]]. Працоўныя мовы — [[ангельская мова|ангельская]] і [[француская мова|француская]]. У склад арганізацыі ўваходзяць 30 дзяржаваў, якія месьцяцца ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] і [[Эўропа|Эўропе]]. Найноўшым сябрам ёсьць [[Паўночная Македонія]], якая далучылася да зьвязу ў сакавіку 2020 году. 22 краіны ўдзельнічаюць у праграме арганізацыі [[Партнэрства дзеля міру]]. Акрамя таго, 15 іншых краінаў сьвету маюць афіцыйныя праграмы дыялёгу з блёкам. Камбінаваныя вайсковыя выдаткі ўсіх сяброў складаюць больш за 70% ад агульнасусьветнага аб’ёму выдаткаў у вайсковую сфэру&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160123190846/http://milexdata.sipri.org/ The SIPRI Military Expenditure Database]. Milexdata.sipri.org.&lt;/ref&gt;. Выдаткі на абарону ўдзельнікаў складаюць каля 2% СУП&lt;ref&gt;[http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europe-begins-to-rethink-cuts.html?_r=0 Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending]. New York Times&lt;/ref&gt;. Артыкул 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якога ўсе сябры зьвязу мусяць прыйсьці на дапамогу да іншай дзяржавы-ўдзельніцы ў выпадку ўзброенага нападу на яе, ужываўся толькі аднойчы — праз [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэракты]] 11 верасьня 2001 году&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm Invocation of Article 5 confirmed]. North Atlantic Treaty Organization.&lt;/ref&gt;, па чым войскі дзяржаваў НАТО былі разгорнутыя ў [[Аўганістан]]е. Арганізацыя ажыцьцяўляе сваю дзейнасьць праз шэраг дадатковых праграмаў, як то дзейнасьць вайсковых інструктараў у [[Ірак]]у, дапамогу ў змаганьні зь [[пірацтва]]м&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm Counter-piracy operations], North Atlantic Treaty Organization&lt;/ref&gt;. У 2011 годзе арганізацыя ўсталявала беспалётную зону над [[Лібія]]й у адпаведнасьці з рэзалюцыяй 1973 [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. Артыкул 4, які прадугледжвае правядзеньне кансультацыяў паміж дзяржавамі-сяброўкамі, застасоўваўся чатыры разы. У 2003 годзе правам скліканьня скарысталася [[Турэччына]] падчас [[Ірацкая вайна|ірацкай вайны]]. Двойчы ў 2012 годзе Турэччына выкарыстала права на артыкул 4 па зьбіцьці турэцкага выведвальнага самалёту [[F-4]] падчас [[Грамадзянская вайна ў Сырыі|сырыйскай грамадзянскай вайны]] і па мінамётным абстрэле Турэччыны з боку тэрыторыі [[Сырыя|Сырыі]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130512030210/http://www.reuters.com/article/2012/10/03/us-syria-crisis-alliance-idUSBRE8921F220121003 NATO demands halt to Syria aggression against Turkey], [[Reuters]]&lt;/ref&gt;. У 2014 годзе [[Польшча]] выступіла ініцыятарам правядзеньня кансультацыяў блёку па [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну (2014)|расейскай ваеннай інтэрвэнцыі]] ў [[Крым]]е&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty], NATO Newsroom&lt;/ref&gt;.

== Мэты дзейнасьці ==
Мэты дзейнасьці Паўночнаатлянтычнага альянсу зацьверджаныя ў Артыкуле 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якой удзельнікі пагаджаюцца з тым, што ўзброеная атака супраць аднаго ці некалькіх зь іх у [[Эўропа|Эўропе]] ці [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] будзе расцэненая як атака супраць іх усіх. Адпаведна, яны пагаджаюцца ў выпадку такой агрэсіі кожны выканаць свае абавязкі па забесьпячэньні калектыўнай бясьпекі, аказаць дапамогу атакаванаму ці атакаваным удзельнікам разам з астатнімі ўдзельнікамі празь неабходныя для гэтага захады ўключна з вайсковымі, з мэтаю падтрыманьня бясьпекі ў паўночнаатлянтычным рэгіёне.

Дамова не зьмяшчае зьвестак пра патэнцыйных ворагаў і канкрэтныя меры па калектыўнай абароне. Тым ня менш, першапачаткова альянс ствараўся для супрацьстаяньня дэмакратычных краінаў пагрозе з боку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і камуністычнага блёку. Упершыню палажэньне аб нападзе на адну з краінаў блёку спрацавала толькі ў 2001 годзе пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|падзеяў 11 верасьня]]&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm Statement by the North Atlantic Council]&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:History of NATO enlargement.svg|міні|350пкс|Хада пашырэньня НАТО]]
Антыгітлераўская кааліцыя [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і іншыя распалася практычна адразу пасьля перамогі ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]. Былыя хаўрусьнікі распачалі перадзел сьвету на сфэры ўплыву і прыступілі да рэалізацыі захадаў з ваенна-палітычнага замацаваньня сваіх партыкулярных посьпехаў.

17 сакавіка 1948 году пяць заходнеэўрапейскіх краінаў — [[Бэльгія]], Вялікабрытанія, [[Люксэмбург]], [[Нідэрлянды]] і [[Францыя]] — падпісалі Брусэльскую дамову, на падставе якой яны стварылі субрэгіянальную сыстэму калектыўнай абароны — [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]]. Паралельна ім СССР і сацыялістычныя краіны [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] заключылі паміж сабой дамовы аб сяброўстве, супрацы і ўзаемнай дапамозе. Заходнеэўрапейцы пайшлі далей і пачалі абмеркаваньне з ЗША і [[Канада]]й праекту Паўночнаатлянтычнага вайскова-палітычнага альянсу, запрасіўшы да ўдзелу ў гэтым працэсе шэраг іншых краінаў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]] — [[Данія|Данію]], [[Ісьляндыя|Ісьляндыю]], [[Італія|Італію]], [[Нарвэгія|Нарвэгію]] і [[Партугалія|Партугалію]]. Перамовы завяршыліся падпісаньнем у [[Вашынгтон (горад)|Вашынгтоне]] 4 красавіка 1949 [[Паўночнаатлянтычная дамова|дамовы]] між гэтымі 12-ю краінамі. У 1952 да яе далучыліся [[Грэцыя]] і [[Турэччына]], у 1955 — [[Заходняя Нямеччына]] (у 1990 — дзеяньне дамовы пашырылася на тэрыторыю былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Усходняй Нямеччыны]]), у 1982 — [[Гішпанія]], у 1999 — [[Вугоршчына]], [[Польшча]], [[Чэхія]], у 2004 — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], [[Эстонія]], у 2009 — [[Альбанія]], [[Харватыя]], у 2017 — [[Чарнагорыя]], у 2020 — [[Паўночная Македонія]]. Перамовы аб магчымым далучэньні вядуцца з [[Грузія]]й, [[Сэрбія]]й, [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніяй і Герцагавінай]] і [[Украіна|Ўкраінай]].

СССР у 1954 прапанаваў сябе ў якасьці магчымага ўдзельніка НАТО дзеля захаваньня міру і адзінства ў Эўропе, але сябры арганізацыі адкінулі савецкую ініцыятыву. У выніку ў 1955 СССР з сваімі ўсходнеэўрапейскімі хаўрусьнікамі, каб зьменшыць пагрозу з боку аб’яднанага Захаду, стварылі [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыю Варшаўскай дамовы]].

У 1958 НАТО сутыкнулася зь першым вялікім унутраным крызісам. Прэзыдэнт Францыі [[Шарль дэ Голь]] выступіў супраць гегемоніі ЗША ў справах Заходняй Эўропы. У прыватнасьці, ён падверг крытыцы асаблівыя адносіны ЗША і Вялікабрытаніі, прапанаваўшы замест гэтага аформіць трохбаковы дырэктарат з роўнымі палітычнымі правамі Францыі, Вялікабрытаніі і ЗША. Атрымаўшы адмову, дэ Голь пачаў вывад сваёй краіны з НАТО. У наступныя гады штаб-кватэра НАТО і камандаваньне аб’яднанымі ўзброенымі сіламі НАТО ў Эўропе былі пераведзеныя з [[Парыж]]у адпаведна ў [[Брусэль]] і [[Монс]] (Бэльгія), амэрыканскія вайсковыя базы на францускай тэрыторыі былі закрытыя, Францыя распачала ўласную праграму стварэньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] і ў 1966 годзе на 29 гадоў (да 1995 году) пакінула вайсковую арганізацыю НАТО.

У 1974 з вайсковай арганізацыі НАТО на 6 гадоў выйшла Грэцыя, пратэстуючы супраць турэцкага ўварваньня на [[Кіпр]] (вярнулася ў 1980). Ва ўмовах блёкавага супрацьстаяньня, калі на ўліку была кожная краіна, выкарыстоўваліся любыя магчымасьці для пашырэньня альянсу: інтэгравалі ў НАТО дэнацыфікаваную [[Заходняя Нямеччына|Заходнюю Нямеччыну]] і постфранкісцкую Гішпанію, вялі працу з нэўтральнымі краінамі з мэтай пераканаць іх адмовіцца ад свайго статусу. Разгорнуты комплекс сакрэтных апэрацыяў вайсковых і палітычных выведак краінаў НАТО па падрыхтоўцы [[партызан]]аў на выпадак савецкай акупацыі паставіў пад кантроль палітычнае і грамадзкае жыцьцё шэрагу краінаў Заходняй Эўропы, у прыватнасьці не дапусьціў прыход да ўлады левых сілаў у Італіі ([[апэрацыя «Глядыё»]]).

[[Файл:Gorbachev Bush 19900601.jpg|міні|270пкс|зьлева|Рэформы, якія пачаліся за часам кіраваньня [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]], прывялі да скасаваньня дзейнасьці [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]]]]
НАТО з самага пачатку праектавалася для ўдзелу ў глябальнай міжблёкавай вайне, адпаведна былі адбудаваныя яе палітычная і вайсковая структуры. На практыцы выкарыстоўваліся асобныя магчымасьці НАТО (пераважна абмен выведвальнай інфармацыяй) пры вырашэньні яе сябрамі менш маштабных задачаў ([[Фолклэндзкі канфлікт 1982 году|канфлікт вакол Фолклэндзкіх астравоў]], [[Паўночнаірляндзкі канфлікт]] і г. д.). Шматлікія ж непаразуменьні і спрэчкі паміж сябрамі НАТО вырашаліся безь яе ўдзелу (у двухбаковым парадку ці пры пасярэдніцтве [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]]), што пацьвярджае характар НАТО як арганізацыі менавіта калектыўнай абароны, а не калектыўнай бясьпекі. На працягу «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]» асноўным праціўнікам НАТО была [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]]. Ліквідацыя апошняй у 1991 годзе прывяла да «крызісу ідэнтычнасьці» НАТО, зьвязанага з пошукам абгрунтаваньня неабходнасьці захаваньня арганізацыі, зь якога яна выйшла ў сярэдзіне 1990-х, умяшаўшыся ў [[Узброеныя канфлікты ў былой Югаславіі ў 1990-х гадах|канфлікты на Балканах]], спачатку пад эгідай ААН, а потым самастойна.

Аналіз новай стратэгічнай сытуацыі дазволіў аўтарам канцэпцыі зрабіць 2 важныя высновы аб захаваньні мэтаў і функцыяў НАТО па бясьпецы і аб стварэньні больш шырокіх, чым калі-небудзь, магчымасьцяў для дасягненьня ейных мэтаў палітычнымі сродкамі. Гаворка ішла аб дыялёгу і супрацы між сябрамі НАТО і іншымі дзяржавамі ва ўсіх галінах, зьвязаных з эўрапейскай бясьпекай. Адносна абароны стратэгічная канцэпцыя 1991 году прадугледжвала зьніжэньне агульнай колькасьці [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]] і ўзроўню іхнай боегатоўнасьці з адначасовым павышэньнем іхнай мабільнасьці і здольнасьці дзейнічаць у крытычных сытуацыях. Важнай карэктывай было таксама памяншэньне залежнасьці вайсковай стратэгіі альянсу ад [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]], якая павінная адыгрываць у асноўным палітычную ролю — захаваньне міру, [[Стрымліваньне|стрымліваньня]] любога агрэсара.

Адной з найважнейшых ініцыятываў Альянсу стала праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» заснавана на брусэльскім саміце НАТО ў 1994 годзе. Праграма абвяшчала задачу фармаваньня новых адносінаў бясьпекі паміж Паўночнаатлянтычным зьвязам і ягонымі партнэрамі ў справе захаваньня міру. Да ўдзелу ў ёй былі запрошаны дзяржавы-сяброўкі [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і іншыя краіны [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|АБСЭ]]. Паўночнаатлянтычная рада прапанавала дзяржавам-партнэрам далучыліся да працы палітычных і вайсковых органаў у штаб-кватэры НАТО ў рамках дзейнасьці, зьвязанай з партнэрствам. Прадугледжваліся таксама кансультацыі зь любым актыўным удзельнікам праграмы, калі ён будзе адчуваць прамую пагрозу сваёй тэрытарыяльнай цэласнасьці, палітычнай незалежнасьці або бясьпекі. За тры гады ўдзельнікамі «Партнэрства дзеля міру» сталі 27 дзяржаваў [[Эўропа|Эўропы]] і [[Азія|Азіі]]. [[Беларусь]] далучылася да гэтае праграмы ў 1995 гозе.

У 1997 годзе НАТО дасягнула дамоўленасьці аб значным скарачэньні сваёй каманднай структуры ад 65 існых штаб-кватэраў да толькі 20&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/speech/1997/s971216aa.htm Statement by Secretary of State Madeleine K. Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting]. NATO&lt;/ref&gt;. Сілы рэагаваньня НАТО пачалі сваю дзейнасьць на саміце ў [[Прага|Празе]] 21 лістапада 2002 году, які стаў першым самітам у краіне былой [[Рада эканамічнай узаемадапамогі|Рады эканамічнай узаемадапамогі]]. 19 чэрвеня 2003 году прайшла далейшая рэструктурызацыя вайсковых падразьдзяленьняў НАТО, падчас якой было створанае [[Хаўруснае камандаваньне па пытаньнях трансфармацыі]] са штаб-кватэрай у [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]]у, штат [[Вірджынія]], ЗША. У сакавіку 2004 году пачала дзейнічаць місія НАТО ў краінах [[Балтыя|Балтыі]], паводле якой ажыцьцяўляецца падтрыманьне сувэрэнітэту [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]] і [[Эстонія|Эстоніі]]. Паводле місіі ў Летуве базуюцца чатыры зьнішчальнікі краінаў НАТО на ўмове ратацыі&lt;ref&gt;[http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2012/03/29/nato_member_nations_should_share_military_systems/ NATO: Member nations should share military systems]. The Boston Globe&lt;/ref&gt;.

На Рыскім саміце 2006 году была падкрэсьленая важнасьць пытаньня энэргетычнай бясьпекі краінаў блёку. Гэта быў першы саміт НАТО, які прайшоў у краіне, якая раней была часткай Савецкага Саюзу. На красавіцкім саміце 2008 году ў [[Бухарэст|Бухарэсьце]], сябры НАТО пагадзіліся на ўваходжаньня ў блёк [[Харватыя|Харватыі]] і [[Альбанія|Альбаніі]], і абедзьве краіны ўступілі ў арганізацыю ў красавіку 2009 году. Украіна і Грузія выказаліся наконт цікавасьці да атрыманьня статусу сяброў НАТО&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080407062445/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/04/03/nato.members/index.html U.S. wins NATO backing for missile defense shield]. CNN.com&lt;/ref&gt;, што ў сваю чаргу выклікала незадаволенасьць з боку [[Расея|Расеі]]. Крытыка з боку расейскіх уладаў была таксама накіраваная на сыстэмы [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|Супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (СПА НАТО), якія былі разьмешчаныя ў Польшчы і Чэхіі. Хоць лідэры НАТО запэўнілі афіцыйных прадстаўнікоў расейскае дзяржавы, што сыстэма не накіраваная на Расею, абодва прэзыдэнты [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] і [[Дзьмітры Мядзьведзеў]] раскрытыкавалі гэты праект як пагрозу да сваёй краіны&lt;ref&gt;[http://www.washingtonpost.com/world/europe/medvedev-calls-missile-defense-a-threat-to-russia/2012/03/23/gIQA9Id2VS_story.html Medvedev calls missile defense a threat to Russia]. The Washington Post.&lt;/ref&gt;.

Зь лістапада 2014 году кіраўніцтва НАТО ў супрацы з краінамі Балтыі, а таксама Польшчай вядзе дзейнасьць па павелічэньні колькасьці трэніровачных патруляваньняў і перахопаў самалётаў, што зьвязана з пачашчэньнем актыўнасьці расейскай вайсковай авіяцыі ў міжнароднай паветранай прасторы, падчас якой расейская авіяцыя не падае папярэдняга пляну палёту, не кансультуецца з кіраваньнем руху і не адказвае на запыты дыспэтчараў, што, на думку камандзіра партугальскага падразьдзяленьня паліцэйскай місіі Луіша Мараіша, нясе рызыку для цывільных самалётаў. Акрамя таго, разгортваюцца дадатковыя кантынгенты ЗША і [[танк]]авыя злучэньні&lt;ref name=bielsat&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТА Маскве: будзем бараніць Прыбалтыку|арыгінал=|спасылка=http://belsat.eu/be/articles/nata-maskve-budzem-baranic-prybaltyku/|аўтар выданьня=|выданьне=Белсат|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

На саміце краінаў НАТО ва Ўэйлзе 2014 году абвясьцілі пра далейшыя вучэньні ў краінах-сяброўках арганізацыі Ўсходняй Эўропы, аднак шэраг аналітыкаў мяркуе, што, нягледзячы на жаданьне Расеі аднавіць свой уплыў у краінах Балтыі, у выпадку актыўных дзеяньняў Расея выкарыстае расейскую меншасьць у гэтых краінах&lt;ref name=bielsat/&gt;. У 2014 годзе фінскі прэм’ер-міністра [[Аляксандар Стуб]] заявіў, што мажлівасьць сяброўства краіны ў Альянсе ляжыць у доўгатэрміновай пэрспэктыве й ёсьць малаверагоднай&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=Juhana Rossi.|загаловак=Finnish Prime Minister Still Eyes NATO Membership|арыгінал=|спасылка=http://online.wsj.com/articles/finnish-prime-minister-still-eyes-nato-membership-1404490803|аўтар выданьня=|выданьне=The Wall Street Journal|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

29 чэрвеня 2022 году на зьезьдзе ў [[Мадрыд]]зе кіраўнікі ўрадаў-удзельнікаў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО) ўхвалілі павелічэньне сілаў хуткага рэагаваньня з 40 000 да 300 000 жаўнераў. У 5-м артыкуле Мадрыдзкай дэклярацыі НАТО згадвалася: «Расейская Фэдэрацыя ёсьць найбольш значнай і беспасярэдняй [[пагроза]]й бясьпецы саюзьнікаў, міру і стабільнасьці ў эўраатлянтычным рэгіёне». Згодна зь 9-м артыкулам Дэклярацыі, хаўрусьнікі забавязаліся разгарнуць дадатковыя баяздольныя сілы на ўсходнім флянгу, дзе кожны [[батальён]] мелі пашырыць да [[Брыгада (войска)|брыгады]]. Паводле 18-га артыкула, старшыні ўрадаў вырашылі «запрасіць Фінляндыю і Швэцыю стаць сябрамі НАТО і пагадзіліся падпісаць Пратаколы аб далучэньні» абедзьвюх краінаў да НАТО. У 8-м артыкуле новай Стратэгічнай канцэпцыі НАТО падкрэсьлівалася: «Нарошчваньне маскоўскіх войскаў, у тым ліку ў рэгіёнах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]], [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Міжземнае мора|Міжземнага]] мораў, разам з вайсковай інтэграцыяй зь Беларусьсю кідае выклік нашай [[Бясьпека|бясьпецы]] і інтарэсам». Згодна з 13-м артыкулам Канцэпцыі прызнавалася, што заяўленыя памкненьні і прыгнятальная палітыка Кітаю «кідаюць выклік зацікаўленасьцям, бясьпецы і каштоўнасьцям» дзяржаваў НАТО&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Валер Карбалевіч]]|загаловак=Беларусь — у ліку пагрозаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31921805.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=29 чэрвеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Юрыдычная прырода ==
Сутнаснае прызначэньне НАТО — забесьпячэньне бясьпекі дзяржаваў-сябровак ва ўсіх сфэрах у адпаведнасьці з [[Асноўныя прынцыпы міжнароднага права|асноўнымі прынцыпамі міжнароднага права]]. Фундамэнтальны прынцып дзейнасьці арганізацыі — супраца і ўзаемадзеяньне сувэрэнных дзяржаваў, заснаванае на непадзельнасьці бясьпекі. НАТО падтрымлівае г. зв. трансатлянтычную сувязь, пры якой [[бясьпека]] Паўночнай Амэрыкі беспасярэдне зьвязана зь бясьпекай Эўропы.

З прававога пункту гледжаньня, НАТО — [[Міжнародная арганізацыя|міжнародная]] ([[Міжурадавая арганізацыя|міжурадавая]]) арганізацыя. Узяўшы за аснову дактрынальнае азначэньне міжнароднай арганізацыі як аб’яднаньня [[дзяржава]]ў, створанага на падставе міжнароднай дамовы для выкананьня пэўных мэтаў, якое мае адпаведную сыстэму органаў, валодае правамі і абавязкамі, адрознымі ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, і заснаванае ў адпаведнасьці з [[Міжнароднае права|міжнародным правам]], можна, такім чынам, казаць пра наступныя пяць прыкметаў, якія складаюць паняцьце міжнароднай арганізацыі зь юрыдычнага погляду: дамоўная аснова; наяўнасьць пэўных мэтаў; адпаведная арганізацыйная будова; самастойныя правы і абавязкі; заснаваньне ў адпаведнасьці зь міжнародным правам.

1. Дамоўная аснова (канвэнцыйны базіс) Паўночнаатлянтычнага альянсу прадстаўленая [[Паўночнаатлянтычная дамова|Вашынгтонскай дамовай 1949 году]] і пагадненьнямі аб далучэньні новых сябраў,  у прыватнасьці — 1952 (2), 1955, 1980, 1999 (3) і 2004 (7 пагадненьняў) гадоў — аб далучэньні Грэцыі, Турэччыны, ФРН, Гішпаніі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхіі, Баўгарыі, Латвіі, Летувы, Румыніі, Славаччыны, Славеніі і Эстоніі да НАТО. Суб’ектамі дамовы ёсьць дзяржавы. Гэта вызначае юрыдычную прыроду міжнароднай арганізацыі, сьведчыць аб яе міждзяржаўным характары, адрозьніваючы тым самым ад [[Міжнародная няўрадавая арганізацыя|міжнародных няўрадавых арганізацыяў]].

2. Наяўнасьць пэўных мэтаў — важная прыкмета ў вызначэньні правамернага характару міжнароднай арганізацыі, яе арганізацыйнай структуры, кампэтэнцыі, якой надзеленая арганізацыя. НАТО стваралася, каб аб’яднаць намаганьні краінаў-сябровак для калектыўнай абароны і захаваньня міру і бясьпекі. Заключаная ў адпаведнасьці са [[Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў|Статутам ААН]]. Паўночнаатлянтычны пакт ставіць перад НАТО і мэты Аб’яднаных Нацыяў, зафіксаваныя ў прэамбуле і 1-га артыкула Статуту: вызваліць наступныя пакаленьні ад бедзтваў вайны, пацьвердзіць веру ў асноўныя правы чалавека і ў роўнасьць правоў вялікіх і малых нацыяў, стварыць умовы, пры якіх могуць захоўвацца справядлівасьць і павага да абавязацельстваў, што вынікаюць з дамоваў і іншых крыніц міжнароднага права, садзейнічаць сацыяльнаму прагрэсу і паляпшэньню ўмоў жыцьця пры большай волі, ажыцьцяўляць міжнародная супраца ў вырашэньні міжнародных праблемаў эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і гуманітарнага характару, падтрымліваць міжнародны мір і бясьпеку і з гэтай мэтай прадпрымаць эфэктыўныя калектыўныя захады для прадухіленьня і спыненьня пагрозы міру і здушэньня актаў агрэсіі ці іншых парушэньняў міру.

3. Як правіла, аснову сыстэмы органаў міжнароднай арганізацыі складаюць наступныя віды органаў: 1) найвышэйшы, 2) выканаўчы, 3) адміністрацыйны, 4) спэцыяльныя камітэты і камісіі. Будова НАТО не адпавядае гэтай сыстэме, характэрнай для большасьці сучасных міжнародных арганізацыяў, і больш нагадвае сыстэму органаў ААН зь яе галоўнымі і дапаможнымі органамі. Дамова ўсталёўвае стварэньне Рады і дапаможных органаў, зь якіх першым будзе створаны Камітэт абароны. Такім чынам, Рада (Паўночнаатлянтычная рада) — найвышэйшы орган НАТО. У выканаўчым органе, які закліканы кіраваць арганізацыяй між сэсіямі найвышэйшага органу, НАТО ня мае патрэбы. Паняцьце сэсійнасьці тут умоўнае, бо ёсьць магчымасьць зьбіраць прадстаўнікоў дзяржаваў-сябровак у любы момант (пры тым, што і ў звычайных умовах яны сустракаюцца не радзей за адзін раз на тыдзень). Функцыі, якія, як правіла, выконваюць выканаўчыя органы, — забесьпячэньне эфэктыўнасьці дзейнасьці міжнароднай арганізацыі, ажыцьцяўленьне сувязі зь дзяржавамі-сяброўкамі і іншымі міжнароднымі арганізацыямі, складаньне бюджэту арганізацыі, падрыхтоўка павесткі дня паседжаньняў найвышэйшага органу і разгляд пытаньняў пэрсаналу — у асноўным перададзены Міжнароднаму сакратарыяту НАТО. Між тым, у большасьці міжнародных арганізацыяў сакратарыят — орган адміністрацыйны.

4. НАТО мае самастойныя правы і абавязкі, адрозныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак. Ва ўстаноўчым акце міжнароднай арганізацыі асобныя артыкулы адрасаваны беспасярэдне дзяржавам-сяброўкам, іншыя — міжнароднай арганізацыі, у асобе яе органаў. У 8-м артыкуле Вашынгтонскай дамовы абвешчана, што
&lt;blockquote&gt;«''кожны бок, які дамаўляецца, заяўляе, што ні адно зь міжнародных пагадненьняў, якія маюць у цяперашні час сілу, паміж ім і любым іншым бокам, які дамаўляецца, не знаходзіцца ў супярэчнасьці з палажэньнямі гэтай дамовы, і абавязуецца не прымаць ніякага міжнароднага абавязацельства, якое супярэчыць гэтай дамове''».&lt;/blockquote&gt;
Арт. 9 дагавору, наадварот, зьвернуты беспасярэдне да арганізацыі:
&lt;blockquote&gt;«''Рада стварае такія дапаможныя органы, якія могуць выявіцца неабходнымі, у прыватнасьці, яна неадкладна створыць Камітэт абароны, які будзе рэкамэндаваць захады для прымяненьня артыкулаў 3 і 5''».&lt;/blockquote&gt;
Магчымасьць міжнароднай арганізацыі мець самастойныя правы і абавязкі, асобныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, фармуе арганізацыю як [[Суб’ект міжнароднага права|суб’екта міжнароднага права]], які валодае сваёй прававой воляй і правы якога беспасярэдне зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Да такіх правоў належыць права на заключэньне міжнародных пагадненьняў, права на прывілеі і імунітэты, права на прадстаўніцтва і іншыя правы, зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Вонкава міжнародная арганізацыя, у тым ліку і НАТО, выступае самастойна, як адзінае цэлае, прадстаўленае генэральным сакратаром арганізацыі.

5. Пад заснаваньнем ў адпаведнасьці зь міжнародным правам разумеецца правамерны характар міжнароднай арганізацыі, неабходнасьць адпаведнасьці яе Статуту і дзейнасьці агульнапрызнаным прынцыпам і [[Норма міжнароднага права|нормам міжнароднага права]] і, перш за ўсё, нормам jus cogens у сэнсе арт. 53 [[Венская канвэнцыя аб праве міжнародных дамоваў|Венскай канвэнцыі аб праве міжнародных дамоваў 1969 году]]. Лічыцца, што імпэратыўнымі нормамі jus cogens ёсьць прынцыпы Статуту ААН, а Паўночнаатлянтычная дамова ў цэлым тэкстуальна сумяшчальная з Статутам ААН. У той жа час, не адпавядаюць главе VІІІ Статуту ААН палажэньні Вашынгтонскай дамовы аб яго тэрытарыяльнай сфэры дзеяньня: некалькі кантынэнтаў і велізарныя прасторы Сусьветнага акіяна. НАТО таксама не выконвае арганізацыйна-прававых захадаў, якія накладаюцца на яе, як на рэгіянальную арганізацыю ў адпаведнасьці з главой VІІІ, але працягвае настойваць на гэтым статусе, каб мець магчымасьць ажыцьцяўляць прымусовыя дзеяньні адносна іншых дзяржаваў, як у выпадку зь легітымацыяй агрэсіі НАТО супраць Югаславіі.

== Арганізацыйная структура ==
* '''Паўночнаатлянтычная рада''' (ПАР, {{мова-en|The North Atlantic Council, NAC|скарочана}}) — найвышэйшы палітычны орган Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, складаецца з пастаянных прадстаўнікоў (у рангу [[Пасол|пасла]]) усіх краінаў-сябровак, якія праводзяць паседжаньні прынамсі аднойчы на тыдзень. Рада таксама зьбіраецца на міністэрскім і на найвышэйшым узроўнях, але, у любым выпадку, ён мае аднолькавыя паўнамоцтвы ў прыняцьці рашэньняў, незалежна ад узроўню, на якім гэта было зроблена. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Старшынюе на паседжаньнях генэральны сакратар НАТО.

Рада — адзіны орган, стварэньне якога прама прадугледжана тэкстам Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ужо сёньня: адкрыцьцё выставы «Беларусь у абдымках зорак», дзень нараджэньня Льва Сапегі і Алега Хаменкі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/24947180.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=4 красавіка 2013|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Рада надзеленая паўнамоцтвамі ўтвараць дадатковыя органы. Так былі створаныя камітэты і плянавыя групы для забесьпячэньня працы Рады і падрыхтоўкі рэкамэндацыяў у спэцыяльных галінах.

Пытаньні, якія разглядае Рада, датычацца ўсіх аспэктаў дзейнасьці арганізацыі і, звычайна, засноўваюцца на справаздачах і рэкамэндацыях, якія рыхтуюцца па запыту Рады ніжэйшымі камітэтамі. Пытаньні таксама могуць быць паднятыя нацыянальнымі пастаяннымі прадстаўнікамі ці генэральным сакратаром.

* '''Камітэт плянаваньня абароны''' ({{мова-en|Defence Planning Committee|скарочана}}, DPC) — палітыка-вайсковы орган НАТО, звычайна складаецца з пастаянных прадстаўнікоў усіх краінаў-сябровак (акрамя Францыі) і як мінімум двойчы на год склікаецца на ўзроўні міністраў абароны і разглядае пытаньні, зьвязаныя з сумесным абарончым плянаваньнем. Забясьпечвае кіраваньне вайсковымі структурамі НАТО і, у межах сваёй кампэтэнцыі, мае тыя функцыі і паўнамоцтвы, што і Паўночнаатлянтычная Рада ў межах яе кампэтэнцыі.
* '''Група ядзернага плянаваньня''' ({{мова-en|Nuclear Planning Group|скарочана}}, NPG) — асноўны орган для кансультацыяў па ўсіх пытаньнях, што адносяцца да ролі ядзерных сілаў у палітыцы бясьпекі і абароны НАТО. У групе ўдзельнічаюць усе краіны-сяброўкі, з выняткам Францыі. Ісьляндыя ўдзельнічае як назіральніца. Як правіла, зьбіраецца два разы на год на ўзроўні міністраў абароны, звычайна разам з Камітэтам плянаваньня абароны, а таксама на ўзроўні паслоў — па меры неабходнасьці.
* '''Генэральны сакратар''' ({{мова-en|The Secretary General|скарочана}}) — найвышэйшая службовая асоба НАТО. Адказвае за арганізацыю і кіраўніцтва працэсам кансультацыяў і выпрацоўкі рашэньняў у Паўночнаатлянтычным альянсе. Узначальвае паседжаньні Паўночнаатлянтычнай рады, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і іншых галоўных камітэтаў. Ён дзейнічае як галоўны афіцыйны прадстаўнік ({{мова-en|principal spokesman|скарочана}}) арганізацыі ў яе зьнешніх стасунках. Генэральнаму сакратару падпарадкаваны Міжнародны сакратарыят.

Пад беспасярэднім кіраўніцтвам генэральнага сакратара знаходзяцца '''Кабінэт''' ({{мова-en|Private Office|скарочана}}) і '''Адміністрацыя''' ({{мова-en|Office of the Secretary General|скарочана}}) '''генэральнага сакратара'''. Кабінэт дапамагае генэральнаму сакратару і яго намесьніку (які кіруе шэрагам працоўных групаў) па ўсіх аспэктах іх працы. У яго штаце знаходзяцца юрысконсульт і спэцыяльны дарадца ў справах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]].

Адміністрацыя генэральнага сакратара складаецца з Выканаўчага сакратарыяту, Управы інфармацыі і прэсы, а таксама Службы бясьпекі НАТО. '''Выканаўчы сакратарыят''' ({{мова-en|Executive Secretariat|скарочана}}) забясьпечвае функцыянаваньне Рады НАТО, Рады эўраатлянтычнага партнэрства, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і ўсіх структураў, утвораных вышэйназванымі органамі. На Выканаўчы сакратарыят ускладаецца і адміністрацыйнае забесьпячэньне праграмы «Партнэрства дзеля міру».

'''Управа інфармацыі і прэсы''' ({{мова-en|Office of Information and Press|скарочана}}) складаецца са '''Службы СМІ''' ({{мова-en|Press and Media Service|скарочана}}) і '''Інфармацыйнай службы''' ({{мова-en|Information Service|скарочана}}). Дырэктар Управы ўзначальвае таксама '''Камітэт па інфармацыі і культурных сувязях''' ({{мова-en|the Commitee on Information and Cultural Relations|скарочана}}).

'''Служба бясьпекі НАТО''' ({{мова-en|NATO Office of Security|скарочана}}) каардынуе і ажыцьцяўляе палітыку ўнутранай бясьпекі НАТО. Дырэктар службы — галоўны дарадца генэральнага сакратара па пытаньнях бясьпекі і старшыня '''Камітэту НАТО па бясьпецы''' ({{мова-en|NATO Security Committee|скарочана}}). Ён кіруе '''Службай бясьпекі штаб-кватэры''' і адказвае за ўсеагульную бясьпеку ў блёку.

* '''Міжнародны сакратарыят''' ({{мова-en|International Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Рады НАТО і яе камітэтаў. Складаецца з Адміністрацыі Генэральнага сакратара, пяці аддзелаў (палітычны, плянаваньня і палітыкі абароны, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня абароны, інфраструктуры і плянаваньня выкарыстаньня цывільных службаў пры надзвычайным становішчы, па навуцы і навакольным асяродзьдзі), кіраўніцтва справамі і кабінэта фінансавага кантралёра. Кожны з аддзелаў узначальваецца памочнікам генэральнага сакратара. Акрамя таго, Міжнародны сакратарыят — гэта некалькі цывільных агенцтваў і арганізацыяў, разьмешчаных у розных краінах-сяброўках. Гэтыя арганізацыі працуюць па спэцыяльных кірунках, такіх, як камунікацыі ці тылавое забесьпячэньне.

Пэрсанал Міжнароднага сакратарыяту набіраецца беспасярэдне арганізацыяй альбо па накіраваньнях урадаў краінаў-сябровак тэрмінам на 3—4 гады. Супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту адказныя перад генэральным сакратаром і абавязваюцца захоўваць поўную ляяльнасьць арганізацыі на ўвесь час знаходжаньня на пасадзе.

* '''Вайсковы камітэт''' ({{мова-en|Military Committee|скарочана}}) — найвышэйшы вайсковы орган НАТО, дае палітычным уладам блёку рэкамэндацыі ў вайсковых пытаньнях дзейнасьці ў зоне адказнасьці НАТО. Забясьпечвае Галоўнаму камандаваньню НАТО магчымасьць выкананьня сваіх функцыяў. Знаходзіцца пад палітычным кіраўніцтвам Паўночнаатлянтычнай рады і Камітэта плянаваньня абароны, а калі закранаюцца ядзерныя пытаньні, то і Групы ядзернага плянаваньня. Складаецца з начальнікаў штабоў кожнай краіны-сяброўкі (у тым ліку і Францыі, якая да 1996 году была прадстаўленая вайсковай місіяй у Вайсковым камітэце). Ісьляндыя ня мае ўзброеных сілаў, але можа быць прадстаўленая цывільнай асобай. Начальнікі штабоў сустракаюцца не радзей, як 2 разы на год. У астатні час краіны прадстаўленыя нацыянальнымі вайсковымі прадстаўнікамі, што прызначаюцца начальнікамі штабоў.
* '''Інтэграваная вайсковая структура''' ({{мова-en|Integrated Military Structure|скарочана}}) знаходзіцца пад палітычным кантролем і бягучым кіраўніцтвам найвышэйшага ўзроўню. Яе прызначэньне — у забесьпячэньні арганізацыйных рамак абароны тэрыторыяў краінаў-сябровак ад вонкавых пагрозаў. Яна ўключае ў сябе сетку вайсковага камандаваньня, што пакрывае ўсю Паўночнаатлянтычную зону.

НАТО мае 2 галоўныя цэнтры камандаваньня — '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у Эўропе''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Europe|скарочана}}, SACEUR), разьмешчанае ў так званым '''ШЭЙПе''' ({{мова-en|SHAPE — Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}}), непадалёку ад [[Монс]]у (Бэльгія), і '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у зоне Атлянтычнага акіяна''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Atlantic|скарочана}}, SACLANT) у Норфалку (штат Вірджынія, ЗША). Існуе таксама '''Рэгіянальная стратэгічная група Канады—ЗША''' ({{мова-en|Canada—U.S. Regional Planning Group|скарочана}}, CUSRPG), разьмешчаная ў [[Арлінгтан]]е (ЗША), якой даручана каардынаваць плянаваньне абароны Паўночнай Амэрыкі.

* '''Міжнародны вайсковы штаб''' ({{мова-en|International Military Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Вайсковага камітэту і арганізуе выкананьне яго рашэньняў. Супрацоўнікі Міжнароднага вайсковага штабу маюць такі ж статус у арганізацыі, як і супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту, але падпадаюць пад адміністрацыйную ўладу начальніка штабу альбо кіраўніка самастойнага агенцтва НАТО, у якім яны беспасярэдне працуюць. Начальнік Міжнароднага вайсковага штабу выбіраецца Вайсковым камітэтам і можа быць прадстаўніком любой краіны, але мець адрознае грамадзянства ад старшыні Вайсковага камітэту.

У арганізацыйным пляне Міжнародны вайсковы штаб падразьдзяляецца на наступныя аддзелы: [[Выведка|выведкі]], плянаваньня і палітыкі, апэрацыяў, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня, [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] і сыстэмаў інфармацыі, узбраеньняў і стандартызацыі. Пры начальніку Міжнароднага вайсковага штабу створаны Сытуацыйны цэнтар НАТО ({{мова-en|NATO Situation Centre|скарочана}}), прызначаны дапамагаць Паўночнаатлянтычнай радзе, Камітэту плянаваньня абароны і Вайсковаму камітэту ў выкананьні імі сваіх функцыяў у крызісныя пэрыяды. Цэнтар кругласутачна назірае за палітычным, ваенным і эканамічным станам у сфэрах, якія цікавяць НАТО, наглядае і абслугоўвае сыстэмы сувязі НАТО, забясьпечвае магчымасьці для хуткай арганізацыі кансультацыяў і камандных дзеяньняў падчас пэрыядаў напружанасьці.

Пасьля абвешчаных пасьля студзеньскага саміту 1994 году ініцыятыў Паўночнаатлянтычная рада заснавала некалькі дадатковых структураў, якія дапамагаюць НАТО ў выкананьні яе новых задачаў.

'''Камітэт палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «Партнэрства дзеля міру»''' ({{мова-en|Political-Military Steering Committee on Partnership for Pease|скарочана}}, PMSE) ёсьць важнейшым рабочым форумам «Партнэрства». Ён зьбіраецца ў розных канфігурацыях: гэта і сустрэчы з асобнымі краінамі-партнэрамі, і з усімі краінамі—ўдзельніцамі Рады Эўраатлянтычнага партнэрства.

'''Сумесны камітэт па праблеме распаўсюджваньня зброі''' ({{мова-en|Joint Committee on Proliferation|скарочана}}, JCP) распрацоўвае супольную палітыку ў галіне пашырэньня ўзбраеньняў і ёсьць палітычным форумам для кансультацыяў па гэтай праблеме.

'''Часовая група каардынаваньня палітыкі''' ({{мова-en|Provisional Policy Coordination Group|скарочана}}, PPCG) працуе над праблемай падтрыманьня міру і над тым, як павысіць эфэктыўнасьць НАТО ў гэтай галіне, распрацоўвае канцэпцыю аб’яднаных тактычных войскаў. Група адказвае за супрацу з Заходнеэўрапейскім зьвязам.

* Большасьць з арганізацыйных структураў НАТО месьціцца ў яе штаб-кватэры. '''Штаб-кватэра НАТО''' ({{мова-en|the NATO Headquarters|скарочана}}) у Брусэлі ёсьць палітычным цэнтрам Альянсу і пастаянным месцам знаходжаньня Паўночнаатлянтычнай Рады. Тут разьмяшчаюцца пастаянныя прадстаўніцтвы дзяржаваў-сяброў, Генэральны сакратар і Міжнародны сакратарыят, нацыянальныя вайсковыя прадстаўніцтвы, старшыня Вайсковага камітэту і Міжнародны вайсковы штаб і шмат якіх агенцтваў НАТО.

Каля 4 тысячаў чалавек працуюць у штаб-кватэры НАТО на поўнай стаўцы. Зь іх больш за 2000 — сябры нацыянальных прадстаўніцтваў пры НАТО. Прыкладна тысячу чалавек налічвае Міжнародны сакратарыят і да 500 — Міжнародны ваенны штаб.

* У дадатак да апісаных вышэй камандных структураў існуе шэраг ваенных агенцтваў, дасьледчых і навучальных устаноў, падпарадкаваных Вайсковаму камітэту або вярхоўным галоўнакамандуючым.

'''Дарадчая група па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД; {{мова-en|Advisory Group for Aerospace Research and Development|скарочана}}, AGARD) была ўтвораная ў 1952 годзе для спрыяньня распрацоўкам і абмену інфармацыяй у галіне аэракасманаўтыкі паміж краінамі НАТО. Штаб-кватэра ДГАД знаходзіцца ў Парыжы.

'''Вайсковае агенцтва стандартызацыі''' ({{мова-en|Military Agency for Standartisation|скарочана}}, MAS) — галоўнае вайсковае агенцтва стандартызацыі ў НАТО. Створанае ў [[Лёндан]]е ў 1951 годзе з мэтай садзеяньня апэратыўнай, працэдурнай і матэрыяльна-тэхнічнай стандартызацыі сярод сяброў НАТО дзеля наданьня войскам Альянсу большай эфэктыўнасьці ў сумесных апэратыўных захадах. З 1970 разьмяшчаецца ў штаб-кватэры НАТО ў Брусэлі.

'''Кансультацыйны камітэт НАТО па вайсковай электроніцы''' (ККВЭ, {{мова-en|NATO Electronic Warfare Advisory Committee|скарочана}}, NEWAС) заснаваны ў 1966 годзе. Закліканы павысіць магчымасьці электронных службаў НАТО падчас баявых дзеяньняў. Аналізуе прагрэс, дасягнуты на нацыянальным узроўні і ў інтэграцыйных вайсковых структурах наконт магчымасьцяў вайсковага электроннага забесьпячэньня. ККВЭ складаецца з прадстаўнікоў кожнай краіны-сяброўкі НАТО і [[Вярхоўны галоўнакамандуючы|вярхоўных галоўнакамандуючых]].

'''Вучэбная група НАТО''' ({{мова-en|NATO Training Group|скарочана}}, NTG) аб’ядноўвае ўсе намаганьні ў рамках НАТО па трэніроўках і вучэньнях на шматнацыянальнай аснове, спрыяе правядзеньню трэніровак і вучэньняў сярод краінаў-сяброў.

'''Камітэт кіраўнікоў вайскова-мэдычных службаў краінаў НАТО''' ({{мова-en|Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO|скарочана}}, COMEDS), таксама вядомы як EUROMED. Складаецца з найвышэйшых вайскова-мэдычных чыноўнікаў краінаў-сябровак, дзейнічае як цэнтар па разьвіцьці, каардынацыі і кансультаваньні Вайсковага камітэту ў гэтай галіне.

'''Мэтэаралягічная група Вайсковага камітэту''' ({{мова-en|Military Committee Meteorogical Group|скарочана}}, MCMG) дае спэцыяльныя парады Вайсковаму камітэту ў сфэры мэтэаралёгіі, дапамагае яму ў выпрацоўцы адпаведнай палітыкі і тэхнікі.

Шэсьць спэцыялізаваных '''агенцтваў сувязі, сыстэмаў сувязі і інфарматыкі''' ({{мова-en|Military Telecommunications and Communications and Information Systems (CIS) Agencies|скарочана}}) забясьпечваюць Вайсковы камітэт экспэртнай падтрымкай у гэтай галіне вайсковай тэхнікі. Паміж сабой яны спэцыялізуюцца на камунікацыйнай і кампутарнай бясьпецы (ACCSA), лініях сувязі (ALLA), радыёчастасьцях (ARFA), тактычных сродках сувязі (ATCA), узаемасувязі баз дадзеных (ADSIA), марской сувязі (ANCA). Разьмяшчаюцца ў Брусэлі, з выняткам ANCA, месцазнаходжаньне якога — Лёндан.

'''Тэхнічны цэнтар Вярхоўнага галоўнакамандаваньня аб’яднанымі войскамі ў Эўропе''' ({{мова-en|SHAPE Technical Centre|скарочана}}) разьмяшчаецца ў [[Гаага|Гаазе]] і працуе пад палітычным кіраўніцтвам Вярхоўнага галоўнакамандуючага аб’яднанымі ўзброенымі сіламі ў Эўропе (SACEUR). Задача цэнтру заключаецца ў тэхнічнай дапамозе ШЭЙПу і ў правядзеньні дасьледаваньняў для аб’яднанага камандаваньня ў Эўропе. Сфэра інтарэсаў тэхнічнага цэнтру: гатоўнасьць войскаў і вайсковых структур, новыя тэхналёгіі ўзбраеньняў, камандаваньне і кантроль (інфарматызацыя і аўтаматызацыя гэтых працэсаў), інжынэрныя сыстэмы і апэратыўная дапамога.

'''Цэнтар падводных дасьледаваньняў Вярхоўнага галоўнакамандуючага войскамі ў зоне Атлянтыкі''' ({{мова-en|SACLANT Undersea Research Centre|скарочана}}, SACLANTCEN) створаны ў 1959 каля [[Спэцыя|Спэцыі]] ў Італіі і афіцыйна стаў структурай НАТО ў 1963 годзе. Распрацоўвае парады SACLANT у галіне барацьбы з падводнымі лодкамі і мінамі. Праводзіць і акіянаграфічныя дасьледаваньні.
 
У 1996 пачало працу агенцтва нагляду за навуковым і тэхналягічным працэсам у Альянсе — '''Арганізацыя па дасьледаваньнях і тэхналёгіях''' (АДТ, {{мова-en|Research and Technology Organisation|скарочана}}, R&amp;TO). Створаная для больш пасьпяховага кіраўніцтва дасьледчымі праграмамі ў рамках ужо існых '''Дарадчай групы па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД) і '''Групы абарончых дасьледаваньняў''' (ГАД, {{мова-en|Defence Research Group|скарочана}}, DRG), АДТ кіруецца '''Радай''' ({{мова-en|R&amp;T Board|скарочана}}), які, у сваю чаргу, замяніў сабой органы кіраваньня ДГАД і ГАД. Рада каардынуе абмен навуковай інфармацыяй паміж краінамі-сяброўкамі. Складаныя сыстэмы навукова-дасьледчых супольнасьцей краінаў прадстаўленыя трыма элемэнтамі: урадавая, прамысловая і акадэмічная навука ў галіне абароны.

НАТО валодае трыма навучальнымі ўстановамі. '''Абарончы каледж НАТО''' ({{мова-en|NATO Defence College|скарочана}}) заснаваны ў Парыжы ў 1951 годзе, пераведзены ў 1966-м у Рым. Рыхтуе [[афіцэр]]аў і цывільны пэрсанал для заняцьця ключавых пасадаў у НАТО і нацыянальных адміністрацыях.

'''Школа НАТО''' ({{мова-en|NATO (SHAPE) School|скарочана}}), разьмешчаная каля [[Обэрамэргаў]] у Нямеччыне, — адзін з галоўных цэнтраў падрыхтоўкі вайсковых і цывільных спэцыялістаў для службы ў НАТО. Створаная ў 1953 годзе, у 1966 годзе перайшла пад апэратыўны кантроль SACEUR. З 1953 году падрыхтоўку ў школе прайшлі больш як 50 000 афіцэраў і цывільных асобаў. Кожны год каля 6 тысячаў слухачоў наведваюць курсы па спэцыяльнасьцях: ядзерная, біялягічная і хімічная абарона, вайсковая электроніка, камандаваньне і кантроль, мабільныя войскі, шматнацыянальныя войскі, падтрыманьне міру, ахова навакольнага асяродзьдзя, крызіснае кіраваньне.

'''Школа сродкаў сувязі і інфармацыйных сыстэмаў''' ({{мова-en|NATO Communicatians and Information Systems (CIS) School|скарочана}}) забясьпечвае ўзмоцненую падрыхтоўку цывільнага і вайсковага пэрсаналу перад накіраваньнем іх на працу ў камунікацыйныя і інфармацыйныя службы НАТО. Разьмяшчаецца школа на базе італьянскіх ВПС у Лаціне.

== Мэханізм супрацы ==
Усе краіны-сяброўкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ў поўнай ступені ўдзельнічаюць на палітычным узроўні супрацы ў рамках Альянсу і ўсе аднолькава прынялі на сябе абавязкі, што ўтрымліваюцца ў 5-м артыкуле Паўночнаатлянтычнай дамовы і сымбалізуюць непадзельнасьць іх [[Бясьпека|бясьпекі}], а менавіта, што [[напад]] на адну ці некалькі краінаў разглядаецца як напад на ўсе краіны-сяброўкі. Ніводная краіна-сяброўка НАТО ня мае спадзявацца толькі на свае вайскова-палітычныя намаганьні і эканамічныя рэсурсы. Роўнасьць бясьпекі краінаў-сябровак — у адсутнасьці залежнасьці між ёй і тымі нацыянальнымі вайсковымі магчымасьцямі, што ўкладзеныя ў агульную стабільнасьць.

Спосаб функцыянаваньня Паўночнаатлянтычнага зьвязу забясьпечвае ўлік патрэбаў краінаў-сябровак у адпаведнасьці зь іх становішчам у арганізацыі. Так, [[Ісьляндыя]], ня маючы [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]], прадстаўленая ў вайсковых органах НАТО цывільным прадстаўніком.

[[Францыя]], застаючыся паўнавартым сяброўкай арганізацыі і яе палітычных структураў, выйшла ў 1966 з інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, ня ўдзельнічала ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. Рэгулярныя кантакты з вайсковымі структурамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўляліся праз францускую вайсковую місію пры Вайсковым камітэце, а таксама праз удзел у асобных галінах супрацы (сродкі [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]], узбраеньні, матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне і г. д.). З 1995 году Францыя аднавіла працу ў Камітэце плянаваньня абароны і Вайсковым камітэце, але адносіны з інтэграванай вайсковай структурай НАТО не зьмяніліся: яны працягваюць рэгулявацца двухбаковымі пагадненьнямі.
 
[[Гішпанія]] ўдзельнічае ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. У адпаведнасьці з вынікамі нацыянальнага [[Рэфэрэндум у Гішпаніі 1986 году|рэфэрэндуму 1986 году]], Гішпанія ня ўдзельнічае ў інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, але бярэ ўдзел у калектыўным абарончым плянаваньні. Дамовы аб вайсковай каардынацыі дазваляюць [[Гішпанскае войска|гішпанскім войскам]] супрацоўнічаць зь іншымі саюзнымі войскамі ў спэцыяльных галінах, застаючыся пры гэтым па-за межамі інтэграванай вайсковай структуры. У 1996 годзе [[Парлямэнт Гішпаніі|гішпанскі парлямэнт]] пагадзіўся з рашэньнем [[Урад Гішпаніі|ураду]] аб пераходзе да поўнага ўдзелу Гішпаніі ў аб’яднанай вайсковай структуры НАТО.
 
Усе без выключэньня краіны-ўдзельніы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдзельнічаюць у працы Камітэту палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» і іншых групах, што дзейнічаюць па праграмах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і «Партнэрства дзеля міру». Адрозьненьні між краінамі-сяброўкамі НАТО могуць таксама быць вынікам геаграфічнага, палітычнага, вайсковага або канстытуцыйнага становішча. Так, удзел [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Данія|Даніі]] ў ваенных плянах НАТО абмяжоўваецца нацыянальным [[заканадаўства]]м, па якім немагчыма разьмяшчэньне ядравай зброі і замежных войскаў на іх нацыянальнай тэрыторыі ў мірны час.

Выпрацоўка палітыкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і падрыхтоўка канкрэтных захадаў ажыцьцяўляецца на падставе рэгулярных узаемных кансультацыяў краінаў-сябровак. Такія кансультацыі могуць мець некалькі формаў:
* аднабаковае прадастаўленьне інфармацыі кім-небудзь з удзельнікаў;
* двухбаковы ці шматбаковы інфармацыйны абмен;
* паведамленьне іншым удзельнікам пра рашэньні, прынятыя на нацыянальным узроўні (у тым ліку з мэтай атрымаць ухваленьне з боку партнэраў);
* папярэдняе паведамленьне пры акцыі, якія рыхтуюцца;
* папярэднія кансультацыі з мэтай узгадненьня паралельных дзеяньняў, якія будуць ажыцьцяўляцца кожным з удзельнікаў індывідуальным чынам;
* кансультацыі з мэтай выпрацоўкі такіх рашэньняў, якія павінныя прымацца ці ажыцьцяўляцца на калектыўнай аснове.

Рэгулярныя кансультацыі па палітычных пытаньнях таксама маюць месца ў межах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і пры сустрэчах Паўночнаатлянтычнае рады і палітычных камітэтаў з партнэрамі па супрацы — дзяржавамі, якія ня ёсьць сябрамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу.
 
Галоўнымі форумамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для інтэнсіўных кансультацыяў падчас пэрыядаў палітычнай напружанасьці ёсьць Паўночнаатлянтычная рада і Камітэт плянаваньня абароны пры падтрымцы Вайсковага камітэту і палітычных камітэтаў. Стабільнасьць хады [[Зносіны|зносінаў]] забясьпечвае Сытуацыйны цэнтар НАТО, які круглыя суткі падтрымлівае сувязь з сталіцамі дзяржаваў-сябровак Паўночнаатлянтычнага зьвязу і галоўнакамандуючымі войскамі НАТО.

== Вайсковыя апэрацыі і місіі ==
Паўночнаатлянтычны альянс іграе актыўную і вядучую ролю ў забесьпячэньні міру і бясьпекі на міжнароднай арэне. Доўгі час Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдавалася падтрымліваць [[мір]] і бясьпеку эўрапейскіх краінаў выключна палітыка-дыпляматычнымі шляхамі. Аднак пачатак 1990-х адзначыўся новымі выклікамі і пагрозамі эўрапейскай [[Бясьпека|бясьпецы]]. Першым сур’ёзным выпрабаваньнем для НАТО як арганізацыі, якая набывала характар ​​сілы, выкліканай ня толькі забесьпячэньнем абароны ейных сябраў, але і спрыяньнем захаваньню міру і стабільнасьці на ўсёй эўраатлянтычнай прасторы, стала [[Югаслаўскія войны|вайна ў Югаславіі]]. Першыя тры апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу па падтрыманьні міру мелі месца ў Эўропе ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], [[Сэрбія|сэрбскім]] краі [[Косава]] і [[Рэспубліка Македонія|Рэспубліцы Македоніі]].

=== Апэрацыя ў Босьніі і Герцагавіне ===
[[Файл:Army Photography Contest - 2004 - FMWRC - Arts and Crafts - SFOR Surveillance.jpg|міні|300пкс|Узьлёт [[Sikorsky SH-3 Sea King|SH-3 «Сі Кінг»]] [[SFOR]] са складу [[Каралеўскі вайскова-марскі флёт Вялікабрытаніі|ВМС Вялікабрытаніі]]]]
З 1995 па 2004 гады пад кіраўніцтвам Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўлялася [[Міратворчая апэрацыя|апэрацыя па падтрыманьні міру]] ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], што дапамагала гарантаваць бясьпеку і спрыяла аднаўленьню краіны пасьля [[Басьнійская вайна|вайны 1992—1995 гадоў]].

Босьнія і Герцагавіна стала арэнай, на якой НАТО шмат чаго рабіла ўпершыню, і рашэньні, прынятыя ў адказ на падзеі ў гэтай краіне, дапамаглі фармаваць эвалюцыю Паўночнаатлянтычнага альянсу і разьвіваць ягоныя магчымасьці па ўсталяваньні і падтрыманьні міру. У жніўні—верасьні 1995 году НАТО правяла [[Апэрацыя НАТО ў Босьніі і Герцагавіне|паветраную апэрацыю]] ў Босьніі і Герцагавіне, якая дапамагла спыніць [[Басьнійская вайна|басьнійскую вайну]] і ў адпаведнасьці з [[Дэйтанскім пагадненьне|Дэйтанскім мірным пагадненьнем]] узначаліла апэрацыю па падтрыманьні міру, якая доўжылася 9 гадоў, са сьнежня 1994 году па сьнежань 2004 году. Не зважаючы на тое, што ў сьнежні 2004 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы перадала адказнасьць за паўсядзённую бясьпеку ў Босьніі і Герцагавіне [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]], Паўночнаатлянтычны альянс працягваў утрымліваць скарочаны штаб у [[Сараева|Сараеве]] для аказаньня дапамогі ў ажыцьцяўленьні вайсковай рэформы ў Босьніі і Герцагавіне і ў падрыхтоўцы краіны да ўдзелу ў праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]»&lt;ref name=&quot;natoint&quot;&gt;[http://www.nato.int/cps/uk/natolive/topics_52060.htm Апэрацыі і місіі НАТО]. NATO.int&lt;/ref&gt;.

=== Канфлікт у Косаве ===
З чэрвеня 1999 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўзначаліла апэрацыю па ўсталяваньні [[мір]]у ў сэрбскім краі [[Косава]]. Апэрацыя «[[Бамбаваньне Югаславіі сіламі НАТО|Саюзная сіла]]» ў пэрыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 году стала завяршальным этапам [[Косаўская вайна|Косаўскай вайны]]. Пасьля завяршэньня 78-дзённай паветранай кампаніі ў Косаве разгарнулі міжнародныя міратворчыя [[Сілы для Косава]] пад кіраўніцтвам НАТО. Гэтая кампанія, якая была другой ваеннай кампаніяй Паўночнаатлянтычнага зьвязу, пачалася пасьля таго, як у краі больш за год вяліся вайсковыя дзеяньні, а міжнародныя намаганьні па ўрэгуляваньні канфлікту [[Дыпляматыя|дыпляматычнымі]] сродкамі ня мелі посьпеху&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

Пасьля [[Міжнароднае прызнаньне Рэспублікі Косава|абвяшчэньня Косава сваёй незалежнасьці]] ў лютым 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася захаваць сваю прысутнасьць на аснове рэзалюцыі 1244 [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]]. У чэрвені 2008 году Паўночнаатлянтычны альянс вырашыў узяць на сябе нагляд за расфармаваньнем [[Корпус абароны Косава|Корпусу абароны Косава]] і дапамагчы стварыць прафэсійныя шматэтнічная [[Сілы бясьпекі Косава]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== У Македоніі ===
[[Файл:MTPZ Pandur.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Аўстрыі|Аўстрыйскі]] патруль [[Сілы для Косава|Сілаў для Косава]] на [[БТР]] «[[Пандур]]»]]
Адказваючы на запыт ураду [[Рэспубліка Македонія|Рэспублікі Македонія]], са жніўня 2001 году па сакавік 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцявіла ў гэтай краіне тры пасьлядоўныя апэрацыі: «[[Багаты ўраджай]]», якая дазволіла раззброіць групы этнічных [[альбанцы|альбанцаў]], што дзейнічалі на тэрыторыі Македоніі; «[[Бурштынавы ліс]]» забясьпечыла абарону міжнародных назіральнікаў, якія ажыцьцяўлялі нагляд з выняткам мірнага пляну; «[[Саюзая Нямеччына]]» па наданьні кансультантаў на дапамогу ўраду ў пытаньнях забесьпячэньня стабільнасьці на ўсёй тэрыторыі [[Рэспубліка Македонія|Македоніі]].

Гэтыя апэрацыі ў Рэспубліцы Македонія прадэманстравалі цесную супрацу між Паўночнаатлянтычным зьвязам, [[Эўразьвяз]]ам і [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Першая апэрацыя па барацьбе з тэрарызмам ===
4 кастрычніка 2001 году, пасьля таго, як было вызначана, што [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычныя напады 11 верасьня]] на [[Нью-Ёрк]] і [[Вашынгтон]] ажыцьцявілі з-за мяжы, Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла 8 захадаў у падтрымку [[ЗША]]. Паводле запыту ЗША яна пачала першую ў сваёй гісторыі апэрацыю па барацьбе з [[тэрарызм]]ам «[[Арліная дапамога]]», у рамках якой 7 [[Самалёт далёкага радыёлякацыйнага сачэньня|самалётаў далёкага радыёлякацыйнага сачэньня]] (СДРС) Паўночнаатлянтычнага зьвязу бралі ўдзел у патруляваньні паветранай прасторы ЗША.

Апэрацыя доўжылася зь сярэдзіны кастрычніка 2001 году да сярэдзіны траўня 2002 году. Было прыцягнута 830 сяброў [[экіпаж]]аў з 13 краінаў НАТО, якія зьдзейсьнілі больш за 360 [[самалёта-вылет]]аў. Упершыню ў гісторыі альянсу ягоныя вайсковыя сілы і сродкі скарысталі ў апэрацыі, якая праводзілася ў адпаведнасьці з патрабаваньнямі 5-га артыкула [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Нагляд за Міжземным морам ===
[[Файл:US Navy 061106-N-5055G-041 Almost 300 crew members aboard the guided-missile destroyer USS Ross (DDG 71) returned to homeport at Naval Station Norfolk.jpg|міні|300пкс|[[Эсьмінец]] ВМС ЗША «Рос» вяртаецца ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]] пасьля паўгадавога ўдзелу ў апэрацыі «[[Актыўныя намаганьні]]»]]
У кастрычніку 2001 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы распачала апэрацыю «[[Актыўныя намаганьні]]» пад кіраўніцтвам ОВМС дзеля выяўленьня і стрымліваньня тэрарыстычнай дзейнасьці ў [[Міжземнае мора|Міжземным моры]]. З красавіка 2003 году сілы НАТО сыстэматычна ажыцьцяўлялі высадкі на падазроныя [[судна|судны]] са згоды капітанаў караблёў і краінаў сьцягу ў адпаведнасьці зь міжнародным [[Марское права|марскім правам]]. Апэрацыя апынулася эфэктыўным сродкам аховы стратэгічнага марскога раёну і барацьбы з [[тэрарызм]]ам у [[Адкрытае мора|адкрытым моры]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Барацьба зь пірацтвам ля ўзьбярэжжа Самалі ===
З кастрычніка па сьнежань 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы праводзіла апэрацыю «[[Саюзны пастаўнік]]», якая прадугледжвала правядзеньне захадаў барацьбы зь [[пірацтва]]м каля ўзьбярэжжа [[Самалі]]. У адказ на запыт [[Генэральны сакратар ААН|генэральнага сакратара ААН]] [[Пан Гі Мун]]а вайскова-марскія падразьдзяленьні НАТО суправаджалі судны і ажыцьцяўлялі рэйсы для [[Сусьветная харчовая праграма|Сусьветнай харчовай праграмы ААН]] празь небясьпечныя раёны [[Адэнская затока|Адэнскай затокі]]. З сакавіка па жнівень 2009 году Паўночнаатлянтычны зьвяз правёў яшчэ адну апэрацыю па барацьбе зь пірацтвам «[[Саюзны абаронца]]», мэтай якой было ўмацаваньне бясьпекі марскіх гандлёвых маршрутаў і міжнароднай навігацыі ля берагоў [[Абэсамалія|Афрыканскага Рогу]]. Сілы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы выконвалі задачы па назіраньні і забесьпячэньні абароны для стрымліваньня і здушэньня [[пірацтва]] і ўзброенага рабаваньня, што пагражалі марскім шляхам і эканамічным інтарэсам&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

Апэрацыя «[[Акіянскі шчыт]]», якая грунтавалася на досьведзе папярэдніх апэрацыяў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы па барацьбе зь пірацтвам, мела на мэце прыняцьце захадаў барацьбы з [[Самалійскія піраты|марскім пірацтвам ля ўзьбярэжжа Афрыканскага Рогу]]. Паўночнаатлянтычная рада прыняла правядзеньне гэтае апэрацыі 17 жніўня 2009 году. Па запыце краінаў рэгіёну ў рамках апэрацыі таксама прапаноўвалася дапамога ў разьвіцьці ўласных магчымасьцяў барацьбы зь [[пірацтва]]м&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вучэбная місія ў Іраку ===
[[Файл:Armentani and Trujillo.jpg|міні|300пкс|Намесьнік камандуючага Вучэбнай місіі ў Іраку Джаваньні Армэнтані кансультуе вайскоўцаў]]
На [[Стамбульскі саміт НАТО 2004 году|Стамбульскім саміце]] ў чэрвені 2004 году хаўрусьнікі па Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзіліся ўзяць удзел у міжнароднай дзейнасьці, накіраванай на аказаньне дапамогі [[Ірак]]у ў фармаваньні баяздольных дэмакратычных структураў сілаў бясьпекі. Вынікам гэтага стала стварэньне [[Вучэбная місія НАТО ў Іраку|Місіі ў Іраку]]. У рамках місіі ажыцьцяўлялася падрыхтоўка, кансультаваньне і настаўніцтва ірацкіх войскаў. У аказаньні дапамогі ў правядзеньні падрыхтоўкі ў Іраку ці па-за ягонымі межамі ўдзельнічалі усе краіны-сяброўкі НАТО, якія дапамагалі фінансава або бязвыплатна перадавалі тэхніку і абсталяваньне&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Аказаньне падтрымкі Афрыканскаму зьвязу ===
Паўночнаатлянтычны альянс аказвае падтрымку [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскаму зьвязу]] ў выкананьні ягоных міратворчых задачаў на [[Афрыка|Афрыканскім кантынэнце]]. З чэрвеня 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы дапамагала Афрыканскаму зьвязу ў рамках ягонай [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Самалі|місіі]] ў [[Самалі]] (МАЗСам) перапраўляць паветрам міратворцаў. Дапамога МАЗСам з боку НАТО супала з падобнай апэрацыяй па аказаньні падтрымкі міратворчай місіі Афрыканскага зьвязу ў [[Судан]]е (МАЗСуд). З чэрвеня 2005 году па сьнежань 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвала транспартаваньне па паветры каля 37 тысячаў [[Вайсковец|вайскоўцаў]] у складзе [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Судане|Місіі ў Судане]], а таксама падрыхтавала звыш 250 прадстаўнікоў МАЗСуд&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вайна ў Аўганістане ===
{{Асноўны артыкул|Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы}}
[[Файл:QRL Helmand 2.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Вялікабрытаніі|Брытанскія]] ваяры з групы «Вікінг» падчас апэрацыі «[[Апэрацыя «Іглс саміт»|Іглс саміт]]»]]
Апэрацыя ў Аўганістане была самай значнай з усіх, што да гэтага часу выконваліся Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;. Сфармаваныя ў адпаведнасьці з мандатам ААН у 2001 годзе, [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) дзейнічалі пад кіраўніцтвам НАТО са жніўня 2003 году.

На ўсёй тэрыторыі [[Аўганістан]]у ў складзе МССБ дзейнічалі амаль 130 тысячаў вайскоўцаў з 48 розных краінаў. Іхнай задачай была дапамога цэнтральнаму ўраду Аўганістану ў працы ўмацаваньня законнай улады ва ўсіх абласьцях краіны і ўтварэньне ўмоваў для належнага функцыянаваньня дэмакратычных інстытутаў і [[вяршэнства права]]. Адным з найважнейшых складнікаў гэтай задачы было стварэньне прафэсійных аўганскіх нацыянальных сілаў бясьпекі. Практычна з нуля за пэрыяд з 2003 году колькасьць [[Узброеныя сілы Аўганістану|Узброеных сілаў Аўганістану]] павялічылася амаль да 164 тысячаў вайскоўцаў. Яны пачалі браць на сябе кіраўніцтва большасьцю апэрацыяў.
   
Акрамя правядзеньня апэрацыяў па забесьпячэньні бясьпекі і разьвіцьця аўганскага войска і [[паліцыя|паліцыі]], МССБ таксама беспасярэдне спрыялі разьвіцьцю і аднаўленьню Аўганістану. 28 групаў аднаўленьня правінцыяў былі прыцягнутыя да вызначэньня запатрабаваньняў у аднаўленчых работах і дапамогі гуманітарнай дзейнасьці па ўсёй краіне&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Апэрацыя ў Лібіі ===
[[Файл:Palmaria bengasi 1903 0612 b1.jpg|міні|300пкс|Зьнішчаная францускай авіяцыяй вайсковая калёна лібійскага войска каля гораду [[Бэнгазі]]]]
Падвас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|Лібійскай грамадзянскай вайны]] 2011 году паміж палкоўнікам і фактычным кіраўніком краіны [[Муамар Кадафі|Муамарам Кадафі]] і паўсталымі пратэстоўцамі 17 сакавіка 2011 году была прынятая Рэзалюцыя [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]] № 1973, якая заклікала да спыненьня гвалту і ўпаўнаважыла ваенныя дзеяньні з боку кааліцыі для абароны цывільных асобаў, а таксама ўвяла [[эмбарга]] на пастаўкі зброі, замарозіла асабістыя актывы лібійскіх лідэраў і ўвяла забарону на перасоўваньне прадстаўнікоў найвышэйшага кіраўніцтва. Кааліцыя ўключала некалькі сяброў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, якая пачала стварэньне зоны, забароненай для палётаў над [[Лібія]]й, неўзабаве пасьля гэтага. 20 сакавіка 2011 году краіны-сяброўкі НАТО дамовіліся аб захаваньні эмбарга на пастаўкі зброі ў Лібію.

24 сакавіка 2011 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася ўзяць захаваньне беспалётнай зоны пад свой кантроль, у той час як кааліцыю перанакіравалі на камандаваньне наземнымі сіламі&lt;ref&gt;[http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/03/2011324221036894697.html NATO to police Libya no-fly zone]. Al Jazeera&lt;/ref&gt;. 27 сакавіка Паўночнаатлянтычны зьвяз узяў на сябе адказнасьць за рэалізацыю ўсіх аспэктаў Рэзалюцыі № 1973, каб абараніць цывільнае насельніцтва і раёны, якім пагражаў напад з боку рэжыму [[Муамар Кадафі|Муамара Кадафі]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;, у гэтым альянс атрымаў дапамогу з боку [[Катар]]у і [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]. У чэрвені, як паведамлялася, падразьдзяленьні толькі васьмі краінаў альянсу ўдзельнічалі ў баявых апэрацыях&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110812030653/http://thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2011%2F6%2F9%2Fworldupdates%2F2011-06-09T025953Z_01_NOOTR_RTRMDNC_0_-575860-1&amp;sec=Worldupdates NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata]. Malaysia Star.&lt;/ref&gt;. Пры гэтым міністар абароны ЗША [[Робэрт Гейтс]] паведаміў, што такія краіны, як [[Польшча]], [[Гішпанія]], [[Нідэрлянды]], [[Турэччына]] і [[Нямеччына]] маглі б зрабіць большы ўнёсак у гэтых апэрыцыях, аднак апошняя апэлявала на тое, што арганізацыя перасягнула свае паўнамоцтвы ў канфлікце ў рамках мандату&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2011/jun/09/world/la-fg-libya-nato-20110609 Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign]. Los Angeles Times&lt;/ref&gt;. У сваім заключным выступе ў Брусэлі 10 чэрвеня Гейтс у далейшым працягваў крытыкаваць краіны-хаўрусьніцы, мяркуючы, што іхныя дзеяньні могуць прывесьці да гібелі НАТО&lt;ref&gt;[http://www.washingtontimes.com/news/2011/jun/10/gates-blasts-nato-questions-future-alliance/?page=all Gates blasts NATO, questions future of alliance]. The Washington Times&lt;/ref&gt;.

Незважаючы на тое, што місія была падоўжаная да верасьня, [[Нарвэгія]] пачала згортваньне сваіх сілаў да 1 жніўня&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110613042117/http://cnsnews.com/news/article/norway-quit-libya-operation-august Norway to quit Libya operation by August]. CNS News&lt;/ref&gt;. Да канца місіі ў кастрычніку 2011 году, пасьля сьмерці палкоўніка Кадафі, самалёты НАТО агулам зрабілі каля 9500 ударных вылетаў супраць войскаў Кадафі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140108155406/http://usatoday30.usatoday.com/news/world/story/2011-10-21/Libya-NATO/50858104/1?csp=34news&amp;utm_source=feedburner&amp;utm_medium=feed&amp;utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29 NATO strategy in Libya may not work elsewhere]. USA Today&lt;/ref&gt;. Пасьля спробы [[Дзяржаўны пераварот|дзяржаўнага перавароту]] ў кастрычніку 2013 году, прэм’ер-міністар Лібіі [[Алі Зэйдан]] запытаў тэхнічную кансультацыю і трэнэраў з НАТО для аказаньня дапамогі ў пытаньнях бягучай бясьпекі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150315044154/http://www.reuters.com/article/2013/10/21/us-libya-nato-idUSBRE99K0GX20131021 NATO to advise Libya on strengthening security forces]. Reuters.&lt;/ref&gt;.

== Месца і роля ў сьвеце ==

=== Трансфармацыя ===
* [[Лёнданскі саміт НАТО 1990 году]]
* [[Рымскі саміт НАТО 1991 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1991 году]]
* [[Рада эўра-атлянтычнага партнэрства]]
* [[Партнэрства дзеля міру|Праграма «Партнэрства дзеля міру»]]
* [[Вашынгтонскі саміт НАТО 1999 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1999 году]]

=== Узаемадзеяньне зь іншымі арганізацыямі ===
* [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]]
* [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]
* [[Эўрапейскі Зьвяз]]
* [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]]
* [[Рада Эўропы]]

== Сябры ==
[[Файл:NATO members (blue).svg|240пкс|міні|Краіны Паўночнаатлянтычнага альянсу]]

; Краіны-заснавальніцы (4 красавіка 1949 г.):
* [[Бэльгія]]
* [[Канада]]
* [[Данія]]
* [[Францыя]] (да 2009 году ўдзельнічала толькі ў палітычнай структуры арганізацыі)
* [[Ісьляндыя]]
* [[Італія]]
* [[Люксэмбург]]
* [[Нідэрлянды]]
* [[Нарвэгія]]
* [[Партугалія]]
* [[Вялікабрытанія]]
* [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]

Далучыліся пазьней:
* [[Грэцыя]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Турэччына]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Нямеччына]] (9 траўня 1955 г. — [[Заходняя Нямеччына]]; у 1957-м да яе далучыўся [[Заарлянд]]; і 3 кастрычніка 1990 г. — землі былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]])
* [[Гішпанія]] (30 траўня 1982 г.)

Былыя краіны [[Варшаўская дамова|Варшаўскай дамовы]], што далучыліся пасьля заканчэньня «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]»:

'''12 сакавіка 1999 г.:'''
* [[Вугоршчына]]
* [[Польшча]]
* [[Чэхія]]

'''29 сакавіка 2004 г.:'''
* [[Баўгарыя]]
* [[Латвія]]
* [[Летува]]
* [[Румынія]]
* [[Славаччына]]
* [[Славенія]]
* [[Эстонія]]

'''1 красавіка 2009 г.'''
* [[Альбанія]]
* [[Харватыя]]

'''5 чэрвеня 2017 г.'''
* [[Чарнагорыя]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чарнагорыя афіцыйна ўступіла ў НАТА|спасылка=https://blr.belta.by/world/view/charnagoryja-afitsyjna-ustupila-u-nata-58911-2017/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=6 чэрвеня 2017|копія=https://zviazda.by/be/news/20170606/1496734489-charnagoryya-aficyyna-ustupila-u-nata|дата копіі=6 чэрвеня 2017|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;

'''27 сакавіка 2020 г.'''
* [[Паўночная Македонія]]

=== Пашырэньне ===
Для пашырэньня складу Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы распрацаваны адмысловы мэханізм, паводле якога краіны-кандыдаткі маюць штогод рабіць справаздачу аб прагрэсе, дасягнутым у наступных кірунках:
* '''Палітыка і эканоміка''': краіны маюць дэманстраваць імкненьне вырашаць міжнародныя, міжэтнічныя і тэрытарыяльныя канфлікты мірнымі сродкамі, з увагай да законнасьці і [[Правы чалавека|правоў чалавека]].
* '''Абарона і войска''': краіна мае быць здольнай рабіць адпаведны ўнёсак у забесьпячэньне [[Супольная бясьпека|калектыўнай бясьпекі]] і ўдзельнічаць у апэрацыях альянсу.
* '''Рэсурсы''': войска краіны-кандыдаткі мае адпаведным чынам забясьпечвацца матэрыяльна.
* '''[[Бясьпека]]''': забесьпячэньне [[Інфармацыйная бясьпека|інфармацыйнай бясьпекі]] краіны-кандыдаткі.
* '''[[Заканадаўства]]''': забесьпячэньне сумяшчальнасьці нацыянальнага заканадаўства і сяброўства ў НАТО.

Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвае кандыдатам адпаведную тэхнічную дапамогу ў выкананьні крытэраў сяброўства&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20040514213943/http://www.nato.int/issues/map/index.html&lt;/ref&gt;.

У 2022 годзе дзяржавамі-кандыдаткамі былі Фінляндыяі і Швэцыя, чые ўрады падпісалі Пратаколы аб далучэньні 5 ліпеня 2022 году.

Актыўна вядуцца перамовы і дэ-факта прынятае прынцыповае рашэньне аб будучым прыняцьці ў склад арганізацыі [[Грузія|Грузіі]] (пасьля вырашэньня тэрытарыяльных канфліктаў) і [[Украіна|Ўкраіны]] (пасьля дасягненьня ўнутрыпалітычнага кансэнсусу што да далучэньня). У 2010 годзе Ўкраіна заявіла пра свой пазаблёкавы статус, але 19 лістапада 2014 Расея запатрабавала ад Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы гарантыяў недалучэньня Ўкраіны да НАТО. Кіраўнік інфармацыйнага бюро НАТО ў Маскве Робэрт Пшэль адзначыў патрабаваньне як недарэчнае, зацеміўшы, што Ўкраіна ня ёсьць краінай-кандыдаткай на ўступленьне ў НАТО, а Расея, якая ня ёсьць сяброўкай НАТО, ня можа прымаць падобныя рашэньні. Супярэчнай міжнароднай дамовам заяву Расеі назвала прадстаўніца генэральнага сакратара НАТО Оана Лунгэску, на думку якой НАТО паважае [[сувэрэнітэт]] Украіны і рашэньні аб пашырэньні арганізацыі прымаюцца толькі сябрамі арганізацыі. Таксама Оана Лунгэску адзначыла сярод галоўных посьпехаў арганізацыі яе гатоўнасьць да прыняцьця новых сяброў&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТО зьдзіўленая заявай прэсавага сакратара Пуціна|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/article/26700031.html|аўтар выданьня=|выданьне=Радыё Свабода|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

== Супраца зь іншымі краінамі ==
[[Файл:NATO Partners.png|240пкс|міні|Краіны-партнэры Паўночнаатлянтычнага альянсу:&lt;br /&gt;
{{легенда|#181884|Краіны, якія ўваходзяць у Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы}}
{{легенда|#8c9618|Краіны, што прынялі праграму «Партнэрства дзеля міру»}}
{{легенда|#944918|Краіны, што прынялі праграму «Міжземнаморскі дыялёг»}}
]]

=== Эўраатлянтычная супраца ===
Для пашырэньня супрацы між краінамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і 20 краінамі-партнэркамі былі распрацаваныя 2 праграмы.
* Праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» была распрацаваная ў 1994 годзе і грунтуецца на індывідуальных двухбаковых адносінах між краінай-партнэркай і Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы: кожная краіна можа абраць ступеню свайго ўдзелу&lt;ref&gt;http://www.nato.int/issues/pfp/index.html http://www.nato.int/pfp/sig-date.html{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.
* Праграма «[[Рада Эўраатлянтычнага партнэрства]]» была прынятая 29 траўня 1997 году і ёсьць форумам для рэгулярнай каардынацыі, кансультацыяў і дыялёгу між усімі 46 яе ўдзельнікамі.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20100508205230/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm&lt;/ref&gt;

Краіны-партнэркі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы:

{|
|- valign=top
|
:* [[Азэрбайджан]]
:* [[Армэнія]]
:* [[Аўстрыя]]
:* [[Беларусь]]
:* [[Босьнія і Герцагавіна]]
:* [[Грузія]]
:* [[Ірляндыя]]
:* [[Казахстан]]
:* [[Кыргыстан]]
|
:* [[Малдова]]
:* [[Расея]]
:* [[Сэрбія]]
:* [[Таджыкістан]]
:* [[Туркмэністан]]
:* [[Узбэкістан]]
:* [[Украіна]]
:* [[Фінляндыя]]
:* [[Швайцарыя]]
:* [[Швэцыя]]
|}

* [[Мальта]] была далучылася да «Партнэрства дзеля міру» ў 1994 годзе, але пакінула праграму ў 1996 годзе.
* [[Кіпр]] ня стаў удзельнікам «Партнэрства дзеля міру» праз супрацьстаяньне [[Турэччына|Турэччыны]] ў пытаньні [[Паўночны Кіпр|Паўночнага Кіпру]].
* [[Босьнія і Герцагавіна]] і [[Сэрбія]] далучыліся да праграмы «Партнэрства дзеля міру» 14 сьнежня 2006 году пасьля правядзеньня рэформаў у вайсковай і палітчынай галінах.

=== Міжземнаморскі дыялёг ===
Міжземнаморскі дыялёг — гэта прынятая ў 1994 году праграма супрацы між Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы і 7-ю краінамі Міжземнамор’я:&lt;ref&gt;http://www.nato.int/med-dial/home.htm&lt;/ref&gt;
* [[Альжыр]]
* [[Эгіпет]]
* [[Ізраіль]]
* [[Ярданія]]
* [[Маўрытанія]]
* [[Марока]]
* [[Туніс]]

== Структура ==

=== Палітычная структура ===
Сыстэма прыняцьця рашэньняў і структура кіраваньня Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы вызначаная ў Паўночнаатлянтычнай дамове. Кожная краіна-ўдзельніца мае сваю дэлегацыю ў штаб-кватэры альянсу ў [[Брусэль|Брусэлі]], [[Бэльгія]]. Дэлегацыя ўзначальваецца пастаянным прадстаўніком у статусе [[амбасадар]]а.

Разам пастаянныя прадстаўнікі краінаў складаюць Паўночнаатлянтычную раду — орган, які зьбіраецца прынамсі аднойчы на тыдзень і прымае рашэньні датычна асноўнай дзейнасьці і функцыянаваньня НАТО. Час ад часу Рада зьбіраецца з удзелам міністраў замежных справаў, абароны і [[Прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністраў]] для прыняцьця найбольш важных стратэгічных рашэньняў.

Старшыня на паседжаньнях Паўночнаатлянтычнай рады — генэральны сакратар НАТО. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Рашэньні не прымаюцца галасаваньнем ці большасьцю, усе краіны прадстаўленыя ў аднолькавай ступені.

Другі паводле значнасьці сябра дэлегацыі ад краіны — вайсковы прадстаўнік у рангу старэйшага афіцэру нацыянальнага войска. Вайсковыя прадстаўнікі ўтвараюць Вайсковы камітэт, які адказвае за падрыхтоўку прапановаў і рэкамэндацыяў палітычнаму кіраўніцтву Альянсу адносна захадаў забесьпячэньня агульнай абароны. Вайсковы камітэт ажыцьцяўляе кансультацыі стратэгічнага камандаваньня НАТО. Як і Паўночнаатлянтычная рада, Вайсковы камітэт пэрыядычна сустракаецца на больш высокім узроўні, з удзелам кіраўнікоў генэральных штабоў краінаў-удзельніцаў Альянсу.

Таксама функцыянуе [[Парлямэнцкая асамблея НАТО]], якая складаецца з прадстаўнікоў парлямэнтаў краінаў-удзельніцаў.

=== Вайсковая структура ===
[[Файл:Nato awacs.jpg|міні|240пкс|Паветраныя вучэньні 2003 году]]
Вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы кіруюцца 2-ма стратэгічнымі камандзірамі, адказнымі перад Вайсковым камітэтам за агульнае кіраваньне вайсковымі аспэктамі ў галіне сваёй кампэтэнцыі.

Да 2003 году стратэгічныя камандзіры дзяліліся паводле геаграфічных рэгіёнаў ([[Эўропа]] і [[Амэрыка]]), аднак цяпер падзел ідзе паводле галінаў дзейнасьці: Камандаваньне трансфармацыямі (трансфармацыя і падрыхтоўка войскаў) і Камандаваньне апэрацыямі (вайсковыя апэрацыі НАТО).

=== Асобы на чале арганізацыі ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Генэральныя сакратары''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;&gt;http://www.nato.int/cv/secgen.htm&lt;/ref&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 1
| [[Генэрал]] [[Гастынгс Даянэл Ісмай]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 4 красавіка 1952 — 16 траўня 1957
|-
| 2
| [[Поль-Анры Спаак]]
| [[Бэльгія]]
| 16 траўня 1957 — 21 красавіка 1961
|-
| 3
| [[Дырк Стрыкер]]
| [[Нідэрлянды]]
| 21 красавіка 1961 — 1 жніўня 1964
|-
| 4
| [[Мануілё Брозіё]]
| [[Італія]]
| 1 жніўня 1964 — 1 кастрычніка 1971
|-
| 5
| [[Ёзэф Люнс]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 кастрычніка 1971 — 25 чэрвеня 1984
|-
| 6
| [[Пітэр Карынгтан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 25 чэрвеня 1984 — 1 ліпеня 1988
|-
| 7
| [[Манфрэд Вёрнэр]]
| [[Нямеччына]]
| 1 ліпеня 1988 — 13 жніўня 1994
|-
| 8
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 13 жніўня 1994 — 17 кастрычніка 1994''
|-
| 9
| [[Вілі Клес]]
| [[Бэльгія]]
| 17 кастрычніка 1994 — 20 кастрычніка 1995
|-
| 10
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 20 кастрычніка 1995 — 5 сьнежня 1995''
|-
| 11
| [[Хавіер Саляна]]
| [[Гішпанія]]
| 5 сьнежня 1995 — 6 кастрычніка 1999
|-
| 12
| [[Джордж Робэртсан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 14 кастрычніка 1999 — 1 студзеня 2004
|-
| 13
| [[Яап дэ Гоп Схефэр]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 студзеня 2004 — 1 жніўня 2009
|-
| 14
| [[Андэрс Фог Расмусэн]]
| [[Данія]]
| 1 жніўня 2009 — 27 верасьня 2014
|-
| 15
| [[Енс Стольтэнбэрг]]
| [[Нарвэгія]]
| з 27 верасьня 2014
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Намесьнік генэральнага сакратара''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;/&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 12
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 1994—2001
|-
| 13
| [[Алясандра Мінута Рыца]]
| [[Італія]]
| 2001—2007
|-
| 14
| [[Кляўдыё Бізаньера]]
| [[Італія]]
| 2007—2012
|-
| 15
| [[Аляксандар Вэршбаў]]
| [[ЗША]]
| 2012—2016
|-
| 15
| [[Роза Гётэмюлер]]
| ЗША
| з 2016 году
|}

== Беларусь ==
Удзельнікамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ёсьць палова суседзяў Беларусі — [[Польшча]], [[Летува]], [[Латвія]].

Беларусь удзельнічае ў Радзе эўраатлянтычнага партнэрства з 1992 году (да 1997 — [[Рада Паўночнаатлянтычнай супрацы]]), у праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» — з 1995. Удзел у захадах Навуковай праграмы НАТО беларускія навукоўцы бяруць з 1993 году. Пастаяннае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь пры НАТО адкрыта ў 1998 годзе. На беларускіх вайсковых вучэньнях рэгулярна адпрацоўваецца сцэнар адбіцьця атакі з Захаду.

Супраца Беларусі і НАТО вядзецца па наступных асноўных кірунках: адпрацоўка ўзаемадзеяньня пры ліквідацыі надзвычайных сытуацыяў, кіраваньне крызіснымі сытуацыямі, моўная падрыхтоўка [[афіцэр]]аў, вайсковая адукацыя, дэмакратычны кантроль над [[Узброеныя сілы|узброенымі сіламі]], плянаваньне і правядзеньне апэрацыяў па падтрыманьні міру, вайсковая [[геаграфія]], гуманітарнае разьмінаваньне, захады палітычнага і вайсковага характару, скіраваныя супраць распаўсюджаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай]], бактэрыялягічнай і хімічнай зброі, плянаваньне, арганізацыя і кіраваньне нацыянальнымі праграмамі ў галіне абарончых дасьледаваньняў і тэхналёгія, [[стралковая зброя]] і лёгкія ўзбраеньні.

Вясной 1999 году Беларусь асудзіла агрэсію супраць [[Югаславія|Югаславіі]] і часова прыпыніла адносіны з Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай даомвы. Пазьней яны былі адноўленыя ў поўным аб’ёме. Восеньню 2001 году Беларусь аказала практычную дапамогу НАТО пры падрыхтоўцы міжнароднай антытэрарыстычнай вайсковай апэрацыі ў [[Аўганістан]]е.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* НАТО: проблемы трансформации и расширения / А. А. Розанов. — Менск: Завигар, 1996. — {{ISBN|985-6187-03-6}}
* Мир после Косово = The World After Kosovo Crisis : Реф. сб. / РАН. Ин-т науч. информации по общественным наукам; Ред.-сост. О. А. Жирнов; Отв. ред. Т. Г. Пархалина. — М., 2001. — ISSN 0235-5620

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.nato.int/ Афіцыйная старонка]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110809195611/http://www.naviny.by/rubrics/politic/2004/07/22/ic_news_112_251019/ Лукашенко: Беларусь не ищет и не будет искать конфронтации с НАТО]
* [https://web.archive.org/web/20080422212414/http://www.pravda.com.ua/news_print/2006/5/29/42202.htm Вступ до НАТО: 20 проти 6 на користь України] // Українська правда, 29.05.2006

{{NATO}}
{{Халодная вайна}}
{{Абраны артыкул}}
{{Вайна з тэрарызмам}}

[[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы| ]]
[[Катэгорыя:Красавік 1949 году]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1949 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>gn22ejhm9o1394vkmyqi3rc174b08h3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329736</id>
      <parentid>2329732</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T01:26:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>2589</id>
      </contributor>
      <comment>/* Супраца зь іншымі краінамі */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136212" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва              = Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы
|арыгінальная назва = {{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}
|выява              = NATO flag.svg
|рамка выявы        = 
|памер выявы        = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = Сьцяг НАТО
|подпіс выявы    = Сьцяг
|мапа            = North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = Дзяржавы-ўдзельніцы НАТО
|подпіс мапы     = Дзяржавы-ўдзельніцы
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = НАТО
|дэвіз           = 
|папярэднік      = 
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|4|4|1949|1}}
|тып             = вайсковая
|юрыдычны статус = [[міжнародная арганізацыя]]
|мэта            = [[супольная бясьпека]]
|штабкватэра     = [[Брусэль]]
|месцазнаходжаньне = [[Бэльгія]]
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = 30 [[дзяржава]]ў [[Паўночнае паўшар’е|Паўночнага паўшар’я]]
|афіцыйныя мовы  = [[Ангельская мова|ангельская]], [[француская мова|француская]]
|генэральны сакратар = [[Енс Стольтэнбэрг]]
|пасада кіраўніка = Кіраўнік вайсковага камітэту
|імя кіраўніка   = [[Пэтр Павал]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|пасада кіраўніка 3 = 
|імя кіраўніка 3 = 
|пасада кіраўніка 4 = 
|імя кіраўніка 4 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Паўночнаатлянтычная рада
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = {{Рост}}$945,962 млрд (2017 г.)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заява пра выдаткі краінаў НАТО на абарону (2010—2017)|спасылка=https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2017_06/20170629_170629-pr2017-111-en.pdf|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=29 чэрвеня 2017|дата доступу=2 красавіка 2018}}&lt;/ref&gt;
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [https://www.nato.int/ nato.int]
|заўвагі         = 
}}
'''Арганіза́цыя Паўночнаатлянты́чнай дамо́вы, НАТО''' ({{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}}, {{мова-fr|l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN|скарочана}}), таксама вядомая як '''Паўночнаатлянты́чны алья́нс''' (зьвяз&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=НАТО: Расея працягвае парушаць сувэрэнітэт Украіны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25285780.htmlвыдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;, блёк&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Былы кіраўнік Паўночнаатлянтычнага блёку: НАТО магло б прыняць у свае шэрагі Фінляндыю і Швэцыю за адну ноч|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31655898.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 студзеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt; або хаўрус&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=З усіх старон|спасылка=https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=97230|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=17 студзеня 2003|дата доступу=7 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;), АПАД&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Русаковіч.|загаловак=Беларуска-летувіскія дачыненьні (1997—1998 гг.)|спасылка=https://1drv.ms/b/s!Apku9dNcNG94hUyFAezS6vnm8cuF|выданьне=[[Белая вежа (часопіс)|Белая вежа]]|тып=часопіс|год = кастрычнік 2017|нумар=7 (46)|старонкі=125-129|issn=2311-245x}}&lt;/ref&gt; — [[міжнародная арганізацыя]] калектыўнай бясьпекі і міжурадавы [[вайсковы зьвяз]], які функцыянуе на аснове [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]], падпісанай 4 красавіка 1949 году ў [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтоне]].

Гэта сыстэма калектыўнай абароны, згодна зь якой удзельнікі арганізацыі згаджаюцца да ўзаемнай абароны ў адказ на напад з боку ўсякага замежнага агрэсара. Штаб-кватэра знаходзіцца ў [[Бэльгія|Бэльгіі]], у [[Брусэль|Брусэлі]]. Працоўныя мовы — [[ангельская мова|ангельская]] і [[француская мова|француская]]. У склад арганізацыі ўваходзяць 30 дзяржаваў, якія месьцяцца ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] і [[Эўропа|Эўропе]]. Найноўшым сябрам ёсьць [[Паўночная Македонія]], якая далучылася да зьвязу ў сакавіку 2020 году. 22 краіны ўдзельнічаюць у праграме арганізацыі [[Партнэрства дзеля міру]]. Акрамя таго, 15 іншых краінаў сьвету маюць афіцыйныя праграмы дыялёгу з блёкам. Камбінаваныя вайсковыя выдаткі ўсіх сяброў складаюць больш за 70% ад агульнасусьветнага аб’ёму выдаткаў у вайсковую сфэру&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160123190846/http://milexdata.sipri.org/ The SIPRI Military Expenditure Database]. Milexdata.sipri.org.&lt;/ref&gt;. Выдаткі на абарону ўдзельнікаў складаюць каля 2% СУП&lt;ref&gt;[http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europe-begins-to-rethink-cuts.html?_r=0 Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending]. New York Times&lt;/ref&gt;. Артыкул 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якога ўсе сябры зьвязу мусяць прыйсьці на дапамогу да іншай дзяржавы-ўдзельніцы ў выпадку ўзброенага нападу на яе, ужываўся толькі аднойчы — праз [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэракты]] 11 верасьня 2001 году&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm Invocation of Article 5 confirmed]. North Atlantic Treaty Organization.&lt;/ref&gt;, па чым войскі дзяржаваў НАТО былі разгорнутыя ў [[Аўганістан]]е. Арганізацыя ажыцьцяўляе сваю дзейнасьць праз шэраг дадатковых праграмаў, як то дзейнасьць вайсковых інструктараў у [[Ірак]]у, дапамогу ў змаганьні зь [[пірацтва]]м&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm Counter-piracy operations], North Atlantic Treaty Organization&lt;/ref&gt;. У 2011 годзе арганізацыя ўсталявала беспалётную зону над [[Лібія]]й у адпаведнасьці з рэзалюцыяй 1973 [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. Артыкул 4, які прадугледжвае правядзеньне кансультацыяў паміж дзяржавамі-сяброўкамі, застасоўваўся чатыры разы. У 2003 годзе правам скліканьня скарысталася [[Турэччына]] падчас [[Ірацкая вайна|ірацкай вайны]]. Двойчы ў 2012 годзе Турэччына выкарыстала права на артыкул 4 па зьбіцьці турэцкага выведвальнага самалёту [[F-4]] падчас [[Грамадзянская вайна ў Сырыі|сырыйскай грамадзянскай вайны]] і па мінамётным абстрэле Турэччыны з боку тэрыторыі [[Сырыя|Сырыі]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130512030210/http://www.reuters.com/article/2012/10/03/us-syria-crisis-alliance-idUSBRE8921F220121003 NATO demands halt to Syria aggression against Turkey], [[Reuters]]&lt;/ref&gt;. У 2014 годзе [[Польшча]] выступіла ініцыятарам правядзеньня кансультацыяў блёку па [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну (2014)|расейскай ваеннай інтэрвэнцыі]] ў [[Крым]]е&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty], NATO Newsroom&lt;/ref&gt;.

== Мэты дзейнасьці ==
Мэты дзейнасьці Паўночнаатлянтычнага альянсу зацьверджаныя ў Артыкуле 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якой удзельнікі пагаджаюцца з тым, што ўзброеная атака супраць аднаго ці некалькіх зь іх у [[Эўропа|Эўропе]] ці [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] будзе расцэненая як атака супраць іх усіх. Адпаведна, яны пагаджаюцца ў выпадку такой агрэсіі кожны выканаць свае абавязкі па забесьпячэньні калектыўнай бясьпекі, аказаць дапамогу атакаванаму ці атакаваным удзельнікам разам з астатнімі ўдзельнікамі празь неабходныя для гэтага захады ўключна з вайсковымі, з мэтаю падтрыманьня бясьпекі ў паўночнаатлянтычным рэгіёне.

Дамова не зьмяшчае зьвестак пра патэнцыйных ворагаў і канкрэтныя меры па калектыўнай абароне. Тым ня менш, першапачаткова альянс ствараўся для супрацьстаяньня дэмакратычных краінаў пагрозе з боку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і камуністычнага блёку. Упершыню палажэньне аб нападзе на адну з краінаў блёку спрацавала толькі ў 2001 годзе пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|падзеяў 11 верасьня]]&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm Statement by the North Atlantic Council]&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:History of NATO enlargement.svg|міні|350пкс|Хада пашырэньня НАТО]]
Антыгітлераўская кааліцыя [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і іншыя распалася практычна адразу пасьля перамогі ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]. Былыя хаўрусьнікі распачалі перадзел сьвету на сфэры ўплыву і прыступілі да рэалізацыі захадаў з ваенна-палітычнага замацаваньня сваіх партыкулярных посьпехаў.

17 сакавіка 1948 году пяць заходнеэўрапейскіх краінаў — [[Бэльгія]], Вялікабрытанія, [[Люксэмбург]], [[Нідэрлянды]] і [[Францыя]] — падпісалі Брусэльскую дамову, на падставе якой яны стварылі субрэгіянальную сыстэму калектыўнай абароны — [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]]. Паралельна ім СССР і сацыялістычныя краіны [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] заключылі паміж сабой дамовы аб сяброўстве, супрацы і ўзаемнай дапамозе. Заходнеэўрапейцы пайшлі далей і пачалі абмеркаваньне з ЗША і [[Канада]]й праекту Паўночнаатлянтычнага вайскова-палітычнага альянсу, запрасіўшы да ўдзелу ў гэтым працэсе шэраг іншых краінаў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]] — [[Данія|Данію]], [[Ісьляндыя|Ісьляндыю]], [[Італія|Італію]], [[Нарвэгія|Нарвэгію]] і [[Партугалія|Партугалію]]. Перамовы завяршыліся падпісаньнем у [[Вашынгтон (горад)|Вашынгтоне]] 4 красавіка 1949 [[Паўночнаатлянтычная дамова|дамовы]] між гэтымі 12-ю краінамі. У 1952 да яе далучыліся [[Грэцыя]] і [[Турэччына]], у 1955 — [[Заходняя Нямеччына]] (у 1990 — дзеяньне дамовы пашырылася на тэрыторыю былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Усходняй Нямеччыны]]), у 1982 — [[Гішпанія]], у 1999 — [[Вугоршчына]], [[Польшча]], [[Чэхія]], у 2004 — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], [[Эстонія]], у 2009 — [[Альбанія]], [[Харватыя]], у 2017 — [[Чарнагорыя]], у 2020 — [[Паўночная Македонія]]. Перамовы аб магчымым далучэньні вядуцца з [[Грузія]]й, [[Сэрбія]]й, [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніяй і Герцагавінай]] і [[Украіна|Ўкраінай]].

СССР у 1954 прапанаваў сябе ў якасьці магчымага ўдзельніка НАТО дзеля захаваньня міру і адзінства ў Эўропе, але сябры арганізацыі адкінулі савецкую ініцыятыву. У выніку ў 1955 СССР з сваімі ўсходнеэўрапейскімі хаўрусьнікамі, каб зьменшыць пагрозу з боку аб’яднанага Захаду, стварылі [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыю Варшаўскай дамовы]].

У 1958 НАТО сутыкнулася зь першым вялікім унутраным крызісам. Прэзыдэнт Францыі [[Шарль дэ Голь]] выступіў супраць гегемоніі ЗША ў справах Заходняй Эўропы. У прыватнасьці, ён падверг крытыцы асаблівыя адносіны ЗША і Вялікабрытаніі, прапанаваўшы замест гэтага аформіць трохбаковы дырэктарат з роўнымі палітычнымі правамі Францыі, Вялікабрытаніі і ЗША. Атрымаўшы адмову, дэ Голь пачаў вывад сваёй краіны з НАТО. У наступныя гады штаб-кватэра НАТО і камандаваньне аб’яднанымі ўзброенымі сіламі НАТО ў Эўропе былі пераведзеныя з [[Парыж]]у адпаведна ў [[Брусэль]] і [[Монс]] (Бэльгія), амэрыканскія вайсковыя базы на францускай тэрыторыі былі закрытыя, Францыя распачала ўласную праграму стварэньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] і ў 1966 годзе на 29 гадоў (да 1995 году) пакінула вайсковую арганізацыю НАТО.

У 1974 з вайсковай арганізацыі НАТО на 6 гадоў выйшла Грэцыя, пратэстуючы супраць турэцкага ўварваньня на [[Кіпр]] (вярнулася ў 1980). Ва ўмовах блёкавага супрацьстаяньня, калі на ўліку была кожная краіна, выкарыстоўваліся любыя магчымасьці для пашырэньня альянсу: інтэгравалі ў НАТО дэнацыфікаваную [[Заходняя Нямеччына|Заходнюю Нямеччыну]] і постфранкісцкую Гішпанію, вялі працу з нэўтральнымі краінамі з мэтай пераканаць іх адмовіцца ад свайго статусу. Разгорнуты комплекс сакрэтных апэрацыяў вайсковых і палітычных выведак краінаў НАТО па падрыхтоўцы [[партызан]]аў на выпадак савецкай акупацыі паставіў пад кантроль палітычнае і грамадзкае жыцьцё шэрагу краінаў Заходняй Эўропы, у прыватнасьці не дапусьціў прыход да ўлады левых сілаў у Італіі ([[апэрацыя «Глядыё»]]).

[[Файл:Gorbachev Bush 19900601.jpg|міні|270пкс|зьлева|Рэформы, якія пачаліся за часам кіраваньня [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]], прывялі да скасаваньня дзейнасьці [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]]]]
НАТО з самага пачатку праектавалася для ўдзелу ў глябальнай міжблёкавай вайне, адпаведна былі адбудаваныя яе палітычная і вайсковая структуры. На практыцы выкарыстоўваліся асобныя магчымасьці НАТО (пераважна абмен выведвальнай інфармацыяй) пры вырашэньні яе сябрамі менш маштабных задачаў ([[Фолклэндзкі канфлікт 1982 году|канфлікт вакол Фолклэндзкіх астравоў]], [[Паўночнаірляндзкі канфлікт]] і г. д.). Шматлікія ж непаразуменьні і спрэчкі паміж сябрамі НАТО вырашаліся безь яе ўдзелу (у двухбаковым парадку ці пры пасярэдніцтве [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]]), што пацьвярджае характар НАТО як арганізацыі менавіта калектыўнай абароны, а не калектыўнай бясьпекі. На працягу «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]» асноўным праціўнікам НАТО была [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]]. Ліквідацыя апошняй у 1991 годзе прывяла да «крызісу ідэнтычнасьці» НАТО, зьвязанага з пошукам абгрунтаваньня неабходнасьці захаваньня арганізацыі, зь якога яна выйшла ў сярэдзіне 1990-х, умяшаўшыся ў [[Узброеныя канфлікты ў былой Югаславіі ў 1990-х гадах|канфлікты на Балканах]], спачатку пад эгідай ААН, а потым самастойна.

Аналіз новай стратэгічнай сытуацыі дазволіў аўтарам канцэпцыі зрабіць 2 важныя высновы аб захаваньні мэтаў і функцыяў НАТО па бясьпецы і аб стварэньні больш шырокіх, чым калі-небудзь, магчымасьцяў для дасягненьня ейных мэтаў палітычнымі сродкамі. Гаворка ішла аб дыялёгу і супрацы між сябрамі НАТО і іншымі дзяржавамі ва ўсіх галінах, зьвязаных з эўрапейскай бясьпекай. Адносна абароны стратэгічная канцэпцыя 1991 году прадугледжвала зьніжэньне агульнай колькасьці [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]] і ўзроўню іхнай боегатоўнасьці з адначасовым павышэньнем іхнай мабільнасьці і здольнасьці дзейнічаць у крытычных сытуацыях. Важнай карэктывай было таксама памяншэньне залежнасьці вайсковай стратэгіі альянсу ад [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]], якая павінная адыгрываць у асноўным палітычную ролю — захаваньне міру, [[Стрымліваньне|стрымліваньня]] любога агрэсара.

Адной з найважнейшых ініцыятываў Альянсу стала праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» заснавана на брусэльскім саміце НАТО ў 1994 годзе. Праграма абвяшчала задачу фармаваньня новых адносінаў бясьпекі паміж Паўночнаатлянтычным зьвязам і ягонымі партнэрамі ў справе захаваньня міру. Да ўдзелу ў ёй былі запрошаны дзяржавы-сяброўкі [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і іншыя краіны [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|АБСЭ]]. Паўночнаатлянтычная рада прапанавала дзяржавам-партнэрам далучыліся да працы палітычных і вайсковых органаў у штаб-кватэры НАТО ў рамках дзейнасьці, зьвязанай з партнэрствам. Прадугледжваліся таксама кансультацыі зь любым актыўным удзельнікам праграмы, калі ён будзе адчуваць прамую пагрозу сваёй тэрытарыяльнай цэласнасьці, палітычнай незалежнасьці або бясьпекі. За тры гады ўдзельнікамі «Партнэрства дзеля міру» сталі 27 дзяржаваў [[Эўропа|Эўропы]] і [[Азія|Азіі]]. [[Беларусь]] далучылася да гэтае праграмы ў 1995 гозе.

У 1997 годзе НАТО дасягнула дамоўленасьці аб значным скарачэньні сваёй каманднай структуры ад 65 існых штаб-кватэраў да толькі 20&lt;ref&gt;[http://www.nato.int/docu/speech/1997/s971216aa.htm Statement by Secretary of State Madeleine K. Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting]. NATO&lt;/ref&gt;. Сілы рэагаваньня НАТО пачалі сваю дзейнасьць на саміце ў [[Прага|Празе]] 21 лістапада 2002 году, які стаў першым самітам у краіне былой [[Рада эканамічнай узаемадапамогі|Рады эканамічнай узаемадапамогі]]. 19 чэрвеня 2003 году прайшла далейшая рэструктурызацыя вайсковых падразьдзяленьняў НАТО, падчас якой было створанае [[Хаўруснае камандаваньне па пытаньнях трансфармацыі]] са штаб-кватэрай у [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]]у, штат [[Вірджынія]], ЗША. У сакавіку 2004 году пачала дзейнічаць місія НАТО ў краінах [[Балтыя|Балтыі]], паводле якой ажыцьцяўляецца падтрыманьне сувэрэнітэту [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]] і [[Эстонія|Эстоніі]]. Паводле місіі ў Летуве базуюцца чатыры зьнішчальнікі краінаў НАТО на ўмове ратацыі&lt;ref&gt;[http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2012/03/29/nato_member_nations_should_share_military_systems/ NATO: Member nations should share military systems]. The Boston Globe&lt;/ref&gt;.

На Рыскім саміце 2006 году была падкрэсьленая важнасьць пытаньня энэргетычнай бясьпекі краінаў блёку. Гэта быў першы саміт НАТО, які прайшоў у краіне, якая раней была часткай Савецкага Саюзу. На красавіцкім саміце 2008 году ў [[Бухарэст|Бухарэсьце]], сябры НАТО пагадзіліся на ўваходжаньня ў блёк [[Харватыя|Харватыі]] і [[Альбанія|Альбаніі]], і абедзьве краіны ўступілі ў арганізацыю ў красавіку 2009 году. Украіна і Грузія выказаліся наконт цікавасьці да атрыманьня статусу сяброў НАТО&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080407062445/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/04/03/nato.members/index.html U.S. wins NATO backing for missile defense shield]. CNN.com&lt;/ref&gt;, што ў сваю чаргу выклікала незадаволенасьць з боку [[Расея|Расеі]]. Крытыка з боку расейскіх уладаў была таксама накіраваная на сыстэмы [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|Супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (СПА НАТО), якія былі разьмешчаныя ў Польшчы і Чэхіі. Хоць лідэры НАТО запэўнілі афіцыйных прадстаўнікоў расейскае дзяржавы, што сыстэма не накіраваная на Расею, абодва прэзыдэнты [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] і [[Дзьмітры Мядзьведзеў]] раскрытыкавалі гэты праект як пагрозу да сваёй краіны&lt;ref&gt;[http://www.washingtonpost.com/world/europe/medvedev-calls-missile-defense-a-threat-to-russia/2012/03/23/gIQA9Id2VS_story.html Medvedev calls missile defense a threat to Russia]. The Washington Post.&lt;/ref&gt;.

Зь лістапада 2014 году кіраўніцтва НАТО ў супрацы з краінамі Балтыі, а таксама Польшчай вядзе дзейнасьць па павелічэньні колькасьці трэніровачных патруляваньняў і перахопаў самалётаў, што зьвязана з пачашчэньнем актыўнасьці расейскай вайсковай авіяцыі ў міжнароднай паветранай прасторы, падчас якой расейская авіяцыя не падае папярэдняга пляну палёту, не кансультуецца з кіраваньнем руху і не адказвае на запыты дыспэтчараў, што, на думку камандзіра партугальскага падразьдзяленьня паліцэйскай місіі Луіша Мараіша, нясе рызыку для цывільных самалётаў. Акрамя таго, разгортваюцца дадатковыя кантынгенты ЗША і [[танк]]авыя злучэньні&lt;ref name=bielsat&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТА Маскве: будзем бараніць Прыбалтыку|арыгінал=|спасылка=http://belsat.eu/be/articles/nata-maskve-budzem-baranic-prybaltyku/|аўтар выданьня=|выданьне=Белсат|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

На саміце краінаў НАТО ва Ўэйлзе 2014 году абвясьцілі пра далейшыя вучэньні ў краінах-сяброўках арганізацыі Ўсходняй Эўропы, аднак шэраг аналітыкаў мяркуе, што, нягледзячы на жаданьне Расеі аднавіць свой уплыў у краінах Балтыі, у выпадку актыўных дзеяньняў Расея выкарыстае расейскую меншасьць у гэтых краінах&lt;ref name=bielsat/&gt;. У 2014 годзе фінскі прэм’ер-міністра [[Аляксандар Стуб]] заявіў, што мажлівасьць сяброўства краіны ў Альянсе ляжыць у доўгатэрміновай пэрспэктыве й ёсьць малаверагоднай&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=Juhana Rossi.|загаловак=Finnish Prime Minister Still Eyes NATO Membership|арыгінал=|спасылка=http://online.wsj.com/articles/finnish-prime-minister-still-eyes-nato-membership-1404490803|аўтар выданьня=|выданьне=The Wall Street Journal|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

29 чэрвеня 2022 году на зьезьдзе ў [[Мадрыд]]зе кіраўнікі ўрадаў-удзельнікаў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО) ўхвалілі павелічэньне сілаў хуткага рэагаваньня з 40 000 да 300 000 жаўнераў. У 5-м артыкуле Мадрыдзкай дэклярацыі НАТО згадвалася: «Расейская Фэдэрацыя ёсьць найбольш значнай і беспасярэдняй [[пагроза]]й бясьпецы саюзьнікаў, міру і стабільнасьці ў эўраатлянтычным рэгіёне». Згодна зь 9-м артыкулам Дэклярацыі, хаўрусьнікі забавязаліся разгарнуць дадатковыя баяздольныя сілы на ўсходнім флянгу, дзе кожны [[батальён]] мелі пашырыць да [[Брыгада (войска)|брыгады]]. Паводле 18-га артыкула, старшыні ўрадаў вырашылі «запрасіць Фінляндыю і Швэцыю стаць сябрамі НАТО і пагадзіліся падпісаць Пратаколы аб далучэньні» абедзьвюх краінаў да НАТО. У 8-м артыкуле новай Стратэгічнай канцэпцыі НАТО падкрэсьлівалася: «Нарошчваньне маскоўскіх войскаў, у тым ліку ў рэгіёнах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]], [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Міжземнае мора|Міжземнага]] мораў, разам з вайсковай інтэграцыяй зь Беларусьсю кідае выклік нашай [[Бясьпека|бясьпецы]] і інтарэсам». Згодна з 13-м артыкулам Канцэпцыі прызнавалася, што заяўленыя памкненьні і прыгнятальная палітыка Кітаю «кідаюць выклік зацікаўленасьцям, бясьпецы і каштоўнасьцям» дзяржаваў НАТО&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Валер Карбалевіч]]|загаловак=Беларусь — у ліку пагрозаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31921805.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=29 чэрвеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Юрыдычная прырода ==
Сутнаснае прызначэньне НАТО — забесьпячэньне бясьпекі дзяржаваў-сябровак ва ўсіх сфэрах у адпаведнасьці з [[Асноўныя прынцыпы міжнароднага права|асноўнымі прынцыпамі міжнароднага права]]. Фундамэнтальны прынцып дзейнасьці арганізацыі — супраца і ўзаемадзеяньне сувэрэнных дзяржаваў, заснаванае на непадзельнасьці бясьпекі. НАТО падтрымлівае г. зв. трансатлянтычную сувязь, пры якой [[бясьпека]] Паўночнай Амэрыкі беспасярэдне зьвязана зь бясьпекай Эўропы.

З прававога пункту гледжаньня, НАТО — [[Міжнародная арганізацыя|міжнародная]] ([[Міжурадавая арганізацыя|міжурадавая]]) арганізацыя. Узяўшы за аснову дактрынальнае азначэньне міжнароднай арганізацыі як аб’яднаньня [[дзяржава]]ў, створанага на падставе міжнароднай дамовы для выкананьня пэўных мэтаў, якое мае адпаведную сыстэму органаў, валодае правамі і абавязкамі, адрознымі ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, і заснаванае ў адпаведнасьці з [[Міжнароднае права|міжнародным правам]], можна, такім чынам, казаць пра наступныя пяць прыкметаў, якія складаюць паняцьце міжнароднай арганізацыі зь юрыдычнага погляду: дамоўная аснова; наяўнасьць пэўных мэтаў; адпаведная арганізацыйная будова; самастойныя правы і абавязкі; заснаваньне ў адпаведнасьці зь міжнародным правам.

1. Дамоўная аснова (канвэнцыйны базіс) Паўночнаатлянтычнага альянсу прадстаўленая [[Паўночнаатлянтычная дамова|Вашынгтонскай дамовай 1949 году]] і пагадненьнямі аб далучэньні новых сябраў,  у прыватнасьці — 1952 (2), 1955, 1980, 1999 (3) і 2004 (7 пагадненьняў) гадоў — аб далучэньні Грэцыі, Турэччыны, ФРН, Гішпаніі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхіі, Баўгарыі, Латвіі, Летувы, Румыніі, Славаччыны, Славеніі і Эстоніі да НАТО. Суб’ектамі дамовы ёсьць дзяржавы. Гэта вызначае юрыдычную прыроду міжнароднай арганізацыі, сьведчыць аб яе міждзяржаўным характары, адрозьніваючы тым самым ад [[Міжнародная няўрадавая арганізацыя|міжнародных няўрадавых арганізацыяў]].

2. Наяўнасьць пэўных мэтаў — важная прыкмета ў вызначэньні правамернага характару міжнароднай арганізацыі, яе арганізацыйнай структуры, кампэтэнцыі, якой надзеленая арганізацыя. НАТО стваралася, каб аб’яднаць намаганьні краінаў-сябровак для калектыўнай абароны і захаваньня міру і бясьпекі. Заключаная ў адпаведнасьці са [[Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў|Статутам ААН]]. Паўночнаатлянтычны пакт ставіць перад НАТО і мэты Аб’яднаных Нацыяў, зафіксаваныя ў прэамбуле і 1-га артыкула Статуту: вызваліць наступныя пакаленьні ад бедзтваў вайны, пацьвердзіць веру ў асноўныя правы чалавека і ў роўнасьць правоў вялікіх і малых нацыяў, стварыць умовы, пры якіх могуць захоўвацца справядлівасьць і павага да абавязацельстваў, што вынікаюць з дамоваў і іншых крыніц міжнароднага права, садзейнічаць сацыяльнаму прагрэсу і паляпшэньню ўмоў жыцьця пры большай волі, ажыцьцяўляць міжнародная супраца ў вырашэньні міжнародных праблемаў эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і гуманітарнага характару, падтрымліваць міжнародны мір і бясьпеку і з гэтай мэтай прадпрымаць эфэктыўныя калектыўныя захады для прадухіленьня і спыненьня пагрозы міру і здушэньня актаў агрэсіі ці іншых парушэньняў міру.

3. Як правіла, аснову сыстэмы органаў міжнароднай арганізацыі складаюць наступныя віды органаў: 1) найвышэйшы, 2) выканаўчы, 3) адміністрацыйны, 4) спэцыяльныя камітэты і камісіі. Будова НАТО не адпавядае гэтай сыстэме, характэрнай для большасьці сучасных міжнародных арганізацыяў, і больш нагадвае сыстэму органаў ААН зь яе галоўнымі і дапаможнымі органамі. Дамова ўсталёўвае стварэньне Рады і дапаможных органаў, зь якіх першым будзе створаны Камітэт абароны. Такім чынам, Рада (Паўночнаатлянтычная рада) — найвышэйшы орган НАТО. У выканаўчым органе, які закліканы кіраваць арганізацыяй між сэсіямі найвышэйшага органу, НАТО ня мае патрэбы. Паняцьце сэсійнасьці тут умоўнае, бо ёсьць магчымасьць зьбіраць прадстаўнікоў дзяржаваў-сябровак у любы момант (пры тым, што і ў звычайных умовах яны сустракаюцца не радзей за адзін раз на тыдзень). Функцыі, якія, як правіла, выконваюць выканаўчыя органы, — забесьпячэньне эфэктыўнасьці дзейнасьці міжнароднай арганізацыі, ажыцьцяўленьне сувязі зь дзяржавамі-сяброўкамі і іншымі міжнароднымі арганізацыямі, складаньне бюджэту арганізацыі, падрыхтоўка павесткі дня паседжаньняў найвышэйшага органу і разгляд пытаньняў пэрсаналу — у асноўным перададзены Міжнароднаму сакратарыяту НАТО. Між тым, у большасьці міжнародных арганізацыяў сакратарыят — орган адміністрацыйны.

4. НАТО мае самастойныя правы і абавязкі, адрозныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак. Ва ўстаноўчым акце міжнароднай арганізацыі асобныя артыкулы адрасаваны беспасярэдне дзяржавам-сяброўкам, іншыя — міжнароднай арганізацыі, у асобе яе органаў. У 8-м артыкуле Вашынгтонскай дамовы абвешчана, што
&lt;blockquote&gt;«''кожны бок, які дамаўляецца, заяўляе, што ні адно зь міжнародных пагадненьняў, якія маюць у цяперашні час сілу, паміж ім і любым іншым бокам, які дамаўляецца, не знаходзіцца ў супярэчнасьці з палажэньнямі гэтай дамовы, і абавязуецца не прымаць ніякага міжнароднага абавязацельства, якое супярэчыць гэтай дамове''».&lt;/blockquote&gt;
Арт. 9 дагавору, наадварот, зьвернуты беспасярэдне да арганізацыі:
&lt;blockquote&gt;«''Рада стварае такія дапаможныя органы, якія могуць выявіцца неабходнымі, у прыватнасьці, яна неадкладна створыць Камітэт абароны, які будзе рэкамэндаваць захады для прымяненьня артыкулаў 3 і 5''».&lt;/blockquote&gt;
Магчымасьць міжнароднай арганізацыі мець самастойныя правы і абавязкі, асобныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, фармуе арганізацыю як [[Суб’ект міжнароднага права|суб’екта міжнароднага права]], які валодае сваёй прававой воляй і правы якога беспасярэдне зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Да такіх правоў належыць права на заключэньне міжнародных пагадненьняў, права на прывілеі і імунітэты, права на прадстаўніцтва і іншыя правы, зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Вонкава міжнародная арганізацыя, у тым ліку і НАТО, выступае самастойна, як адзінае цэлае, прадстаўленае генэральным сакратаром арганізацыі.

5. Пад заснаваньнем ў адпаведнасьці зь міжнародным правам разумеецца правамерны характар міжнароднай арганізацыі, неабходнасьць адпаведнасьці яе Статуту і дзейнасьці агульнапрызнаным прынцыпам і [[Норма міжнароднага права|нормам міжнароднага права]] і, перш за ўсё, нормам jus cogens у сэнсе арт. 53 [[Венская канвэнцыя аб праве міжнародных дамоваў|Венскай канвэнцыі аб праве міжнародных дамоваў 1969 году]]. Лічыцца, што імпэратыўнымі нормамі jus cogens ёсьць прынцыпы Статуту ААН, а Паўночнаатлянтычная дамова ў цэлым тэкстуальна сумяшчальная з Статутам ААН. У той жа час, не адпавядаюць главе VІІІ Статуту ААН палажэньні Вашынгтонскай дамовы аб яго тэрытарыяльнай сфэры дзеяньня: некалькі кантынэнтаў і велізарныя прасторы Сусьветнага акіяна. НАТО таксама не выконвае арганізацыйна-прававых захадаў, якія накладаюцца на яе, як на рэгіянальную арганізацыю ў адпаведнасьці з главой VІІІ, але працягвае настойваць на гэтым статусе, каб мець магчымасьць ажыцьцяўляць прымусовыя дзеяньні адносна іншых дзяржаваў, як у выпадку зь легітымацыяй агрэсіі НАТО супраць Югаславіі.

== Арганізацыйная структура ==
* '''Паўночнаатлянтычная рада''' (ПАР, {{мова-en|The North Atlantic Council, NAC|скарочана}}) — найвышэйшы палітычны орган Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, складаецца з пастаянных прадстаўнікоў (у рангу [[Пасол|пасла]]) усіх краінаў-сябровак, якія праводзяць паседжаньні прынамсі аднойчы на тыдзень. Рада таксама зьбіраецца на міністэрскім і на найвышэйшым узроўнях, але, у любым выпадку, ён мае аднолькавыя паўнамоцтвы ў прыняцьці рашэньняў, незалежна ад узроўню, на якім гэта было зроблена. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Старшынюе на паседжаньнях генэральны сакратар НАТО.

Рада — адзіны орган, стварэньне якога прама прадугледжана тэкстам Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ужо сёньня: адкрыцьцё выставы «Беларусь у абдымках зорак», дзень нараджэньня Льва Сапегі і Алега Хаменкі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/24947180.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=4 красавіка 2013|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Рада надзеленая паўнамоцтвамі ўтвараць дадатковыя органы. Так былі створаныя камітэты і плянавыя групы для забесьпячэньня працы Рады і падрыхтоўкі рэкамэндацыяў у спэцыяльных галінах.

Пытаньні, якія разглядае Рада, датычацца ўсіх аспэктаў дзейнасьці арганізацыі і, звычайна, засноўваюцца на справаздачах і рэкамэндацыях, якія рыхтуюцца па запыту Рады ніжэйшымі камітэтамі. Пытаньні таксама могуць быць паднятыя нацыянальнымі пастаяннымі прадстаўнікамі ці генэральным сакратаром.

* '''Камітэт плянаваньня абароны''' ({{мова-en|Defence Planning Committee|скарочана}}, DPC) — палітыка-вайсковы орган НАТО, звычайна складаецца з пастаянных прадстаўнікоў усіх краінаў-сябровак (акрамя Францыі) і як мінімум двойчы на год склікаецца на ўзроўні міністраў абароны і разглядае пытаньні, зьвязаныя з сумесным абарончым плянаваньнем. Забясьпечвае кіраваньне вайсковымі структурамі НАТО і, у межах сваёй кампэтэнцыі, мае тыя функцыі і паўнамоцтвы, што і Паўночнаатлянтычная Рада ў межах яе кампэтэнцыі.
* '''Група ядзернага плянаваньня''' ({{мова-en|Nuclear Planning Group|скарочана}}, NPG) — асноўны орган для кансультацыяў па ўсіх пытаньнях, што адносяцца да ролі ядзерных сілаў у палітыцы бясьпекі і абароны НАТО. У групе ўдзельнічаюць усе краіны-сяброўкі, з выняткам Францыі. Ісьляндыя ўдзельнічае як назіральніца. Як правіла, зьбіраецца два разы на год на ўзроўні міністраў абароны, звычайна разам з Камітэтам плянаваньня абароны, а таксама на ўзроўні паслоў — па меры неабходнасьці.
* '''Генэральны сакратар''' ({{мова-en|The Secretary General|скарочана}}) — найвышэйшая службовая асоба НАТО. Адказвае за арганізацыю і кіраўніцтва працэсам кансультацыяў і выпрацоўкі рашэньняў у Паўночнаатлянтычным альянсе. Узначальвае паседжаньні Паўночнаатлянтычнай рады, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і іншых галоўных камітэтаў. Ён дзейнічае як галоўны афіцыйны прадстаўнік ({{мова-en|principal spokesman|скарочана}}) арганізацыі ў яе зьнешніх стасунках. Генэральнаму сакратару падпарадкаваны Міжнародны сакратарыят.

Пад беспасярэднім кіраўніцтвам генэральнага сакратара знаходзяцца '''Кабінэт''' ({{мова-en|Private Office|скарочана}}) і '''Адміністрацыя''' ({{мова-en|Office of the Secretary General|скарочана}}) '''генэральнага сакратара'''. Кабінэт дапамагае генэральнаму сакратару і яго намесьніку (які кіруе шэрагам працоўных групаў) па ўсіх аспэктах іх працы. У яго штаце знаходзяцца юрысконсульт і спэцыяльны дарадца ў справах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]].

Адміністрацыя генэральнага сакратара складаецца з Выканаўчага сакратарыяту, Управы інфармацыі і прэсы, а таксама Службы бясьпекі НАТО. '''Выканаўчы сакратарыят''' ({{мова-en|Executive Secretariat|скарочана}}) забясьпечвае функцыянаваньне Рады НАТО, Рады эўраатлянтычнага партнэрства, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і ўсіх структураў, утвораных вышэйназванымі органамі. На Выканаўчы сакратарыят ускладаецца і адміністрацыйнае забесьпячэньне праграмы «Партнэрства дзеля міру».

'''Управа інфармацыі і прэсы''' ({{мова-en|Office of Information and Press|скарочана}}) складаецца са '''Службы СМІ''' ({{мова-en|Press and Media Service|скарочана}}) і '''Інфармацыйнай службы''' ({{мова-en|Information Service|скарочана}}). Дырэктар Управы ўзначальвае таксама '''Камітэт па інфармацыі і культурных сувязях''' ({{мова-en|the Commitee on Information and Cultural Relations|скарочана}}).

'''Служба бясьпекі НАТО''' ({{мова-en|NATO Office of Security|скарочана}}) каардынуе і ажыцьцяўляе палітыку ўнутранай бясьпекі НАТО. Дырэктар службы — галоўны дарадца генэральнага сакратара па пытаньнях бясьпекі і старшыня '''Камітэту НАТО па бясьпецы''' ({{мова-en|NATO Security Committee|скарочана}}). Ён кіруе '''Службай бясьпекі штаб-кватэры''' і адказвае за ўсеагульную бясьпеку ў блёку.

* '''Міжнародны сакратарыят''' ({{мова-en|International Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Рады НАТО і яе камітэтаў. Складаецца з Адміністрацыі Генэральнага сакратара, пяці аддзелаў (палітычны, плянаваньня і палітыкі абароны, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня абароны, інфраструктуры і плянаваньня выкарыстаньня цывільных службаў пры надзвычайным становішчы, па навуцы і навакольным асяродзьдзі), кіраўніцтва справамі і кабінэта фінансавага кантралёра. Кожны з аддзелаў узначальваецца памочнікам генэральнага сакратара. Акрамя таго, Міжнародны сакратарыят — гэта некалькі цывільных агенцтваў і арганізацыяў, разьмешчаных у розных краінах-сяброўках. Гэтыя арганізацыі працуюць па спэцыяльных кірунках, такіх, як камунікацыі ці тылавое забесьпячэньне.

Пэрсанал Міжнароднага сакратарыяту набіраецца беспасярэдне арганізацыяй альбо па накіраваньнях урадаў краінаў-сябровак тэрмінам на 3—4 гады. Супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту адказныя перад генэральным сакратаром і абавязваюцца захоўваць поўную ляяльнасьць арганізацыі на ўвесь час знаходжаньня на пасадзе.

* '''Вайсковы камітэт''' ({{мова-en|Military Committee|скарочана}}) — найвышэйшы вайсковы орган НАТО, дае палітычным уладам блёку рэкамэндацыі ў вайсковых пытаньнях дзейнасьці ў зоне адказнасьці НАТО. Забясьпечвае Галоўнаму камандаваньню НАТО магчымасьць выкананьня сваіх функцыяў. Знаходзіцца пад палітычным кіраўніцтвам Паўночнаатлянтычнай рады і Камітэта плянаваньня абароны, а калі закранаюцца ядзерныя пытаньні, то і Групы ядзернага плянаваньня. Складаецца з начальнікаў штабоў кожнай краіны-сяброўкі (у тым ліку і Францыі, якая да 1996 году была прадстаўленая вайсковай місіяй у Вайсковым камітэце). Ісьляндыя ня мае ўзброеных сілаў, але можа быць прадстаўленая цывільнай асобай. Начальнікі штабоў сустракаюцца не радзей, як 2 разы на год. У астатні час краіны прадстаўленыя нацыянальнымі вайсковымі прадстаўнікамі, што прызначаюцца начальнікамі штабоў.
* '''Інтэграваная вайсковая структура''' ({{мова-en|Integrated Military Structure|скарочана}}) знаходзіцца пад палітычным кантролем і бягучым кіраўніцтвам найвышэйшага ўзроўню. Яе прызначэньне — у забесьпячэньні арганізацыйных рамак абароны тэрыторыяў краінаў-сябровак ад вонкавых пагрозаў. Яна ўключае ў сябе сетку вайсковага камандаваньня, што пакрывае ўсю Паўночнаатлянтычную зону.

НАТО мае 2 галоўныя цэнтры камандаваньня — '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у Эўропе''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Europe|скарочана}}, SACEUR), разьмешчанае ў так званым '''ШЭЙПе''' ({{мова-en|SHAPE — Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}}), непадалёку ад [[Монс]]у (Бэльгія), і '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у зоне Атлянтычнага акіяна''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Atlantic|скарочана}}, SACLANT) у Норфалку (штат Вірджынія, ЗША). Існуе таксама '''Рэгіянальная стратэгічная група Канады—ЗША''' ({{мова-en|Canada—U.S. Regional Planning Group|скарочана}}, CUSRPG), разьмешчаная ў [[Арлінгтан]]е (ЗША), якой даручана каардынаваць плянаваньне абароны Паўночнай Амэрыкі.

* '''Міжнародны вайсковы штаб''' ({{мова-en|International Military Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Вайсковага камітэту і арганізуе выкананьне яго рашэньняў. Супрацоўнікі Міжнароднага вайсковага штабу маюць такі ж статус у арганізацыі, як і супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту, але падпадаюць пад адміністрацыйную ўладу начальніка штабу альбо кіраўніка самастойнага агенцтва НАТО, у якім яны беспасярэдне працуюць. Начальнік Міжнароднага вайсковага штабу выбіраецца Вайсковым камітэтам і можа быць прадстаўніком любой краіны, але мець адрознае грамадзянства ад старшыні Вайсковага камітэту.

У арганізацыйным пляне Міжнародны вайсковы штаб падразьдзяляецца на наступныя аддзелы: [[Выведка|выведкі]], плянаваньня і палітыкі, апэрацыяў, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня, [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] і сыстэмаў інфармацыі, узбраеньняў і стандартызацыі. Пры начальніку Міжнароднага вайсковага штабу створаны Сытуацыйны цэнтар НАТО ({{мова-en|NATO Situation Centre|скарочана}}), прызначаны дапамагаць Паўночнаатлянтычнай радзе, Камітэту плянаваньня абароны і Вайсковаму камітэту ў выкананьні імі сваіх функцыяў у крызісныя пэрыяды. Цэнтар кругласутачна назірае за палітычным, ваенным і эканамічным станам у сфэрах, якія цікавяць НАТО, наглядае і абслугоўвае сыстэмы сувязі НАТО, забясьпечвае магчымасьці для хуткай арганізацыі кансультацыяў і камандных дзеяньняў падчас пэрыядаў напружанасьці.

Пасьля абвешчаных пасьля студзеньскага саміту 1994 году ініцыятыў Паўночнаатлянтычная рада заснавала некалькі дадатковых структураў, якія дапамагаюць НАТО ў выкананьні яе новых задачаў.

'''Камітэт палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «Партнэрства дзеля міру»''' ({{мова-en|Political-Military Steering Committee on Partnership for Pease|скарочана}}, PMSE) ёсьць важнейшым рабочым форумам «Партнэрства». Ён зьбіраецца ў розных канфігурацыях: гэта і сустрэчы з асобнымі краінамі-партнэрамі, і з усімі краінамі—ўдзельніцамі Рады Эўраатлянтычнага партнэрства.

'''Сумесны камітэт па праблеме распаўсюджваньня зброі''' ({{мова-en|Joint Committee on Proliferation|скарочана}}, JCP) распрацоўвае супольную палітыку ў галіне пашырэньня ўзбраеньняў і ёсьць палітычным форумам для кансультацыяў па гэтай праблеме.

'''Часовая група каардынаваньня палітыкі''' ({{мова-en|Provisional Policy Coordination Group|скарочана}}, PPCG) працуе над праблемай падтрыманьня міру і над тым, як павысіць эфэктыўнасьць НАТО ў гэтай галіне, распрацоўвае канцэпцыю аб’яднаных тактычных войскаў. Група адказвае за супрацу з Заходнеэўрапейскім зьвязам.

* Большасьць з арганізацыйных структураў НАТО месьціцца ў яе штаб-кватэры. '''Штаб-кватэра НАТО''' ({{мова-en|the NATO Headquarters|скарочана}}) у Брусэлі ёсьць палітычным цэнтрам Альянсу і пастаянным месцам знаходжаньня Паўночнаатлянтычнай Рады. Тут разьмяшчаюцца пастаянныя прадстаўніцтвы дзяржаваў-сяброў, Генэральны сакратар і Міжнародны сакратарыят, нацыянальныя вайсковыя прадстаўніцтвы, старшыня Вайсковага камітэту і Міжнародны вайсковы штаб і шмат якіх агенцтваў НАТО.

Каля 4 тысячаў чалавек працуюць у штаб-кватэры НАТО на поўнай стаўцы. Зь іх больш за 2000 — сябры нацыянальных прадстаўніцтваў пры НАТО. Прыкладна тысячу чалавек налічвае Міжнародны сакратарыят і да 500 — Міжнародны ваенны штаб.

* У дадатак да апісаных вышэй камандных структураў існуе шэраг ваенных агенцтваў, дасьледчых і навучальных устаноў, падпарадкаваных Вайсковаму камітэту або вярхоўным галоўнакамандуючым.

'''Дарадчая група па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД; {{мова-en|Advisory Group for Aerospace Research and Development|скарочана}}, AGARD) была ўтвораная ў 1952 годзе для спрыяньня распрацоўкам і абмену інфармацыяй у галіне аэракасманаўтыкі паміж краінамі НАТО. Штаб-кватэра ДГАД знаходзіцца ў Парыжы.

'''Вайсковае агенцтва стандартызацыі''' ({{мова-en|Military Agency for Standartisation|скарочана}}, MAS) — галоўнае вайсковае агенцтва стандартызацыі ў НАТО. Створанае ў [[Лёндан]]е ў 1951 годзе з мэтай садзеяньня апэратыўнай, працэдурнай і матэрыяльна-тэхнічнай стандартызацыі сярод сяброў НАТО дзеля наданьня войскам Альянсу большай эфэктыўнасьці ў сумесных апэратыўных захадах. З 1970 разьмяшчаецца ў штаб-кватэры НАТО ў Брусэлі.

'''Кансультацыйны камітэт НАТО па вайсковай электроніцы''' (ККВЭ, {{мова-en|NATO Electronic Warfare Advisory Committee|скарочана}}, NEWAС) заснаваны ў 1966 годзе. Закліканы павысіць магчымасьці электронных службаў НАТО падчас баявых дзеяньняў. Аналізуе прагрэс, дасягнуты на нацыянальным узроўні і ў інтэграцыйных вайсковых структурах наконт магчымасьцяў вайсковага электроннага забесьпячэньня. ККВЭ складаецца з прадстаўнікоў кожнай краіны-сяброўкі НАТО і [[Вярхоўны галоўнакамандуючы|вярхоўных галоўнакамандуючых]].

'''Вучэбная група НАТО''' ({{мова-en|NATO Training Group|скарочана}}, NTG) аб’ядноўвае ўсе намаганьні ў рамках НАТО па трэніроўках і вучэньнях на шматнацыянальнай аснове, спрыяе правядзеньню трэніровак і вучэньняў сярод краінаў-сяброў.

'''Камітэт кіраўнікоў вайскова-мэдычных службаў краінаў НАТО''' ({{мова-en|Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO|скарочана}}, COMEDS), таксама вядомы як EUROMED. Складаецца з найвышэйшых вайскова-мэдычных чыноўнікаў краінаў-сябровак, дзейнічае як цэнтар па разьвіцьці, каардынацыі і кансультаваньні Вайсковага камітэту ў гэтай галіне.

'''Мэтэаралягічная група Вайсковага камітэту''' ({{мова-en|Military Committee Meteorogical Group|скарочана}}, MCMG) дае спэцыяльныя парады Вайсковаму камітэту ў сфэры мэтэаралёгіі, дапамагае яму ў выпрацоўцы адпаведнай палітыкі і тэхнікі.

Шэсьць спэцыялізаваных '''агенцтваў сувязі, сыстэмаў сувязі і інфарматыкі''' ({{мова-en|Military Telecommunications and Communications and Information Systems (CIS) Agencies|скарочана}}) забясьпечваюць Вайсковы камітэт экспэртнай падтрымкай у гэтай галіне вайсковай тэхнікі. Паміж сабой яны спэцыялізуюцца на камунікацыйнай і кампутарнай бясьпецы (ACCSA), лініях сувязі (ALLA), радыёчастасьцях (ARFA), тактычных сродках сувязі (ATCA), узаемасувязі баз дадзеных (ADSIA), марской сувязі (ANCA). Разьмяшчаюцца ў Брусэлі, з выняткам ANCA, месцазнаходжаньне якога — Лёндан.

'''Тэхнічны цэнтар Вярхоўнага галоўнакамандаваньня аб’яднанымі войскамі ў Эўропе''' ({{мова-en|SHAPE Technical Centre|скарочана}}) разьмяшчаецца ў [[Гаага|Гаазе]] і працуе пад палітычным кіраўніцтвам Вярхоўнага галоўнакамандуючага аб’яднанымі ўзброенымі сіламі ў Эўропе (SACEUR). Задача цэнтру заключаецца ў тэхнічнай дапамозе ШЭЙПу і ў правядзеньні дасьледаваньняў для аб’яднанага камандаваньня ў Эўропе. Сфэра інтарэсаў тэхнічнага цэнтру: гатоўнасьць войскаў і вайсковых структур, новыя тэхналёгіі ўзбраеньняў, камандаваньне і кантроль (інфарматызацыя і аўтаматызацыя гэтых працэсаў), інжынэрныя сыстэмы і апэратыўная дапамога.

'''Цэнтар падводных дасьледаваньняў Вярхоўнага галоўнакамандуючага войскамі ў зоне Атлянтыкі''' ({{мова-en|SACLANT Undersea Research Centre|скарочана}}, SACLANTCEN) створаны ў 1959 каля [[Спэцыя|Спэцыі]] ў Італіі і афіцыйна стаў структурай НАТО ў 1963 годзе. Распрацоўвае парады SACLANT у галіне барацьбы з падводнымі лодкамі і мінамі. Праводзіць і акіянаграфічныя дасьледаваньні.
 
У 1996 пачало працу агенцтва нагляду за навуковым і тэхналягічным працэсам у Альянсе — '''Арганізацыя па дасьледаваньнях і тэхналёгіях''' (АДТ, {{мова-en|Research and Technology Organisation|скарочана}}, R&amp;TO). Створаная для больш пасьпяховага кіраўніцтва дасьледчымі праграмамі ў рамках ужо існых '''Дарадчай групы па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД) і '''Групы абарончых дасьледаваньняў''' (ГАД, {{мова-en|Defence Research Group|скарочана}}, DRG), АДТ кіруецца '''Радай''' ({{мова-en|R&amp;T Board|скарочана}}), які, у сваю чаргу, замяніў сабой органы кіраваньня ДГАД і ГАД. Рада каардынуе абмен навуковай інфармацыяй паміж краінамі-сяброўкамі. Складаныя сыстэмы навукова-дасьледчых супольнасьцей краінаў прадстаўленыя трыма элемэнтамі: урадавая, прамысловая і акадэмічная навука ў галіне абароны.

НАТО валодае трыма навучальнымі ўстановамі. '''Абарончы каледж НАТО''' ({{мова-en|NATO Defence College|скарочана}}) заснаваны ў Парыжы ў 1951 годзе, пераведзены ў 1966-м у Рым. Рыхтуе [[афіцэр]]аў і цывільны пэрсанал для заняцьця ключавых пасадаў у НАТО і нацыянальных адміністрацыях.

'''Школа НАТО''' ({{мова-en|NATO (SHAPE) School|скарочана}}), разьмешчаная каля [[Обэрамэргаў]] у Нямеччыне, — адзін з галоўных цэнтраў падрыхтоўкі вайсковых і цывільных спэцыялістаў для службы ў НАТО. Створаная ў 1953 годзе, у 1966 годзе перайшла пад апэратыўны кантроль SACEUR. З 1953 году падрыхтоўку ў школе прайшлі больш як 50 000 афіцэраў і цывільных асобаў. Кожны год каля 6 тысячаў слухачоў наведваюць курсы па спэцыяльнасьцях: ядзерная, біялягічная і хімічная абарона, вайсковая электроніка, камандаваньне і кантроль, мабільныя войскі, шматнацыянальныя войскі, падтрыманьне міру, ахова навакольнага асяродзьдзя, крызіснае кіраваньне.

'''Школа сродкаў сувязі і інфармацыйных сыстэмаў''' ({{мова-en|NATO Communicatians and Information Systems (CIS) School|скарочана}}) забясьпечвае ўзмоцненую падрыхтоўку цывільнага і вайсковага пэрсаналу перад накіраваньнем іх на працу ў камунікацыйныя і інфармацыйныя службы НАТО. Разьмяшчаецца школа на базе італьянскіх ВПС у Лаціне.

== Мэханізм супрацы ==
Усе краіны-сяброўкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ў поўнай ступені ўдзельнічаюць на палітычным узроўні супрацы ў рамках Альянсу і ўсе аднолькава прынялі на сябе абавязкі, што ўтрымліваюцца ў 5-м артыкуле Паўночнаатлянтычнай дамовы і сымбалізуюць непадзельнасьць іх [[Бясьпека|бясьпекі}], а менавіта, што [[напад]] на адну ці некалькі краінаў разглядаецца як напад на ўсе краіны-сяброўкі. Ніводная краіна-сяброўка НАТО ня мае спадзявацца толькі на свае вайскова-палітычныя намаганьні і эканамічныя рэсурсы. Роўнасьць бясьпекі краінаў-сябровак — у адсутнасьці залежнасьці між ёй і тымі нацыянальнымі вайсковымі магчымасьцямі, што ўкладзеныя ў агульную стабільнасьць.

Спосаб функцыянаваньня Паўночнаатлянтычнага зьвязу забясьпечвае ўлік патрэбаў краінаў-сябровак у адпаведнасьці зь іх становішчам у арганізацыі. Так, [[Ісьляндыя]], ня маючы [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]], прадстаўленая ў вайсковых органах НАТО цывільным прадстаўніком.

[[Францыя]], застаючыся паўнавартым сяброўкай арганізацыі і яе палітычных структураў, выйшла ў 1966 з інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, ня ўдзельнічала ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. Рэгулярныя кантакты з вайсковымі структурамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўляліся праз францускую вайсковую місію пры Вайсковым камітэце, а таксама праз удзел у асобных галінах супрацы (сродкі [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]], узбраеньні, матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне і г. д.). З 1995 году Францыя аднавіла працу ў Камітэце плянаваньня абароны і Вайсковым камітэце, але адносіны з інтэграванай вайсковай структурай НАТО не зьмяніліся: яны працягваюць рэгулявацца двухбаковымі пагадненьнямі.
 
[[Гішпанія]] ўдзельнічае ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. У адпаведнасьці з вынікамі нацыянальнага [[Рэфэрэндум у Гішпаніі 1986 году|рэфэрэндуму 1986 году]], Гішпанія ня ўдзельнічае ў інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, але бярэ ўдзел у калектыўным абарончым плянаваньні. Дамовы аб вайсковай каардынацыі дазваляюць [[Гішпанскае войска|гішпанскім войскам]] супрацоўнічаць зь іншымі саюзнымі войскамі ў спэцыяльных галінах, застаючыся пры гэтым па-за межамі інтэграванай вайсковай структуры. У 1996 годзе [[Парлямэнт Гішпаніі|гішпанскі парлямэнт]] пагадзіўся з рашэньнем [[Урад Гішпаніі|ураду]] аб пераходзе да поўнага ўдзелу Гішпаніі ў аб’яднанай вайсковай структуры НАТО.
 
Усе без выключэньня краіны-ўдзельніы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдзельнічаюць у працы Камітэту палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» і іншых групах, што дзейнічаюць па праграмах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і «Партнэрства дзеля міру». Адрозьненьні між краінамі-сяброўкамі НАТО могуць таксама быць вынікам геаграфічнага, палітычнага, вайсковага або канстытуцыйнага становішча. Так, удзел [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Данія|Даніі]] ў ваенных плянах НАТО абмяжоўваецца нацыянальным [[заканадаўства]]м, па якім немагчыма разьмяшчэньне ядравай зброі і замежных войскаў на іх нацыянальнай тэрыторыі ў мірны час.

Выпрацоўка палітыкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і падрыхтоўка канкрэтных захадаў ажыцьцяўляецца на падставе рэгулярных узаемных кансультацыяў краінаў-сябровак. Такія кансультацыі могуць мець некалькі формаў:
* аднабаковае прадастаўленьне інфармацыі кім-небудзь з удзельнікаў;
* двухбаковы ці шматбаковы інфармацыйны абмен;
* паведамленьне іншым удзельнікам пра рашэньні, прынятыя на нацыянальным узроўні (у тым ліку з мэтай атрымаць ухваленьне з боку партнэраў);
* папярэдняе паведамленьне пры акцыі, якія рыхтуюцца;
* папярэднія кансультацыі з мэтай узгадненьня паралельных дзеяньняў, якія будуць ажыцьцяўляцца кожным з удзельнікаў індывідуальным чынам;
* кансультацыі з мэтай выпрацоўкі такіх рашэньняў, якія павінныя прымацца ці ажыцьцяўляцца на калектыўнай аснове.

Рэгулярныя кансультацыі па палітычных пытаньнях таксама маюць месца ў межах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і пры сустрэчах Паўночнаатлянтычнае рады і палітычных камітэтаў з партнэрамі па супрацы — дзяржавамі, якія ня ёсьць сябрамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу.
 
Галоўнымі форумамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для інтэнсіўных кансультацыяў падчас пэрыядаў палітычнай напружанасьці ёсьць Паўночнаатлянтычная рада і Камітэт плянаваньня абароны пры падтрымцы Вайсковага камітэту і палітычных камітэтаў. Стабільнасьць хады [[Зносіны|зносінаў]] забясьпечвае Сытуацыйны цэнтар НАТО, які круглыя суткі падтрымлівае сувязь з сталіцамі дзяржаваў-сябровак Паўночнаатлянтычнага зьвязу і галоўнакамандуючымі войскамі НАТО.

== Вайсковыя апэрацыі і місіі ==
Паўночнаатлянтычны альянс іграе актыўную і вядучую ролю ў забесьпячэньні міру і бясьпекі на міжнароднай арэне. Доўгі час Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдавалася падтрымліваць [[мір]] і бясьпеку эўрапейскіх краінаў выключна палітыка-дыпляматычнымі шляхамі. Аднак пачатак 1990-х адзначыўся новымі выклікамі і пагрозамі эўрапейскай [[Бясьпека|бясьпецы]]. Першым сур’ёзным выпрабаваньнем для НАТО як арганізацыі, якая набывала характар ​​сілы, выкліканай ня толькі забесьпячэньнем абароны ейных сябраў, але і спрыяньнем захаваньню міру і стабільнасьці на ўсёй эўраатлянтычнай прасторы, стала [[Югаслаўскія войны|вайна ў Югаславіі]]. Першыя тры апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу па падтрыманьні міру мелі месца ў Эўропе ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], [[Сэрбія|сэрбскім]] краі [[Косава]] і [[Рэспубліка Македонія|Рэспубліцы Македоніі]].

=== Апэрацыя ў Босьніі і Герцагавіне ===
[[Файл:Army Photography Contest - 2004 - FMWRC - Arts and Crafts - SFOR Surveillance.jpg|міні|300пкс|Узьлёт [[Sikorsky SH-3 Sea King|SH-3 «Сі Кінг»]] [[SFOR]] са складу [[Каралеўскі вайскова-марскі флёт Вялікабрытаніі|ВМС Вялікабрытаніі]]]]
З 1995 па 2004 гады пад кіраўніцтвам Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўлялася [[Міратворчая апэрацыя|апэрацыя па падтрыманьні міру]] ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], што дапамагала гарантаваць бясьпеку і спрыяла аднаўленьню краіны пасьля [[Басьнійская вайна|вайны 1992—1995 гадоў]].

Босьнія і Герцагавіна стала арэнай, на якой НАТО шмат чаго рабіла ўпершыню, і рашэньні, прынятыя ў адказ на падзеі ў гэтай краіне, дапамаглі фармаваць эвалюцыю Паўночнаатлянтычнага альянсу і разьвіваць ягоныя магчымасьці па ўсталяваньні і падтрыманьні міру. У жніўні—верасьні 1995 году НАТО правяла [[Апэрацыя НАТО ў Босьніі і Герцагавіне|паветраную апэрацыю]] ў Босьніі і Герцагавіне, якая дапамагла спыніць [[Басьнійская вайна|басьнійскую вайну]] і ў адпаведнасьці з [[Дэйтанскім пагадненьне|Дэйтанскім мірным пагадненьнем]] узначаліла апэрацыю па падтрыманьні міру, якая доўжылася 9 гадоў, са сьнежня 1994 году па сьнежань 2004 году. Не зважаючы на тое, што ў сьнежні 2004 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы перадала адказнасьць за паўсядзённую бясьпеку ў Босьніі і Герцагавіне [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]], Паўночнаатлянтычны альянс працягваў утрымліваць скарочаны штаб у [[Сараева|Сараеве]] для аказаньня дапамогі ў ажыцьцяўленьні вайсковай рэформы ў Босьніі і Герцагавіне і ў падрыхтоўцы краіны да ўдзелу ў праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]»&lt;ref name=&quot;natoint&quot;&gt;[http://www.nato.int/cps/uk/natolive/topics_52060.htm Апэрацыі і місіі НАТО]. NATO.int&lt;/ref&gt;.

=== Канфлікт у Косаве ===
З чэрвеня 1999 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўзначаліла апэрацыю па ўсталяваньні [[мір]]у ў сэрбскім краі [[Косава]]. Апэрацыя «[[Бамбаваньне Югаславіі сіламі НАТО|Саюзная сіла]]» ў пэрыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 году стала завяршальным этапам [[Косаўская вайна|Косаўскай вайны]]. Пасьля завяршэньня 78-дзённай паветранай кампаніі ў Косаве разгарнулі міжнародныя міратворчыя [[Сілы для Косава]] пад кіраўніцтвам НАТО. Гэтая кампанія, якая была другой ваеннай кампаніяй Паўночнаатлянтычнага зьвязу, пачалася пасьля таго, як у краі больш за год вяліся вайсковыя дзеяньні, а міжнародныя намаганьні па ўрэгуляваньні канфлікту [[Дыпляматыя|дыпляматычнымі]] сродкамі ня мелі посьпеху&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

Пасьля [[Міжнароднае прызнаньне Рэспублікі Косава|абвяшчэньня Косава сваёй незалежнасьці]] ў лютым 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася захаваць сваю прысутнасьць на аснове рэзалюцыі 1244 [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]]. У чэрвені 2008 году Паўночнаатлянтычны альянс вырашыў узяць на сябе нагляд за расфармаваньнем [[Корпус абароны Косава|Корпусу абароны Косава]] і дапамагчы стварыць прафэсійныя шматэтнічная [[Сілы бясьпекі Косава]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== У Македоніі ===
[[Файл:MTPZ Pandur.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Аўстрыі|Аўстрыйскі]] патруль [[Сілы для Косава|Сілаў для Косава]] на [[БТР]] «[[Пандур]]»]]
Адказваючы на запыт ураду [[Рэспубліка Македонія|Рэспублікі Македонія]], са жніўня 2001 году па сакавік 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцявіла ў гэтай краіне тры пасьлядоўныя апэрацыі: «[[Багаты ўраджай]]», якая дазволіла раззброіць групы этнічных [[альбанцы|альбанцаў]], што дзейнічалі на тэрыторыі Македоніі; «[[Бурштынавы ліс]]» забясьпечыла абарону міжнародных назіральнікаў, якія ажыцьцяўлялі нагляд з выняткам мірнага пляну; «[[Саюзая Нямеччына]]» па наданьні кансультантаў на дапамогу ўраду ў пытаньнях забесьпячэньня стабільнасьці на ўсёй тэрыторыі [[Рэспубліка Македонія|Македоніі]].

Гэтыя апэрацыі ў Рэспубліцы Македонія прадэманстравалі цесную супрацу між Паўночнаатлянтычным зьвязам, [[Эўразьвяз]]ам і [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Першая апэрацыя па барацьбе з тэрарызмам ===
4 кастрычніка 2001 году, пасьля таго, як было вызначана, што [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычныя напады 11 верасьня]] на [[Нью-Ёрк]] і [[Вашынгтон]] ажыцьцявілі з-за мяжы, Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла 8 захадаў у падтрымку [[ЗША]]. Паводле запыту ЗША яна пачала першую ў сваёй гісторыі апэрацыю па барацьбе з [[тэрарызм]]ам «[[Арліная дапамога]]», у рамках якой 7 [[Самалёт далёкага радыёлякацыйнага сачэньня|самалётаў далёкага радыёлякацыйнага сачэньня]] (СДРС) Паўночнаатлянтычнага зьвязу бралі ўдзел у патруляваньні паветранай прасторы ЗША.

Апэрацыя доўжылася зь сярэдзіны кастрычніка 2001 году да сярэдзіны траўня 2002 году. Было прыцягнута 830 сяброў [[экіпаж]]аў з 13 краінаў НАТО, якія зьдзейсьнілі больш за 360 [[самалёта-вылет]]аў. Упершыню ў гісторыі альянсу ягоныя вайсковыя сілы і сродкі скарысталі ў апэрацыі, якая праводзілася ў адпаведнасьці з патрабаваньнямі 5-га артыкула [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Нагляд за Міжземным морам ===
[[Файл:US Navy 061106-N-5055G-041 Almost 300 crew members aboard the guided-missile destroyer USS Ross (DDG 71) returned to homeport at Naval Station Norfolk.jpg|міні|300пкс|[[Эсьмінец]] ВМС ЗША «Рос» вяртаецца ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]] пасьля паўгадавога ўдзелу ў апэрацыі «[[Актыўныя намаганьні]]»]]
У кастрычніку 2001 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы распачала апэрацыю «[[Актыўныя намаганьні]]» пад кіраўніцтвам ОВМС дзеля выяўленьня і стрымліваньня тэрарыстычнай дзейнасьці ў [[Міжземнае мора|Міжземным моры]]. З красавіка 2003 году сілы НАТО сыстэматычна ажыцьцяўлялі высадкі на падазроныя [[судна|судны]] са згоды капітанаў караблёў і краінаў сьцягу ў адпаведнасьці зь міжнародным [[Марское права|марскім правам]]. Апэрацыя апынулася эфэктыўным сродкам аховы стратэгічнага марскога раёну і барацьбы з [[тэрарызм]]ам у [[Адкрытае мора|адкрытым моры]]&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Барацьба зь пірацтвам ля ўзьбярэжжа Самалі ===
З кастрычніка па сьнежань 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы праводзіла апэрацыю «[[Саюзны пастаўнік]]», якая прадугледжвала правядзеньне захадаў барацьбы зь [[пірацтва]]м каля ўзьбярэжжа [[Самалі]]. У адказ на запыт [[Генэральны сакратар ААН|генэральнага сакратара ААН]] [[Пан Гі Мун]]а вайскова-марскія падразьдзяленьні НАТО суправаджалі судны і ажыцьцяўлялі рэйсы для [[Сусьветная харчовая праграма|Сусьветнай харчовай праграмы ААН]] празь небясьпечныя раёны [[Адэнская затока|Адэнскай затокі]]. З сакавіка па жнівень 2009 году Паўночнаатлянтычны зьвяз правёў яшчэ адну апэрацыю па барацьбе зь пірацтвам «[[Саюзны абаронца]]», мэтай якой было ўмацаваньне бясьпекі марскіх гандлёвых маршрутаў і міжнароднай навігацыі ля берагоў [[Абэсамалія|Афрыканскага Рогу]]. Сілы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы выконвалі задачы па назіраньні і забесьпячэньні абароны для стрымліваньня і здушэньня [[пірацтва]] і ўзброенага рабаваньня, што пагражалі марскім шляхам і эканамічным інтарэсам&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

Апэрацыя «[[Акіянскі шчыт]]», якая грунтавалася на досьведзе папярэдніх апэрацыяў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы па барацьбе зь пірацтвам, мела на мэце прыняцьце захадаў барацьбы з [[Самалійскія піраты|марскім пірацтвам ля ўзьбярэжжа Афрыканскага Рогу]]. Паўночнаатлянтычная рада прыняла правядзеньне гэтае апэрацыі 17 жніўня 2009 году. Па запыце краінаў рэгіёну ў рамках апэрацыі таксама прапаноўвалася дапамога ў разьвіцьці ўласных магчымасьцяў барацьбы зь [[пірацтва]]м&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вучэбная місія ў Іраку ===
[[Файл:Armentani and Trujillo.jpg|міні|300пкс|Намесьнік камандуючага Вучэбнай місіі ў Іраку Джаваньні Армэнтані кансультуе вайскоўцаў]]
На [[Стамбульскі саміт НАТО 2004 году|Стамбульскім саміце]] ў чэрвені 2004 году хаўрусьнікі па Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзіліся ўзяць удзел у міжнароднай дзейнасьці, накіраванай на аказаньне дапамогі [[Ірак]]у ў фармаваньні баяздольных дэмакратычных структураў сілаў бясьпекі. Вынікам гэтага стала стварэньне [[Вучэбная місія НАТО ў Іраку|Місіі ў Іраку]]. У рамках місіі ажыцьцяўлялася падрыхтоўка, кансультаваньне і настаўніцтва ірацкіх войскаў. У аказаньні дапамогі ў правядзеньні падрыхтоўкі ў Іраку ці па-за ягонымі межамі ўдзельнічалі усе краіны-сяброўкі НАТО, якія дапамагалі фінансава або бязвыплатна перадавалі тэхніку і абсталяваньне&lt;ref name=&quot;natoint&quot;/&gt;.

=== Аказаньне падтрымкі Афрыканскаму зьвязу ===
Паўночнаатлянтычны альянс аказвае падтрымку [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскаму зьвязу]] ў выкананьні ягоных міратворчых задачаў на [[Афрыка|Афрыканскім кантынэнце]]. З чэрвеня 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы дапамагала Афрыканскаму зьвязу ў рамках ягонай [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Самалі|місіі]] ў [[Самалі]] (МАЗСам) перапраўляць паветрам міратворцаў. Дапамога МАЗСам з боку НАТО супала з падобнай апэрацыяй па аказаньні падтрымкі міратворчай місіі Афрыканскага зьвязу ў [[Судан]]е (МАЗСуд). З чэрвеня 2005 году па сьнежань 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвала транспартаваньне па паветры каля 37 тысячаў [[Вайсковец|вайскоўцаў]] у складзе [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Судане|Місіі ў Судане]], а таксама падрыхтавала звыш 250 прадстаўнікоў МАЗСуд&lt;ref name = &quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Вайна ў Аўганістане ===
{{Асноўны артыкул|Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы}}
[[Файл:QRL Helmand 2.JPG|міні|300пкс|[[Узброеныя сілы Вялікабрытаніі|Брытанскія]] ваяры з групы «Вікінг» падчас апэрацыі «[[Апэрацыя «Іглс саміт»|Іглс саміт]]»]]
Апэрацыя ў Аўганістане была самай значнай з усіх, што да гэтага часу выконваліся Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;. Сфармаваныя ў адпаведнасьці з мандатам ААН у 2001 годзе, [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) дзейнічалі пад кіраўніцтвам НАТО са жніўня 2003 году.

На ўсёй тэрыторыі [[Аўганістан]]у ў складзе МССБ дзейнічалі амаль 130 тысячаў вайскоўцаў з 48 розных краінаў. Іхнай задачай была дапамога цэнтральнаму ўраду Аўганістану ў працы ўмацаваньня законнай улады ва ўсіх абласьцях краіны і ўтварэньне ўмоваў для належнага функцыянаваньня дэмакратычных інстытутаў і [[вяршэнства права]]. Адным з найважнейшых складнікаў гэтай задачы было стварэньне прафэсійных аўганскіх нацыянальных сілаў бясьпекі. Практычна з нуля за пэрыяд з 2003 году колькасьць [[Узброеныя сілы Аўганістану|Узброеных сілаў Аўганістану]] павялічылася амаль да 164 тысячаў вайскоўцаў. Яны пачалі браць на сябе кіраўніцтва большасьцю апэрацыяў.
   
Акрамя правядзеньня апэрацыяў па забесьпячэньні бясьпекі і разьвіцьця аўганскага войска і [[паліцыя|паліцыі]], МССБ таксама беспасярэдне спрыялі разьвіцьцю і аднаўленьню Аўганістану. 28 групаў аднаўленьня правінцыяў былі прыцягнутыя да вызначэньня запатрабаваньняў у аднаўленчых работах і дапамогі гуманітарнай дзейнасьці па ўсёй краіне&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;.

=== Апэрацыя ў Лібіі ===
[[Файл:Palmaria bengasi 1903 0612 b1.jpg|міні|300пкс|Зьнішчаная францускай авіяцыяй вайсковая калёна лібійскага войска каля гораду [[Бэнгазі]]]]
Падвас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|Лібійскай грамадзянскай вайны]] 2011 году паміж палкоўнікам і фактычным кіраўніком краіны [[Муамар Кадафі|Муамарам Кадафі]] і паўсталымі пратэстоўцамі 17 сакавіка 2011 году была прынятая Рэзалюцыя [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]] № 1973, якая заклікала да спыненьня гвалту і ўпаўнаважыла ваенныя дзеяньні з боку кааліцыі для абароны цывільных асобаў, а таксама ўвяла [[эмбарга]] на пастаўкі зброі, замарозіла асабістыя актывы лібійскіх лідэраў і ўвяла забарону на перасоўваньне прадстаўнікоў найвышэйшага кіраўніцтва. Кааліцыя ўключала некалькі сяброў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, якая пачала стварэньне зоны, забароненай для палётаў над [[Лібія]]й, неўзабаве пасьля гэтага. 20 сакавіка 2011 году краіны-сяброўкі НАТО дамовіліся аб захаваньні эмбарга на пастаўкі зброі ў Лібію.

24 сакавіка 2011 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася ўзяць захаваньне беспалётнай зоны пад свой кантроль, у той час як кааліцыю перанакіравалі на камандаваньне наземнымі сіламі&lt;ref&gt;[http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/03/2011324221036894697.html NATO to police Libya no-fly zone]. Al Jazeera&lt;/ref&gt;. 27 сакавіка Паўночнаатлянтычны зьвяз узяў на сябе адказнасьць за рэалізацыю ўсіх аспэктаў Рэзалюцыі № 1973, каб абараніць цывільнае насельніцтва і раёны, якім пагражаў напад з боку рэжыму [[Муамар Кадафі|Муамара Кадафі]]&lt;ref name=&quot;natoint&quot; /&gt;, у гэтым альянс атрымаў дапамогу з боку [[Катар]]у і [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]. У чэрвені, як паведамлялася, падразьдзяленьні толькі васьмі краінаў альянсу ўдзельнічалі ў баявых апэрацыях&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110812030653/http://thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2011%2F6%2F9%2Fworldupdates%2F2011-06-09T025953Z_01_NOOTR_RTRMDNC_0_-575860-1&amp;sec=Worldupdates NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata]. Malaysia Star.&lt;/ref&gt;. Пры гэтым міністар абароны ЗША [[Робэрт Гейтс]] паведаміў, што такія краіны, як [[Польшча]], [[Гішпанія]], [[Нідэрлянды]], [[Турэччына]] і [[Нямеччына]] маглі б зрабіць большы ўнёсак у гэтых апэрыцыях, аднак апошняя апэлявала на тое, што арганізацыя перасягнула свае паўнамоцтвы ў канфлікце ў рамках мандату&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2011/jun/09/world/la-fg-libya-nato-20110609 Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign]. Los Angeles Times&lt;/ref&gt;. У сваім заключным выступе ў Брусэлі 10 чэрвеня Гейтс у далейшым працягваў крытыкаваць краіны-хаўрусьніцы, мяркуючы, што іхныя дзеяньні могуць прывесьці да гібелі НАТО&lt;ref&gt;[http://www.washingtontimes.com/news/2011/jun/10/gates-blasts-nato-questions-future-alliance/?page=all Gates blasts NATO, questions future of alliance]. The Washington Times&lt;/ref&gt;.

Незважаючы на тое, што місія была падоўжаная да верасьня, [[Нарвэгія]] пачала згортваньне сваіх сілаў да 1 жніўня&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110613042117/http://cnsnews.com/news/article/norway-quit-libya-operation-august Norway to quit Libya operation by August]. CNS News&lt;/ref&gt;. Да канца місіі ў кастрычніку 2011 году, пасьля сьмерці палкоўніка Кадафі, самалёты НАТО агулам зрабілі каля 9500 ударных вылетаў супраць войскаў Кадафі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140108155406/http://usatoday30.usatoday.com/news/world/story/2011-10-21/Libya-NATO/50858104/1?csp=34news&amp;utm_source=feedburner&amp;utm_medium=feed&amp;utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29 NATO strategy in Libya may not work elsewhere]. USA Today&lt;/ref&gt;. Пасьля спробы [[Дзяржаўны пераварот|дзяржаўнага перавароту]] ў кастрычніку 2013 году, прэм’ер-міністар Лібіі [[Алі Зэйдан]] запытаў тэхнічную кансультацыю і трэнэраў з НАТО для аказаньня дапамогі ў пытаньнях бягучай бясьпекі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150315044154/http://www.reuters.com/article/2013/10/21/us-libya-nato-idUSBRE99K0GX20131021 NATO to advise Libya on strengthening security forces]. Reuters.&lt;/ref&gt;.

== Месца і роля ў сьвеце ==

=== Трансфармацыя ===
* [[Лёнданскі саміт НАТО 1990 году]]
* [[Рымскі саміт НАТО 1991 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1991 году]]
* [[Рада эўра-атлянтычнага партнэрства]]
* [[Партнэрства дзеля міру|Праграма «Партнэрства дзеля міру»]]
* [[Вашынгтонскі саміт НАТО 1999 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1999 году]]

=== Узаемадзеяньне зь іншымі арганізацыямі ===
* [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]]
* [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]
* [[Эўрапейскі Зьвяз]]
* [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]]
* [[Рада Эўропы]]

== Сябры ==
[[Файл:NATO members (blue).svg|240пкс|міні|Краіны Паўночнаатлянтычнага альянсу]]

; Краіны-заснавальніцы (4 красавіка 1949 г.):
* [[Бэльгія]]
* [[Канада]]
* [[Данія]]
* [[Францыя]] (да 2009 году ўдзельнічала толькі ў палітычнай структуры арганізацыі)
* [[Ісьляндыя]]
* [[Італія]]
* [[Люксэмбург]]
* [[Нідэрлянды]]
* [[Нарвэгія]]
* [[Партугалія]]
* [[Вялікабрытанія]]
* [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]

Далучыліся пазьней:
* [[Грэцыя]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Турэччына]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Нямеччына]] (9 траўня 1955 г. — [[Заходняя Нямеччына]]; у 1957-м да яе далучыўся [[Заарлянд]]; і 3 кастрычніка 1990 г. — землі былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]])
* [[Гішпанія]] (30 траўня 1982 г.)

Былыя краіны [[Варшаўская дамова|Варшаўскай дамовы]], што далучыліся пасьля заканчэньня «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]»:

'''12 сакавіка 1999 г.:'''
* [[Вугоршчына]]
* [[Польшча]]
* [[Чэхія]]

'''29 сакавіка 2004 г.:'''
* [[Баўгарыя]]
* [[Латвія]]
* [[Летува]]
* [[Румынія]]
* [[Славаччына]]
* [[Славенія]]
* [[Эстонія]]

'''1 красавіка 2009 г.'''
* [[Альбанія]]
* [[Харватыя]]

'''5 чэрвеня 2017 г.'''
* [[Чарнагорыя]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чарнагорыя афіцыйна ўступіла ў НАТА|спасылка=https://blr.belta.by/world/view/charnagoryja-afitsyjna-ustupila-u-nata-58911-2017/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=6 чэрвеня 2017|копія=https://zviazda.by/be/news/20170606/1496734489-charnagoryya-aficyyna-ustupila-u-nata|дата копіі=6 чэрвеня 2017|дата доступу=10 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;

'''27 сакавіка 2020 г.'''
* [[Паўночная Македонія]]

=== Пашырэньне ===
Для пашырэньня складу Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы распрацаваны адмысловы мэханізм, паводле якога краіны-кандыдаткі маюць штогод рабіць справаздачу аб прагрэсе, дасягнутым у наступных кірунках:
* '''Палітыка і эканоміка''': краіны маюць дэманстраваць імкненьне вырашаць міжнародныя, міжэтнічныя і тэрытарыяльныя канфлікты мірнымі сродкамі, з увагай да законнасьці і [[Правы чалавека|правоў чалавека]].
* '''Абарона і войска''': краіна мае быць здольнай рабіць адпаведны ўнёсак у забесьпячэньне [[Супольная бясьпека|калектыўнай бясьпекі]] і ўдзельнічаць у апэрацыях альянсу.
* '''Рэсурсы''': войска краіны-кандыдаткі мае адпаведным чынам забясьпечвацца матэрыяльна.
* '''[[Бясьпека]]''': забесьпячэньне [[Інфармацыйная бясьпека|інфармацыйнай бясьпекі]] краіны-кандыдаткі.
* '''[[Заканадаўства]]''': забесьпячэньне сумяшчальнасьці нацыянальнага заканадаўства і сяброўства ў НАТО.

Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвае кандыдатам адпаведную тэхнічную дапамогу ў выкананьні крытэраў сяброўства&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20040514213943/http://www.nato.int/issues/map/index.html&lt;/ref&gt;.

У 2022 годзе дзяржавамі-кандыдаткамі былі Фінляндыяі і Швэцыя, чые ўрады падпісалі Пратаколы аб далучэньні 5 ліпеня 2022 году.

Актыўна вядуцца перамовы і дэ-факта прынятае прынцыповае рашэньне аб будучым прыняцьці ў склад арганізацыі [[Грузія|Грузіі]] (пасьля вырашэньня тэрытарыяльных канфліктаў) і [[Украіна|Ўкраіны]] (пасьля дасягненьня ўнутрыпалітычнага кансэнсусу што да далучэньня). У 2010 годзе Ўкраіна заявіла пра свой пазаблёкавы статус, але 19 лістапада 2014 Расея запатрабавала ад Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы гарантыяў недалучэньня Ўкраіны да НАТО. Кіраўнік інфармацыйнага бюро НАТО ў Маскве Робэрт Пшэль адзначыў патрабаваньне як недарэчнае, зацеміўшы, што Ўкраіна ня ёсьць краінай-кандыдаткай на ўступленьне ў НАТО, а Расея, якая ня ёсьць сяброўкай НАТО, ня можа прымаць падобныя рашэньні. Супярэчнай міжнароднай дамовам заяву Расеі назвала прадстаўніца генэральнага сакратара НАТО Оана Лунгэску, на думку якой НАТО паважае [[сувэрэнітэт]] Украіны і рашэньні аб пашырэньні арганізацыі прымаюцца толькі сябрамі арганізацыі. Таксама Оана Лунгэску адзначыла сярод галоўных посьпехаў арганізацыі яе гатоўнасьць да прыняцьця новых сяброў&lt;ref&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТО зьдзіўленая заявай прэсавага сакратара Пуціна|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/article/26700031.html|аўтар выданьня=|выданьне=Радыё Свабода|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

== Супраца зь іншымі краінамі ==
[[Файл:NATO partnerships.svg|240пкс|міні|Краіны-партнэры Паўночнаатлянтычнага альянсу:&lt;br /&gt;
{{легенда|#004990|Краіны, якія ўваходзяць у Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы}}
{{легенда|#8c9618|Краіны, што прынялі праграму «Партнэрства дзеля міру»}}
{{легенда|#944918|Краіны, што прынялі праграму «Міжземнаморскі дыялёг»}}
]]

=== Эўраатлянтычная супраца ===
Для пашырэньня супрацы між краінамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і 20 краінамі-партнэркамі былі распрацаваныя 2 праграмы.
* Праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» была распрацаваная ў 1994 годзе і грунтуецца на індывідуальных двухбаковых адносінах між краінай-партнэркай і Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы: кожная краіна можа абраць ступеню свайго ўдзелу&lt;ref&gt;http://www.nato.int/issues/pfp/index.html http://www.nato.int/pfp/sig-date.html{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.
* Праграма «[[Рада Эўраатлянтычнага партнэрства]]» была прынятая 29 траўня 1997 году і ёсьць форумам для рэгулярнай каардынацыі, кансультацыяў і дыялёгу між усімі 46 яе ўдзельнікамі.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20100508205230/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm&lt;/ref&gt;

Краіны-партнэркі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы:

{|
|- valign=top
|
:* [[Азэрбайджан]]
:* [[Армэнія]]
:* [[Аўстрыя]]
:* [[Беларусь]]
:* [[Босьнія і Герцагавіна]]
:* [[Грузія]]
:* [[Ірляндыя]]
:* [[Казахстан]]
:* [[Кыргыстан]]
|
:* [[Малдова]]
:* [[Расея]]
:* [[Сэрбія]]
:* [[Таджыкістан]]
:* [[Туркмэністан]]
:* [[Узбэкістан]]
:* [[Украіна]]
:* [[Фінляндыя]]
:* [[Швайцарыя]]
:* [[Швэцыя]]
|}

* [[Мальта]] была далучылася да «Партнэрства дзеля міру» ў 1994 годзе, але пакінула праграму ў 1996 годзе.
* [[Кіпр]] ня стаў удзельнікам «Партнэрства дзеля міру» праз супрацьстаяньне [[Турэччына|Турэччыны]] ў пытаньні [[Паўночны Кіпр|Паўночнага Кіпру]].
* [[Босьнія і Герцагавіна]] і [[Сэрбія]] далучыліся да праграмы «Партнэрства дзеля міру» 14 сьнежня 2006 году пасьля правядзеньня рэформаў у вайсковай і палітчынай галінах.

=== Міжземнаморскі дыялёг ===
Міжземнаморскі дыялёг — гэта прынятая ў 1994 году праграма супрацы між Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы і 7-ю краінамі Міжземнамор’я:&lt;ref&gt;http://www.nato.int/med-dial/home.htm&lt;/ref&gt;
* [[Альжыр]]
* [[Эгіпет]]
* [[Ізраіль]]
* [[Ярданія]]
* [[Маўрытанія]]
* [[Марока]]
* [[Туніс]]

== Структура ==

=== Палітычная структура ===
Сыстэма прыняцьця рашэньняў і структура кіраваньня Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы вызначаная ў Паўночнаатлянтычнай дамове. Кожная краіна-ўдзельніца мае сваю дэлегацыю ў штаб-кватэры альянсу ў [[Брусэль|Брусэлі]], [[Бэльгія]]. Дэлегацыя ўзначальваецца пастаянным прадстаўніком у статусе [[амбасадар]]а.

Разам пастаянныя прадстаўнікі краінаў складаюць Паўночнаатлянтычную раду — орган, які зьбіраецца прынамсі аднойчы на тыдзень і прымае рашэньні датычна асноўнай дзейнасьці і функцыянаваньня НАТО. Час ад часу Рада зьбіраецца з удзелам міністраў замежных справаў, абароны і [[Прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністраў]] для прыняцьця найбольш важных стратэгічных рашэньняў.

Старшыня на паседжаньнях Паўночнаатлянтычнай рады — генэральны сакратар НАТО. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Рашэньні не прымаюцца галасаваньнем ці большасьцю, усе краіны прадстаўленыя ў аднолькавай ступені.

Другі паводле значнасьці сябра дэлегацыі ад краіны — вайсковы прадстаўнік у рангу старэйшага афіцэру нацыянальнага войска. Вайсковыя прадстаўнікі ўтвараюць Вайсковы камітэт, які адказвае за падрыхтоўку прапановаў і рэкамэндацыяў палітычнаму кіраўніцтву Альянсу адносна захадаў забесьпячэньня агульнай абароны. Вайсковы камітэт ажыцьцяўляе кансультацыі стратэгічнага камандаваньня НАТО. Як і Паўночнаатлянтычная рада, Вайсковы камітэт пэрыядычна сустракаецца на больш высокім узроўні, з удзелам кіраўнікоў генэральных штабоў краінаў-удзельніцаў Альянсу.

Таксама функцыянуе [[Парлямэнцкая асамблея НАТО]], якая складаецца з прадстаўнікоў парлямэнтаў краінаў-удзельніцаў.

=== Вайсковая структура ===
[[Файл:Nato awacs.jpg|міні|240пкс|Паветраныя вучэньні 2003 году]]
Вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы кіруюцца 2-ма стратэгічнымі камандзірамі, адказнымі перад Вайсковым камітэтам за агульнае кіраваньне вайсковымі аспэктамі ў галіне сваёй кампэтэнцыі.

Да 2003 году стратэгічныя камандзіры дзяліліся паводле геаграфічных рэгіёнаў ([[Эўропа]] і [[Амэрыка]]), аднак цяпер падзел ідзе паводле галінаў дзейнасьці: Камандаваньне трансфармацыямі (трансфармацыя і падрыхтоўка войскаў) і Камандаваньне апэрацыямі (вайсковыя апэрацыі НАТО).

=== Асобы на чале арганізацыі ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Генэральныя сакратары''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;&gt;http://www.nato.int/cv/secgen.htm&lt;/ref&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 1
| [[Генэрал]] [[Гастынгс Даянэл Ісмай]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 4 красавіка 1952 — 16 траўня 1957
|-
| 2
| [[Поль-Анры Спаак]]
| [[Бэльгія]]
| 16 траўня 1957 — 21 красавіка 1961
|-
| 3
| [[Дырк Стрыкер]]
| [[Нідэрлянды]]
| 21 красавіка 1961 — 1 жніўня 1964
|-
| 4
| [[Мануілё Брозіё]]
| [[Італія]]
| 1 жніўня 1964 — 1 кастрычніка 1971
|-
| 5
| [[Ёзэф Люнс]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 кастрычніка 1971 — 25 чэрвеня 1984
|-
| 6
| [[Пітэр Карынгтан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 25 чэрвеня 1984 — 1 ліпеня 1988
|-
| 7
| [[Манфрэд Вёрнэр]]
| [[Нямеччына]]
| 1 ліпеня 1988 — 13 жніўня 1994
|-
| 8
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 13 жніўня 1994 — 17 кастрычніка 1994''
|-
| 9
| [[Вілі Клес]]
| [[Бэльгія]]
| 17 кастрычніка 1994 — 20 кастрычніка 1995
|-
| 10
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 20 кастрычніка 1995 — 5 сьнежня 1995''
|-
| 11
| [[Хавіер Саляна]]
| [[Гішпанія]]
| 5 сьнежня 1995 — 6 кастрычніка 1999
|-
| 12
| [[Джордж Робэртсан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 14 кастрычніка 1999 — 1 студзеня 2004
|-
| 13
| [[Яап дэ Гоп Схефэр]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 студзеня 2004 — 1 жніўня 2009
|-
| 14
| [[Андэрс Фог Расмусэн]]
| [[Данія]]
| 1 жніўня 2009 — 27 верасьня 2014
|-
| 15
| [[Енс Стольтэнбэрг]]
| [[Нарвэгія]]
| з 27 верасьня 2014
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Намесьнік генэральнага сакратара''' &lt;ref name=&quot;secgen&quot;/&gt;
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 12
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 1994—2001
|-
| 13
| [[Алясандра Мінута Рыца]]
| [[Італія]]
| 2001—2007
|-
| 14
| [[Кляўдыё Бізаньера]]
| [[Італія]]
| 2007—2012
|-
| 15
| [[Аляксандар Вэршбаў]]
| [[ЗША]]
| 2012—2016
|-
| 15
| [[Роза Гётэмюлер]]
| ЗША
| з 2016 году
|}

== Беларусь ==
Удзельнікамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ёсьць палова суседзяў Беларусі — [[Польшча]], [[Летува]], [[Латвія]].

Беларусь удзельнічае ў Радзе эўраатлянтычнага партнэрства з 1992 году (да 1997 — [[Рада Паўночнаатлянтычнай супрацы]]), у праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» — з 1995. Удзел у захадах Навуковай праграмы НАТО беларускія навукоўцы бяруць з 1993 году. Пастаяннае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь пры НАТО адкрыта ў 1998 годзе. На беларускіх вайсковых вучэньнях рэгулярна адпрацоўваецца сцэнар адбіцьця атакі з Захаду.

Супраца Беларусі і НАТО вядзецца па наступных асноўных кірунках: адпрацоўка ўзаемадзеяньня пры ліквідацыі надзвычайных сытуацыяў, кіраваньне крызіснымі сытуацыямі, моўная падрыхтоўка [[афіцэр]]аў, вайсковая адукацыя, дэмакратычны кантроль над [[Узброеныя сілы|узброенымі сіламі]], плянаваньне і правядзеньне апэрацыяў па падтрыманьні міру, вайсковая [[геаграфія]], гуманітарнае разьмінаваньне, захады палітычнага і вайсковага характару, скіраваныя супраць распаўсюджаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай]], бактэрыялягічнай і хімічнай зброі, плянаваньне, арганізацыя і кіраваньне нацыянальнымі праграмамі ў галіне абарончых дасьледаваньняў і тэхналёгія, [[стралковая зброя]] і лёгкія ўзбраеньні.

Вясной 1999 году Беларусь асудзіла агрэсію супраць [[Югаславія|Югаславіі]] і часова прыпыніла адносіны з Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай даомвы. Пазьней яны былі адноўленыя ў поўным аб’ёме. Восеньню 2001 году Беларусь аказала практычную дапамогу НАТО пры падрыхтоўцы міжнароднай антытэрарыстычнай вайсковай апэрацыі ў [[Аўганістан]]е.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* НАТО: проблемы трансформации и расширения / А. А. Розанов. — Менск: Завигар, 1996. — {{ISBN|985-6187-03-6}}
* Мир после Косово = The World After Kosovo Crisis : Реф. сб. / РАН. Ин-т науч. информации по общественным наукам; Ред.-сост. О. А. Жирнов; Отв. ред. Т. Г. Пархалина. — М., 2001. — ISSN 0235-5620

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.nato.int/ Афіцыйная старонка]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110809195611/http://www.naviny.by/rubrics/politic/2004/07/22/ic_news_112_251019/ Лукашенко: Беларусь не ищет и не будет искать конфронтации с НАТО]
* [https://web.archive.org/web/20080422212414/http://www.pravda.com.ua/news_print/2006/5/29/42202.htm Вступ до НАТО: 20 проти 6 на користь України] // Українська правда, 29.05.2006

{{NATO}}
{{Халодная вайна}}
{{Абраны артыкул}}
{{Вайна з тэрарызмам}}

[[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы| ]]
[[Катэгорыя:Красавік 1949 году]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1949 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>52aw5b70xjp4o3vhrzxuj9puxfo3izu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nokia 2680 slide</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45677</id>
    <revision>
      <id>2329737</id>
      <parentid>2180206</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:12:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alex Neman</username>
        <id>13317</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4659" xml:space="preserve">{{Мабільны тэлефон
| Назва = Nokia 2680 slide
| Фота = [[Файл:Nokia 2680.png|200px]]
| Вытворца = [[Nokia]]
| Дыяпазоны частасьцяў = [[GSM 900]], [[GSM 1800]]
| Тып корпусу = слайдэр
| Канструкцыя = джойсьцік
| Антэна = убудаваная
| Вага = 97.2 г
| Памер = 99.02x47.07x14.82 мм, 61.7 см³
| Фотакамэра = 0.3 Мп
| Інтэрфэйсы = [[Bluetooth]] (2.0+EDR) 
}}

'''Nokia 2680 slide''' — двухдыяпазонны [[мабільны тэлефон]] фірмы [[Nokia]].

&lt;br clear=&quot;all&quot; /&gt;

== Тэхнічныя характарыстыкі ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ '''Тэхнічныя характарыстыкі Nokia 2680 slide'''
|-
! colspan=2 |Агульныя характарыстыкі
|-
| class=shadow | Дата выхаду на рынак||2008 г. (3-і квартал)
|-
| class=shadow | Дыяпазоны частасьцяў||[[GSM 900]], [[GSM 1800]]
|-
| class=shadow | [[SAR]] ||няма дадзеных
|-
! colspan=2 |Памеры й вага
|-
| class=shadow | Вага||97.2 г
|-
| class=shadow | Памер||99.02x47.07x14.82 мм
|-
| class=shadow | Аб’ём||61.7 см³
|-
! colspan=2 |Канструкцыя
|-
| class=shadow | Тып корпусу||слайдэр
|-
| class=shadow | Канструкцыя||джойсьцік
|-
| class=shadow | Антэна||убудаваная
|-
| class=shadow | Зьменнныя панэлі||не
|-
| class=shadow | Варыянты колеру корпусу||Slate Gray, Night Blue, Orange, Violet
|-
| class=shadow | Матэрыял корпусу||плястык
|-
! colspan=2 |Званкі
|-
| class=shadow | Тып мэлёдыяў||поліфанічныя, MP3-мэлёдыі
|-
| class=shadow | Вібразванок||ёсьць
|-
! colspan=2 |Сувязь
|-
| class=shadow | Інтэрфэйсы||[[Bluetooth]] (2.0+EDR)
|-
| class=shadow | Доступ у інтэрнэт||[[WAP 2.0]], [[GPRS]] class 10 (4down + 2up, 5max), [[EDGE]], [[E-mail кліент]]
|-
! colspan=2 |Паведамленьні
|-
| class=shadow | Дадатковыя функцыі SMS||увод тэксту са слоўнікам ([[T9]] Text Input®), шаблёны паведамленьняў, адпраўка SMS некалькім адрасатам
|-
| class=shadow | [[MMS]]||ёсьць
|-
! colspan=2 |Іншыя функцыі
|-
| class=shadow | Гучная сувязь (убудаваны дынамік)||ёсьць
|-
| class=shadow | Аўтадазвон||ёсьць
|-
| class=shadow | Гукавая індыкацыя часу гутаркі||ёсьць
|-
! colspan=2 |Экран
|-
| class=shadow | Тып экрана||каляровы TFT экран, 65 тыс. колераў
|-
| class=shadow | Памер экрана||128x160 пікс.
|-
| class=shadow | Індыкацыя||кошты гутаркі, часу гутаркі
|-
! colspan=2 |Мультымэдыйныя магчымасьці
|-
| class=shadow | Убудаваная фотакамэра||640x480 (0.3 млн пікс.)
|-
| class=shadow | Запіс відэаролікаў||128x96, 7 кадраў за сэкунду
|-
| class=shadow | Аўдыё||MP3-прайгравальнік
|-
| class=shadow | Дыктафон||ёсьць
|-
| class=shadow | Гульні||ёсьць
|-
| class=shadow | Java-прыкладаньні||ёсьць (MIDP 2.1)
|-
| class=shadow | Аб’ём убудаванай памяці||1 Мб
|-
| class=shadow | Тып карты памяці||не
|-
! colspan=2 |Акумулятар
|-
| class=shadow | Тып акумулятара||Li-Ion (BL-4S)
|-
| class=shadow | Ёмістасьць акумулятара||860 [[Ампэр-гадзіна|мАг]]
|-
| class=shadow | Час гутаркі||3:21 г:хвіл
|-
| class=shadow | Час чаканьня||400 [[Гадзіна|г]]
|-
! colspan=2 |Запісная кніжка і арганайзэр
|-
| class=shadow | Запісная кніжка ў апараце||ёсьць
|-
| class=shadow | Пошук па кніжцы||ёсьць
|-
| class=shadow | Прамы (flash) набор||8 нумароў
|-
| class=shadow | Арганайзэр||будзільнік, калькулятар, плянавальнік задач
|}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080914033755/http://catalog.onliner.by/nokia/2680slide/ Апісаньне на сайце onliner.by]{{ref-ru}}

{{тэлефоны Nokia}}

{{накід}}

[[Катэгорыя:Мабільныя тэлефоны Nokia]]</text>
      <sha1>hb1jfubabgbb99jsvst20piw5ryfwft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Багрымавічы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52876</id>
    <revision>
      <id>2329642</id>
      <parentid>2329619</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T13:11:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10021" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць маглі яе не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло зьяўлялася цэнтрам аднайменнай нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да Багрынаўскай належала і сяло Капатковічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна аж да Прыцяці адзначаныя багатыя рыбныя ловы на Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. 

У верасьні 1655 году цалкам зьнішчана разам зь людзьмі атрадам маскоўскіх войскаў на чале з князем Валконскім. Дагэтуль у памяці мясцовых жыхароў захаваліся асобныя дэталі: дзяцей душылі драўлянымі лавамі, а зь ліку жыхароў, якія ў той момант знаходзіліся ў сяле, у жывых засталося двое (па іншай вэрсіі: толькі адзін чалавек).

У наступныя гады было адбудавана зноўку, але такой велічыні як у сярэдзіне XVII стагодзьдзя ўжо ніколі не дасягнула. У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>6vlfrxuq8yavmx5zuh8gicz6pcj4ce7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329654</id>
      <parentid>2329642</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T13:53:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10024" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць маглі яе не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. 

У верасьні 1655 году цалкам зьнішчана разам зь людзьмі атрадам маскоўскіх войскаў на чале з князем Валконскім. Дагэтуль у памяці мясцовых жыхароў захаваліся асобныя дэталі: дзяцей душылі драўлянымі лавамі, а зь ліку жыхароў, якія ў той момант знаходзіліся ў сяле, у жывых засталося двое (па іншай вэрсіі: толькі адзін чалавек).

У наступныя гады было адбудавана зноўку, але такой велічыні як у сярэдзіне XVII стагодзьдзя ўжо ніколі не дасягнула. У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>f0anb67z1fbubtfttapllbrrv87djv5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329682</id>
      <parentid>2329654</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:04:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9632" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць маглі яе не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. 

У верасьні 1655 году цалкам зьнішчана разам зь людзьмі атрадам маскоўскіх войскаў на чале з князем Валконскім. 

У наступныя гады было адбудавана зноўку, але такой велічыні як у сярэдзіне XVII стагодзьдзя ўжо ніколі не дасягнула. У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>n4epun45gjdrv77c6a8jcymptyh2c8m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329739</id>
      <parentid>2329682</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T05:43:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9220" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць маглі яе не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. 

У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>p25go71itestl5v8izbl7d1a5bvkhvg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329745</id>
      <parentid>2329739</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:23:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10689" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць маглі яе не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]].

У XVII — XVIII стст. існавала асобнае Багрымавіцкае староства, вылучанае з Мазырскага&lt;ref&gt;Насевіч, Вячаслаў. Мазырскае стараства. // Вялікае Княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: К — Я. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2006. С. 259—260&lt;/ref&gt;. Недзе ад 1738 году{{заўвага|На 1742 г. гэта вядома дакладна.}}, паводле кансэнсу караля Аўгуста ІІІ, староства трымаў пан [[Рафал Алаіз Аскерка]]. У 1760 годзе тую каралеўшчыну пераняў яго сын [[Антоні Яўхім Аскерка|Антоні Яўхім]]&lt;ref&gt;Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 203, 205, 206, 211&lt;/ref&gt;. На 1789 год у складзе Багрымаўскага староства паноў Аскеркаў названыя вёскі Багрымавічы, Рог, Хусна, Каленкавічы, Гулевічы, Буда і Бабровічы&lt;ref&gt;[https://mozyrxxvek.blogspot.com/2019/02/1789.html Спіс паселішчаў Мазырскага павета на на 1789 год. Inwentarz pow. mozyrskiego 1789]&lt;/ref&gt;.  

У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>ahrlgsaownrqj5yb1gfdglyfryqkjyz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329746</id>
      <parentid>2329745</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:35:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10744" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць маглі яе не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў, тым больш зваротаў даньнікаў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]].

У XVII — XVIII стст. існавала асобнае Багрымавіцкае староства, вылучанае з Мазырскага&lt;ref&gt;Насевіч, Вячаслаў. Мазырскае стараства. // Вялікае Княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: К — Я. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2006. С. 259—260&lt;/ref&gt;. Недзе ад 1738 году{{заўвага|На 1742 г. гэта вядома дакладна.}}, паводле кансэнсу караля Аўгуста ІІІ, староства трымаў пан [[Рафал Алаіз Аскерка]]. У 1760 годзе тую каралеўшчыну пераняў яго сын [[Антоні Яўхім Аскерка|Антоні Яўхім]]&lt;ref&gt;Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 203, 205, 206, 211&lt;/ref&gt;. На 1789 год у складзе Багрымаўскага староства паноў Аскеркаў названыя вёскі Багрымавічы, Рог, Хусна, Каленкавічы, Гулевічы, Буда і Бабровічы&lt;ref&gt;[https://mozyrxxvek.blogspot.com/2019/02/1789.html Спіс паселішчаў Мазырскага павета на на 1789 год. Inwentarz pow. mozyrskiego 1789]&lt;/ref&gt;.  

У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>imm97207fcuyvbyt1t8j05d2f9bbwqv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329748</id>
      <parentid>2329746</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:36:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10744" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць яе маглі не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў, тым больш зваротаў даньнікаў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]].

У XVII — XVIII стст. існавала асобнае Багрымавіцкае староства, вылучанае з Мазырскага&lt;ref&gt;Насевіч, Вячаслаў. Мазырскае стараства. // Вялікае Княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: К — Я. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2006. С. 259—260&lt;/ref&gt;. Недзе ад 1738 году{{заўвага|На 1742 г. гэта вядома дакладна.}}, паводле кансэнсу караля Аўгуста ІІІ, староства трымаў пан [[Рафал Алаіз Аскерка]]. У 1760 годзе тую каралеўшчыну пераняў яго сын [[Антоні Яўхім Аскерка|Антоні Яўхім]]&lt;ref&gt;Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 203, 205, 206, 211&lt;/ref&gt;. На 1789 год у складзе Багрымаўскага староства паноў Аскеркаў названыя вёскі Багрымавічы, Рог, Хусна, Каленкавічы, Гулевічы, Буда і Бабровічы&lt;ref&gt;[https://mozyrxxvek.blogspot.com/2019/02/1789.html Спіс паселішчаў Мазырскага павета на на 1789 год. Inwentarz pow. mozyrskiego 1789]&lt;/ref&gt;.  

У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>e2w9wlscibqze9nfep0hec3n5jfoqg4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329753</id>
      <parentid>2329748</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T11:46:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10741" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Багрымавічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Багрымавічаў
|Назва па-расейску                 = Багримовичи
|Трансьлітараваная назва           = 
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = каля 1432 году
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Багрынавічы
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскі]]
|Сельсавет                         = [[Пціцкі сельсавет|Пціцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 130
|Год падліку колькасьці            = 2004
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247910
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 9
 |Шырата сэкундаў                  = 
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьверху
|Водступ подпісу на мапе           = 2.5
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Багры́мавічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Багрымавічы ўваходзяць у склад [[Пціцкі сельсавет|Пціцкага сельсавету]]. Знаходзіцца ля правага берага ракі [[Пціч]], у 1 км ад месца яе ўпадзеньня ў [[Прыпяць]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Павіннасці сяла Багрынавічы ў 1552 годзе.png|значак|зьлева|Павіннасьці сяла Багрынавічы Бчыцкай воласьці ў 1552 годзе.]]

Вядома, што жыхары сяла Багрынавічы мелі грамату на карыстаньне грунтам Піліпаўшчына яшчэ ад вялікага князя Сьвідрыгайлы і атрымаць яе маглі не пазьней 1432 года, пасьля чаго манарх заняўся войнамі і было не да разгляду гаспадарчых пытаньняў, тым больш зваротаў даньнікаў. У апісаньні Мазырскага замку 1552 года сказана, што сяло дало назву нядзелі{{заўвага|Нядзелі ці чэргі (у складзе кожнай адно вялікае альбо некалькі меншых паселішчаў), на якія падзяляліся воласьці, як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці&lt;ref&gt;Клепатский П. Г. Очерки по истории Киевской земли / П.Г. Клепатский — Т. 1: Литовский период. — Одесса, 1912. С. 185, 189—190&lt;/ref&gt;. Да гэтай адзінкі належала і сяло Капатковічы, большае за самыя Багрынавічы.}} і належала да Бчыцкай воласьці. На той час у Багрынавічах налічвалася 12 гаспадарак&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (Архив ЮЗР). Ч. VII. T. I. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 639&lt;/ref&gt;. У рэвізіі ад 8 кастрычніка 1560 году каралеўскія камісары паны Рыгор Валовіч і Мікалай Нарушэвіч вызначылі мяжу сяла Бахрынавічы (Bachrynowicze) воласьці Пчыцкай (Pczycka) замку ЯКМ Мазырскага. Шырыня таго грунту ўздоўж склала дзьве мілі, а ўпоперак — паўтары мілі. Асобна адзначаныя багатыя рыбныя ловы на рэках Прыпяці, Пцічы і азёрах, гоны бабровыя на Пцічы аж да Прыпяці.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 490—491&lt;/ref&gt;. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Багрымавічы — у складзе [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасьля падпісаньня акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ўлетку 1569 года — у тым жа павеце [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]].

У XVII — XVIII стст. існавала асобнае Багрымавіцкае староства, вылучанае з Мазырскага&lt;ref&gt;Насевіч, Вячаслаў. Мазырскае стараства. // Вялікае Княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: К — Я. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2006. С. 259—260&lt;/ref&gt;. Недзе ад 1738 году{{заўвага|На 1742 г. гэта вядома дакладна.}}, паводле кансэнсу караля Аўгуста ІІІ, староства трымаў пан [[Рафал Алаіз Аскерка]]. У 1760 годзе тую каралеўшчыну пераняў яго сын [[Антоні Яўхім Аскерка|Антоні Яўхім]]&lt;ref&gt;Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 203, 205, 206, 211&lt;/ref&gt;. На 1789 год у складзе Багрымаўскага староства паноў Аскеркаў названыя вёскі Багрымавічы, Рог, Хусна, Каленкавічы, Гулевічы, Буда і Бабровічы&lt;ref&gt;[https://mozyrxxvek.blogspot.com/2019/02/1789.html Сьпіс паселішчаў Мазырскага павету на 1789 год. Inwentarz pow. mozyrskiego 1789]&lt;/ref&gt;.  

У 1795 годзе — 19 двароў, 154 жыхары.

Цяжкі бой адбыўся ў вёсцы 14 студзеня 1944 году, пры няўдалай спробе савецкіх войскаў замацавацца на правым беразе [[Пціч]]ы. Пасьля дня лютых баёў савецкія часткі адступілі на левы бераг, значная частка мясцовых жыхароў сышла разам зь імі. У ноч на 23 лютага была яшчэ адна няўдалая спроба штурму вёскі. Канчаткова вызвалена бяз бою ў ліпені 1944 году. Усяго за гады войны нямецкія акупанты забілі 58 жыхароў, 45 вяскоўцаў загінула на фронце. У баях за вёску і ў навакольлях загінуў 81 ваяр. У вёсцы знаходзіцца братэрскі дол савецкіх салдатаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130728120129/http://old.bankzakonov.com/d2008/time28/lav28654/page14.htm Пастанова Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь ад 28 сьнежня 2004 году №32]&lt;/ref&gt;

Па дадзеных перапісу 1959 году ў вёсцы пражывала 720 жыхароў. Пасьля спыненьня сплаву лесу па рацэ [[Пціч]] на мяжы 1960—1970 гадоў і закрыцьця сплаўнога ўчастка паступова прыйшла ў запусьценьне. У 2004 годзе ў вёсцы пражывалі 130 жыхароў.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Пціцкі сельсавет}}
{{Петрыкаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Пціцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Петрыкаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XV стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>mt3jgdubxwtk1o2ib2fsgylljq156ck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лячы (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82206</id>
    <revision>
      <id>2329694</id>
      <parentid>2235377</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:02:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1416" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Лячы
|Лягатып          =
|ПоўнаяНазва      = Klubi Futbollistik Laçi
|Заснаваны        = 1960
|Горад            = [[Лячы]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Лячы (стадыён)|Лячы]]
|Умяшчальнасьць   = 4500
|Прэзыдэнт        =
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 2 месца
|Сайт             = http://kflaci.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Лячы'''» ({{мова-sq|Laçi}}) — альбанскі футбольны клюб з [[Лячы|аднайменнага гораду]]. Заснаваны ў 1960 годзе. 2-разовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (2013, 2015) і ўладальнік [[Супэркубак Альбаніі па футболе|Супэркубка Альбаніі]] (2015).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://kflaci.com/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Лячы]]</text>
      <sha1>4mclirk4ne79j5z1uwglmxhb8vea1wi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы/Сьпіс істотных артыкулаў паводле памеру</title>
    <ns>4</ns>
    <id>91685</id>
    <revision>
      <id>2329747</id>
      <parentid>2329131</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T08:36:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DymitrBot</username>
        <id>56484</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>робат: абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102304" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{/Уступ|25.07.2022 08:35 UTC|38.38|38.40|+0.02 }}&lt;/noinclude&gt;
# [[Мэркурый]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28 сымб. → &lt;/span&gt;39 сымб.)
# [[Плаваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;570 сымб. → &lt;/span&gt;798 сымб.)
# [[Гандаль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;1673 сымб. → &lt;/span&gt;2342 сымб.)
# [[Кругазварот вады]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;1777 сымб. → &lt;/span&gt;2488 сымб.)
# [[Ліпіды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2506 сымб. → &lt;/span&gt;3508 сымб.)
# [[Плязма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2516 сымб. → &lt;/span&gt;3522 сымб.)
# [[Вадкасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2544 сымб. → &lt;/span&gt;3562 сымб.)
# [[Політэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2563 сымб. → &lt;/span&gt;3588 сымб.)
# [[Дыялектыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2564 сымб. → &lt;/span&gt;3590 сымб.)
# [[Дыхальная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2569 сымб. → &lt;/span&gt;3597 сымб.)
# [[Электрычны ток]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2579 сымб. → &lt;/span&gt;3611 сымб.)
# [[Жыцьцё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2584 сымб. → &lt;/span&gt;3618 сымб.)
# [[Пераклад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2588 сымб. → &lt;/span&gt;3623 сымб.)
# [[Любоў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2591 сымб. → &lt;/span&gt;3627 сымб.)
# [[Гармоны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2601 сымб. → &lt;/span&gt;3641 сымб.)
# [[Кансэрватызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2613 сымб. → &lt;/span&gt;3658 сымб.)
# [[Прамысловая вытворчасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2614 сымб. → &lt;/span&gt;3660 сымб.)
# [[Рухавік унутранага згараньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2617 сымб. → &lt;/span&gt;3664 сымб.)
# [[Вецер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2622 сымб. → &lt;/span&gt;3671 сымб.)
# [[Соль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2633 сымб. → &lt;/span&gt;3686 сымб.)
# [[Хуткасьць сьвятла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2646 сымб. → &lt;/span&gt;3704 сымб.)
# [[Вугляводы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2651 сымб. → &lt;/span&gt;3711 сымб.)
# [[Застуда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2661 сымб. → &lt;/span&gt;3725 сымб.)
# [[Хвароба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2661 сымб. → &lt;/span&gt;3725 сымб.)
# [[Хуткасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2675 сымб. → &lt;/span&gt;3745 сымб.)
# [[Клімат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2680 сымб. → &lt;/span&gt;3752 сымб.)
# [[Адзеньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2684 сымб. → &lt;/span&gt;3758 сымб.)
# [[Веды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2687 сымб. → &lt;/span&gt;3762 сымб.)
# [[Сьпірт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2690 сымб. → &lt;/span&gt;3766 сымб.)
# [[Сусьвет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2700 сымб. → &lt;/span&gt;3780 сымб.)
# [[Азартная гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2715 сымб. → &lt;/span&gt;3801 сымб.)
# [[Дрэва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2728 сымб. → &lt;/span&gt;3819 сымб.)
# [[Каліграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2731 сымб. → &lt;/span&gt;3823 сымб.)
# [[Фільм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2742 сымб. → &lt;/span&gt;3839 сымб.)
# [[Тэатар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2749 сымб. → &lt;/span&gt;3849 сымб.)
# [[Сэрца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2759 сымб. → &lt;/span&gt;3863 сымб.)
# [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2760 сымб. → &lt;/span&gt;3864 сымб.)
# [[Гук]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2761 сымб. → &lt;/span&gt;3865 сымб.)
# [[Страўнікава-кішачны тракт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2762 сымб. → &lt;/span&gt;3867 сымб.)
# [[Сок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2775 сымб. → &lt;/span&gt;3885 сымб.)
# [[Мір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2801 сымб. → &lt;/span&gt;3921 сымб.)
# [[Электроніка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2806 сымб. → &lt;/span&gt;3928 сымб.)
# [[Літар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2808 сымб. → &lt;/span&gt;3931 сымб.)
# [[Піраміда (архітэктура)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2814 сымб. → &lt;/span&gt;3940 сымб.)
# [[Кут]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2815 сымб. → &lt;/span&gt;3941 сымб.)
# [[Гіндустані]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2822 сымб. → &lt;/span&gt;3951 сымб.)
# [[Горная парода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2824 сымб. → &lt;/span&gt;3954 сымб.)
# [[Фотасынтэз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2826 сымб. → &lt;/span&gt;3956 сымб.)
# [[Сьвятло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2847 сымб. → &lt;/span&gt;3986 сымб.)
# [[Граматыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2865 сымб. → &lt;/span&gt;4011 сымб.)
# [[Кампутар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2865 сымб. → &lt;/span&gt;4011 сымб.)
# [[Стаматалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2882 сымб. → &lt;/span&gt;4035 сымб.)
# [[Свабода волі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2890 сымб. → &lt;/span&gt;4046 сымб.)
# [[Конь свойскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2895 сымб. → &lt;/span&gt;4053 сымб.)
# [[Землятрус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2901 сымб. → &lt;/span&gt;4061 сымб.)
# [[Ежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2912 сымб. → &lt;/span&gt;4077 сымб.)
# [[Электрычнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2917 сымб. → &lt;/span&gt;4084 сымб.)
# [[Вірус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2923 сымб. → &lt;/span&gt;4092 сымб.)
# [[Тэрарызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2926 сымб. → &lt;/span&gt;4096 сымб.)
# [[Сіла (фізычная велічыня)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2944 сымб. → &lt;/span&gt;4122 сымб.)
# [[Магабгарата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2947 сымб. → &lt;/span&gt;4126 сымб.)
# [[Комікс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2950 сымб. → &lt;/span&gt;4130 сымб.)
# [[Робат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2955 сымб. → &lt;/span&gt;4137 сымб.)
# [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2956 сымб. → &lt;/span&gt;4138 сымб.)
# [[Пандэмія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2957 сымб. → &lt;/span&gt;4140 сымб.)
# [[Цэнтральны працэсар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2968 сымб. → &lt;/span&gt;4155 сымб.)
# [[Сыма Цянь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2973 сымб. → &lt;/span&gt;4162 сымб.)
# [[Опэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2973 сымб. → &lt;/span&gt;4162 сымб.)
# [[Арабскі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2985 сымб. → &lt;/span&gt;4179 сымб.)
# [[Фанэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3031 сымб. → &lt;/span&gt;4243 сымб.)
# [[Электронная пошта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3031 сымб. → &lt;/span&gt;4243 сымб.)
# [[Мова праграмаваньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3032 сымб. → &lt;/span&gt;4245 сымб.)
# [[Плуг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3040 сымб. → &lt;/span&gt;4256 сымб.)
# [[Печань]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3049 сымб. → &lt;/span&gt;4269 сымб.)
# [[Тадж Магал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3053 сымб. → &lt;/span&gt;4274 сымб.)
# [[Скалістыя горы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3058 сымб. → &lt;/span&gt;4281 сымб.)
# [[Электронная музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3064 сымб. → &lt;/span&gt;4290 сымб.)
# [[Камэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3068 сымб. → &lt;/span&gt;4295 сымб.)
# [[Танганьіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3082 сымб. → &lt;/span&gt;4315 сымб.)
# [[Ібн Хальдун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3086 сымб. → &lt;/span&gt;4320 сымб.)
# [[Прапаганда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3098 сымб. → &lt;/span&gt;4337 сымб.)
# [[Статыстыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3103 сымб. → &lt;/span&gt;4344 сымб.)
# [[Гісторыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3105 сымб. → &lt;/span&gt;4347 сымб.)
# [[Ідэалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3107 сымб. → &lt;/span&gt;4350 сымб.)
# [[Інфармацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3119 сымб. → &lt;/span&gt;4367 сымб.)
# [[Энэргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3121 сымб. → &lt;/span&gt;4369 сымб.)
# [[Індыйскі акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3123 сымб. → &lt;/span&gt;4372 сымб.)
# [[Малекула]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3125 сымб. → &lt;/span&gt;4375 сымб.)
# [[Джайнізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3128 сымб. → &lt;/span&gt;4379 сымб.)
# [[Мэдыцына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3130 сымб. → &lt;/span&gt;4382 сымб.)
# [[Крыкет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3132 сымб. → &lt;/span&gt;4385 сымб.)
# [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3143 сымб. → &lt;/span&gt;4400 сымб.)
# [[Тэктоніка пліт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3144 сымб. → &lt;/span&gt;4402 сымб.)
# [[Паводка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3156 сымб. → &lt;/span&gt;4418 сымб.)
# [[Баявыя мастацтвы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3159 сымб. → &lt;/span&gt;4423 сымб.)
# [[Мовазнаўства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3164 сымб. → &lt;/span&gt;4430 сымб.)
# [[Дзяленьне ядра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3170 сымб. → &lt;/span&gt;4438 сымб.)
# [[Журналістыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3181 сымб. → &lt;/span&gt;4453 сымб.)
# [[Эпоха Асьветніцтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3197 сымб. → &lt;/span&gt;4476 сымб.)
# [[Плястмаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3198 сымб. → &lt;/span&gt;4477 сымб.)
# [[Джаз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3198 сымб. → &lt;/span&gt;4477 сымб.)
# [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3201 сымб. → &lt;/span&gt;4481 сымб.)
# [[Садружнасьць нацыяў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3207 сымб. → &lt;/span&gt;4490 сымб.)
# [[Малюскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3211 сымб. → &lt;/span&gt;4495 сымб.)
# [[Солі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3211 сымб. → &lt;/span&gt;4495 сымб.)
# [[Мода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3214 сымб. → &lt;/span&gt;4500 сымб.)
# [[Пісьменства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3218 сымб. → &lt;/span&gt;4505 сымб.)
# [[Сымэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3220 сымб. → &lt;/span&gt;4508 сымб.)
# [[Антыбіётык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3221 сымб. → &lt;/span&gt;4509 сымб.)
# [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3237 сымб. → &lt;/span&gt;4532 сымб.)
# [[Скульптура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3254 сымб. → &lt;/span&gt;4556 сымб.)
# [[Бог]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3261 сымб. → &lt;/span&gt;4565 сымб.)
# [[Ёга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3262 сымб. → &lt;/span&gt;4567 сымб.)
# [[Чжу Сі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3273 сымб. → &lt;/span&gt;4582 сымб.)
# [[Лягарытм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3278 сымб. → &lt;/span&gt;4589 сымб.)
# [[Амазонка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3278 сымб. → &lt;/span&gt;4589 сымб.)
# [[Сахара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3291 сымб. → &lt;/span&gt;4607 сымб.)
# [[Склад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3295 сымб. → &lt;/span&gt;4613 сымб.)
# [[Шыізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3298 сымб. → &lt;/span&gt;4617 сымб.)
# [[Эпістэмалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3300 сымб. → &lt;/span&gt;4620 сымб.)
# [[Монатэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3303 сымб. → &lt;/span&gt;4624 сымб.)
# [[Грэцкі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3314 сымб. → &lt;/span&gt;4640 сымб.)
# [[Суахілі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3318 сымб. → &lt;/span&gt;4645 сымб.)
# [[Флейта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3346 сымб. → &lt;/span&gt;4684 сымб.)
# [[Тэорыя лікаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3347 сымб. → &lt;/span&gt;4686 сымб.)
# [[Жывёлы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3349 сымб. → &lt;/span&gt;4689 сымб.)
# [[Фэмінізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3354 сымб. → &lt;/span&gt;4696 сымб.)
# [[Жанчына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3354 сымб. → &lt;/span&gt;4696 сымб.)
# [[Псыхалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3357 сымб. → &lt;/span&gt;4700 сымб.)
# [[Машына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3358 сымб. → &lt;/span&gt;4701 сымб.)
# [[Матэматычны доказ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3374 сымб. → &lt;/span&gt;4724 сымб.)
# [[Гадзіньнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3376 сымб. → &lt;/span&gt;4726 сымб.)
# [[Біятэхналёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3377 сымб. → &lt;/span&gt;4728 сымб.)
# [[Страваваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3378 сымб. → &lt;/span&gt;4729 сымб.)
# [[Гастраэнтэрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3385 сымб. → &lt;/span&gt;4739 сымб.)
# [[Вымярэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3393 сымб. → &lt;/span&gt;4750 сымб.)
# [[Сымфонія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3393 сымб. → &lt;/span&gt;4750 сымб.)
# [[Флямэнка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3397 сымб. → &lt;/span&gt;4756 сымб.)
# [[Біялягічная клясыфікацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3410 сымб. → &lt;/span&gt;4774 сымб.)
# [[Лікавы аналіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3410 сымб. → &lt;/span&gt;4774 сымб.)
# [[Павукі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3411 сымб. → &lt;/span&gt;4775 сымб.)
# [[Марскія сысуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3424 сымб. → &lt;/span&gt;4794 сымб.)
# [[Магніт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3427 сымб. → &lt;/span&gt;4798 сымб.)
# [[Паўправаднік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3431 сымб. → &lt;/span&gt;4803 сымб.)
# [[Сунізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3435 сымб. → &lt;/span&gt;4809 сымб.)
# [[Рыс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3438 сымб. → &lt;/span&gt;4813 сымб.)
# [[Арка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3441 сымб. → &lt;/span&gt;4817 сымб.)
# [[Камунізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3447 сымб. → &lt;/span&gt;4826 сымб.)
# [[Сьлепата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3461 сымб. → &lt;/span&gt;4845 сымб.)
# [[Чорная дзірка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3465 сымб. → &lt;/span&gt;4851 сымб.)
# [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3472 сымб. → &lt;/span&gt;4861 сымб.)
# [[Жалезны век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3479 сымб. → &lt;/span&gt;4871 сымб.)
# [[Этыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3480 сымб. → &lt;/span&gt;4872 сымб.)
# [[Кветка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3480 сымб. → &lt;/span&gt;4872 сымб.)
# [[Біяхімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3482 сымб. → &lt;/span&gt;4875 сымб.)
# [[Паскарэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3491 сымб. → &lt;/span&gt;4887 сымб.)
# [[Паўзуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3496 сымб. → &lt;/span&gt;4894 сымб.)
# [[Ібн Батута]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3509 сымб. → &lt;/span&gt;4913 сымб.)
# [[Аповесьць пра Гэндзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3511 сымб. → &lt;/span&gt;4915 сымб.)
# [[Эвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3513 сымб. → &lt;/span&gt;4918 сымб.)
# [[Закон захаваньня энэргіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3523 сымб. → &lt;/span&gt;4932 сымб.)
# [[Раўнаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3542 сымб. → &lt;/span&gt;4959 сымб.)
# [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3542 сымб. → &lt;/span&gt;4959 сымб.)
# [[Чалавек]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3545 сымб. → &lt;/span&gt;4963 сымб.)
# [[Драўніна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3555 сымб. → &lt;/span&gt;4977 сымб.)
# [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3558 сымб. → &lt;/span&gt;4981 сымб.)
# [[Нэматоды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3564 сымб. → &lt;/span&gt;4990 сымб.)
# [[Сродак масавай інфармацыі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3573 сымб. → &lt;/span&gt;5002 сымб.)
# [[Шкло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3573 сымб. → &lt;/span&gt;5002 сымб.)
# [[Вікінгі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3576 сымб. → &lt;/span&gt;5006 сымб.)
# [[Сельская гаспадарка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3581 сымб. → &lt;/span&gt;5013 сымб.)
# [[Мёд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3582 сымб. → &lt;/span&gt;5015 сымб.)
# [[Вусякі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3591 сымб. → &lt;/span&gt;5027 сымб.)
# [[Цяжарнасьць чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3595 сымб. → &lt;/span&gt;5033 сымб.)
# [[Тэхналёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3595 сымб. → &lt;/span&gt;5033 сымб.)
# [[Аўстралія і Акіянія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3602 сымб. → &lt;/span&gt;5043 сымб.)
# [[Шлюб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3603 сымб. → &lt;/span&gt;5044 сымб.)
# [[Цунамі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3617 сымб. → &lt;/span&gt;5064 сымб.)
# [[Плоць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3619 сымб. → &lt;/span&gt;5067 сымб.)
# [[Сон у чырвоным цераме]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3624 сымб. → &lt;/span&gt;5074 сымб.)
# [[Мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3630 сымб. → &lt;/span&gt;5082 сымб.)
# [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3658 сымб. → &lt;/span&gt;5121 сымб.)
# [[СНІД]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3676 сымб. → &lt;/span&gt;5146 сымб.)
# [[Барабан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3680 сымб. → &lt;/span&gt;5152 сымб.)
# [[Тэарэма Пітагора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3685 сымб. → &lt;/span&gt;5159 сымб.)
# [[Вялікая кітайская сьцяна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3685 сымб. → &lt;/span&gt;5159 сымб.)
# [[Саладын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3689 сымб. → &lt;/span&gt;5165 сымб.)
# [[Сталь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3696 сымб. → &lt;/span&gt;5174 сымб.)
# [[Проза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3697 сымб. → &lt;/span&gt;5176 сымб.)
# [[Умар ібн аль-Хатаб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3698 сымб. → &lt;/span&gt;5177 сымб.)
# [[Манархія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3703 сымб. → &lt;/span&gt;5184 сымб.)
# [[Нанатэхналёгіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3707 сымб. → &lt;/span&gt;5190 сымб.)
# [[Баскетбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3709 сымб. → &lt;/span&gt;5193 сымб.)
# [[Пётар Чайкоўскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3716 сымб. → &lt;/span&gt;5202 сымб.)
# [[Тоўстая кішка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3719 сымб. → &lt;/span&gt;5207 сымб.)
# [[Тарнада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3721 сымб. → &lt;/span&gt;5209 сымб.)
# [[Абрам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3748 сымб. → &lt;/span&gt;5247 сымб.)
# [[Чорнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3748 сымб. → &lt;/span&gt;5247 сымб.)
# [[Акулы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3757 сымб. → &lt;/span&gt;5260 сымб.)
# [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3760 сымб. → &lt;/span&gt;5264 сымб.)
# [[Нос]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3766 сымб. → &lt;/span&gt;5272 сымб.)
# [[Нігер (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3767 сымб. → &lt;/span&gt;5274 сымб.)
# [[Арганізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3775 сымб. → &lt;/span&gt;5285 сымб.)
# [[Эндакрынная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3778 сымб. → &lt;/span&gt;5289 сымб.)
# [[Мангольская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3783 сымб. → &lt;/span&gt;5296 сымб.)
# [[Лацінскі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3787 сымб. → &lt;/span&gt;5302 сымб.)
# [[Раман]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3798 сымб. → &lt;/span&gt;5317 сымб.)
# [[Ганчарства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3800 сымб. → &lt;/span&gt;5320 сымб.)
# [[Дыёд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3801 сымб. → &lt;/span&gt;5321 сымб.)
# [[Газ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3803 сымб. → &lt;/span&gt;5324 сымб.)
# [[Грамадзянская вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3805 сымб. → &lt;/span&gt;5327 сымб.)
# [[Мастацтва вайны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3808 сымб. → &lt;/span&gt;5331 сымб.)
# [[Хмара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3822 сымб. → &lt;/span&gt;5351 сымб.)
# [[Расьліны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3829 сымб. → &lt;/span&gt;5361 сымб.)
# [[Фізычная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3838 сымб. → &lt;/span&gt;5373 сымб.)
# [[Юдаізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3866 сымб. → &lt;/span&gt;5412 сымб.)
# [[Цьвёрдае цела]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3866 сымб. → &lt;/span&gt;5412 сымб.)
# [[Адамашненьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3871 сымб. → &lt;/span&gt;5419 сымб.)
# [[Каляндар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3878 сымб. → &lt;/span&gt;5429 сымб.)
# [[Частасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3886 сымб. → &lt;/span&gt;5440 сымб.)
# [[Галаўны мозаг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3890 сымб. → &lt;/span&gt;5446 сымб.)
# [[Дзюдо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3899 сымб. → &lt;/span&gt;5459 сымб.)
# [[Халодная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3902 сымб. → &lt;/span&gt;5463 сымб.)
# [[Яблык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3904 сымб. → &lt;/span&gt;5466 сымб.)
# [[Глухата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3910 сымб. → &lt;/span&gt;5474 сымб.)
# [[Гітара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3915 сымб. → &lt;/span&gt;5481 сымб.)
# [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3926 сымб. → &lt;/span&gt;5496 сымб.)
# [[Выбуховае рэчыва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3930 сымб. → &lt;/span&gt;5502 сымб.)
# [[Вялікі бар’ерны рыф]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3931 сымб. → &lt;/span&gt;5503 сымб.)
# [[Камплексны лік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3938 сымб. → &lt;/span&gt;5513 сымб.)
# [[Рэальнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3964 сымб. → &lt;/span&gt;5550 сымб.)
# [[Кўамэ Нкрума]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3971 сымб. → &lt;/span&gt;5559 сымб.)
# [[Лацінская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3977 сымб. → &lt;/span&gt;5568 сымб.)
# [[Сьмяротная кара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3995 сымб. → &lt;/span&gt;5593 сымб.)
# [[Ісьціна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4001 сымб. → &lt;/span&gt;5601 сымб.)
# [[Самба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4005 сымб. → &lt;/span&gt;5607 сымб.)
# [[Бясконцасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4006 сымб. → &lt;/span&gt;5608 сымб.)
# [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4012 сымб. → &lt;/span&gt;5617 сымб.)
# [[Трэці Райх]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4018 сымб. → &lt;/span&gt;5625 сымб.)
# [[Курыца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4019 сымб. → &lt;/span&gt;5627 сымб.)
# [[Права]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4029 сымб. → &lt;/span&gt;5641 сымб.)
# [[Давід Гільбэрт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4034 сымб. → &lt;/span&gt;5648 сымб.)
# [[Грызуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4034 сымб. → &lt;/span&gt;5648 сымб.)
# [[Дунай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4035 сымб. → &lt;/span&gt;5649 сымб.)
# [[Цывілізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4067 сымб. → &lt;/span&gt;5694 сымб.)
# [[Акбар Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4086 сымб. → &lt;/span&gt;5720 сымб.)
# [[Рок-музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4086 сымб. → &lt;/span&gt;5720 сымб.)
# [[Лёгіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4094 сымб. → &lt;/span&gt;5732 сымб.)
# [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4095 сымб. → &lt;/span&gt;5733 сымб.)
# [[Агонь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4101 сымб. → &lt;/span&gt;5741 сымб.)
# [[Інфаркт міякарда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4103 сымб. → &lt;/span&gt;5744 сымб.)
# [[Сафокл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4110 сымб. → &lt;/span&gt;5754 сымб.)
# [[Дзьмітры Мендзялееў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4128 сымб. → &lt;/span&gt;5779 сымб.)
# [[Сат’яджыт Рай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4143 сымб. → &lt;/span&gt;5800 сымб.)
# [[Мяса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4147 сымб. → &lt;/span&gt;5806 сымб.)
# [[Дымны порах]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4153 сымб. → &lt;/span&gt;5814 сымб.)
# [[Статуя Свабоды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4153 сымб. → &lt;/span&gt;5814 сымб.)
# [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4156 сымб. → &lt;/span&gt;5818 сымб.)
# [[Арктычны акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4157 сымб. → &lt;/span&gt;5820 сымб.)
# [[Матэрыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4160 сымб. → &lt;/span&gt;5824 сымб.)
# [[Тэорыя мностваў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4162 сымб. → &lt;/span&gt;5827 сымб.)
# [[Скура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4175 сымб. → &lt;/span&gt;5845 сымб.)
# [[Грып]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4188 сымб. → &lt;/span&gt;5863 сымб.)
# [[Квантавая мэханіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4188 сымб. → &lt;/span&gt;5863 сымб.)
# [[Клясычная мэханіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4198 сымб. → &lt;/span&gt;5877 сымб.)
# [[Гара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4199 сымб. → &lt;/span&gt;5879 сымб.)
# [[Трансфарматар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4212 сымб. → &lt;/span&gt;5897 сымб.)
# [[Антанін Леапольд Дворжак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4227 сымб. → &lt;/span&gt;5918 сымб.)
# [[Кіліманджара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4227 сымб. → &lt;/span&gt;5918 сымб.)
# [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4240 сымб. → &lt;/span&gt;5936 сымб.)
# [[Трымурці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4247 сымб. → &lt;/span&gt;5946 сымб.)
# [[Фэрмэнты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4252 сымб. → &lt;/span&gt;5953 сымб.)
# [[Плошча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4255 сымб. → &lt;/span&gt;5957 сымб.)
# [[Шкілет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4268 сымб. → &lt;/span&gt;5975 сымб.)
# [[Даасізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Зносіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Вялікая дэпрэсія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Неарганічная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4273 сымб. → &lt;/span&gt;5982 сымб.)
# [[Функцыя (матэматыка)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4275 сымб. → &lt;/span&gt;5985 сымб.)
# [[Кандэнсатар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4275 сымб. → &lt;/span&gt;5985 сымб.)
# [[Бактэрыі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4276 сымб. → &lt;/span&gt;5986 сымб.)
# [[Мастацкі твор]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4280 сымб. → &lt;/span&gt;5992 сымб.)
# [[Вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4281 сымб. → &lt;/span&gt;5993 сымб.)
# [[Віктор Юго]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4286 сымб. → &lt;/span&gt;6000 сымб.)
# [[Кітайскае пісьмо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4287 сымб. → &lt;/span&gt;6002 сымб.)
# [[Аснова (хімія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4287 сымб. → &lt;/span&gt;6002 сымб.)
# [[Халіфат Абасыдаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4298 сымб. → &lt;/span&gt;6017 сымб.)
# [[Мастацтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4300 сымб. → &lt;/span&gt;6020 сымб.)
# [[Сярэдні Ўсход]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4305 сымб. → &lt;/span&gt;6027 сымб.)
# [[Шумэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4306 сымб. → &lt;/span&gt;6028 сымб.)
# [[Партугальская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4307 сымб. → &lt;/span&gt;6030 сымб.)
# [[Нэкропаль Гізы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4316 сымб. → &lt;/span&gt;6042 сымб.)
# [[Акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4326 сымб. → &lt;/span&gt;6056 сымб.)
# [[Срэбра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4327 сымб. → &lt;/span&gt;6058 сымб.)
# [[Тонкая кішка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4333 сымб. → &lt;/span&gt;6066 сымб.)
# [[Кантынэнт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4346 сымб. → &lt;/span&gt;6084 сымб.)
# [[Палітыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4355 сымб. → &lt;/span&gt;6097 сымб.)
# [[Кніга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4363 сымб. → &lt;/span&gt;6108 сымб.)
# [[Гародніна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4369 сымб. → &lt;/span&gt;6117 сымб.)
# [[Кампутарная гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4370 сымб. → &lt;/span&gt;6118 сымб.)
# [[Хангыль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4377 сымб. → &lt;/span&gt;6128 сымб.)
# [[Рэгі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4377 сымб. → &lt;/span&gt;6128 сымб.)
# [[Конга (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4380 сымб. → &lt;/span&gt;6132 сымб.)
# [[Янцзы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4389 сымб. → &lt;/span&gt;6145 сымб.)
# [[Музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4395 сымб. → &lt;/span&gt;6153 сымб.)
# [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4408 сымб. → &lt;/span&gt;6171 сымб.)
# [[Грыгарыянскі каляндар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4420 сымб. → &lt;/span&gt;6188 сымб.)
# [[Эмоцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4424 сымб. → &lt;/span&gt;6194 сымб.)
# [[Арганічная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4436 сымб. → &lt;/span&gt;6210 сымб.)
# [[Іліяда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4437 сымб. → &lt;/span&gt;6212 сымб.)
# [[Камары]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4440 сымб. → &lt;/span&gt;6216 сымб.)
# [[Імунная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4443 сымб. → &lt;/span&gt;6220 сымб.)
# [[Гамэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4444 сымб. → &lt;/span&gt;6222 сымб.)
# [[Алмаз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4450 сымб. → &lt;/span&gt;6230 сымб.)
# [[Пальная зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4453 сымб. → &lt;/span&gt;6234 сымб.)
# [[Час]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4463 сымб. → &lt;/span&gt;6248 сымб.)
# [[Падводная лодка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4464 сымб. → &lt;/span&gt;6250 сымб.)
# [[Апартэід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4469 сымб. → &lt;/span&gt;6257 сымб.)
# [[Зьмеі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4473 сымб. → &lt;/span&gt;6262 сымб.)
# [[Паўночнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4474 сымб. → &lt;/span&gt;6264 сымб.)
# [[Мігель Сэрвантэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4489 сымб. → &lt;/span&gt;6285 сымб.)
# [[Вялікія азёры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4496 сымб. → &lt;/span&gt;6294 сымб.)
# [[Фрыдрых Ніцшэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4497 сымб. → &lt;/span&gt;6296 сымб.)
# [[Вуза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4527 сымб. → &lt;/span&gt;6338 сымб.)
# [[Шпуля індуктыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4527 сымб. → &lt;/span&gt;6338 сымб.)
# [[Літаратура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4536 сымб. → &lt;/span&gt;6350 сымб.)
# [[Глябалізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4545 сымб. → &lt;/span&gt;6363 сымб.)
# [[Кот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4547 сымб. → &lt;/span&gt;6366 сымб.)
# [[Паэзія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4557 сымб. → &lt;/span&gt;6380 сымб.)
# [[Арэхі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4567 сымб. → &lt;/span&gt;6394 сымб.)
# [[Цынь Шыхуандзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4575 сымб. → &lt;/span&gt;6405 сымб.)
# [[Абу Нувас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4589 сымб. → &lt;/span&gt;6425 сымб.)
# [[Адам Сьміт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4603 сымб. → &lt;/span&gt;6444 сымб.)
# [[Поліяміеліт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4611 сымб. → &lt;/span&gt;6455 сымб.)
# [[Афрыканскі зьвяз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4622 сымб. → &lt;/span&gt;6471 сымб.)
# [[Кацусіка Хакусай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4631 сымб. → &lt;/span&gt;6483 сымб.)
# [[Мультыплікацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4638 сымб. → &lt;/span&gt;6493 сымб.)
# [[Сэкунда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4642 сымб. → &lt;/span&gt;6499 сымб.)
# [[Матэматыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4643 сымб. → &lt;/span&gt;6500 сымб.)
# [[Зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4681 сымб. → &lt;/span&gt;6553 сымб.)
# [[Мэтабалізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4686 сымб. → &lt;/span&gt;6560 сымб.)
# [[Вікторыя (возера)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4696 сымб. → &lt;/span&gt;6574 сымб.)
# [[Батаніка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4716 сымб. → &lt;/span&gt;6602 сымб.)
# [[Сьмерць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4723 сымб. → &lt;/span&gt;6612 сымб.)
# [[Матэматычны аналіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4742 сымб. → &lt;/span&gt;6639 сымб.)
# [[Праграмнае забесьпячэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4744 сымб. → &lt;/span&gt;6642 сымб.)
# [[Мэталюргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4755 сымб. → &lt;/span&gt;6657 сымб.)
# [[Грамадзтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4766 сымб. → &lt;/span&gt;6672 сымб.)
# [[Ёган Гутэнбэрг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4769 сымб. → &lt;/span&gt;6677 сымб.)
# [[Міталёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4802 сымб. → &lt;/span&gt;6723 сымб.)
# [[Геамэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4802 сымб. → &lt;/span&gt;6723 сымб.)
# [[Гольф]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4804 сымб. → &lt;/span&gt;6726 сымб.)
# [[Мінэрал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4807 сымб. → &lt;/span&gt;6730 сымб.)
# [[Слова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4819 сымб. → &lt;/span&gt;6747 сымб.)
# [[Райн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4823 сымб. → &lt;/span&gt;6752 сымб.)
# [[Розум]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4827 сымб. → &lt;/span&gt;6758 сымб.)
# [[Мурашкі (вусякі)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4834 сымб. → &lt;/span&gt;6768 сымб.)
# [[Мэнструацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4842 сымб. → &lt;/span&gt;6779 сымб.)
# [[Паўднёвы полюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4853 сымб. → &lt;/span&gt;6794 сымб.)
# [[Папера]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4854 сымб. → &lt;/span&gt;6796 сымб.)
# [[Мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4856 сымб. → &lt;/span&gt;6798 сымб.)
# [[Археі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4885 сымб. → &lt;/span&gt;6839 сымб.)
# [[Атам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4905 сымб. → &lt;/span&gt;6867 сымб.)
# [[Інваліднасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4919 сымб. → &lt;/span&gt;6887 сымб.)
# [[Сьнег]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4951 сымб. → &lt;/span&gt;6931 сымб.)
# [[Мая]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4978 сымб. → &lt;/span&gt;6969 сымб.)
# [[Вулькан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4991 сымб. → &lt;/span&gt;6987 сымб.)
# [[Рабіндранат Тагор]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4996 сымб. → &lt;/span&gt;6994 сымб.)
# [[Міжземнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5031 сымб. → &lt;/span&gt;7043 сымб.)
# [[Ячмень звычайны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5049 сымб. → &lt;/span&gt;7069 сымб.)
# [[Цына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5059 сымб. → &lt;/span&gt;7083 сымб.)
# [[Часавы пас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5083 сымб. → &lt;/span&gt;7116 сымб.)
# [[Лёгкая атлетыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5086 сымб. → &lt;/span&gt;7120 сымб.)
# [[Пісьменнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5101 сымб. → &lt;/span&gt;7141 сымб.)
# [[Сакрат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5102 сымб. → &lt;/span&gt;7143 сымб.)
# [[Чарлз Дарвін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5123 сымб. → &lt;/span&gt;7172 сымб.)
# [[Лінейная альгебра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5126 сымб. → &lt;/span&gt;7176 сымб.)
# [[Леў Талстой]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5135 сымб. → &lt;/span&gt;7189 сымб.)
# [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5138 сымб. → &lt;/span&gt;7193 сымб.)
# [[Джавагарлал Нэру]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5138 сымб. → &lt;/span&gt;7193 сымб.)
# [[Ганг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5139 сымб. → &lt;/span&gt;7195 сымб.)
# [[Трапічны цыклён]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5144 сымб. → &lt;/span&gt;7202 сымб.)
# [[Нагарджуна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5145 сымб. → &lt;/span&gt;7203 сымб.)
# [[Кола]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5154 сымб. → &lt;/span&gt;7216 сымб.)
# [[Жыта пасяўное]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5156 сымб. → &lt;/span&gt;7218 сымб.)
# [[Вежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5160 сымб. → &lt;/span&gt;7224 сымб.)
# [[Дыктатура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5179 сымб. → &lt;/span&gt;7251 сымб.)
# [[Расізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5186 сымб. → &lt;/span&gt;7260 сымб.)
# [[Сьвіньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5190 сымб. → &lt;/span&gt;7266 сымб.)
# [[Соя культурная]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5194 сымб. → &lt;/span&gt;7272 сымб.)
# [[Сысуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5211 сымб. → &lt;/span&gt;7295 сымб.)
# [[Маса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5220 сымб. → &lt;/span&gt;7308 сымб.)
# [[Місысыпі (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5228 сымб. → &lt;/span&gt;7319 сымб.)
# [[Вэнэрычныя хваробы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5239 сымб. → &lt;/span&gt;7335 сымб.)
# [[Вінаград (ягада)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5256 сымб. → &lt;/span&gt;7358 сымб.)
# [[Сэнсорная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5263 сымб. → &lt;/span&gt;7368 сымб.)
# [[Газэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5264 сымб. → &lt;/span&gt;7370 сымб.)
# [[Альпы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5309 сымб. → &lt;/span&gt;7433 сымб.)
# [[Сусьветнае павуціньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5310 сымб. → &lt;/span&gt;7434 сымб.)
# [[Пчолы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5317 сымб. → &lt;/span&gt;7444 сымб.)
# [[Брагмагупта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5358 сымб. → &lt;/span&gt;7501 сымб.)
# [[Вакцына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5385 сымб. → &lt;/span&gt;7539 сымб.)
# [[Лекі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5414 сымб. → &lt;/span&gt;7580 сымб.)
# [[Рэспубліка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5415 сымб. → &lt;/span&gt;7581 сымб.)
# [[Хімічнае злучэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5452 сымб. → &lt;/span&gt;7633 сымб.)
# [[Эль Ніньнё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5459 сымб. → &lt;/span&gt;7643 сымб.)
# [[Карыбскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5465 сымб. → &lt;/span&gt;7651 сымб.)
# [[Тамаш Аквінскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5487 сымб. → &lt;/span&gt;7682 сымб.)
# [[Індуізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5489 сымб. → &lt;/span&gt;7685 сымб.)
# [[Штучны інтэлект]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5492 сымб. → &lt;/span&gt;7689 сымб.)
# [[Руаль Амундсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5504 сымб. → &lt;/span&gt;7706 сымб.)
# [[Мужчына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5506 сымб. → &lt;/span&gt;7708 сымб.)
# [[Галакост]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5519 сымб. → &lt;/span&gt;7727 сымб.)
# [[Плод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5521 сымб. → &lt;/span&gt;7729 сымб.)
# [[Прыматы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5568 сымб. → &lt;/span&gt;7795 сымб.)
# [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5596 сымб. → &lt;/span&gt;7834 сымб.)
# [[Грыбы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5611 сымб. → &lt;/span&gt;7855 сымб.)
# [[Труба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5615 сымб. → &lt;/span&gt;7861 сымб.)
# [[Падатак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5676 сымб. → &lt;/span&gt;7946 сымб.)
# [[Ёган Сэбастыян Бах]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5680 сымб. → &lt;/span&gt;7952 сымб.)
# [[Нацыяналізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5698 сымб. → &lt;/span&gt;7977 сымб.)
# [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5739 сымб. → &lt;/span&gt;8035 сымб.)
# [[Лес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5745 сымб. → &lt;/span&gt;8043 сымб.)
# [[Надвор’е]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5752 сымб. → &lt;/span&gt;8053 сымб.)
# [[Хімічны элемэнт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5753 сымб. → &lt;/span&gt;8054 сымб.)
# [[Сыкхізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5755 сымб. → &lt;/span&gt;8057 сымб.)
# [[Імпэрыя Гупта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5771 сымб. → &lt;/span&gt;8079 сымб.)
# [[Інгмар Бэргман]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5876 сымб. → &lt;/span&gt;8226 сымб.)
# [[Жывапіс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5880 сымб. → &lt;/span&gt;8232 сымб.)
# [[Радыё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5921 сымб. → &lt;/span&gt;8289 сымб.)
# [[Пустэльня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5924 сымб. → &lt;/span&gt;8294 сымб.)
# [[Балтыйскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5924 сымб. → &lt;/span&gt;8294 сымб.)
# [[Інтэрнэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5942 сымб. → &lt;/span&gt;8319 сымб.)
# [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5979 сымб. → &lt;/span&gt;8371 сымб.)
# [[Урад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6011 сымб. → &lt;/span&gt;8415 сымб.)
# [[Капіталізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6024 сымб. → &lt;/span&gt;8434 сымб.)
# [[Месяц (спадарожнік)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6025 сымб. → &lt;/span&gt;8435 сымб.)
# [[Інсульт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6064 сымб. → &lt;/span&gt;8490 сымб.)
# [[Абрагам Лінкальн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6065 сымб. → &lt;/span&gt;8491 сымб.)
# [[Кулямёт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6065 сымб. → &lt;/span&gt;8491 сымб.)
# [[Нэрва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6115 сымб. → &lt;/span&gt;8561 сымб.)
# [[Санскрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6152 сымб. → &lt;/span&gt;8613 сымб.)
# [[Медзь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6152 сымб. → &lt;/span&gt;8613 сымб.)
# [[Марксізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6188 сымб. → &lt;/span&gt;8663 сымб.)
# [[Рабства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6194 сымб. → &lt;/span&gt;8672 сымб.)
# [[Арабская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6202 сымб. → &lt;/span&gt;8683 сымб.)
# [[Каляніялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6220 сымб. → &lt;/span&gt;8708 сымб.)
# [[Парасілавая ўстаноўка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6226 сымб. → &lt;/span&gt;8716 сымб.)
# [[Амэрыканскі даляр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6247 сымб. → &lt;/span&gt;8746 сымб.)
# [[Паводзіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6252 сымб. → &lt;/span&gt;8753 сымб.)
# [[Птушкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6265 сымб. → &lt;/span&gt;8771 сымб.)
# [[Песьня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6279 сымб. → &lt;/span&gt;8791 сымб.)
# [[Жытло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6326 сымб. → &lt;/span&gt;8856 сымб.)
# [[Содні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6371 сымб. → &lt;/span&gt;8919 сымб.)
# [[Вада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6440 сымб. → &lt;/span&gt;9016 сымб.)
# [[Імпэрыя інкаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6440 сымб. → &lt;/span&gt;9016 сымб.)
# [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6441 сымб. → &lt;/span&gt;9017 сымб.)
# [[Плаціна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6444 сымб. → &lt;/span&gt;9022 сымб.)
# [[Збожжа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6446 сымб. → &lt;/span&gt;9024 сымб.)
# [[Лібэралізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6460 сымб. → &lt;/span&gt;9044 сымб.)
# [[Цацка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6461 сымб. → &lt;/span&gt;9045 сымб.)
# [[Авечка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6471 сымб. → &lt;/span&gt;9059 сымб.)
# [[Дыханьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6472 сымб. → &lt;/span&gt;9061 сымб.)
# [[Валюта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6500 сымб. → &lt;/span&gt;9100 сымб.)
# [[Клясычная музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6501 сымб. → &lt;/span&gt;9101 сымб.)
# [[Скрыпка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6504 сымб. → &lt;/span&gt;9106 сымб.)
# [[Дзіця]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6512 сымб. → &lt;/span&gt;9117 сымб.)
# [[Марк Твэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6517 сымб. → &lt;/span&gt;9124 сымб.)
# [[Недаяданьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6523 сымб. → &lt;/span&gt;9132 сымб.)
# [[Люі Пастэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6547 сымб. → &lt;/span&gt;9166 сымб.)
# [[Грошы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6573 сымб. → &lt;/span&gt;9202 сымб.)
# [[Хрыстафор Калюмб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6649 сымб. → &lt;/span&gt;9309 сымб.)
# [[Лао-Цзы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6656 сымб. → &lt;/span&gt;9318 сымб.)
# [[Брытанская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6680 сымб. → &lt;/span&gt;9352 сымб.)
# [[Жалеза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6713 сымб. → &lt;/span&gt;9398 сымб.)
# [[Цукровы дыябэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6720 сымб. → &lt;/span&gt;9408 сымб.)
# [[Хуанхэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6741 сымб. → &lt;/span&gt;9437 сымб.)
# [[Беднасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6750 сымб. → &lt;/span&gt;9450 сымб.)
# [[Го]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6807 сымб. → &lt;/span&gt;9530 сымб.)
# [[Тытунь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6813 сымб. → &lt;/span&gt;9538 сымб.)
# [[Залежнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6865 сымб. → &lt;/span&gt;9611 сымб.)
# [[Рэзыстар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6881 сымб. → &lt;/span&gt;9633 сымб.)
# [[Аднаўляльная энэргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6929 сымб. → &lt;/span&gt;9701 сымб.)
# [[Атлусьценьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6939 сымб. → &lt;/span&gt;9715 сымб.)
# [[Кроў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6957 сымб. → &lt;/span&gt;9740 сымб.)
# [[Джэймз Ўат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6958 сымб. → &lt;/span&gt;9741 сымб.)
# [[Культура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6992 сымб. → &lt;/span&gt;9789 сымб.)
# [[Лік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7026 сымб. → &lt;/span&gt;9836 сымб.)
# [[Марсэль Пруст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7041 сымб. → &lt;/span&gt;9857 сымб.)
# [[Мікалай Капэрнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7083 сымб. → &lt;/span&gt;9916 сымб.)
# [[Кітайская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7097 сымб. → &lt;/span&gt;9936 сымб.)
# [[Спорт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7097 сымб. → &lt;/span&gt;9936 сымб.)
# [[Бронзавы век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7123 сымб. → &lt;/span&gt;9972 сымб.)
# [[Майсей]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7159 сымб. → &lt;/span&gt;10023 сымб.)
# [[Гафіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7176 сымб. → &lt;/span&gt;10046 сымб.)
# [[Джакама Пучыні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7211 сымб. → &lt;/span&gt;10095 сымб.)
# [[Дынастыя Хань]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7227 сымб. → &lt;/span&gt;10118 сымб.)
# [[Імпэрыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7239 сымб. → &lt;/span&gt;10135 сымб.)
# [[Малійская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7241 сымб. → &lt;/span&gt;10137 сымб.)
# [[Млечны Шлях]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7253 сымб. → &lt;/span&gt;10154 сымб.)
# [[Фартэпіяна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7254 сымб. → &lt;/span&gt;10156 сымб.)
# [[Дагістарычны час]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7258 сымб. → &lt;/span&gt;10161 сымб.)
# [[Панамскі канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7261 сымб. → &lt;/span&gt;10165 сымб.)
# [[Сабака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7279 сымб. → &lt;/span&gt;10191 сымб.)
# [[Марка Полё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7280 сымб. → &lt;/span&gt;10192 сымб.)
# [[Макс Вэбэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7291 сымб. → &lt;/span&gt;10207 сымб.)
# [[Сярэднявечча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7298 сымб. → &lt;/span&gt;10217 сымб.)
# [[Нагіб Махфуз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7302 сымб. → &lt;/span&gt;10223 сымб.)
# [[Канфуцыянства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7323 сымб. → &lt;/span&gt;10252 сымб.)
# [[Лё Карбюзье]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7360 сымб. → &lt;/span&gt;10304 сымб.)
# [[Мэтал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7360 сымб. → &lt;/span&gt;10304 сымб.)
# [[Дыпляматыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7373 сымб. → &lt;/span&gt;10322 сымб.)
# [[Джэймз Кларк Максўэл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7374 сымб. → &lt;/span&gt;10324 сымб.)
# [[Інжынэрная справа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7387 сымб. → &lt;/span&gt;10342 сымб.)
# [[Байкал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7387 сымб. → &lt;/span&gt;10342 сымб.)
# [[Рака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7391 сымб. → &lt;/span&gt;10347 сымб.)
# [[Геаграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7399 сымб. → &lt;/span&gt;10359 сымб.)
# [[Аўгустын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7401 сымб. → &lt;/span&gt;10361 сымб.)
# [[Псыхічны разлад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7409 сымб. → &lt;/span&gt;10373 сымб.)
# [[Душа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7411 сымб. → &lt;/span&gt;10375 сымб.)
# [[Эпас пра Гільгамэша]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7415 сымб. → &lt;/span&gt;10381 сымб.)
# [[Ангкор-Ват]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7421 сымб. → &lt;/span&gt;10389 сымб.)
# [[Меч]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7425 сымб. → &lt;/span&gt;10395 сымб.)
# [[Імануіл Кант]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7438 сымб. → &lt;/span&gt;10413 сымб.)
# [[Вярблюд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7441 сымб. → &lt;/span&gt;10417 сымб.)
# [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7443 сымб. → &lt;/span&gt;10420 сымб.)
# [[Нэрвовая сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7447 сымб. → &lt;/span&gt;10426 сымб.)
# [[Тэлебачаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7459 сымб. → &lt;/span&gt;10443 сымб.)
# [[Гален]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7473 сымб. → &lt;/span&gt;10462 сымб.)
# [[Цьвёрды дыск]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7473 сымб. → &lt;/span&gt;10462 сымб.)
# [[Сорга двухколернае]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7478 сымб. → &lt;/span&gt;10469 сымб.)
# [[Аналітычная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7481 сымб. → &lt;/span&gt;10473 сымб.)
# [[Стыхійнае бедзтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7498 сымб. → &lt;/span&gt;10497 сымб.)
# [[ГЭС Тры цясьніны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7519 сымб. → &lt;/span&gt;10527 сымб.)
# [[Філязофія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7527 сымб. → &lt;/span&gt;10538 сымб.)
# [[Карл Лінэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7550 сымб. → &lt;/span&gt;10570 сымб.)
# [[Канстытуцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7562 сымб. → &lt;/span&gt;10587 сымб.)
# [[Паветранае судна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7570 сымб. → &lt;/span&gt;10598 сымб.)
# [[Актавіян Аўгуст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7576 сымб. → &lt;/span&gt;10606 сымб.)
# [[Выкапнёвае паліва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7591 сымб. → &lt;/span&gt;10627 сымб.)
# [[Правы чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7596 сымб. → &lt;/span&gt;10634 сымб.)
# [[Сулейман I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7600 сымб. → &lt;/span&gt;10640 сымб.)
# [[Дынастыя Цын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7621 сымб. → &lt;/span&gt;10669 сымб.)
# [[Аль-Газалі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7635 сымб. → &lt;/span&gt;10689 сымб.)
# [[Каталіцкая Царква]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7646 сымб. → &lt;/span&gt;10704 сымб.)
# [[Джон Лок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7648 сымб. → &lt;/span&gt;10707 сымб.)
# [[Джузэпэ Вэрдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7653 сымб. → &lt;/span&gt;10714 сымб.)
# [[Вакуўм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7668 сымб. → &lt;/span&gt;10735 сымб.)
# [[Імавернасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7687 сымб. → &lt;/span&gt;10762 сымб.)
# [[Сунь Ятсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7692 сымб. → &lt;/span&gt;10769 сымб.)
# [[Трыганамэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7695 сымб. → &lt;/span&gt;10773 сымб.)
# [[Фрыда Калё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7730 сымб. → &lt;/span&gt;10822 сымб.)
# [[Бэйсбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7739 сымб. → &lt;/span&gt;10835 сымб.)
# [[Сацыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7753 сымб. → &lt;/span&gt;10854 сымб.)
# [[Пратысты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7760 сымб. → &lt;/span&gt;10864 сымб.)
# [[Стэнлі Кубрык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7764 сымб. → &lt;/span&gt;10870 сымб.)
# [[Атлянтычны акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7786 сымб. → &lt;/span&gt;10900 сымб.)
# [[Франц Шубэрт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7799 сымб. → &lt;/span&gt;10919 сымб.)
# [[Яганэс Брамс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7813 сымб. → &lt;/span&gt;10938 сымб.)
# [[Транзыстар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7814 сымб. → &lt;/span&gt;10940 сымб.)
# [[Арыстотэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7817 сымб. → &lt;/span&gt;10944 сымб.)
# [[Ёзэф Гайдн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7818 сымб. → &lt;/span&gt;10945 сымб.)
# [[Жанна д’Арк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7843 сымб. → &lt;/span&gt;10980 сымб.)
# [[Віно]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7854 сымб. → &lt;/span&gt;10996 сымб.)
# [[Канфуцый]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7858 сымб. → &lt;/span&gt;11001 сымб.)
# [[Галубовыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7879 сымб. → &lt;/span&gt;11031 сымб.)
# [[Карл Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7891 сымб. → &lt;/span&gt;11047 сымб.)
# [[Сыстэма каардынат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7898 сымб. → &lt;/span&gt;11057 сымб.)
# [[Рыбы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7904 сымб. → &lt;/span&gt;11066 сымб.)
# [[Гімалаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7906 сымб. → &lt;/span&gt;11068 сымб.)
# [[Вуха]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7910 сымб. → &lt;/span&gt;11074 сымб.)
# [[Земнаводныя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7925 сымб. → &lt;/span&gt;11095 сымб.)
# [[Радыяактыўнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7928 сымб. → &lt;/span&gt;11099 сымб.)
# [[Адраджэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7941 сымб. → &lt;/span&gt;11117 сымб.)
# [[Арабская ліга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7956 сымб. → &lt;/span&gt;11138 сымб.)
# [[Ціхі акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7965 сымб. → &lt;/span&gt;11151 сымб.)
# [[Алюмін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7970 сымб. → &lt;/span&gt;11158 сымб.)
# [[Кіляграм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7981 сымб. → &lt;/span&gt;11173 сымб.)
# [[Пнэўманія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7997 сымб. → &lt;/span&gt;11196 сымб.)
# [[Хлеб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8006 сымб. → &lt;/span&gt;11208 сымб.)
# [[Кукуруза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8039 сымб. → &lt;/span&gt;11255 сымб.)
# [[Астэроід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8049 сымб. → &lt;/span&gt;11269 сымб.)
# [[Горад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8049 сымб. → &lt;/span&gt;11269 сымб.)
# [[Гравітацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8059 сымб. → &lt;/span&gt;11283 сымб.)
# [[Арашэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8070 сымб. → &lt;/span&gt;11298 сымб.)
# [[Жан-Поль Сартр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Кітападобныя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Мэтар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8089 сымб. → &lt;/span&gt;11325 сымб.)
# [[Людвіг Вітгенштайн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8090 сымб. → &lt;/span&gt;11326 сымб.)
# [[Азот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8102 сымб. → &lt;/span&gt;11343 сымб.)
# [[Размнажэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8113 сымб. → &lt;/span&gt;11358 сымб.)
# [[Ўінстан Чэрчыль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8116 сымб. → &lt;/span&gt;11362 сымб.)
# [[Філіпіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8118 сымб. → &lt;/span&gt;11365 сымб.)
# [[Плянэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8126 сымб. → &lt;/span&gt;11376 сымб.)
# [[Фэрнан Магелан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8138 сымб. → &lt;/span&gt;11393 сымб.)
# [[Ядзерная энэргетыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8148 сымб. → &lt;/span&gt;11407 сымб.)
# [[Юры Гагарын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8150 сымб. → &lt;/span&gt;11410 сымб.)
# [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8155 сымб. → &lt;/span&gt;11417 сымб.)
# [[Шруба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8169 сымб. → &lt;/span&gt;11437 сымб.)
# [[Партэнон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8193 сымб. → &lt;/span&gt;11470 сымб.)
# [[Чарлз Дыкенз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8211 сымб. → &lt;/span&gt;11495 сымб.)
# [[Экалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8214 сымб. → &lt;/span&gt;11500 сымб.)
# [[Вайна ў Віетнаме]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8221 сымб. → &lt;/span&gt;11509 сымб.)
# [[Інд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8224 сымб. → &lt;/span&gt;11514 сымб.)
# [[Тымур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8229 сымб. → &lt;/span&gt;11521 сымб.)
# [[Японская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8285 сымб. → &lt;/span&gt;11599 сымб.)
# [[Блюз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8290 сымб. → &lt;/span&gt;11606 сымб.)
# [[Пшаніца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8294 сымб. → &lt;/span&gt;11612 сымб.)
# [[Фізыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8295 сымб. → &lt;/span&gt;11613 сымб.)
# [[Касьмічны палёт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8300 сымб. → &lt;/span&gt;11620 сымб.)
# [[Дождж]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8302 сымб. → &lt;/span&gt;11623 сымб.)
# [[Чэ Гевара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8336 сымб. → &lt;/span&gt;11670 сымб.)
# [[Фундамэнталізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8338 сымб. → &lt;/span&gt;11673 сымб.)
# [[Адукацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8356 сымб. → &lt;/span&gt;11698 сымб.)
# [[Плятон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8362 сымб. → &lt;/span&gt;11707 сымб.)
# [[Марыя Складоўская-Кюры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8403 сымб. → &lt;/span&gt;11764 сымб.)
# [[Самагубства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8410 сымб. → &lt;/span&gt;11774 сымб.)
# [[Шарль дэ Голь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8415 сымб. → &lt;/span&gt;11781 сымб.)
# [[Франц Кафка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8424 сымб. → &lt;/span&gt;11794 сымб.)
# [[Нэльсан Мандэла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8434 сымб. → &lt;/span&gt;11808 сымб.)
# [[Макс Плянк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8444 сымб. → &lt;/span&gt;11822 сымб.)
# [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8449 сымб. → &lt;/span&gt;11829 сымб.)
# [[Гай Юліюс Цэзар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8453 сымб. → &lt;/span&gt;11834 сымб.)
# [[Ровар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8460 сымб. → &lt;/span&gt;11844 сымб.)
# [[Гэнры Форд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8496 сымб. → &lt;/span&gt;11894 сымб.)
# [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8507 сымб. → &lt;/span&gt;11910 сымб.)
# [[Іслам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8512 сымб. → &lt;/span&gt;11917 сымб.)
# [[Арытмэтыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8513 сымб. → &lt;/span&gt;11918 сымб.)
# [[Гішпанская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8537 сымб. → &lt;/span&gt;11952 сымб.)
# [[Свойскі бык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8538 сымб. → &lt;/span&gt;11953 сымб.)
# [[Кароткія нарды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8546 сымб. → &lt;/span&gt;11964 сымб.)
# [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8588 сымб. → &lt;/span&gt;12023 сымб.)
# [[Рыхард Вагнэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8598 сымб. → &lt;/span&gt;12037 сымб.)
# [[Грэцкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8629 сымб. → &lt;/span&gt;12081 сымб.)
# [[Цукар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8631 сымб. → &lt;/span&gt;12083 сымб.)
# [[Палітычная партыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8656 сымб. → &lt;/span&gt;12118 сымб.)
# [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8678 сымб. → &lt;/span&gt;12149 сымб.)
# [[Паўночны полюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8697 сымб. → &lt;/span&gt;12176 сымб.)
# [[Бавоўна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8713 сымб. → &lt;/span&gt;12198 сымб.)
# [[Густаў Малер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8715 сымб. → &lt;/span&gt;12201 сымб.)
# [[Сынан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8722 сымб. → &lt;/span&gt;12211 сымб.)
# [[Каменны век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8723 сымб. → &lt;/span&gt;12212 сымб.)
# [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8742 сымб. → &lt;/span&gt;12239 сымб.)
# [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8750 сымб. → &lt;/span&gt;12250 сымб.)
# [[Тэмпэратура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8756 сымб. → &lt;/span&gt;12258 сымб.)
# [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8790 сымб. → &lt;/span&gt;12306 сымб.)
# [[Эрнан Картэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8835 сымб. → &lt;/span&gt;12369 сымб.)
# [[Шакаляд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8879 сымб. → &lt;/span&gt;12431 сымб.)
# [[Ніл Армстранг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8889 сымб. → &lt;/span&gt;12445 сымб.)
# [[Эндзі Ўоргал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8974 сымб. → &lt;/span&gt;12564 сымб.)
# [[Фатаграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8982 сымб. → &lt;/span&gt;12575 сымб.)
# [[Чанак’я]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8999 сымб. → &lt;/span&gt;12599 сымб.)
# [[Гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9004 сымб. → &lt;/span&gt;12606 сымб.)
# [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9028 сымб. → &lt;/span&gt;12639 сымб.)
# [[Эвэрэст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9046 сымб. → &lt;/span&gt;12664 сымб.)
# [[Вялікі выбух]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9078 сымб. → &lt;/span&gt;12709 сымб.)
# [[Дэмакратыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9097 сымб. → &lt;/span&gt;12736 сымб.)
# [[Кава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9102 сымб. → &lt;/span&gt;12743 сымб.)
# [[Рафаэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9109 сымб. → &lt;/span&gt;12753 сымб.)
# [[Вінцэнт ван Гог]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9141 сымб. → &lt;/span&gt;12797 сымб.)
# [[Сям’я]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9154 сымб. → &lt;/span&gt;12816 сымб.)
# [[Від (біялёгія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9165 сымб. → &lt;/span&gt;12831 сымб.)
# [[Сымон Балівар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9184 сымб. → &lt;/span&gt;12858 сымб.)
# [[Мэсапатамія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9187 сымб. → &lt;/span&gt;12862 сымб.)
# [[Волга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9213 сымб. → &lt;/span&gt;12898 сымб.)
# [[Джэймз Джойс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9245 сымб. → &lt;/span&gt;12943 сымб.)
# [[Суставаногія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9252 сымб. → &lt;/span&gt;12953 сымб.)
# [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9267 сымб. → &lt;/span&gt;12974 сымб.)
# [[Вуглярод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9292 сымб. → &lt;/span&gt;13009 сымб.)
# [[Архітэктура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9376 сымб. → &lt;/span&gt;13126 сымб.)
# [[Нямецкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9393 сымб. → &lt;/span&gt;13150 сымб.)
# [[Бэнгальская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9419 сымб. → &lt;/span&gt;13187 сымб.)
# [[Кровазварот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9419 сымб. → &lt;/span&gt;13187 сымб.)
# [[Прырода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9428 сымб. → &lt;/span&gt;13199 сымб.)
# [[Зыгмунд Фройд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9435 сымб. → &lt;/span&gt;13209 сымб.)
# [[Тэлефон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9454 сымб. → &lt;/span&gt;13236 сымб.)
# [[Мысьленьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9462 сымб. → &lt;/span&gt;13247 сымб.)
# [[Рымская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9509 сымб. → &lt;/span&gt;13313 сымб.)
# [[Джэфры Чосэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9604 сымб. → &lt;/span&gt;13446 сымб.)
# [[Асманская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9724 сымб. → &lt;/span&gt;13614 сымб.)
# [[Джэймз Кук]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9725 сымб. → &lt;/span&gt;13615 сымб.)
# [[Рэгбі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9741 сымб. → &lt;/span&gt;13637 сымб.)
# [[Паўднёвы акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9750 сымб. → &lt;/span&gt;13650 сымб.)
# [[Хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9796 сымб. → &lt;/span&gt;13714 сымб.)
# [[Іўрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9806 сымб. → &lt;/span&gt;13728 сымб.)
# [[Агрэгатны стан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9844 сымб. → &lt;/span&gt;13782 сымб.)
# [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9864 сымб. → &lt;/span&gt;13810 сымб.)
# [[Крыжовыя паходы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9905 сымб. → &lt;/span&gt;13867 сымб.)
# [[Вэнэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9926 сымб. → &lt;/span&gt;13896 сымб.)
# [[Аборт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9937 сымб. → &lt;/span&gt;13912 сымб.)
# [[Суэцкі канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9982 сымб. → &lt;/span&gt;13975 сымб.)
# [[Марлен Дытрых]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10059 сымб. → &lt;/span&gt;14083 сымб.)
# [[Дзяржава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10070 сымб. → &lt;/span&gt;14098 сымб.)
# [[Нобэлеўская прэмія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10102 сымб. → &lt;/span&gt;14143 сымб.)
# [[Кісьля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10141 сымб. → &lt;/span&gt;14197 сымб.)
# [[Ота фон Бісмарк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10145 сымб. → &lt;/span&gt;14203 сымб.)
# [[Друк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10145 сымб. → &lt;/span&gt;14203 сымб.)
# [[Эўра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10171 сымб. → &lt;/span&gt;14239 сымб.)
# [[Дыега Вэляскес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10226 сымб. → &lt;/span&gt;14316 сымб.)
# [[Магнітнае поле]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10236 сымб. → &lt;/span&gt;14330 сымб.)
# [[Міжнародны Суд ААН]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10257 сымб. → &lt;/span&gt;14360 сымб.)
# [[Кірыліца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10281 сымб. → &lt;/span&gt;14393 сымб.)
# [[Капітал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10319 сымб. → &lt;/span&gt;14447 сымб.)
# [[Натуральная воспа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10335 сымб. → &lt;/span&gt;14469 сымб.)
# [[Год]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10348 сымб. → &lt;/span&gt;14487 сымб.)
# [[Прыгажосьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10440 сымб. → &lt;/span&gt;14616 сымб.)
# [[Майкл Фарадэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10453 сымб. → &lt;/span&gt;14634 сымб.)
# [[Акіра Курасава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10496 сымб. → &lt;/span&gt;14694 сымб.)
# [[Вадарод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10526 сымб. → &lt;/span&gt;14736 сымб.)
# [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10551 сымб. → &lt;/span&gt;14771 сымб.)
# [[Луіс Армстранг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10552 сымб. → &lt;/span&gt;14773 сымб.)
# [[Этаноль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10559 сымб. → &lt;/span&gt;14783 сымб.)
# [[Пі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10609 сымб. → &lt;/span&gt;14853 сымб.)
# [[Джордж Вашынгтон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10612 сымб. → &lt;/span&gt;14857 сымб.)
# [[Анархізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10617 сымб. → &lt;/span&gt;14864 сымб.)
# [[Анды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10647 сымб. → &lt;/span&gt;14906 сымб.)
# [[Калідаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10706 сымб. → &lt;/span&gt;14988 сымб.)
# [[Ігар Стравінскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10767 сымб. → &lt;/span&gt;15074 сымб.)
# [[Эпілепсія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10786 сымб. → &lt;/span&gt;15100 сымб.)
# [[Купал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10798 сымб. → &lt;/span&gt;15117 сымб.)
# [[Карл Маркс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10854 сымб. → &lt;/span&gt;15196 сымб.)
# [[Альбрэхт Дурэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10888 сымб. → &lt;/span&gt;15243 сымб.)
# [[Галілео Галілей]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10907 сымб. → &lt;/span&gt;15270 сымб.)
# [[Грудзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10919 сымб. → &lt;/span&gt;15287 сымб.)
# [[Альгарытм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10920 сымб. → &lt;/span&gt;15288 сымб.)
# [[Сара Бэрнар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10942 сымб. → &lt;/span&gt;15319 сымб.)
# [[Золата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10978 сымб. → &lt;/span&gt;15369 сымб.)
# [[Шагнамэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10981 сымб. → &lt;/span&gt;15373 сымб.)
# [[Фашызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11058 сымб. → &lt;/span&gt;15481 сымб.)
# [[Футбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11083 сымб. → &lt;/span&gt;15516 сымб.)
# [[Ніл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11093 сымб. → &lt;/span&gt;15530 сымб.)
# [[Галаўны боль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11099 сымб. → &lt;/span&gt;15539 сымб.)
# [[Вока]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11177 сымб. → &lt;/span&gt;15648 сымб.)
# [[Дзэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11208 сымб. → &lt;/span&gt;15691 сымб.)
# [[Эўклід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11362 сымб. → &lt;/span&gt;15907 сымб.)
# [[Навука]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11382 сымб. → &lt;/span&gt;15935 сымб.)
# [[Нэптун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11382 сымб. → &lt;/span&gt;15935 сымб.)
# [[Касьпійскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11383 сымб. → &lt;/span&gt;15936 сымб.)
# [[Габрыель Гарсія Маркес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11416 сымб. → &lt;/span&gt;15982 сымб.)
# [[Астраномія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11522 сымб. → &lt;/span&gt;16131 сымб.)
# [[Пэрсыдзкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11577 сымб. → &lt;/span&gt;16208 сымб.)
# [[Гарбата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11651 сымб. → &lt;/span&gt;16311 сымб.)
# [[Магатма Гандзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11653 сымб. → &lt;/span&gt;16314 сымб.)
# [[Нікалё Мак’явэльлі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11713 сымб. → &lt;/span&gt;16398 сымб.)
# [[Сухоты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11747 сымб. → &lt;/span&gt;16446 сымб.)
# [[Тэрмадынаміка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11780 сымб. → &lt;/span&gt;16492 сымб.)
# [[Адольф Гітлер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11821 сымб. → &lt;/span&gt;16549 сымб.)
# [[Малако]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11878 сымб. → &lt;/span&gt;16629 сымб.)
# [[Людвіг ван Бэтговэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11961 сымб. → &lt;/span&gt;16745 сымб.)
# [[Ум Кульсум]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11989 сымб. → &lt;/span&gt;16785 сымб.)
# [[Паўднёвая Амэрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12061 сымб. → &lt;/span&gt;16885 сымб.)
# [[Мэрылін Манро]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12075 сымб. → &lt;/span&gt;16905 сымб.)
# [[Чарлі Чаплін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12173 сымб. → &lt;/span&gt;17042 сымб.)
# [[Сонца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12211 сымб. → &lt;/span&gt;17095 сымб.)
# [[Альгебра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12215 сымб. → &lt;/span&gt;17101 сымб.)
# [[Геалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12454 сымб. → &lt;/span&gt;17436 сымб.)
# [[Франсіска Гоя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12578 сымб. → &lt;/span&gt;17609 сымб.)
# [[Атэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12641 сымб. → &lt;/span&gt;17697 сымб.)
# [[Танец]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13068 сымб. → &lt;/span&gt;18295 сымб.)
# [[Зорка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13336 сымб. → &lt;/span&gt;18670 сымб.)
# [[Джордж Байран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13398 сымб. → &lt;/span&gt;18757 сымб.)
# [[Рэлігія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13404 сымб. → &lt;/span&gt;18766 сымб.)
# [[Готфрыд Ляйбніц]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13468 сымб. → &lt;/span&gt;18855 сымб.)
# [[Уладзімер Ленін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13554 сымб. → &lt;/span&gt;18976 сымб.)
# [[Томас Эдысан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13808 сымб. → &lt;/span&gt;19331 сымб.)
# [[Мацуо Басё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13820 сымб. → &lt;/span&gt;19348 сымб.)
# [[Колер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13942 сымб. → &lt;/span&gt;19519 сымб.)
# [[Алімпійскія гульні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14021 сымб. → &lt;/span&gt;19629 сымб.)
# [[Рак (захворваньне)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14078 сымб. → &lt;/span&gt;19709 сымб.)
# [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14139 сымб. → &lt;/span&gt;19795 сымб.)
# [[Хвароба Альцгаймэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14222 сымб. → &lt;/span&gt;19911 сымб.)
# [[Гіп-гоп]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14384 сымб. → &lt;/span&gt;20138 сымб.)
# [[Зямля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14523 сымб. → &lt;/span&gt;20332 сымб.)
# [[Роза Люксэмбург]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14582 сымб. → &lt;/span&gt;20415 сымб.)
# [[Тэніс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14624 сымб. → &lt;/span&gt;20474 сымб.)
# [[Канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14761 сымб. → &lt;/span&gt;20665 сымб.)
# [[Сыр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14883 сымб. → &lt;/span&gt;20836 сымб.)
# [[Ацтэкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15037 сымб. → &lt;/span&gt;21052 сымб.)
# [[Альфрэд Гічкок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15429 сымб. → &lt;/span&gt;21601 сымб.)
# [[Тысяча і адна ноч]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15461 сымб. → &lt;/span&gt;21645 сымб.)
# [[Ядзерная зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15748 сымб. → &lt;/span&gt;22047 сымб.)
# [[Ўолт Дыснэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15987 сымб. → &lt;/span&gt;22382 сымб.)
# [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16008 сымб. → &lt;/span&gt;22411 сымб.)
# [[Міжнародны валютны фонд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16011 сымб. → &lt;/span&gt;22415 сымб.)
# [[Леанарда да Вінчы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16107 сымб. → &lt;/span&gt;22550 сымб.)
# [[Фёдар Дастаеўскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16149 сымб. → &lt;/span&gt;22609 сымб.)
# [[Фэдэрыка Фэліні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16351 сымб. → &lt;/span&gt;22891 сымб.)
# [[Цытрус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16596 сымб. → &lt;/span&gt;23234 сымб.)
# [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17137 сымб. → &lt;/span&gt;23992 сымб.)
# [[Мартын Гайдэгер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17788 сымб. → &lt;/span&gt;24903 сымб.)
# [[Дантэ Аліг’еры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17851 сымб. → &lt;/span&gt;24991 сымб.)
# [[Аўстрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18041 сымб. → &lt;/span&gt;25257 сымб.)
# [[Японія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18347 сымб. → &lt;/span&gt;25686 сымб.)
# [[Ізраіль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18577 сымб. → &lt;/span&gt;26008 сымб.)
# [[Аўстралія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18673 сымб. → &lt;/span&gt;26142 сымб.)
# [[Этыёпія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18748 сымб. → &lt;/span&gt;26247 сымб.)
# [[Танзанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18792 сымб. → &lt;/span&gt;26309 сымб.)
# [[Сынгапур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19227 сымб. → &lt;/span&gt;26918 сымб.)
# [[Азія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19343 сымб. → &lt;/span&gt;27080 сымб.)
# [[Здароўе]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19351 сымб. → &lt;/span&gt;27091 сымб.)
# [[Вэнэсуэла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19399 сымб. → &lt;/span&gt;27159 сымб.)
# [[Анры Матыс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19411 сымб. → &lt;/span&gt;27175 сымб.)
# [[Куба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19702 сымб. → &lt;/span&gt;27583 сымб.)
# [[Жак Карт’е]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19846 сымб. → &lt;/span&gt;27784 сымб.)
# [[Ёсіф Сталін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19912 сымб. → &lt;/span&gt;27877 сымб.)
# [[Пакістан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20427 сымб. → &lt;/span&gt;28598 сымб.)
# [[Інданэзія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20513 сымб. → &lt;/span&gt;28718 сымб.)
# [[Сымона дэ Бавуар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20812 сымб. → &lt;/span&gt;29137 сымб.)
# [[Віетнам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20818 сымб. → &lt;/span&gt;29145 сымб.)
# [[Эканоміка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20948 сымб. → &lt;/span&gt;29327 сымб.)
# [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21249 сымб. → &lt;/span&gt;29749 сымб.)
# [[Людовік XIV]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21287 сымб. → &lt;/span&gt;29802 сымб.)
# [[Элан Т’юрынг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21566 сымб. → &lt;/span&gt;30192 сымб.)
# [[Армія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21582 сымб. → &lt;/span&gt;30215 сымб.)
# [[Аўганістан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21624 сымб. → &lt;/span&gt;30274 сымб.)
# [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21654 сымб. → &lt;/span&gt;30316 сымб.)
# [[Гаўтама Буда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21729 сымб. → &lt;/span&gt;30421 сымб.)
# [[Ашока]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21735 сымб. → &lt;/span&gt;30429 сымб.)
# [[Фрыдэрык Шапэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21756 сымб. → &lt;/span&gt;30458 сымб.)
# [[Фрэнк Лойд Райт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21773 сымб. → &lt;/span&gt;30482 сымб.)
# [[Паблё Пікаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21774 сымб. → &lt;/span&gt;30484 сымб.)
# [[Вэргіліюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21827 сымб. → &lt;/span&gt;30558 сымб.)
# [[Апэрацыйная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21835 сымб. → &lt;/span&gt;30569 сымб.)
# [[Саудаўская Арабія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21849 сымб. → &lt;/span&gt;30589 сымб.)
# [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21866 сымб. → &lt;/span&gt;30612 сымб.)
# [[Польшча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21927 сымб. → &lt;/span&gt;30698 сымб.)
# [[Сонечная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21959 сымб. → &lt;/span&gt;30743 сымб.)
# [[Ерусалім]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21975 сымб. → &lt;/span&gt;30765 сымб.)
# [[Малярыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22000 сымб. → &lt;/span&gt;30800 сымб.)
# [[Лагас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22016 сымб. → &lt;/span&gt;30822 сымб.)
# [[Каір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22063 сымб. → &lt;/span&gt;30888 сымб.)
# [[Іран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22065 сымб. → &lt;/span&gt;30891 сымб.)
# [[Марс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22073 сымб. → &lt;/span&gt;30902 сымб.)
# [[Багдад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22085 сымб. → &lt;/span&gt;30919 сымб.)
# [[Сатурн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22089 сымб. → &lt;/span&gt;30925 сымб.)
# [[Дыназаўр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22093 сымб. → &lt;/span&gt;30930 сымб.)
# [[Леанард Ойлер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22121 сымб. → &lt;/span&gt;30969 сымб.)
# [[Галяктыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22134 сымб. → &lt;/span&gt;30988 сымб.)
# [[Энцыкляпэдыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22141 сымб. → &lt;/span&gt;30997 сымб.)
# [[Канстантын I Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22167 сымб. → &lt;/span&gt;31034 сымб.)
# [[Мао Дзэ-дун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22175 сымб. → &lt;/span&gt;31045 сымб.)
# [[Дака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22176 сымб. → &lt;/span&gt;31046 сымб.)
# [[Банглядэш]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22183 сымб. → &lt;/span&gt;31056 сымб.)
# [[Хрысьціянства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22190 сымб. → &lt;/span&gt;31066 сымб.)
# [[Турэцкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22206 сымб. → &lt;/span&gt;31088 сымб.)
# [[Танк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22222 сымб. → &lt;/span&gt;31111 сымб.)
# [[Француская рэвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22239 сымб. → &lt;/span&gt;31135 сымб.)
# [[Лізавета I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22285 сымб. → &lt;/span&gt;31199 сымб.)
# [[Кіншаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22294 сымб. → &lt;/span&gt;31212 сымб.)
# [[Піва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22323 сымб. → &lt;/span&gt;31252 сымб.)
# [[Авідыюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22343 сымб. → &lt;/span&gt;31280 сымб.)
# [[Сыднэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22346 сымб. → &lt;/span&gt;31284 сымб.)
# [[Ёган Кеплер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22358 сымб. → &lt;/span&gt;31301 сымб.)
# [[Джон Мэйнард Кейнз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22366 сымб. → &lt;/span&gt;31312 сымб.)
# [[Дынастыя Тан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22373 сымб. → &lt;/span&gt;31322 сымб.)
# [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22377 сымб. → &lt;/span&gt;31328 сымб.)
# [[Мухамад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22384 сымб. → &lt;/span&gt;31338 сымб.)
# [[Француская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22412 сымб. → &lt;/span&gt;31377 сымб.)
# [[Кейптаўн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22425 сымб. → &lt;/span&gt;31395 сымб.)
# [[Уран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22454 сымб. → &lt;/span&gt;31436 сымб.)
# [[Ірак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22457 сымб. → &lt;/span&gt;31440 сымб.)
# [[Мадрыд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22461 сымб. → &lt;/span&gt;31445 сымб.)
# [[Бразылія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22503 сымб. → &lt;/span&gt;31504 сымб.)
# [[Атэны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22574 сымб. → &lt;/span&gt;31604 сымб.)
# [[Транспарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22578 сымб. → &lt;/span&gt;31609 сымб.)
# [[Міжнародная сыстэма СІ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22603 сымб. → &lt;/span&gt;31644 сымб.)
# [[Рэнэ Дэкарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22619 сымб. → &lt;/span&gt;31667 сымб.)
# [[Лі Бо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22671 сымб. → &lt;/span&gt;31739 сымб.)
# [[Сэул]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22698 сымб. → &lt;/span&gt;31777 сымб.)
# [[Карачы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22701 сымб. → &lt;/span&gt;31781 сымб.)
# [[Мумбаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22705 сымб. → &lt;/span&gt;31787 сымб.)
# [[Шанхай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22735 сымб. → &lt;/span&gt;31829 сымб.)
# [[Юпітэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22737 сымб. → &lt;/span&gt;31832 сымб.)
# [[Нідэрлянды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22753 сымб. → &lt;/span&gt;31854 сымб.)
# [[Вена]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22788 сымб. → &lt;/span&gt;31903 сымб.)
# [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22847 сымб. → &lt;/span&gt;31986 сымб.)
# [[Авіцэна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22874 сымб. → &lt;/span&gt;32024 сымб.)
# [[Джэйн Остын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22887 сымб. → &lt;/span&gt;32042 сымб.)
# [[Архімэд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22919 сымб. → &lt;/span&gt;32087 сымб.)
# [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22944 сымб. → &lt;/span&gt;32122 сымб.)
# [[Амстэрдам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22964 сымб. → &lt;/span&gt;32150 сымб.)
# [[Токіё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23081 сымб. → &lt;/span&gt;32313 сымб.)
# [[Калката]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23097 сымб. → &lt;/span&gt;32336 сымб.)
# [[Мартын Лютэр Кінг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23098 сымб. → &lt;/span&gt;32337 сымб.)
# [[Мартын Лютэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23104 сымб. → &lt;/span&gt;32346 сымб.)
# [[Старажытны Эгіпет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23186 сымб. → &lt;/span&gt;32460 сымб.)
# [[Анатомія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23243 сымб. → &lt;/span&gt;32540 сымб.)
# [[Дэлі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23254 сымб. → &lt;/span&gt;32556 сымб.)
# [[Антарктыда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23271 сымб. → &lt;/span&gt;32579 сымб.)
# [[Антон Чэхаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23280 сымб. → &lt;/span&gt;32592 сымб.)
# [[Бангкок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23308 сымб. → &lt;/span&gt;32631 сымб.)
# [[Ісак Ньютан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23317 сымб. → &lt;/span&gt;32644 сымб.)
# [[Джакарта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23323 сымб. → &lt;/span&gt;32652 сымб.)
# [[Тайлянд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23337 сымб. → &lt;/span&gt;32672 сымб.)
# [[Бізантыйская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23370 сымб. → &lt;/span&gt;32718 сымб.)
# [[Партугалія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23377 сымб. → &lt;/span&gt;32728 сымб.)
# [[Багата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23410 сымб. → &lt;/span&gt;32774 сымб.)
# [[Эрвін Шрэдынгер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23411 сымб. → &lt;/span&gt;32775 сымб.)
# [[Ватыкан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23528 сымб. → &lt;/span&gt;32939 сымб.)
# [[Расейская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23565 сымб. → &lt;/span&gt;32991 сымб.)
# [[Дынастыя Мін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23580 сымб. → &lt;/span&gt;33012 сымб.)
# [[Мэксыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23598 сымб. → &lt;/span&gt;33037 сымб.)
# [[Ўільям Шэксьпір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23647 сымб. → &lt;/span&gt;33106 сымб.)
# [[Мальер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23651 сымб. → &lt;/span&gt;33111 сымб.)
# [[Пэкін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23666 сымб. → &lt;/span&gt;33132 сымб.)
# [[Дамаск]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23676 сымб. → &lt;/span&gt;33146 сымб.)
# [[Аргентына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23834 сымб. → &lt;/span&gt;33368 сымб.)
# [[Старажытная Грэцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23896 сымб. → &lt;/span&gt;33454 сымб.)
# [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23983 сымб. → &lt;/span&gt;33576 сымб.)
# [[Найробі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23996 сымб. → &lt;/span&gt;33594 сымб.)
# [[Мост]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24003 сымб. → &lt;/span&gt;33604 сымб.)
# [[Ангельская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24024 сымб. → &lt;/span&gt;33634 сымб.)
# [[Сан-Паўлу]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24028 сымб. → &lt;/span&gt;33639 сымб.)
# [[Вальтэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24047 сымб. → &lt;/span&gt;33666 сымб.)
# [[Лос-Анджэлес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24098 сымб. → &lt;/span&gt;33737 сымб.)
# [[Першая сусьветная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24122 сымб. → &lt;/span&gt;33771 сымб.)
# [[Сальвадор Далі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24137 сымб. → &lt;/span&gt;33792 сымб.)
# [[Мэхіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24321 сымб. → &lt;/span&gt;34049 сымб.)
# [[Турэччына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24367 сымб. → &lt;/span&gt;34114 сымб.)
# [[Будызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24434 сымб. → &lt;/span&gt;34208 сымб.)
# [[Эўропа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24498 сымб. → &lt;/span&gt;34297 сымб.)
# [[Банан (плод)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24553 сымб. → &lt;/span&gt;34374 сымб.)
# [[Рэспубліка Карэя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24598 сымб. → &lt;/span&gt;34437 сымб.)
# [[Чжэн Хэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24600 сымб. → &lt;/span&gt;34440 сымб.)
# [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24646 сымб. → &lt;/span&gt;34504 сымб.)
# [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24650 сымб. → &lt;/span&gt;34510 сымб.)
# [[Мікелянджэлё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24652 сымб. → &lt;/span&gt;34513 сымб.)
# [[Біялёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24688 сымб. → &lt;/span&gt;34563 сымб.)
# [[Бялкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24764 сымб. → &lt;/span&gt;34670 сымб.)
# [[Аўтамабіль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24802 сымб. → &lt;/span&gt;34723 сымб.)
# [[Індыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24988 сымб. → &lt;/span&gt;34983 сымб.)
# [[Мэка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25147 сымб. → &lt;/span&gt;35206 сымб.)
# [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25391 сымб. → &lt;/span&gt;35547 сымб.)
# [[Карабель]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25428 сымб. → &lt;/span&gt;35599 сымб.)
# [[Зараастрызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25469 сымб. → &lt;/span&gt;35657 сымб.)
# [[Майкл Джэксан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25479 сымб. → &lt;/span&gt;35671 сымб.)
# [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25546 сымб. → &lt;/span&gt;35764 сымб.)
# [[Эгіпет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25595 сымб. → &lt;/span&gt;35833 сымб.)
# [[Тлен]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25773 сымб. → &lt;/span&gt;36082 сымб.)
# [[Парыж]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25916 сымб. → &lt;/span&gt;36282 сымб.)
# [[Антоніё Вівальдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26135 сымб. → &lt;/span&gt;36589 сымб.)
# [[Тэгеран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26267 сымб. → &lt;/span&gt;36774 сымб.)
# [[Рым]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26877 сымб. → &lt;/span&gt;37628 сымб.)
# [[Кітай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26885 сымб. → &lt;/span&gt;37639 сымб.)
# [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26975 сымб. → &lt;/span&gt;37765 сымб.)
# [[Альбэрт Айнштайн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26993 сымб. → &lt;/span&gt;37790 сымб.)
# [[Нігерыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27132 сымб. → &lt;/span&gt;37985 сымб.)
# [[Буэнас-Айрэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27403 сымб. → &lt;/span&gt;38364 сымб.)
# [[Швайцарыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27604 сымб. → &lt;/span&gt;38646 сымб.)
# [[Вашку да Гама]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27703 сымб. → &lt;/span&gt;38784 сымб.)
# [[Нью-Ёрк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27951 сымб. → &lt;/span&gt;39131 сымб.)
# [[Жан-Жак Русо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28053 сымб. → &lt;/span&gt;39274 сымб.)
# [[Нямеччына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28139 сымб. → &lt;/span&gt;39395 сымб.)
# [[Судан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;29091 сымб. → &lt;/span&gt;40727 сымб.)
# [[Паўночная Амэрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;29316 сымб. → &lt;/span&gt;41042 сымб.)
# [[Бульба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;30496 сымб. → &lt;/span&gt;42694 сымб.)
# [[Гішпанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31063 сымб. → &lt;/span&gt;43488 сымб.)
# [[Аляксандар Пушкін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31506 сымб. → &lt;/span&gt;44108 сымб.)
# [[Энрыка Фэрмі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31606 сымб. → &lt;/span&gt;44248 сымб.)
# [[Эўрапейскі Зьвяз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31649 сымб. → &lt;/span&gt;44309 сымб.)
# [[Санкт-Пецярбург]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31768 сымб. → &lt;/span&gt;44475 сымб.)
# [[The Beatles]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31828 сымб. → &lt;/span&gt;44559 сымб.)
# [[Дубай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32159 сымб. → &lt;/span&gt;45023 сымб.)
# [[Цягліцы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32174 сымб. → &lt;/span&gt;45044 сымб.)
# [[Чынгісхан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32950 сымб. → &lt;/span&gt;46130 сымб.)
# [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;33045 сымб. → &lt;/span&gt;46263 сымб.)
# [[Масква]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;33889 сымб. → &lt;/span&gt;47445 сымб.)
# [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;34027 сымб. → &lt;/span&gt;47638 сымб.)
# [[Эйфэлева вежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;34690 сымб. → &lt;/span&gt;48566 сымб.)
# [[Афрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35133 сымб. → &lt;/span&gt;49186 сымб.)
# [[Кір II]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35642 сымб. → &lt;/span&gt;49899 сымб.)
# [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35838 сымб. → &lt;/span&gt;50173 сымб.)
# [[Стамбул]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36148 сымб. → &lt;/span&gt;50607 сымб.)
# [[Ісус Хрыстос]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36498 сымб. → &lt;/span&gt;51097 сымб.)
# [[Нікола Тэсла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36571 сымб. → &lt;/span&gt;51199 сымб.)
# [[Францыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;37063 сымб. → &lt;/span&gt;51888 сымб.)
# [[Глябальнае пацяпленьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;37688 сымб. → &lt;/span&gt;52763 сымб.)
# [[Ганконг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;38289 сымб. → &lt;/span&gt;53605 сымб.)
# [[Калізэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;38926 сымб. → &lt;/span&gt;54496 сымб.)
# [[Альжыр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;41382 сымб. → &lt;/span&gt;57935 сымб.)
# [[Сусьветны банк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;41549 сымб. → &lt;/span&gt;58169 сымб.)
# [[Расея]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;44065 сымб. → &lt;/span&gt;61691 сымб.)
# [[Рэмбрант]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;44368 сымб. → &lt;/span&gt;62115 сымб.)
# [[Канада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;46866 сымб. → &lt;/span&gt;65612 сымб.)
# [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;49352 сымб. → &lt;/span&gt;69093 сымб.)
# [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;51267 сымб. → &lt;/span&gt;71774 сымб.)
# [[Шахматы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;52535 сымб. → &lt;/span&gt;73549 сымб.)
# [[Бэрлін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;53872 сымб. → &lt;/span&gt;75421 сымб.)
# [[Напалеон I Банапарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;54321 сымб. → &lt;/span&gt;76049 сымб.)
# [[Італія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;54997 сымб. → &lt;/span&gt;76996 сымб.)
# [[Рэфармацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;57521 сымб. → &lt;/span&gt;80529 сымб.)
# [[Аляксандар Македонскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63234 сымб. → &lt;/span&gt;88528 сымб.)
# [[Вялікабрытанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63306 сымб. → &lt;/span&gt;88628 сымб.)
# [[Украіна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63810 сымб. → &lt;/span&gt;89334 сымб.)
# [[Лёндан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;70444 сымб. → &lt;/span&gt;98622 сымб.)
# [[Пётар I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;72172 сымб. → &lt;/span&gt;101041 сымб.)
# [[Другая сусьветная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;75044 сымб. → &lt;/span&gt;105062 сымб.)
# [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;79371 сымб. → &lt;/span&gt;111119 сымб.)
# [[Цягнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;100969 сымб. → &lt;/span&gt;141357 сымб.)</text>
      <sha1>6nhkaqqqtpju17yzocfx311euvipaqj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лянгелян</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93311</id>
    <revision>
      <id>2329671</id>
      <parentid>2275841</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:14:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1253" xml:space="preserve">{{Востраў
|Назва = Лянгелян
|Мапа = 
|Месца = 
|Шырата_паўшар'е = 
|Шырата_градусаў = 54
|Шырата_хвілінаў = 55
|Шырата_сэкундаў = 
|Даўгата_паўшар'е = 
|Даўгата_градусаў = 10
|Даўгата_хвілінаў = 45
|Даўгата_сэкундаў = 
|Плошча = 
|Вышыня = 
|Краіна = Данія
|Вобласьць = 
|Насельніцтва = 
|Год = 
|Выява = 
|Памер = 
|Подпіс = 
}}
[[Файл:Gulstav Klint ved Langelands sydspids.jpg|міні|Выспа Лянгелян]]
'''Лянгелян''' ({{Мова-da|Langeland}}) — востраў у [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]]. Разьмешчаны на захадзе ад пратокі [[Вялікі Бэльт]], паміж [[Фюн|астравамі Фюн]] і Лёлян. Належыць [[Данія|Даніі]]. Плошча 284 км², даўжыня 52 км, шырыня 11 км. Насельніцтва складае 13 277 чалавек паводле стану на 1 студзеня 2010 году.

{{Накід}}

[[Катэгорыя:Астравы Балтыйскага мора]]</text>
      <sha1>k6ic2epad9usafe6qky11r4qew3s32l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329672</id>
      <parentid>2329671</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:15:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1262" xml:space="preserve">{{Востраў
|Назва = Лянгелян
|Мапа = 
|Месца = 
|Шырата_паўшар'е = 
|Шырата_градусаў = 54
|Шырата_хвілінаў = 55
|Шырата_сэкундаў = 
|Даўгата_паўшар'е = 
|Даўгата_градусаў = 10
|Даўгата_хвілінаў = 45
|Даўгата_сэкундаў = 
|Плошча = 
|Вышыня = 
|Краіна = Данія
|Вобласьць = 
|Насельніцтва = 
|Год = 
|Выява = 
|Памер = 
|Подпіс = 
}}
[[Файл:Gulstav Klint ved Langelands sydspids.jpg|значак|Востраў Лянгелян.]]
'''Лянгелян''' ({{Мова-da|Langeland}}) — востраў у [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]]. Разьмешчаны на захадзе ад пратокі [[Вялікі Бэльт]], паміж [[Фюн|астравамі Фюн]] і Лёлян. Належыць [[Данія|Даніі]]. Плошча 284 км², даўжыня 52 км, шырыня 11 км. Насельніцтва складае 13 277 чалавек паводле стану на 1 студзеня 2010 году.

{{Накід}}

[[Катэгорыя:Астравы Балтыйскага мора]]</text>
      <sha1>7dzn8umic716s8l1sp2a489cxz27nmn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Варшаўская дамова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95016</id>
    <revision>
      <id>2329734</id>
      <parentid>2319162</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:21:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>2589</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вайсковыя кіраўнікі АВД */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11986" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Варшаўская дамова (неадназначнасьць)}}
{| class=&quot;toccolours&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;4&quot; align=right style=&quot;float: right; width: 300px; margin: 0 0 1em 1em; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|-
|+ style=&quot;font-size:1.3em; margin-left: inherit;&quot; | '''Варшаўская дамова'''&lt;br /&gt;''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | Вайсковы альянс
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Файл:Warsaw Pact Logo.svg|300px]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Файл:Location Warsaw Pakt.svg|300px]]
|-
| '''Штаб-кватэра'''
| {{Сьцяг СССР}} [[СССР]], [[Масква]]
|-
| '''Удзельнікі'''
| 7 сталых удзельнікаў
|-
| '''Афіцыйныя мовы'''
| [[Расейская мова|Расейская]], [[Нямецкая мова|нямецкая]], [[Польская мова|польская]], [[Вугорская мова|вугорская]], [[Чэская мова|чэская]], [[Румынская мова|румынская]], [[Баўгарская мова|баўгарская]]
|-
| '''Камандуючыя аб’яднанымі вайсковымі сіламі краінаў АВД'''
| [[Іван Конеў]] (1955—1960) &lt;br /&gt; [[Віктар Кулікоў]] (1977—1991)
|-
| '''Начальнік штабу аб’яднаных вайсковых сілаў краінаў АВД'''
| [[Аляксей Антонаў]] (1955—1962) &lt;br /&gt; [[Уладзімер Лобаў]] (1989—1990)
|-
! colspan=2 | Гістарычныя падзеі
|-
| valign=top |Дамова падпісаная &lt;br /&gt; [[Вугорскае паўстаньн 1956 году|Вугорскае паўстаньне]] &lt;br /&gt; [[Апэрацыя «Дунай»]] &lt;br /&gt; Дамова скасаваная
| valign=top |17 траўня 1955 &lt;br /&gt; 4 лістапада 1956 &lt;br /&gt; 21 жніўня 1968 &lt;br /&gt; 1 ліпеня 1991
|}
'''Варшаўская дамова''' (''Дамова пра сяброўства, супрацоўніцтва і ўзаемадапамогу)'' ад 14 траўня 1955 году — дакумэнт, які замацаваў стварэньне вайсковага саюзу эўрапейскіх сацыялістычных краінаў начале з [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] — '''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''' (АВД) і замацаваў двупалярнасьць сьвету на 44 годы. Падпісаньне дамовы было ў адказ на ўваход [[Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына (1949—1990)|ФРН]] у [[НАТО]]&lt;ref&gt;David S. Yorst. NATO Transformed: The Alliance’s New Roles in International Security. (Washington D.C.: U.S. Institute of Peace Press, 1998), 31.&lt;/ref&gt;.

Дамову падпісалі [[Альбанія]], [[Баўгарыя]], [[Вугоршчына]], [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]], [[Польшча]], [[Румынія]], [[СССР]] і [[Чэхаславаччына]] 14 траўня 1955 году на Варшаўскай нарадзе эўрапейскіх краінаў па забясьпячэньні міру і бясьпекі ў Эўропе. Дамова набыла моц 5 чэрвеня 1955 году. 26 красавіка 1985 году, з-за сканчэньня тэрміну дзеяньня, была працягнута на 20 год. У сувязі з палітычнымі зьменамі ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і іншых краінах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] ў лютым 1991 году дзяржавы-ўдзельніцы АВД распусьцілі ейныя вайсковыя структуры, а 1 ліпеня 1991 падпісалі Пратакол пра поўнае спыненьне дзейнасьці Дамовы.

== Склад ==
* {{Сьцяг СССР}} [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]
* [[Файл:Flag of Albania 1946.svg|border|22px]] [[Народная Рэспубліка Албанія]] (спыніа ўдел ў АВД у 1961 з-за ідэалягічных супярэчнасьцяў; афіцыйна выйшла ў 1968 — пасьля ўводу войскаў АВД у Чэхаславаччыну)
* {{Сьцяг НРБ}} [[Народная Рэспубліка Баўгарыя]]
* [[Файл:Flag of Romania (1965-1989).svg|border|22px]] [[Сацыялістычная Рэспубліка Румынія]]
* [[Файл:Flag of Hungary 1949-1956.svg|border|22px]] [[Вугорская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Польшчы}} [[Польская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Чэхаславаччыны}} [[Чэхаславаччына|Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг НДР}} [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка]] (1956—1990)

== Умовы дамовы ==
Дамова складалася з прэамбулы і 11 артыкулаў. У адпаведнасьці зь яго ўмовамі і [[Статут ААН|Статутам ААН]], дзяржавы — удзельнікі Варшаўскай дамовы абавязваліся ўстрымлівацца ў сваіх міжнародных адносінах ад пагрозы сілаю ці яе ўжываньня, а ў выпадку ўзброенага нападу на каго-небудзь зь іх, аказаць неадкладную дапамогу ўсімі сродкамі дзяржавам, якія падвергліся нападу.

== Кіраўнічыя органы ==
* '''Палітычны кансультатыўны камітэт''' ('''ПКК''') — для правядзеньня кансультацыяў і разгляда пытаньняў, якія ўзьнікаюць у зьвязку з ажыцьцяўленьнем Варшаўскай дамовы.
* '''Аб’яднанае камандаваньне ўзброенымі сіламі''' ('''АКУС''') — для забесьпячэньня ўзаемадзеяньня ўзброеных сілаў і ўмацаваньня абараназдольнасьці краінаў — удзельніцаў Варшаўскай дамовы.

== Вайсковыя кіраўнікі АВД ==

[[Файл:Iron Curtain map.svgg|справа|250px]]

=== Галоўнакамандуючыя Аб’яднанымі ўзброенымі сіламі краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1960 — [[іван Конеў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1960—1967 — [[Андрэй Грэчка]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1967—1976 — [[Іван Якубоўскі]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1977—1989 — [[Віктар Кулікаў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1989—1991 — [[Пётар Лушаў]] — ґенэрал арміі.

=== Начальнікі штаба Аб’яднаных узброеных сілаў краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1962 — [[Аляксей Антонаў]] — ґенэрал арміі,
* 1962—1965 — [[Павел Батаў]] — ґенэрал арміі,
* 1965—1968 — [[Міхаіл Казакоў]] — ґенэрал арміі,
* 1968—1976 — [[Сяргей Шцяменка]] — ґенэрал арміі,
* 1976—1988 — [[Анатоль Грыбкоў]] — ґенэрал арміі,
* 1989—1991 — [[Уладзімер Лобаў]] — ґенэрал арміі.

== Дзейнасьць ==
Жнівень 1968 году — увод войскаў у [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] (прыгнечаньне [[Праская вясна|Праскае вясны]])

=== Дэклярацыі ===
На Маскоўскім паседжаньні ПКК (1958) была прынята Дэклярацыя, у якой прапанавалася скласьці пакт пра ненапад паміж дзяржавамі — удзельнікамі Варшаўскай дамовы і чальцамі НАТА.

У прынятай на паседжаньні ПКК у Маскве (1960) Дэклярацыі саюзныя дзяржавы ўхвалілі рашэньне Савецкага ўраду ў аднабаковым парадку адмовіцца ад ядравых выпрабаваньняў пры ўмове, што заходнія дзяржавы таксама не адновяць ядравых выбухаў, і заклікалі стварыць спрыяльныя ўмовы для завяршэньня выпрацоўкі дамовы пра спыненьне выпрабаваньняў [[ядравая зброя|ядравай зброі]].

На Варшаўскай нарадзе ПКК (1965) абмяркоўвалася становішча, якое склалася ў зьвязку з плянамі стварэньня шматбаковых ядравых сілаў НАТА, а таксама разгледжаныя ахоўныя меры на выпадак ажыцьцяўленьня гэтых плянаў. Будапэшцкая нарада ПКК (1966) — прынята Дэклярацыя пра ўмацаваньне міру і бясьпекі ў Эўропе.

=== Вучэньні і манэўры ===
Праводзіліся сумесныя камандна-штабныя і вайсковыя вучэньні і манэўры. Вучэньні праводзіліся на тэрыторыі ўсіх уваходных у АВД краінаў. Да ліку найболей буйных ставіліся вучэньні пад кодавымі назвамі «Квартэт» (1963), «Кастрычніцкі штурм» (1965), «Радопы» (1967), «Днепр» (1967), «Поўнач» (1968), «Братэрства па зброі» (1970), «Захад-81» (1981), «Шчыт-82» (1982).

=== Выведка ===
Падчас дзеяньня Варшаўскай Дамовы паміж выведкамі краінаў-удзельніцаў вялася сталая каардынацыя, з 1979 году пачала дзейнічаць глябальная сыстэма [[радыёэлектронная выведка|радыёэлектроннае выведкі]] — Сыстэма аб’яднанага ўліку зьвестак пра праціўніка ([[САУД]]), якая ўключала ў сябе сродкі радыёэлектроннае і касьмічнае выведкі СССР, Баўгарыі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхаславаччыны, НДР, а таксама якія не ўваходзілі ў Варшаўскую Дамову [[Віетнам]]у, [[Манголія|Манголіі]] і [[Куба|Кубы]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{commons}}

{{Халодная вайна}}

[[Катэгорыя:Міжнародныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1955 годзе]]
[[Катэгорыя:Варшаўская дамова]]
[[Катэгорыя:Халодная вайна]]</text>
      <sha1>kb6pcr35tdonncrhoywyyjdaxc436wx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329735</id>
      <parentid>2329734</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:22:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>2589</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вайсковыя кіраўнікі АВД */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11985" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Варшаўская дамова (неадназначнасьць)}}
{| class=&quot;toccolours&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;4&quot; align=right style=&quot;float: right; width: 300px; margin: 0 0 1em 1em; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|-
|+ style=&quot;font-size:1.3em; margin-left: inherit;&quot; | '''Варшаўская дамова'''&lt;br /&gt;''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | Вайсковы альянс
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Файл:Warsaw Pact Logo.svg|300px]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Файл:Location Warsaw Pakt.svg|300px]]
|-
| '''Штаб-кватэра'''
| {{Сьцяг СССР}} [[СССР]], [[Масква]]
|-
| '''Удзельнікі'''
| 7 сталых удзельнікаў
|-
| '''Афіцыйныя мовы'''
| [[Расейская мова|Расейская]], [[Нямецкая мова|нямецкая]], [[Польская мова|польская]], [[Вугорская мова|вугорская]], [[Чэская мова|чэская]], [[Румынская мова|румынская]], [[Баўгарская мова|баўгарская]]
|-
| '''Камандуючыя аб’яднанымі вайсковымі сіламі краінаў АВД'''
| [[Іван Конеў]] (1955—1960) &lt;br /&gt; [[Віктар Кулікоў]] (1977—1991)
|-
| '''Начальнік штабу аб’яднаных вайсковых сілаў краінаў АВД'''
| [[Аляксей Антонаў]] (1955—1962) &lt;br /&gt; [[Уладзімер Лобаў]] (1989—1990)
|-
! colspan=2 | Гістарычныя падзеі
|-
| valign=top |Дамова падпісаная &lt;br /&gt; [[Вугорскае паўстаньн 1956 году|Вугорскае паўстаньне]] &lt;br /&gt; [[Апэрацыя «Дунай»]] &lt;br /&gt; Дамова скасаваная
| valign=top |17 траўня 1955 &lt;br /&gt; 4 лістапада 1956 &lt;br /&gt; 21 жніўня 1968 &lt;br /&gt; 1 ліпеня 1991
|}
'''Варшаўская дамова''' (''Дамова пра сяброўства, супрацоўніцтва і ўзаемадапамогу)'' ад 14 траўня 1955 году — дакумэнт, які замацаваў стварэньне вайсковага саюзу эўрапейскіх сацыялістычных краінаў начале з [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] — '''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''' (АВД) і замацаваў двупалярнасьць сьвету на 44 годы. Падпісаньне дамовы было ў адказ на ўваход [[Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына (1949—1990)|ФРН]] у [[НАТО]]&lt;ref&gt;David S. Yorst. NATO Transformed: The Alliance’s New Roles in International Security. (Washington D.C.: U.S. Institute of Peace Press, 1998), 31.&lt;/ref&gt;.

Дамову падпісалі [[Альбанія]], [[Баўгарыя]], [[Вугоршчына]], [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]], [[Польшча]], [[Румынія]], [[СССР]] і [[Чэхаславаччына]] 14 траўня 1955 году на Варшаўскай нарадзе эўрапейскіх краінаў па забясьпячэньні міру і бясьпекі ў Эўропе. Дамова набыла моц 5 чэрвеня 1955 году. 26 красавіка 1985 году, з-за сканчэньня тэрміну дзеяньня, была працягнута на 20 год. У сувязі з палітычнымі зьменамі ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і іншых краінах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] ў лютым 1991 году дзяржавы-ўдзельніцы АВД распусьцілі ейныя вайсковыя структуры, а 1 ліпеня 1991 падпісалі Пратакол пра поўнае спыненьне дзейнасьці Дамовы.

== Склад ==
* {{Сьцяг СССР}} [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]
* [[Файл:Flag of Albania 1946.svg|border|22px]] [[Народная Рэспубліка Албанія]] (спыніа ўдел ў АВД у 1961 з-за ідэалягічных супярэчнасьцяў; афіцыйна выйшла ў 1968 — пасьля ўводу войскаў АВД у Чэхаславаччыну)
* {{Сьцяг НРБ}} [[Народная Рэспубліка Баўгарыя]]
* [[Файл:Flag of Romania (1965-1989).svg|border|22px]] [[Сацыялістычная Рэспубліка Румынія]]
* [[Файл:Flag of Hungary 1949-1956.svg|border|22px]] [[Вугорская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Польшчы}} [[Польская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Чэхаславаччыны}} [[Чэхаславаччына|Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг НДР}} [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка]] (1956—1990)

== Умовы дамовы ==
Дамова складалася з прэамбулы і 11 артыкулаў. У адпаведнасьці зь яго ўмовамі і [[Статут ААН|Статутам ААН]], дзяржавы — удзельнікі Варшаўскай дамовы абавязваліся ўстрымлівацца ў сваіх міжнародных адносінах ад пагрозы сілаю ці яе ўжываньня, а ў выпадку ўзброенага нападу на каго-небудзь зь іх, аказаць неадкладную дапамогу ўсімі сродкамі дзяржавам, якія падвергліся нападу.

== Кіраўнічыя органы ==
* '''Палітычны кансультатыўны камітэт''' ('''ПКК''') — для правядзеньня кансультацыяў і разгляда пытаньняў, якія ўзьнікаюць у зьвязку з ажыцьцяўленьнем Варшаўскай дамовы.
* '''Аб’яднанае камандаваньне ўзброенымі сіламі''' ('''АКУС''') — для забесьпячэньня ўзаемадзеяньня ўзброеных сілаў і ўмацаваньня абараназдольнасьці краінаў — удзельніцаў Варшаўскай дамовы.

== Вайсковыя кіраўнікі АВД ==

[[Файл:Iron Curtain map.svg|справа|250px]]

=== Галоўнакамандуючыя Аб’яднанымі ўзброенымі сіламі краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1960 — [[іван Конеў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1960—1967 — [[Андрэй Грэчка]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1967—1976 — [[Іван Якубоўскі]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1977—1989 — [[Віктар Кулікаў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1989—1991 — [[Пётар Лушаў]] — ґенэрал арміі.

=== Начальнікі штаба Аб’яднаных узброеных сілаў краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1962 — [[Аляксей Антонаў]] — ґенэрал арміі,
* 1962—1965 — [[Павел Батаў]] — ґенэрал арміі,
* 1965—1968 — [[Міхаіл Казакоў]] — ґенэрал арміі,
* 1968—1976 — [[Сяргей Шцяменка]] — ґенэрал арміі,
* 1976—1988 — [[Анатоль Грыбкоў]] — ґенэрал арміі,
* 1989—1991 — [[Уладзімер Лобаў]] — ґенэрал арміі.

== Дзейнасьць ==
Жнівень 1968 году — увод войскаў у [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] (прыгнечаньне [[Праская вясна|Праскае вясны]])

=== Дэклярацыі ===
На Маскоўскім паседжаньні ПКК (1958) была прынята Дэклярацыя, у якой прапанавалася скласьці пакт пра ненапад паміж дзяржавамі — удзельнікамі Варшаўскай дамовы і чальцамі НАТА.

У прынятай на паседжаньні ПКК у Маскве (1960) Дэклярацыі саюзныя дзяржавы ўхвалілі рашэньне Савецкага ўраду ў аднабаковым парадку адмовіцца ад ядравых выпрабаваньняў пры ўмове, што заходнія дзяржавы таксама не адновяць ядравых выбухаў, і заклікалі стварыць спрыяльныя ўмовы для завяршэньня выпрацоўкі дамовы пра спыненьне выпрабаваньняў [[ядравая зброя|ядравай зброі]].

На Варшаўскай нарадзе ПКК (1965) абмяркоўвалася становішча, якое склалася ў зьвязку з плянамі стварэньня шматбаковых ядравых сілаў НАТА, а таксама разгледжаныя ахоўныя меры на выпадак ажыцьцяўленьня гэтых плянаў. Будапэшцкая нарада ПКК (1966) — прынята Дэклярацыя пра ўмацаваньне міру і бясьпекі ў Эўропе.

=== Вучэньні і манэўры ===
Праводзіліся сумесныя камандна-штабныя і вайсковыя вучэньні і манэўры. Вучэньні праводзіліся на тэрыторыі ўсіх уваходных у АВД краінаў. Да ліку найболей буйных ставіліся вучэньні пад кодавымі назвамі «Квартэт» (1963), «Кастрычніцкі штурм» (1965), «Радопы» (1967), «Днепр» (1967), «Поўнач» (1968), «Братэрства па зброі» (1970), «Захад-81» (1981), «Шчыт-82» (1982).

=== Выведка ===
Падчас дзеяньня Варшаўскай Дамовы паміж выведкамі краінаў-удзельніцаў вялася сталая каардынацыя, з 1979 году пачала дзейнічаць глябальная сыстэма [[радыёэлектронная выведка|радыёэлектроннае выведкі]] — Сыстэма аб’яднанага ўліку зьвестак пра праціўніка ([[САУД]]), якая ўключала ў сябе сродкі радыёэлектроннае і касьмічнае выведкі СССР, Баўгарыі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхаславаччыны, НДР, а таксама якія не ўваходзілі ў Варшаўскую Дамову [[Віетнам]]у, [[Манголія|Манголіі]] і [[Куба|Кубы]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{commons}}

{{Халодная вайна}}

[[Катэгорыя:Міжнародныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1955 годзе]]
[[Катэгорыя:Варшаўская дамова]]
[[Катэгорыя:Халодная вайна]]</text>
      <sha1>7pwu4xhpk8pau3kk0g4h0b4kxcrwo1p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329738</id>
      <parentid>2329735</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T04:46:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ Commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11932" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Варшаўская дамова (неадназначнасьць)}}
{| class=&quot;toccolours&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;4&quot; align=right style=&quot;float: right; width: 300px; margin: 0 0 1em 1em; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|-
|+ style=&quot;font-size:1.3em; margin-left: inherit;&quot; | '''Варшаўская дамова'''&lt;br /&gt;''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | Вайсковы альянс
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Файл:Warsaw Pact Logo.svg|300px]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: #fff;&quot; | [[Файл:Location Warsaw Pakt.svg|300px]]
|-
| '''Штаб-кватэра'''
| {{Сьцяг СССР}} [[СССР]], [[Масква]]
|-
| '''Удзельнікі'''
| 7 сталых удзельнікаў
|-
| '''Афіцыйныя мовы'''
| [[Расейская мова|Расейская]], [[Нямецкая мова|нямецкая]], [[Польская мова|польская]], [[Вугорская мова|вугорская]], [[Чэская мова|чэская]], [[Румынская мова|румынская]], [[Баўгарская мова|баўгарская]]
|-
| '''Камандуючыя аб’яднанымі вайсковымі сіламі краінаў АВД'''
| [[Іван Конеў]] (1955—1960) &lt;br /&gt; [[Віктар Кулікоў]] (1977—1991)
|-
| '''Начальнік штабу аб’яднаных вайсковых сілаў краінаў АВД'''
| [[Аляксей Антонаў]] (1955—1962) &lt;br /&gt; [[Уладзімер Лобаў]] (1989—1990)
|-
! colspan=2 | Гістарычныя падзеі
|-
| valign=top |Дамова падпісаная &lt;br /&gt; [[Вугорскае паўстаньн 1956 году|Вугорскае паўстаньне]] &lt;br /&gt; [[Апэрацыя «Дунай»]] &lt;br /&gt; Дамова скасаваная
| valign=top |17 траўня 1955 &lt;br /&gt; 4 лістапада 1956 &lt;br /&gt; 21 жніўня 1968 &lt;br /&gt; 1 ліпеня 1991
|}
'''Варшаўская дамова''' (''Дамова пра сяброўства, супрацоўніцтва і ўзаемадапамогу)'' ад 14 траўня 1955 году — дакумэнт, які замацаваў стварэньне вайсковага саюзу эўрапейскіх сацыялістычных краінаў начале з [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] — '''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''' (АВД) і замацаваў двупалярнасьць сьвету на 44 годы. Падпісаньне дамовы было ў адказ на ўваход [[Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына (1949—1990)|ФРН]] у [[НАТО]]&lt;ref&gt;David S. Yorst. NATO Transformed: The Alliance’s New Roles in International Security. (Washington D.C.: U.S. Institute of Peace Press, 1998), 31.&lt;/ref&gt;.

Дамову падпісалі [[Альбанія]], [[Баўгарыя]], [[Вугоршчына]], [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]], [[Польшча]], [[Румынія]], [[СССР]] і [[Чэхаславаччына]] 14 траўня 1955 году на Варшаўскай нарадзе эўрапейскіх краінаў па забясьпячэньні міру і бясьпекі ў Эўропе. Дамова набыла моц 5 чэрвеня 1955 году. 26 красавіка 1985 году, з-за сканчэньня тэрміну дзеяньня, была працягнута на 20 год. У сувязі з палітычнымі зьменамі ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і іншых краінах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] ў лютым 1991 году дзяржавы-ўдзельніцы АВД распусьцілі ейныя вайсковыя структуры, а 1 ліпеня 1991 падпісалі Пратакол пра поўнае спыненьне дзейнасьці Дамовы.

== Склад ==
* {{Сьцяг СССР}} [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]
* [[Файл:Flag of Albania 1946.svg|border|22px]] [[Народная Рэспубліка Албанія]] (спыніа ўдел ў АВД у 1961 з-за ідэалягічных супярэчнасьцяў; афіцыйна выйшла ў 1968 — пасьля ўводу войскаў АВД у Чэхаславаччыну)
* {{Сьцяг НРБ}} [[Народная Рэспубліка Баўгарыя]]
* [[Файл:Flag of Romania (1965-1989).svg|border|22px]] [[Сацыялістычная Рэспубліка Румынія]]
* [[Файл:Flag of Hungary 1949-1956.svg|border|22px]] [[Вугорская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Польшчы}} [[Польская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Чэхаславаччыны}} [[Чэхаславаччына|Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг НДР}} [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка]] (1956—1990)

== Умовы дамовы ==
Дамова складалася з прэамбулы і 11 артыкулаў. У адпаведнасьці зь яго ўмовамі і [[Статут ААН|Статутам ААН]], дзяржавы — удзельнікі Варшаўскай дамовы абавязваліся ўстрымлівацца ў сваіх міжнародных адносінах ад пагрозы сілаю ці яе ўжываньня, а ў выпадку ўзброенага нападу на каго-небудзь зь іх, аказаць неадкладную дапамогу ўсімі сродкамі дзяржавам, якія падвергліся нападу.

== Кіраўнічыя органы ==
* '''Палітычны кансультатыўны камітэт''' ('''ПКК''') — для правядзеньня кансультацыяў і разгляда пытаньняў, якія ўзьнікаюць у зьвязку з ажыцьцяўленьнем Варшаўскай дамовы.
* '''Аб’яднанае камандаваньне ўзброенымі сіламі''' ('''АКУС''') — для забесьпячэньня ўзаемадзеяньня ўзброеных сілаў і ўмацаваньня абараназдольнасьці краінаў — удзельніцаў Варшаўскай дамовы.

== Вайсковыя кіраўнікі АВД ==

[[Файл:Iron Curtain map.svg|справа|250px]]

=== Галоўнакамандуючыя Аб’яднанымі ўзброенымі сіламі краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1960 — [[іван Конеў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1960—1967 — [[Андрэй Грэчка]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1967—1976 — [[Іван Якубоўскі]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1977—1989 — [[Віктар Кулікаў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1989—1991 — [[Пётар Лушаў]] — ґенэрал арміі.

=== Начальнікі штаба Аб’яднаных узброеных сілаў краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1962 — [[Аляксей Антонаў]] — ґенэрал арміі,
* 1962—1965 — [[Павел Батаў]] — ґенэрал арміі,
* 1965—1968 — [[Міхаіл Казакоў]] — ґенэрал арміі,
* 1968—1976 — [[Сяргей Шцяменка]] — ґенэрал арміі,
* 1976—1988 — [[Анатоль Грыбкоў]] — ґенэрал арміі,
* 1989—1991 — [[Уладзімер Лобаў]] — ґенэрал арміі.

== Дзейнасьць ==
Жнівень 1968 году — увод войскаў у [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] (прыгнечаньне [[Праская вясна|Праскае вясны]])

=== Дэклярацыі ===
На Маскоўскім паседжаньні ПКК (1958) была прынята Дэклярацыя, у якой прапанавалася скласьці пакт пра ненапад паміж дзяржавамі — удзельнікамі Варшаўскай дамовы і чальцамі НАТА.

У прынятай на паседжаньні ПКК у Маскве (1960) Дэклярацыі саюзныя дзяржавы ўхвалілі рашэньне Савецкага ўраду ў аднабаковым парадку адмовіцца ад ядравых выпрабаваньняў пры ўмове, што заходнія дзяржавы таксама не адновяць ядравых выбухаў, і заклікалі стварыць спрыяльныя ўмовы для завяршэньня выпрацоўкі дамовы пра спыненьне выпрабаваньняў [[ядравая зброя|ядравай зброі]].

На Варшаўскай нарадзе ПКК (1965) абмяркоўвалася становішча, якое склалася ў зьвязку з плянамі стварэньня шматбаковых ядравых сілаў НАТА, а таксама разгледжаныя ахоўныя меры на выпадак ажыцьцяўленьня гэтых плянаў. Будапэшцкая нарада ПКК (1966) — прынята Дэклярацыя пра ўмацаваньне міру і бясьпекі ў Эўропе.

=== Вучэньні і манэўры ===
Праводзіліся сумесныя камандна-штабныя і вайсковыя вучэньні і манэўры. Вучэньні праводзіліся на тэрыторыі ўсіх уваходных у АВД краінаў. Да ліку найболей буйных ставіліся вучэньні пад кодавымі назвамі «Квартэт» (1963), «Кастрычніцкі штурм» (1965), «Радопы» (1967), «Днепр» (1967), «Поўнач» (1968), «Братэрства па зброі» (1970), «Захад-81» (1981), «Шчыт-82» (1982).

=== Выведка ===
Падчас дзеяньня Варшаўскай Дамовы паміж выведкамі краінаў-удзельніцаў вялася сталая каардынацыя, з 1979 году пачала дзейнічаць глябальная сыстэма [[радыёэлектронная выведка|радыёэлектроннае выведкі]] — Сыстэма аб’яднанага ўліку зьвестак пра праціўніка ([[САУД]]), якая ўключала ў сябе сродкі радыёэлектроннае і касьмічнае выведкі СССР, Баўгарыі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхаславаччыны, НДР, а таксама якія не ўваходзілі ў Варшаўскую Дамову [[Віетнам]]у, [[Манголія|Манголіі]] і [[Куба|Кубы]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Халодная вайна}}

[[Катэгорыя:Міжнародныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1955 годзе]]
[[Катэгорыя:Варшаўская дамова]]
[[Катэгорыя:Халодная вайна]]</text>
      <sha1>pq7kz2zekjkyqwrwen0k1wwsas125en</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цэнтральная разьведвальная ўправа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96028</id>
    <revision>
      <id>2329733</id>
      <parentid>2204263</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T00:05:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>67502</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28783" xml:space="preserve">{{Спэцслужба
|Назва               = Цэнтральная разьведвальная ўправа
|Арыгінальная назва  = {{мова-en|Central Intelligence Agency|скарочана}}
|Выява               = Seal of the Central Intelligence Agency.svg
|Апісаньне выявы     = Эмблема
|Памер               = 
|Краіна              = [[ЗША]]
|Створаная           = {{Дата пачатку|18|9|1947|1}}
|Распушчаная         = 
|Ператвораная        = 
|Юрысдыкцыя          = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кіраўнік дзяржаўнай выведкі ЗША||en|Director of National Intelligence}}
|Штаб-кватэра        = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лэнглі (Вірджынія)|Лэнглі|en|Langley, Virginia}} (акруга {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэрфакс (акруга, Вірджынія)|Фэрфакс|en|Fairfax County, Virginia}}, штат [[Вірджынія]])
|Бюджэт              = $15 млрд (2013)
|Колькасьць          = 21 575 (2013)
|Папярэдняя          = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ведамства стратэгічных службаў ЗША||en|Office of Strategic Services}}
|Наступная           = 
|Тып кіраўніка       = Кіраўнік
|Кіраўнік            = [[Джон Оўэн Брэнан|Джон Брэнан]]
|Тып кіраўніка2      = 
|Кіраўнік2           = 
|Сайт                = [https://www.cia.gov/ cia.gov]
}}
'''Цэнтра́льная разьве́двальная ўпра́ва&lt;ref&gt;ЦРУ (Цэнтральная разьведвальная ўправа) // {{Літаратура/Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс, 2001)}}&lt;/ref&gt; ЗША''' (ЦРУ, анг. CIA) — агенцтва Фэдэральнага ўраду [[ЗША]], асноўнай функцыяй якога зьяўляецца збор і аналіз інфармацыі аб дзейнасьці замежных арганізацыяў і грамадзянаў. Асноўны орган зьнешняй выведкі і контравыведкі ЗША. Штаб-кватэра ЦРУ знаходзіцца ў разьмешчаным недалёка ад [[Вашынгтон (горад)|Вашынгтону]] горадзе Лэнглі, [[Вірджынія]]. ЦРУ ўваходзіць у разьведвальную супольнасьць ЗША, якой кіруе Дырэктар нацыянальнай выведкі.

== Будова ==
На 2016 г. ЦРУ налічвала —
* 5 кіраўніцтваў: 1) [[аналіз]]у, 2) дзеяньняў, 4) лічбавага новаўвядзеньня, 3) навукі і тэхналёгіі, 5) падтрымкі.
* 10 асяродкаў даручэньня:
** 6 паводле [[Частка сьвету|часткі сьвету]]: для 1) Афрыкі, 2) [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]], 3) [[Заходняе паўшар’е|Заходняга паўшар’я]], 4) [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай]] і [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]], 5) Усходняй Азіі і [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]], 6) Эўропы і [[Эўразія|Эўразіі]].
** 4 паводле прызначэньня: для 1) зброі і яе нераспаўсюду, 2) [[Супрацьвыведка|супрацьвыведкі]], 3) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Супрацьтэрарызм|супрацьтэрарызму|en|Counter-terrorism}}, 4) сусьветных справаў.
* 9 Аддзелаў: 1) вайсковых справаў, 2) кадраў, 3) кіраваньня весткамі, 4) прававых справаў, 5) сувязяў з грамадзкасьцю, 6) сувязяў з [[Кангрэс ЗША|Кангрэсам]], 7) пратаколу, 8) удасканаленьня адоранасьці, 9) унутранага нагляду&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзелы ЦРУ|спасылка=https://www.cia.gov/offices-of-cia|выдавец=Цэнтральная разьведвальная ўправа|мова=en|дата публікацыі=5 студзеня 2016|дата доступу=1 красавіка 2016}}&lt;/ref&gt;.

== Мінуўшчына ==
18 верасьня 1947 г. у г. [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] заснавалі Цэнтральную разьведвальную ўправу (ЦРУ) паводле Закона аб дзяржаўнай бясьпецы, які прэзыдэнт ЗША [[Гары Труман]] (1945—1953) падпісаў 26 ліпеня 1947 году. 17 сьнежня 1947 году {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рада дзяржаўнай бясьпекі ЗША||en|United States National Security Council}} дазволіла ЦРУ праводзіць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Таемнае мерапрыемства|таемныя мерапрыемствы|en|Covert operation}}. 1 верасьня 1948 г. ЦРУ заснавала Аддзел узгадненьня паводзінаў на чале з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрэнк Ўіснэр|Фрэнкам Ўіснэрам|en|Frank Wisner}} (1948—1952) для правядзеньня таемных мерапрыемстваў. 19 жніўня 1953 году ў [[Іран]]е адбыўся [[дзяржаўны пераварот]] пры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны пераварот у Іране 1953 году|ўдзеле ЦРУ|en|1953 Iranian coup d'état}}, які скінуў прэм’ер-міністра {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мухамэд Мосадэг|Мухамэда Мосадэга|en|Mohammad Mosaddegh}} (1951—1953). 28 чэрвеня 1954 году кіраваны ЦРУ [[пераварот у Гватэмале]] зрынуў прэзыдэнта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Хакоба Арбэнс|Хакоба Арбэнса|es|Jacobo Árbenz}} (1951—1954). 4 ліпеня 1956 году ЦРУ зладзіла першы ўдалы палёт [[Самалёт-выведнік|самалёта-выведніка]] [[Lockheed U-2|«У-2»]] над СССР, распрацоўку якога прэзыдэнт ЗША [[Дўайт Дэйвід Эйзэнгаўэр|Дўайт Эйзэнгаўэр]] (1953—1961) зацьвердзіў 25 лістапада 1954 году. У ноч на 18 траўня 1958 году над востравам [[Амбон (востраў)|Амбон]] (вобласьць [[Малуку]], [[Інданэзія]]) [[самалёт-зьнішчальнік]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|П-51 Мустанг|П-51 «Мустанг»|en|North American P-51 Mustang}} Паветранага войска Інданэзіі зьбіў бамбавік {{Артыкул у іншым разьдзеле|А-26 Захопнік|А-26 «Захопнік»|en|Douglas A-26 Invader}} з амэрыканскім лётчыкам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ален Поўп|Аленам Поўпам|en|Allen Lawrence Pope}}. У выніку выкрыўся ўдзел ЦРУ ў [[Паўстаньне|паўстаньні]] руху {{Артыкул у іншым разьдзеле|Усеагульнае змаганьне народу|«Ўсеагульнага змаганьня народу»|id|Perdjuangan Semesta}} на ўсходзе Інданэзіі.

1 траўня 1960 г. пад [[Екацярынбург|Сьвярдлоўскам]] ([[Расейская СФСР]], СССР) з савецкага [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітнага ракетнага комплекса]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|С-75 Дзьвіна|С-75 «Дзьвіна»|ru|С-75}} {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зьбіцьцё У-2 пад Сьвярдлоўскам|зьбілі|ru|Уничтожение U-2 под Свердловском}} [[самалёт-выведнік]] ЦРУ [[Lockheed U-2|«У-2»]] зь лётчыкам [[Гары Паўэрс]]ам (1929—1977). 18 жніўня 1960 году адбыўся першы ўдалы палёт [[спадарожнік]]а фатавыведкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карона (спадарожнік)|«Карона»|en|Corona (satellite)}}, распрацоўку якога ЦРУ пачало 4 сьнежня 1957 году сумесна з Паветраным войскам ЗША. 18 студзеня 1961 году ЦРУ адчыніла {{Артыкул у іншым разьдзеле|Нацыянальнае агенцтва геапрасторавай выведкі|Дзяржаўны асяродак тлумачэньня фатаздымкаў|en|National Geospatial-Intelligence Agency}} (ДАТФ) на чале з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Артур Лундал|Артурам Лундалем|en|Arthur C. Lundahl}} (1915—1992). У ноч на 17 красавіка 1961 году ЦРУ зладзіла высадку на поўдні [[Куба|Кубы]] ў [[Заліў Сьвіней|заліве Сьвіней]] 1334 кубінскіх паўстанцаў ({{Артыкул у іншым разьдзеле|2506-я штурмавая брыгада||es|Brigada de Asalto 2506}}) на чале з [[капітан]]ам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Хасэ Пэрэс-Санраман|Хасэ Пэрэсам-Санраманам|en|Pepe San Román}} (1930—1989). Да канца 19 красавіка 1961 г. на ўсходзе заліва [[Рэвалюцыйныя ўзброеныя сілы Кубы]] на чале з прэм’ер-міністрам [[Фідэль Кастра|Фідэлем Кастрам]] (1959—1976) забілі 114 і [[Ваеннапалонны|паланілі]] 1189 паўстанцаў у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бітва пад Хіронам|бітве|pl|Inwazja w Zatoce Świń}} пад {{Артыкул у іншым разьдзеле|Хірон (Куба)|Хіронам|es|Playa Girón}} (правінцыя [[Матансас (правінцыя)|Матансас]]).

6 верасьня 1961 г. ЦРУ і Паветранае войска ЗША ўтварылі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўнае ведамства распазнаваньня||en|National Reconnaissance Office}} на чале з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёсіф Харык|Ёсіфам Харыкам|uk|Йосиф Харик}} (1961—1965), каб кіраваць выведвальнымі спадарожнікамі. 20 верасьня 1960 г. у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лэнглі (Вірджынія)|Лэнглі|en|Langley, Virginia}} (акруга {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэрфакс (акруга, Вірджынія)|Фэрфакс|en|Fairfax County, Virginia}}, штат [[Вірджынія]]) адчынілася новая галаўная сядзіба ЦРУ, першы камень у будынак якой заклаў прэзыдэнт Эйзэнгаўэр 3 лістапада 1959 году. На будаўніцтва пайшлі $46 млн, вылучаныя Эйзэхгаўэрам 4 жніўня 1955 году. 30 красавіка 1962 г. самалёт-выведнік ЦРУ {{Артыкул у іншым разьдзеле|А-12|«А-12»|en|Lockheed A-12}} ажыцьцявіў першы службовы палёт. 14 кастрычніка 1962 году на захадзе Кубы самалёт ЦРУ «У-2» выявіў пры аблёце гораду {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сан-Крыстабаль (Куба)|Сан-Крыстабаль|es|San Cristóbal (Cuba)}} (прав. [[Пінар-дэль-Рыё (правінцыя)|Пінар-дэль-Рыё]]; цяпер прав. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Артэміса (правінцыя)|Артэміса|es|Provincia de Artemisa}}) пляцоўку з савецкімі [[Балістычная ракета|балістычнымі ракетамі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Р-12|«Р-12»|ru|Р-12}}, што дазвалялі нанесьці ўдар ядравай зброяй па ЗША. У выніку пачаўся [[Кубінскі крызіс|Кубінскі ракетны крызіс]], які скончыўся 28 кастрычніка вывадам савецкай ядравай зброі з Кубы.

16 траўня 1963 г. у Маскве (СССР) расстралялі [[палкоўнік]]а Галоўнай выведвальнай управы Генштабу СССР {{Артыкул у іншым разьдзеле|Алег Пянькоўскі|Алега Пянькоўскага|ru|Пеньковский, Олег Владимирович}} (1919—1963) за [[шпіянаж]] на карысьць ЦРУ. 5 жніўня 1963 г. ЦРУ ўтварыла {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кіраўніцтва навукі і тэхналёгіі ЦРУ|Кіраўніцтва навукі і тэхналёгіі|en|Central Intelligence Agency Directorate of Science &amp; Technology}} на чале з Альбэртам Ўіланам, у якім цягам 1960-х гадоў распрацавалі [[літ]]-[[іён]]ную [[Электрычны акумулятар|батарэю]] для выведвальных спадарожнікаў і прыладаў назіраньня&lt;ref name=&quot;у&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Уплыў ЦРУ на тэхналёгію|спасылка=https://www.cia.gov/about-cia/cia-museum/experience-the-collection/text-version/stories/cias-impact-on-technology.html|выдавец=Цэнтральная разьведвальная ўправа|мова=en|дата публікацыі=14 лютага 2014|дата доступу=1 красавіка 2016}}&lt;/ref&gt;. 1 ліпеня 1968 г. у [[Паўднёвы Віетнам|Паўднёвым Віетнаме]] ЦРУ далучылася да міжведамасных захадаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Падтрымка грамадзянскіх дзеяньняў і пераваротнага разьвіцьця|«Падтрымкі грамадзянскіх дзеяньняў і пераваротнага разьвіцьця»|en|Civil Operations and Revolutionary Development Support}} (ПГДПР), каб паспрыяць адыходу [[сялянства]] ад падтрымкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Народны фронт вызваленьня Паўднёвага Віетнаму|Народнага фронту вызваленьня|vi|Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam}} ў ходзе [[Вайна ў Віетнаме|вайны ў Віетнаме]] (1959—1975).

1 верасьня 1970 г. ЦРУ стварыла першыя [[кампутар]]ныя файлы аб [[згон]]ьніках і [[Тэрарызм|тэрарыстах]]. 17 чэрвеня 1972 г. у вашынгтонскай гасьцініцы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ўотэргейцкі комплекс|«Ўотэргейт»|en|Watergate complex}} (анг. water gate — {{Артыкул у іншым разьдзеле|водная брама||en|Watergate (architecture)}}) [[арышт]]авалі 5 былых супрацоўнікаў ЦРУ за ўзлом сядзібы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дэмакратычны краёвы камітэт|Дэмакратычнага краёвага камітэту|pl|Krajowy Komitet Partii Demokratycznej}}. [[Ўотэргейцкі скандал]] 1972—1974 гадоў прывёў да прызнаньня судом віноўнымі 48 чыноўнікаў, у тым ліку да турэмнага зьняволеньня 25 зь іх разам з галоўным пракурорам ЗША {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рычард Кляйндынст|Рычардам Кляйндынстам|en|Richard Kleindienst}} (1972—1973). У выніку 9 жніўня 1974 году прэзыдэнт ЗША [[Рычард Мілхаўс Ніксан|Рычард Ніксан]] (1969—1974) падаў у адстаўку.

У верасьні 1973 г. кіраўніцтва ЦРУ на загад свайго кіраўніка ад 7 траўня склала справаздачу з памятак на 693 старонкі аб пазастатутных дзеяньнях ЦРУ з 1950-х гадоў, якая атрымала мянушку {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямейныя каштоўнасьці (ЦРУ)|«Сямейныя каштоўнасьці»|en|Family Jewels (Central Intelligence Agency)}}. 18 сакавіка 1974 г. каліфарнійская газэта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лос-Анджэлескія часы|«Лос-Анджэлескія часы»|en|Los Angeles Times}} выкрыла {{Артыкул у іншым разьдзеле|буравое судна||en|Drillship}} ЦРУ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Гломар Адкрывальнік|«Гломар Адкрывальнік»|en|GSF Explorer}} у ажыцьцяўленьні пад’ёму на поўначы Ціхага акіяну рэшткаў патанулай савецкай [[Падводная лодка|падлодкі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|К-129|«К-129»|ru|К-129}}, якая мела на ўзбраеньні балістычныя ракеты {{Артыкул у іншым разьдзеле|Р-21|«Р-21»|ru|Р-21}}. 23 сьнежня 1975 г. у [[Атэны|Атэнах]] (Грэцыя) удзельнікі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рэвалюцыйная арганізацыя 17 лістапада|Рэвалюцыйнай арганізацыі 17 лістапада|el|Επαναστατική Οργάνωση 17 Νοέμβρη}} расстралялі начальніка мясцовага пастарунка ЦРУ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рычард Ўэлч|Рычарда Ўэлча|en|Richard Welch}} (1929—1975). 18 лютага 1976 году прэзыдэнт ЗША [[Джэралд Рудалф Форд|Джэралд Форд]] (1974—1977) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выканаўчы загад|Выканаўчым загадам|en|Executive order}} № 11905 забараніў ЦРУ забіваць кіраўнікоў [[урад]]аў. 19 сакавіка 1976 г. Адборны камітэт [[Сэнат ЗША|Сэнату ЗША]] па выведцы, заснаваны 1 сакавіка, атрымаў паўнамоцтвы нагляду за выведвальнымі службамі. 14 ліпеня 1977 г. [[Палата прадстаўнікоў ЗША]] стварыла Пастаянны адборны камітэт па выведцы на чале з [[Эдвард Боланд|Эдвардам Боландам]] адмыслова для нагляду над ЦРУ.

28 студзеня 1980 г. 2 супрацоўнікі ЦРУ таемна вывезьлі з Ірана 6 амэрыканскіх дыпляматаў, якія схаваліся ў доме канадзкага амбасадара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кенэт-Дуглас Тэйлар|Кенэта Тэйлара|en|Kenneth D. Taylor}} (1977—1980) пасьля захопу амбасады ЗША ў [[Тэгеран]]е {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мусульманскія навучэнцы-пасьлядоўнікі лініі імама|Мусульманскімі навучэнцамі-пасьлядоўнікамі лініі імама|en|Muslim Student Followers of the Imam's Line}} 4 лістапада 1979 году ([[Захоп амэрыканскіх закладнікаў у Іране]]). 23 чэрвеня 1982 г. прэзыдэнт ЗША [[Роналд Рэйган]] (1981—1989) падпісаў Закон аб ахове выведніцкай тоеснасьці, што забараніў раскрыцьцё імёнаў таемных выведнікаў. 2 лютага 1986 г. ЦРУ стварыла {{Артыкул у іншым разьдзеле|Супрацьтэрарыстычны асяродак ЦРУ|Супрацьтэрарыстычны асяродак|en|Counterterrorism Center}}. 7 жніўня 1987 г. СССР надаў прытулак былому супрацоўніку ЦРУ ў Маскве {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдвард-Лі Говард|Эдварду Говарду|en|Edward Lee Howard}} (1980—1983), які зьвярнуўся ў савецкую амбасаду ў [[Хэльсынкі]] (Фінляндыя) пасьля ўцёкаў з ЗША ад нагляду [[ФБР]] 21 верасьня 1985 году. 4 красавіка 1988 г. ЦРУ заснавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Супрацьвыведка ЦРУ|Супрацьвыведкавы асяродак|en|CIA Counterintelligence}}.

У пачатку траўня 1990 г. ЦРУ выдала памятку з папярэджаньнем аб хуткім ірацкім {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уварваньне ў Кувэйт|уварваньні|en|Invasion of Kuwait}} у [[Кувэйт]], якое пачалося 2 жніўня 1990 году ([[вайна ў Пэрсыдзкім заліве]] 1990—1991 гадоў). У сакавіку 1991 г. адчынілі два 6-павярховыя будынкі для {{Артыкул у іншым разьдзеле|Асяродак выведкі імя Джорджа Буша|галаўной сядзібы ЦРУ|en|George Bush Center for Intelligence}} (Лэнглі, штат Вірджынія), будаўніцтва якіх пачалі 24 траўня 1984 г. пры ўрачыстым удзеле прэзыдэнта Рэйгана. 1 сакавіка 1992 г. ЦРУ заснавала Аддзел вайсковых справаў для ўзгадненьня дзеяньняў зь [[Міністэрства абароны ЗША|Міністэрствам абароны ЗША]]. 25 студзеня 1993 г. [[пакістан]]скі перасяленец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мір Казі||en|Mir Qazi}} (1964—2002) застрэліў 2 супрацоўнікаў ЦРУ на выезьдзе з галаўной сядзібы, за што 14 лістапада 2002 году атрымаў [[Сьмяротная кара|сьмяротную кару]] [[атрута]]й у Грынсьвілскай турме ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Джэрат||en|Jarratt, Virginia}}, штат Вірджынія). 21 лютага 1994 г. [[Фэдэральнае бюро расьсьледаваньняў]] ЗША арыштавала аналітыка супрацьвыведкі ЦРУ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Олдрыч Эймс|Олдрыча Эймса|en|Aldrich Ames}} (у ЦРУ з 1962 г.) за шпіянаж на карысьць Расеі з красавіка 1985 году. 28 красавіка 1994 г. Эймс прызнаў сваю віну і атрымаў судовы вырак да пажыцьцёвага [[Пазбаўленьне волі|зьняволеньня]] ў [[Аленвуд (Пэнсыльванія)|Аленвудзкай]] фэдэральнай турме ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Саюзная акруга (Пэнсыльванія)|Саюзная акруга|en|Union County, Pennsylvania}}, штат [[Пэнсыльванія]]). 16 лістапада 1996 г. на {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вашынгтонскае лётнішча імя Далеса|Вашынгтонскім лётнішчы імя Далеса|en|Washington Dulles International Airport}} ФБР арыштавала начальніка аддзяленьня ЦРУ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Гаральд-Джэймс Нікалсан|Гаральда Нікалсана|en|Harold James Nicholson}} (у ЦРУ з 1980 г.) за шпіянаж на карысьць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Служба зьнешняй разьведкі Расейскай Фэдэрацыі|Службы зьнешняй разьведкі Расеі|ru|Служба внешней разведки Российской Федерации}} з траўня 1994 году. 5 чэрвеня 1997 г. Нікалсана выраклі да 23 гадоў зьняволеньня&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Часапіс|спасылка=https://www.cia.gov/about-cia/cia-museum/experience-the-collection/text-version/timeline.html|выдавец=Цэнтральная разьведвальная ўправа|мова=en|дата публікацыі=21 лістапада 2012|дата доступу=1 красавіка 2016}}&lt;/ref&gt;.

У лютым 2003 г. прадпрыемства ЦРУ {{Артыкул у іншым разьдзеле|In-Q-Tel||en|In-Q-Tel}} ([[Арлінгтан]], штат Вірджынія) зрабіла [[Інвэстыцыя|ўкладаньне]] ў распрацоўніка трохвымернай фотамапы Зямлі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Keyhole||en|Keyhole, Inc}} (анг. keyhole — «замочная шчыліна»), якога 27 кастрычніка 2004 г. набыў «[[Гугл]]» для стварэньня праграмы «[[Google Earth|Гугл Зямля]]»&lt;ref name=&quot;у&quot;/&gt;.

=== Кіраўнікі ===
* [[Роскаў Гіленкотэр]] (1947—1950)
* [[Ўолтэр Бэдэл-Сьміт]] (1950—1953)
* [[Ален Далес]] (1953—1961)
* [[Джон Макоўн]] (1961—1965)
* [[Ўільям Рэборн]] (1965—1966)
* [[Рычард Гэлмз]] (1966—1973)
* [[Джэймз Шлесінгэр]] (1973)
* [[Ўільям Колбі]] (1973—1976)
* [[Джордж Гэрбэрт Ўокер Буш|Джордж-Гэрбэрт Буш]] (1976—1977)
* [[Стэнсьфілд Тэрнэр]] (1977—1981)
* [[Ўільям Кейсі]] (1981—1987)
* [[Ўільям-Гэджкок Ўэбстэр|Ўільям Ўэбстэр]] (1987—1991)
* [[Робэрт Гейтс]] (1991—1993)
* [[Джэймз Ўулсі]] (1993—1995)
* [[Джон Дойч]] (1995—1996)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Джордж Тэнэт||en|George Tenet}} (1996—2004)
* [[Портэр Гос]] (2004—2005)
* [[Майкл Гэйдэн]] (2006—2009)
* [[Леон Панэта]] (2009—2011)
* [[Дэйвід Пэтрэўс]] (2012—2013)
* [[Джон Оўэн Брэнан|Джон Брэнан]] (з 2013 г.)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20100527211431/http://www.foia.cia.gov/ Электронная чытальня паводле Закону аб свабодзе зьвестак]{{ref-en}}

{{Спэцслужбы ЗША}}
{{Халодная вайна}}

[[Катэгорыя:Цэнтральная разьведвальная ўправа| ]]
[[Катэгорыя:Вірджынія]]
[[Катэгорыя:Верасень 1947 году]]
[[Катэгорыя:1947 год у ЗША]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1947 годзе]]</text>
      <sha1>39crvbx98nkjuq7cn3kz9c8f2lougox</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Экстракляса чэмпіянату Польшчы па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>108272</id>
    <revision>
      <id>2329688</id>
      <parentid>2328875</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:54:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1669" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Экстракляса чэмпіянату Польшчы па футболе
|назва           = [[Польская футбольная экстракляса|Экстракляса]] [[Чэмпіянат Польшчы па футболе|чэмпіянату Польшчы па футболе]] ў [[Чэмпіянат Польшчы па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Польшча}};
|кляса_карткі  = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Варта Познань|Варта]]
* [[Відзэў Лодзь|Відзэў]]
* [[Вісла Плоцк|Вісла]]
* [[Гурнік Забжэ|Гурнік]]
* [[Заглембе Любін|Заглембе]]
* [[Карона Кельцы|Карона]]
* [[Краковія Кракаў|Краковія]]
* [[Легія Варшава|Легія]]
* [[Лех Познань|Лех]]
* [[Лехія Гданьск|Лехія]]
* [[Медзь Лягніца|Медзь]]
* [[Погань Шчэцін|Погань]]
* [[Пяст Глівіцы|Пяст]]
* [[Радомяк Радам|Радомяк]]
* [[Ракаў Чанстахова|Ракаў]]
* [[Сталь Мелец|Сталь]]
* [[Сьлёнск Уроцлаў|Сьлёнск]]
* [[Ягелёнія Беласток|Ягелёнія]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Польшча]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Польшча]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gz7qh6sgdgbv2dm8m64cjusyq3jly8v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Валяўкоўскі сельсавет</title>
    <ns>10</ns>
    <id>109953</id>
    <revision>
      <id>2329742</id>
      <parentid>1699149</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:41:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Red Winged Duck</username>
        <id>39</id>
      </contributor>
      <comment>Рэдзькаўшчына</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1421" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца/Сельсавет
|1 = {{{1|}}}
|назва_шаблёну = Валяўкоўскі сельсавет
|назва         = [[Валяўкоўскі сельсавет]]
|цэнтар_савету = '''[[Арловічы (Віцебская вобласьць)|Арловічы]]'''
|вёскі = * [[Аляксейкі (Віцебская вобласьць)|Аляксейкі]]
* [[Барствінава]]
* [[Бель (Дубровенскі раён)|Бель]]
* [[Валяўкі]]
* [[Гарэлькі]]
* [[Залатавічы]]
* [[Казьяны (Дубровенскі раён)|Казьяны]]
* [[Калінаўка (Дубровенскі раён)|Калінаўка]]
* [[Каробкі (Віцебская вобласьць)|Каробкі]]
* [[Котаўшчына]]
* [[Кроцікі]]
* [[Лаўкі (Дубровенскі раён)|Лаўкі]]
* [[Ляды (Дубровенскі раён)|Ляды]]
* [[Масьліно]]
* [[Міхалінава (Дубровенскі раён)|Міхалінава]]
* [[Міхееўка (Віцебская вобласьць)|Міхееўка]]
* [[Паценькі]]
* [[Расткова]]
* [[Русаны]]
* [[Рэдзькаўшчына]]
* [[Сазонаўка]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mngnqrqx7fl9izn8idvehy0ypj2a1ve</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рэдзькаўшчына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>109956</id>
    <revision>
      <id>2329740</id>
      <parentid>1660988</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:40:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Red Winged Duck</username>
        <id>39</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Red Winged Duck перанёс старонку [[Александрыя (Дубровенскі раён)]] у [[Рэдзькаўшчына]]: [[ВП:БТГН]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3927" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Александрыя (неадназначнасьць)}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Александрыя
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Александрыі
|Назва па-расейску                = 
|Трансьлітараваная назва          = 
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Дубровенскі раён|Дубровенскі]]
|Сельсавет                        = [[Валяўкоўскі сельсавет|Валяўкоўскі]]
|Пасялковы савет                  = 
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 6
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 211059&lt;ref&gt;[http://zip.belpost.by/raion/Дубровенский Белпошта]&lt;/ref&gt;
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 54
 |Шырата хвілінаў                 = 39
 |Шырата сэкундаў                 = 12.4
 |Даўгата градусаў                = 31
 |Даўгата хвілінаў                = 11
 |Даўгата сэкундаў                = 41.5
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 7.5
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Александры́я'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Дубровенскі раён|Дубровенскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Валяўкоўскі сельсавет|Валяўкоўскага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 6 чалавек
* 1999 год — 11 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Валяўкоўскі сельсавет}}
{{Дубровенскі раён}}

[[Катэгорыя:Валяўкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Дубровенскага раёну]]</text>
      <sha1>cyijs9tzarhgrkohm4hhxrzmgmqz3j3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329743</id>
      <parentid>2329740</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T06:44:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Red Winged Duck</username>
        <id>39</id>
      </contributor>
      <comment>Рэдзькаўшчына</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4192" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Александрыя (неадназначнасьць)}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Рэдзькаўшчына
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Рэдзькаўшчыны
|Трансьлітараваная назва          = Redźkaŭščyna
|Назва па-расейску                = 
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Дубровенскі раён|Дубровенскі]]
|Сельсавет                        = [[Валяўкоўскі сельсавет|Валяўкоўскі]]
|Пасялковы савет                  = 
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 6
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 211059&lt;ref&gt;[http://zip.belpost.by/raion/Дубровенский Белпошта]&lt;/ref&gt;
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 54
 |Шырата хвілінаў                 = 39
 |Шырата сэкундаў                 = 12.4
 |Даўгата градусаў                = 31
 |Даўгата хвілінаў                = 11
 |Даўгата сэкундаў                = 41.5
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 7.9
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Рэ́дзькаўшчына'''&lt;ref name=&quot;snnp&quot;&gt;{{Літаратура/Слоўнік назваў населеных пунктаў/Віцебская вобласьць}} С. 20&lt;/ref&gt; (з 1932&lt;ref name=&quot;snnp&quot; /&gt; году — '''Александры́я'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 262&lt;/ref&gt;) — [[вёска]] ў [[Дубровенскі раён|Дубровенскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Валяўкоўскі сельсавет|Валяўкоўскага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 6 чалавек
* 1999 год — 11 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Валяўкоўскі сельсавет}}
{{Дубровенскі раён}}

[[Катэгорыя:Валяўкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Дубровенскага раёну]]</text>
      <sha1>svb9hsxk5ksqhyf9ws6nm3tdev08lps</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тырана (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>116411</id>
    <revision>
      <id>2329696</id>
      <parentid>2235380</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:03:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1445" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Тырана
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi i Futbollit Tirana
|Заснаваны        = 1920
|Горад            = [[Тырана]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Сэлман Стэрмасі (стадыён)|Сэлман Стэрмасі]]
|Умяшчальнасьць   = 6000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 1 месца
|Сайт             = http://www.kftirana.al/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Тырана'''» ({{мова-sq|Tirana}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Тырана|Тыраны]]. Заснаваны ў 1920 годзе. 26-разовы [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіён Альбаніі]], 16-разовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kftirana.al/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Тырана]]</text>
      <sha1>438a9klq0l9xd4wvcmo0di65wbe7y2a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Флямуртары Влёра</title>
    <ns>0</ns>
    <id>117038</id>
    <revision>
      <id>2329706</id>
      <parentid>2235391</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:15:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1644" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Флямуртары
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Sportiv Flamurtari Vlorë
|Заснаваны        = 23 сакавіка 1923
|Горад            = [[Влёра]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Флямуртары (стадыён)|Флямуртары]]
|Умяшчальнасьць   = 11 500
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Другі дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Другі дывізіён]] (група Б), 1 месца (падвышэньне)
|Сайт             = http://www.skflamurtari.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Флямуртары'''» ({{мова-sq|Flamurtari}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Влёра|Влёры]]. Заснаваны ў 1923 годзе. [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|Чэмпіён Альбаніі]] (1991), чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (1985, 1988, 2009, 2014).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080705090539/http://www.skflamurtari.com/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Влёра]]</text>
      <sha1>bbldulrxfxx5acxeaylsxwmrpabguxk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Влазьнія Шкодэр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>117049</id>
    <revision>
      <id>2329691</id>
      <parentid>2235373</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:01:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1456" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Влазьнія
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klub Futboll Vllaznia Shkodër
|Заснаваны        = 1919
|Горад            = [[Шкодэр]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Лора Борычы (стадыён)|Лора Борычы]]
|Умяшчальнасьць   = 20 300
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 5 месца
|Сайт             = http://www.vllaznia.eu/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Влазьнія'''» ({{мова-sq|Vllaznia}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Шкодэр]]у. Заснаваны ў 1919 годзе. Дзевяціразовы [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіён Альбаніі]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.vllaznia.eu/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Шкодэр]]</text>
      <sha1>pa6tkltyhzt023ivgn66ratfq08q9jl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>120892</id>
    <revision>
      <id>2329709</id>
      <parentid>2235433</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:50:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1705" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца
|назва_шаблёну = Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе
|назва         = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]] [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|Вугоршчыны па футболе]] ў [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|базавы_стыль  = background-color: {{Колер|Вугоршчына}};
|кляса_карткі  = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Акадэмія Пушкаша Фэльчут|Акадэмія Пушкаша]]
* [[Вашаш Будапэшт|Вашаш]]
* [[Гонвэд Будапэшт|Гонвэд]]
* [[Дэбрэцэн (футбольны клюб)|Дэбрэцэн]]
* [[Залаэгерсэг (футбольны клюб)|Залаэгерсэг]]
* [[Кечкемэт (футбольны клюб)|Кечкемэт]]
* [[Кішварда (футбольны клюб)|Кішварда]]
* [[Мэзэкёвэшд (футбольны клюб)|Мэзэкёвэшд]]
* [[Пакш (футбольны клюб)|Пакш]]
* [[Уйпэшт Будапэшт|Уйпэшт]]
* [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]
* [[Фэхэрвар Сэкешфэхэрвар|Фэхэрвар]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Вугоршчына]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Вугоршчына]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gmj23yi4pgwotw48pxfzsa5bxesy5dm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дэбрэцэн (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120893</id>
    <revision>
      <id>2329713</id>
      <parentid>2235437</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:56:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5557" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Дэбрэцэн
|Лягатып          = Debreceni VSC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Дэбрэцэн]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Надзьердэі (стадыён)|Надзьердэі]]
|Умяшчальнасьць   = 20 340
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = http://www.dvsc.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Дэбрэцэн'''» ({{мова-hu|Debrecen}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Дэбрэцэн]]у. Заснаваны ў 1902 годзе. Сяміразовы [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|чэмпіён Вугоршчыны]], шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]], уладальнік [[Кубак вугорскай лігі па футболе|Кубка вугорскай лігі]] і пяціразовы ўладальнік [[Супэркубак Вугоршчыны па футболе|Супэркубка краіны]]. «Дэбрэцэн» зьяўляецца самым пасьпяховым клюбам Вугоршчыны з 2000 году, выйграўшы нацыянальную лігу за гэтыя часы сем разоў&lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesh/hongchamp.html Hungarian League winners]. The Rec Sport Soccer Statistics Foundation&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
Футбольны клюб «Дэбрэцэн» быў заснаваны 12 сакавіка 1902 году. Тады дружына з другога па велічыні гораду Вугоршчыны называлася «Эг’етэртэш». Аднак улетку 1912 году ў клюбе адбыўся раскол. Аддзялілася група энтузіястаў і заснавала Дэбрэцэнскі спартовы клюб чыгуначнікаў. Гэта найменьне па гэты дзень зьяўляецца афіцыйным.

«Дэбрэцэн» упершыню дасягнуў першага вугорскага дывізіёну ў сэзоне 1942—1943 гадоў, але затым клюб на працягу 50 гадоў вылятаў і вяртаўся ў найвышэйшы дывізіён некалькі разоў. Сэзон 1967 году клюб пачаў нават у трэцім дывізіёне. На працягу гэтага часу клюб зьмяняў свае назовы, нават аб’яднаўшыся зь яшчэ адным клюбам, аднак празь некаторы час зноўку раскалоўшыся.

Самы пасьпяховы пэрыяд гісторыі «Дэбрэцэну» пачаўся з 1993 году, калі каманда прасунулася ў першы дывізіён. У 1999 і 2011 гадох клюб стаў уладальнікам [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]], а ў 2005 годзе каманда ўпершыню стала [[чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|чэмпіёнам краіны]]. Першы міжнародны матч пад эгідай УЭФА клюб правёў у 1998 годзе ў рамках [[Кубак Інтэртота|Кубка Інтэртота]] ў супрацьстаяньні з магілёўскім «[[Дняпро Магілёў|Дняпром]]». Клюб прайшоў беларускі бар’ер, атрымаўшы перамогу ў дзьвюх сустрэчах з агульным лікам 10:2. Далей супернікамі вугорцаў былі чэскі «[[Градэц Кралавэ (футбольны клюб)|Градэц-Кралавэ]]» і нямецкая «[[Ганза Ростак|Ганза]]», якія таксама былі пераадолены. Вылецеў клюб з эўрапейскага турніру ў паўфінале, трываўшы паразу ад польскага «[[Рух Хожаў|Руху]]». У 1999 годзе клюб дэбютаваў у [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубку УЭФА]] матчамі супраць нямецкага «[[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбургу]]». А ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2009—2010 гадоў|сэзоне 2009—2010 гадоў]] «Дэбрэцэн» стаў першым вугорскім клюбам, які здолеў выйсьці ў групавы этап Лігі чэмпіёнаў, які аднак скончыўся няўдала, бо футбалісты прайгралі ўсе шэсьць матчаў групы.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.dvsc.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Дэбрэцэн]]</text>
      <sha1>h2ogxxnqs388n1vbqih6upldv6w025b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>121692</id>
    <revision>
      <id>2329689</id>
      <parentid>2235372</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:57:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1361" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну = Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе
|назва         = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]] [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіянату Альбаніі па футболе]] ў [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|базавы_стыль  = background-color: {{Колер|Альбанія}};
|кляса_карткі  = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Бюліс Балш|Бюліс]]
* [[Влазьнія Шкодэр|Влазьнія]]
* [[Кастрыёці Круя|Кастрыёці]]
* [[Кукес (футбольны клюб)|Кукес]]
* [[Лячы (футбольны клюб)|Лячы]]
* [[Партызані Тырана|Партызані]]
* [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
* [[Тэўта Дурэс|Тэўта]]
* [[Эгнатыя Рагажына|Эгнатыя]]
* [[Эрзэні Шыяк|Эрзэні]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Альбанія]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Альбанія]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2zwataamfnaf4m3bdwbp7v7n5im9r2p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бюліс Балш</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121695</id>
    <revision>
      <id>2329690</id>
      <parentid>2235384</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:00:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1442" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Бюліс Балш
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Sportiv Bylis Ballsh
|Заснаваны        = 1972
|Горад            = [[Балш]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Адуш Муча (стадыён)|Адуш Муча]]
|Умяшчальнасьць   = 6500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]], 1 месца (падвышэньне)
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Бюліс'''» ({{мова-sq|Bylis}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Балш]]у. Заснаваны ў 1972 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/albania/ks-bylis-ballsh/2514/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Балш]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1972 годзе]]</text>
      <sha1>6arjw36mfalr8na3iwei2yfqfx3z76s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тэўта Дурэс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>130140</id>
    <revision>
      <id>2329697</id>
      <parentid>2235381</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:03:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1414" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Тэўта
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Sportiv Teuta Durrës
|Заснаваны        = 1920
|Горад            = [[Дурэс]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Ніка Дована (стадыён)|Ніка Дована]]
|Умяшчальнасьць   = 13 000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 6 месца
|Сайт             = http://www.kfteuta.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Тэўта'''» ({{мова-sq|Teuta}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Дурэс]]у. Заснаваны ў 1920 годзе. [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|Чэмпіён Альбаніі]] (1994, 2021), трохразовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kfteuta.com/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Дурэс]]</text>
      <sha1>m8k95l36kf275r63dcor3dei3deuu4s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уйпэшт Будапэшт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131354</id>
    <revision>
      <id>2329719</id>
      <parentid>2235444</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1663" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Уйпэшт
|Лягатып          = Újpest FC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Будапэшт]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Суса Фэрэнц (стадыён)|Суса Фэрэнц]]
|Умяшчальнасьць   = 13 501
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 5 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Уйпэшт'''» ({{мова-hu|Újpest}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Будапэшт]]у. Заснаваны ў 1885 годзе. 20-разовы [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|чэмпіён Вугоршчыны]], 11-разовы ўладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]], трохразовы ўладальнік [[Супэркубак Вугоршчыны па футболе|Супэркубка Вугоршчыны]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.ujpestfc.hu/ Афіцыйны сайт]
* {{Twitter|ujpestfc1885}}

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Будапэшт]]</text>
      <sha1>o87ktjo8i6fh62w1cnezyq0xt1fl3hy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Д’ёр (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133229</id>
    <revision>
      <id>2329722</id>
      <parentid>2235453</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:05:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1455" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Д’ёр
|Лягатып          = Győri ETO FC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Д’ёр]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[ЭТО-Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 16 000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Д’ёр'''» ({{мова-hu|Győr}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Д’ёр]]у. Заснаваны ў 1904 годзе. Чатырохразовы [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|чэмпіён Вугоршчыны]], чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]], уладальнік [[Супэркубак Вугоршчыны па футболе|Супэркубку Вугоршчыны]] (2013).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.eto.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Д’ёр]]</text>
      <sha1>ffl2y6fj2a0f11r4piria8cs6pzby70</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дынама Тырана</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133784</id>
    <revision>
      <id>2329700</id>
      <parentid>2235374</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:08:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1612" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Дынама Тырана
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Sportiv Dinamo Tirana
|Заснаваны        = 3 сакавіка 1950
|Горад            = [[Тырана]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Сэльман Стэрмасі (стадыён)|Сэльман Стэрмасі]]
|Умяшчальнасьць   = 12 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]], 9 месца (паніжэньне)
|Сайт             = http://www.dinamo.al/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Дынама'''» ({{мова-sq|Dinamo}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Тырана|Тыраны]]. Заснаваны ў 1950 годзе. 18-разовы [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіён Альбаніі]], 13-разовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20110303131859/http://www.dinamo.al/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Тырана]]</text>
      <sha1>42dl2ok62glq9n4rfp83z512xldrtp7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гонвэд Будапэшт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135671</id>
    <revision>
      <id>2329712</id>
      <parentid>2235435</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:55:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1447" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Гонвэд
|Лягатып          = Budapest Honved FC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Будапэшт]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Божык (стадыён)|Божык]]
|Умяшчальнасьць   = 6000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 9 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Гонвэд'''» ({{мова-hu|Honvéd}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Будапэшт]]у. Заснаваны ў 1909 годзе. 14-разовы [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|чэмпіён Вугоршчыны]], сяміразовы ўладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.honvedfc.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Будапэшт]]</text>
      <sha1>ey7n3cco2a43w60akp64pe7zhtxijnn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Таморы Бэрат</title>
    <ns>0</ns>
    <id>136119</id>
    <revision>
      <id>2329704</id>
      <parentid>2235389</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:13:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1204" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Таморы Бэрат
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Futboll Klub Tomori Berat
|Заснаваны        = 1923
|Горад            = [[Бэрат]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Таморы (стадыён)|Таморы]]
|Умяшчальнасьць   = 14 450
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 6 месца
|Сайт             = http://www.fktomoriofficial.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Таморы'''» ({{мова-sq|Tomori}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Бэрат]]у. Заснаваны ў 1923 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20140228224237/http://kstomori.altervista.org/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Бэрат]]</text>
      <sha1>3aysosi8ouk02cwgd07ejl51eq4vpbw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вашаш Будапэшт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138153</id>
    <revision>
      <id>2329711</id>
      <parentid>2235451</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2576" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Вашаш
|Лягатып          = Vasas SC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Будапэшт]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Рудольф Ілоўскі (стадыён)|Рудольф Ілоўскі]]
|Умяшчальнасьць   = 18 000
|Прэзыдэнт        =
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]], 1 месца (падвышэньне)
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія

| pattern_la1 = _vasas1617h
| pattern_b1  = _vasas1617h  
| pattern_ra1 = _vasas1617h 
| pattern_sh1 = _adidaswhite
| pattern_so1 = _3_stripes_on_white_top
| leftarm1    = FF0000
| body1       = FF0000
| rightarm1   = FF0000
| shorts1     = 0E22E9
| socks1      = FF0000
| pattern_la2 = _vasas1617a
| pattern_b2  = _vasas1617a
| pattern_ra2 = _vasas1617a
| pattern_sh2 = 
| pattern_so2 = 
| leftarm2    = C0C0C0
| body2       = C0C0C0
| rightarm2   = C0C0C0
| shorts2     = C0C0C0
| socks2      = FFFFFF
| pattern_la3 = _vasas1617t
| pattern_b3  = _vasas1617t
| pattern_ra3 = _vasas1617t
| pattern_sh3 = _adidaswhite
| pattern_so3 = _3_stripes_on_white_top
| leftarm3    = 8B0000
| body3       = 8B0000
| rightarm3   = 8B0000
| shorts3     = 8B0000
| socks3      = 8B0000
}}
«'''Вашаш'''» ({{мова-hu|Vasas}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Будапэшт]]у. Заснаваны ў 1911 годзе. Шасьціразовы [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|чэмпіён Вугоршчыны]], чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.vasassc.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Будапэшт]]
[[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1911 годзе]]
[[Катэгорыя:1911 год у Вугоршчыне]]</text>
      <sha1>hptdixs13aq2paae18n6ugg68h8ffyw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Апалёнія Фіеры</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138898</id>
    <revision>
      <id>2329698</id>
      <parentid>2235382</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:06:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1410" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Апалёнія
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Football Club Apolonia Fier
|Заснаваны        = 17 чэрвеня 1925
|Горад            = [[Фіеры]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Лёні Папучу (стадыён)|Лёні Папучу]]
|Умяшчальнасьць   = 12 000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 4 месца
|Сайт             = http://www.tifozeriafierake.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Апалёнія'''» ({{мова-sq|Apolonia}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Фіеры]]. Заснаваны ў 1925 годзе. Уладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (1998).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20130529025501/http://www.tifozeriafierake.com/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Фіеры]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1925 годзе]]</text>
      <sha1>1589u974jono45ge3s1q005xbyfw3aq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кечкемэт (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141809</id>
    <revision>
      <id>2329715</id>
      <parentid>2235455</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:58:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1568" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кечкемэт
|Лягатып          = Kecskemeti TE.png
|ПоўнаяНазва      = Kecskeméti Testedző Egyesület
|Заснаваны        = 11 чэрвеня 1911
|Горад            = [[Кечкемэт]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Сэктаі]]
|Умяшчальнасьць   = 6300
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]], 2 месца (падвышэньне)
|Сайт             = http://www.kecskemetite.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
'''Кечкемэт''' ({{мова-hu|Kecskemét}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Кечкемэт]]у. Заснаваны ў 1911 годзе. Уладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]] (2011).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kecskemetite.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Кечкемэт]]</text>
      <sha1>31ytpyakrqjwxlbqpk61wfy5pkts7f8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Скендэрбэў Корча</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142175</id>
    <revision>
      <id>2329703</id>
      <parentid>2235379</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:12:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2003" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Скендэрбэў
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Futbollistik Skënderbeu Korçë
|Заснаваны        = 1925
|Горад            = [[Корча]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Скендэрбэў (стадыён)|Скендэрбэў]]
|Умяшчальнасьць   = 12 000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]], 10 месца (паніжэньне)
|Сайт             = http://www.kfskenderbeu.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Скендэрбэў'''» ({{мова-sq|Skënderbeu}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Корча|Корчы]]. Заснаваны ў 1925 годзе. Васьміразовы [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіён Альбаніі]] (1933, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2018), уладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (2018).

== Гісторыя ==
У сакавіку 2018 году УЭФА на 10 гадоў забараніла «Скендэрбэў» удзельнічаць у эўракубках за ўдзел у дамоўленых гульнях&lt;ref&gt;[http://www.tiranatimes.com/?p=136381 Albania’s Skenderbeu handed 10-year ban over match-fixing in worst ever UEFA punishment]{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kfskenderbeu.com/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Корча]]</text>
      <sha1>qunbuj0ttkp5agb8cde7yn3o9ny0rs0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пакш (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>144017</id>
    <revision>
      <id>2329718</id>
      <parentid>2235443</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:59:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1323" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Пакш
|Лягатып          = Paks FC.png
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Пакш]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[ПСЭ (стадыён)|ПСЭ]]
|Умяшчальнасьць   = 4000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 6 месца
|Сайт             = http://www.paksifc.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Пакш'''» ({{мова-hu|Paks}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Пакш]]у. Заснаваны ў 1952 годзе. Уладальнік [[Кубак вугорскай лігі па футболе|Кубка вугорскай лігі]] (2011)

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.paksifc.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Пакш]]</text>
      <sha1>glt7a1glbr5tjvh0bbdx146fxv7vzf6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Раян Гігс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>146059</id>
    <revision>
      <id>2329660</id>
      <parentid>2249293</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T14:45:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zemant</username>
        <id>9706</id>
      </contributor>
      <comment>/* Клюбная */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22641" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Раян Гігс
|выява                = Giggs PL trophy.jpg
|імя(арыгінал)        =
|дата нараджэньня     = {{Нарадзіўся|29|11|1973|1}}
|горад                = [[Кардыф]]
|краіна               = [[Ўэйлз]]
|рост                 = 179 см
|вага                 = 
|пазыцыя              = [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]]
|клюб                 = 
|нумар                = 
|моладзевыя гады      = 
|моладзевыя клюбы     = 
|гады                 = 1990—2014
|клюбы                = [[Манчэстэр Юнайтэд]]
|гульні(галы)         = 672 (114)
|нац гады             = 1991—2007
|нац зборная          = {{Футбол Ўэйлз|няма}}
|нац гульні(галы)     = 64 (12)
}}
'''Раян Джозэф Гігс''' ({{мова-en|Ryan Joseph Giggs}}; нарадзіўся [[29 лістапада]] [[1973]] году, [[Кардыф]], [[Ўэйлз]]) — ўэйлскі футбаліст, які на працягу ўсёй сваёй кар’еры гуляе толькі за адзін ангельскі клюб «[[Манчэстэр Юнайтэд]]», за які правёў больш за 900 афіцыйных гульняў. Раян зьяўляецца самым тытулаваным гульцом брытанскага футболу&lt;ref name=&quot;news.bbc.co.uk&quot;&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/tv_and_radio/sports_personality_of_the_year/8410840.stm Ryan Giggs wins 2009 BBC Sports Personality award]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. Ён, таксама, зьяўляецца першым гульцом хто здолеў забіць у 11 розыгрышах [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] запар. 21 траўня 2008 году, выйшаўшы на пляцоўку ў фінальным матчы Лігі чэмпіёнаў супраць лёнданскага «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», Гігс пераўзышоў рэкорд [[Бобі Чарлтан]]а па колькасьці матчаў, згуляных за «Манчэстэр Юнайтэд»&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/m/man_utd/7411587.stm Spot-on Giggs overtakes Charlton]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. 5 сакавіка 2013 году, выйшаўшы на гульню Лігі чэмпіёнаў супраць мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]», правёў свой тысячны афіцыйны матч у кар’еры&lt;ref&gt;[http://www.sovsport.md/news/text-item/592264 Райан Гиггз проводит 1000-й официальный матч в карьере]. Советский спорт&lt;/ref&gt;.

На міжнародным узроўні Гігс выступаў за [[зборная Ўэйлзу па футболе|зборную Ўэйлзу]], стаўшы самым маладым гульцом, які выходзіў у асноўным складзе зборнай, ягоны дэбют адбыўся ў 1991 годзе. Гігс быў уключаны ў сьпіс 100 легендаў Футбольнай лігі, а 11 сьнежня 2007 году на ўрачыстай цырымоніі ў [[Бэкінггэмскі палац|Бэкінггэмскім палацы]] Гігс быў удастоены тытула афіцэра ордэна Брытанскай імпэрыі&lt;ref&gt;[http://www.manutd.com/en/News-And-Features/Football-News/2007/Jun/Ryan-Giggs-awarded-OBE.aspx Ryan Giggs awarded OBE]. ManUtd.com&lt;/ref&gt;. У студзені 2011 году паводле вынікаў галасаваньня сярод заўзятараў Раян быў прызнаны найвялікшым гульцом у гісторыі «Манчэстэр Юнайтэд»&lt;ref&gt;[http://www.manutd.com/en/News-And-Features/Football-News/2011/Jan/Giggs-is-the-greatest.aspx Giggs: United's greatest]. ManUtd.com&lt;/ref&gt;.

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
Раян Гігс нарадзіўся ў [[Кардыф]]е, але разам зь сям’ёй пераехаў у [[Манчэстэр]]. Пасьля пераезду Гігс пачаў выступаць за аматарскі клюб «Дынз», які трэніраваў скаўт «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Дэніс Скофілд]]. Пасьля гэтага Раян бы ўзалічаны ў акадэмію «Манчэстэр Сіці», аднак дзякуючы назіраньням за юнаком разносчыка газэтаў і ст’юарда стадыёну «[[Олд Трафард]]» Гаралда Ўуда, які наўпрост зьвярнуўся да [[Алекс Фэрг’юсан|Алексу Фэрг’юсана]], Гігс быў запрошаны ў «[[Манчэстэр Юнайтэд]]».

Гігс дэбютаваў за «Манчэстэр Юнайтэд» у [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1990—1991 гадоў|сэзоне 1990—1991 гадоў]], 29 лістапада 1990 году ў свой сямнаццаты дзень нараджэньня Гігс падпісаў свой першы прафэсійны кантракт. Да таго часу многія называлі яго самым таленавітым брытанскім гульцом з часоў [[Джордж Бэст|Джорджа Бэста]]. Дэбют Гігса ў чэмпіянаце адбыўся 2 сакавіка 1991 году ў матчы супраць «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]» на «Олд Трафард», Гігс выйшаў на замену [[Дэніс Ірвін|Дэнісу Ірвіну]]. 4 траўня 1991 году ў манчэстэрскім дэрбі Гігс выйшаў на поле ў стартавым складзе й забіў пераможны гол у браму «Манчэстэр Сіці». З [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1991—1992 гадоў|сэзону 1991—1992 гадоў]] Раян стаў рэгулярным гульцом асновы, працягваючы паралельна выступаць за моладзевы склад «Юнайтэд», у якім ён быў капітанам. Юнак часьцяком зьвяртаўся па параду да больш дасьведчаных гульцоў, [[Браян Робсан|Браяна Робсана]] й [[Пол Інс|Пола Інса]]&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/m/man_utd/3257103.stm The teenage tornado]. BBC Sport&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Giggs cropped.jpg|міні|200пкс|зьлева|Раян у 2006 годзе]]
Большую частку сэзону «Юнайтэд» ачольваў турнірную табліцу чэмпіянату, але ў выніку заняў толькі другое месца, саступіўшы чэмпіёнскі тытул «[[Лідс Юнайтэд]]». Гэта быў апошні сэзон у гісторыі старога Першага дывізіёну. У наступным годзе быў створаны новы турнір, [[Прэм’ер-Ліга]]. Менавіта талент гульца, а таксама прыход у клюб [[Эрык Кантана|Эрыка Кантаны]] шмат у чым забясьпечылі «Юнайтэд» будучае дамінаваньне ў Прэм’ер-лізе. Алекс Фэрг’юсан стараўся абараніць юнага Гігса ад прэсы, забараняючы яму даваць інтэрвію да 20-гадовага ўзросту. Сваё першае інтэрвію Гігс даў рэпартэру [[BBC]] толькі ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1993—1994 гадоў|сэзоне 1993—1994 гадоў]].

[[Файл:Ryan Giggs vs Everton-5 cropped.jpg|міні|200пкс|У гульні супраць «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]»]]
Неверагодная папулярнасьць Раяна адзначыла нараджэньне новага пакаленьня футбольных заўзятараў, а самога Гігса аднойчы назвалі «хлопцам, які зьвярнуў мільёны нявінных душаў падлеткаў у заўзятараў „Юнайтэд“»&lt;ref&gt;[https://www.webcitation.org/689oJm4fS?url=http://www.welshicons.org.uk/html/ryan_giggs.php Ryan Giggs]. Welsh Icons.&lt;/ref&gt;. Фэномэн Гігса выявіўся ў той час, калі футбол стаў у большай ступені гульнёй для масаў, чым толькі для працоўнай клясы. Гігс даказаў, што акрамя выдатнай тэхнікі працы зь мячом, ён таксама здольны забіваць галы. Многія зь ягоных галоў былі асабліва запамінальнымі й уключаліся ў розныя сьпісы «галоў сэзону», напрыклад галы ў браму «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]» ў 1993 годзе, «[[Тотэнгэм Готспур|Тотэнгэму]]» ў 1994, «Эвэртану» ў 1995, «[[Ковэнтры Сіці]]» ў 1996, а таксама надзвычайны сольны праход, які завяршыўся голам у браму лёнданскага «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» ў перагулёўцы паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] 1999 году.

У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1994—1995 гадоў|сэзоне 1994—1995 гадоў]] з-за траўмы Гігс правёў у чэмпіянаце толькі 29 матчаў, а сам клюб бяз Раяна правёў сэзон няўдала, саступіўшы тытул «[[Блэкбэрн Ровэрз]]». У фінале Лігі чэмпіёнаў 1999 году Гігс зрабіў галявую перадачу на [[Тэдзі Шэрынггэм]]а. Перамогшы ў Прэм’ер-Лізе, Кубку Ангельшчыны й Лізе чэмпіёнаў, «[[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр Юнайтэд]]» заваяваў унікальны «трэбл», які не скараўся раней ніводнаму ангельскаму клюбу. Гігс таксама быў прызнаны «гульцом матчу» ў розыгрышы [[Міжкантынэнтальны кубак|Міжкантынэнтальнага кубка]] 1999 году. «Юнайтэд» атрымаў перамогу ў гэтым матчы супраць бразыльскага клюбу «[[Палмэйрас Сан-Паўлу|Палмэйрас]]» зь лікам 1:0. У гэты час прэса пераключыла фокус сваёй увагу на новых герояў, у першую чаргу на [[Дэйвід Бэкгэм|Дэйвіда Бэкгэма]].

Пасьля сыходу з клюбу Дэніса Ірвіна ў траўні 2002 году Гігс стаў адным з самых досьведных гульцоў у складзе «Манчэстэр Юнайтэд», не зважаючы на тое, што яму было ўсяго толькі 28 гадоў. 22 траўня 2004 году ён згуляў у фінале Кубка Ангельшчыны й у чацьверты раз атрымаў перамогу ў гэтым турніры, стаўшы такім чынам адным з двух гульцоў разам з [[Рой Кін|Роем Кінам]], якія чатыры разы атрымлівалі перамогу ў Кубку Ангельшчыны, выступаючы за «Юнайтэд». Выйшаўшы на поле ў верасьні 2004 году ў матчы супраць «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]», Гігс правёў сваю 600-ю гульню ў майцы «Юнайтэд». Гэтае дасягненьне, акрамя яго, скаралася толькі сэру [[Бобі Чарльтан]]у й [[Білі Фоўлкс|Білу Фоўлксу]]. У 2005 годзе паўабаронца быў уключаны ў Залю славы ангельскага футболу ў даніну прызнаньня ягоных заслуг перад ангельскім футболам.

У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2007—2008 гадоў|сэзоне 2007—2008 гадоў]] Алекс Фэрг’юсан актыўна выкарыстоўваў сыстэму ратацыі гульцоў паўабароны, выпускаючы на адну пазыцыю Гігса або пачаткоўцаў каманды [[Нані]] й [[Луіс Абрэй Алівэйра Андэрсан|Андэрсана]]. Тым ня менш у найважнейшай гульні чэмпіянату супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» Гігс выйшаў у стартавым складзе, зрабіўшы галявую перадачу на [[Карляс Тэвэс|Карляса Тэвэса]], які забіў свой першы гол за «Манчэстэр Юнайтэд». З пачатку [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2008—2009 гадоў|сэзона 2008—2009 гадоў]] Фэрг’юсан пачаў выкарыстоўваць Гігса на пазыцыі цэнтральнага паўабаронцы пад нападнікамі, замест звыклай валійцу пазыцыі на флянзе. Гігс хутка адаптаваўся да сваёй новай ролі й адзначыўся галявымі перадачамі ў гульнях супраць «[[Мідлзбра (футбольны клюб)|Мідлзбра]]» й «[[Ольбарг (футбольны клюб)|Ольбаргам]]».

Паводле вынікаў пасьпяховага сэзону 2008—2009 гадоў Гігс быў уключаны ў лік кандыдатаў на атрыманьне ўзнагароды «Гулец году па вэрсіі футбалістаў ПФА»&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/7998204.stm Man Utd dominate PFA awards list]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. 26 красавіка 2009 году Раян атрымаў гэтую ўзнагароду, упершыню ў сваёй кар’еры&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/8019726.stm Giggs earns prestigious PFA award]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. 13 сьнежня Гігс быў названы найлепшым спартоўцам 2009 году паводле вэрсіі BBC, апярэдзіўшы такіх сур’ёзных канкурэнтаў, як чэмпіёна «[[Формула-1|Формулы-1]]» [[Джэнсан Батан|Джэнсана Батана]] й найлепшую лёгкаатлетку краіны [[Джэсыка Эніс|Джэсыку Эніс]]&lt;ref name=&quot;news.bbc.co.uk&quot;/&gt;. 1 лютага 2011 году ў выніку шасьці тыдняў галасаваньня, арганізаванага афіцыйным часопісам клюбу, прыхільнікі «Манчэстэр Юнайтэд» абралі Гігса найвялікшым гульцом у гісторыі клюбу.

=== Міжнародная ===
[[Файл:Giggs wales x brazil.JPG|міні|200пкс|У кашулі нацыянальнай зборнай]]
У пачатку кар’еры Гігс гуляў за школьную зборную Ангельшчыны, але затым пачаў выступаць за [[зборная Ўэйлзу па футболе|зборную Ўэйлзу]]. Ягоны дэбют адбыўся 5 чэрвеня 1991 году ў матчы супраць [[зборная Нямеччыны па футболе|зборнай Нямеччыны]]. Гэтак Раян, якому было 17 гадоў, стаў самым маладым гульцом у гісторыі нацыянальнай зборнай. Усяго з 1991 па 2007 гады ён правёў за зборную 64 матчы, у якіх забіў 12 галоў. У 2004 годзе ён быў прызначаны капітанам зборнай Ўэйлзу.

Гігс падвяргаўся крытыцы за сваё нежаданьне ўдзельнічаць у таварыскіх матчах нацыянальнай зборнай. З моманту свайго дэбюту ў 1991 годзе, Гігс на працягу дзевяці гадоў не гуляў у таварыскіх матчах за Ўэйлз, прапусьціўшы 18 такіх матчаў запар. Афіцыйнай прычынай адсутнасьці Гігс у такіх гульнях ва ўсіх выпадках называліся траўмы. Тутака трэба адзначыць, што галоўны трэнэр «Манчэстэр Юнайтэд» [[Алекс Ферг’юсан]] даволі неахвотна адпускаў гульцоў свайго клюбу ў зборныя на таварыскія матчы.

30 траўня 2007 году Гігс склікаў прэс-канфэрэнцыю, на якой заявіў аб завяршэньні выступаў за зборную&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090921070909/http://www.walesonline.co.uk/footballnation/football-in-wales/2009/01/07/ryan-giggs-faces-up-to-life-after-old-trafford-91466-22622877/2/ Ryan Giggs faces up to life after Old Trafford]. Western Mail&lt;/ref&gt;. Галоўнай прычынай такога рашэньня ён назваў жаданьне цалкам сканцэнтравацца на клюбнай кар’еры. Апошнім матчам Гігса за зборную стаў адборны матч да [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|чэмпіянату Эўропы 2008 году]] супраць [[зборная Чэхіі па футболе|зборнай Чэхіі]], які прайшоў 2 чэрвеня ў Кардыфе. У гэтай сустрэчы капітан валійцаў быў прызнаны «гульцом матчу»&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/internationals/6703359.stm Giggs ends international career]. BBC Sport&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
'''Манчэстэр Юнайтэд''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]] (13): 1993, 1994, 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003, 2007, 2008, 2009, 2011, 2013
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] (4): 1994, 1996, 1999, 2004
* Уладальнік [[Кубак Футбольнай лігі|Кубка Футбольнай лігі]] (4): 1992, 2006, 2009, 2010
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] (2): 1999, 2008
* Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]] (9): 1993, 1994, 1996, 1997, 2003, 2007, 2008, 2010, 2013
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка Эўропы]]: 1991
* Уладальнік [[Міжкантынэнтальны кубак|Міжкантынэнтальны кубка]]: 1999
* Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2008

== Дысцыпліна ==
Гігс вельмі рэдка атрымлівае жоўтыя карткі. Акрамя таго, ён ніводнага разу не атрымліваў чырвоную картку, выступаючы за «Манчэстэр Юнайтэд», і толькі адзін раз быў выдалены ў матчы нацыянальных зборных. Гэта здарылася ў 2001 годзе, калі Ўэйлз гуляў супраць [[зборная Нарвэгіі па футболе|зборнай Нарвэгіі]]. У лістападзе 2003 году [[Футбольная асацыяцыя]] прызнала Гігса вінаватым ў неадпаведных паводзінах пасьля матчу супраць «Арсэналу». На тым жа тыдні Гігс атрымаў двухматчавую дыскваліфікацыю ад гульняў за зборную пасьля наўмыснага ўдару локцем у твар гульца [[зборная Расеі па футболе|зборнай Расеі]] [[Вадзім Яўсееў|Вадзіма Яўсеева]]. Арбітар матчу не заўважыў гэтае парушэньне, але яно было ўстаноўлена пасьля па відэазапісе інцыдэнту.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.ryangiggs.cc/ Афіцыйны сайт]
* [http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Ryan-Giggs.aspx Старонка на афіцыйным сайце «Манчэстэр Юнайтэд»]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гігс, Раян}}
[[Катэгорыя:Валійскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ўэйлзу]]
[[Катэгорыя:Брытанскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]]
[[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манчэстэр Юнайтэд»]]</text>
      <sha1>bfgvktw6rkba5ng7xpmoy0g3ir1czmw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Залаэгерсэг (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>146530</id>
    <revision>
      <id>2329714</id>
      <parentid>2235439</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:57:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1868" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Залаэгерсэг
|Лягатып          = Zalaegerszegi TE.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Залаэгерсэг]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = {{Артыкул у іншым разьдзеле|ZTE Арэна||en|ZTE Arena}}
|Умяшчальнасьць   = 14 000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 8 месца
|Сайт             = http://www.ztefc.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія

| pattern_la1 =_bluelines |pattern_b1=_terek11a|pattern_ra1=_bluelines
| leftarm1    = FFFFFF|body1=FFFFFF|rightarm1=FFFFFF|shorts1=FFFFFF|socks1=FFFFFF
| pattern_la2 =_lyngby1617h |pattern_b2=_lyngby1617h|pattern_ra2=_lyngby1617h
| leftarm2    = 253FB5|body2=253FB5|rightarm2=253FB5|shorts2=0000FF|socks2=0000FF
}}
«'''Залаэгерсэг'''» ({{мова-hu|Zalaegerszeg}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Залаэгерсэг]]у (рэгіён [[Зала (мэд’е)|Зала]]). Заснаваны ў 1920 годзе. [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе|Чэмпіён Вугоршчыны]] (2002).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.ztefc.hu/ Афіцыйны сайт]{{ref-hu}}

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Залаэгерсэг]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1920 годзе]]</text>
      <sha1>j2kgl9f8seks7v45flh7n966obs42fx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дыёшд’ёр Мішкальц</title>
    <ns>0</ns>
    <id>147278</id>
    <revision>
      <id>2329725</id>
      <parentid>2235456</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:08:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1410" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Дыёшд’ёр
|Лягатып          = Diosgyori VTK.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Мішкальц]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Дыёшд’ёр (стадыён)|Дыёшд’ёр]]
|Умяшчальнасьць   = 15 325
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Дыёшд’ёр'''» ({{мова-hu|Diósgyőr}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Мішкальц]]у. Заснаваны ў 1910 годзе. Двухразовы ўладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]] (1977, 1980) і ўладальнік [[Кубак вугорскай лігі па футболе|Кубку вугорскай лігі]] (2014).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.dvtk.eu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Мішкальц]]</text>
      <sha1>8wn57rnqe9vq0ao8una87e8vla6kvhd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Галадаш Сомбатхэй</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148123</id>
    <revision>
      <id>2329721</id>
      <parentid>2235452</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:05:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1165" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Галадаш
|Лягатып          = Szombathelyi Haladás.png
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Сомбатхэй]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Роганчы ўці (стадыён)|Роганчы ўці]]
|Умяшчальнасьць   = 9500
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 6 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Галадаш'''» ({{мова-hu|Haladás}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Сомбатхэй|Сомбатхэю]]. Заснаваны ў 1919 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.haladas.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Сомбатхэй]]</text>
      <sha1>ss0mkdzo19c3ragfqfqs2pjb534msnx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пэч (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148551</id>
    <revision>
      <id>2329728</id>
      <parentid>2235458</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:10:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1186" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Пэч
|Лягатып          = Pécsi MFC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Пэч]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Пэч (стадыён)|Пэч]]
|Умяшчальнасьць   = 7160
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 11 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
'''Пэч''' ({{мова-hu|Pécs}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Пэч]]у. Заснаваны ў 1950 годзе. Уладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]] (1990).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://pmfc.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Пэч]]</text>
      <sha1>ifdsv976rj6gjuiqdfziuf3l2xuzq11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мэзэкёвэшд (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>151792</id>
    <revision>
      <id>2329717</id>
      <parentid>2235442</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:59:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1871" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Мэзэкёвэшд
|Лягатып          = Mezőkövesdi SE.png
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Мэзэкёвэшд]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Гарадзкі стадыён (Мэзэкёвэшд)|Гарадзкі]]
|Умяшчальнасьць   = 2571
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 10 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія

| pattern_la1 = _mezőkövesd1819h       | pattern_la2 =
| pattern_b1  = _mezőkövesd1819h       | pattern_b2  = _mezőkövesd1819a
| pattern_ra1 = _mezőkövesd1819h       | pattern_ra2 =
| pattern_so1 = _color_3_stripes_white | pattern_so2 = _color_3_stripes_black
| leftarm1    = 38478a                 | leftarm2    = FFFFFF
| body1       = 38478a                 | body2       = FFFFFF
| rightarm1   = 38478a                 | rightarm2   = FFFFFF
| shorts1     = 38478a                 | shorts2     = FFFFFF
| socks1      = 38478a                 | socks2      = FFFFFF
}}
«'''Мэзэкёвэшд'''» ({{мова-hu|Mezőkövesd}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Мэзэкёвэшд]]у. Заснаваны ў 1975 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.mse-zsory.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Мэзэкёвэшд]]</text>
      <sha1>ab86usuo9mwb826ko7qgf1zrddqygy3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Партызані Тырана</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152280</id>
    <revision>
      <id>2329695</id>
      <parentid>2235378</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:02:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1506" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Партызані
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Futboll Klub Partizani
|Заснаваны        = 4 лютага 1946
|Горад            = [[Тырана]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Кемаль Стафа (стадыён)|Кемаль Стафа]]
|Умяшчальнасьць   = 19 700
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = http://partizani.net/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Партызані'''» ({{мова-sq|Partizani}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Тырана|Тыраны]]. Заснаваны ў 1946 годзе. 15-разовы [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіён Альбаніі]], 15-разовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20140209132423/http://www.partizani.net/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Тырана]]</text>
      <sha1>sfi6bpqifdrvgz7f4mo5vodwi8wplwc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Акадэмія Пушкаша Фэльчут</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154747</id>
    <revision>
      <id>2329710</id>
      <parentid>2235434</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:52:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1884" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Акадэмія Пушкаша
|Лягатып          = Puskás Akadémia FC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Фэльчут]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Панча Арэна]]
|Умяшчальнасьць   = 3000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія

| pattern_la1 =              | pattern_la2 = _puskas1819a  | pattern_la3 = FEF200
| pattern_b1  =_puskas1819h  | pattern_b2  = _puskas1819a  | pattern_b3  = _puskas1819t
| pattern_ra1 =              | pattern_ra2 = _puskas1819a  | pattern_ra3 = FEF200
| leftarm1    = 1A2948       | leftarm2    = FFFFFF        | leftarm3    = FEF200
| body1       = 1A2948       | body2       = FFFFFF        | body3       = FEF200
| rightarm1   = 1A2948       | rightarm2   = FFFFFF        | rightarm3   = FEF200
| shorts1     = 1A2948       | shorts2     = FFFFFF        | shorts3     = FEF200
| socks1      = 1A2948       | socks2      = FFFFFF        | socks3      = 1A2948 
}}
«'''Акадэмія Пушкаша'''» ({{мова-hu|Puskás Academy}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Фэльчут]]у. Заснаваны ў 2005 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.pfla.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Фэльчут]]</text>
      <sha1>tq06tm3g4a62bv5xxvepi7v2crskzbv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кукес (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155845</id>
    <revision>
      <id>2329693</id>
      <parentid>2235376</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:01:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1407" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кукес
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Futboll Klub Kukësi
|Заснаваны        = 4 сакавіка 1930
|Горад            = [[Кукес]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Зэкір Эмэры (стадыён)|Зэкір Эмэры]]
|Умяшчальнасьць   = 5000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 4 месца
|Сайт             = http://www.fk-kukesi.al/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Кукес'''» ({{мова-sq|Kukës}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Кукес]]у. Заснаваны ў 1930 годзе. [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|Чэмпіён Альбаніі]] (2017), уладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (2016).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.fk-kukesi.al/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Кукес]]</text>
      <sha1>m2po88khiegb2itrxochxqmbc6wfezz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ньірэдзхаза (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>159695</id>
    <revision>
      <id>2329726</id>
      <parentid>2235457</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:09:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1570" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Ньірэдзхаза
|Лягатып          = Nyíregyháza Spartacus FC.jpg
|ПоўнаяНазва      = Nyíregyháza Spartacus Football Club
|Заснаваны        = 1928
|Горад            = [[Ньірэдзхаза]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Варашы (стадыён)|Варашы]]
|Умяшчальнасьць   = 16 500
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 10 месца
|Сайт             = http://nyiregyhazaspartacus.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія

| pattern_la1=|pattern_b1=_bologna1516h|pattern_ra1=
| leftarm1=FF0000|body1=191970|rightarm1=191970|shorts1=191970|socks1=FF0000
| pattern_la2=|pattern_b2=_thindarkbluesides|pattern_ra2=
| leftarm2=ffffff|body2=ffffff|rightarm2=ffffff|shorts2=ffffff|socks2=ffffff|
}}
«'''Ньірэдзхаза'''» ({{мова-hu|Nyíregyháza}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Ньірэдзхаза|Ньірэдзхазы]]. Заснаваны ў 1928 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://nyiregyhazaspartacus.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Ньірэдзхаза‎]]</text>
      <sha1>nb6bigbzcr02yg4pq15dt739hbokv2o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бэса Кавая</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160007</id>
    <revision>
      <id>2329699</id>
      <parentid>2235383</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:07:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1387" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Бэса Кавая
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Sportiv Besa Kavajë
|Заснаваны        = 25 кастрычніка 1925
|Горад            = [[Кавая]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Бэса (стадыён)|Бэса]]
|Умяшчальнасьць   = 8000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 9 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Бэса'''» ({{мова-sq|Besa}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Кавая|Каваі]]. Заснаваны ў 1925 годзе. Двухразовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (2007, 2010).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/albania/ks-besa-kavaje/75/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

[[Катэгорыя:Кавая]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1925 годзе]]</text>
      <sha1>81zlqvkwu07nangrktarjge1gtdm9vi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дунаўйвараш (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162039</id>
    <revision>
      <id>2329724</id>
      <parentid>2235454</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:08:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1230" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Дунаўйвараш
|Лягатып          = Dunaújváros PASE.png
|ПоўнаяНазва      = Dunaújváros Pálhalma SE
|Заснаваны        = 1998
|Горад            = [[Дунаўйвараш]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Дунафэр Арэна]]
|Умяшчальнасьць   = 12 000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Трэці дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 3]] (цэнтар)
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 3 месца
|Сайт             = http://dpase.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Дунаўйвараш'''» ({{мова-hu|Dunaújváros}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Дунаўйвараш]]у. Заснаваны ў 1998 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://dpase.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Дунаўйвараш‎]]</text>
      <sha1>tvdls5n1w7wgoq3zbgn5gyc91n5xmz4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эльбасані (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162322</id>
    <revision>
      <id>2329707</id>
      <parentid>2235393</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:16:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1466" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Эльбасані
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi i Futbollit Elbasani
|Заснаваны        = 1913
|Горад            = [[Эльбасані]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Эльбасані Арэна]]
|Умяшчальнасьць   = 12 800
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Другі дывізіён]] (група А)
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Эльбасані'''» ({{мова-sq|Elbasani}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Эльбасані]]. Заснаваны ў 1913 годзе. Двухразовы [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе|чэмпіён Альбаніі]] (1984, 2006), двухразовы ўладальнік [[Кубак Альбаніі па футболе|Кубка Альбаніі]] (1975, 1992).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/albania/ks-elbasani/73/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

[[Катэгорыя:Эльбасані‎]]</text>
      <sha1>t03mj0bduhzhcy7yw21bcins61gxs5p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бэкешчаба (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>169809</id>
    <revision>
      <id>2329720</id>
      <parentid>2235450</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:04:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1381" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Бэкешчаба
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Békéscsaba 1912 Előre SE
|Заснаваны        = 22 кастрычніка 1912
|Горад            = [[Бэкешчаба]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Корхаз утцаі (стадыён)|Корхаз утцаі]]
|Умяшчальнасьць   = 13 000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 15 месца
|Сайт             = http://1912elore.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Бэкешчаба'''» ({{мова-hu|Békéscsaba}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Бэкешчаба|Бэкешчабы]]. Заснаваны ў 1912 годзе. Уладальнік [[Кубак Вугоршчыны па футболе|Кубка Вугоршчыны]] (1988).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://1912elore.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Бэкешчаба‎]]</text>
      <sha1>rlttimxe00ghs056qlmg1x7wijehuhk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тэрбуні Пука</title>
    <ns>0</ns>
    <id>170262</id>
    <revision>
      <id>2329705</id>
      <parentid>2235390</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:13:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1212" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Тэрбуні
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi i Futbollit Tërbuni Pukë
|Заснаваны        = 1936
|Горад            = [[Пука]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Ісмаіл Джэмалі (стадыён)|Ісмаіл Джэмалі]]
|Умяшчальнасьць   = 3000
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 5 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Тэрбуні'''» ({{мова-sq|Tërbuni}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Пука|Пукі]]. Заснаваны ў 1936 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/albania/ks-terbuni-puke/11717/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

[[Катэгорыя:Пука‎]]</text>
      <sha1>4nk9oo5suu2urd8cjeb1pmm72dc3fdq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Д’ірмат Д’ёр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182211</id>
    <revision>
      <id>2329723</id>
      <parentid>2235438</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T20:06:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1336" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Д’ірмат
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Gyirmót Sportegyesület
|Заснаваны        = 1993
|Горад            = [[Д’ёр]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Мэнфэй уці (стадыён)|Мэнфэй уці]]
|Умяшчальнасьць   = 4728
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = [[Другі дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат 2]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]], 12 месца (паніжэньне)
|Сайт             = http://www.gyirmotfc.hu/
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Д’ірмат'''» ({{мова-hu|Gyirmót}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Д’ёр]]у. Заснаваны ў 1993 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.gyirmotfc.hu/ Афіцыйны сайт]

[[Катэгорыя:Д’ёр]]</text>
      <sha1>h94x5xrfcjz47outtq9hyeom72rjl0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Люфтэтары Гіракастра</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182321</id>
    <revision>
      <id>2329702</id>
      <parentid>2235388</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:11:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1474" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Люфтэтары
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Luftëtari Gjirokastër Football Club
|Заснаваны        = 13 сакавіка 1930
|Расфармаваны     = 2020
|Горад            = [[Гіракастра]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Гіракастра (стадыён)|Гіракастра]]
|Умяшчальнасьць   = 8400
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2020—2021 гадоў|2020—2021]]
|Месца            = [[Першы дывізіён чэмпіянату Альбаніі па футболе|Першы дывізіён]], 18 месца (паніжэньне)
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Люфтэтары'''» ({{мова-sq|Luftëtari}}) — былы альбанскі футбольны клюб з гораду [[Гіракастра]]. Заснаваны ў 1930 годзе і расфармаваны ў 2020 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/albania/ks-luftetari-gjirokaster/2517/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

[[Катэгорыя:Гіракастра]]</text>
      <sha1>ojvy8nui06srika37rzudpudwkc3x0i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Камза (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>190704</id>
    <revision>
      <id>2329701</id>
      <parentid>2235385</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:09:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1226" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Камза
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Football Club Kamza
|Заснаваны        = 10 верасьня 1936
|Расфармаваны     = 2019
|Горад            = [[Камза]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Камза (стадыён)|Камза]]
|Умяшчальнасьць   = 5500
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2017—2018 гадоў|2017—2018]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Камза'''» ({{мова-sq|Kamza}}) — былы альбанскі футбольны клюб з гораду [[Камза|Камзы]]. Заснаваны ў 1936 годзе і расфармаваны ў 2019 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/teams/albania/ks-dajti-kamze/10049/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

[[Катэгорыя:Камза]]</text>
      <sha1>9v60vaw59f9sqsl6tlqqp5f6cs12pul</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вэнэцыя (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>196655</id>
    <revision>
      <id>2329620</id>
      <parentid>2298662</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:01:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Scip.</username>
        <id>46797</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5691" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Вэнэцыя
|Лягатып          = 2022 Venezia FC logo.svg
|ПоўнаяНазва      = Venezia Football Club S.r.l.
|Заснаваны        = 1907
|Горад            = [[Вэнэцыя]], [[Італія]]
|Стадыён          = [[П’ерлюіджы Пэнца (стадыён)|П’ерлюіджы Пэнца]]
|Умяшчальнасьць   = 7450
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Італіі|ВэнэцыяЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Італіі|ПапярэдніСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Італіі|Вэнэцыя}}
|Прыналежнасьць   = Італьянскія
| pattern_la1 = _venezia2122h
| pattern_b1 = _venezia2122h
| pattern_ra1 = _venezia2122h
| pattern_sh1 = _venezia2122h
| pattern_so1 = _venezia2122h
| leftarm1 = 000000
| body1 = 000000
| rightarm1 = 000000
| shorts1 = 000000
| socks1 = 000000
| pattern_la2 = _venezia2122a
| pattern_b2 = _venezia2122a
| pattern_ra2 = _venezia2122a
| pattern_sh2 = _venezia2122a
| pattern_so2 = _venezia2122a
| leftarm2 = FFFFFF
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = FFFFFF
| shorts2 = FFFFFF
| socks2 = FFFFFF
| pattern_la3 = _venezia2122t
| pattern_b3 = _venezia2122t
| pattern_ra3 = _venezia2122t
| pattern_sh3 = _venezia2122t
| pattern_so3 = 
| leftarm3 = 000000
| body3 = 00ddff
| rightarm3 = 000000
| shorts3 = 00ddff
| socks3 = 00ddff
}}
«'''Вэнэцыя'''» ({{мова-it|Venezia}}) — італьянскі футбольны клюб з гораду [[Вэнэцыя|Вэнэцыі]]. Заснаваны ў 1907 годзе. Уладальнікі [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]] (1941).

== Склад ==
: ''Актуальны на 11 лютага 2022 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Фінляндыі}}|Бр|[[Нікі Мяэнпяа]]||1985}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[Крыстыян Малінара]]||1983}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Італіі}}|ПА|[[Антоніё Жуніёр Вака|Антоніё Вака]]||1990}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг ЗША}}|ПА|[[Танэр Тэсман]]||2001}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Італіі}}|ПА|[[Матыя Араму]]||1995}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Ісьляндыі}}|ПА|[[Арнар Сыгурдсан]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]|1999}}
{{Гулец|12|{{Сьцяг Італіі}}|Бр|[[Люка Лецэрыні]]||1995}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[Марка Модалё]]|капітан|1989}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Тама Анры]]||1994}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Італіі}}|ПА|[[Люка Ф’ёрдыліна]]||1996}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Нарвэгіі}}|Нап|[[Дэніс Ёнсэн]]||1998}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Камэруну}}|Нап|[[Жан-П’ер Нсамэ]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]]|1993}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Аўстрыі}}|Аб|[[Максімілян Ульман]]||1996}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Партугаліі}}|Нап|[[Нані]]||1986}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Мікаэль Кюізанс]]||1999}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Нігерыі}}|Аб|[[Тайран Эбуэгі]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]|1995}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Марока}}|ПА|[[Сафіян Кіюн]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Ляцыё Рым|Ляцыё]]|1997}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг ЗША}}|ПА|[[Джанлюка Бузіё]]||2002}}
{{Гулец|30|{{Сьцяг Аўстрыі}}|Аб|[[Міхаэль Свобада]]||1998}}
{{Гулец|31|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[Матыя Кальдара]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]|1994}}
{{Гулец|32|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[П’етра Чэкароні]]||1995}}
{{Гулец|33|{{Сьцяг Славеніі}}|ПА|[[Домэн Чрнігай]]||1995}}
{{Гулец|34|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Бруну Бэртынату]]||1998}}
{{Гулец|37|{{Сьцяг Чэхіі}}|Аб|[[Алеш Мацэю]]||1996}}
{{Гулец|42|{{Сьцяг Ізраілю}}|ПА|[[Дор Пэрэц]]||1995}}
{{Гулец|44|{{Сьцяг Ўэйлзу}}|Аб|[[Ітан Ампаду]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]|2000}}
{{Гулец|55|{{Сьцяг Сурынаму}}|Аб|[[Рыджэсыяна Гапс]]||1993}}
{{Гулец|77|{{Сьцяг Нігерыі}}|Нап|[[Дэйвід Акерэке]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]|1997}}
{{Гулец|88|{{Сьцяг Аргентыны}}|Бр|[[Сэрхіё Рамэра]]||1987}}
{{Гулец|91|{{Сьцяг Італіі}}|Бр|[[Філіпа Нэры]]||2002}}
{{Гулец|—|{{Сьцяг Ісьляндыі}}|Нап|[[Утар Магнус Карльсан|Утар Карльсан]]||1997}}
{{Канец складу}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.veneziafc.it/ Афіцыйны сайт]

{{Сэрыя А чэмпіянату Італіі па футболе}}

[[Катэгорыя:Вэнэцыя]]</text>
      <sha1>fr7kkng2avf7782sp0xhuytqosok0rk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кішварда (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>206788</id>
    <revision>
      <id>2329716</id>
      <parentid>2235440</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:58:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1232" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кішварда
|Лягатып          = Kisvárda FC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Кішварда]], [[Вугоршчына]]
|Стадыён          = [[Варкерці (стадыён)|Варкерці]]
|Умяшчальнасьць   = 2750
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Першы дывізіён чэмпіянату Вугоршчыны па футболе|Нацыянальны чэмпіянат]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Вугоршчыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 2 месца
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Вугорскія
}}
«'''Кішварда'''» ({{мова-hu|Kisvárda}}) — вугорскі футбольны клюб з гораду [[Кішварда|Кішварды]]. Заснаваны ў 1911 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kisvardafc.hu/ Афіцыйны сайт]

{{Нацыянальны чэмпіянат Вугоршчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Кішварда]]</text>
      <sha1>4yhunjmcq2lz9vuxebbyjkdobd8x7bm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кастрыёці Круя</title>
    <ns>0</ns>
    <id>207018</id>
    <revision>
      <id>2329692</id>
      <parentid>2235375</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T19:01:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1255" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Кастрыёці
|Лягатып          = 
|ПоўнаяНазва      = Klubi Sportiv Kastrioti Krujë
|Заснаваны        = 1926
|Горад            = [[Круя]], [[Альбанія]]
|Стадыён          = [[Кастрыёці (стадыён)|Кастрыёці]]
|Умяшчальнасьць   = 10 000
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = [[Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе|Супэрліга]]
|Сэзон            = [[Чэмпіянат Альбаніі па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]
|Месца            = 7 месца
|Сайт             = http://www.kskastrioti.com/
|Прыналежнасьць   = Альбанскія
}}
«'''Кастрыёці'''» ({{мова-sq|Kastrioti}}) — альбанскі футбольны клюб з гораду [[Круя|Круі]]. Заснаваны ў 1926 годзе.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20140222062728/http://www.kskastrioti.com/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Альбаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Круя]]</text>
      <sha1>hylpwjf97ztdbp8vlbgss67p64lvhwj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Першая ліга чэмпіянату Польшчы па футболе</title>
    <ns>10</ns>
    <id>226291</id>
    <revision>
      <id>2329687</id>
      <parentid>2322165</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:53:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1634" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Першая ліга чэмпіянату Польшчы па футболе
|назва           = [[Першая ліга чэмпіянату Польшчы па футболе|Першая ліга]] [[Чэмпіянат Польшчы па футболе|чэмпіянату Польшчы па футболе]] ў [[Чэмпіянат Польшчы па футболе 2022—2023 гадоў|сэзоне 2022—2023 гадоў]]
|стыль_загалоўка = background-color: {{Колер|Польшча}};
|кляса_карткі  = hlist
|сьпіс1 = 
* [[Арка Гдыня|Арка]]
* [[Брук-Бэт Тэрмаліка Няцеча|Брук-Бэт Тэрмаліка]]
* [[Вісла Кракаў]]
* [[ГКС Катавіцы]]
* [[ГКС Тыхы]]
* [[Гурнік Лэнчна]]
* [[Заглембе Сасновец]]
* [[ЛКС Лодзь|ЛКС]]
* [[Одра Аполе|Одра]]
* [[Падбэскідзе Бельска-Бяла|Падбэскідзе]]
* [[Пушча Непаламіцы|Пушча]]
* [[Рух Хожаў|Рух]]
* [[Рэсавія Жэшаў|Рэсавія]]
* [[Сандэцья Новы Сонч|Сандэцья]]
* [[Скра Чанстахова|Скра]]
* [[Хайнічанка Хайніцы|Хайнічанка]]
* [[Хробры Глогаў|Хробры]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Польшча]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Польшча]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6awsmuyn4y8gjfl9iz1ln866l5sxpvp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мікола Сурначоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>239493</id>
    <revision>
      <id>2329681</id>
      <parentid>2326747</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:03:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SergeiSEE</username>
        <id>38150</id>
      </contributor>
      <comment>дапаўненьне крыніца</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9933" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік}}
'''Міко́ла Сурначо́ў''' (сьнежань 1917 г. у в. Слабада, [[Рагачоўскі павет]], [[Магілёўская губэрня]] — 20 красавіка 1945, пад Бэрлінам) — беларускі паэт.

== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сьнежні 1917 году ў в. Слабада [[Рагачоўскі павет|Рагачоўскага павету]] [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] ў сялянскай сям’і. Пасьля заканчэньня Гомельскага сельскагаспадарчага тэхнікуму працаваў аграномам на Рагачоўшчыне. Потым перайшоў у раённую газэту «Камунар».

У 1937—1939 гадох навучаўся на літаратурным факультэце [[Гомельскі пэдагагічны інстытут|Гомельскага пэдагагічнага інстытуту]]. У 1939 году перавёўся ў [[Менскі пэдагагічны інстытут]]. Вучобу сумяшчаў з працай у рэспубліканскіх газэтах «[[Звязда]]» (1939—1940) і «[[Чырвоная зьмена]]» (1940—1941).

З 1941 году — у Савецкай Арміі, удзельнічаў у абароне [[Каўказ]]у, у [[Апэрацыя Багратыён|вызваленьні Беларусі]], Украіны, Румыніі, Польшчы.

Старшы лейтэнант узвода зьнішчальнага процітанкавага артылерыйскага палка Сурначоў загінуў у ноч з 19 на 20 красавіка 1945 года ў рукапашным баі пад [[Бэрлін]]ам. Пахаваны ў нямецкім пасёлку [[Фрайдэнберг]], што за 8 кілямэтраў ад Бэрлінскай кальцавой дарогі, а потым парэшткі паэта былі перазахаваныя на брацкіх могілках [[Бад-Фрэенвальдэ]]&lt;ref&gt;[http://frantavik.gsu.by/?p=4 Пісьменнікі-франтавікі. Сурначоў]&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Друкавацца пачаў у 1933 годзе ў рагачоўскай раённай газэце «Камунар». Выйшлі зборнікі паэзіі «На сурмах баравых» (1946), «Барвовая зара» (1959), кніга вершаў, лістоў і ўспамінаў «Акопны сьпеў» (1986). Выступаў з літаратурна-крытычнымі артыкуламі і рэцэнзіямі.

== Узнагароды ==
* [[ордэн Чырвонай Зоркі]],
* ордэн Айчыннай вайны І ступені (пасьмяротна)&lt;ref&gt;{{Артыкул| аўтар = Юрый Камягін. | загаловак = Узнагароджаны пасмяротна. | спасылка  = https://zviazda.by/sites/default/files/lim18_2012.pdf | мова  = | выданьне  =[[Літаратура і мастацтва]] | тып = штотыднёвая літаратурная і грамадзка-палітычная дзяржаўная газэта | год  = 2012, 4 мая | том   = | нумар  = 18 (4664) | старонкі  = 7 }}&lt;/ref&gt;,
* мэдалі. 

== Ушанаваньне памяці ==
Яго імем названа вуліца ў [[Рагачоў|Рагачове]]. 

== Кнігапіс ==
* {{Кніга|аўтар = Мікола Сурначоў. |частка = |загаловак = На сурмах баравых. (вершы) |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларусь (выдавецтва)|Дзяржаўнае выдавецтва БССР]] |год = 1946 |том = |старонкі = |старонак = 46 |сэрыя = |isbn = |наклад = 4000}}
* {{Кніга|аўтар = Мікола Сурначоў. |частка = |загаловак = Барвовая зара: вершы. |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларусь (выдавецтва)|Дзяржаўнае выдавецтва БССР]] |год = 1959 |том = |старонкі = |старонак = 55 |сэрыя = |isbn = |наклад = 4000}}
* {{Кніга|аўтар = Мікола Сурначоў. |частка = |загаловак = Акопны спеў: вершы, лісты, успаміны. |арыгінал = |спасылка = |адказны = уклад. [[Паўлюк Прануза]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]] |год = 1986 |том = |старонкі = |старонак = 150 |сэрыя = |isbn = |наклад = 2700}}
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Скрыжалі памяці. З творчай спадчыны пісьменнікаў Беларусі, якія загінулі ў гады Другой сусветнай вайны |арыгінал = |спасылка = https://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=25644|адказны = Укладаньне, біяграфічныя даведкі пра аўтараў і камэнтар Алеся Бельскага |выданьне =  |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларускі кнігазбор]] |год = 2005|том = Кніга 3 |старонкі = 121—156 |старонак = 672|сэрыя = |isbn = 985-504-016-3|наклад = 1000}} 

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Артыкул| аўтар =[[Мікола Аўрамчык|Аўрамчык М]]. | загаловак = Недаспетая песня. | спасылка  = | мова  = | выданьне  =[[Маладосьць (часопіс)|Маладосць]] | тып =часопіс | год  = 1969 | том   = | нумар  = 6 | старонкі  = }}
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Дняпроўскія матывы. (Нарысы пра пісьменьнікаў). |арыгінал = |спасылка = |адказны = пад агульнай рэдакцыяй [[Іван Штэйнер|І. Ф. Штэйнера]] |выданьне = |месца =[[Гомель]]|выдавецтва = Сож |год = 2009 |том = |старонкі = 35—38 |старонак = 366 |сэрыя = |isbn = 978-985-6927-03-7 |наклад = 500 }}
* {{Артыкул| аўтар = [[Віктар Жыбуль]]. | загаловак = Мікола Сурначоў: Пачатак шляху. | спасылка  = | мова  = | выданьне  =[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]] | тып = штомесячны навуковы і метадычны часопіс | год  = 2017| том   = | нумар  = 11 | старонкі  = 14—18}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Алесь Марціновіч]]. | загаловак = З Рагачоўскага рога — усяго многа.  | спасылка  = https://kamunikat.org/?pubid=40058 | мова  = | выданьне  =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып = літаратурна-мастацкі і грамадзка-палітычны часопіс | год  = 2016 | том   = | нумар  = 8 (1042) | старонкі  =180, 181}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Мікола Мішчанчук]]. | загаловак = «Сваёю сцежкаю ісці…»: Паэзія апаленых пялёстаў. | спасылка  = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=19110| мова  = | выданьне  =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып = літаратурна-мастацкі і грамадска-палітычны часопіс | год  = 2010 | том   = | нумар  = 5 (967) | старонкі  = 128—137 (132—136)}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Іван Штэйнер]]. | загаловак = Светлы сум Міколы Сурначова. | спасылка  = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=24386| мова  = | выданьне  =[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]] | тып = штомесячны навуковы і метадычны часопіс | год  = 2010| том   = | нумар  = 9 (273)| старонкі  = 28, 29}}
=== Энцыкляпэдыі ===
* [[Янка Саламевіч|Саламевіч І. У]]. Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/БелЭн|15}} — С. 282. 
* Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1917—1990)}} — С. 520.
* Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/БП|5}} — С. 446—448.
* Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|5 }} С. 196.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://knihi.com/search.html#%D1%81%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%BE%D1%9E Мікола Сурначоў] на Беларускай палічцы.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сурначоў, Мікола}}
[[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага пэдагагічнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Беларускія паэты]]</text>
      <sha1>2btgha8ysxu6w6bzoapckaocrfysy2i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329731</id>
      <parentid>2329681</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T21:42:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SergeiSEE</username>
        <id>38150</id>
      </contributor>
      <comment>дапаўненьне літаратура</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10465" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік}}
'''Міко́ла Сурначо́ў''' (сьнежань 1917 г. у в. Слабада, [[Рагачоўскі павет]], [[Магілёўская губэрня]] — 20 красавіка 1945, пад Бэрлінам) — беларускі паэт.

== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сьнежні 1917 году ў в. Слабада [[Рагачоўскі павет|Рагачоўскага павету]] [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] ў сялянскай сям’і. Пасьля заканчэньня Гомельскага сельскагаспадарчага тэхнікуму працаваў аграномам на Рагачоўшчыне. Потым перайшоў у раённую газэту «Камунар».

У 1937—1939 гадох навучаўся на літаратурным факультэце [[Гомельскі пэдагагічны інстытут|Гомельскага пэдагагічнага інстытуту]]. У 1939 году перавёўся ў [[Менскі пэдагагічны інстытут]]. Вучобу сумяшчаў з працай у рэспубліканскіх газэтах «[[Звязда]]» (1939—1940) і «[[Чырвоная зьмена]]» (1940—1941).

З 1941 году — у Савецкай Арміі, удзельнічаў у абароне [[Каўказ]]у, у [[Апэрацыя Багратыён|вызваленьні Беларусі]], Украіны, Румыніі, Польшчы.

Старшы лейтэнант узвода зьнішчальнага процітанкавага артылерыйскага палка Сурначоў загінуў у ноч з 19 на 20 красавіка 1945 года ў рукапашным баі пад [[Бэрлін]]ам. Пахаваны ў нямецкім пасёлку [[Фрайдэнберг]], што за 8 кілямэтраў ад Бэрлінскай кальцавой дарогі, а потым парэшткі паэта былі перазахаваныя на брацкіх могілках [[Бад-Фрэенвальдэ]]&lt;ref&gt;[http://frantavik.gsu.by/?p=4 Пісьменнікі-франтавікі. Сурначоў]&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Друкавацца пачаў у 1933 годзе ў рагачоўскай раённай газэце «Камунар». Выйшлі зборнікі паэзіі «На сурмах баравых» (1946), «Барвовая зара» (1959), кніга вершаў, лістоў і ўспамінаў «Акопны сьпеў» (1986). Выступаў з літаратурна-крытычнымі артыкуламі і рэцэнзіямі.

== Узнагароды ==
* [[ордэн Чырвонай Зоркі]],
* ордэн Айчыннай вайны І ступені (пасьмяротна)&lt;ref&gt;{{Артыкул| аўтар = Юрый Камягін. | загаловак = Узнагароджаны пасмяротна. | спасылка  = https://zviazda.by/sites/default/files/lim18_2012.pdf | мова  = | выданьне  =[[Літаратура і мастацтва]] | тып = штотыднёвая літаратурная і грамадзка-палітычная дзяржаўная газэта | год  = 2012, 4 мая | том   = | нумар  = 18 (4664) | старонкі  = 7 }}&lt;/ref&gt;,
* мэдалі. 

== Ушанаваньне памяці ==
Яго імем названа вуліца ў [[Рагачоў|Рагачове]]. 

== Кнігапіс ==
* {{Кніга|аўтар = Мікола Сурначоў. |частка = |загаловак = На сурмах баравых. (вершы) |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларусь (выдавецтва)|Дзяржаўнае выдавецтва БССР]] |год = 1946 |том = |старонкі = |старонак = 46 |сэрыя = |isbn = |наклад = 4000}}
* {{Кніга|аўтар = Мікола Сурначоў. |частка = |загаловак = Барвовая зара: вершы. |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларусь (выдавецтва)|Дзяржаўнае выдавецтва БССР]] |год = 1959 |том = |старонкі = |старонак = 55 |сэрыя = |isbn = |наклад = 4000}}
* {{Кніга|аўтар = Мікола Сурначоў. |частка = |загаловак = Акопны спеў: вершы, лісты, успаміны. |арыгінал = |спасылка = |адказны = уклад. [[Паўлюк Прануза]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]] |год = 1986 |том = |старонкі = |старонак = 150 |сэрыя = |isbn = |наклад = 2700}}
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Скрыжалі памяці. З творчай спадчыны пісьменнікаў Беларусі, якія загінулі ў гады Другой сусветнай вайны |арыгінал = |спасылка = https://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=25644|адказны = Укладаньне, біяграфічныя даведкі пра аўтараў і камэнтар Алеся Бельскага |выданьне =  |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларускі кнігазбор]] |год = 2005|том = Кніга 3 |старонкі = 121—156 |старонак = 672|сэрыя = |isbn = 985-504-016-3|наклад = 1000}} 

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Артыкул| аўтар =[[Мікола Аўрамчык|Аўрамчык М]]. | загаловак = Недаспетая песня. | спасылка  = | мова  = | выданьне  =[[Маладосьць (часопіс)|Маладосць]] | тып =часопіс | год  = 1969 | том   = | нумар  = 6 | старонкі  = }}
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Дняпроўскія матывы. (Нарысы пра пісьменьнікаў). |арыгінал = |спасылка = |адказны = пад агульнай рэдакцыяй [[Іван Штэйнер|І. Ф. Штэйнера]] |выданьне = |месца =[[Гомель]]|выдавецтва = Сож |год = 2009 |том = |старонкі = 35—38 |старонак = 366 |сэрыя = |isbn = 978-985-6927-03-7 |наклад = 500 }}
* {{Артыкул| аўтар = [[Віктар Жыбуль]]. | загаловак = Мікола Сурначоў: Пачатак шляху. | спасылка  = | мова  = | выданьне  =[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]] | тып = штомесячны навуковы і метадычны часопіс | год  = 2017| том   = | нумар  = 11 | старонкі  = 14—18}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Алесь Марціновіч]]. | загаловак = З Рагачоўскага рога — усяго многа.  | спасылка  = https://kamunikat.org/?pubid=40058 | мова  = | выданьне  =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып = літаратурна-мастацкі і грамадзка-палітычны часопіс | год  = 2016 | том   = | нумар  = 8 (1042) | старонкі  =180, 181}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Алесь Марціновіч]]. | загаловак = Уславіў зорку вызвалення. | спасылка  = https://zviazda.by/sites/default/files/28-2022.pdf | мова  = | выданьне  =[[Літаратура і мастацтва]] | тып = штотыднёвая літаратурная і грамадзка-палітычная дзяржаўная газэта | год  = 2022, 15 ліпеня | том   = | нумар  = 28 (5185) | старонкі  = 5 }}
* {{Артыкул| аўтар = [[Мікола Мішчанчук]]. | загаловак = «Сваёю сцежкаю ісці…»: Паэзія апаленых пялёстаў. | спасылка  = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=19110| мова  = | выданьне  =[[Полымя (часопіс)|Полымя]] | тып = літаратурна-мастацкі і грамадска-палітычны часопіс | год  = 2010 | том   = | нумар  = 5 (967) | старонкі  = 128—137 (132—136)}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Іван Штэйнер]]. | загаловак = Светлы сум Міколы Сурначова. | спасылка  = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=24386| мова  = | выданьне  =[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]] | тып = штомесячны навуковы і метадычны часопіс | год  = 2010| том   = | нумар  = 9 (273)| старонкі  = 28, 29}}
=== Энцыкляпэдыі ===
* [[Янка Саламевіч|Саламевіч І. У]]. Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/БелЭн|15}} — С. 282. 
* Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1917—1990)}} — С. 520.
* Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/БП|5}} — С. 446—448.
* Мікола Сурначоў. // {{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|5 }} С. 196.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://knihi.com/search.html#%D1%81%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%BE%D1%9E Мікола Сурначоў] на Беларускай палічцы.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сурначоў, Мікола}}
[[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага пэдагагічнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Беларускія паэты]]</text>
      <sha1>5gomqa29l8xbghtalcq6cmehvpzpwcc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Форум</title>
    <ns>4</ns>
    <id>251809</id>
    <revision>
      <id>2329744</id>
      <parentid>2328981</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T07:59:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AAkhmedova (WMF)</username>
        <id>71752</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59405" xml:space="preserve">{{Вікіпэдыя:Форум/Шапка}}&lt;!-- НЕ ВЫДАЛЯЙЦЕ ГЭТЫ РАДОК, ПІШЫЦЕ ПАД ІМ. Не забывайцеся на == Загаловак == --&gt;
== Праект выпраўленай галоўнай старонкі Беларускай Вікіпэдыі ==
Дзякуючы пільнасьці калегі [[Удзельнік:W|Ўдзельніка:W]] высьветлілася, что цяперашняя [[Галоўная старонка]] даволі нязграбна адлюстроўваецца на смартфонах пры выбары мабільнай вэрсіі яе прагляду. Вынікам супрацы і [[Абмеркаваньне шаблёну:Галоўная старонка/Іншыя праекты|абмеркаваньня]] стаў [[Вікіпэдыя:Праект:Галоўная старонка/Праект|праект выпраўленай галоўнай старонкі]], якім у найбліжэйшы час плянуецца замяніць наяўную вэрсію. Прашу прынамсі паглядзець, ці стройна адлюстроўваецца памянёны праект выпраўленай галоўнай старонкі на вашых прыладах, таксама вітаюцца заўвагі, прапановы і асабліва — з улікам даволі абмежаваных магчымасьцяў — канкрэтная дапамога з удасканаленьня дызайну (пры такой патрэбе). [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:34, 21 чэрвеня 2022 (+03)
: У нас ужо пэўны час няма выяваў дня, таму вырашыў зрабіць колькі на тыдзень. Запрыкмеціў, што сама выява на існай галоўнай старонцы і на праекце цалкам чамусьці не паказваецца. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 01:12, 22 чэрвеня 2022 (+03)
:: Здаецца, выправіў гэтую хібу ў праекце галоўнай старонкі. Дарэчы, у тым жа баўгарскім разьдзеле (хоць статус адпаведнай мовы непараўнальны з нашым) проста цяпер аўтаматычна выводзіцца выява дня зь Вікісховішча. Мабыць, у ідэале варта было б і нам так зрабіць, калі няма ўласнаруч абраных выяваў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:09, 22 чэрвеня 2022 (+03)
::: Дзякуй. Мае сэнс цягнуць зь Вікісховішча, але пакуль такога функцыяналу няма дадаў яшчэ колькі выяваў. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 01:34, 23 чэрвеня 2022 (+03)

== Спроба разабрацца з функцыяналам Вікі ==
Мне трэба разьмясьціць нейкую інфармацыю так, каб збоку справа ад тэксту быў малюнак, мне здаецца за гэта могуць адказваць шаблёны, але якія яны бываюць, як імі карыстацца, калі ласка, дапамагіце разабрацца, калі ёсьць якое нешта з кшталту туторыялам, буду вельмі ўдзячны за спасылку на такое
: Так, для гэтага існуюць шаблёны-карткі. Трэба дапамога ў выкарыстаньні існага ці трэба новы стварыць?. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 11:15, 11 чэрвеня 2022 (+03)
:Вітаю! Як маецеся? Таксама магчыма скарыстаць даведку на старонцы [[Вікіпэдыя:Выявы]]. Спасылкі на іншыя старонкі даведкі ёсьць у [[Дапамога:Зьмест]], у тым ліку асновы вікі-фарматаваньня на [[Вікіпэдыя:Памятка]]. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:07, 11 чэрвеня 2022 (UTC+3)

== [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясна-2022]] ==
Вітаю! Як маецеся? Паводле [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022/Сьпіс]], 15 удзельнікаў і 2 анаміныя карыстальнікі стварылі 342 артыкулы. Сярод іх 7 удзельнікаў і 1 ананімны карыстальнік стварылі 268 артыкулаў у рамках [[:m:Wikimedia CEE Spring 2022/Rules#Belarus (classical)|мясцовага]] конкурсу з крыніцамі без машыннага перакладу пра краіны Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы, акром Беларусі: [[Удзельнік:Stary Jolup]] — 193, [[Удзельнік:Taravyvan Adijene]] — 28, Удзельнік:W — 25, [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]] — 11, [[Удзельнік:Dymitr]] — 5, [[Удзельнік:Jarash]], [[Удзельнік:Visem]] і [[Спэцыяльныя:Унёсак/95.47.59.250|95.47.59.250]] — па 2. Першыя 2 месцы за створаныя артыкулы — пераможныя. Таксама 10 удзельнікаў палепшылі 73 артыкулы. Сярод іх 5 удзельнікаў палепшылі 31 артыкул у рамках мясцовага конкурсу: Удзельнік:Kazimier Lachnovič — 12, Удзельнік:Taravyvan Adijene — 11, Удзельнік:Jarash — 4, [[Удзельнік:Гарбацкі]] і Удзельнік:Stary Jolup — па 2. Першае месца за палепшаныя артыкулы — пераможнае. Віншую пераможцаў і ўсіх удзельнікаў з 2-м найлепшым вынікам паводле ліку палепшаных артыкулаў за ўсе «[[Вікіпэдыя:Віківясна|Віківёсны]]» ад 2015 году.--[[Удзельнік:W]] 11:56, 1 чэрвеня 2021 (UTC+3)

== [[Расейская акупацыя Беларусі]] ==
Пэўны, што нам трэба стварыць адпаведны артыкул, іначай не [[рэжым Лукашэнкі|расейскую акупацыйную адміністрацыю]], а [[Беларусь]] могуць пачаць асацыяваць з расейскімі ваеннымі злачынствамі ва Ўкраіне. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:02, 25 лютага 2022 (+03)
:{{За}}--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 12:34, 25 лютага 2022 (+03)
: У тэлеграм-канале ўкраінскай Вікіпэдыі прыведзены [https://t.me/WikiUa/4289 сьпіс найпапулярнейшых артыкулаў] за ўчорашні дзень. Усе тэматычныя, пераважная большасьць у нашым разьдзеле адсутнічае.
: З 17 лютага па ўсім сьвеце ладзіцца [[:m:Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022/be-tarask|Месяц культурнай дыпляматыі Ўкраіны]].
: Але мы будзем пісаць пра выдуманыя „Ўмесьце“, „акупацыю“ і „мыніпрычом“. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 16:01, 25 лютага 2022 (+03)
:: Калі «акупацыя» выдуманыя, то Беларусь (як і яе грамадзяне) — суўдзельнік расейскія ваенных злачынстваў. Вось з гэтай думкай і пішыце артыкулы (калі зможаце), якія мяркуючы з статыстыкі, дзе ўсе нашы найпапулярнейшыя артыкулы — на беларускую тэматыку, усё адно практычна ніхто ня будзе чытаць. Увогуле, мая справа — агучыць саму ідэю на падставе аналізу той інфармацыі, дзе вядомыя беларусы, якія ня маюць ніякага дачыненьня да акупацыйнага рэжыму, чамусьці апраўдваюцца за агрэсію з  акупаванай тэрыторыі Беларусі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:49, 25 лютага 2022 (+03)
::: Для параўнаньня: за ўчора ў [https://t.me/wikipedyja/1866 нашым сьпісе найпапулярнейшых артыкулаў], акрамя „[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня ва Ўкраіну]]“ (дзякую за стварэньне яшчэ раз), няма чаго чытаць. Цяпер актуальная не беларуская тэматыка, а розныя віды сучасных узбраеньняў, украінскія геаграфічныя мясьціны і міжнародная абстаноўка, на жаль. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 17:42, 25 лютага 2022 (+03)
:::: Спрачацца ня буду, бо ў апошнім, мабыць, усё ж ваша праўда, на жаль. Няхай кожны робіць, што можа. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:36, 25 лютага 2022 (+03)

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Форум| ]]

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated&lt;section end=&quot;annoncement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work.

The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 20:59, 8 лютага 2022 (+03)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Leadership Development Working Group: Reminder to apply by 10 April 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello everyone,

The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]]. The purpose of the working group is to advise leadership development work. Feedback was collected in February 2022 and a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] is on Meta-wiki. The application period to join the Working Group is now open and is closing soon on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Purpose and Structure#3. How is the working group formed and structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#1. How to participate|apply if you are interested]]. 

Thank you. -[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 13:16, 4 красавіка 2022 (+03)

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month: We are back in 2022! ==
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2022.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|Ministry of Foreign Affairs of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the second edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from 17 February to 17 March 2022. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that made a contribution to world culture. The most active contesters will receive [[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022/Prizes|prizes]].&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia!--[[Удзельнік:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:ValentynNefedov (WMUA)|гутаркі]]) 15:40, 21 лютага 2022 (+03)
&lt;/div&gt;

== Wiki Loves Folklore is extended till 15th March ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
Greetings from Wiki Loves Folklore International Team,

We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc.

We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language.

Best wishes,

'''International Team'''&lt;br /&gt;
'''Wiki Loves Folklore'''

[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 07:50, 22 лютага 2022 (+03)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== Coming soon ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
=== Several improvements around templates ===
Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki:
* Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]),
* Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]),
* and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right).

All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. &lt;/div&gt; - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 15:38, 28 лютага 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=22907463 --&gt;

{{DISPLAYTITLE:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&lt;languages /&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]].

The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]].

You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Sincerely,

Movement Strategy and Governance

Wikimedia Foundation&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 16:09, 7 сакавіка 2022 (+03)
:Пераклаў Усеагульны звод паводзінаў на беларускую мову на [[Мэта-Вікі]] ([[:m:Universal Code of Conduct/be-tarask]]).--[[Удзельнік:W]] 14:57, 17 сакавіка 2022 (UTC+3)

== Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow ==

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. 

([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram])

The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]]

A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on  [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]].

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 17:40, 14 сакавіка 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== Feminism and Folklore 2022 ends soon ==

[[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]]
[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on &lt;b&gt;31 March 2022 11:59 UTC&lt;/b&gt;. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as &lt;i&gt;folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more&lt;/i&gt;

Keep an eye on the project page for declaration of Winners. 

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 17:28, 26 сакавіка 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&amp;oldid=23060054 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 6&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; == 

&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 6, April 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----

Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]])
*'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]])
*'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]])
*'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]])
*'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get  up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]])
*'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt; 
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:16, 14 красавіка 2022 (+03)

=== Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines === 
After reviewing vote results and accompanying comments, the Community Affairs Committee decided to launch a fresh round of community consultations. After that, the refined text of the Guidelines will be put for another vote.

The comments have shown that community members unequivocally support creating a safe and welcoming culture that stops hostile and toxic behaviour, supports victims of such actions, and encourages good-faith people to be productive on the Wikimedia projects.
While the results did show that support for the UCoC Guidelines exceeded the required 50%+1 vote, the comments highlighted that further revisions would be required to have strong community support to follow through with enforcement.

Therefore the Committee instructed the Foundation to:

Conduct another round of community consultations, and put the newly-refined Guidelines for a community vote.

The WMF team will seek feedback on four topics that stood out among the voter comments. You can learn more about the four topics and the Committee's findings on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines this Meta page]. 

Regards,
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:48, 23 красавіка 2022 (+03)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Report on Voter Feedback from Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines Ratification &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt;===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

The Universal Code of Conduct (UCoC) project team has completed the analysis of the feedback accompanying the ratification vote on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. 

Following the completion of the UCoC Enforcement Guidelines Draft in 2022, the guidelines were voted on by the Wikimedian community. Voters cast votes from 137 communities, with the top 9 communities being: English, German, French, Russian, Polish, Spanish, Chinese, Japanese, Italian Wikipedias, and Meta-wiki. 

Those voting had the opportunity to provide comments on the contents of the Draft document. 658 participants left comments. 77% of the comments are written in English. Voters wrote comments in 24 languages with the largest numbers in English (508), German (34), Japanese (28), French (25), and Russian (12). 

A report will be sent to the Revision Drafting Committee who will refine the enforcement guidelines based on the community feedback received from the recently concluded vote. A public version of the report is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report|'''published on Meta-wiki here''']].  The report is available in translated versions on Meta-wiki. {{int:please-translate}} 

Again, we thank all who participated in the vote and discussions. We invite everyone to contribute during the next community discussions. More information about the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines can be found [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|on Meta-wiki]].

On behalf of the Universal Code of Conduct project team&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
Delivered by --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 13:07, 26 траўня 2022 (+03)

===Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines===

Hi all, 

After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Community_Affairs_Committee Community Affairs committee (CAC)] of the Board asked [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ that several areas of the guidelines be reviewed for improvements].

Having analysed the comments of community members who participated in the vote on the Guidelines for implementing the UCoC, the CAC decided to launch another round of community consultations. Upon completion of these consultations, the community will have an opportunity to vote on the revised UCoC Implementation Guidelines.

According to the analysis, the comments highlighted three critical groups of questions:

1. On (mandatory) training in the UCoC and its Guidelines;

2. On balancing privacy protection and due process;

3. On the requirement that certain groups of users affirm they will acknowledge and adhere to the Universal Code of Conduct.

The Revisions Committee kindly asks you to leave your answers and comments on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions/en this Meta page]. (''[https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions/Announcement See full announcement]'').  

--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 00:15, 3 чэрвеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Join the Wikimedia Foundation Annual Plan conversations with Maryana Iskander&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello,

The [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]''', a plan of record for the Wikimedia Foundation's work.

These conversations continue [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|Wikimedia Foundation Chief Executive Officer listening tour]]. 

The conversations are about these questions:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward &quot;knowledge as a service&quot; and &quot;knowledge equity&quot;. The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work?
* The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations. What is working well? How can we improve?
* Anyone can contribute to the Movement Strategy process. Let's collect your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities?

You can find [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''the schedule of calls on Meta-wiki''']].

The information will be available in multiple languages. Each call will be open to anyone to attend. Live interpretation will be available in some calls.

Best regards,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 12:56, 15 красавіка 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;2022 Board of Trustees Call for Candidates&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']]

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees.

The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.

The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team.

Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]].

Thank you for your support, 

Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 21:12, 25 красавіка 2022 (+03)

== New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

Hello Wikimedians! 
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research

Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more.

Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today!
&lt;br&gt;--The Wikipedia Library Team 16:16, 26 красавіка 2022 (+03)

:&lt;small&gt;This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].&lt;/small&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&amp;oldid=23036656 --&gt;

== Coming soon: Improvements for templates ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;!--T:11--&gt;
[[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]]
Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon:

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': 
This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]]

In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]]

Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. 

We would love to hear your feedback on our talk pages!
&lt;/div&gt; -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 14:13, 29 красавіка 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=23222263 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Editing news 2022 #1&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;&lt;i&gt;[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/i&gt;
[[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]]

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages.  New editors are more successful with this new tool.  You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]].  Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test.  You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 21:54, 2 траўня 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=22019984 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees election 2022 - Call for Election Volunteers&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The Movement Strategy and Governance team is looking for community members to serve as election volunteers in the upcoming Board of Trustees election.

The idea of the Election Volunteer Program came up during the 2021 Wikimedia Board of Trustees Election. This program turned out to be successful. With the help of Election Volunteers we were able to increase outreach and participation in the election by 1,753 voters over 2017.  Overall turnout was 10.13%, 1.1 percentage points more, and 214 wikis were represented in the election. 

There were a total of 74 wikis that did not participate in 2017 that produced voters in the 2021 election. Can you help increase the participation even more?

Election volunteers will help in the following areas:
* Translate short messages and announce the ongoing election process in community channels
* Optional: Monitor community channels for community comments and questions

Volunteers should:

* Maintain the friendly space policy during conversations and events
* Present the guidelines and voting information to the community in a neutral manner

Do you want to be an election volunteer and ensure your community is represented in the vote? Sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|here]] to receive updates. You can use the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|talk page]] for questions about translation.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 15:54, 6 траўня 2022 (+03)

== Invitation to participate in the #WPWPCampaign 2022 ==

Dear Wikimedians,

We are glad to inform you that the 2022 edition of Wikipedia Pages Wanting Photos campaign is coming up in July.

This is a formal invitation to invite individuals and communities to join the campaign to help improve Wikipedia articles with photos and contextual images. 

The campaign will run from July 1 to August  31, 2022 and several communities and Wikimedia Affiliates have already indicated interest to organize the campaign in their localities. Please find your community or community closer to you to participate: [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/Participating Communities|WPWP2022 Campaign: Participating Communities]].

The campaign primarily aims to promote using images from Wikimedia Commons to enrich Wikipedia articles that are lacking them. Participants will choose among Wikipedia pages without photos, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. In this third edition of the campaign, eligibility criteria have been revised based on feedback and campaign Evaluation Reports of the previous editions. Please find more [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/FAQ and Contest Rules|details about these changes and our FAQ here on Meta-Wiki]]

For more information, please visit the [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022|campaign page on Meta-Wiki]].

Best,&lt;br/&gt;
[[User:Ammarpad|Ammar A.]]&lt;br/&gt;
Global Coordinator&lt;br/&gt;
Wikipedia Pages Wanting Photos Campaign 2022.&lt;br /&gt;
20:39, 31 траўня 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&amp;oldid=23230284 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 19:12, 4 ліпеня 2022 (+03)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Propose statements for the 2022 Election Compass&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass

July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements

July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements

August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements

August 5 - 12: candidates align themselves with the statements

August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:52, 12 ліпеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi everyone,

The Affiliate Representatives have completed their voting period. The selected 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]])

You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election.

The Affiliate organizations selected representatives to vote on behalf of the Affiliate organization. The Affiliate Representatives proposed questions for the candidates to answer in mid-June. These answers from candidates and the information provided from the Analysis Committee provided support for the representatives as they made their decision.

Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation.

Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia.

What can voters do now?

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Review the results of the Affiliate selection process]].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Read more here about the next steps in the 2022 Board of Trustee election]].

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 22:30, 20 ліпеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 10:59, 25 ліпеня 2022 (+03)</text>
      <sha1>7xdcykgqxmhgb7l08aqpcve7rv15fky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256392</id>
    <revision>
      <id>2329685</id>
      <parentid>2329565</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:50:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф */ артаграфічная памылка</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73381" xml:space="preserve">{{Сэзон футбольнага спаборніцтва|назва турніру=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|выява=Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|апісаньне=Алімпійскі стадыён Ататурка|час_праведзеньня=Кваліфікацыя: 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022
Уласна спаборніцтва: 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023|колькасьць камандаў=Удзельнікі асноўнай часткі: 32
Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый)|сайт=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/|пераможца=яшчэ ня вызначаны|фіналіст=яшчэ ня вызначаны|паўфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|чвэрцьфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|матчаў ўсяго=45/310 (з улікам кваліфікацыі)	14,52%|галоў=102 (з улікам кваліфікацыі)	2,267 штоматч|гледачоў_на_стадыёнах=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|наведвальнасьць у сярэднім=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|найлепшы_галеадор=Віктар Баніфэйс Аког(Сьцяг Нарвэгіі Будэ-Глімт) — 4 мячы|апошні папярэдні сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|чарговы наступны сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|абноўлена=23/07/2022}}

'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.

[[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
[[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|значак|'''Алімпійскі стадыён Ататурка'''|349x349пкс]]
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
! colspan=&quot;5&quot; |'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|-
!Дата
| colspan=&quot;4&quot; |''Кваліфікацыя:'' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022
''Уласна спаборніцтва:'' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|-
!Каманды
| colspan=&quot;4&quot; |''Удзельнікі асноўнай часткі:'' 32
''Усяго:'' 78 (зь 53 асацыяцый)
|-
! colspan=&quot;5&quot; |Статыстыка турніру
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі
!Чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны'''
!Срэбны чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны'''
! colspan=&quot;2&quot; |Паўфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя'''
|-
! colspan=&quot;4&quot; |Чвэрцьфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя'''
|-
!Матчаў згулялі
| colspan=&quot;2&quot; |'''45/310 (з улікам кваліфікацыі)'''
| colspan=&quot;2&quot; |14,52%
|-
!Забілі галоў
| colspan=&quot;2&quot; |'''102 (з улікам кваліфікацыі)'''
| colspan=&quot;2&quot; |2,267 штоматч
|-
!Наведвальнасьць
| colspan=&quot;4&quot; |'''будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў'''
|-
!Найлепшы галеадор
| colspan=&quot;4&quot; |'''''Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]) — 4 мячы'''''
|-
| colspan=&quot;2&quot; |[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]
| colspan=&quot;2&quot; |2022—2023
|''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
|}

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;4&quot; |4
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;7&quot; |2
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
| rowspan=&quot;13&quot; |1
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|1 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьні пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|27 ліпеня
|1. [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2), 
|-
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|матч 2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|26 ліпеня
|1. [[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|27 ліпеня
|1. [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|матч 4
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|1:2
|26 ліпеня
|1. [[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|матч 5
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|1:0
|27 ліпеня
|1. [[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 
|-
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|27 ліпеня
|1. [[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|матч 7
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|26 ліпеня
|1. [[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|матч 8
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|0:0
|26 ліпеня
|1. —
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|матч 9
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|27 ліпеня
|1. [[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|матч 10
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|26 ліпеня
|1. [[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|матч 11
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|26 ліпеня
|1. [[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|матч 12
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|27 ліпеня
|1. —
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны будуць падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) / {{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) / {{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] / {{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|матч 4
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) / {{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 5
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) / {{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) / {{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|матч 7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|матч 8
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|матч 9
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])
|матч 10
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбудзецца 2 жніўня 2022 году. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны будуць падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбудзецца па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба ня будзе вядомая на момант лёсаваньня, будзе выкарыстоўвацца клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіраецца ў кожнай пары падчас лёсаваньня, будзе камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Пасеяныя
!Чакаюць пацьверджаньня да пасеву
!Непасеяныя
|-
|
* {{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (46) /{{Заўвага|пераможца трэцяга кваліфікацыйнага раўнду, асоба якога ня будзе вядомая на момант лёсаваньня.|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} &lt;br&gt; ({{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (4,25) / {{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (8,5))
* {{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (40,5)
|
* ({{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (7) / {{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (41)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]] (14))
* ({{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (25) / {{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (7)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (15,5) / {{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (13))
* ({{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (23) / {{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (7)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (49,5) / {{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (4,5))
* ({{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (14) / {{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (22,5)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (8,5) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (31))
* ({{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (7) / {{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (17)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (8) / {{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (23,5))
|
* {{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]] (5,5))
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Пасеяныя
!Чакаюць пацьверджаньня да пасеву
|-
|
* {{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]] (61)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (19) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (7,5)) 
* {{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (6,12) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (50,25)
|
* ({{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (44) / {{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (14,5)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]] (7,77)) 
* {{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (26) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]] (33))
|}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
|1
|{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|4
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2-4
|''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |5-10
|''{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібрагіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам| Карабах]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Тыгран Барсэгян]] ({{Мова-арм|''Տիգրան Բարսեղյան''|скарочана}}) [[Слован Браціслава| Слован]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Рока Батурына]] ({{Мова-харв|''Roko Baturina''|скарочана}}) [[Марыбор (футбольны клюб)| Марыбор]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-фр|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Форчун Басі]] ({{Мова-анг|''Fortune Bassey''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Вэлька Бірманчэвіч]] ({{Мова-сэрб|''Вељко Бирманчевић''|скарочана}}); [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''
|2
|}

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}

[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>4i1dianr2sw5yf2wao942gl505qgfgm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329686</id>
      <parentid>2329685</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:52:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <comment>/* Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф */ сэнсавае зьмяненьне</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73340" xml:space="preserve">{{Сэзон футбольнага спаборніцтва|назва турніру=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|выява=Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|апісаньне=Алімпійскі стадыён Ататурка|час_праведзеньня=Кваліфікацыя: 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022
Уласна спаборніцтва: 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023|колькасьць камандаў=Удзельнікі асноўнай часткі: 32
Усяго: 78 (зь 53 асацыяцый)|сайт=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/|пераможца=яшчэ ня вызначаны|фіналіст=яшчэ ня вызначаны|паўфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|чвэрцьфіналісты=яшчэ ня вызначаныя|матчаў ўсяго=45/310 (з улікам кваліфікацыі)	14,52%|галоў=102 (з улікам кваліфікацыі)	2,267 штоматч|гледачоў_на_стадыёнах=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|наведвальнасьць у сярэднім=будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў|найлепшы_галеадор=Віктар Баніфэйс Аког(Сьцяг Нарвэгіі Будэ-Глімт) — 4 мячы|апошні папярэдні сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|чарговы наступны сэзон=Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|абноўлена=23/07/2022}}

'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.

[[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
[[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|значак|'''Алімпійскі стадыён Ататурка'''|349x349пкс]]
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
! colspan=&quot;5&quot; |'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|-
!Дата
| colspan=&quot;4&quot; |''Кваліфікацыя:'' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022
''Уласна спаборніцтва:'' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|-
!Каманды
| colspan=&quot;4&quot; |''Удзельнікі асноўнай часткі:'' 32
''Усяго:'' 78 (зь 53 асацыяцый)
|-
! colspan=&quot;5&quot; |Статыстыка турніру
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі
!Чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны'''
!Срэбны чэмпіён — '''яшчэ ня вызначаны'''
! colspan=&quot;2&quot; |Паўфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя'''
|-
! colspan=&quot;4&quot; |Чвэрцьфіналісты — '''яшчэ ня вызначаныя'''
|-
!Матчаў згулялі
| colspan=&quot;2&quot; |'''45/310 (з улікам кваліфікацыі)'''
| colspan=&quot;2&quot; |14,52%
|-
!Забілі галоў
| colspan=&quot;2&quot; |'''102 (з улікам кваліфікацыі)'''
| colspan=&quot;2&quot; |2,267 штоматч
|-
!Наведвальнасьць
| colspan=&quot;4&quot; |'''будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў'''
|-
!Найлепшы галеадор
| colspan=&quot;4&quot; |'''''Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]) — 4 мячы'''''
|-
| colspan=&quot;2&quot; |[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]
| colspan=&quot;2&quot; |2022—2023
|''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
|}

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 з 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;4&quot; |4
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;7&quot; |2
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
| rowspan=&quot;13&quot; |1
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|1 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьні пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|27 ліпеня
|1. [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2), 
|-
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|матч 2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|26 ліпеня
|1. [[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|27 ліпеня
|1. [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|матч 4
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|1:2
|26 ліпеня
|1. [[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|матч 5
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|1:0
|27 ліпеня
|1. [[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 
|-
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|27 ліпеня
|1. [[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|матч 7
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|26 ліпеня
|1. [[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|матч 8
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|0:0
|26 ліпеня
|1. —
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|матч 9
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|27 ліпеня
|1. [[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|матч 10
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|26 ліпеня
|1. [[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|матч 11
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|26 ліпеня
|1. [[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|матч 12
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|27 ліпеня
|1. —
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны будуць падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) / {{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) / {{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) / {{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) / {{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) / {{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] / {{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|матч 4
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) / {{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 5
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) / {{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) / {{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|матч 7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) / {{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|матч 8
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|матч 9
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])
|матч 10
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбудзецца 2 жніўня 2022 году. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны будуць падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбудзецца па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба ня будзе вядомая на момант лёсаваньня, будзе выкарыстоўвацца клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіраецца ў кожнай пары падчас лёсаваньня, будзе камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Пасеяныя
!Чакаюць пацьверджаньня да пасеву
!Непасеяныя
|-
|
* {{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (46) /{{Заўвага|пераможца трэцяга кваліфікацыйнага раўнду, асоба якога ня будзе вядомая на момант лёсаваньня.|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} &lt;br&gt; ({{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (4,25) / {{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (8,5))
* {{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (40,5)
|
* ({{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (7) / {{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (41)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]] (14))
* ({{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (25) / {{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (7)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (15,5) / {{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (13))
* ({{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (23) / {{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (7)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (49,5) / {{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (4,5))
* ({{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (14) / {{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (22,5)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (8,5) / {{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (31))
* ({{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (7) / {{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (17)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (8) / {{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (23,5))
|
* {{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]] (5,5))
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Пасеяныя
!Непасеяныя
|-
|
* {{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]] (61)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} ({{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (19) / {{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (7,5)) 
* {{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (6,12) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (50,25)
|
* ({{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (44) / {{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (14,5)) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]] (7,77)) 
* {{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (26) /{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф&quot;}} {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]] (33))
|}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
|1
|{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|4
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2-4
|''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |5-10
|''{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібрагіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам| Карабах]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Тыгран Барсэгян]] ({{Мова-арм|''Տիգրան Բարսեղյան''|скарочана}}) [[Слован Браціслава| Слован]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Рока Батурына]] ({{Мова-харв|''Roko Baturina''|скарочана}}) [[Марыбор (футбольны клюб)| Марыбор]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-фр|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Форчун Басі]] ({{Мова-анг|''Fortune Bassey''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''
|2
|-
|''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Вэлька Бірманчэвіч]] ({{Мова-сэрб|''Вељко Бирманчевић''|скарочана}}); [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''
|2
|}

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}

[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>ajkq1rz7g4ibs426y47k2fw763g6ri5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бяседа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257499</id>
    <revision>
      <id>2329653</id>
      <parentid>2327923</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T13:44:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ +[[Шаблён:Рэцэнзія]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62689" xml:space="preserve">{{Музычны гурт
|Назва              = «Бяседа»
|Фота               = 
|памер              = 
|Подпіс             = 
|Гады               = з 1991-га
|Адкуль             = Менск (Беларусь)
|Мова               = беларуская
|Жанр               = [[народная музыка]]
|Выдавец            = [[Белтэлерадыёкампанія]]
|Зьвязаныя праекты  = 
|Афіцыйная старонка = [https://web.archive.org/web/20170505201950/http://beseda.3belarus.by/ beseda.3belarus.by]
|Удзельнікі2        = [[Леанід Захлеўны]], [[Мікола Алешка]], [[Тацьцяна Лазоўская]], [[Юлія Саўчанка]], [[Ігар Міхалькоў]], [[Ганна Алешка]], [[Сяргей Бяльцоў]], [[Валянцін Кірыленка]], [[Ігар Міхалькоў]], [[Вольга Калавур]], [[Юлія Захарава]], [[Настасься Кулік]]
|Удзельнікі         = 
|Былыя ўдзельнікі   = [[Якаў Навуменка]], [[Аляксандар Балотнік]], [[Валянціна Карэлікава]], [[Сьвятлана Суседчык]], [[Натальля Раманская]], [[Анжэла Макарава]]
}}
'''«Бяседа»''' — музычны [[ансамбль]] Беларусі, заснаваны ў студзені 1991 году кампазытарам [[Леанід Захлеўны|Леанідам Захлеўным]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Настрой — «бяседны»|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=2286&amp;mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=|год=21 сакавіка 2009|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=200 12 (880)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

Рэпэртуар складаўся зь [[Беларуская народная песьня|беларускіх народных песьняў]], якія былі [[жарт]]оўнымі і лірычнымі, прысьвячаліся народным [[абрад]]ам і сямейным урачыстасьцям. Найбольш вядомымі былі песьні «[[За маладых]]» і «[[Маруся]]», «[[Запрагай-ка, бацька, коней]]» і «[[Зьвіняць звончыкі]]». На [[канцэрт]]ах чаргавалі [[Хор|харавыя]], інструмэнтальныя і сольныя нумары ў [[Беларускі народны строй|народных строях]]. У рэпэртуары пераважалі апрацоўкі народных [[мэлёдыя]]ў і аўтарскія песьні, створаныя Леанідам Захлеўным і вядучым музыкам [[Мікола Алешка|Мікалаем Алешкам]]. Найбольшай славай карысталіся песьні «[[Ай, ды полька]]» на словы [[Уладзімер Пецюкевіч|Ўладзімера Пецюкевіча]] і музыку Алешкі, «[[Вечарынка]]» на словы [[Уладзімер Мазго|Ўладзімера Мазго]] і музыку Захлеўнага, а таксама «[[Чарка на пасашок]]» на словы [[Аляксандар Лягчылаў|Аляксандра Лягчылава]] і музыку [[Аляксандар Балотнік|Аляксандра Балотніка]]. Да 60-годзьдзя вызваленьня Беларусі Леанід Захлеўны напісаў цыкль песьняў на словы [[Віктар Кавальчук|Віктара Кавальчука]] («Вальс 44-га году», «Напярэдадні вайны» і «Тальянка») і [[Міхаіл Ясень|Міхаіла Ясеня]] («Ах, Тацьцяна Фёдараўна», «З днём нараджэньня» і «Перамога»), за які атрымаў спэцыяльную прэмію прэзыдэнта Беларусі. Ансамбаль браў удзел у міжнародных [[фальклёр]]ных сьвятах: «[[Маладзечна (фэстываль)|Маладзечна]]» і [[Дзень беларускага пісьменства]], «[[Дажынкі (фэст)|Дажынкі]]» і «[[Славянскі базар у Віцебску]]». «Бяседа» выступала ў 14 краінах, у тым ліку ў [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]], 3-х краінах Азіі — [[Казахстан]]е, [[Карэя|Карэі]] і Кітаі, а таксама ў 10 краінах Эўропы — усіх суседніх Латвіі, [[Летува|Летуве]], [[Польшча|Польшчы]], Расеі ды [[Украіна|Ўкраіне]], Аўстрыі, [[Нямеччына|Нямеччыне]], Партугаліі, Румыніі і [[Швэцыя|Швэцыі]]. Гурт запісваў песьні ў фонд [[Беларускае радыё|Беларускага радыё]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Анcамбль народнай музыкі «Бяседа»|спасылка=https://www.tvr.by/bel/company/uslugi4654/muzychnyya-kalektyvy9655/ansambl-narodnay-muzyki-byaseda/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=2022|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Альбом ==
У 2016 годзе ансамбль «Бяседа» выдаў [[кампакт-дыск]] «[[Запаветны бераг]]» да свайго 25-годзьдзя. Музычны альбом улучаў 23 песьні. У яго запісе ўзялі ўдзел 5 сьпявачак і сьпевакоў: [[Валянцін Кірыленка]], [[Тацяна Лазоўская]] і [[Натальля Раманская]], [[Юлія Саўчанка]] і [[Сьвятлана Суседчык]]. Музыку гралі 8 чалавек: [[Ганна Алешка|Ганна]] ([[скрыпка]]) і [[Мікола Алешка|Мікола]] Алешкі ([[баян]] і [[гармонік]]), [[Сяргей Бяльцоў]] (скрыпка) і [[Вольга Калавур]] ([[цымбалы]]), [[Ігар Міхальцоў]] (баян, гармонік і сьпеў) і [[Аляксандар Надточы]] ([[сынтэзатар]] і [[Бубны|ўдарнікі]]), [[Юры Чаркас]] ([[дудка]] і [[флейта]]) і [[Пётар Чырта]] ([[кантрабас]]). [[Гукарэжысэр]]ам выступіў [[Д. Каршакевіч]], а [[зьвядзеньне]] выканаў [[С. Лісоўскі]]. Мастацкі кіраўнік [[Леанід Захлеўны]] апрацаваў 14 песьняў (1 і 5, 8—12 і 14—16, 18—19 і 22—23), Мікола Алешка — 8 (2—4 і 6—7, 13 і 20—21), а Сяргей Бяльцоў — адну (17). Альбом выпусьціла [[Белтэлерадыёкампанія]] на падставе запісаў [[Беларускае радыё|Беларускага радыё]]&lt;ref&gt;Ансамбль «Бяседа». Альбом «Запаветны бераг» [Электронны рэсурс] / маст.кір. [[Леанід Захлеўны]], гукарэж. [[Д. Каршакевіч]]. — Менск : [[Белтэлерадыёкампанія]], 2016. — [[Кампакт-дыск]]&lt;/ref&gt;.
{{Сьпіс трэкаў
|загаловак           = «Запаветны бераг»
|поўная_працягласьць = 1 гадз. 9 хв. 17 сэк.
|паказ_словаў    = так
|паказ_музыкі    = так
|назва1          = Запаветны бераг
|словы1          = [[Леанід Пранчак]]
|музыка1         = [[Леанід Захлеўны]]
|працягласьць1   = 2:54
|назва2          = Ой, прачнуўся я ў панядзелак
|словы2          = [[беларуская народная песьня]]
|працягласьць2   = 2:17
|назва3          = У вішнёвым садочку
|словы3          = беларуская народная песьня
|працягласьць3   = 2:16
|назва4          = Дзе ж бы я ні ехала
|словы4          = беларуская народная песьня
|працягласьць4   = 2:20
|назва5          = Дзяўчыненька, шуміць гай
|словы5          = беларуская народная песьня
|працягласьць5   = 3:05
|назва6          = [[Полька]] «Шмыгалёўка»
|музыка6         = [[Мікола Алешка]]
|працягласьць6   = 1:46
|назва7          = Дзеўчына як вішня
|словы7          = [[Уладзімер Пецюкевіч]]
|музыка7         = Мікола Алешка
|працягласьць7   = 3:25
|назва8          = Дарагая, мая залатая
|словы8          = [[С. Салагуб]]
|музыка8         = [[Леанід Захлеўны]]
|працягласьць8   = 3:13
|назва9          = Маміна вішня
|словы9          = [[Уладзімер Уладзімеравіч Карызна|Уладзімер Карызна]]
|музыка9         = Леанід Захлеўны
|працягласьць9   = 3:44
|назва10         = Бацькоў не забывай
|словы10         = [[Міхаіл Ясень]]
|музыка10        = Леанід Захлеўны
|працягласьць10  = 3:27
|назва11         = Восем хлопцаў на сяло
|словы11         = [[Алесь Бадак]]
|музыка11        = Леанід Захлеўны
|працягласьць11  = 2:06
|назва12         = Там за вёсачкай
|словы12         = С. Салагуб
|музыка12        = Леанід Захлеўны
|працягласьць12  = 2:36
|назва13         = Кума
|словы13         = [[Аляксандар Лягчылаў]]
|музыка13        = Мікола Алешка
|працягласьць13  = 2:50
|назва14         = Будзем жыць як набяжыць
|словы14         = Алесь Бадак
|музыка14        = [[Ізмаіл Капланаў]]
|працягласьць14  = 3:24
|назва15         = Дальва
|словы15         = Алесь Бадак
|музыка15        = Леанід Захлеўны
|працягласьць15  = 3:25
|назва16         = Залаты матыў
|словы16         = Леанід Пранчак
|музыка16        = Леанід Захлеўны
|працягласьць16  = 4:02
|назва17         = Муза ты мая
|словы17         = Уладзімер Пецюкевіч
|музыка17        = [[Сяргей Бяльцоў]]
|працягласьць17  = 3:12
|назва18         = Не чакала, пакахала
|словы18         = Аляксандар Лягчылаў
|музыка18        = [[Тарыэл Майсурадзэ]]
|працягласьць18  = 3:21
|назва19         = А на вуліцы грамы
|словы19         = [[Алесь Пісарчык]]
|музыка19        = Леанід Захлеўны
|працягласьць19  = 2:49
|назва20         = На сьцяжынцы вечаровай
|словы20         = Уладзімер Карызна
|музыка20        = Мікола Алешка
|працягласьць20  = 3:40
|назва21         = Песьню на шчасьце прыміце
|словы21         = Уладзімер Пецюкевіч
|музыка21        = Мікола Алешка
|працягласьць21  = 2:50
|назва22         = Чарка на пасашок
|словы22         = Аляксандар Лягчылаў
|музыка22        = [[Аляксандар Балотнік]]
|працягласьць22  = 2:29
|назва23         = [[Разьвітаньне з Радзімай|Палянэз]]
|музыка23        = [[Міхал Клеафас Агінскі|Міхал Агінскі]]
|працягласьць23  = 4:06
}}

== Супраца ==
«Бяседа» выконвала песьні на вершы [[Надзея Салодкая|Надзеі Салодкай]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Навум Гальпяровіч]].|загаловак=Надзея|спасылка=|выданьне=[[Літаратура і мастацтва]]|тып=|год=1 жніўня 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/30-2014.pdf 30 (4779)]|старонкі=10|issn=}}&lt;/ref&gt; і [[Іван Цітавец|Івана Цітаўца]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Кіра Мураўская.|загаловак=Засьпяваем|спасылка=|выданьне=Літаратура і мастацтва|тып=|год=5 верасьня 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/35-2014.pdf 35 (4784)]|старонкі=5|issn=}}&lt;/ref&gt;, [[Тацьцяна Атрошчанка|Тацьцяны Атрошчанкі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Натальля Талівінская.|загаловак=Для ўсіх, хто кахае|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150310/1425936471-dlya-usih-hto-kahae|выданьне=Зьвязда|тып=|год=10 сакавіка 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/45-27903 45 (27903)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/03/10sak-16.indd_.pdf 8]|issn=}}&lt;/ref&gt; і [[Людмілы Кебіч|Людмілы Кебіч]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ніна Каленчыкава.|загаловак=Дамінанты яе лёсу|спасылка=|выданьне=[[Полымя (часопіс)|Полымя]]|тып=часопіс|год=Жнівень 2016|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/verstka_1-192_8.pdf 8 (1042)]|старонкі=166|issn=0130-8068}}&lt;/ref&gt;, [[Кастусь Цыбульскі|Кастуся Цыбульскага]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Віктар Байкачоў.|загаловак=Анлайн-сустрэча з паэтам|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210228/1614494875-anlayn-sustrecha-z-paetam|выданьне=[[Голас Радзімы]]|тып=|год=26 лютага 2021|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/gr-02-2021_small.pdf 2 (3638)]|старонкі=8|issn=}}&lt;/ref&gt;  і [[Уладзімер Уладзімеравіч Карызна|Уладзімера Ўладзімеравіча Карызны]], [[Уладзімер Мазго|Уладзімера Мазго]] («Мэлёдыя душы» і «Вечарынка», «У новы век», «Закахалася ў суседа» і «Хлебны квас»)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Мазго]].|загаловак=Зьнічкі вечнасьці|спасылка=|выданьне=Літаратура і мастацтва|тып=|год=12 сакавіка 2021|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/10-2021_1.pdf 10 (5115)]|старонкі=9|issn=}}&lt;/ref&gt; і [[Алесь Бадак|Алеся Бадака]], [[Леанід Пранчак|Леаніда Пранчака]] і [[Уладзімер Скарынкін|Ўладзімера Скарынкіна]], [[Уладзімер Пецюкевіч|Уладзімера Пецюкевіча]] і [[Аляксандар Лягчылаў|Аляксандра Лягчылава]].

== Удзельнікі ==
На 2022 год удзельніцамі і ўдзельнікамі ансамблю «Бяседа» былі [[Леанід Захлеўны]] і [[Мікола Алешка]], [[Тацьцяна Лазоўская]] і [[Юлія Саўчанка]], [[Ігар Міхалькоў]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Нэлі Зігуля.|загаловак=Полька пад «Бяседу»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150925/1443131635-polka-pad-byasedu|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=25 верасьня 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/184-28042 67184 (28042)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/09/25ver-9.indd_.pdf 9]|issn=}}&lt;/ref&gt; і [[Ганна Алешка]], [[Сяргей Бяльцоў]] і [[Валянцін Кірыленка]], [[Ігар Міхалькоў]] і [[Вольга Калавур]], [[Юлія Захарава]] і [[Настасься Кулік]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

У мінулым у складзе ансамблю бралі ўдзел [[Якаў Навуменка]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Мазго]].|загаловак=Уваскрэсьні ў роднай песьні|спасылка=|выданьне=[[Літаратура і мастацтва]]|тып=|год=28 сакавіка 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/13-2014.pdf 13 (4762)]|старонкі=16|issn=}}&lt;/ref&gt; і [[Аляксандар Балотнік]], [[Валянціна Карэлікава]] і [[Сьвятлана Суседчык]], [[Натальля Раманская]] і [[Анжэла Макарава]]&lt;ref name=&quot;б&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Субат.|загаловак=Музыка захапіла і не адпусьціла|спасылка=https://www.sb.by/articles/muzyka-zakhapila-i-ne-adpustsila.html|выданьне=[[Сельская газэта]]|тып=|год=31 сьнежня 2021|нумар=[https://www.sb.by/belniva/archive/31122021/ 21589]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Мінуўшчына ==
У студзені 1991 году кампазытар [[Леанід Захлеўны]] заснаваў ансамбль «Бяседа», які стаў выконваць [[Народная музыка|народную музыку]] на [[Беларускае радыё|Беларускім радыё]]. Гурт склалі артысты ансамблю «[[Жывіца (ансамбль)|Жывіца]]», які вярнуўся з гастроляў на запрашэньне [[Беларусы ў ЗША|беларускай дыяспары Амэрыкі]] безь кіраўніцы [[Валянціна Пархоменка|Валянціны Пархоменкі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Алена Драпко.|загаловак=«Трэба, каб па творах кампазытара можна было пазнаць, на якой зямлі ён жыве»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20220311/1647006894-leanid-zahleuny-pa-tvorah-kampazitara-treba-znac-na-yakoy-zyamli-yon-zhyve|выданьне=Зьвязда|тып=|год=12 сакавіка 2022|нумар=[https://zviazda.by/be/number/49-29671 49 (20671)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/12sak-9_optim_2.pdf 9]|issn=}}&lt;/ref&gt;. Назву ансамблю прапанаваў сьпявак [[Якаў Навуменка]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. Адной зь першых стала песьня «Каля [[Чырвоны касьцёл|Чырвонага касьцёла]]» на словы [[Леанід Пранчак|Леаніда Пранчака]] пад аранжыроўку [[Юры Багаткевіч|Юрыя Багаткевіча]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У 1998 годзе [[баян]]іст [[Аляксандар Балотнік]] паклаў на музыку словы песьні «[[Чарка на пасашок]]» [[Аляксандар Лягчылаў|Аляксандра Лягчылава]], якая стала [[шлягер]]ам «Бяседы»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Аляксандар Пукшанскі.|загаловак=Баяніст — па нацыянальнасьці|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140411/1397166760-bayanist-pa-nacyyanalnasci|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=11 красавіка 2014|нумар=[http://zviazda.by/be/number/67-27677 67 (27677)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/04/11kras-8.indd_.pdf 8]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Адной зь [[Лірычных|лірычных]] песьняў у выкананьні «Бяседы» стала песьня «Яблычак румяны» на словы [[Уладзімер Пецюкевіч|Ўладзімера Пецюкевіча]] і музыку баяніста [[Мікола Алешка|Міколы Алешкі]]. Яе засьпявала [[Валянціна Карэлікава]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Уладзімеравіч Карызна|Уладзімер Карызна]].|загаловак=«Па сьцяжынцы, дзе ішоў любы мой, каханы»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170421/1492782786-pa-scyazhyncy-dze-ishou-lyuby-moy-kahany|выданьне=Зьвязда|тып=|год=22 красавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/77-28441 77 (28441)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/22kra-12.indd__0.pdf 12]|issn=}}&lt;/ref&gt;. Аднаўленьнем [[акардэон]]аў, баянаў і [[гармонік]]аў для «Бяседы» займалася майстэрня «Музрам» [[Беларускі саюз музычных дзеячоў|Беларускага саюзу музычных дзеячоў]], што месьцілася ў Менску па вуліцы Чычэрына, д. 1 (насупраць [[Вялікі тэатар Беларусі|Вялікага тэатру Беларусі]])&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Натальля Сьвятлова.|загаловак=Валянцін Барэйша: «Зрабіць новыя мяхі, клявіятуру, мэханіку — тыя яшчэ фокусы»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20201108/1604831937-valyancin-bareysha-zrabic-novyya-myahi-klaviyaturu-mehaniku-tyya-yashche|выданьне=Літаратура і мастацтва|тып=|год=30 кастрычніка 2020|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/41-2020.pdf 41 (5097)]|старонкі=14|issn=}}&lt;/ref&gt;. Да 2003 году [[Скрыпка|скрыпкі]] і [[цымбалы]], дудкі і [[Жалейка|жалейкі]] для «Бяседы» вырабляў [[Усевалад Жукоўскі]], якога пазьней замяніў ягоны [[сын]] Аляксандар&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Тамара Круталевіч.|загаловак=Заручоны з культурай|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=18521|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=|год=23 кастрычніка 2021|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=874 43 (1534)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

У чэрвені 2007 году «Бяседа» выступіла на гала-[[Канцэрт|канцэрце]] падчас [[Фэстываль|Фэстывалю]] народнай музыкі ў [[Паставы|Паставах]] (Віцебская вобласьць)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вольга Ягорава.|загаловак=«Карагод наш пастаўскі – ён усіх зачараваў»|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=421&amp;mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=16 чэрвеня 2007|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=119 24 (790)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 2007 году падчас сьвяткаваньня 125-годзьдзя [[Янка Купала|Янкі Купалы]] [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё]] прадставіў прэм’еру радыёспэктакля «[[Паэт і дзяўчына]]» паводле аднайменнай п’есы [[Пятро Васючэнка|Пятра Васючэнкі]]. У яго запісе браў удзел ансамбаль «Бяседа»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Людміла Лявонава.|загаловак=Паэт і муза|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;DomainName=mast&amp;id=57&amp;mode=print|выданьне=[[Мастацтва (часопіс)|Мастацтва]]|тып=часопіс|год=Верасень 2007|нумар=[http://kimpress.by/?DomainName=mast&amp;idnum=3 9 (294)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. На пачатку верасьня 2007 году гурт зьняўся ў перадачы «[[Агульнанацыянальнае тэлебачаньне|Агульнанацыянальнага тэлебачаньня]]» ў Летнім амфітэатры [[Віцебск]]у. У сярэдзіне верасьня «Бяседа» ўзяла ўдзел у «[[Дажынкі (фэст)|Дажынках]]» з прэм’ерай песьні «Аграгарадок» на словы [[Іван Цітавец|Івана Цітаўца]] і музыку [[Іван Поклад|Івана Поклада]], а 27 верасьня дала сольнік у Канцэртнай залі «Менск»&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Песьні з мажорнай афарбоўкай|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=653&amp;mode=print|выданьне=Культура|тып=|год=29 верасьня 2007|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=130 38-39 (804-805)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 4 кастрычніка 2007 году ансамбль узяў удзел у канцэрце да 10-годзьдзя [[Палац Рэспублікі|Палаца Рэспублікі]] ў Менску&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Палац Рэспублікі — гучыць дзяржаўна|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=656&amp;mode=print|выданьне=Культура|тып=|год=6 кастрычніка 2007|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=131 40 (806)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 3 лістапада «Бяседа» сыграла ў [[Беларуская філярмонія|Беларускай філярмоніі]] на канцэрце да 125-годзьдзя [[Якуб Колас|Якуба Коласа]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Юры Іваноў.|загаловак=Прынашэньне Коласу|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=791&amp;mode=print|выданьне=Культура|тып=|год=10 лістапада 2007|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=136 45 (811)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 7 сьнежня 2007 году ансамбль сыграў у [[Каракас]]е (Вэнэсуэла) на Нацыянальнай выставе дасягненьняў Беларусі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Беларусь — у Вэнэсуэле|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=849|выданьне=Культура|тып=|год=1 сьнежня 2007|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=139 48 (814)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

18 студзеня 2008 году «Бяседа» стала ўдзельніцай канцэрту да 70-годьдзя [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] ў Канцэртнай залі «Менск»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Вобласьці сьвяткуюць юбілей|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=958|выданьне=Культура|тып=|год=19 студзеня 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=145 3 (821)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. Увесну 2008 году Леанід Захлеўны напісаў для ансамбля «Бяседа» цыкль песьняў «З днём нараджэньня, Перамога» пра шчасьлівую гісторыю [[Каханьне|каханьня]] ад расстаньня ў 1941 годзе да сустрэчы ў 1945-м&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Яшчэ раз пра вайну|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=1354&amp;mode=print|выданьне=Культура|тып=|год=10 траўня 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=160 19 (837)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 2008 годзе ансамбль выступіў на гала-канцэрце падчас «[[Славянскі базар у Віцебску|Славянскім базары ў Віцебску]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Спрадвечная песня ў пластычнай формуле часоў|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=1553&amp;mode=print|выданьне=Культура|тып=|год=12 ліпеня 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=168 28 (846)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 7 верасьня 2008 году на [[Дзень беларускага пісьменства]] ў [[Барысаў|Барысаве]] (Менская вобласьць) «Бяседа» зайграла на гала-канцэрце «Мы — беларусы»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ільля Сьвірын.|загаловак=Мы – беларусы|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=1647|выданьне=Культура|тып=|год=6 верасьня 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=173 36 (854)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 20 верасьня на Рэспубліканскім сьвяце-[[кірмаш]]ы працаўнікоў сяла «Дажынкі» ансамбль «Бяседа» прадставіла прэм’еру песьні «Кірмаш гудзе»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Лідзія Андрэва.|загаловак=Куфар-радца|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=1701|выданьне=Культура|тып=|год=20 верасьня 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=175 38 (856)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. У кастрычніку 2008 году адбыўся выступ на адкрыцьці Міжнароднага фэстывалю [[Юры Башмет|Юрыя Башмета]] ў менскім [[Парк Горкага (Менск)|парку Горкага]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=«Хаджэньне ў народ» зь імправізацыяй на Страдзівары|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=1802|выданьне=Культура|тып=|год=18 кастрычніка 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=180 42 (860)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

2 красавіка 2009 году ансамбль выступіў на беларуска-расейскім канцэрце ў Беларускай філярмоніі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дзень яднаньня|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=2318|выданьне=Культура|тып=|год=4 красавіка 2008|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=202 14 (882)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. Пры канцы чэрвеня 2009 году Прэзыдыюм [[Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі|Фэдэрацыі прафсаюзаў Беларусі]] прысудзіў «Бяседзе» грашовую прэмію ў галіне музыкі за канцэртную папулярызацыю беларускай народнай песьні ў замежжыфілярмоніі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Прэміі прысуджаныя найлепшым|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=2727|выданьне=Культура|тып=|год=18 ліпеня 2009|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=218 29 (897)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. Увечары 31 сьнежня 2009 году на тэлеканале «[[Беларусь 2|Лад]]» паказалі пераднавагодні канцэрт «Бяседы»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ільля Сьвірын.|загаловак=«Жывы гук» без кампрамісаў|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=3495|выданьне=Культура|тып=|год=26 сьнежня 2009|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=244 52 (920)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 24 верасьня 2010 году «Бяседа» выступіла на гала-канцэрце падчас «Дажынак» у [[Ліда|Лідзе]] (Гарадзенская вобласьць)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Андрэй Старжынскі.|загаловак=Каравай для Ліды|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=4679|выданьне=Культура|тып=|год=25 верасьня 2010|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=288 39 (959)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

=== 2010-я гады ===
У кастрычніку 2011 году ансамбль выступіў у [[Магілёў|Магілёве]] на Міжнародным музычным фэстывалі «[[Залаты шлягер]]» у канцэртнай праграме «Карагод сяброўства» з расейскімі і ўкраінскімі музыкамі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Да «Шлягера» з маніторынгам|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=6486|выданьне=Культура|тып=|год=15 кастрычніка 2011|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=346 42 (1013)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 23 лістапада 2011 году мастацкаму кіраўніку «Бяседы» Леаніду Захлеўнаму прысудзілі [[ордэн Францішка Скарыны]] за заслугі ў разьвіцьці культуры&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Уганараваныя дзяржавай|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=6673|выданьне=Культура|тып=|год=26 лістапада 2011|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=352 48 (1019)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 19 траўня 2012 году ў рамках Дзён культуры Беларусі ў [[Санкт-Пецярбург]]у (Расея) «Бяседа» выступіла на пляцоўцы Музэю вады&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Яўген Рагін.|загаловак=Эксклюзівы.by для Паўночнай Пальміры|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=7438|выданьне=Культура|тып=|год=26 траўня 2012|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=379 21 (1044)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 2012 году ансамбль узяў удзел у 21-м «Славянскім базары» ў Віцебску&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Закон аншлягаў і пустых месцаў|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=7732|выданьне=Культура|тып=|год=28 ліпеня 2012|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=388 30 (1052)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 28 ліпеня «Бяседа» сыграла на канцэрце ў [[Каленкавічы|Каленкавічах]] (Гомельская вобласьць) падчас 7-га Фэстывалю народнага гумару «[[Аўцюкі]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Пётра Васілеўскі.|загаловак=«Аўцюкі» вярнуліся ў Аўцюкі|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=7754|выданьне=Культура|тып=|год=4 жніўня 2012|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=389 31 (1053)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 25 кастрычніка 2012 году ансамбль сыграў у Канцэртнай залі Беларускай філярмоніі на творчым вечары кампазытара [[Уладзімер Уладзімеравіч Карызна|Ўладзімера Ўладзімеравіча Карызны]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Карызна-бэнд|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=7984|выданьне=Культура|тып=|год=20 кастрычніка 2012|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=396 42 (1064)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

3 жніўня 2013 году ў [[Міхалова (Падляскае ваяводзтва)|Міхалове]] (Беластоцкі павет) «Бяседа» выступіла на 3-м Фэстывалі беларускай культуры «[[Прымацкая бяседа]]», які сабраў каля 3000 гледачоў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=А трохтысячная «Бяседа» — на дзесяць гадзін|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=9140|выданьне=Культура|тып=|год=10 жніўня 2013|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=440 32 (1106)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. На пачатку верасьня 2013 году на Дні беларускага пісьменства ў родным [[Быхаў|Быхаве]] выступіла салістка «Бяседы» [[Тацьцяна Лазоўская]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Тацьцяна Студзенка.|загаловак=Не растрачаныя пісьмёны|спасылка=|выданьне=[[Літаратура і мастацтва]]|тып=газэта|год=6 верасьня 2013|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/lim35-2013.pdf 35 (4733)]|старонкі=8|issn=0024-4686}}&lt;/ref&gt;. У кастрычніку 2013 году ансамбль сыграў песьні свайго былога саліста [[Якаў Навуменка|Якава Навуменка]] на канцэрце ягонай памяці «На паруках настальгіі», які прайшоў у Беларускай філярмоніі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Абрысы|спасылка=|выданьне=Літаратура і мастацтва|тып=|год=25 кастрычніка 2013|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/lim42-2013.pdf 42 (4740)]|старонкі=3|issn=}}&lt;/ref&gt;. На 2013 год ў [[Сеціва|Сеціве]] разьмясьцілі відэазапісу выступаў «Бяседы»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вольга Навіцкая.|загаловак=Канцэртмайстар — пра віртуальнае|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=9528|выданьне=Культура|тып=|год=9 лістапада 2013|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=453 45 (1119)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

7 траўня 2014 году ансамбль выканаў народныя песьні для перадачы «Наперад у мінулае», якую паказалі на тэлеканалах «[[Беларусь 3]]» і «[[Беларусь 24]]» у рамках праекту «100 песеня для Беларусі» да Дня працаўнікоў тэлебачаньня, радыё і сувязі. 8 траўня адпаведны канцэрт паўторна трансьлявалі на [[Беларускае радыё|Беларускім радыё]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Алена Драпко.|загаловак=Да сьвятаў — зь песьнямі|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140502/1399058072-da-svyatau-z-pesnyami|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=2 траўня 2014|нумар=[http://zviazda.by/be/number/81-27691 81 (27691)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/05/ZV_20140503_6.pdf 6]|issn=}}&lt;/ref&gt;. У чэрвені 2014 году на Фэстывалі беларускай песьні і паэзіі «[[Маладзечна (фэстываль)|Маладзечна]]» (Менская вобласьць) ансамбль «Бяседа» ўзяў удзел у канцэрце «Спадчына песьняроў», прысьвечаным [[Уладзімер Мулявін|Ўладзімеру Мулявіну]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ніна Шчарбачэвіч.|загаловак=Словы зь песьні|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140617/1402952484-slovy-z-pesni|выданьне=Зьвязда|тып=|год=17 чэрвеня 2014|нумар=[http://zviazda.by/be/number/111-27721 111 (27721)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/17cher-1.indd_.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/06/17cher-3.indd_.pdf 3]|issn=}}&lt;/ref&gt;. У чэрвені 2014 году на вечарыне да 75-годзьдзя паэта [[Уладзімер Скарынкін|Ўладзімера Скарынкіна]] ў [[Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы|Дзяржаўным літаратурным музэі Янкі Купалы]] сьпявачка «Бяседы» [[Валянціна Карэлікава]] выканала [[раманс]]ы на словы Ўладзімера і Андрэя Скарынкіных&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Яна Явіч.|загаловак=Майстар перастварэньняў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140622/1403416825-maystar-perastvarennyau|выданьне=Літаратура і мастацтва|тып=|год=20 чэрвеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/24-2014.pdf 24 (4773)]|старонкі=9|issn=}}&lt;/ref&gt;. 4 лістапада 2014 году «Бяседа» сыграла ў Вялікай залі Беларускай філярмоніі на гала-канцэрце «Музычны скарб Беларусі» з нагоды 89-годзьдзя Беларускага радыё. Радыёканал «[[Культура (радыё)|Культура]]» ладзіў наўпроставую трансьляцыю падзеі. 14 лістапада канцэрт паказалі на тэлеканале «[[Беларусь 1]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=Беларускае радыё адкрые музычныя скарбы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20141017/1413495500-belaruskae-radyyo-adkrye-muzychnyya-skarby|выданьне=Зьвязда|тып=|год=17 кастрычніка 2014|нумар=[http://zviazda.by/be/number/198-27808 198 (47808)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/10/17kas-7.indd_.pdf 7]|issn=}}&lt;/ref&gt;. Таксама ў лістападзе сьпявак «Бяседы» Мікола Алешка атрымаў [[мэдаль Францішка Скарыны]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Пунктырам|спасылка=|выданьне=Літаратура і мастацтва|тып=|год=21 лістапада 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/46-2014.pdf 46 (4795)]|старонкі=1|issn=}}&lt;/ref&gt;. 27 лістапада ансамбль выступіў у Палацы Рэспублікі на канцэрце [[Тарыэл Майсурадзэ|Тарыэла Майсурадзэ]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Пра роўныя ўмовы|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=11101|выданьне=Культура|тып=|год=29 лістапада 2014|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=514 48 (1174)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

30 траўня 2015 году ансамбль засьпяваў на Сьвяце беларускай культуры ў Польшчы&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Алег Клімаў.|загаловак=Да Дзён культуры|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=11566|выданьне=Культура|тып=|год=16 траўня 2015|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=533 20 (1198)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 5—7 чэрвеня 2015 году адбыўся 15-ы фэст «Маладзечна» з удзелам «Бяседы»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Фармат? Новы|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=11635|выданьне=Культура|тып=|год=30 траўня 2015|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=535 20 (1198)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 3 ліпеня 2015 году тэлеканал «Беларусь 3» паказаў праграму ансамбля «Запрашаем на «Бяседу»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Глядзіце і слухайце|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150702/1435785687-glyadzice-i-sluhayce|выданьне=Зьвязда|тып=|год=2 ліпеня 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/124-27982 124 (27982)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/07/2lip-7.indd_.pdf 7]|issn=}}&lt;/ref&gt;. 25 ліпеня ансамбль засьпяваў на 16-м Міжнародным фэстывалі беларускай культуры «[[Сяброўская бяседа]]» ў [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]] (Беластоцкі павет)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнародны фэстываль беларускай культуры «Сяброўская бяседа»|спасылка=https://poland.mfa.gov.by/be/embassy/news/caec1c5a052bac79.html|выдавец=[[Амбасада Беларусі ў Польшчы]]|дата публікацыі=27 траўня 2015|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Ад 2 верасьня ў [[Горадня|Горадні]] па 10 кастрычніка ў Менску «Бяседа» [[Гастролі|гастралявала]] па 18 гарадах і [[мястэчка]]х Беларусі, у тым ліку па ўсіх абласных цэнтрах, з канцэртнай праграмай «Любіць Беларусь»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Любіць Беларусь!»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150821/1440106860-lyubic-belarus|выданьне=Зьвязда|тып=|год=21 жніўня 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/159-28017 159 (28017)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/08/21zni-6.indd_.pdf 6]|issn=}}&lt;/ref&gt;. Тэлеканал «Беларусь 3» паказваў адпаведныя канцэрты, у перапынках якіх вядоўца [[Алена Трацэнка]] праводзіла тэле[[Віктарына|віктарыну]] «[[Размаўляем па-беларуску]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ірына Кацяловіч.|загаловак=«Любіць Беларусь» праз музыку і мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20150901/1441056917-lyubic-belarus-praz-muzyku-i-movu|выданьне=Зьвязда|тып=|год=1 верасьня 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/166-28024 166 (28024)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/08/1ver-3.indd_.pdf 3]|issn=}}&lt;/ref&gt;. На канцэртах гучалі такія песьні, як «Хлеб ды соль», «А ў Марусі хата на пагосьце», «Звончыкі», «Былі ў мяне сваты» і «Вечарынка»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Алена Драпко.|загаловак=Бяседа ў «мажоры» і «міноры»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20151002/1443734198-byaseda-u-mazhory-i-minory|выданьне=Зьвязда|тып=|год=2 кастрычніка 2015|нумар=[https://zviazda.by/be/number/189-28047 189 (28047)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/10/2kas-5.indd_.pdf 5]|issn=}}&lt;/ref&gt;. У кожнай з 6 вобласьцяў Беларусі музыкі наведалі па 3 паселішчы, у тым ліку родныя гарады музыкаў: Горадню, [[Слуцак]] і [[Баранавічы]], [[Слонім]] і [[Наваполацак]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=Тур з кансультацыямі|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=12137|выданьне=Культура|тып=|год=10 кастрычніка 2015|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=555 41 (1219)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, 26 верасьня выступілі на «Дажынках» у [[Круглае|Круглым]] (Магілёўская вобласьць)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ганна Тузянкова.|загаловак=Валожыншчына, Кругляншчына, Віцебшчына, Бярэзіншчына|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=12127|выданьне=Культура|тып=|год=10 кастрычніка 2015|нумар=41 (1219)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

4—5 чэрвеня 2016 году ў Горадні прайшоў 11-ы [[Рэспубліканскі фэстываль нацыянальных культураў]], на якім зайграла «Бяседа»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Марына Весялуха|загаловак=Адкрыецца музэй Рэспубліканскага фэстывалю нацыянальных культур|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20160519/1463675729-adkryecca-muzey-festyvalyu-nacyyanalnyh-kultur|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=19 траўня 2016|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. 6 красавіка 2017 ансамбль сыграў канцэрт у [[Гарадок|Гарадку]] (Віцебская вобласьць)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Гарадку выступіць ансамбль народнай музыкі «Бяседа»|спасылка=http://haradok.info/bel//новости/культура/3552/|выдавец=Партал «Гарадок»|дата публікацыі=29 сакавіка 2017|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка 2017 году правялі канцэрт у [[Салігорск]]у (Менская вобласьць)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Калi традыцыя ажывае|спасылка=https://esoligorsk.by/novosti/v-soligorske/53173-kali-tradytsyya-azhyvae-ansambl-byaseda-zno-zaprashae-na-kantsert-u-saligorsku|выдавец=Партал «Электронны Салігорск»|дата публікацыі=28 верасьня 2017|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Падчас Міжнароднага фэстывалю «Залаты шлягер» у 2017 годзе «Бяседа» выступіла на канцэрце «Сустракаем Новы год разам», які тэлеканал «Беларусь 3» паказаў 31 сьнежня&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=У дадатак да аліўе — песьні, танцы і гумар|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20171228/1514477162-shto-prapanuyuc-gledacham-belaruskiya-telekanaly-u-navagodnyuyu-noch|выданьне=Зьвязда|тып=|год=29 сьнежня 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/251-28615 251 (28615)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/29sne-3_optim.pdf 3]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

17 чэрвеня 2018 году ансамбль зайграў на вечарыне «Гэта мы» да 80-годзьдзя фатографа [[Юры Сяргеевіч Іваноў|Юрыя Іванова]], якая прайшла ў [[Беларускі дзяржаўны акадэмічны музычны тэатар|Беларускім дзяржаўным акадэмічным музычным тэатры]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Юры Чарнякевіч.|загаловак=Фота на дарозе жыцьця|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=16244|выданьне=Культура|тып=|год=15 чэрвеня 2019|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=749 24 (1411)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 20 лютага 2020 году ў [[Беласток]]у «Бяседа» засьпявала на гала-канцэрце 27-га фэстывалю «[[Беларуская песьня]]», які прайшоў у [[Падляская опэра|Падляскай опэры]]. Гала-канцэрт сабраў 850 гледачоў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іван Ждановіч.|загаловак=Варшава, Торунь, Гайнаўка|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20200318/1584508267-varshava-torun-gaynauka|выданьне=[[Голас Радзімы]]|тып=газэта|год=12 сакавіка 2020|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/gr-05-2020-small.pdf 5 (3617)]|старонкі=2|issn=0439-3619}}&lt;/ref&gt;. 29 жніўня 2020 году ў [[Ляскавічы (Петрыкаўскі раён)|Ляскавічах]] (Петрыкаўскі раён) ансамбль зайграў на 6-м Міжнародным фэстывалі этнакультурных традыцыяў «[[Кліч Палесься]]»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прадстаўнікі 11 раёнаў Беларусі прымуць удзел у фэстывалі «Кліч Палесься»|спасылка=https://blr.belta.by/culture/view/pradstauniki-11-raenau-belarusi-prymuts-udzel-u-festyvali-klich-palessja-91141-2020/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=27 жніўня 2020|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

3 лютага 2021 году «Бяседа» сыграла на канцэрце «Будзь здаровы, гаспадар» свайго былога ўдзельніка [[Аляксандар Балотнік|Аляксандра Балотніка]], які прайшоў у Вялікай залі Беларускай філярмоніі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=А вось песьні ўсе — гіты|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=17802|выданьне=Культура|тып=|год=30 студзеня 2021|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=835 5 (1497)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 12 чэрвеня 2021 году ансамбль выступіў на гала-канцэрце падчас 20-га фэстывалю «Маладзечна»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[БелТА]]|загаловак=Знакамітыя беларускія кампазытары, паэты і артысты зьбяруцца на закрыцьці фэстывалю «Маладзечна»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210612/1623493924-znakamityya-belaruskiya-kampazitary-paety-i-artysty-zbyarucca-na-zakrycci|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=12 чэрвеня 2021|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. 25 лістапада 2021 году зладзілі канцэрт у Палацы культуры [[МТЗ]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Валянцін Кірыленка|загаловак=Ансамбль народнай музыкі «Бяседа» адзначае юбілей|спасылка=https://radiokultura.by/be/news/ansambl-narodnay-muzyki|выдавец=[[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]]|дата публікацыі=25 лістапада 2021|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. 31 сьнежня 2021 году ансамбль зайграў на тэлеканцэрце «Навагодні настрой», які паказаў тэлеканал «Беларусь 3»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Алена Драпко.|загаловак=Дзе шукаць сакрэты Новага году|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20211229/1640780259-dze-shukac-sakrety-novaga-goda|выданьне=Зьвязда|тып=|год=29 сьнежня 2021|нумар=[https://zviazda.by/be/number/252-29621 252 (29621)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/30sne-9_optim_0.pdf 9]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

8 студзеня 2022 году на «Беларусь 3» паказалі канцэрт ансамблю «Вітаем Новы год»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Алена Драпко.|загаловак=На «Беларусь 3» у гэтыя выхадныя заплянаваны цікавы этэр са сьвяточнымі акцэнтамі|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20220105/1641387417-na-belarus-3-u-getyya-vyhadnyya-zaplanavany-cikavy-efir-sa-svyatochnymi|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=5 студзеня 2022|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. У лютым 2022 году «Бяседа» выступіла ў [[Бабруйск]]у на сцэне [[Магілёўскі абласны тэатар драмы і камэдыі імя Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча|тэатру драмы і камэдыі імя Дунін-Марцінкевіча]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Павал Салаўёў.|загаловак=Выдатная работа, каманда купалаўцаў|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=18884|выданьне=Культура|тып=|год=26 лютага 2022|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=892 9 (1552)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. 8 сакавіка 2022 году на [[Міжнародны жаночы дзень]] музычную праграму ансамблю «Вітаем вас» паказалі на «Беларусь 3»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Алена Драпко.|загаловак=Жанчыны бываюць розныя|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20220303/1646316465-zhanchyny-byvayuc-roznyya|выданьне=Зьвязда|тып=|год=4 сакавіка 2022|нумар=[https://zviazda.by/be/number/44-29666 44 (29666)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/30sne-9_optim_0.pdf 9]|issn=}}&lt;/ref&gt;. 27 сакавіка выступілі ў Канцэртнай залі «Менск»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=БелТА|загаловак=Ад «Марусі» да «Чаркі на пасашок»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20220327/1648387020-ad-marusi-da-charki-na-pasashok-yubileyny-kancert-ansamblya-byaseda|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=27 сакавіка 2022|дата доступу=12 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;. Увесну 2022 году «Бяседа» зрабіла песьню «Адлятаюць гусі» на словы Аляксандра Лягчылава і музыку [[Уладзімер Буднік|Ўладзімера Будніка]]. Таксама запісалі песьню «[[Буйніцкае поле]]» на словы [[Міхаіл Ясень|Міхаіла Ясеня]], якую прасьпявала [[Настасься Грыгор’ева]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Бунцэвіч.|загаловак=«Мяне не спакушаюць прыпеўкі-бразгушкі»|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=19018|выданьне=Культура|тып=|год=14 траўня 2022|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=905 20 (1563)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бяседа»|спасылка=https://zviazda.by/be/tags/byaseda|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=11 сакавіка 2022|дата доступу=12 ліпеня 2022}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=«Бяседа» 20 гадоў|спасылка=https://www.youtube.com/embed/z4FhA7k6vyg?autoplay=1|выдавец=Тэлеканал «[[Беларусь 3]]»|дата публікацыі=20 ліпеня 2014|дата доступу=12 ліпеня 2022}}
** [https://www.youtube.com/embed/vrqs_vDcO2M?autoplay=1 Канцэрт ансамбля народнай музыкі «Бяседа»] // 22 кастрычніка 2015 г.
** [https://www.youtube.com/embed/6kiIzHu7m3A?autoplay=1 Ансамбль «Бяседа». Юбiлейны канцэрт на «Беларусь 3»] // 7 красавіка 2016 г.
** [https://www.youtube.com/embed/MIEtcl9sHLY?autoplay=1 «Вітаем Новы год». Канцэрт ансамбля народнай музыкі «Бяседа»] // 1 лютага 2022 г.

{{Рэцэнзія}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Беларускія фолк-гурты]]
[[Катэгорыя:Гурты Менску]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1991 годзе]]</text>
      <sha1>g3v2o48ad0ult8qe78elj1afzdu01aq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Патрыцыя Гайсьміт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257848</id>
    <revision>
      <id>2329674</id>
      <parentid>2329374</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T15:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Памерлі ад лейкеміі]]; дададзеная [[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13357" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Патрыцыя Гайсьміт
|Арыгінал імя        = Patricia Highsmith
|Імя пры нараджэньні = Mary Patricia Plangman
|Псэўданімы          = Claire Morgan
|Дата нараджэньня    = 19 студзеня 1921
|Месца нараджэньня   = Форт-Ўэрт, Тэхас, ЗША
|Дата сьмерці        = 4 лютага 1995
|Месца сьмерці       = Лякарна, Швайцарыя
|Род дзейнасьці      = Пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = 1950-1995
|Кірунак             = Мадэрнізм
|Мова                = Ангельская
|Дэбют               = 1950
|Значныя творы       = Цана солі (1953), Таленавіты містэр Рыплі (1955), Крык савы (1962)
}}
'''Патрыцыя Гайсьміт''' ([[Ангельская мова|англ.]] ''Patricia Highsmith''; пры нараджэньні ''Мэры Патрыцыя Пленгман''; 19 студзеня 1921, [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[ЗША]] ― 4 лютага 1995, [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]) ― амэрыканская [[пісьменьніца]].

== Жыцьцяпіс ==
Патрыцыя Гайсьміт нарадзілася ў мястэчку [[Форт-Ўэрт]] (штат Тэхас), але спачатку выхоўвалася бабуляй па матчынай лініі і жыла ў [[Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]] (пазьней яна назвала гэты час «маленькім пеклам»), а пазьней у маці Мэры Коўтс (13 верасьня 1895 - 12 сакавіка 1991) і айчыма Стэнлі Гайсьміта (Мэры выйшла за яго замуж у 1924), якія былі прафэсійнымі акторамі. Маці Патрысіі разьвялася з бацькам Джэем Бэрнардам Пленгманам (1889-1975) за 10 дзён да нараджэньня дачкі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bradford, Richard (2021). Devils, Lusts and Strange Desires: The Life of Patricia Highsmith (1st ed.). Bloomsbury Caravel.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Юная Гайсьміт мела даволі напружаныя адносіны з [[Маці|маці,]] часта крыўдзіла [[Айчым|айчыма]], хоць пазьней часта спрабавала перацягнуць яго на свой бок у сварках з маці. Як распавяла сама П. Гайстміт, яе маці прызналася, што спрабавала перапыніць [[цяжарнасьць]], выпіўшы [[шкіпінар]]. Гайсьміт так і не прызвычаілася да такіх адносінаў любові-нянавісьці, якія перасьледвалі яе да канца жыцьця і апісаныя ёю ў апавяданьні «Чарапаха» (пра хлопчыка, які забіў маці)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Harrison, Russell (1997). Patricia Highsmith (Twayne's United States Authors Series, No. 683) (1st ed.). Twayne Publishers.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Бабуля навучыла Патрыцыю чытаць у раньнім дзяцінстве. Гайсьміт праштудыявала бібліятэку маці і айчыма. Ва ўзросьце васьмі гадоў Гайсьміт адкрыла для сябе кнігу Карла Мэнінгера «Чалавечы розум» і захапілася абследаваньнем пацыентаў з псыхічнымі расстройствамі, такімі як [[піраманія]] і [[шызафрэнія]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Piepenbring, Dan (January 19, 2015). A Dissatisfaction with Life. The Paris Review.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Па словах біёграфа пісьменьніцы Эндру Ўілсана ў кнізе «Прыгожы цень», жыцьцё Гайсміт было няпростым: яна была алькагаліцай, і ейныя раманы не доўжыліся больш за пару гадоў, а сучасьнікам і знаёмым яна наогул здавалася чалавеканенавісьніцай і жорсткім чалавекам. Яна аддавала перавагу таварыству жывёлаў, а не людзей. Разам зь ёй жылі [[Кот|каты]] і [[сьлімакі]]. Апошнія, па словах Гайсьміт, ўсялялі ў яе дзіўны спакой, у садзе пісьменьніцы было некалькі сотняў гэтых малюскаў, часам яна нават брала некаторых зь іх з сабой у падарожжы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Мейсон Каррі. Щоденні ритуали: так працюють митці = Daily Rituals How Artists Work. — К.: Самміт-книга, 2020. — 415 с.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт не была замужам і ня мела дзяцей. У пісьменьніцы былі як лезьбійскія, так і гетэрасэксуальныя повязі, раманы. Адзін зь вядомых усім раманаў зьвязаў яе з амэрыканскай пісьменьніцай Мэрыджэйн Мікер (Marijane Meaker)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Schenkar, Joan (February 25, 2016). What Patricia Highsmith did for love: 'The Price of Salt' and the secrets behind 'Carol'. Los Angeles Times.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт была рашучай [[Атэіст|атэісткай]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Gray, John (May 17, 2013). &quot;A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil&quot;. BBC News Magazine. BBC, https://www.bbc.com/news/magazine-22551083&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Нягледзячы на тое, што яна лічыла сябе лібэралкай і ў школьныя гады ладзіла з афра-амэрыканскімі студэнтамі, у наступныя гады яна лічыла, што амэрыканскія мурыны вінаватыя ў крызе сацыяльнага забесьпячэньня ў [[ЗША]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wilson, Andrew (2003). Beautiful Shadow: A Life of Patricia Highsmith (1st ed.). Bloomsbury, https://archive.org/details/beautifulshadowl00wils&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. А таксама яна не любіла карэйцаў, таму што «яны елі сабак»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). &quot;Obituary: Patricia Highsmith&quot;. The Independent, https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт называла сябе сацыял-дэмакраткай&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). &quot;Obituary: Patricia Highsmith&quot;. The Independent, https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Яна верыла ў амэрыканскія дэмакратычныя ідэалы і ў «абяцаньні» гісторыі ЗША, але таксама вельмі крытычна ставілася да рэальнасьці культуры і зьнешняй палітыкі краіны 20-га стагодзьдзя. Пачынаючы з 1963 году яна пражывала выключна ў [[Эўропа|Эўропе]]. Яна захавала грамадзянства Злучаных Штатаў, нягледзячы на падатковыя штрафы, на якія яна горка скардзілася, жывучы шмат гадоў у [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Schenkar, Joan (2009). The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith (1st ed.). St. Martin's Press, https://archive.org/details/talentedmisshigh0000sche&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт памерла 4 лютага 1995 году ў Лякарна (Швайцарыя) ад [[Лейкемія|лейкеміі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Raskin, Jonah (2009). &quot;The Talented Patricia Highsmith&quot;. web.sonoma.edu.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Паўтаральныя матывы ў прозе Патрыцыі Гайсьміт ўключаюць [[каханьне]], [[нянавісьць]], апантанасьць або рэўнасьць. У сваіх творах яна засяроджвалася не столькі на апісаньні злачынстваў, колькі на псыхалагічных асновах выканаўцаў і іх псыхалёгіі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Joshi, S. T. (2019). &quot;Patricia Highsmith: Guilt and Innocence&quot;. Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. pp. 122–137.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

У 1950 годзе яна скончыла раман «Незнаёмцы ў цягніку», які быў экранізаваны [[Альфрэд Гічкок|Альфрэдам Гічкокам]] у 1951 годзе пад назвай «Незнаёмцы з цягніку»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Joshi, S. T. (2019). &quot;Patricia Highsmith: Guilt and Innocence&quot;. Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. pp. 122–137.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1955 годзе выйшла адна з самых папулярных ейных кнігаў «Таленавіты містэр Рыплі». Вялікі посьпех падштурхнуў пісьменьніцу працягнуць сэрыю раманаў, прысьвечаную герою Тому Рыплі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Joshi, S. T. (2019). &quot;Patricia Highsmith: Guilt and Innocence&quot;. Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. pp. 122–137.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

«Цана солі» вылучаецца ў творчасьці Гайсьміт, якая складаецца ў асноўным з дэтэктыўных раманаў. «Цана солі» таксама вядомы як «Кэрал» ― гэта лезьбійскі раман натхнёны досьведам аўтаркі. Ён вылучаўся сярод іншых раманаў пра гомасексуальныя адносіны перш за ўсё разьвянчаньнем стэрэатыпаў і завяршэньнем гісторыі гэпі-эндам&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tonkin, Boyd (December 7, 2015). 'Carol', Patricia Highsmith, and how gay literature found its voice in the 1950s. The Independent.&lt;/small&gt; &lt;/ref&gt;.

Па-беларуску раманы пісьменьніцы не даступныя. Некалькі апавяданьняў П. Гайсьміт былі перакладзеныя Ўладзімерам Шчасным, напр. «Гальштук Вудра Вільсана»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;«Гальштук Вудра Вільсана», Беларуская палічка, https://knihi.com/Patrycyja_Chajsmit/Halstuk_Vudra_Vilsana.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творы ==
=== Раманы ===
• Strangers on a Train (1950)
• The Price of Salt (1952) (as Claire Morgan) ( Carol in 1990 under Highsmith's name)
• The Blunderer (1954)
• Deep Water (1957)
• A Game for the Living (1958)
• This Sweet Sickness (1960)
• The Cry of the Owl (1962)
• The Two Faces of January (1964)
• The Glass Cell (1964)
• A Suspension of Mercy (1965) ( The Story-Teller in the U.S.)
• Those Who Walk Away (1967)
• The Tremor of Forgery (1969)
• A Dog's Ransom (1972)
• Edith's Diary (1977)
• People Who Knock on the Door (1983)
• Found in the Street (1986)
• Small g: a Summer Idyll (1995)

=== Зборнікі апавяданьняў ===
• Eleven (1970)
• Little Tales of Misogyny (1975)
• The Animal Lover's Book of Beastly Murder (1975)
• Slowly, Slowly in the Wind (1979)
• The Black House (1981)
• Mermaids on the Golf Course (1985)
• Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
• Chillers (1990)
• Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
• Under a Dark Angel's Eye: The Selected Stories of Patricia Highsmith (2021).

=== Эсэ і артыкулы ===
• &quot;The Sense of Form,&quot; The Writer, January 1948
• &quot;Suspense in Fiction,&quot; The Writer, December 1954
• &quot;Not-Thinking with the Dishes&quot; (1982), Whodunit? A Guide to Crime, Suspense and Spy Fiction
• &quot;Scene of the Crime&quot; (1989), Granta, Issue No. 29, Winter.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гайсьміт, Патрыцыя}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 19 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1921 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Пісьменьнікі ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Лякарна]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Швайцарыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1995 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Аўтары дэтэктыўнай прозы]]
[[Катэгорыя:Літаратура ЗША]]</text>
      <sha1>i4rc06um0o2bwgrjsnu1ud8wkzcbgr7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329675</id>
      <parentid>2329674</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T16:14:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль, выпраўленьне спасылак, [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13186" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Патрыцыя Гайсьміт
|Арыгінал імя        = Patricia Highsmith
|Імя пры нараджэньні = Mary Patricia Plangman
|Псэўданімы          = Клэр Морган
|Дата нараджэньня    = 19 студзеня 1921
|Месца нараджэньня   = [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]
|Дата сьмерці        = 4 лютага 1995
|Месца сьмерці       = [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]
|Род дзейнасьці      = Пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = 1950—1995
|Кірунак             = Мадэрнізм
|Мова                = Ангельская
|Дэбют               = 1950
|Значныя творы       = «[[Цана солі]]» (1953), «[[Таленавіты містэр Рыплі]]» (1955), «[[Крык савы]]» (1962)
}}
'''Патрыцыя Гайсьміт''' ({{мова-en|Patricia Highsmith}}; пры нараджэньні ''Мэры Патрыцыя Пленгман''; 19 студзеня 1921, [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[ЗША]] ― 4 лютага 1995, [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]) ― амэрыканская [[пісьменьніца]].

== Жыцьцяпіс ==
Патрыцыя Гайсьміт нарадзілася ў мястэчку [[Форт-Ўэрт]] (штат Тэхас), але спачатку выхоўвалася бабуляй па матчынай лініі і жыла ў [[Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]] (пазьней яна назвала гэты час «маленькім пеклам»), а пазьней у маці Мэры Коўтс (13 верасьня 1895 - 12 сакавіка 1991) і айчыма Стэнлі Гайсьміта (Мэры выйшла за яго замуж у 1924), якія былі прафэсійнымі акторамі. Маці Патрысіі разьвялася з бацькам Джэем Бэрнардам Пленгманам (1889-1975) за 10 дзён да нараджэньня дачкі&lt;ref&gt;Bradford, Richard (2021). «Devils, Lusts and Strange Desires: The Life of Patricia Highsmith» (1st ed.). Bloomsbury Caravel.&lt;/ref&gt;.

Юная Гайсьміт мела даволі напружаныя адносіны з [[маці]], часта крыўдзіла [[Айчым|айчыма]], хоць пазьней часта спрабавала перацягнуць яго на свой бок у сварках з маці. Як распавяла сама П. Гайстміт, яе маці прызналася, што спрабавала перапыніць [[цяжарнасьць]], выпіўшы [[шкіпінар]]. Гайсьміт так і не прызвычаілася да такіх адносінаў любові-нянавісьці, якія перасьледвалі яе да канца жыцьця і апісаныя ёю ў апавяданьні «Чарапаха» (пра хлопчыка, які забіў маці)&lt;ref&gt;Harrison, Russell (1997). «Patricia Highsmith» (Twayne’s United States Authors Series, No. 683). 1st ed. Twayne Publishers.&lt;/ref&gt;.

Бабуля навучыла Патрыцыю чытаць у раньнім дзяцінстве. Гайсьміт праштудыявала бібліятэку маці і айчыма. Ва ўзросьце васьмі гадоў Гайсьміт адкрыла для сябе кнігу Карла Мэнінгера «Чалавечы розум» і захапілася абследаваньнем пацыентаў з псыхічнымі расстройствамі, такімі як [[піраманія]] і [[шызафрэнія]]&lt;ref&gt;Piepenbring, Dan (January 19, 2015). «A Dissatisfaction with Life». The Paris Review.&lt;/ref&gt;.

Па словах біёграфа пісьменьніцы Эндру Ўілсана ў кнізе «Прыгожы цень», жыцьцё Гайсміт было няпростым: яна была алькагаліцай, і ейныя раманы не доўжыліся больш за пару гадоў, а сучасьнікам і знаёмым яна наогул здавалася чалавеканенавісьніцай і жорсткім чалавекам. Яна аддавала перавагу таварыству жывёлаў, а не людзей. Разам зь ёй жылі [[Кот|каты]] і [[сьлімакі]]. Апошнія, па словах Гайсьміт, ўсялялі ў яе дзіўны спакой, у садзе пісьменьніцы было некалькі сотняў гэтых малюскаў, часам яна нават брала некаторых зь іх з сабой у падарожжы&lt;ref&gt;Мейсон Каррі. «Щоденні ритуали: так працюють митці» = Daily Rituals How Artists Work. — К.: Самміт-книга, 2020. — С. 415.&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт не была замужам і ня мела дзяцей. У пісьменьніцы былі як лезьбійскія, так і гетэрасэксуальныя повязі, раманы. Адзін зь вядомых усім раманаў зьвязаў яе з амэрыканскай пісьменьніцай Мэрыджэйн Мікер ({{мова-en|Marijane Meaker|скарочана}})&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (February 25, 2016). «What Patricia Highsmith did for love: 'The Price of Salt' and the secrets behind 'Carol'». Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт была рашучай [[Атэіст|атэісткай]]&lt;ref&gt;Gray, John (May 17, 2013). [https://www.bbc.com/news/magazine-22551083 «A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil»]. BBC News Magazine.&lt;/ref&gt;. Нягледзячы на тое, што яна лічыла сябе лібэралкай і ў школьныя гады ладзіла з афра-амэрыканскімі студэнтамі, у наступныя гады яна лічыла, што амэрыканскія мурыны вінаватыя ў крызе сацыяльнага забесьпячэньня ў [[ЗША]]&lt;ref&gt;Wilson, Andrew (2003). [https://archive.org/details/beautifulshadowl00wils «Beautiful Shadow: A Life of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. Bloomsbury.&lt;/ref&gt;. А таксама яна не любіла карэйцаў, таму што «яны елі сабак»&lt;ref&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт называла сябе сацыял-дэмакраткай&lt;ref&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;. Яна верыла ў амэрыканскія дэмакратычныя ідэалы і ў «абяцаньні» гісторыі ЗША, але таксама вельмі крытычна ставілася да рэальнасьці культуры і зьнешняй палітыкі краіны 20-га стагодзьдзя. Пачынаючы з 1963 году яна пражывала выключна ў [[Эўропа|Эўропе]]. Яна захавала грамадзянства Злучаных Штатаў, нягледзячы на падатковыя штрафы, на якія яна горка скардзілася, жывучы шмат гадоў у [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (2009). [https://archive.org/details/talentedmisshigh0000sche «The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. St. Martin’s Press.&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт памерла 4 лютага 1995 году ў Лякарна (Швайцарыя) ад [[Лейкемія|лейкеміі]]&lt;ref&gt;Raskin, Jonah (2009). «The Talented Patricia Highsmith». web.sonoma.edu.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Паўтаральныя матывы ў прозе Патрыцыі Гайсьміт ўключаюць [[каханьне]], [[нянавісьць]], апантанасьць або рэўнасьць. У сваіх творах яна засяроджвалася не столькі на апісаньні злачынстваў, колькі на псыхалагічных асновах выканаўцаў і іх псыхалёгіі&lt;ref name=&quot;wildside&quot;&gt;Joshi, S. T. (2019). «Patricia Highsmith: Guilt and Innocence». Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. — С. 122—137.&lt;/ref&gt;. 

У 1950 годзе яна скончыла раман «Незнаёмцы ў цягніку», які быў экранізаваны [[Альфрэд Гічкок|Альфрэдам Гічкокам]] у 1951 годзе пад назвай «Незнаёмцы з цягніку»&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;. У 1955 годзе выйшла адна з самых папулярных ейных кнігаў «[[Таленавіты містэр Рыплі]]». Вялікі посьпех падштурхнуў пісьменьніцу працягнуць сэрыю раманаў, прысьвечаную герою [[Том Рыплі|Тому Рыплі]]&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;.

«[[Цана солі]]» вылучаецца ў творчасьці Гайсьміт, якая складаецца ў асноўным з дэтэктыўных раманаў. «Цана солі» таксама вядомы як «Кэрал» ― гэта лезьбійскі раман натхнёны досьведам аўтаркі. Ён вылучаўся сярод іншых раманаў пра гомасексуальныя адносіны перш за ўсё разьвянчаньнем стэрэатыпаў і завяршэньнем гісторыі гэпі-эндам&lt;ref&gt;Tonkin, Boyd (December 7, 2015). «'Carol', Patricia Highsmith, and how gay literature found its voice in the 1950s». The Independent.&lt;/ref&gt;.

Па-беларуску раманы пісьменьніцы не даступныя. Некалькі апавяданьняў П. Гайсьміт былі перакладзеныя [[Уладзімер Шчасны|Ўладзімерам Шчасным]], напр. «[[Гальштук Ўудра Ўільсана]]»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Patrycyja_Chajsmit/Halstuk_Vudra_Vilsana.html «Гальштук Вудра Вільсана»]. Беларуская палічка.&lt;/ref&gt;.

== Творы ==
=== Раманы ===
* Strangers on a Train (1950)
* The Price of Salt (1952) (як Клэр Морган)
* The Blunderer (1954)
* Deep Water (1957)
* A Game for the Living (1958)
* This Sweet Sickness (1960)
* The Cry of the Owl (1962)
* The Two Faces of January (1964)
* The Glass Cell (1964)
* A Suspension of Mercy (1965) (The Story-Teller in the U.S.)
* Those Who Walk Away (1967)
* The Tremor of Forgery (1969)
* A Dog’s Ransom (1972)
* Edith’s Diary (1977)
* People Who Knock on the Door (1983)
* Found in the Street (1986)
* Small g: a Summer Idyll (1995)

=== Зборнікі апавяданьняў ===
* Eleven (1970)
* Little Tales of Misogyny (1975)
* The Animal Lover’s Book of Beastly Murder (1975)
* Slowly, Slowly in the Wind (1979)
* The Black House (1981)
* Mermaids on the Golf Course (1985)
* Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
* Chillers (1990)
* Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
* Under a Dark Angel’s Eye: The Selected Stories of Patricia Highsmith (2021).

=== Эсэ і артыкулы ===
* «The Sense of Form», The Writer, January 1948
* «Suspense in Fiction», The Writer, December 1954
* «Not-Thinking with the Dishes» (1982), Whodunit? A Guide to Crime, Suspense and Spy Fiction
* «Scene of the Crime» (1989), Granta, Issue No. 29, Winter.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040622002320/http://www.bbc.co.uk/bbcfour/audiointerviews/profilepages/highsmithp1.shtml Аўдыё-інтэрвію] на BBC.{{ref-en}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гайсьміт, Патрыцыя}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 19 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1921 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Літаратары ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Лякарна]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Швайцарыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1995 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Аўтары дэтэктыўнай прозы]]</text>
      <sha1>mwelbhqmvgvhy87s6i1qx2f5k9rldjr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329676</id>
      <parentid>2329675</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T16:14:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13186" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Патрыцыя Гайсьміт
|Арыгінал імя        = Patricia Highsmith
|Імя пры нараджэньні = Mary Patricia Plangman
|Псэўданімы          = Клэр Морган
|Дата нараджэньня    = 19 студзеня 1921
|Месца нараджэньня   = [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]
|Дата сьмерці        = 4 лютага 1995
|Месца сьмерці       = [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]
|Род дзейнасьці      = Пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = 1950—1995
|Кірунак             = Мадэрнізм
|Мова                = Ангельская
|Дэбют               = 1950
|Значныя творы       = «[[Цана солі]]» (1953), «[[Таленавіты містэр Рыплі]]» (1955), «[[Крык савы]]» (1962)
}}
'''Патрыцыя Гайсьміт''' ({{мова-en|Patricia Highsmith}}; пры нараджэньні ''Мэры Патрыцыя Пленгман''; 19 студзеня 1921, [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[ЗША]] ― 4 лютага 1995, [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]) ― амэрыканская [[пісьменьніца]].

== Жыцьцяпіс ==
Патрыцыя Гайсьміт нарадзілася ў мястэчку [[Форт-Ўэрт]] (штат Тэхас), але спачатку выхоўвалася бабуляй па матчынай лініі і жыла ў [[Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]] (пазьней яна назвала гэты час «маленькім пеклам»), а пазьней у маці Мэры Коўтс (13 верасьня 1895 - 12 сакавіка 1991) і айчыма Стэнлі Гайсьміта (Мэры выйшла за яго замуж у 1924), якія былі прафэсійнымі акторамі. Маці Патрысіі разьвялася з бацькам Джэем Бэрнардам Пленгманам (1889-1975) за 10 дзён да нараджэньня дачкі&lt;ref&gt;Bradford, Richard (2021). «Devils, Lusts and Strange Desires: The Life of Patricia Highsmith» (1st ed.). Bloomsbury Caravel.&lt;/ref&gt;.

Юная Гайсьміт мела даволі напружаныя адносіны з [[маці]], часта крыўдзіла [[Айчым|айчыма]], хоць пазьней часта спрабавала перацягнуць яго на свой бок у сварках з маці. Як распавяла сама П. Гайстміт, яе маці прызналася, што спрабавала перапыніць [[цяжарнасьць]], выпіўшы [[шкіпінар]]. Гайсьміт так і не прызвычаілася да такіх адносінаў любові-нянавісьці, якія перасьледвалі яе да канца жыцьця і апісаныя ёю ў апавяданьні «Чарапаха» (пра хлопчыка, які забіў маці)&lt;ref&gt;Harrison, Russell (1997). «Patricia Highsmith» (Twayne’s United States Authors Series, No. 683). 1st ed. Twayne Publishers.&lt;/ref&gt;.

Бабуля навучыла Патрыцыю чытаць у раньнім дзяцінстве. Гайсьміт праштудыявала бібліятэку маці і айчыма. Ва ўзросьце васьмі гадоў Гайсьміт адкрыла для сябе кнігу Карла Мэнінгера «Чалавечы розум» і захапілася абследаваньнем пацыентаў з псыхічнымі расстройствамі, такімі як [[піраманія]] і [[шызафрэнія]]&lt;ref&gt;Piepenbring, Dan (January 19, 2015). «A Dissatisfaction with Life». The Paris Review.&lt;/ref&gt;.

Па словах біёграфа пісьменьніцы Эндру Ўілсана ў кнізе «Прыгожы цень», жыцьцё Гайсміт было няпростым: яна была алькагаліцай, і ейныя раманы не доўжыліся больш за пару гадоў, а сучасьнікам і знаёмым яна наогул здавалася чалавеканенавісьніцай і жорсткім чалавекам. Яна аддавала перавагу таварыству жывёлаў, а не людзей. Разам зь ёй жылі [[Кот|каты]] і [[сьлімакі]]. Апошнія, па словах Гайсьміт, ўсялялі ў яе дзіўны спакой, у садзе пісьменьніцы было некалькі сотняў гэтых малюскаў, часам яна нават брала некаторых зь іх з сабой у падарожжы&lt;ref&gt;Мейсон Каррі. «Щоденні ритуали: так працюють митці» = Daily Rituals How Artists Work. — К.: Самміт-книга, 2020. — С. 415.&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт не была замужам і ня мела дзяцей. У пісьменьніцы былі як лезьбійскія, так і гетэрасэксуальныя повязі, раманы. Адзін зь вядомых усім раманаў зьвязаў яе з амэрыканскай пісьменьніцай Мэрыджэйн Мікер ({{мова-en|Marijane Meaker|скарочана}})&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (February 25, 2016). «What Patricia Highsmith did for love: 'The Price of Salt' and the secrets behind 'Carol'». Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт была рашучай [[Атэіст|атэісткай]]&lt;ref&gt;Gray, John (May 17, 2013). [https://www.bbc.com/news/magazine-22551083 «A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil»]. BBC News Magazine.&lt;/ref&gt;. Нягледзячы на тое, што яна лічыла сябе лібэралкай і ў школьныя гады ладзіла з афра-амэрыканскімі студэнтамі, у наступныя гады яна лічыла, што амэрыканскія мурыны вінаватыя ў крызе сацыяльнага забесьпячэньня ў [[ЗША]]&lt;ref&gt;Wilson, Andrew (2003). [https://archive.org/details/beautifulshadowl00wils «Beautiful Shadow: A Life of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. Bloomsbury.&lt;/ref&gt;. А таксама яна не любіла карэйцаў, таму што «яны елі сабак»&lt;ref&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт называла сябе сацыял-дэмакраткай&lt;ref&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;. Яна верыла ў амэрыканскія дэмакратычныя ідэалы і ў «абяцаньні» гісторыі ЗША, але таксама вельмі крытычна ставілася да рэальнасьці культуры і зьнешняй палітыкі краіны 20-га стагодзьдзя. Пачынаючы з 1963 году яна пражывала выключна ў [[Эўропа|Эўропе]]. Яна захавала грамадзянства Злучаных Штатаў, нягледзячы на падатковыя штрафы, на якія яна горка скардзілася, жывучы шмат гадоў у [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (2009). [https://archive.org/details/talentedmisshigh0000sche «The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. St. Martin’s Press.&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт памерла 4 лютага 1995 году ў Лякарна (Швайцарыя) ад [[Леўкемія|леўкеміі]]&lt;ref&gt;Raskin, Jonah (2009). «The Talented Patricia Highsmith». web.sonoma.edu.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Паўтаральныя матывы ў прозе Патрыцыі Гайсьміт ўключаюць [[каханьне]], [[нянавісьць]], апантанасьць або рэўнасьць. У сваіх творах яна засяроджвалася не столькі на апісаньні злачынстваў, колькі на псыхалагічных асновах выканаўцаў і іх псыхалёгіі&lt;ref name=&quot;wildside&quot;&gt;Joshi, S. T. (2019). «Patricia Highsmith: Guilt and Innocence». Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. — С. 122—137.&lt;/ref&gt;. 

У 1950 годзе яна скончыла раман «Незнаёмцы ў цягніку», які быў экранізаваны [[Альфрэд Гічкок|Альфрэдам Гічкокам]] у 1951 годзе пад назвай «Незнаёмцы з цягніку»&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;. У 1955 годзе выйшла адна з самых папулярных ейных кнігаў «[[Таленавіты містэр Рыплі]]». Вялікі посьпех падштурхнуў пісьменьніцу працягнуць сэрыю раманаў, прысьвечаную герою [[Том Рыплі|Тому Рыплі]]&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;.

«[[Цана солі]]» вылучаецца ў творчасьці Гайсьміт, якая складаецца ў асноўным з дэтэктыўных раманаў. «Цана солі» таксама вядомы як «Кэрал» ― гэта лезьбійскі раман натхнёны досьведам аўтаркі. Ён вылучаўся сярод іншых раманаў пра гомасексуальныя адносіны перш за ўсё разьвянчаньнем стэрэатыпаў і завяршэньнем гісторыі гэпі-эндам&lt;ref&gt;Tonkin, Boyd (December 7, 2015). «'Carol', Patricia Highsmith, and how gay literature found its voice in the 1950s». The Independent.&lt;/ref&gt;.

Па-беларуску раманы пісьменьніцы не даступныя. Некалькі апавяданьняў П. Гайсьміт былі перакладзеныя [[Уладзімер Шчасны|Ўладзімерам Шчасным]], напр. «[[Гальштук Ўудра Ўільсана]]»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Patrycyja_Chajsmit/Halstuk_Vudra_Vilsana.html «Гальштук Вудра Вільсана»]. Беларуская палічка.&lt;/ref&gt;.

== Творы ==
=== Раманы ===
* Strangers on a Train (1950)
* The Price of Salt (1952) (як Клэр Морган)
* The Blunderer (1954)
* Deep Water (1957)
* A Game for the Living (1958)
* This Sweet Sickness (1960)
* The Cry of the Owl (1962)
* The Two Faces of January (1964)
* The Glass Cell (1964)
* A Suspension of Mercy (1965) (The Story-Teller in the U.S.)
* Those Who Walk Away (1967)
* The Tremor of Forgery (1969)
* A Dog’s Ransom (1972)
* Edith’s Diary (1977)
* People Who Knock on the Door (1983)
* Found in the Street (1986)
* Small g: a Summer Idyll (1995)

=== Зборнікі апавяданьняў ===
* Eleven (1970)
* Little Tales of Misogyny (1975)
* The Animal Lover’s Book of Beastly Murder (1975)
* Slowly, Slowly in the Wind (1979)
* The Black House (1981)
* Mermaids on the Golf Course (1985)
* Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
* Chillers (1990)
* Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
* Under a Dark Angel’s Eye: The Selected Stories of Patricia Highsmith (2021).

=== Эсэ і артыкулы ===
* «The Sense of Form», The Writer, January 1948
* «Suspense in Fiction», The Writer, December 1954
* «Not-Thinking with the Dishes» (1982), Whodunit? A Guide to Crime, Suspense and Spy Fiction
* «Scene of the Crime» (1989), Granta, Issue No. 29, Winter.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040622002320/http://www.bbc.co.uk/bbcfour/audiointerviews/profilepages/highsmithp1.shtml Аўдыё-інтэрвію] на BBC.{{ref-en}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гайсьміт, Патрыцыя}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 19 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1921 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Літаратары ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Лякарна]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Швайцарыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1995 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Аўтары дэтэктыўнай прозы]]</text>
      <sha1>4vnq83psl8ds64s5a3fudq830ln0g41</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329677</id>
      <parentid>2329676</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T16:16:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13047" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Патрыцыя Гайсьміт
|Арыгінал імя        = Patricia Highsmith
|Імя пры нараджэньні = Mary Patricia Plangman
|Псэўданімы          = Клэр Морган
|Дата нараджэньня    = 19 студзеня 1921
|Месца нараджэньня   = [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]
|Дата сьмерці        = 4 лютага 1995
|Месца сьмерці       = [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]
|Род дзейнасьці      = Пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = 1950—1995
|Кірунак             = Мадэрнізм
|Мова                = Ангельская
|Дэбют               = 1950
|Значныя творы       = «[[Цана солі]]» (1953), «[[Таленавіты містэр Рыплі]]» (1955), «[[Крык савы]]» (1962)
}}
'''Патрыцыя Гайсьміт''' ({{мова-en|Patricia Highsmith}}; пры нараджэньні ''Мэры Патрыцыя Пленгман''; 19 студзеня 1921, [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[ЗША]] ― 4 лютага 1995, [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]) ― амэрыканская [[пісьменьніца]].

== Жыцьцяпіс ==
Патрыцыя Гайсьміт нарадзілася ў мястэчку [[Форт-Ўэрт]] (штат Тэхас), але спачатку выхоўвалася бабуляй па матчынай лініі і жыла ў [[Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]] (пазьней яна назвала гэты час «маленькім пеклам»), а пазьней у маці Мэры Коўтс (13 верасьня 1895 - 12 сакавіка 1991) і айчыма Стэнлі Гайсьміта (Мэры выйшла за яго замуж у 1924), якія былі прафэсійнымі акторамі. Маці Патрысіі разьвялася з бацькам Джэем Бэрнардам Пленгманам (1889-1975) за 10 дзён да нараджэньня дачкі&lt;ref&gt;Bradford, Richard (2021). «Devils, Lusts and Strange Desires: The Life of Patricia Highsmith» (1st ed.). Bloomsbury Caravel.&lt;/ref&gt;.

Юная Гайсьміт мела даволі напружаныя адносіны з [[маці]], часта крыўдзіла [[Айчым|айчыма]], хоць пазьней часта спрабавала перацягнуць яго на свой бок у сварках з маці. Як распавяла сама П. Гайстміт, яе маці прызналася, што спрабавала перапыніць [[цяжарнасьць]], выпіўшы [[шкіпінар]]. Гайсьміт так і не прызвычаілася да такіх адносінаў любові-нянавісьці, якія перасьледвалі яе да канца жыцьця і апісаныя ёю ў апавяданьні «Чарапаха» (пра хлопчыка, які забіў маці)&lt;ref&gt;Harrison, Russell (1997). «Patricia Highsmith» (Twayne’s United States Authors Series, No. 683). 1st ed. Twayne Publishers.&lt;/ref&gt;.

Бабуля навучыла Патрыцыю чытаць у раньнім дзяцінстве. Гайсьміт праштудыявала бібліятэку маці і айчыма. Ва ўзросьце васьмі гадоў Гайсьміт адкрыла для сябе кнігу Карла Мэнінгера «Чалавечы розум» і захапілася абследаваньнем пацыентаў з псыхічнымі расстройствамі, такімі як [[піраманія]] і [[шызафрэнія]]&lt;ref&gt;Piepenbring, Dan (January 19, 2015). «A Dissatisfaction with Life». The Paris Review.&lt;/ref&gt;.

Па словах біёграфа пісьменьніцы Эндру Ўілсана ў кнізе «Прыгожы цень», жыцьцё Гайсміт было няпростым: яна была алькагаліцай, і ейныя раманы не доўжыліся больш за пару гадоў, а сучасьнікам і знаёмым яна наогул здавалася чалавеканенавісьніцай і жорсткім чалавекам. Яна аддавала перавагу таварыству жывёлаў, а не людзей. Разам зь ёй жылі [[Кот|каты]] і [[сьлімакі]]. Апошнія, па словах Гайсьміт, ўсялялі ў яе дзіўны спакой, у садзе пісьменьніцы было некалькі сотняў гэтых малюскаў, часам яна нават брала некаторых зь іх з сабой у падарожжы&lt;ref&gt;Мейсон Каррі. «Щоденні ритуали: так працюють митці» = Daily Rituals How Artists Work. — К.: Самміт-книга, 2020. — С. 415.&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт не была замужам і ня мела дзяцей. У пісьменьніцы былі як лезьбійскія, так і гетэрасэксуальныя повязі, раманы. Адзін зь вядомых усім раманаў зьвязаў яе з амэрыканскай пісьменьніцай Мэрыджэйн Мікер ({{мова-en|Marijane Meaker|скарочана}})&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (February 25, 2016). «What Patricia Highsmith did for love: 'The Price of Salt' and the secrets behind 'Carol'». Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт была рашучай [[Атэіст|атэісткай]]&lt;ref&gt;Gray, John (May 17, 2013). [https://www.bbc.com/news/magazine-22551083 «A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil»]. BBC News Magazine.&lt;/ref&gt;. Нягледзячы на тое, што яна лічыла сябе лібэралкай і ў школьныя гады ладзіла з афра-амэрыканскімі студэнтамі, у наступныя гады яна лічыла, што амэрыканскія мурыны вінаватыя ў крызе сацыяльнага забесьпячэньня ў [[ЗША]]&lt;ref&gt;Wilson, Andrew (2003). [https://archive.org/details/beautifulshadowl00wils «Beautiful Shadow: A Life of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. Bloomsbury.&lt;/ref&gt;. А таксама яна не любіла карэйцаў, таму што «яны елі сабак»&lt;ref name=&quot;independent&quot;&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;.

Патрыцыя Гайсьміт называла сябе сацыял-дэмакраткай&lt;ref name=&quot;independent&quot;/&gt;. Яна верыла ў амэрыканскія дэмакратычныя ідэалы і ў «абяцаньні» гісторыі ЗША, але таксама вельмі крытычна ставілася да рэальнасьці культуры і зьнешняй палітыкі краіны 20-га стагодзьдзя. Пачынаючы з 1963 году яна пражывала выключна ў [[Эўропа|Эўропе]]. Яна захавала грамадзянства Злучаных Штатаў, нягледзячы на падатковыя штрафы, на якія яна горка скардзілася, жывучы шмат гадоў у [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (2009). [https://archive.org/details/talentedmisshigh0000sche «The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. St. Martin’s Press.&lt;/ref&gt;.

П. Гайсьміт памерла 4 лютага 1995 году ў Лякарна (Швайцарыя) ад [[Леўкемія|леўкеміі]]&lt;ref&gt;Raskin, Jonah (2009). «The Talented Patricia Highsmith». web.sonoma.edu.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Паўтаральныя матывы ў прозе Патрыцыі Гайсьміт ўключаюць [[каханьне]], [[нянавісьць]], апантанасьць або рэўнасьць. У сваіх творах яна засяроджвалася не столькі на апісаньні злачынстваў, колькі на псыхалагічных асновах выканаўцаў і іх псыхалёгіі&lt;ref name=&quot;wildside&quot;&gt;Joshi, S. T. (2019). «Patricia Highsmith: Guilt and Innocence». Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. — С. 122—137.&lt;/ref&gt;. 

У 1950 годзе яна скончыла раман «Незнаёмцы ў цягніку», які быў экранізаваны [[Альфрэд Гічкок|Альфрэдам Гічкокам]] у 1951 годзе пад назвай «Незнаёмцы з цягніку»&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;. У 1955 годзе выйшла адна з самых папулярных ейных кнігаў «[[Таленавіты містэр Рыплі]]». Вялікі посьпех падштурхнуў пісьменьніцу працягнуць сэрыю раманаў, прысьвечаную герою [[Том Рыплі|Тому Рыплі]]&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;.

«[[Цана солі]]» вылучаецца ў творчасьці Гайсьміт, якая складаецца ў асноўным з дэтэктыўных раманаў. «Цана солі» таксама вядомы як «Кэрал» ― гэта лезьбійскі раман натхнёны досьведам аўтаркі. Ён вылучаўся сярод іншых раманаў пра гомасексуальныя адносіны перш за ўсё разьвянчаньнем стэрэатыпаў і завяршэньнем гісторыі гэпі-эндам&lt;ref&gt;Tonkin, Boyd (December 7, 2015). «'Carol', Patricia Highsmith, and how gay literature found its voice in the 1950s». The Independent.&lt;/ref&gt;.

Па-беларуску раманы пісьменьніцы не даступныя. Некалькі апавяданьняў П. Гайсьміт былі перакладзеныя [[Уладзімер Шчасны|Ўладзімерам Шчасным]], напр. «[[Гальштук Ўудра Ўільсана]]»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Patrycyja_Chajsmit/Halstuk_Vudra_Vilsana.html «Гальштук Вудра Вільсана»]. Беларуская палічка.&lt;/ref&gt;.

== Творы ==
=== Раманы ===
* Strangers on a Train (1950)
* The Price of Salt (1952) (як Клэр Морган)
* The Blunderer (1954)
* Deep Water (1957)
* A Game for the Living (1958)
* This Sweet Sickness (1960)
* The Cry of the Owl (1962)
* The Two Faces of January (1964)
* The Glass Cell (1964)
* A Suspension of Mercy (1965) (The Story-Teller in the U.S.)
* Those Who Walk Away (1967)
* The Tremor of Forgery (1969)
* A Dog’s Ransom (1972)
* Edith’s Diary (1977)
* People Who Knock on the Door (1983)
* Found in the Street (1986)
* Small g: a Summer Idyll (1995)

=== Зборнікі апавяданьняў ===
* Eleven (1970)
* Little Tales of Misogyny (1975)
* The Animal Lover’s Book of Beastly Murder (1975)
* Slowly, Slowly in the Wind (1979)
* The Black House (1981)
* Mermaids on the Golf Course (1985)
* Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
* Chillers (1990)
* Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
* Under a Dark Angel’s Eye: The Selected Stories of Patricia Highsmith (2021).

=== Эсэ і артыкулы ===
* «The Sense of Form», The Writer, January 1948
* «Suspense in Fiction», The Writer, December 1954
* «Not-Thinking with the Dishes» (1982), Whodunit? A Guide to Crime, Suspense and Spy Fiction
* «Scene of the Crime» (1989), Granta, Issue No. 29, Winter.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040622002320/http://www.bbc.co.uk/bbcfour/audiointerviews/profilepages/highsmithp1.shtml Аўдыё-інтэрвію] на BBC.{{ref-en}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гайсьміт, Патрыцыя}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 19 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1921 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Літаратары ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Лякарна]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Швайцарыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1995 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Аўтары дэтэктыўнай прозы]]</text>
      <sha1>tuuokq9fs6t40k3ucbdh546mjxx4e3t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329678</id>
      <parentid>2329677</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T16:21:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ стыль, артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13082" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Патрыцыя Гайсьміт
|Арыгінал імя        = Patricia Highsmith
|Імя пры нараджэньні = Mary Patricia Plangman
|Псэўданімы          = Клэр Морган
|Дата нараджэньня    = 19 студзеня 1921
|Месца нараджэньня   = [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]
|Дата сьмерці        = 4 лютага 1995
|Месца сьмерці       = [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]
|Род дзейнасьці      = Пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = 1950—1995
|Кірунак             = Мадэрнізм
|Мова                = Ангельская
|Дэбют               = 1950
|Значныя творы       = «[[Цана солі]]» (1953), «[[Таленавіты містэр Рыплі]]» (1955), «[[Крык савы]]» (1962)
}}
'''Патрыцыя Гайсьміт''' ({{мова-en|Patricia Highsmith}}; пры нараджэньні ''Мэры Патрыцыя Пленгман''; 19 студзеня 1921, [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[ЗША]] ― 4 лютага 1995, [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]) ― амэрыканская [[пісьменьніца]].

== Жыцьцяпіс ==
Патрыцыя Гайсьміт нарадзілася ў мястэчку [[Форт-Ўэрт]] (штат Тэхас), але спачатку выхоўвалася бабуляй па матчынай лініі і жыла ў [[Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]] (пазьней яна назвала гэты час «маленькім пеклам»), а пазьней у маці Мэры Коўтс (13 верасьня 1895 году — 12 сакавіка 1991 году) і айчыма Стэнлі Гайсьміта (Мэры пабралася зь ім шлюбам у 1924 годзу), якія былі прафэсійнымі акторамі. Маці Патрысіі разьвялася з бацькам Джэем Бэрнардам Пленгманам (1889—1975) за 10 дзён да нараджэньня дачкі&lt;ref&gt;Bradford, Richard (2021). «Devils, Lusts and Strange Desires: The Life of Patricia Highsmith» (1st ed.). Bloomsbury Caravel.&lt;/ref&gt;.

Юная Гайсьміт мела даволі напружаныя адносіны з [[маці]], часта крыўдзіла [[Айчым|айчыма]], хоць пазьней часта спрабавала перацягнуць яго на свой бок у сварках з маці. Як распавяла сама Гайстміт, яе маці прызналася, што спрабавала перапыніць [[цяжарнасьць]], выпіўшы [[шкіпінар]]. Гайсьміт так і не прызвычаілася да такіх адносінаў любові—нянавісьці, якія перасьледвалі яе да канца жыцьця і апісаныя ёю ў апавяданьні «Чарапаха» (пра хлопчыка, які забіў маці)&lt;ref&gt;Harrison, Russell (1997). «Patricia Highsmith» (Twayne’s United States Authors Series, No. 683). 1st ed. Twayne Publishers.&lt;/ref&gt;. Бабуля навучыла Патрыцыю чытаць у раньнім дзяцінстве. Гайсьміт праштудыявала бібліятэку маці і айчыма. Ва ўзросьце васьмі гадоў Гайсьміт адкрыла для сябе кнігу [[Карл Мэнінгер|Карла Мэнінгера]] «Чалавечы розум» і захапілася абследаваньнем пацыентаў з псыхічнымі разладамі, такімі як [[піраманія]] і [[шызафрэнія]]&lt;ref&gt;Piepenbring, Dan (January 19, 2015). «A Dissatisfaction with Life». The Paris Review.&lt;/ref&gt;.

Па словах біёграфа пісьменьніцы Эндру Ўілсана ў кнізе «[[Прыгожы цень]]», жыцьцё Гайсьміт было няпростым: яна была алькагаліцай, і ейныя раманы не доўжыліся больш за пару гадоў, а сучасьнікам і знаёмым яна наогул здавалася чалавеканенавісьніцай і жорсткім чалавекам. Яна аддавала перавагу таварыству жывёлаў, а не людзей. Разам зь ёй жылі [[Кот|каты]] і [[сьлімакі]]. Апошнія, па словах Гайсьміт, ўсялялі ў яе дзіўны спакой, у садзе пісьменьніцы было некалькі сотняў гэтых малюскаў, часам яна нават брала некаторых зь іх з сабой у падарожжы&lt;ref&gt;Мейсон Каррі. «Щоденні ритуали: так працюють митці» = Daily Rituals How Artists Work. — К.: Самміт-книга, 2020. — С. 415.&lt;/ref&gt;. Патрыцыя Гайсьміт не была замужам і ня мела дзяцей. У пісьменьніцы былі як лезьбійскія, так і гетэрасэксуальныя повязі, раманы. Адзін зь вядомых усім раманаў зьвязаў яе з амэрыканскай пісьменьніцай Мэрыджэйн Мікер ({{мова-en|Marijane Meaker|скарочана}})&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (February 25, 2016). «What Patricia Highsmith did for love: 'The Price of Salt' and the secrets behind 'Carol'». Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;.

Гайсьміт была рашучай [[Атэізм|атэісткай]]&lt;ref&gt;Gray, John (May 17, 2013). [https://www.bbc.com/news/magazine-22551083 «A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil»]. BBC News Magazine.&lt;/ref&gt;. Нягледзячы на тое, што яна лічыла сябе лібэралкай і ў школьныя гады ладзіла з афра-амэрыканскімі студэнтамі, у наступныя гады яна лічыла, што амэрыканскія мурыны вінаватыя ў крызе сацыяльнага забесьпячэньня ў [[ЗША]]&lt;ref&gt;Wilson, Andrew (2003). [https://archive.org/details/beautifulshadowl00wils «Beautiful Shadow: A Life of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. Bloomsbury.&lt;/ref&gt;. А таксама яна не любіла карэйцаў, таму што «яны елі сабак»&lt;ref name=&quot;independent&quot;&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;. Патрыцыя Гайсьміт называла сябе сацыял-дэмакраткай&lt;ref name=&quot;independent&quot;/&gt;. Яна верыла ў амэрыканскія дэмакратычныя ідэалы і ў «абяцаньні» гісторыі ЗША, але таксама вельмі крытычна ставілася да рэальнасьці культуры і зьнешняй палітыкі краіны 20-га стагодзьдзя. Пачынаючы з 1963 году яна пражывала выключна ў [[Эўропа|Эўропе]]. Яна захавала грамадзянства Злучаных Штатаў, нягледзячы на падатковыя штрафы, на якія яна горка скардзілася, жывучы шмат гадоў у [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (2009). [https://archive.org/details/talentedmisshigh0000sche «The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. St. Martin’s Press.&lt;/ref&gt;.

Памерла 4 лютага 1995 году ў Лякарна (Швайцарыя) ад [[Леўкемія|леўкеміі]]&lt;ref&gt;Raskin, Jonah (2009). «The Talented Patricia Highsmith». web.sonoma.edu.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Паўтаральныя матывы ў прозе Патрыцыі Гайсьміт ўключаюць [[каханьне]], [[нянавісьць]], апантанасьць або рэўнасьць. У сваіх творах яна засяроджвалася не столькі на апісаньні злачынстваў, колькі на псыхалагічных асновах выканаўцаў і іх псыхалёгіі&lt;ref name=&quot;wildside&quot;&gt;Joshi, S. T. (2019). «Patricia Highsmith: Guilt and Innocence». Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. — С. 122—137.&lt;/ref&gt;. 

У 1950 годзе яна скончыла раман «Незнаёмцы ў цягніку», які быў экранізаваны [[Альфрэд Гічкок|Альфрэдам Гічкокам]] у 1951 годзе пад назвай «Незнаёмцы з цягніку»&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;. У 1955 годзе выйшла адна з самых папулярных ейных кнігаў «[[Таленавіты містэр Рыплі]]». Вялікі посьпех падштурхнуў пісьменьніцу працягнуць сэрыю раманаў, прысьвечаную герою [[Том Рыплі|Тому Рыплі]]&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;.

«[[Цана солі]]» вылучаецца ў творчасьці Гайсьміт, якая складаецца ў асноўным з дэтэктыўных раманаў. «Цана солі» таксама вядомы як «Кэрал» ― гэта лезьбійскі раман натхнёны досьведам аўтаркі. Ён вылучаўся сярод іншых раманаў пра гомасексуальныя адносіны перш за ўсё разьвянчаньнем стэрэатыпаў і завяршэньнем гісторыі гэпі-эндам&lt;ref&gt;Tonkin, Boyd (December 7, 2015). «'Carol', Patricia Highsmith, and how gay literature found its voice in the 1950s». The Independent.&lt;/ref&gt;.

Па-беларуску раманы пісьменьніцы не даступныя. Некалькі апавяданьняў П. Гайсьміт былі перакладзеныя [[Уладзімер Шчасны|Ўладзімерам Шчасным]], напр. «[[Гальштук Ўудра Ўільсана]]»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Patrycyja_Chajsmit/Halstuk_Vudra_Vilsana.html «Гальштук Вудра Вільсана»]. Беларуская палічка.&lt;/ref&gt;.

== Творы ==
=== Раманы ===
* Strangers on a Train (1950)
* The Price of Salt (1952) (як Клэр Морган)
* The Blunderer (1954)
* Deep Water (1957)
* A Game for the Living (1958)
* This Sweet Sickness (1960)
* The Cry of the Owl (1962)
* The Two Faces of January (1964)
* The Glass Cell (1964)
* A Suspension of Mercy (1965) (The Story-Teller in the U.S.)
* Those Who Walk Away (1967)
* The Tremor of Forgery (1969)
* A Dog’s Ransom (1972)
* Edith’s Diary (1977)
* People Who Knock on the Door (1983)
* Found in the Street (1986)
* Small g: a Summer Idyll (1995)

=== Зборнікі апавяданьняў ===
* Eleven (1970)
* Little Tales of Misogyny (1975)
* The Animal Lover’s Book of Beastly Murder (1975)
* Slowly, Slowly in the Wind (1979)
* The Black House (1981)
* Mermaids on the Golf Course (1985)
* Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
* Chillers (1990)
* Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
* Under a Dark Angel’s Eye: The Selected Stories of Patricia Highsmith (2021).

=== Эсэ і артыкулы ===
* «The Sense of Form», The Writer, January 1948
* «Suspense in Fiction», The Writer, December 1954
* «Not-Thinking with the Dishes» (1982), Whodunit? A Guide to Crime, Suspense and Spy Fiction
* «Scene of the Crime» (1989), Granta, Issue No. 29, Winter.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040622002320/http://www.bbc.co.uk/bbcfour/audiointerviews/profilepages/highsmithp1.shtml Аўдыё-інтэрвію] на BBC.{{ref-en}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гайсьміт, Патрыцыя}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 19 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1921 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Літаратары ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Лякарна]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Швайцарыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1995 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Аўтары дэтэктыўнай прозы]]</text>
      <sha1>tkqn6ep0954bx96fluk4wmtaj5djyks</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329679</id>
      <parentid>2329678</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T16:22:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Творчасьць */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13096" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Патрыцыя Гайсьміт
|Арыгінал імя        = Patricia Highsmith
|Імя пры нараджэньні = Mary Patricia Plangman
|Псэўданімы          = Клэр Морган
|Дата нараджэньня    = 19 студзеня 1921
|Месца нараджэньня   = [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]
|Дата сьмерці        = 4 лютага 1995
|Месца сьмерці       = [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]
|Род дзейнасьці      = Пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = 1950—1995
|Кірунак             = Мадэрнізм
|Мова                = Ангельская
|Дэбют               = 1950
|Значныя творы       = «[[Цана солі]]» (1953), «[[Таленавіты містэр Рыплі]]» (1955), «[[Крык савы]]» (1962)
}}
'''Патрыцыя Гайсьміт''' ({{мова-en|Patricia Highsmith}}; пры нараджэньні ''Мэры Патрыцыя Пленгман''; 19 студзеня 1921, [[Форт-Ўэрт]], [[Тэхас]], [[ЗША]] ― 4 лютага 1995, [[Лякарна]], [[Швайцарыя]]) ― амэрыканская [[пісьменьніца]].

== Жыцьцяпіс ==
Патрыцыя Гайсьміт нарадзілася ў мястэчку [[Форт-Ўэрт]] (штат Тэхас), але спачатку выхоўвалася бабуляй па матчынай лініі і жыла ў [[Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]] (пазьней яна назвала гэты час «маленькім пеклам»), а пазьней у маці Мэры Коўтс (13 верасьня 1895 году — 12 сакавіка 1991 году) і айчыма Стэнлі Гайсьміта (Мэры пабралася зь ім шлюбам у 1924 годзу), якія былі прафэсійнымі акторамі. Маці Патрысіі разьвялася з бацькам Джэем Бэрнардам Пленгманам (1889—1975) за 10 дзён да нараджэньня дачкі&lt;ref&gt;Bradford, Richard (2021). «Devils, Lusts and Strange Desires: The Life of Patricia Highsmith» (1st ed.). Bloomsbury Caravel.&lt;/ref&gt;.

Юная Гайсьміт мела даволі напружаныя адносіны з [[маці]], часта крыўдзіла [[Айчым|айчыма]], хоць пазьней часта спрабавала перацягнуць яго на свой бок у сварках з маці. Як распавяла сама Гайстміт, яе маці прызналася, што спрабавала перапыніць [[цяжарнасьць]], выпіўшы [[шкіпінар]]. Гайсьміт так і не прызвычаілася да такіх адносінаў любові—нянавісьці, якія перасьледвалі яе да канца жыцьця і апісаныя ёю ў апавяданьні «Чарапаха» (пра хлопчыка, які забіў маці)&lt;ref&gt;Harrison, Russell (1997). «Patricia Highsmith» (Twayne’s United States Authors Series, No. 683). 1st ed. Twayne Publishers.&lt;/ref&gt;. Бабуля навучыла Патрыцыю чытаць у раньнім дзяцінстве. Гайсьміт праштудыявала бібліятэку маці і айчыма. Ва ўзросьце васьмі гадоў Гайсьміт адкрыла для сябе кнігу [[Карл Мэнінгер|Карла Мэнінгера]] «Чалавечы розум» і захапілася абследаваньнем пацыентаў з псыхічнымі разладамі, такімі як [[піраманія]] і [[шызафрэнія]]&lt;ref&gt;Piepenbring, Dan (January 19, 2015). «A Dissatisfaction with Life». The Paris Review.&lt;/ref&gt;.

Па словах біёграфа пісьменьніцы Эндру Ўілсана ў кнізе «[[Прыгожы цень]]», жыцьцё Гайсьміт было няпростым: яна была алькагаліцай, і ейныя раманы не доўжыліся больш за пару гадоў, а сучасьнікам і знаёмым яна наогул здавалася чалавеканенавісьніцай і жорсткім чалавекам. Яна аддавала перавагу таварыству жывёлаў, а не людзей. Разам зь ёй жылі [[Кот|каты]] і [[сьлімакі]]. Апошнія, па словах Гайсьміт, ўсялялі ў яе дзіўны спакой, у садзе пісьменьніцы было некалькі сотняў гэтых малюскаў, часам яна нават брала некаторых зь іх з сабой у падарожжы&lt;ref&gt;Мейсон Каррі. «Щоденні ритуали: так працюють митці» = Daily Rituals How Artists Work. — К.: Самміт-книга, 2020. — С. 415.&lt;/ref&gt;. Патрыцыя Гайсьміт не была замужам і ня мела дзяцей. У пісьменьніцы былі як лезьбійскія, так і гетэрасэксуальныя повязі, раманы. Адзін зь вядомых усім раманаў зьвязаў яе з амэрыканскай пісьменьніцай Мэрыджэйн Мікер ({{мова-en|Marijane Meaker|скарочана}})&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (February 25, 2016). «What Patricia Highsmith did for love: 'The Price of Salt' and the secrets behind 'Carol'». Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;.

Гайсьміт была рашучай [[Атэізм|атэісткай]]&lt;ref&gt;Gray, John (May 17, 2013). [https://www.bbc.com/news/magazine-22551083 «A Point of View: Tom Ripley and the meaning of evil»]. BBC News Magazine.&lt;/ref&gt;. Нягледзячы на тое, што яна лічыла сябе лібэралкай і ў школьныя гады ладзіла з афра-амэрыканскімі студэнтамі, у наступныя гады яна лічыла, што амэрыканскія мурыны вінаватыя ў крызе сацыяльнага забесьпячэньня ў [[ЗША]]&lt;ref&gt;Wilson, Andrew (2003). [https://archive.org/details/beautifulshadowl00wils «Beautiful Shadow: A Life of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. Bloomsbury.&lt;/ref&gt;. А таксама яна не любіла карэйцаў, таму што «яны елі сабак»&lt;ref name=&quot;independent&quot;&gt;Hodgson, Godfrey (February 6, 1995). [https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-patricia-highsmith-1571740.html «Obituary: Patricia Highsmith»]. The Independent.&lt;/ref&gt;. Патрыцыя Гайсьміт называла сябе сацыял-дэмакраткай&lt;ref name=&quot;independent&quot;/&gt;. Яна верыла ў амэрыканскія дэмакратычныя ідэалы і ў «абяцаньні» гісторыі ЗША, але таксама вельмі крытычна ставілася да рэальнасьці культуры і зьнешняй палітыкі краіны 20-га стагодзьдзя. Пачынаючы з 1963 году яна пражывала выключна ў [[Эўропа|Эўропе]]. Яна захавала грамадзянства Злучаных Штатаў, нягледзячы на падатковыя штрафы, на якія яна горка скардзілася, жывучы шмат гадоў у [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]&lt;ref&gt;Schenkar, Joan (2009). [https://archive.org/details/talentedmisshigh0000sche «The Talented Miss Highsmith: The Secret Life and Serious Art of Patricia Highsmith (1st ed.)»]. St. Martin’s Press.&lt;/ref&gt;.

Памерла 4 лютага 1995 году ў Лякарна (Швайцарыя) ад [[Леўкемія|леўкеміі]]&lt;ref&gt;Raskin, Jonah (2009). «The Talented Patricia Highsmith». web.sonoma.edu.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
Паўтаральныя матывы ў прозе Патрыцыі Гайсьміт ўключаюць [[каханьне]], [[нянавісьць]], апантанасьць або рэўнасьць. У сваіх творах яна засяроджвалася не столькі на апісаньні злачынстваў, колькі на псыхалагічных асновах выканаўцаў і іх псыхалёгіі&lt;ref name=&quot;wildside&quot;&gt;Joshi, S. T. (2019). «Patricia Highsmith: Guilt and Innocence». Varieties of Crime Fiction (1st ed.). Wildside Press. — С. 122—137.&lt;/ref&gt;. 

У 1950 годзе яна скончыла раман «[[Незнаёмцы ў цягніку]]», які быў экранізаваны [[Альфрэд Гічкок|Альфрэдам Гічкокам]] у 1951 годзе пад назвай «[[Незнаёмцы зь цягніку]]»&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;. У 1955 годзе выйшла адна з самых папулярных ейных кнігаў «[[Таленавіты містэр Рыплі]]». Вялікі посьпех падштурхнуў пісьменьніцу працягнуць сэрыю раманаў, прысьвечаную герою [[Том Рыплі|Тому Рыплі]]&lt;ref name=&quot;wildside&quot;/&gt;. «[[Цана солі]]» вылучаецца ў творчасьці Гайсьміт, якая складаецца ў асноўным з дэтэктыўных раманаў. «Цана солі» таксама вядомы як «Кэрал» ― гэта лезьбійскі раман натхнёны досьведам аўтаркі. Ён вылучаўся сярод іншых раманаў пра гомасексуальныя адносіны перш за ўсё разьвянчаньнем стэрэатыпаў і завяршэньнем гісторыі гэпі-эндам&lt;ref&gt;Tonkin, Boyd (December 7, 2015). «'Carol', Patricia Highsmith, and how gay literature found its voice in the 1950s». The Independent.&lt;/ref&gt;.

Па-беларуску раманы пісьменьніцы не даступныя. Некалькі апавяданьняў Гайсьміт былі перакладзеныя [[Уладзімер Шчасны|Ўладзімерам Шчасным]], напрыклад «[[Гальштук Ўудра Ўільсана]]»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Patrycyja_Chajsmit/Halstuk_Vudra_Vilsana.html «Гальштук Вудра Вільсана»]. Беларуская палічка.&lt;/ref&gt;.

== Творы ==
=== Раманы ===
* Strangers on a Train (1950)
* The Price of Salt (1952) (як Клэр Морган)
* The Blunderer (1954)
* Deep Water (1957)
* A Game for the Living (1958)
* This Sweet Sickness (1960)
* The Cry of the Owl (1962)
* The Two Faces of January (1964)
* The Glass Cell (1964)
* A Suspension of Mercy (1965) (The Story-Teller in the U.S.)
* Those Who Walk Away (1967)
* The Tremor of Forgery (1969)
* A Dog’s Ransom (1972)
* Edith’s Diary (1977)
* People Who Knock on the Door (1983)
* Found in the Street (1986)
* Small g: a Summer Idyll (1995)

=== Зборнікі апавяданьняў ===
* Eleven (1970)
* Little Tales of Misogyny (1975)
* The Animal Lover’s Book of Beastly Murder (1975)
* Slowly, Slowly in the Wind (1979)
* The Black House (1981)
* Mermaids on the Golf Course (1985)
* Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
* Chillers (1990)
* Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
* Under a Dark Angel’s Eye: The Selected Stories of Patricia Highsmith (2021).

=== Эсэ і артыкулы ===
* «The Sense of Form», The Writer, January 1948
* «Suspense in Fiction», The Writer, December 1954
* «Not-Thinking with the Dishes» (1982), Whodunit? A Guide to Crime, Suspense and Spy Fiction
* «Scene of the Crime» (1989), Granta, Issue No. 29, Winter.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040622002320/http://www.bbc.co.uk/bbcfour/audiointerviews/profilepages/highsmithp1.shtml Аўдыё-інтэрвію] на BBC.{{ref-en}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гайсьміт, Патрыцыя}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 19 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1921 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Літаратары ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Лякарна]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Швайцарыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1995 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад леўкеміі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 4 лютага]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Аўтары дэтэктыўнай прозы]]</text>
      <sha1>o6jcfy2ghfe9n7aq5odqcquuxusdayy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Багрымавічы</title>
    <ns>1</ns>
    <id>257884</id>
    <revision>
      <id>2329683</id>
      <parentid>2329601</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:40:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шляхецкая ўласнасьць на староства! */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1347" xml:space="preserve">== Шляхецкая ўласнасьць на староства! ==

На карце 1560 году сельскія землі аднесеныя да шляхоцкай уласнасьці, цэнтар Багрымавіцкага стараства...

І каму належыць гэты шэдэўр?--[[Удзельнік:Дамінік|Дамінік]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Дамінік|гутаркі]]) 06:46, 24 ліпеня 2022 (+03)
: Удзельнік 91.149.153.207. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 09:53, 24 ліпеня 2022 (+03)
Падобна, раней гэта зрабіў гісторык, член-карэспандэнт НАН Беларусі С. В. Марцэлеў у энцыкляпэдыі &quot;Гарады і вёскі Беларусі&quot;. І мапу таго году ён прыдумаў.--[[Удзельнік:Дамінік|Дамінік]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Дамінік|гутаркі]]) 11:39, 24 ліпеня 2022 (+03)
Не, гэта яшчэ ў кнізе &quot;Памяць&quot; (1995) зьявілася.--[[Удзельнік:Дамінік|Дамінік]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Дамінік|гутаркі]]) 21:39, 24 ліпеня 2022 (+03)</text>
      <sha1>371rgrzvayw6krb9jpxdsfkj5fg7qvu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329684</id>
      <parentid>2329683</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T18:40:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шляхецкая ўласнасьць на староства! */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1348" xml:space="preserve">== Шляхецкая ўласнасьць на староства! ==

На карце 1560 году сельскія землі аднесеныя да шляхоцкай уласнасьці, цэнтар Багрымавіцкага стараства...

І каму належыць гэты шэдэўр?--[[Удзельнік:Дамінік|Дамінік]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Дамінік|гутаркі]]) 06:46, 24 ліпеня 2022 (+03)
: Удзельнік 91.149.153.207. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 09:53, 24 ліпеня 2022 (+03)
Падобна, раней гэта зрабіў гісторык, член-карэспандэнт НАН Беларусі С. В. Марцэлеў у энцыкляпэдыі &quot;Гарады і вёскі Беларусі&quot;. І мапу таго году ён прыдумаў.--[[Удзельнік:Дамінік|Дамінік]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Дамінік|гутаркі]]) 11:39, 24 ліпеня 2022 (+03)

Не, гэта яшчэ ў кнізе &quot;Памяць&quot; (1995) зьявілася.--[[Удзельнік:Дамінік|Дамінік]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Дамінік|гутаркі]]) 21:39, 24 ліпеня 2022 (+03)</text>
      <sha1>a5k1vn3hp65v2vd5wnuchnp8ogepd2v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-25</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257890</id>
    <revision>
      <id>2329621</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:42:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="214" xml:space="preserve">Esslingen a.N. - Altstadt - Altes Rathaus - nördlicher Giebel und Glockenspiel mit Abendsonne.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2e9dx3suh3hndsx7p9madokanb3up68</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-25</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257891</id>
    <revision>
      <id>2329622</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:42:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="351" xml:space="preserve">Паўночны [[закот]] Старой ратушы з цудоўным астранамічным гадзіньнікам і карыльёнам у [[Эсьлінген-ам-Нэкар|Эсьлінгене-ам-Нэкару]]
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sx2tk019f51fbd1s4mxnqrermjar39q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329623</id>
      <parentid>2329622</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T12:44:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="352" xml:space="preserve">Паўночны [[закот]] Старой ратушы з цудоўным астранамічным гадзіньнікам і карыльёнам у [[Эсьлінген-ам-Нэкар|Эсьлінгене-ам-Нэкару]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>flkenauqwiksmeto2cqlh349rygs9g4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329750</id>
      <parentid>2329623</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:58:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="352" xml:space="preserve">Паўночны [[закот]] Старой ратушы з цудоўным астранамічным гадзіньнікам і карыльёнам у [[Эсьлінген-ам-Нэкар|Эсьлінгене-ам-Нэкары]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jekgi7nrvidwsqt7irhbxssgjv433o8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-26</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257892</id>
    <revision>
      <id>2329624</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:44:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136" xml:space="preserve">Zhuravlyne ozero.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>okvtcomleobd47dkrggb43uqp6b8f1z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-26</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257893</id>
    <revision>
      <id>2329625</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:44:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="354" xml:space="preserve">Возера [[Жыраўлянае]] ёсьць гідралягічным помнікам прыроды. Месьціцца ў [[Сумская вобласьць|Сумскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m1tfnhp5o03s0yn3okzbt39z0sxhf4z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-27</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257894</id>
    <revision>
      <id>2329626</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:46:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="142" xml:space="preserve">Escale à Sète 2022 G.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4veu8n6qaw2dyz87uj1w92li1gzqhki</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-27</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257895</id>
    <revision>
      <id>2329627</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:46:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="322" xml:space="preserve">[[Барк]] «[[Мірча (барк)|Мірча]]» прышвартаваўся да набярэжнай падчас урачыстасьцяў у [[Францыя|Францыі]] ў 2022 годзе.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>44hyh4fhsv7l0vqj4lhktvlhcvpua88</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-28</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257896</id>
    <revision>
      <id>2329628</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:47:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="188" xml:space="preserve">Newly eclosed individual of Pachliopta aristolochiae – Common Rose.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>18ae4cwq75hmumqql8cmodntpjybr7u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-28</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257897</id>
    <revision>
      <id>2329629</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:48:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="286" xml:space="preserve">Нядаўна выяўлены матыль ''[[Pachliopta aristolochiae]]'' у [[Заходняя Бэнгалія|Заходняй Бэнгаліі]], [[Індыя]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1hmysnnzgnvocxqzi59qvy2uh6jnsga</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-29</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257898</id>
    <revision>
      <id>2329630</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:49:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="216" xml:space="preserve">Close wing Mud puddle of Delias agostina (Hewitson, 1852) – Yellow Jezebel (Male) WLB IMG 2640.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lnqjwda8uhdu58ye7sdbynx1oh9bzk7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-29</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257899</id>
    <revision>
      <id>2329631</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:49:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">Матыль віду [[Жоўтая Эзабэль]] (''Delias agostina'') у даліне Дзонгу, [[Індыя]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5yjx0v7oadb9nfb64o0ql3r6txuodg0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-30</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257900</id>
    <revision>
      <id>2329632</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:51:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154" xml:space="preserve">Tree-climbing lions (Panthera leo).jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>oa42hcrdigtm24i57o4akgf8txaoswx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-30</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257901</id>
    <revision>
      <id>2329633</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:51:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="731" xml:space="preserve">[[Леў|Львы]] ляжаць на дрэвах у [[Нацыянальны парк каралевы Лізаветы|Нацыянальным парку каралевы Лізаветы]] ва [[Уганда|Ўгандзе]]. [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]] афіцыйна вызнае 30 ліпеня [[Міжнародны дзень сяброўства|Міжнародным днём сяброўства]], але большасьць краінаў абралі люты або жнівень месяцам, у які сьвяткуецца такі дзень.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bu6plj9jcwfkfet75v3k2d1fzi21wtv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-07-31</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257902</id>
    <revision>
      <id>2329634</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:53:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="158" xml:space="preserve">Yellow-bellied sapsucker in CP (40484).jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0bqgby5ep77uc7ssjgiax4k6n3nzp7y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-07-31</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257903</id>
    <revision>
      <id>2329635</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:53:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="472" xml:space="preserve">Самец [[Жаўтапузая сапсуха|Жаўтапузай сапсухі]] (''Sphyrapicus varius''), дзяцел сярэдняга памеру, сядзіць на дрэве ў [[Цэнтральны парк (Нью-Ёрк)|Цэнтральным парку]] ў [[Нью-Ёрк]]у, [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>krp4tkqah5sul2ibcalffra5nfxadm7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Выява дня/2022/07</title>
    <ns>4</ns>
    <id>257904</id>
    <revision>
      <id>2329636</id>
      <timestamp>2022-07-24T12:56:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="319" xml:space="preserve">Архіў [[Вікіпэдыя:Выява дня|выяваў дня]] за ліпень 2022 году.

{{:Вікіпэдыя:Выява дня/месяц|2022|07|c}}

{{Архіў выяваў дня}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня|Архіў, 2022-07]]</text>
      <sha1>qzqeu1t2618cn3mutj6eyj6d59tomyu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-01</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257905</id>
    <revision>
      <id>2329637</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:03:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="217" xml:space="preserve">Jabirú africano (Ephippiorhynchus senegalensis), delta del Okavango, Botsuana, 2018-07-31, DD 11.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7r8cv9cqljri5n361xfi2gnn1eypbjt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-01</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257906</id>
    <revision>
      <id>2329638</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:03:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="297" xml:space="preserve">[[Сэнэгальскі ябіру]] (''Ephippiorhynchus senegalensis'') у дэльце [[Акаванга (рака)|Акавангі]] ў [[Батсвана|Батсване]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lhjzzfffp4tjib61kjcobrveen7780f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Выява дня/2022/08</title>
    <ns>4</ns>
    <id>257907</id>
    <revision>
      <id>2329639</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="321" xml:space="preserve">Архіў [[Вікіпэдыя:Выява дня|выяваў дня]] за жнівень 2022 году.

{{:Вікіпэдыя:Выява дня/месяц|2022|08|c}}

{{Архіў выяваў дня}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня|Архіў, 2022-08]]</text>
      <sha1>pwh2dpgesmjjimtpyyi3dqwu9awc8yy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-02</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257908</id>
    <revision>
      <id>2329640</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:10:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="174" xml:space="preserve">The Great Belt Bridge, Eastern Bridge, August 2020 -01.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nx23v9enmj2ett933lqhtb88opvjuc1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-02</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257909</id>
    <revision>
      <id>2329641</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:10:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="253" xml:space="preserve">Мост «[[Вялікі Бэльт (мост)|Вялікі Бэльт]]» у [[Данія|Даніі]] на захадзе сонца.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bnjwudgp3vbr4fixox2ozifq788hbm6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-03</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257910</id>
    <revision>
      <id>2329643</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:26:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="188" xml:space="preserve">Kimono Forest at night, Arashiyama Station, Arashiyama, Kyoto, Japan.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>36t52v083qnf6w7dqvszj2wvoq86iwp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-03</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257911</id>
    <revision>
      <id>2329644</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:26:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="453" xml:space="preserve">«[[Кімано-лес]]» ноччу, то бок калекцыя з 600 сукенак-[[кімано]], абгорнутых вакол слупоў, з усталяванымі ў іх сьвятладыёднымі агнямі, у японскім [[Кіёта]]. Праект дызайнэра [[Ясумічы Марыта]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5hge3q51pdplwfkvt8up34mviaqevz3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-04</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257912</id>
    <revision>
      <id>2329645</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:28:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="174" xml:space="preserve">Law Courts during blue hour, Christchurch, New Zealand.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c9ikpmanyn44nd4fb627yu2017qm46e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-04</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257913</id>
    <revision>
      <id>2329646</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:28:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="289" xml:space="preserve">Будынак суду падчас [[блакітная гадзіна|блакітнай гадзіны]] ў [[Крайстчэрч]]ы, [[Новая Зэляндыя]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pdkj1defgrn9rskkmuub1aa1bx4bm3v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-05</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257914</id>
    <revision>
      <id>2329647</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:29:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149" xml:space="preserve">Münster, LBS -- 2021 -- 9803.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0ov53gkgb47jb1opolb9pz2xlljceyh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-05</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257915</id>
    <revision>
      <id>2329648</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:29:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="186" xml:space="preserve">Офісны будынак у нямецкім [[Мюнстэр]]ы.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cyt0v3igpe66320w6qjx3822q5br4za</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-06</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257916</id>
    <revision>
      <id>2329649</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:30:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="165" xml:space="preserve">La vallata di Poggiorsini vista nel dettaglio.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>i6fbvwovi33hi5gxloz2f2bdmmk5sqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-06</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257917</id>
    <revision>
      <id>2329650</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:30:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="306" xml:space="preserve">Нацыянальны парк [[Альта-Мурджа (нацыянальны парк)|Альта-Мурджа]] ў італьянскім рэгіёне [[Апулія|Апуліі]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k9cbujqeg1r1azw5zwypy1q5fhfuvw1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-07</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257918</id>
    <revision>
      <id>2329651</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:32:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="257" xml:space="preserve">Ernst Ludwig Kirchner - Poster for the exhibition for the artists' group &quot;Die Brücke&quot; at the Arnold Gallery Dresden - Google Art Project.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pr2zihoir4b07ur94pc55h9av8b2l1c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-07</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257919</id>
    <revision>
      <id>2329652</id>
      <timestamp>2022-07-24T13:32:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="470" xml:space="preserve">[[Экспрэсіянізм|Экспрэсіяністычны]] плякат да выставы групы мастакоў «[[Мост (мастацкі гурт)|Мост]]» у дрэздэнскай галерэі Арнольда ў [[Дрэздэн]]е працы [[Эрнст Кірхнэр|Эрнста Кірхнэра]] ў 1910 годзе.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>t9wxdo62qpbmnb1akxv5rb7k1xecrlc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329655</id>
      <parentid>2329652</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T14:19:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="450" xml:space="preserve">[[Экспрэсіянізм|Экспрэсіяністычны]] плякат да выставы групы мастакоў «[[Мост (мастацкі гурт)|Мост]]» у [[дрэздэн]]скай галерэі Арнольда працы [[Эрнст Кірхнэр|Эрнста Кірхнэра]] ў 1910 годзе.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>58ge9zafqtre10r48zflj8ko1gdol8a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-08</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257920</id>
    <revision>
      <id>2329656</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:43:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" xml:space="preserve">Asiyab badi.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mqmt1rqtzhul3htnth7ma2zxelhqzpu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-08</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257921</id>
    <revision>
      <id>2329657</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:43:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="248" xml:space="preserve">Разбураны вятрак у [[Сыстан і Балучыстан|Сыстане і Балучыстане]], [[Іран]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6uu66uv5h7bc0qfps873xd8oploc8uq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-09</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257922</id>
    <revision>
      <id>2329658</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:45:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="199" xml:space="preserve">Sent, (1430 m.) dorp in kanton Graubünden in Zwitserland 09-09-2019 (actm.) 20.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lbk007t7ax4bn76xr7mc0rc0l5wv2n5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-09</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257923</id>
    <revision>
      <id>2329659</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:45:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">Драўляныя дзьверы рэфармацкай царквы ў [[Граўбюндэн]]е, [[Швайцарыя]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lfhjk37jf8v6m1r60k1trtma1r7cdkv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-10</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257924</id>
    <revision>
      <id>2329661</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:46:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="171" xml:space="preserve">Мартини тонкодзьобі (Larus genei).jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5fr0048qixbrfp1u0ekq3mhongy6eeq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-10</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257925</id>
    <revision>
      <id>2329662</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:46:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="420" xml:space="preserve">[[Танкадзюбая чайка]] (''Chroicocephalus genei'') у нацыянальным прыродным парку [[Белабярэжжа Сьвятаслава]] ў [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c3sbhwpeunkppld8omn5p4hjc3e2gyo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-11</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257926</id>
    <revision>
      <id>2329663</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:47:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="142" xml:space="preserve">Escale à Sète 2022 D.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hqp87qdf00xfbu07oq7qgn5l46b3cba</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-11</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257927</id>
    <revision>
      <id>2329664</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:47:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="277" xml:space="preserve">[[Брыг]] «Міласьць» прышвартаваўся падчас урачыстасьцяў у францускім [[Сэт (горад)|Сэце]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jm4t0me1698nz2f5ajlga9zt995n4oa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-12</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257928</id>
    <revision>
      <id>2329665</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:48:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="165" xml:space="preserve">Schloss Marienburg im herbstlichen Abendlicht.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fv9rk5p0srclm9zrxy9vcrekggez2a1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-12</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257929</id>
    <revision>
      <id>2329666</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:48:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="421" xml:space="preserve">Выгляд з паўднёвага ўсходу на замак Марыенбург у [[Нямеччына|нямецкім]] [[Гільдэсгайм]]у. У восеньскім вячэрнім сьвятле на тле крыху захмурнага неба зьзяюць кроны дрэў.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>01adf3sgfuphyrfn9zhf8qcp98o992o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-13</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257930</id>
    <revision>
      <id>2329667</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:49:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="153" xml:space="preserve">Lesser yellowlegs at JBWR (30664).jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>irr8256409f2wqqem97p9bxxk861wbs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-13</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257931</id>
    <revision>
      <id>2329668</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:49:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="641" xml:space="preserve">[[Жаўтаногі кулік]] (''Tringa flavipes'') здабывае ежу ў запаведніку дзікай прыроды ў [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Адносяцца да сямейства [[Бакасавыя|Бакасавых]], якія аддаюць перавагу багністай мясцовасьці і сустракаюцца ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай]] і [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]].
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rao6wzs2ll40l25gda1nw8h3rqjmn00</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/2022-08-14</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257932</id>
    <revision>
      <id>2329669</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:50:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="163" xml:space="preserve">PK Thatta asv2020-02 img14 Makli Necropolis.jpg&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8f7kc9wimxbh3ov2na3kmalju4kazf9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Выява дня/апісаньне/2022-08-14</title>
    <ns>10</ns>
    <id>257933</id>
    <revision>
      <id>2329670</id>
      <timestamp>2022-07-24T14:50:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="239" xml:space="preserve">Грабніца Мірзы Ісы Хана Тархана ў нэкропалі [[Маклі]] ў [[Пакістан]]е.
&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Галоўная старонка:Выява дня]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>312n4cdgy52jhsn3g5h1h13vxshmejk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Блакітная гадзіна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257934</id>
    <revision>
      <id>2329673</id>
      <timestamp>2022-07-24T15:44:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Blue_hour?oldid=1096111069</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3869" xml:space="preserve">[[Файл:Sé Catedral de Bragança - Portugal (3663183339).jpg|значак|[[Старая Браганская катэдра]] ў блакітны час.]]
'''Блакі́тная гадзі́на''' ({{мова-fr|l’heure bleue}}&lt;ref&gt;Verfaillie, Roland (2011). [https://books.google.com/books?id=P56JAwAAQBAJ&amp;pg=PA5 «L’heure Bleue»]. San Francisco: Purple Onion Press. — С. 5.&lt;/ref&gt;) — пэрыяд зьмярканьня раніцою ці ўвечары, калі [[сонца]] ўжо значна паглыбілася за [[гарызонт]]. За гэты час пазасталае сонечнае сьвятло набывае ў асноўным блакітнае адценьне. Гэтае адценьне адрозьніваецца ад колеру неба ў ясны дзень, бо яно выкліканые [[рэлееўскае расьсейваньне|рэлееўскім расьсейваньнем]]. Паколькі сонца ў гэты час ужо далёка за гарызонтам, сінія даўжыні хваляў сонечнага сьвятла дамінуюць праз [[паглынаньне Шапюі]], выкліканага [[азон]]ам&lt;ref&gt;Hoeppe, Götz (2007). [https://books.google.com/books?id=-7inyeQbBjQC&amp;pg=PA238 «Why the Sky Is Blue: Discovering the Color of Life»]. Princeton: Princeton University Press. — С. 249—253. — ISBN 0-691-12453-1.&lt;/ref&gt;. Тэрмін выкарыстоўваецца ў гутарковай мове і па сутнасьці яму бракуе афіцыйнага вызначэньня. Блакітная гадзіна адносіцца да стану натуральнага асьвятленьня, якое звычайна мае месца на досьвітку або ў прыцемках&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://www.timeanddate.com/astronomy/blue-hour.html|загаловак=The Blue Hour|выдавец=Time and Date|мова=en|дата=24 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

Многія мастакі цэняць гэты пэрыяд за якасьць мяккага [[сьвятло|сьвятла]]. Фатографы выкарыстоўваюць блакітную гадзіну дзеля даданьня ў свае фатаздымкі спакойнага настрою. Пры фатаграфаваньні ў блакітную гадзіну можна спрыяльна здымаць аб’екты, якія маюць штучныя крыніцы сьвятла, як то будынкі, помнікі, гарадзкія пэйзажы і масты. Блакітная гадзіна звычайна доўжыцца каля 20—30 хвілінаў адразу па заходзе сонца і непасрэдна перад ягоным узыходам. Напрыклад, калі сонца заходзіць у 18:30, пачатак блакітнай гадзіны прыпадзе на 18:40, а доўжыцца яна будзе да 19:00. Калі сонца ўзыходзіць у 7:30 раніцы, блакітная гадзіна пачнецца а 7 раніцы і будзе цягнуцца да 7:20 раніцы. Час году, месцазнаходжаньне і якасьць паветра ўплываюць на дакладны час блакітнай гадзіны&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://earthsky.org/earth/what-is-the-blue-hour/|загаловак=What is the blue hour?|выдавец=Earth Sky|мова=en|дата=24 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.bluehoursite.com/ Усё пра блакітную гадзіну].{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Прыродныя зьявы]]
[[Катэгорыя:Ноч]]</text>
      <sha1>sdfyceluh05dn7rbbyoy6o2gcb85lv0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2329749</id>
      <parentid>2329673</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T09:16:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3879" xml:space="preserve">[[Файл:Sé Catedral de Bragança - Portugal (3663183339).jpg|значак|[[Старая Браганская катэдра]] ў блакітную гадзіну.]]
'''Блакі́тная гадзі́на''' ({{мова-fr|l’heure bleue}}&lt;ref&gt;Verfaillie, Roland (2011). [https://books.google.com/books?id=P56JAwAAQBAJ&amp;pg=PA5 «L’heure Bleue»]. San Francisco: Purple Onion Press. — С. 5.&lt;/ref&gt;) — пэрыяд зьмярканьня раніцою ці ўвечары, калі [[сонца]] ўжо значна паглыбілася за [[гарызонт]]. За гэты час пазасталае сонечнае сьвятло набывае ў асноўным блакітнае адценьне. Гэтае адценьне адрозьніваецца ад колеру неба ў ясны дзень, бо яно выкліканые [[рэлееўскае расьсейваньне|рэлееўскім расьсейваньнем]]. Паколькі сонца ў гэты час ужо далёка за гарызонтам, сінія даўжыні хваляў сонечнага сьвятла дамінуюць праз [[паглынаньне Шапюі]], выкліканага [[азон]]ам&lt;ref&gt;Hoeppe, Götz (2007). [https://books.google.com/books?id=-7inyeQbBjQC&amp;pg=PA238 «Why the Sky Is Blue: Discovering the Color of Life»]. Princeton: Princeton University Press. — С. 249—253. — ISBN 0-691-12453-1.&lt;/ref&gt;. Тэрмін выкарыстоўваецца ў гутарковай мове і па сутнасьці яму бракуе афіцыйнага вызначэньня. Блакітная гадзіна адносіцца да стану натуральнага асьвятленьня, якое звычайна мае месца на досьвітку або ў прыцемках&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://www.timeanddate.com/astronomy/blue-hour.html|загаловак=The Blue Hour|выдавец=Time and Date|мова=en|дата=24 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

Многія мастакі цэняць гэты пэрыяд за якасьць мяккага [[сьвятло|сьвятла]]. Фатографы выкарыстоўваюць блакітную гадзіну дзеля даданьня ў свае фатаздымкі спакойнага настрою. Пры фатаграфаваньні ў блакітную гадзіну можна спрыяльна здымаць аб’екты, якія маюць штучныя крыніцы сьвятла, як то будынкі, помнікі, гарадзкія пэйзажы і масты. Блакітная гадзіна звычайна доўжыцца каля 20—30 хвілінаў адразу па заходзе сонца і непасрэдна перад ягоным узыходам. Напрыклад, калі сонца заходзіць у 18:30, пачатак блакітнай гадзіны прыпадзе на 18:40, а доўжыцца яна будзе да 19:00. Калі сонца ўзыходзіць у 7:30 раніцы, блакітная гадзіна пачнецца а 7 раніцы і будзе цягнуцца да 7:20 раніцы. Час году, месцазнаходжаньне і якасьць паветра ўплываюць на дакладны час блакітнай гадзіны&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://earthsky.org/earth/what-is-the-blue-hour/|загаловак=What is the blue hour?|выдавец=Earth Sky|мова=en|дата=24 ліпеня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.bluehoursite.com/ Усё пра блакітную гадзіну].{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Прыродныя зьявы]]
[[Катэгорыя:Ноч]]</text>
      <sha1>djud6bxutsyebg5zk1xm22fhfvclrx4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стыў Бушэмі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257935</id>
    <revision>
      <id>2329680</id>
      <timestamp>2022-07-24T17:55:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://be.wikipedia.org/wiki/Стыў_Бушэмі?oldid=4045646</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3903" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Сты́вэн Ві́нсэнт Бушэ́мі''' ({{мова-en|Steven Vincent Buscemi}}; нар. {{ДН|13|12|1957}}, [[Бруклін]], [[Нью-Ёрк]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі актор і [[рэжысэр]]. Ляўрэат прэміяў «[[Эмі (прэмія)|Эмі]]» і «[[Залаты Глёбус]]». 

== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў Брукліне ў сям’і санітарнага работніка італьянскага паходжаньня, які служыў у войску і браў удзел у [[Карэйская вайна|Карэйскай вайне]]. Мае двух братоў, адзін зь якіх таксама стаў акторам. Гадаваўся ў [[Каталіцтва|каталіком]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20111029094615/http://www.johnlahr.com/stevebuscemi.html «Steve Buscemi profile»]. John Lahr.&lt;/ref&gt;. У школе займаўся барацьбой, выступаючы за школьную каманду, і браў удзел у драматычнай трупе.

Вядомасьць Бушэмі прынесьлі такія фільмы, як то ''«[[Разьвітальныя позіркі]]»'' (1986), ''«[[Нью-Ёрскія гісторыі]]»'' (1989), ''«[[Таямнічы цягнік]]»'' (1989), ''«[[Шалёныя псы]]»'' (1992), ''«[[Роспачны]]»'' (1995), ''«[[Паветраная турма]]»'' (1997), ''«[[Армагедон (фільм, 1998)|Армагедон]]»'' (1998), ''«[[Шэрая зона (фільм)|Шэрая зона]]»'' (2001), ''«[[Прывідны сьвет]]»'' (2001), ''«[[Вялікая рыба (фільм)|Вялікая рыба]]»'' (2003) і ''«[[Сьмерць Сталіна]]»'' (2017). Ён таксама вядомы дзякуючы супрацоўніцтву з [[браты Коэн|братамі Коэн]], у якіх здымаўся ў фільмах ''«[[Мілерава скрыжаваньне]]»'' (1990), ''«[[Бартан Фінк]]»'' (1991), ''«[[Падручны Гадсакера]]»'' (1994), ''«[[Фарга (фільм, 1996)|Фарга]]»'' (1996) і ''«[[Вялікі Лябоўскі]]»'' 1998).

На тэлебачаньні Бушэмі вядомы дзякуючы ролі Накі Томпсана ў крымінальным тэлесэрыяле ''«[[Падпольная імпэрыя]]»'' (2010—2014), якая прынесла яму прэмію «Залаты Глёбус», дзьве [[прэмія Гільдыі кінаактораў ЗША|прэміі Гільдыі кінаактораў ЗША]], а таксама дзьве намінацыі на «Эмі». Бушэмі дэбютаваў у якасьці рэжысэра ў 1996 годзе, зь фільмам ''«[[Пад шатамі крон]]»''. Ён таксама зьняў фільмы ''«[[Зьверафабрыка]]»'' (2000), ''«[[Самотны Джым]]»'' (2005) і ''«[[Інтэрвію (фільм, 2007)|Інтэрвію]]»'' (2007), і эпізоды такіх сэрыялаў, як то ''«[[Забойны аддзел (тэлесэрыял)|Забойны аддзел]]»'', ''«[[Клан Сапрана]]»'', ''«[[Турма Оз]]»'', ''«[[30 уразаў]]»'' і ''«[[Мэдычная сястра Джэкі]]»''.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{IMDb імя|id=0000114}}

{{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую мужчынскую ролю на тэлівізіі — драма}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бушэмі, Стыў}}
[[Катэгорыя:Акторы і акторкі ЗША]]</text>
      <sha1>anen86cb6jk64y6rkfupx9d3uzggxw3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Александрыя (Дубровенскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257936</id>
    <redirect title="Рэдзькаўшчына" />
    <revision>
      <id>2329741</id>
      <timestamp>2022-07-25T06:40:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Red Winged Duck</username>
        <id>39</id>
      </contributor>
      <comment>Red Winged Duck перанёс старонку [[Александрыя (Дубровенскі раён)]] у [[Рэдзькаўшчына]]: [[ВП:БТГН]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Рэдзькаўшчына]]</text>
      <sha1>075hshkqrmnalfnu45vzn3wcu9wc3lq</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>